Book 10 Chapter 1
1	saṃjaya uvāca
1	tatas te sahitā vīrāḥ prayātā dakṣiṇāmukhāḥ upāstamayavelāyāṃ śibirābhyāśam āgatāḥ
2	vimucya vāhāṃs tvaritā bhītāḥ samabhavaṃs tadā gahanaṃ deśam āsādya pracchannā nyaviśanta te
3	senāniveśam abhito nātidūram avasthitāḥ nikṛttā niśitaiḥ śastraiḥ samantāt kṣatavikṣatāḥ
4	dīrgham uṣṇaṃ ca niḥśvasya pāṇḍavān anvacintayan śrutvā ca ninadaṃ ghoraṃ pāṇḍavānāṃ jayaiṣiṇām
5	anusārabhayād bhītāḥ prāṅmukhāḥ prādravan punaḥ te muhūrtaṃ tato gatvā śrāntavāhāḥ pipāsitāḥ
6	nāmṛṣyanta maheṣvāsāḥ krodhāmarṣavaśaṃ gatāḥ rājño vadhena saṃtaptā muhūrtaṃ samavasthitāḥ
7	dhṛtarāṣṭra uvāca
7	aśraddheyam idaṃ karma kṛtaṃ bhīmena saṃjaya yat sa nāgāyutaprāṇaḥ putro mama nipātitaḥ
8	avadhyaḥ sarvabhūtānāṃ vajrasaṃhanano yuvā pāṇḍavaiḥ samare putro nihato mama saṃjaya
9	na diṣṭam abhyatikrāntuṃ śakyaṃ gāvalgaṇe naraiḥ yat sametya raṇe pārthaiḥ putro mama nipātitaḥ
10	adrisāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ mama saṃjaya hataṃ putraśataṃ śrutvā yan na dīrṇaṃ sahasradhā
11	kathaṃ hi vṛddhamithunaṃ hataputraṃ bhaviṣyati na hy ahaṃ pāṇḍaveyasya viṣaye vastum utsahe
12	kathaṃ rājñaḥ pitā bhūtvā svayaṃ rājā ca saṃjaya preṣyabhūtaḥ pravarteyaṃ pāṇḍaveyasya śāsanāt
13	ājñāpya pṛthivīṃ sarvāṃ sthitvā mūrdhni ca saṃjaya katham adya bhaviṣyāmi preṣyabhūto durantakṛt
14	kathaṃ bhīmasya vākyāni śrotuṃ śakṣyāmi saṃjaya yena putraśataṃ pūrṇam ekena nihataṃ mama
15	kṛtaṃ satyaṃ vacas tasya vidurasya mahātmanaḥ akurvatā vacas tena mama putreṇa saṃjaya
16	adharmeṇa hate tāta putre duryodhane mama kṛtavarmā kṛpo drauṇiḥ kim akurvata saṃjaya
17	saṃjaya uvāca
17	gatvā tu tāvakā rājan nātidūram avasthitāḥ apaśyanta vanaṃ ghoraṃ nānādrumalatākulam
18	te muhūrtaṃ tu viśramya labdhatoyair hayottamaiḥ sūryāstamayavelāyām āseduḥ sumahad vanam
19	nānāmṛgagaṇair juṣṭaṃ nānāpakṣisamākulam nānādrumalatācchannaṃ nānāvyālaniṣevitam
20	nānātoyasamākīrṇaṃ taḍāgair upaśobhitam padminīśatasaṃchannaṃ nīlotpalasamāyutam
21	praviśya tad vanaṃ ghoraṃ vīkṣamāṇāḥ samantataḥ śākhāsahasrasaṃchannaṃ nyagrodhaṃ dadṛśus tataḥ
22	upetya tu tadā rājan nyagrodhaṃ te mahārathāḥ dadṛśur dvipadāṃ śreṣṭhāḥ śreṣṭhaṃ taṃ vai vanaspatim
