Book 12 Chapter 110
1	yudhiṣṭhira uvāca
1	kathaṃ dharme sthātum icchan naro varteta bhārata vidvañ jijñāsamānāya prabrūhi bharatarṣabha
2	satyaṃ caivānṛtaṃ cobhe lokān āvṛtya tiṣṭhataḥ tayoḥ kim ācared rājan puruṣo dharmaniścitaḥ
3	kiṃ svit satyaṃ kim anṛtaṃ kiṃ svid dharmyaṃ sanātanam kasmin kāle vadet satyaṃ kasmin kāle 'nṛtaṃ vadet
4	bhīṣma uvāca
4	satyasya vacanaṃ sādhu na satyād vidyate param yad bhūloke sudurjñātaṃ tat te vakṣyāmi bhārata
5	bhavet satyaṃ na vaktavyaṃ vaktavyam anṛtaṃ bhavet yatrānṛtaṃ bhavet satyaṃ satyaṃ vāpy anṛtaṃ bhavet
6	tādṛśe muhyate bālo yatra satyam aniṣṭhitam satyānṛte viniścitya tato bhavati dharmavit
7	apy anāryo 'kṛtaprajñaḥ puruṣo 'pi sudāruṇaḥ sumahat prāpnuyāt puṇyaṃ balāko 'ndhavadhād iva
8	kim āścaryaṃ ca yan mūḍho dharmakāmo 'py adharmavit sumahat prāpnuyāt pāpaṃ gaṅgāyām iva kauśikaḥ
9	tādṛśo 'yam anupraśno yatra dharmaḥ sudurvacaḥ duṣkaraḥ pratisaṃkhyātuṃ tarkeṇātra vyavasyati
10	prabhāvārthāya bhūtānāṃ dharmapravacanaṃ kṛtam yat syād ahiṃsāsaṃyuktaṃ sa dharma iti niścayaḥ
11	dhāraṇād dharma ity āhur dharmeṇa vidhṛtāḥ prajāḥ yat syād dhāraṇasaṃyuktaṃ sa dharma iti niścayaḥ
12	śrutidharma iti hy eke nety āhur apare janāḥ na tu tat pratyasūyāmo na hi sarvaṃ vidhīyate
13	ye 'nyāyena jihīrṣanto dhanam icchanti karhi cit tebhyas tan na tad ākhyeyaṃ sa dharma iti niścayaḥ
14	akūjanena cen mokṣo nātra kūjet kathaṃ cana avaśyaṃ kūjitavyaṃ vā śaṅkeran vāpy akūjanāt
15	śreyas tatrānṛtaṃ vaktuṃ satyād iti vicāritam yaḥ pāpaiḥ saha saṃbandhān mucyate śapathād iti
16	na ca tebhyo dhanaṃ deyaṃ śakye sati kathaṃ cana pāpebhyo hi dhanaṃ dattaṃ dātāram api pīḍayet
17	svaśarīroparodhena varam ādātum icchataḥ satyasaṃpratipattyarthaṃ ye brūyuḥ sākṣiṇaḥ kva cit anuktvā tatra tad vācyaṃ sarve te 'nṛtavādinaḥ
18	prāṇātyaye vivāhe ca vaktavyam anṛtaṃ bhavet arthasya rakṣaṇārthāya pareṣāṃ dharmakāraṇāt pareṣāṃ dharmam ākāṅkṣan nīcaḥ syād dharmabhikṣukaḥ
19	pratiśrutya tu dātavyaṃ śvaḥkāryas tu balātkṛtaḥ yaḥ kaś cid dharmasamayāt pracyuto 'dharmam āsthitaḥ
20	śaṭhaḥ svadharmam utsṛjya tam icched upajīvitum sarvopāyair nihantavyaḥ pāpo nikṛtijīvanaḥ
21	dhanam ity eva pāpānāṃ sarveṣām iha niścayaḥ ye 'viṣahyā hy asaṃbhojyā nikṛtyā patanaṃ gatāḥ
22	cyutā devamanuṣyebhyo yathā pretās tathaiva te dhanādānād duḥkhataraṃ jīvitād viprayojanam
23	ayaṃ vo rocatāṃ dharma iti vācyaḥ prayatnataḥ na kaś cid asti pāpānāṃ dharma ity eṣa niścayaḥ
24	tathāgataṃ ca yo hanyān nāsau pāpena lipyate svakarmaṇā hataṃ hanti hata eva sa hanyate teṣu yaḥ samayaṃ kaś cit kurvīta hatabuddhiṣu
25	yathā kākaś ca gṛdhraś ca tathaivopadhijīvinaḥ ūrdhvaṃ dehavimokṣānte bhavanty etāsu yoniṣu
26	yasmin yathā vartate yo manuṣyas; tasmiṃs tathā vartitavyaṃ sa dharmaḥ māyācāro māyayā vartitavyaḥ; sādhvācāraḥ sādhunā pratyudeyaḥ