Book 12 Chapter 169
1	yudhiṣṭhira uvāca
1	atikrāmati kāle 'smin sarvabhūtakṣayāvahe kiṃ śreyaḥ pratipadyeta tan me brūhi pitāmaha
2	bhīṣma uvāca
2	atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam pituḥ putreṇa saṃvādaṃ tan nibodha yudhiṣṭhira
3	dvijāteḥ kasya cit pārtha svādhyāyaniratasya vai babhūva putro medhāvī medhāvī nāma nāmataḥ
4	so 'bravīt pitaraṃ putraḥ svādhyāyakaraṇe ratam mokṣadharmārthakuśalo lokatattvavicakṣaṇaḥ
5	dhīraḥ kiṃ svit tāta kuryāt prajānan; kṣipraṃ hy āyur bhraśyate mānavānām pitas tad ācakṣva yathārthayogaṃ; mamānupūrvyā yena dharmaṃ careyam
6	pitovāca
6	vedān adhītya brahmacaryeṇa putra; putrān icchet pāvanārthaṃ pitṝṇām agnīn ādhāya vidhivac ceṣṭayajño; vanaṃ praviśyātha munir bubhūṣet
7	putra uvāca
7	evam abhyāhate loke samantāt parivārite amoghāsu patantīṣu kiṃ dhīra iva bhāṣase
8	pitovāca
8	katham abhyāhato lokaḥ kena vā parivāritaḥ amoghāḥ kāḥ patantīha kiṃ nu bhīṣayasīva mām
9	putra uvāca
9	mṛtyunābhyāhato loko jarayā parivāritaḥ ahorātrāḥ patanty ete nanu kasmān na budhyase
10	yadāham etaj jānāmi na mṛtyus tiṣṭhatīti ha so 'haṃ kathaṃ pratīkṣiṣye jālenāpihitaś caran
11	rātryāṃ rātryāṃ vyatītāyām āyur alpataraṃ yadā gādhodake matsya iva sukhaṃ vindeta kas tadā tad eva vandhyaṃ divasam iti vidyād vicakṣaṇaḥ
12	anavāpteṣu kāmeṣu mṛtyur abhyeti mānavam śaṣpāṇīva vicinvantam anyatragatamānasam vṛkīvoraṇam āsādya mṛtyur ādāya gacchati
13	adyaiva kuru yac chreyo mā tvā kālo 'tyagād ayam akṛteṣv eva kāryeṣu mṛtyur vai saṃprakarṣati
14	śvaḥkāryam adya kurvīta pūrvāhṇe cāparāhṇikam na hi pratīkṣate mṛtyuḥ kṛtaṃ vāsya na vā kṛtam ko hi jānāti kasyādya mṛtyusenā nivekṣyate
15	yuvaiva dharmaśīlaḥ syād animittaṃ hi jīvitam kṛte dharme bhavet kīrtir iha pretya ca vai sukham
16	mohena hi samāviṣṭaḥ putradārārtham udyataḥ kṛtvā kāryam akāryaṃ vā puṣṭim eṣāṃ prayacchati
17	taṃ putrapaśusaṃmattaṃ vyāsaktamanasaṃ naram suptaṃ vyāghraṃ mahaugho vā mṛtyur ādāya gacchati
18	saṃcinvānakam evaikaṃ kāmānām avitṛptakam vyāghraḥ paśum ivādāya mṛtyur ādāya gacchati
19	idaṃ kṛtam idaṃ kāryam idam anyat kṛtākṛtam evam īhāsukhāsaktaṃ kṛtāntaḥ kurute vaśe
20	kṛtānāṃ phalam aprāptaṃ karmaṇāṃ phalasaṅginam kṣetrāpaṇagṛhāsaktaṃ mṛtyur ādāya gacchati
21	mṛtyur jarā ca vyādhiś ca duḥkhaṃ cānekakāraṇam anuṣaktaṃ yadā dehe kiṃ svastha iva tiṣṭhasi
22	jātam evāntako 'ntāya jarā cānveti dehinam anuṣaktā dvayenaite bhāvāḥ sthāvarajaṅgamāḥ
23	mṛtyor vā gṛham evaitad yā grāme vasato ratiḥ devānām eṣa vai goṣṭho yad araṇyam iti śrutiḥ
24	nibandhanī rajjur eṣā yā grāme vasato ratiḥ chittvaināṃ sukṛto yānti naināṃ chindanti duṣkṛtaḥ
25	na hiṃsayati yaḥ prāṇān manovākkāyahetubhiḥ jīvitārthāpanayanaiḥ karmabhir na sa badhyate
26	na mṛtyusenām āyāntīṃ jātu kaś cit prabādhate ṛte satyam asaṃtyājyaṃ satye hy amṛtam āśritam
27	tasmāt satyavratācāraḥ satyayogaparāyaṇaḥ satyārāmaḥ samo dāntaḥ satyenaivāntakaṃ jayet
28	amṛtaṃ caiva mṛtyuś ca dvayaṃ dehe pratiṣṭhitam mṛtyum āpadyate mohāt satyenāpadyate 'mṛtam
29	so 'haṃ hy ahiṃsraḥ satyārthī kāmakrodhabahiṣkṛtaḥ samaduḥkhasukhaḥ kṣemī mṛtyuṃ hāsyāmy amartyavat
30	śāntiyajñarato dānto brahmayajñe sthito muniḥ vāṅmanaḥkarmayajñaś ca bhaviṣyāmy udagāyane
31	paśuyajñaiḥ kathaṃ hiṃsrair mādṛśo yaṣṭum arhati antavadbhir uta prājñaḥ kṣatrayajñaiḥ piśācavat
32	yasya vāṅmanasī syātāṃ samyak praṇihite sadā tapas tyāgaś ca yogaś ca sa vai sarvam avāpnuyāt
33	nāsti vidyāsamaṃ cakṣur nāsti vidyāsamaṃ balam nāsti rāgasamaṃ duḥkhaṃ nāsti tyāgasamaṃ sukham
34	ātmany evātmanā jāta ātmaniṣṭho 'prajo 'pi vā ātmany eva bhaviṣyāmi na māṃ tārayati prajā
35	naitādṛśaṃ brāhmaṇasyāsti vittaṃ; yathaikatā samatā satyatā ca śīle sthitir daṇḍanidhānam ārjavaṃ; tatas tataś coparamaḥ kriyābhyaḥ
36	kiṃ te dhanair bāndhavair vāpi kiṃ te; kiṃ te dārair brāhmaṇa yo mariṣyasi ātmānam anviccha guhāṃ praviṣṭaṃ; pitāmahas te kva gataḥ pitā ca
37	bhīṣma uvāca
37	putrasyaitad vacaḥ śrutvā tathākārṣīt pitā nṛpa tathā tvam api vartasva satyadharmaparāyaṇaḥ