Book 12 Chapter 336 | |
1 | janamejaya uvāca |
1 | aho hy ekāntinaḥ sarvān prīṇāti bhagavān hariḥ
vidhiprayuktāṃ pūjāṃ ca gṛhṇāti bhagavān svayam |
2 | ye tu dagdhendhanā loke puṇyapāpavivarjitāḥ
teṣāṃ tvayābhinirdiṣṭā pāraṃparyāgatā gatiḥ |
3 | caturthyāṃ caiva te gatyāṃ gacchanti puruṣottamam
ekāntinas tu puruṣā gacchanti paramaṃ padam |
4 | nūnam ekāntadharmo 'yaṃ śreṣṭho nārāyaṇapriyaḥ
agatvā gatayas tisro yad gacchanty avyayaṃ harim |
5 | sahopaniṣadān vedān ye viprāḥ samyag āsthitāḥ
paṭhanti vidhim āsthāya ye cāpi yatidharmiṇaḥ |
6 | tebhyo viśiṣṭāṃ jānāmi gatim ekāntināṃ nṛṇām
kenaiṣa dharmaḥ kathito devena ṛṣiṇāpi vā |
7 | ekāntināṃ ca kā caryā kadā cotpāditā vibho
etan me saṃśayaṃ chindhi paraṃ kautūhalaṃ hi me |
8 | vaiśaṃpāyana uvāca |
8 | samupoḍheṣv anīkeṣu kurupāṇḍavayor mṛdhe
arjune vimanaske ca gītā bhagavatā svayam |
9 | āgatiś ca gatiś caiva pūrvaṃ te kathitā mayā
gahano hy eṣa dharmo vai durvijñeyo 'kṛtātmabhiḥ |
10 | saṃmitaḥ sāmavedena puraivādiyuge kṛtaḥ
dhāryate svayam īśena rājan nārāyaṇena ha |
11 | etam arthaṃ mahārāja pṛṣṭaḥ pārthena nāradaḥ
ṛṣimadhye mahābhāgaḥ śṛṇvatoḥ kṛṣṇabhīṣmayoḥ |
12 | guruṇā ca mamāpy eṣa kathito nṛpasattama
yathā tu kathitas tatra nāradena tathā śṛṇu |
13 | yadāsīn mānasaṃ janma nārāyaṇamukhodgatam
brahmaṇaḥ pṛthivīpāla tadā nārāyaṇaḥ svayam tena dharmeṇa kṛtavān daivaṃ pitryaṃ ca bhārata |
14 | phenapā ṛṣayaś caiva taṃ dharmaṃ pratipedire
vaikhānasāḥ phenapebhyo dharmam etaṃ prapedire vaikhānasebhyaḥ somas tu tataḥ so 'ntardadhe punaḥ |
15 | yadāsīc cākṣuṣaṃ janma dvitīyaṃ brahmaṇo nṛpa
tadā pitāmahāt somād etaṃ dharmam ajānata nārāyaṇātmakaṃ rājan rudrāya pradadau ca saḥ |
16 | tato yogasthito rudraḥ purā kṛtayuge nṛpa
vālakhilyān ṛṣīn sarvān dharmam etam apāṭhayat antardadhe tato bhūyas tasya devasya māyayā |
17 | tṛtīyaṃ brahmaṇo janma yadāsīd vācikaṃ mahat
tatraiṣa dharmaḥ saṃbhūtaḥ svayaṃ nārāyaṇān nṛpa |
18 | suparṇo nāma tam ṛṣiḥ prāptavān puruṣottamāt
tapasā vai sutaptena damena niyamena ca |
19 | triḥ parikrāntavān etat suparṇo dharmam uttamam
yasmāt tasmād vrataṃ hy etat trisauparṇam ihocyate |
20 | ṛgvedapāṭhapaṭhitaṃ vratam etad dhi duścaram
suparṇāc cāpy adhigato dharma eṣa sanātanaḥ |
