Book 9 Chapter 64
1	saṃjaya uvāca
1	vātikānāṃ sakāśāt tu śrutvā duryodhanaṃ hatam hataśiṣṭās tato rājan kauravāṇāṃ mahārathāḥ
2	vinirbhinnāḥ śitair bāṇair gadātomaraśaktibhiḥ aśvatthāmā kṛpaś caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ tvaritā javanair aśvair āyodhanam upāgaman
3	tatrāpaśyan mahātmānaṃ dhārtarāṣṭraṃ nipātitam prabhagnaṃ vāyuvegena mahāśālaṃ yathā vane
4	bhūmau viveṣṭamānaṃ taṃ rudhireṇa samukṣitam mahāgajam ivāraṇye vyādhena vinipātitam
5	vivartamānaṃ bahuśo rudhiraughapariplutam yadṛcchayā nipatitaṃ cakram ādityagocaram
6	mahāvātasamutthena saṃśuṣkam iva sāgaram pūrṇacandram iva vyomni tuṣārāvṛtamaṇḍalam
7	reṇudhvastaṃ dīrghabhujaṃ mātaṅgasamavikramam vṛtaṃ bhūtagaṇair ghoraiḥ kravyādaiś ca samantataḥ yathā dhanaṃ lipsamānair bhṛtyair nṛpatisattamam
8	bhrukuṭīkṛtavaktrāntaṃ krodhād udvṛttacakṣuṣam sāmarṣaṃ taṃ naravyāghraṃ vyāghraṃ nipatitaṃ yathā
9	te tu dṛṣṭvā maheṣvāsā bhūtale patitaṃ nṛpam moham abhyāgaman sarve kṛpaprabhṛtayo rathāḥ
10	avatīrya rathebhyas tu prādravan rājasaṃnidhau duryodhanaṃ ca saṃprekṣya sarve bhūmāv upāviśan
11	tato drauṇir mahārāja bāṣpapūrṇekṣaṇaḥ śvasan uvāca bharataśreṣṭhaṃ sarvalokeśvareśvaram
12	na nūnaṃ vidyate 'sahyaṃ mānuṣye kiṃ cid eva hi yatra tvaṃ puruṣavyāghra śeṣe pāṃsuṣu rūṣitaḥ
13	bhūtvā hi nṛpatiḥ pūrvaṃ samājñāpya ca medinīm katham eko 'dya rājendra tiṣṭhase nirjane vane
14	duḥśāsanaṃ na paśyāmi nāpi karṇaṃ mahāratham nāpi tān suhṛdaḥ sarvān kim idaṃ bharatarṣabha
15	duḥkhaṃ nūnaṃ kṛtāntasya gatiṃ jñātuṃ kathaṃ cana lokānāṃ ca bhavān yatra śete pāṃsuṣu rūṣitaḥ
16	eṣa mūrdhāvasiktānām agre gatvā paraṃtapaḥ satṛṇaṃ grasate pāṃsuṃ paśya kālasya paryayam
17	kva te tad amalaṃ chatraṃ vyajanaṃ kva ca pārthiva sā ca te mahatī senā kva gatā pārthivottama
18	durvijñeyā gatir nūnaṃ kāryāṇāṃ kāraṇāntare yad vai lokagurur bhūtvā bhavān etāṃ daśāṃ gataḥ
19	adhruvā sarvamartyeṣu dhruvaṃ śrīr upalakṣyate bhavato vyasanaṃ dṛṣṭvā śakravispardhino bhṛśam
20	tasya tad vacanaṃ śrutvā duḥkhitasya viśeṣataḥ uvāca rājan putras te prāptakālam idaṃ vacaḥ
21	vimṛjya netre pāṇibhyāṃ śokajaṃ bāṣpam utsṛjan kṛpādīn sa tadā vīrān sarvān eva narādhipaḥ
22	īdṛśo martyadharmo 'yaṃ dhātrā nirdiṣṭa ucyate vināśaḥ sarvabhūtānāṃ kālaparyāyakāritaḥ