23	te 'vatīrya rathebhyas tu vipramucya ca vājinaḥ upaspṛśya yathānyāyaṃ saṃdhyām anvāsata prabho
24	tato 'staṃ parvataśreṣṭham anuprāpte divākare sarvasya jagato dhātrī śarvarī samapadyata
25	grahanakṣatratārābhiḥ prakīrṇābhir alaṃkṛtam nabho 'ṃśukam ivābhāti prekṣaṇīyaṃ samantataḥ
26	īṣac cāpi pravalganti ye sattvā rātricāriṇaḥ divācarāś ca ye sattvās te nidrāvaśam āgatāḥ
27	rātriṃcarāṇāṃ sattvānāṃ ninādo 'bhūt sudāruṇaḥ kravyādāś ca pramuditā ghorā prāptā ca śarvarī
28	tasmin rātrimukhe ghore duḥkhaśokasamanvitāḥ kṛtavarmā kṛpo drauṇir upopaviviśuḥ samam
29	tatropaviṣṭāḥ śocanto nyagrodhasya samantataḥ tam evārtham atikrāntaṃ kurupāṇḍavayoḥ kṣayam
30	nidrayā ca parītāṅgā niṣedur dharaṇītale śrameṇa sudṛḍhaṃ yuktā vikṣatā vividhaiḥ śaraiḥ
31	tato nidrāvaśaṃ prāptau kṛpabhojau mahārathau sukhocitāv aduḥkhārhau niṣaṇṇau dharaṇītale tau tu suptau mahārāja śramaśokasamanvitau
32	krodhāmarṣavaśaṃ prāpto droṇaputras tu bhārata naiva sma sa jagāmātha nidrāṃ sarpa iva śvasan
33	na lebhe sa tu nidrāṃ vai dahyamāno 'timanyunā vīkṣāṃ cakre mahābāhus tad vanaṃ ghoradarśanam
34	vīkṣamāṇo vanoddeśaṃ nānāsattvair niṣevitam apaśyata mahābāhur nyagrodhaṃ vāyasāyutam
35	tatra kākasahasrāṇi tāṃ niśāṃ paryaṇāmayan sukhaṃ svapantaḥ kauravya pṛthak pṛthag apāśrayāḥ
36	supteṣu teṣu kākeṣu visrabdheṣu samantataḥ so 'paśyat sahasāyāntam ulūkaṃ ghoradarśanam
37	mahāsvanaṃ mahākāyaṃ haryakṣaṃ babhrupiṅgalam sudīrghaghoṇānakharaṃ suparṇam iva veginam
38	so 'tha śabdaṃ mṛduṃ kṛtvā līyamāna ivāṇḍajaḥ nyagrodhasya tataḥ śākhāṃ prārthayām āsa bhārata
39	saṃnipatya tu śākhāyāṃ nyagrodhasya vihaṃgamaḥ suptāñ jaghāna subahūn vāyasān vāyasāntakaḥ
40	keṣāṃ cid acchinat pakṣāñ śirāṃsi ca cakarta ha caraṇāṃś caiva keṣāṃ cid babhañja caraṇāyudhaḥ
41	kṣaṇenāhan sa balavān ye 'sya dṛṣṭipathe sthitāḥ teṣāṃ śarīrāvayavaiḥ śarīraiś ca viśāṃ pate nyagrodhamaṇḍalaṃ sarvaṃ saṃchannaṃ sarvato 'bhavat
42	tāṃs tu hatvā tataḥ kākān kauśiko mudito 'bhavat pratikṛtya yathākāmaṃ śatrūṇāṃ śatrusūdanaḥ
43	tad dṛṣṭvā sopadhaṃ karma kauśikena kṛtaṃ niśi tadbhāvakṛtasaṃkalpo drauṇir eko vyacintayat
44	upadeśaḥ kṛto 'nena pakṣiṇā mama saṃyuge śatrūṇāṃ kṣapaṇe yuktaḥ prāptakālaś ca me mataḥ