21 | vāyunā dvipadāṃ śreṣṭha prathito jagadāyuṣā
vāyoḥ sakāśāt prāptaś ca ṛṣibhir vighasāśibhiḥ |
22 | tebhyo mahodadhiś cainaṃ prāptavān dharmam uttamam
tataḥ so 'ntardadhe bhūyo nārāyaṇasamāhitaḥ |
23 | yadā bhūyaḥ śravaṇajā sṛṣṭir āsīn mahātmanaḥ
brahmaṇaḥ puruṣavyāghra tatra kīrtayataḥ śṛṇu |
24 | jagat sraṣṭumanā devo harir nārāyaṇaḥ svayam
cintayām āsa puruṣaṃ jagatsargakaraṃ prabhuḥ |
25 | atha cintayatas tasya karṇābhyāṃ puruṣaḥ sṛtaḥ
prajāsargakaro brahmā tam uvāca jagatpatiḥ |
26 | sṛja prajāḥ putra sarvā mukhataḥ pādatas tathā
śreyas tava vidhāsyāmi balaṃ tejaś ca suvrata |
27 | dharmaṃ ca matto gṛhṇīṣva sātvataṃ nāma nāmataḥ
tena sarvaṃ kṛtayugaṃ sthāpayasva yathāvidhi |
28 | tato brahmā namaścakre devāya harimedhase
dharmaṃ cāgryaṃ sa jagrāha sarahasyaṃ sasaṃgraham āraṇyakena sahitaṃ nārāyaṇamukhodgatam |
29 | upadiśya tato dharmaṃ brahmaṇe 'mitatejase
taṃ kārtayugadharmāṇaṃ nirāśīḥkarmasaṃjñitam jagāma tamasaḥ pāraṃ yatrāvyaktaṃ vyavasthitam |
30 | tato 'tha varado devo brahmalokapitāmahaḥ
asṛjat sa tadā lokān kṛtsnān sthāvarajaṅgamān |
31 | tataḥ prāvartata tadā ādau kṛtayugaṃ śubham
tato hi sātvato dharmo vyāpya lokān avasthitaḥ |
32 | tenaivādyena dharmeṇa brahmā lokavisargakṛt
pūjayām āsa deveśaṃ hariṃ nārāyaṇaṃ prabhum |
33 | dharmapratiṣṭhāhetoś ca manuṃ svārociṣaṃ tataḥ
adhyāpayām āsa tadā lokānāṃ hitakāmyayā |
34 | tataḥ svārociṣaḥ putraṃ svayaṃ śaṅkhapadaṃ nṛpa
adhyāpayat purāvyagraḥ sarvalokapatir vibhuḥ |
35 | tataḥ śaṅkhapadaś cāpi putram ātmajam aurasam
diśāpālaṃ sudharmāṇam adhyāpayata bhārata tataḥ so 'ntardadhe bhūyaḥ prāpte tretāyuge punaḥ |
36 | nāsikyajanmani purā brahmaṇaḥ pārthivottama
dharmam etaṃ svayaṃ devo harir nārāyaṇaḥ prabhuḥ ujjagārāravindākṣo brahmaṇaḥ paśyatas tadā |
37 | sanatkumāro bhagavāṃs tataḥ prādhītavān nṛpa
sanatkumārād api ca vīraṇo vai prajāpatiḥ kṛtādau kuruśārdūla dharmam etam adhītavān |
38 | vīraṇaś cāpy adhītyainaṃ raucyāya manave dadau
raucyaḥ putrāya śuddhāya suvratāya sumedhase |
39 | kukṣināmne 'tha pradadau diśāṃ pālāya dharmiṇe
tataḥ so 'ntardadhe bhūyo nārāyaṇamukhodgataḥ |
40 | aṇḍaje janmani punar brahmaṇe hariyonaye
eṣa dharmaḥ samudbhūto nārāyaṇamukhāt punaḥ |
