Book 12 Chapter 261
1	kapila uvāca
1	etāvad anupaśyanto yatayo yānti mārgagāḥ naiṣāṃ sarveṣu lokeṣu kaś cid asti vyatikramaḥ
2	nirdvaṃdvā nirnamaskārā nirāśīrbandhanā budhāḥ vimuktāḥ sarvapāpebhyaś caranti śucayo 'malāḥ
3	apavarge 'tha saṃtyāge buddhau ca kṛtaniścayāḥ brahmiṣṭhā brahmabhūtāś ca brahmaṇy eva kṛtālayāḥ
4	viśokā naṣṭarajasas teṣāṃ lokāḥ sanātanāḥ teṣāṃ gatiṃ parāṃ prāpya gārhasthye kiṃ prayojanam
5	syūmaraśmir uvāca
5	yady eṣā paramā niṣṭhā yady eṣā paramā gatiḥ gṛhasthān avyapāśritya nāśramo 'nyaḥ pravartate
6	yathā mātaram āśritya sarve jīvanti jantavaḥ evaṃ gṛhastham āśritya vartanta itare 'śramāḥ
7	gṛhastha eva yajate gṛhasthas tapyate tapaḥ gārhasthyam asya dharmasya mūlaṃ yat kiṃ cid ejate
8	prajanād dhy abhinirvṛttāḥ sarve prāṇabhṛto mune prajanaṃ cāpy utānyatra na kathaṃ cana vidyate
9	yās tāḥ syur bahir oṣadhyo bahv araṇyās tathā dvija oṣadhibhyo bahir yasmāt prāṇī kaś cin na vidyate kasyaiṣā vāg bhavet satyā mokṣo nāsti gṛhād iti
10	aśraddadhānair aprājñaiḥ sūkṣmadarśanavarjitaiḥ nirāśair alasaiḥ śrāntais tapyamānaiḥ svakarmabhiḥ śramasyoparamo dṛṣṭaḥ pravrajyā nāma paṇḍitaiḥ
11	trailokyasyaiva hetur hi maryādā śāśvatī dhruvā brāhmaṇo nāma bhagavāñ janmaprabhṛti pūjyate
12	prāg garbhādhānān mantrā hi pravartante dvijātiṣu aviśrambheṣu vartante viśrambheṣv apy asaṃśayam
13	dāhaḥ punaḥ saṃśrayaṇe saṃsthite pātrabhojanam dānaṃ gavāṃ paśūnāṃ vā piṇḍānāṃ cāpsu majjanam
14	arciṣmanto barhiṣadaḥ kravyādāḥ pitaraḥ smṛtāḥ mṛtasyāpy anumanyante mantrā mantrāś ca kāraṇam
15	evaṃ krośatsu vedeṣu kuto mokṣo 'sti kasya cit ṛṇavanto yadā martyāḥ pitṛdevadvijātiṣu
16	śriyā vihīnair alasaiḥ paṇḍitair apalāpitam vedavādāparijñānaṃ satyābhāsam ivānṛtam
17	na vai pāpair hriyate kṛṣyate vā; yo brāhmaṇo yajate vedaśāstraiḥ ūrdhvaṃ yajñaḥ paśubhiḥ sārdham eti; saṃtarpitas tarpayate ca kāmaiḥ
18	na vedānāṃ paribhavān na śāṭhyena na māyayā mahat prāpnoti puruṣo brahma brahmaṇi vindati
19	kapila uvāca
19	darśaṃ ca paurṇamāsaṃ ca agnihotraṃ ca dhīmatām cāturmāsyāni caivāsaṃs teṣu yajñaḥ sanātanaḥ
20	anārambhāḥ sudhṛtayaḥ śucayo brahmasaṃśritāḥ brahmaṇaiva sma te devāṃs tarpayanty amṛtaiṣiṇaḥ
21	sarvabhūtātmabhūtasya sarvabhūtāni paśyataḥ devāpi mārge muhyanti apadasya padaiṣiṇaḥ
22	caturdvāraṃ puruṣaṃ caturmukhaṃ; caturdhā cainam upayāti nindā bāhubhyāṃ vāca udarād upasthāt; teṣāṃ dvāraṃ dvārapālo bubhūṣet
23	nākṣair dīvyen nādadītānyavittaṃ; na vāyonīyasya śṛtaṃ pragṛhṇet kruddho na caiva prahareta dhīmāṃs; tathāsya tat pāṇipādaṃ suguptam
24	nākrośam archen na mṛṣā vadec ca; na paiśunaṃ janavādaṃ ca kuryāt satyavrato mitabhāṣo 'pramattas; tathāsya vāgdvāram atho suguptam
25	nānāśanaḥ syān na mahāśanaḥ syād; alolupaḥ sādhubhir āgataḥ syāt yātrārtham āhāram ihādadīta; tathāsya syāj jāṭharī dvāraguptiḥ
26	na vīrapatnīṃ vihareta nārīṃ; na cāpi nārīm anṛtāv āhvayīta bhāryāvrataṃ hy ātmani dhārayīta; tathāsyopasthadvāraguptir bhaveta
27	dvārāṇi yasya sarvāṇi suguptāni manīṣiṇaḥ upastham udaraṃ bāhū vāk caturthī sa vai dvijaḥ
28	moghāny aguptadvārasya sarvāṇy eva bhavanty uta kiṃ tasya tapasā kāryaṃ kiṃ yajñena kim ātmanā
29	anuttarīyavasanam anupastīrṇaśāyinam bāhūpadhānaṃ śāmyantaṃ taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ
30	dvaṃdvārāmeṣu sarveṣu ya eko ramate muniḥ pareṣām ananudhyāyaṃs taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ
31	yena sarvam idaṃ buddhaṃ prakṛtir vikṛtiś ca yā gatijñaḥ sarvabhūtānāṃ taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ
32	abhayaṃ sarvabhūtebhyaḥ sarveṣām abhayaṃ yataḥ sarvabhūtātmabhūto yas taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ
33	nāntareṇānujānanti vedānāṃ yat kriyāphalam anujñāya ca tat sarvam anyad rocayate 'phalam
34	phalavanti ca karmāṇi vyuṣṭimanti dhruvāṇi ca viguṇāni ca paśyanti tathānaikāntikāni ca
35	guṇāś cātra sudurjñeyā jñātāś cāpi suduṣkarāḥ anuṣṭhitāś cāntavanta iti tvam anupaśyasi
36	syūmaraśmir uvāca
36	yathā ca vedaprāmāṇyaṃ tyāgaś ca saphalo yathā tau panthānāv ubhau vyaktau bhagavaṃs tad bravīhi me
37	kapila uvāca
37	pratyakṣam iha paśyanti bhavantaḥ satpathe sthitāḥ pratyakṣaṃ tu kim atrāsti yad bhavanta upāsate
38	syūmaraśmir uvāca
38	syūmaraśmir ahaṃ brahmañ jijñāsārtham ihāgataḥ śreyaskāmaḥ pratyavocam ārjavān na vivakṣayā imaṃ ca saṃśayaṃ ghoraṃ bhagavān prabravītu me
39	pratyakṣam iha paśyanto bhavantaḥ satpathe sthitāḥ kim atra pratyakṣatamaṃ bhavanto yad upāsate anyatra tarkaśāstrebhya āgamāc ca yathāgamam
40	āgamo vedavādas tu tarkaśāstrāṇi cāgamaḥ yathāgamam upāsīta āgamas tatra sidhyati siddhiḥ pratyakṣarūpā ca dṛśyaty āgamaniścayāt
41	naur nāvīva nibaddhā hi srotasā sanibandhanā hriyamāṇā kathaṃ vipra kubuddhīṃs tārayiṣyati etad bravītu bhagavān upapanno 'smy adhīhi bhoḥ
42	naiva tyāgī na saṃtuṣṭo nāśoko na nirāmayaḥ na nirvivitso nāvṛtto nāpavṛtto 'sti kaś cana
43	bhavanto 'pi ca hṛṣyanti śocanti ca yathā vayam indriyārthāś ca bhavatāṃ samānāḥ sarvajantuṣu
44	evaṃ caturṇāṃ varṇānām āśramāṇāṃ pravṛttiṣu ekam ālambamānānāṃ nirṇaye kiṃ nirāmayam
45	kapila uvāca
45	yad yad ācarate śāstram atha sarvapravṛttiṣu yasya yatra hy anuṣṭhānaṃ tatra tatra nirāmayam
46	sarvaṃ pāvayate jñānaṃ yo jñānaṃ hy anuvartate jñānād apetya yā vṛttiḥ sā vināśayati prajāḥ
47	bhavanto jñānino nityaṃ sarvataś ca nirāgamāḥ aikātmyaṃ nāma kaś cid dhi kadā cid abhipadyate
48	śāstraṃ hy abuddhvā tattvena ke cid vādabalā janāḥ kāmadveṣābhibhūtatvād ahaṃkāravaśaṃ gatāḥ
49	yāthātathyam avijñāya śāstrāṇāṃ śāstradasyavaḥ brahmastenā nirārambhā apakvamatayo 'śivāḥ
50	vaiguṇyam eva paśyanti na guṇān anuyuñjate teṣāṃ tamaḥśarīrāṇāṃ tama eva parāyaṇam
51	yo yathāprakṛtir jantuḥ prakṛteḥ syād vaśānugaḥ tasya dveṣaś ca kāmaś ca krodho dambho 'nṛtaṃ madaḥ nityam evābhivartante guṇāḥ prakṛtisaṃbhavāḥ
52	etad buddhyānupaśyantaḥ saṃtyajeyuḥ śubhāśubham parāṃ gatim abhīpsanto yatayaḥ saṃyame ratāḥ
53	syūmaraśmir uvāca
53	sarvam etan mayā brahmañ śāstrataḥ parikīrtitam na hy avijñāya śātrārthaṃ pravartante pravṛttayaḥ
54	yaḥ kaś cin nyāyya ācāraḥ sarvaṃ śāstram iti śrutiḥ yad anyāyyam aśāstraṃ tad ity eṣā śrūyate śrutiḥ
55	na pravṛttir ṛte śāstrāt kā cid astīti niścayaḥ yad anyad vedavādebhyas tad aśāstram iti śrutiḥ
56	śāstrād apetaṃ paśyanti bahavo vyaktamāninaḥ śāstradoṣān na paśyanti iha cāmutra cāpare avijñānahataprajñā hīnaprajñās tamovṛtāḥ
57	śakyaṃ tv ekena muktena kṛtakṛtyena sarvaśaḥ piṇḍamātraṃ vyapāśritya carituṃ sarvatodiśam vedavādaṃ vyapāśritya mokṣo 'stīti prabhāṣitum
58	idaṃ tu duṣkaraṃ karma kuṭumbam abhisaṃśritam dānam adhyayanaṃ yajñaḥ prajāsaṃtānam ārjavam
59	yady etad evaṃ kṛtvāpi na vimokṣo 'sti kasya cit dhik kartāraṃ ca kāryaṃ ca śramaś cāyaṃ nirarthakaḥ
60	nāstikyam anyathā ca syād vedānāṃ pṛṣṭhataḥkriyā etasyānantyam icchāmi bhagavañ śrotum añjasā
61	tathyaṃ vadasva me brahmann upasanno 'smy adhīhi bhoḥ yathā te vidito mokṣas tathecchāmy upaśikṣitum