Book 9 Chapter 34
1	janamejaya uvāca
1	pūrvam eva yadā rāmas tasmin yuddha upasthite āmantrya keśavaṃ yāto vṛṣṇibhiḥ sahitaḥ prabhuḥ
2	sāhāyyaṃ dhārtarāṣṭrasya na ca kartāsmi keśava na caiva pāṇḍuputrāṇāṃ gamiṣyāmi yathāgatam
3	evam uktvā tadā rāmo yātaḥ śatrunibarhaṇaḥ tasya cāgamanaṃ bhūyo brahmañ śaṃsitum arhasi
4	ākhyāhi me vistarataḥ kathaṃ rāma upasthitaḥ kathaṃ ca dṛṣṭavān yuddhaṃ kuśalo hy asi sattama
5	vaiśaṃpāyana uvāca
5	upaplavye niviṣṭeṣu pāṇḍaveṣu mahātmasu preṣito dhṛtarāṣṭrasya samīpaṃ madhusūdanaḥ śamaṃ prati mahābāho hitārthaṃ sarvadehinām
6	sa gatvā hāstinapuraṃ dhṛtarāṣṭraṃ sametya ca uktavān vacanaṃ tathyaṃ hitaṃ caiva viśeṣataḥ na ca tat kṛtavān rājā yathākhyātaṃ hi te purā
7	anavāpya śamaṃ tatra kṛṣṇaḥ puruṣasattamaḥ āgacchata mahābāhur upaplavyaṃ janādhipa
8	tataḥ pratyāgataḥ kṛṣṇo dhārtarāṣṭravisarjitaḥ akriyāyāṃ naravyāghra pāṇḍavān idam abravīt
9	na kurvanti vaco mahyaṃ kuravaḥ kālacoditāḥ nirgacchadhvaṃ pāṇḍaveyāḥ puṣyeṇa sahitā mayā
10	tato vibhajyamāneṣu baleṣu balināṃ varaḥ provāca bhrātaraṃ kṛṣṇaṃ rauhiṇeyo mahāmanāḥ
11	teṣām api mahābāho sāhāyyaṃ madhusūdana kriyatām iti tat kṛṣṇo nāsya cakre vacas tadā
12	tato manyuparītātmā jagāma yadunandanaḥ tīrthayātrāṃ haladharaḥ sarasvatyāṃ mahāyaśāḥ maitre nakṣatrayoge sma sahitaḥ sarvayādavaiḥ
13	āśrayām āsa bhojas tu duryodhanam ariṃdamaḥ yuyudhānena sahito vāsudevas tu pāṇḍavān
14	rauhiṇeye gate śūre puṣyeṇa madhusūdanaḥ pāṇḍaveyān puraskṛtya yayāv abhimukhaḥ kurūn
15	gacchann eva pathisthas tu rāmaḥ preṣyān uvāca ha saṃbhārāṃs tīrthayātrāyāṃ sarvopakaraṇāni ca ānayadhvaṃ dvārakāyā agnīn vai yājakāṃs tathā
16	suvarṇaṃ rajataṃ caiva dhenūr vāsāṃsi vājinaḥ kuñjarāṃś ca rathāṃś caiva kharoṣṭraṃ vāhanāni ca kṣipram ānīyatāṃ sarvaṃ tīrthahetoḥ paricchadam
17	pratisrotaḥ sarasvatyā gacchadhvaṃ śīghragāminaḥ ṛtvijaś cānayadhvaṃ vai śataśaś ca dvijarṣabhān
18	evaṃ saṃdiśya tu preṣyān baladevo mahābalaḥ tīrthayātrāṃ yayau rājan kurūṇāṃ vaiśase tadā sarasvatīṃ pratisrotaḥ samudrād abhijagmivān
19	ṛtvigbhiś ca suhṛdbhiś ca tathānyair dvijasattamaiḥ rathair gajais tathāśvaiś ca preṣyaiś ca bharatarṣabha gokharoṣṭraprayuktaiś ca yānaiś ca bahubhir vṛtaḥ
20	śrāntānāṃ klāntavapuṣāṃ śiśūnāṃ vipulāyuṣām tāni yānāni deśeṣu pratīkṣyante sma bhārata bubhukṣitānām arthāya kḷptam annaṃ samantataḥ
21	yo yo yatra dvijo bhoktuṃ kāmaṃ kāmayate tadā tasya tasya tu tatraivam upajahrus tadā nṛpa
22	tatra sthitā narā rājan rauhiṇeyasya śāsanāt bhakṣyapeyasya kurvanti rāśīṃs tatra samantataḥ
23	vāsāṃsi ca mahārhāṇi paryaṅkāstaraṇāni ca pūjārthaṃ tatra kḷptāni viprāṇāṃ sukham icchatām
24	yatra yaḥ svapate vipraḥ kṣatriyo vāpi bhārata tatra tatra tu tasyaiva sarvaṃ kḷptam adṛśyata
25	yathāsukhaṃ janaḥ sarvas tiṣṭhate yāti vā tadā yātukāmasya yānāni pānāni tṛṣitasya ca
26	bubhukṣitasya cānnāni svādūni bharatarṣabha upajahrur narās tatra vastrāṇy ābharaṇāni ca
