 | Book 12 Chapter 91
|
| 1 | bhīṣma uvāca
|
| 1 | yān aṅgirāḥ kṣatradharmān utathyo brahmavittamaḥ
māndhātre yauvanāśvāya prītimān abhyabhāṣata
|
| 2 | sa yathānuśaśāsainam utathyo brahmavittamaḥ
tat te sarvaṃ pravakṣyāmi nikhilena yudhiṣṭhira
|
| 3 | utathya uvāca
|
| 3 | dharmāya rājā bhavati na kāmakaraṇāya tu
māndhātar evaṃ jānīhi rājā lokasya rakṣitā
|
| 4 | rājā carati vai dharmaṃ devatvāyaiva gacchati
na ced dharmaṃ sa carati narakāyaiva gacchati
|
| 5 | dharme tiṣṭhanti bhūtāni dharmo rājani tiṣṭhati
taṃ rājā sādhu yaḥ śāsti sa rājā pṛthivīpatiḥ
|
| 6 | rājā paramadharmātmā lakṣmīvān pāpa ucyate
devāś ca garhāṃ gacchanti dharmo nāstīti cocyate
|
| 7 | adharme vartamānānām arthasiddhiḥ pradṛśyate
tad eva maṅgalaṃ sarvaṃ lokaḥ samanuvartate
|
| 8 | ucchidyate dharmavṛttam adharmo vartate mahān
bhayam āhur divārātraṃ yadā pāpo na vāryate
|
| 9 | na vedān anuvartanti vratavanto dvijātayaḥ
na yajñāṃs tanvate viprā yadā pāpo na vāryate
|
| 10 | vadhyānām iva sarveṣāṃ mano bhavati vihvalam
manuṣyāṇāṃ mahārāja yadā pāpo na vāryate
|
| 11 | ubhau lokāv abhiprekṣya rājānam ṛṣayaḥ svayam
asṛjan sumahad bhūtam ayaṃ dharmo bhaviṣyati
|
| 12 | yasmin dharmo virājeta taṃ rājānaṃ pracakṣate
yasmin vilīyate dharmas taṃ devā vṛṣalaṃ viduḥ
|
| 13 | vṛṣo hi bhagavān dharmo yas tasya kurute hy alam
vṛṣalaṃ taṃ vidur devās tasmād dharmaṃ na lopayet
|
| 14 | dharme vardhati vardhanti sarvabhūtāni sarvadā
tasmin hrasati hīyante tasmād dharmaṃ pravardhayet
|
| 15 | dhanāt sravati dharmo hi dhāraṇād veti niścayaḥ
akāryāṇāṃ manuṣyendra sa sīmāntakaraḥ smṛtaḥ
|
| 16 | prabhavārthaṃ hi bhūtānāṃ dharmaḥ sṛṣṭaḥ svayaṃbhuvā
tasmāt pravardhayed dharmaṃ prajānugrahakāraṇāt
|
| 17 | tasmād dhi rājaśārdūla dharmaḥ śreṣṭha iti smṛtaḥ
sa rājā yaḥ prajāḥ śāsti sādhukṛt puruṣarṣabhaḥ
|
| 18 | kāmakrodhāv anādṛtya dharmam evānupālayet
dharmaḥ śreyaskaratamo rājñāṃ bharatasattama
|
| 19 | dharmasya brāhmaṇā yonis tasmāt tān pūjayet sadā
brāhmaṇānāṃ ca māndhātaḥ kāmān kuryād amatsarī
|
| 20 | teṣāṃ hy akāmakaraṇād rājñaḥ saṃjāyate bhayam
mitrāṇi ca na vardhante tathāmitrībhavanty api
|
| 21 | brāhmaṇān vai tadāsūyād yadā vairocano baliḥ
athāsmāc chrīr apākrāmad yāsminn āsīt pratāpinī
|
| 22 | tatas tasmād apakramya sāgacchat pākaśāsanam
atha so 'nvatapat paścāc chriyaṃ dṛṣṭvā puraṃdare
|
| 23 | etat phalam asūyāyā abhimānasya cābhibho
tasmād budhyasva māndhātar mā tvā jahyāt pratāpinī
|
| 24 | darpo nāma śriyaḥ putro jajñe 'dharmād iti śrutiḥ
tena devāsurā rājan nītāḥ subahuśo vaśam
|
| 25 | rājarṣayaś ca bahavas tasmād budhyasva pārthiva
rājā bhavati taṃ jitvā dāsas tena parājitaḥ
|
| 26 | sa yathā darpasahitam adharmaṃ nānusevase
tathā vartasva māndhātaś ciraṃ cet sthātum icchasi
|
| 27 | mattāt pramattāt pogaṇḍād unmattāc ca viśeṣataḥ
tadabhyāsād upāvartād ahitānāṃ ca sevanāt
|
| 28 | nigṛhītād amātyāc ca strībhyaś caiva viśeṣataḥ
parvatād viṣamād durgād dhastino 'śvāt sarīsṛpāt
|
| 29 | etebhyo nityayattaḥ syān naktaṃcaryāṃ ca varjayet
atyāyaṃ cātimānaṃ ca dambhaṃ krodhaṃ ca varjayet
|
| 30 | avijñātāsu ca strīṣu klībāsu svairiṇīṣu ca
parabhāryāsu kanyāsu nācaren maithunaṃ nṛpaḥ
|
| 31 | kuleṣu pāparakṣāṃsi jāyante varṇasaṃkarāt
apumāṃso 'ṅgahīnāś ca sthūlajihvā vicetasaḥ
|
| 32 | ete cānye ca jāyante yadā rājā pramādyati
tasmād rājñā viśeṣeṇa vartitavyaṃ prajāhite
|
| 33 | kṣatriyasya pramattasya doṣaḥ saṃjāyate mahān
adharmāḥ saṃpravartante prajāsaṃkarakārakāḥ
|
| 34 | aśīte vidyate śītaṃ śīte śītaṃ na vidyate
avṛṣṭir ativṛṣṭiś ca vyādhiś cāviśati prajāḥ
|
| 35 | nakṣatrāṇy upatiṣṭhanti grahā ghorās tathāpare
utpātāś cātra dṛśyante bahavo rājanāśanāḥ
|
| 36 | arakṣitātmā yo rājā prajāś cāpi na rakṣati
prajāś ca tasya kṣīyante tāś ca so 'nu vinaśyati
|
| 37 | dvāv ādadāte hy ekasya dvayoś ca bahavo 'pare
kumāryaḥ saṃpralupyante tadāhur nṛpadūṣaṇam
|
| 38 | mamaitad iti naikasya manuṣyeṣv avatiṣṭhate
tyaktvā dharmaṃ yadā rājā pramādam anutiṣṭhati
|