23	so 'yaṃ māṃ samanuprāptaḥ pratyakṣaṃ bhavatāṃ hi yaḥ pṛthivīṃ pālayitvāham etāṃ niṣṭhām upāgataḥ
24	diṣṭyā nāhaṃ parāvṛtto yuddhe kasyāṃ cid āpadi diṣṭyāhaṃ nihataḥ pāpaiś chalenaiva viśeṣataḥ
25	utsāhaś ca kṛto nityaṃ mayā diṣṭyā yuyutsatā diṣṭyā cāsmi hato yuddhe nihatajñātibāndhavaḥ
26	diṣṭyā ca vo 'haṃ paśyāmi muktān asmāj janakṣayāt svastiyuktāṃś ca kalyāṃś ca tan me priyam anuttamam
27	mā bhavanto 'nutapyantāṃ sauhṛdān nidhanena me yadi vedāḥ pramāṇaṃ vo jitā lokā mayākṣayāḥ
28	manyamānaḥ prabhāvaṃ ca kṛṣṇasyāmitatejasaḥ tena na cyāvitaś cāhaṃ kṣatradharmāt svanuṣṭhitāt
29	sa mayā samanuprāpto nāsmi śocyaḥ kathaṃ cana kṛtaṃ bhavadbhiḥ sadṛśam anurūpam ivātmanaḥ yatitaṃ vijaye nityaṃ daivaṃ tu duratikramam
30	etāvad uktvā vacanaṃ bāṣpavyākulalocanaḥ tūṣṇīṃ babhūva rājendra rujāsau vihvalo bhṛśam
31	tathā tu dṛṣṭvā rājānaṃ bāṣpaśokasamanvitam drauṇiḥ krodhena jajvāla yathā vahnir jagatkṣaye
32	sa tu krodhasamāviṣṭaḥ pāṇau pāṇiṃ nipīḍya ca bāṣpavihvalayā vācā rājānam idam abravīt
33	pitā me nihataḥ kṣudraiḥ sunṛśaṃsena karmaṇā na tathā tena tapyāmi yathā rājaṃs tvayādya vai
34	śṛṇu cedaṃ vaco mahyaṃ satyena vadataḥ prabho iṣṭāpūrtena dānena dharmeṇa sukṛtena ca
35	adyāhaṃ sarvapāñcālān vāsudevasya paśyataḥ sarvopāyair hi neṣyāmi pretarājaniveśanam anujñāṃ tu mahārāja bhavān me dātum arhati
36	iti śrutvā tu vacanaṃ droṇaputrasya kauravaḥ manasaḥ prītijananaṃ kṛpaṃ vacanam abravīt ācārya śīghraṃ kalaśaṃ jalapūrṇaṃ samānaya
37	sa tad vacanam ājñāya rājño brāhmaṇasattamaḥ kalaśaṃ pūrṇam ādāya rājño 'ntikam upāgamat
38	tam abravīn mahārāja putras tava viśāṃ pate mamājñayā dvijaśreṣṭha droṇaputro 'bhiṣicyatām senāpatyena bhadraṃ te mama ced icchasi priyam
39	rājño niyogād yoddhavyaṃ brāhmaṇena viśeṣataḥ vartatā kṣatradharmeṇa hy evaṃ dharmavido viduḥ
40	rājñas tu vacanaṃ śrutvā kṛpaḥ śāradvatas tataḥ drauṇiṃ rājño niyogena senāpatye 'bhyaṣecayat
41	so 'bhiṣikto mahārāja pariṣvajya nṛpottamam prayayau siṃhanādena diśaḥ sarvā vinādayan
42	duryodhano 'pi rājendra śoṇitaughapariplutaḥ tāṃ niśāṃ pratipede 'tha sarvabhūtabhayāvahām
43	apakramya tu te tūrṇaṃ tasmād āyodhanān nṛpa śokasaṃvignamanasaś cintādhyānaparābhavan