45	nādya śakyā mayā hantuṃ pāṇḍavā jitakāśinaḥ balavantaḥ kṛtotsāhā labdhalakṣāḥ prahāriṇaḥ rājñaḥ sakāśe teṣāṃ ca pratijñāto vadho mayā
46	pataṃgāgnisamāṃ vṛttim āsthāyātmavināśinīm nyāyato yudhyamānasya prāṇatyāgo na saṃśayaḥ chadmanā tu bhavet siddhiḥ śatrūṇāṃ ca kṣayo mahān
47	tatra saṃśayitād arthād yo 'rtho niḥsaṃśayo bhavet taṃ janā bahu manyante ye 'rthaśāstraviśāradāḥ
48	yac cāpy atra bhaved vācyaṃ garhitaṃ lokaninditam kartavyaṃ tan manuṣyeṇa kṣatradharmeṇa vartatā
49	ninditāni ca sarvāṇi kutsitāni pade pade sopadhāni kṛtāny eva pāṇḍavair akṛtātmabhiḥ
50	asminn arthe purā gītau śrūyete dharmacintakaiḥ ślokau nyāyam avekṣadbhis tattvārthaṃ tattvadarśibhiḥ
51	pariśrānte vidīrṇe ca bhuñjāne cāpi śatrubhiḥ prasthāne ca praveśe ca prahartavyaṃ ripor balam
52	nidrārtam ardharātre ca tathā naṣṭapraṇāyakam bhinnayodhaṃ balaṃ yac ca dvidhā yuktaṃ ca yad bhavet
53	ity evaṃ niścayaṃ cakre suptānāṃ yudhi māraṇe pāṇḍūnāṃ saha pāñcālair droṇaputraḥ pratāpavān
54	sa krūrāṃ matim āsthāya viniścitya muhur muhuḥ suptau prābodhayat tau tu mātulaṃ bhojam eva ca
55	nottaraṃ pratipede ca tatra yuktaṃ hriyā vṛtaḥ sa muhūrtam iva dhyātvā bāṣpavihvalam abravīt
56	hato duryodhano rājā ekavīro mahābalaḥ yasyārthe vairam asmābhir āsaktaṃ pāṇḍavaiḥ saha
57	ekākī bahubhiḥ kṣudrair āhave śuddhavikramaḥ pātito bhīmasenena ekādaśacamūpatiḥ
58	vṛkodareṇa kṣudreṇa sunṛśaṃsam idaṃ kṛtam mūrdhābhiṣiktasya śiraḥ pādena parimṛdnatā
59	vinardanti sma pāñcālāḥ kṣveḍanti ca hasanti ca dhamanti śaṅkhāñ śataśo hṛṣṭā ghnanti ca dundubhīn
60	vāditraghoṣas tumulo vimiśraḥ śaṅkhanisvanaiḥ anilenerito ghoro diśaḥ pūrayatīva hi
61	aśvānāṃ heṣamāṇānāṃ gajānāṃ caiva bṛṃhatām siṃhanādaś ca śūrāṇāṃ śrūyate sumahān ayam
62	diśaṃ prācīṃ samāśritya hṛṣṭānāṃ garjatāṃ bhṛśam rathanemisvanāś caiva śrūyante lomaharṣaṇāḥ
63	pāṇḍavair dhārtarāṣṭrāṇāṃ yad idaṃ kadanaṃ kṛtam vayam eva trayaḥ śiṣṭās tasmin mahati vaiśase
64	ke cin nāgaśataprāṇāḥ ke cit sarvāstrakovidāḥ nihatāḥ pāṇḍaveyaiḥ sma manye kālasya paryayam
65	evam etena bhāvyaṃ hi nūnaṃ kāryeṇa tattvataḥ yathā hy asyedṛśī niṣṭhā kṛte kārye 'pi duṣkare
66	bhavatos tu yadi prajñā na mohād apacīyate vyāpanne 'smin mahaty arthe yan naḥ śreyas tad ucyatām