Book 12 Chapter 26
1	vaiśaṃpāyana uvāca
1	dvaipāyanavacaḥ śrutvā kupite ca dhanaṃjaye vyāsam āmantrya kaunteyaḥ pratyuvāca yudhiṣṭhiraḥ
2	na pārthivam idaṃ rājyaṃ na ca bhogāḥ pṛthagvidhāḥ prīṇayanti mano me 'dya śoko māṃ nardayaty ayam
3	śrutvā ca vīrahīnānām aputrāṇāṃ ca yoṣitām paridevayamānānāṃ śāntiṃ nopalabhe mune
4	ity uktaḥ pratyuvācedaṃ vyāso yogavidāṃ varaḥ yudhiṣṭhiraṃ mahāprājñaṃ dharmajño vedapāragaḥ
5	na karmaṇā labhyate cintayā vā; nāpy asya dātā puruṣasya kaś cit paryāyayogād vihitaṃ vidhātrā; kālena sarvaṃ labhate manuṣyaḥ
6	na buddhiśāstrādhyayanena śakyaṃ; prāptuṃ viśeṣair manujair akāle mūrkho 'pi prāpnoti kadā cid arthān; kālo hi kāryaṃ prati nirviśeṣaḥ
7	nābhūtikāle ca phalaṃ dadāti; śilpaṃ na mantrāś ca tathauṣadhāni tāny eva kālena samāhitāni; sidhyanti cedhyanti ca bhūtikāle
8	kālena śīghrāḥ pravivānti vātāḥ; kālena vṛṣṭir jaladān upaiti kālena padmotpalavaj jalaṃ ca; kālena puṣyanti nagā vaneṣu
9	kālena kṛṣṇāś ca sitāś ca rātryaḥ; kālena candraḥ paripūrṇabimbaḥ nākālataḥ puṣpaphalaṃ nagānāṃ; nākālavegāḥ sarito vahanti
10	nākālamattāḥ khagapannagāś ca; mṛgadvipāḥ śailamahāgrahāś ca nākālataḥ strīṣu bhavanti garbhā; nāyānty akāle śiśiroṣṇavarṣāḥ
11	nākālato mriyate jāyate vā; nākālato vyāharate ca bālaḥ nākālato yauvanam abhyupaiti; nākālato rohati bījam uptam
12	nākālato bhānur upaiti yogaṃ; nākālato 'staṃ girim abhyupaiti nākālato vardhate hīyate ca; candraḥ samudraś ca mahormimālī
13	atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam gītaṃ rājñā senajitā duḥkhārtena yudhiṣṭhira
14	sarvān evaiṣa paryāyo martyān spṛśati dustaraḥ kālena paripakvā hi mriyante sarvamānavāḥ
15	ghnanti cānyān narā rājaṃs tān apy anye narās tathā saṃjñaiṣā laukikī rājan na hinasti na hanyate
16	hantīti manyate kaś cin na hantīty api cāpare svabhāvatas tu niyatau bhūtānāṃ prabhavāpyayau
17	naṣṭe dhane vā dāre vā putre pitari vā mṛte aho kaṣṭam iti dhyāyañ śokasyāpacitiṃ caret
18	sa kiṃ śocasi mūḍhaḥ sañ śocyaḥ kim anuśocasi paśya duḥkheṣu duḥkhāni bhayeṣu ca bhayāny api
19	ātmāpi cāyaṃ na mama sarvāpi pṛthivī mama yathā mama tathānyeṣām iti paśyan na muhyati
20	śokasthānasahasrāṇi harṣasthānaśatāni ca divase divase mūḍham āviśanti na paṇḍitam
21	evam etāni kālena priyadveṣyāṇi bhāgaśaḥ jīveṣu parivartante duḥkhāni ca sukhāni ca
22	duḥkham evāsti na sukhaṃ tasmāt tad upalabhyate tṛṣṇārtiprabhavaṃ duḥkhaṃ duḥkhārtiprabhavaṃ sukham
23	sukhasyānantaraṃ duḥkhaṃ duḥkhasyānantaraṃ sukham na nityaṃ labhate duḥkhaṃ na nityaṃ labhate sukham
24	sukham ante hi duḥkhānāṃ duḥkham ante sukhasya ca tasmād etad dvayaṃ jahyād ya icchec chāśvataṃ sukham
25	yan nimittaṃ bhavec chokas tāpo vā duḥkhamūrchitaḥ āyāso vāpi yan mūlas tad ekāṅgam api tyajet
26	sukhaṃ vā yadi vā duḥkhaṃ priyaṃ vā yadi vāpriyam prāptaṃ prāptam upāsīta hṛdayenāparājitaḥ
27	īṣad apy aṅga dārāṇāṃ putrāṇāṃ vā carāpriyam tato jñāsyasi kaḥ kasya kena vā katham eva vā
28	ye ca mūḍhatamā loke ye ca buddheḥ paraṃ gatāḥ ta eva sukham edhante madhyaḥ kleśena yujyate
29	ity abravīn mahāprājño yudhiṣṭhira sa senajit parāvarajño lokasya dharmavit sukhaduḥkhavit
30	sukhī parasya yo duḥkhe na jātu sa sukhī bhavet duḥkhānāṃ hi kṣayo nāsti jāyate hy aparāt param
31	sukhaṃ ca duḥkhaṃ ca bhavābhavau ca; lābhālābhau maraṇaṃ jīvitaṃ ca paryāyaśaḥ sarvam iha spṛśanti; tasmād dhīro naiva hṛṣyen na kupyet
32	dīkṣāṃ yajñe pālanaṃ yuddham āhur; yogaṃ rāṣṭre daṇḍanītyā ca samyak vittatyāgaṃ dakṣiṇānāṃ ca yajñe; samyag jñānaṃ pāvanānīti vidyāt
33	rakṣan rāṣṭraṃ buddhipūrvaṃ nayena; saṃtyaktātmā yajñaśīlo mahātmā sarvāṃl lokān dharmamūrtyā caraṃś cāpy; ūrdhvaṃ dehān modate devaloke
34	jitvā saṃgrāmān pālayitvā ca rāṣṭraṃ; somaṃ pītvā vardhayitvā prajāś ca yuktyā daṇḍaṃ dhārayitvā prajānāṃ; yuddhe kṣīṇo modate devaloke
35	samyag vedān prāpya śāstrāṇy adhītya; samyag rāṣṭraṃ pālayitvā ca rājā cāturvarṇyaṃ sthāpayitvā svadharme; pūtātmā vai modate devaloke
36	yasya vṛttaṃ namasyanti svargasthasyāpi mānavāḥ paurajānapadāmātyāḥ sa rājā rājasattamaḥ