41 | gṛhīto brahmaṇā rājan prayuktaś ca yathāvidhi
adhyāpitāś ca munayo nāmnā barhiṣado nṛpa |
42 | barhiṣadbhyaś ca saṃkrāntaḥ sāmavedāntagaṃ dvijam
jyeṣṭhaṃ nāmnābhivikhyātaṃ jyeṣṭhasāmavrato hariḥ |
43 | jyeṣṭhāc cāpy anusaṃkrānto rājānam avikampanam
antardadhe tato rājann eṣa dharmaḥ prabhor hareḥ |
44 | yad idaṃ saptamaṃ janma padmajaṃ brahmaṇo nṛpa
tatraiṣa dharmaḥ kathitaḥ svayaṃ nārāyaṇena hi |
45 | pitāmahāya śuddhāya yugādau lokadhāriṇe
pitāmahaś ca dakṣāya dharmam etaṃ purā dadau |
46 | tato jyeṣṭhe tu dauhitre prādād dakṣo nṛpottama
āditye savitur jyeṣṭhe vivasvāñ jagṛhe tataḥ |
47 | tretāyugādau ca punar vivasvān manave dadau
manuś ca lokabhūtyarthaṃ sutāyekṣvākave dadau |
48 | ikṣvākuṇā ca kathito vyāpya lokān avasthitaḥ
gamiṣyati kṣayānte ca punar nārāyaṇaṃ nṛpa |
49 | vratināṃ cāpi yo dharmaḥ sa te pūrvaṃ nṛpottama
kathito harigītāsu samāsavidhikalpitaḥ |
50 | nāradena tu saṃprāptaḥ sarahasyaḥ sasaṃgrahaḥ
eṣa dharmo jagannāthāt sākṣān nārāyaṇān nṛpa |
51 | evam eṣa mahān dharma ādyo rājan sanātanaḥ
durvijñeyo duṣkaraś ca sātvatair dhāryate sadā |
52 | dharmajñānena caitena suprayuktena karmaṇā
ahiṃsādharmayuktena prīyate harir īśvaraḥ |
53 | ekavyūhavibhāgo vā kva cid dvivyūhasaṃjñitaḥ
trivyūhaś cāpi saṃkhyātaś caturvyūhaś ca dṛśyate |
54 | harir eva hi kṣetrajño nirmamo niṣkalas tathā
jīvaś ca sarvabhūteṣu pañcabhūtaguṇātigaḥ |
55 | manaś ca prathitaṃ rājan pañcendriyasamīraṇam
eṣa lokanidhir dhīmān eṣa lokavisargakṛt |
56 | akartā caiva kartā ca kāryaṃ kāraṇam eva ca
yathecchati tathā rājan krīḍate puruṣo 'vyayaḥ |
57 | eṣa ekāntidharmas te kīrtito nṛpasattama
mayā guruprasādena durvijñeyo 'kṛtātmabhiḥ ekāntino hi puruṣā durlabhā bahavo nṛpa |
58 | yady ekāntibhir ākīrṇaṃ jagat syāt kurunandana
ahiṃsakair ātmavidbhiḥ sarvabhūtahite rataiḥ bhavet kṛtayugaprāptir āśīḥkarmavivarjitaiḥ |
59 | evaṃ sa bhagavān vyāso gurur mama viśāṃ pate
kathayām āsa dharmajño dharmarājñe dvijottamaḥ |
60 | ṛṣīṇāṃ saṃnidhau rājañ śṛṇvatoḥ kṛṣṇabhīṣmayoḥ
tasyāpy akathayat pūrvaṃ nāradaḥ sumahātapāḥ |
61 | devaṃ paramakaṃ brahma śvetaṃ candrābham acyutam
yatra caikāntino yānti nārāyaṇaparāyaṇāḥ |
62 | janamejaya uvāca |
