Book 12 Chapter 162
1	yudhiṣṭhira uvāca
1	pitāmaha mahāprājña kurūṇāṃ kīrtivardhana praśnaṃ kaṃ cit pravakṣyāmi tan me vyākhyātum arhasi
2	kīdṛśā mānavāḥ saumyāḥ kaiḥ prītiḥ paramā bhavet āyatyāṃ ca tadātve ca ke kṣamās tān vadasva me
3	na hi tatra dhanaṃ sphītaṃ na ca saṃbandhibāndhavāḥ tiṣṭhanti yatra suhṛdas tiṣṭhantīti matir mama
4	durlabho hi suhṛc chrotā durlabhaś ca hitaḥ suhṛt etad dharmabhṛtāṃ śreṣṭha sarvaṃ vyākhyātum arhasi
5	bhīṣma uvāca
5	saṃdheyān puruṣān rājann asaṃdheyāṃś ca tattvataḥ vadato me nibodha tvaṃ nikhilena yudhiṣṭhira
6	lubdhaḥ krūras tyaktadharmā nikṛtaḥ śaṭha eva ca kṣudraḥ pāpasamācāraḥ sarvaśaṅkī tathālasaḥ
7	dīrghasūtro 'nṛjuḥ kaṣṭo gurudārapradharṣakaḥ vyasane yaḥ parityāgī durātmā nirapatrapaḥ
8	sarvataḥ pāpadarśī ca nāstiko vedanindakaḥ saṃprakīrṇendriyo loke yaḥ kāmanirataś caret
9	asatyo lokavidviṣṭaḥ samaye cānavasthitaḥ piśuno 'thākṛtaprajño matsarī pāpaniścayaḥ
10	duḥśīlo 'thākṛtātmā ca nṛśaṃsaḥ kitavas tathā mitrair arthakṛtī nityam icchaty arthaparaś ca yaḥ
11	vahataś ca yathāśakti yo na tuṣyati mandadhīḥ amitram iva yo bhuṅkte sadā mitraṃ nararṣabha
12	asthānakrodhano yaś ca akasmāc ca virajyate suhṛdaś caiva kalyāṇān āśu tyajati kilbiṣī
13	alpe 'py apakṛte mūḍhas tathājñānāt kṛte 'pi ca kāryopasevī mitreṣu mitradveṣī narādhipa
14	śatrur mitramukho yaś ca jihmaprekṣī vilobhanaḥ na rajyati ca kalyāṇe yas tyajet tādṛśaṃ naram
15	pānapo dveṣaṇaḥ krūro nirghṛṇaḥ paruṣas tathā paropatāpī mitradhruk tathā prāṇivadhe rataḥ
16	kṛtaghnaś cādhamo loke na saṃdheyaḥ kathaṃ cana chidrānveṣī na saṃdheyaḥ saṃdheyān api me śṛṇu
17	kulīnā vākyasaṃpannā jñānavijñānakovidāḥ mitrajñāś ca kṛtajñāś ca sarvajñāḥ śokavarjitāḥ
18	mādhuryaguṇasaṃpannāḥ satyasaṃdhā jitendriyāḥ vyāyāmaśīlāḥ satataṃ bhṛtaputrāḥ kulodgatāḥ
19	rūpavanto guṇopetās tathālubdhā jitaśramāḥ doṣair viyuktāḥ prathitais te grāhyāḥ pārthivena ha
20	yathāśaktisamācārāḥ santas tuṣyanti hi prabho nāsthāne krodhavantaś ca na cākasmād virāgiṇaḥ
21	viraktāś ca na ruṣyanti manasāpy arthakovidāḥ ātmānaṃ pīḍayitvāpi suhṛtkāryaparāyaṇāḥ na virajyanti mitrebhyo vāso raktam ivāvikam
22	doṣāṃś ca lobhamohādīn artheṣu yuvatiṣv atha na darśayanti suhṛdāṃ viśvastā bandhuvatsalāḥ
23	loṣṭakāñcanatulyārthāḥ suhṛtsv aśaṭhabuddhayaḥ ye caranty anabhīmānā nisṛṣṭārthavibhūṣaṇāḥ saṃgṛhṇantaḥ parijanaṃ svāmyarthaparamāḥ sadā
24	īdṛśaiḥ puruṣaśreṣṭhaiḥ saṃdhiṃ yaḥ kurute nṛpaḥ tasya vistīryate rāṣṭraṃ jyotsnā grahapater iva
25	śāstranityā jitakrodhā balavanto raṇapriyāḥ kṣāntāḥ śīlaguṇopetāḥ saṃdheyāḥ puruṣottamāḥ