27	sa panthāḥ prababhau rājan sarvasyaiva sukhāvahaḥ svargopamas tadā vīra narāṇāṃ tatra gacchatām
28	nityapramuditopetaḥ svādubhakṣaḥ śubhānvitaḥ vipaṇyāpaṇapaṇyānāṃ nānājanaśatair vṛtaḥ nānādrumalatopeto nānāratnavibhūṣitaḥ
29	tato mahātmā niyame sthitātmā; puṇyeṣu tīrtheṣu vasūni rājan dadau dvijebhyaḥ kratudakṣiṇāś ca; yadupravīro halabhṛt pratītaḥ
30	dogdhrīś ca dhenūś ca sahasraśo vai; suvāsasaḥ kāñcanabaddhaśṛṅgīḥ hayāṃś ca nānāvidhadeśajātān; yānāni dāsīś ca tathā dvijebhyaḥ
31	ratnāni muktāmaṇividrumaṃ ca; śṛṅgīsuvarṇaṃ rajataṃ ca śubhram ayasmayaṃ tāmramayaṃ ca bhāṇḍaṃ; dadau dvijātipravareṣu rāmaḥ
32	evaṃ sa vittaṃ pradadau mahātmā; sarasvatītīrthavareṣu bhūri yayau krameṇāpratimaprabhāvas; tataḥ kurukṣetram udāravṛttaḥ
33	janamejaya uvāca
33	sārasvatānāṃ tīrthānāṃ guṇotpattiṃ vadasva me phalaṃ ca dvipadāṃ śreṣṭha karmanirvṛttim eva ca
34	yathākramaṃ ca bhagavaṃs tīrthānām anupūrvaśaḥ brahman brahmavidāṃ śreṣṭha paraṃ kautūhalaṃ hi me
35	vaiśaṃpāyana uvāca
35	tīrthānāṃ vistaraṃ rājan guṇotpattiṃ ca sarvaśaḥ mayocyamānāṃ śṛṇu vai puṇyāṃ rājendra kṛtsnaśaḥ
36	pūrvaṃ mahārāja yadupravīra; ṛtviksuhṛdvipragaṇaiś ca sārdham puṇyaṃ prabhāsaṃ samupājagāma; yatroḍurāḍ yakṣmaṇā kliśyamānaḥ
37	vimuktaśāpaḥ punar āpya tejaḥ; sarvaṃ jagad bhāsayate narendra evaṃ tu tīrthapravaraṃ pṛthivyāṃ; prabhāsanāt tasya tataḥ prabhāsaḥ
38	janamejaya uvāca
38	kimarthaṃ bhagavān somo yakṣmaṇā samagṛhyata kathaṃ ca tīrthapravare tasmiṃś candro nyamajjata
39	katham āplutya tasmiṃs tu punar āpyāyitaḥ śaśī etan me sarvam ācakṣva vistareṇa mahāmune
40	vaiśaṃpāyana uvāca
40	dakṣasya tanayā yās tāḥ prādurāsan viśāṃ pate sa saptaviṃśatiṃ kanyā dakṣaḥ somāya vai dadau
41	nakṣatrayoganiratāḥ saṃkhyānārthaṃ ca bhārata patnyo vai tasya rājendra somasya śubhalakṣaṇāḥ
42	tās tu sarvā viśālākṣyo rūpeṇāpratimā bhuvi atyaricyata tāsāṃ tu rohiṇī rūpasaṃpadā
43	tatas tasyāṃ sa bhagavān prītiṃ cakre niśākaraḥ sāsya hṛdyā babhūvātha tasmāt tāṃ bubhuje sadā
44	purā hi somo rājendra rohiṇyām avasac ciram tato 'sya kupitāny āsan nakṣatrāṇi mahātmanaḥ
45	tā gatvā pitaraṃ prāhuḥ prajāpatim atandritāḥ somo vasati nāsmāsu rohiṇīṃ bhajate sadā
46	tā vayaṃ sahitāḥ sarvās tvatsakāśe prajeśvara vatsyāmo niyatāhārās tapaścaraṇatatparāḥ
47	śrutvā tāsāṃ tu vacanaṃ dakṣaḥ somam athābravīt samaṃ vartasva bhāryāsu mā tvādharmo mahān spṛśet
48	tāś ca sarvābravīd dakṣo gacchadhvaṃ somam antikāt samaṃ vatsyati sarvāsu candramā mama śāsanāt
49	visṛṣṭās tās tadā jagmuḥ śītāṃśubhavanaṃ tadā tathāpi somo bhagavān punar eva mahīpate rohiṇīṃ nivasaty eva prīyamāṇo muhur muhuḥ
50	tatas tāḥ sahitāḥ sarvā bhūyaḥ pitaram abruvan tava śuśrūṣaṇe yuktā vatsyāmo hi tavāśrame somo vasati nāsmāsu nākarod vacanaṃ tava
51	tāsāṃ tad vacanaṃ śrutvā dakṣaḥ somam athābravīt samaṃ vartasva bhāryāsu mā tvāṃ śapsye virocana
52	anādṛtya tu tad vākyaṃ dakṣasya bhagavāñ śaśī rohiṇyā sārdham avasat tatas tāḥ kupitāḥ punaḥ