62 | evaṃ bahuvidhaṃ dharmaṃ pratibuddhair niṣevitam
na kurvanti kathaṃ viprā anye nānāvrate sthitāḥ |
63 | vaiśaṃpāyana uvāca |
63 | tisraḥ prakṛtayo rājan dehabandheṣu nirmitāḥ
sāttvikī rājasī caiva tāmasī ceti bhārata |
64 | dehabandheṣu puruṣaḥ śreṣṭhaḥ kurukulodvaha
sāttvikaḥ puruṣavyāghra bhaven mokṣārthaniścitaḥ |
65 | atrāpi sa vijānāti puruṣaṃ brahmavartinam
nārāyaṇaparo mokṣas tato vai sāttvikaḥ smṛtaḥ |
66 | manīṣitaṃ ca prāpnoti cintayan puruṣottamam
ekāntabhaktiḥ satataṃ nārāyaṇaparāyaṇaḥ |
67 | manīṣiṇo hi ye ke cid yatayo mokṣakāṅkṣiṇaḥ
teṣāṃ vai chinnatṛṣṇānāṃ yogakṣemavaho hariḥ |
68 | jāyamānaṃ hi puruṣaṃ yaṃ paśyen madhusūdanaḥ
sāttvikas tu sa vijñeyo bhaven mokṣe ca niścitaḥ |
69 | sāṃkhyayogena tulyo hi dharma ekāntasevitaḥ
nārāyaṇātmake mokṣe tato yānti parāṃ gatim |
70 | nārāyaṇena dṛṣṭaś ca pratibuddho bhavet pumān
evam ātmecchayā rājan pratibuddho na jāyate |
71 | rājasī tāmasī caiva vyāmiśre prakṛtī smṛte
tadātmakaṃ hi puruṣaṃ jāyamānaṃ viśāṃ pate pravṛttilakṣaṇair yuktaṃ nāvekṣati hariḥ svayam |
72 | paśyaty enaṃ jāyamānaṃ brahmā lokapitāmahaḥ
rajasā tamasā caiva mānuṣaṃ samabhiplutam |
73 | kāmaṃ devāś ca ṛṣayaḥ sattvasthā nṛpasattama
hīnāḥ sattvena sūkṣmeṇa tato vaikārikāḥ smṛtāḥ |
74 | janamejaya uvāca |
74 | kathaṃ vaikāriko gacchet puruṣaḥ puruṣottamam |
75 | vaiśaṃpāyana uvāca |
75 | susūkṣmasattvasaṃyuktaṃ saṃyuktaṃ tribhir akṣaraiḥ
puruṣaḥ puruṣaṃ gacchen niṣkriyaḥ pañcaviṃśakam |
76 | evam ekaṃ sāṃkhyayogaṃ vedāraṇyakam eva ca
parasparāṅgāny etāni pañcarātraṃ ca kathyate eṣa ekāntināṃ dharmo nārāyaṇaparātmakaḥ |
77 | yathā samudrāt prasṛtā jalaughās; tam eva rājan punar āviśanti
ime tathā jñānamahājalaughā; nārāyaṇaṃ vai punar āviśanti |
78 | eṣa te kathito dharmaḥ sātvato yadubāndhava
kuruṣvainaṃ yathānyāyaṃ yadi śaknoṣi bhārata |
79 | evaṃ hi sumahābhāgo nārado gurave mama
śvetānāṃ yatinām āha ekāntagatim avyayām |
80 | vyāsaś cākathayat prītyā dharmaputrāya dhīmate
sa evāyaṃ mayā tubhyam ākhyātaḥ prasṛto guroḥ |
81 | itthaṃ hi duścaro dharma eṣa pārthivasattama
yathaiva tvaṃ tathaivānye na bhajanti vimohitāḥ |
82 | kṛṣṇa eva hi lokānāṃ bhāvano mohanas tathā
saṃhārakārakaś caiva kāraṇaṃ ca viśāṃ pate |