Book 9 Chapter 49
1	vaiśaṃpāyana uvāca
1	tasminn eva tu dharmātmā vasati sma tapodhanaḥ gārhasthyaṃ dharmam āsthāya asito devalaḥ purā
2	dharmanityaḥ śucir dānto nyastadaṇḍo mahātapāḥ karmaṇā manasā vācā samaḥ sarveṣu jantuṣu
3	akrodhano mahārāja tulyanindāpriyāpriyaḥ kāñcane loṣṭake caiva samadarśī mahātapāḥ
4	devatāḥ pūjayan nityam atithīṃś ca dvijaiḥ saha brahmacaryarato nityaṃ sadā dharmaparāyaṇaḥ
5	tato 'bhyetya mahārāja yogam āsthāya bhikṣukaḥ jaigīṣavyo munir dhīmāṃs tasmiṃs tīrthe samāhitaḥ
6	devalasyāśrame rājan nyavasat sa mahādyutiḥ yoganityo mahārāja siddhiṃ prāpto mahātapāḥ
7	taṃ tatra vasamānaṃ tu jaigīṣavyaṃ mahāmunim devalo darśayann eva naivāyuñjata dharmataḥ
8	evaṃ tayor mahārāja dīrghakālo vyatikramat jaigīṣavyaṃ muniṃ caiva na dadarśātha devalaḥ
9	āhārakāle matimān parivrāḍ janamejaya upātiṣṭhata dharmajño bhaikṣakāle sa devalam
10	sa dṛṣṭvā bhikṣurūpeṇa prāptaṃ tatra mahāmunim gauravaṃ paramaṃ cakre prītiṃ ca vipulāṃ tathā
11	devalas tu yathāśakti pūjayām āsa bhārata ṛṣidṛṣṭena vidhinā samā bahvyaḥ samāhitaḥ
12	kadā cit tasya nṛpate devalasya mahātmanaḥ cintā sumahatī jātā muniṃ dṛṣṭvā mahādyutim
13	samās tu samatikrāntā bahvyaḥ pūjayato mama na cāyam alaso bhikṣur abhyabhāṣata kiṃ cana
14	evaṃ vigaṇayann eva sa jagāma mahodadhim antarikṣacaraḥ śrīmān kalaśaṃ gṛhya devalaḥ
15	gacchann eva sa dharmātmā samudraṃ saritāṃ patim jaigīṣavyaṃ tato 'paśyad gataṃ prāg eva bhārata
16	tataḥ savismayaś cintāṃ jagāmāthāsitaḥ prabhuḥ kathaṃ bhikṣur ayaṃ prāptaḥ samudre snāta eva ca
17	ity evaṃ cintayām āsa maharṣir asitas tadā snātvā samudre vidhivac chucir japyaṃ jajāpa ha
18	kṛtajapyāhnikaḥ śrīmān āśramaṃ ca jagāma ha kalaśaṃ jalapūrṇaṃ vai gṛhītvā janamejaya
19	tataḥ sa praviśann eva svam āśramapadaṃ muniḥ āsīnam āśrame tatra jaigīṣavyam apaśyata
20	na vyāharati caivainaṃ jaigīṣavyaḥ kathaṃ cana kāṣṭhabhūto 'śramapade vasati sma mahātapāḥ
21	taṃ dṛṣṭvā cāplutaṃ toye sāgare sāgaropamam praviṣṭam āśramaṃ cāpi pūrvam eva dadarśa saḥ
22	asito devalo rājaṃś cintayām āsa buddhimān dṛṣṭaḥ prabhāvaṃ tapaso jaigīṣavyasya yogajam
23	cintayām āsa rājendra tadā sa munisattamaḥ mayā dṛṣṭaḥ samudre ca āśrame ca kathaṃ tv ayam
24	evaṃ vigaṇayann eva sa munir mantrapāragaḥ utpapātāśramāt tasmād antarikṣaṃ viśāṃ pate jijñāsārthaṃ tadā bhikṣor jaigīṣavyasya devalaḥ
25	so 'ntarikṣacarān siddhān samapaśyat samāhitān jaigīṣavyaṃ ca taiḥ siddhaiḥ pūjyamānam apaśyata
26	tato 'sitaḥ susaṃrabdho vyavasāyī dṛḍhavrataḥ apaśyad vai divaṃ yāntaṃ jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ
27	tasmāc ca pitṛlokaṃ taṃ vrajantaṃ so 'nvapaśyata pitṛlokāc ca taṃ yāntaṃ yāmyaṃ lokam apaśyata
28	tasmād api samutpatya somalokam abhiṣṭutam vrajantam anvapaśyat sa jaigīṣavyaṃ mahāmunim
29	lokān samutpatantaṃ ca śubhān ekāntayājinām tato 'gnihotriṇāṃ lokāṃs tebhyaś cāpy utpapāta ha
30	darśaṃ ca paurṇamāsaṃ ca ye yajanti tapodhanāḥ tebhyaḥ sa dadṛśe dhīmāṃl lokebhyaḥ paśuyājinām vrajantaṃ lokam amalam apaśyad devapūjitam
31	cāturmāsyair bahuvidhair yajante ye tapodhanāḥ teṣāṃ sthānaṃ tathā yāntaṃ tathāgniṣṭomayājinām
32	agniṣṭutena ca tathā ye yajanti tapodhanāḥ tat sthānam anusaṃprāptam anvapaśyata devalaḥ
33	vājapeyaṃ kratuvaraṃ tathā bahusuvarṇakam āharanti mahāprājñās teṣāṃ lokeṣv apaśyata
34	yajante puṇḍarīkeṇa rājasūyena caiva ye teṣāṃ lokeṣv apaśyac ca jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ
35	aśvamedhaṃ kratuvaraṃ naramedhaṃ tathaiva ca āharanti naraśreṣṭhās teṣāṃ lokeṣv apaśyata
36	sarvamedhaṃ ca duṣprāpaṃ tathā sautrāmaṇiṃ ca ye teṣāṃ lokeṣv apaśyac ca jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ
37	dvādaśāhaiś ca satrair ye yajante vividhair nṛpa teṣāṃ lokeṣv apaśyac ca jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ
38	mitrāvaruṇayor lokān ādityānāṃ tathaiva ca salokatām anuprāptam apaśyata tato 'sitaḥ
39	rudrāṇāṃ ca vasūnāṃ ca sthānaṃ yac ca bṛhaspateḥ tāni sarvāṇy atītaṃ ca samapaśyat tato 'sitaḥ
40	āruhya ca gavāṃ lokaṃ prayāntaṃ brahmasatriṇām lokān apaśyad gacchantaṃ jaigīṣavyaṃ tato 'sitaḥ
41	trīṃl lokān aparān vipram utpatantaṃ svatejasā pativratānāṃ lokāṃś ca vrajantaṃ so 'nvapaśyata
42	tato munivaraṃ bhūyo jaigīṣavyam athāsitaḥ nānvapaśyata yogastham antarhitam ariṃdama
43	so 'cintayan mahābhāgo jaigīṣavyasya devalaḥ prabhāvaṃ suvratatvaṃ ca siddhiṃ yogasya cātulām
44	asito 'pṛcchata tadā siddhāṃl lokeṣu sattamān prayataḥ prāñjalir bhūtvā dhīras tān brahmasatriṇaḥ
45	jaigīṣavyaṃ na paśyāmi taṃ śaṃsata mahaujasam etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ paraṃ kautūhalaṃ hi me
46	siddhā ūcuḥ
46	śṛṇu devala bhūtārthaṃ śaṃsatāṃ no dṛḍhavrata jaigīṣavyo gato lokaṃ śāśvataṃ brahmaṇo 'vyayam
47	sa śrutvā vacanaṃ teṣāṃ siddhānāṃ brahmasatriṇām asito devalas tūrṇam utpapāta papāta ca
48	tataḥ siddhās ta ūcur hi devalaṃ punar eva ha na devala gatis tatra tava gantuṃ tapodhana brahmaṇaḥ sadanaṃ vipra jaigīṣavyo yadāptavān
49	teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā siddhānāṃ devalaḥ punaḥ ānupūrvyeṇa lokāṃs tān sarvān avatatāra ha
50	svam āśramapadaṃ puṇyam ājagāma pataṃgavat praviśann eva cāpaśyaj jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ
51	tato buddhyā vyagaṇayad devalo dharmayuktayā dṛṣṭvā prabhāvaṃ tapaso jaigīṣavyasya yogajam
52	tato 'bravīn mahātmānaṃ jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ vinayāvanato rājann upasarpya mahāmunim mokṣadharmaṃ samāsthātum iccheyaṃ bhagavann aham
53	tasya tad vacanaṃ śrutvā upadeśaṃ cakāra saḥ vidhiṃ ca yogasya paraṃ kāryākāryaṃ ca śāstrataḥ
54	saṃnyāsakṛtabuddhiṃ taṃ tato dṛṣṭvā mahātapāḥ sarvāś cāsya kriyāś cakre vidhidṛṣṭena karmaṇā
55	saṃnyāsakṛtabuddhiṃ taṃ bhūtāni pitṛbhiḥ saha tato dṛṣṭvā praruruduḥ ko 'smān saṃvibhajiṣyati
56	devalas tu vacaḥ śrutvā bhūtānāṃ karuṇaṃ tathā diśo daśa vyāharatāṃ mokṣaṃ tyaktuṃ mano dadhe
57	tatas tu phalamūlāni pavitrāṇi ca bhārata puṣpāṇy oṣadhayaś caiva rorūyante sahasraśaḥ
58	punar no devalaḥ kṣudro nūnaṃ chetsyati durmatiḥ abhayaṃ sarvabhūtebhyo yo dattvā nāvabudhyate
59	tato bhūyo vyagaṇayat svabuddhyā munisattamaḥ mokṣe gārhasthyadharme vā kiṃ nu śreyaskaraṃ bhavet
60	iti niścitya manasā devalo rājasattama tyaktvā gārhasthyadharmaṃ sa mokṣadharmam arocayat
61	evamādīni saṃcintya devalo niścayāt tataḥ prāptavān paramāṃ siddhiṃ paraṃ yogaṃ ca bhārata
62	tato devāḥ samāgamya bṛhaspatipurogamāḥ jaigīṣavyaṃ tapaś cāsya praśaṃsanti tapasvinaḥ
63	athābravīd ṛṣivaro devān vai nāradas tadā jaigīṣavye tapo nāsti vismāpayati yo 'sitam
64	tam evaṃvādinaṃ dhīraṃ pratyūcus te divaukasaḥ maivam ity eva śaṃsanto jaigīṣavyaṃ mahāmunim
65	tatrāpy upaspṛśya tato mahātmā; dattvā ca vittaṃ halabhṛd dvijebhyaḥ avāpya dharmaṃ param āryakarmā; jagāma somasya mahat sa tīrtham