26	ye ca doṣasamāyuktā narāḥ proktā mayānagha teṣām apy adhamo rājan kṛtaghno mitraghātakaḥ tyaktavyaḥ sa durācāraḥ sarveṣām iti niścayaḥ
27	yudhiṣṭhira uvāca
27	vistareṇārthasaṃbandhaṃ śrotum icchāmi pārthiva mitradrohī kṛtaghnaś ca yaḥ proktas taṃ ca me vada
28	bhīṣma uvāca
28	hanta te vartayiṣye 'ham itihāsaṃ purātanam udīcyāṃ diśi yad vṛttaṃ mleccheṣu manujādhipa
29	brāhmaṇo madhyadeśīyaḥ kṛṣṇāṅgo brahmavarjitaḥ grāmaṃ prekṣya janākīrṇaṃ prāviśad bhaikṣakāṅkṣayā
30	tatra dasyur dhanayutaḥ sarvavarṇaviśeṣavit brahmaṇyaḥ satyasaṃdhaś ca dāne ca nirato 'bhavat
31	tasya kṣayam upāgamya tato bhikṣām ayācata pratiśrayaṃ ca vāsārthaṃ bhikṣāṃ caivātha vārṣikīm
32	prādāt tasmai sa viprāya vastraṃ ca sadṛśaṃ navam nārīṃ cāpi vayopetāṃ bhartrā virahitāṃ tadā
33	etat saṃprāpya hṛṣṭātmā dasyoḥ sarvaṃ dvijas tadā tasmin gṛhavare rājaṃs tayā reme sa gautamaḥ
34	kuṭumbārtheṣu dasyoḥ sa sāhāyyaṃ cāpy athākarot tatrāvasat so 'tha varṣāḥ samṛddhe śabarālaye bāṇavedhye paraṃ yatnam akaroc caiva gautamaḥ
35	vakrāṅgāṃs tu sa nityaṃ vai sarvato bāṇagocare jaghāna gautamo rājan yathā dasyugaṇas tathā
36	hiṃsāparo ghṛṇāhīnaḥ sadā prāṇivadhe rataḥ gautamaḥ saṃnikarṣeṇa dasyubhiḥ samatām iyāt
37	tathā tu vasatas tasya dasyugrāme sukhaṃ tadā agacchan bahavo māsā nighnataḥ pakṣiṇo bahūn
38	tataḥ kadā cid aparo dvijas taṃ deśam āgamat jaṭī cīrājinadharaḥ svādhyāyaparamaḥ śuciḥ
39	vinīto niyatāhāro brahmaṇyo vedapāragaḥ sabrahmacārī taddeśyaḥ sakhā tasyaiva supriyam taṃ dasyugrāmam agamad yatrāsau gautamo 'bhavat
40	sa tu vipragṛhānveṣī śūdrānnaparivarjakaḥ grāme dasyujanākīrṇe vyacarat sarvatodiśam
41	tataḥ sa gautamagṛhaṃ praviveśa dvijottamaḥ gautamaś cāpi saṃprāptas tāv anyonyena saṃgatau
42	vakrāṅgabhārahastaṃ taṃ dhanuṣpāṇiṃ kṛtāgasam rudhireṇāvasiktāṅgaṃ gṛhadvāram upāgatam
43	taṃ dṛṣṭvā puruṣādābham apadhvastaṃ kṣayāgatam abhijñāya dvijo vrīḍām agamad vākyam āha ca
44	kim idaṃ kuruṣe mauḍhyād vipras tvaṃ hi kulodgataḥ madhyadeśaparijñāto dasyubhāvaṃ gataḥ katham
45	pūrvān smara dvijāgryāṃs tān prakhyātān vedapāragān yeṣāṃ vaṃśe 'bhijātas tvam īdṛśaḥ kulapāṃsanaḥ
46	avabudhyātmanātmānaṃ satyaṃ śīlaṃ śrutaṃ damam anukrośaṃ ca saṃsmṛtya tyaja vāsam imaṃ dvija
47	evam uktaḥ sa suhṛdā tadā tena hitaiṣiṇā pratyuvāca tato rājan viniścitya tadārtavat
48	adhano 'smi dvijaśreṣṭha na ca vedavid apy aham vṛttyartham iha saṃprāptaṃ viddhi māṃ dvijasattama
49	tvaddarśanāt tu viprarṣe kṛtārthaṃ vedmy ahaṃ dvija ātmānaṃ saha yāsyāvaḥ śvo vasādyeha śarvarīm