Book 11 Chapter 1
1	janamejaya uvāca
1	hate duryodhane caiva hate sainye ca sarvaśaḥ dhṛtarāṣṭro mahārājaḥ śrutvā kim akaron mune
2	tathaiva kauravo rājā dharmaputro mahāmanāḥ kṛpaprabhṛtayaś caiva kim akurvata te trayaḥ
3	aśvatthāmnaḥ śrutaṃ karma śāpaś cānyonyakāritaḥ vṛttāntam uttaraṃ brūhi yad abhāṣata saṃjayaḥ
4	vaiśaṃpāyana uvāca
4	hate putraśate dīnaṃ chinnaśākham iva drumam putraśokābhisaṃtaptaṃ dhṛtarāṣṭraṃ mahīpatim
5	dhyānamūkatvam āpannaṃ cintayā samabhiplutam abhigamya mahāprājñaḥ saṃjayo vākyam abravīt
6	kiṃ śocasi mahārāja nāsti śoke sahāyatā akṣauhiṇyo hatāś cāṣṭau daśa caiva viśāṃ pate nirjaneyaṃ vasumatī śūnyā saṃprati kevalā
7	nānādigbhyaḥ samāgamya nānādeśyā narādhipāḥ sahitās tava putreṇa sarve vai nidhanaṃ gatāḥ
8	pitṝṇāṃ putrapautrāṇāṃ jñātīnāṃ suhṛdāṃ tathā gurūṇāṃ cānupūrvyeṇa pretakāryāṇi kāraya
9	vaiśaṃpāyana uvāca
9	tac chrutvā karuṇaṃ vākyaṃ putrapautravadhārditaḥ papāta bhuvi durdharṣo vātāhata iva drumaḥ
10	dhṛtarāṣṭra uvāca
10	hataputro hatāmātyo hatasarvasuhṛjjanaḥ duḥkhaṃ nūnaṃ bhaviṣyāmi vicaran pṛthivīm imām
11	kiṃ nu bandhuvihīnasya jīvitena mamādya vai lūnapakṣasya iva me jarājīrṇasya pakṣiṇaḥ
12	hṛtarājyo hatasuhṛd dhatacakṣuś ca vai tathā na bhrājiṣye mahāprājña kṣīṇaraśmir ivāṃśumān
13	na kṛtaṃ suhṛdāṃ vākyaṃ jāmadagnyasya jalpataḥ nāradasya ca devarṣeḥ kṛṣṇadvaipāyanasya ca
14	sabhāmadhye tu kṛṣṇena yac chreyo 'bhihitaṃ mama alaṃ vaireṇa te rājan putraḥ saṃgṛhyatām iti
15	tac ca vākyam akṛtvāhaṃ bhṛśaṃ tapyāmi durmatiḥ na hi śrotāsmi bhīṣmasya dharmayuktaṃ prabhāṣitam
16	duryodhanasya ca tathā vṛṣabhasyeva nardataḥ duḥśāsanavadhaṃ śrutvā karṇasya ca viparyayam droṇasūryoparāgaṃ ca hṛdayaṃ me vidīryate
17	na smarāmy ātmanaḥ kiṃ cit purā saṃjaya duṣkṛtam yasyedaṃ phalam adyeha mayā mūḍhena bhujyate
18	nūnaṃ hy apakṛtaṃ kiṃ cin mayā pūrveṣu janmasu yena māṃ duḥkhabhāgeṣu dhātā karmasu yuktavān
19	pariṇāmaś ca vayasaḥ sarvabandhukṣayaś ca me suhṛnmitravināśaś ca daivayogād upāgataḥ ko 'nyo 'sti duḥkhitataro mayā loke pumān iha
20	tan mām adyaiva paśyantu pāṇḍavāḥ saṃśitavratam vivṛtaṃ brahmalokasya dīrgham adhvānam āsthitam
21	vaiśaṃpāyana uvāca
21	tasya lālapyamānasya bahuśokaṃ vicinvataḥ śokāpahaṃ narendrasya saṃjayo vākyam abravīt
22	śokaṃ rājan vyapanuda śrutās te vedaniścayāḥ śāstrāgamāś ca vividhā vṛddhebhyo nṛpasattama sṛñjaye putraśokārte yad ūcur munayaḥ purā
23	tathā yauvanajaṃ darpam āsthite te sute nṛpa na tvayā suhṛdāṃ vākyaṃ bruvatām avadhāritam svārthaś ca na kṛtaḥ kaś cil lubdhena phalagṛddhinā
24	tava duḥśāsano mantrī rādheyaś ca durātmavān śakuniś caiva duṣṭātmā citrasenaś ca durmatiḥ śalyaś ca yena vai sarvaṃ śalyabhūtaṃ kṛtaṃ jagat
25	kuruvṛddhasya bhīṣmasya gāndhāryā vidurasya ca na kṛtaṃ vacanaṃ tena tava putreṇa bhārata
26	na dharmaḥ satkṛtaḥ kaś cin nityaṃ yuddham iti bruvan kṣapitāḥ kṣatriyāḥ sarve śatrūṇāṃ vardhitaṃ yaśaḥ
27	madhyastho hi tvam apy āsīr na kṣamaṃ kiṃ cid uktavān dhūr dhareṇa tvayā bhāras tulayā na samaṃ dhṛtaḥ
28	ādāv eva manuṣyeṇa vartitavyaṃ yathā kṣamam yathā nātītam arthaṃ vai paścāttāpena yujyate
29	putragṛddhyā tvayā rājan priyaṃ tasya cikīrṣatā paścāttāpam idaṃ prāptaṃ na tvaṃ śocitum arhasi
30	madhu yaḥ kevalaṃ dṛṣṭvā prapātaṃ nānupaśyati sa bhraṣṭo madhulobhena śocaty eva yathā bhavān
31	arthān na śocan prāpnoti na śocan vindate sukham na śocañ śriyam āpnoti na śocan vindate param
32	svayam utpādayitvāgniṃ vastreṇa pariveṣṭayet dahyamāno manastāpaṃ bhajate na sa paṇḍitaḥ
33	tvayaiva sasutenāyaṃ vākyavāyusamīritaḥ lobhājyena ca saṃsikto jvalitaḥ pārthapāvakaḥ
34	tasmin samiddhe patitāḥ śalabhā iva te sutāḥ tān keśavārcir nirdagdhān na tvaṃ śocitum arhasi
35	yac cāśrupātakalilaṃ vadanaṃ vahase nṛpa aśāstradṛṣṭam etad dhi na praśaṃsanti paṇḍitāḥ
36	visphuliṅgā iva hy etān dahanti kila mānavān jahīhi manyuṃ buddhyā vai dhārayātmānam ātmanā
37	evam āśvāsitas tena saṃjayena mahātmanā viduro bhūya evāha buddhipūrvaṃ paraṃtapa