53	gatvā ca pitaraṃ prāhuḥ praṇamya śirasā tadā somo vasati nāsmāsu tasmān naḥ śaraṇaṃ bhava
54	rohiṇyām eva bhagavan sadā vasati candramāḥ tasmān nas trāhi sarvā vai yathā naḥ soma āviśet
55	tac chrutvā bhagavān kruddho yakṣmāṇaṃ pṛthivīpate sasarja roṣāt somāya sa coḍupatim āviśat
56	sa yakṣmaṇābhibhūtātmākṣīyatāhar ahaḥ śaśī yatnaṃ cāpy akarod rājan mokṣārthaṃ tasya yakṣmaṇaḥ
57	iṣṭveṣṭibhir mahārāja vividhābhir niśākaraḥ na cāmucyata śāpād vai kṣayaṃ caivābhyagacchata
58	kṣīyamāṇe tataḥ some oṣadhyo na prajajñire nirāsvādarasāḥ sarvā hatavīryāś ca sarvaśaḥ
59	oṣadhīnāṃ kṣaye jāte prāṇinām api saṃkṣayaḥ kṛśāś cāsan prajāḥ sarvāḥ kṣīyamāṇe niśākare
60	tato devāḥ samāgamya somam ūcur mahīpate kim idaṃ bhavato rūpam īdṛśaṃ na prakāśate
61	kāraṇaṃ brūhi naḥ sarvaṃ yenedaṃ te mahad bhayam śrutvā tu vacanaṃ tvatto vidhāsyāmas tato vayam
62	evam uktaḥ pratyuvāca sarvāṃs tāñ śaśalakṣaṇaḥ śāpaṃ ca kāraṇaṃ caiva yakṣmāṇaṃ ca tathātmanaḥ
63	devās tasya vacaḥ śrutvā gatvā dakṣam athābruvan prasīda bhagavan some śāpaś caiṣa nivartyatām
64	asau hi candramāḥ kṣīṇaḥ kiṃciccheṣo hi lakṣyate kṣayāc caivāsya deveśa prajāś cāpi gatāḥ kṣayam
65	vīrudoṣadhayaś caiva bījāni vividhāni ca tathā vayaṃ lokaguro prasādaṃ kartum arhasi
66	evam uktas tadā cintya prāha vākyaṃ prajāpatiḥ naitac chakyaṃ mama vaco vyāvartayitum anyathā hetunā tu mahābhāgā nivartiṣyati kena cit
67	samaṃ vartatu sarvāsu śaśī bhāryāsu nityaśaḥ sarasvatyā vare tīrthe unmajjañ śaśalakṣaṇaḥ punar vardhiṣyate devās tad vai satyaṃ vaco mama
68	māsārdhaṃ ca kṣayaṃ somo nityam eva gamiṣyati māsārdhaṃ ca sadā vṛddhiṃ satyam etad vaco mama
69	sarasvatīṃ tataḥ somo jagāma ṛṣiśāsanāt prabhāsaṃ paramaṃ tīrthaṃ sarasvatyā jagāma ha
70	amāvāsyāṃ mahātejās tatronmajjan mahādyutiḥ lokān prabhāsayām āsa śītāṃśutvam avāpa ca
71	devāś ca sarve rājendra prabhāsaṃ prāpya puṣkalam somena sahitā bhūtvā dakṣasya pramukhe 'bhavan
72	tataḥ prajāpatiḥ sarvā visasarjātha devatāḥ somaṃ ca bhagavān prīto bhūyo vacanam abravīt
73	māvamaṃsthāḥ striyaḥ putra mā ca viprān kadā cana gaccha yuktaḥ sadā bhūtvā kuru vai śāsanaṃ mama
74	sa visṛṣṭo mahārāja jagāmātha svam ālayam prajāś ca muditā bhūtvā bhojane ca yathā purā
75	etat te sarvam ākhyātaṃ yathā śapto niśākaraḥ prabhāsaṃ ca yathā tīrthaṃ tīrthānāṃ pravaraṃ hy abhūt
76	amāvāsyāṃ mahārāja nityaśaḥ śaśalakṣaṇaḥ snātvā hy āpyāyate śrīmān prabhāse tīrtha uttame
77	ataś cainaṃ prajānanti prabhāsam iti bhūmipa prabhāṃ hi paramāṃ lebhe tasminn unmajjya candramāḥ
78	tatas tu camasodbhedam acyutas tv agamad balī camasodbheda ity evaṃ yaṃ janāḥ kathayanty uta
79	tatra dattvā ca dānāni viśiṣṭāni halāyudhaḥ uṣitvā rajanīm ekāṃ snātvā ca vidhivat tadā
80	udapānam athāgacchat tvarāvān keśavāgrajaḥ ādyaṃ svastyayanaṃ caiva tatrāvāpya mahat phalam
81	snigdhatvād oṣadhīnāṃ ca bhūmeś ca janamejaya jānanti siddhā rājendra naṣṭām api sarasvatīm