Book 9 Chapter 30
1	saṃjaya uvāca
1	tatas teṣv apayāteṣu ratheṣu triṣu pāṇḍavāḥ taṃ hradaṃ pratyapadyanta yatra duryodhano 'bhavat
2	āsādya ca kuruśreṣṭha tadā dvaipāyanahradam stambhitaṃ dhārtarāṣṭreṇa dṛṣṭvā taṃ salilāśayam vāsudevam idaṃ vākyam abravīt kurunandanaḥ
3	paśyemāṃ dhārtarāṣṭreṇa māyām apsu prayojitām viṣṭabhya salilaṃ śete nāsya mānuṣato bhayam
4	daivīṃ māyām imāṃ kṛtvā salilāntargato hy ayam nikṛtyā nikṛtiprajño na me jīvan vimokṣyate
5	yady asya samare sāhyaṃ kurute vajrabhṛt svayam tathāpy enaṃ hataṃ yuddhe loko drakṣyati mādhava
6	śrīvāsudeva uvāca
6	māyāvina imāṃ māyāṃ māyayā jahi bhārata māyāvī māyayā vadhyaḥ satyam etad yudhiṣṭhira
7	kriyābhyupāyair bahulair māyām apsu prayojya ha jahi tvaṃ bharataśreṣṭha pāpātmānaṃ suyodhanam
8	kriyābhyupāyair indreṇa nihatā daityadānavāḥ kriyābhyupāyair bahubhir balir baddho mahātmanā
9	kriyābhyupāyaiḥ pūrvaṃ hi hiraṇyākṣo mahāsuraḥ hiraṇyakaśipuś caiva kriyayaiva niṣūditau vṛtraś ca nihato rājan kriyayaiva na saṃśayaḥ
10	tathā paulastyatanayo rāvaṇo nāma rākṣasaḥ rāmeṇa nihato rājan sānubandhaḥ sahānugaḥ kriyayā yogam āsthāya tathā tvam api vikrama
11	kriyābhyupāyair nihato mayā rājan purātane tārakaś ca mahādaityo vipracittiś ca vīryavān
12	vātāpir ilvalaś caiva triśirāś ca tathā vibho sundopasundāv asurau kriyayaiva niṣūditau
13	kriyābhyupāyair indreṇa tridivaṃ bhujyate vibho kriyā balavatī rājan nānyat kiṃ cid yudhiṣṭhira
14	daityāś ca dānavāś caiva rākṣasāḥ pārthivās tathā kriyābhyupāyair nihatāḥ kriyāṃ tasmāt samācara
15	saṃjaya uvāca
15	ity ukto vāsudevena pāṇḍavaḥ saṃśitavrataḥ jalasthaṃ taṃ mahārāja tava putraṃ mahābalam abhyabhāṣata kaunteyaḥ prahasann iva bhārata
16	suyodhana kimartho 'yam ārambho 'psu kṛtas tvayā sarvaṃ kṣatraṃ ghātayitvā svakulaṃ ca viśāṃ pate
17	jalāśayaṃ praviṣṭo 'dya vāñchañ jīvitam ātmanaḥ uttiṣṭha rājan yudhyasva sahāsmābhiḥ suyodhana
18	sa ca darpo naraśreṣṭha sa ca mānaḥ kva te gataḥ yas tvaṃ saṃstabhya salilaṃ bhīto rājan vyavasthitaḥ
19	sarve tvāṃ śūra ity eva janā jalpanti saṃsadi vyarthaṃ tad bhavato manye śauryaṃ salilaśāyinaḥ
20	uttiṣṭha rājan yudhyasva kṣatriyo 'si kulodbhavaḥ kauraveyo viśeṣeṇa kule janma ca saṃsmara
21	sa kathaṃ kaurave vaṃśe praśaṃsañ janma cātmanaḥ yuddhād bhītas tatas toyaṃ praviśya pratitiṣṭhasi
22	ayuddham avyavasthānaṃ naiṣa dharmaḥ sanātanaḥ anāryajuṣṭam asvargyaṃ raṇe rājan palāyanam
23	kathaṃ pāram agatvā hi yuddhe tvaṃ vai jijīviṣuḥ imān nipatitān dṛṣṭvā putrān bhrātṝn pitṝṃs tathā
24	saṃbandhino vayasyāṃś ca mātulān bāndhavāṃs tathā ghātayitvā kathaṃ tāta hrade tiṣṭhasi sāṃpratam
25	śūramānī na śūras tvaṃ mithyā vadasi bhārata śūro 'ham iti durbuddhe sarvalokasya śṛṇvataḥ
26	na hi śūrāḥ palāyante śatrūn dṛṣṭvā kathaṃ cana brūhi vā tvaṃ yayā dhṛtyā śūra tyajasi saṃgaram
27	sa tvam uttiṣṭha yudhyasva vinīya bhayam ātmanaḥ ghātayitvā sarvasainyaṃ bhrātṝṃś caiva suyodhana
28	nedānīṃ jīvite buddhiḥ kāryā dharmacikīrṣayā kṣatradharmam apāśritya tvadvidhena suyodhana
29	yat tat karṇam upāśritya śakuniṃ cāpi saubalam amartya iva saṃmohāt tvam ātmānaṃ na buddhavān
30	tat pāpaṃ sumahat kṛtvā pratiyudhyasva bhārata kathaṃ hi tvadvidho mohād rocayeta palāyanam
31	kva te tat pauruṣaṃ yātaṃ kva ca mānaḥ suyodhana kva ca vikrāntatā yātā kva ca visphūrjitaṃ mahat
32	kva te kṛtāstratā yātā kiṃ ca śeṣe jalāśaye sa tvam uttiṣṭha yudhyasva kṣatradharmeṇa bhārata
33	asmān vā tvaṃ parājitya praśādhi pṛthivīm imām atha vā nihato 'smābhir bhūmau svapsyasi bhārata
34	eṣa te prathamo dharmaḥ sṛṣṭo dhātrā mahātmanā taṃ kuruṣva yathātathyaṃ rājā bhava mahāratha
35	duryodhana uvāca
35	naitac citraṃ mahārāja yad bhīḥ prāṇinam āviśet na ca prāṇabhayād bhīto vyapayāto 'smi bhārata
36	arathaś cāniṣaṅgī ca nihataḥ pārṣṇisārathiḥ ekaś cāpy agaṇaḥ saṃkhye pratyāśvāsam arocayam
37	na prāṇahetor na bhayān na viṣādād viśāṃ pate idam ambhaḥ praviṣṭo 'smi śramāt tv idam anuṣṭhitam
38	tvaṃ cāśvasihi kaunteya ye cāpy anugatās tava aham utthāya vaḥ sarvān pratiyotsyāmi saṃyuge
39	yudhiṣṭhira uvāca
39	āśvastā eva sarve sma ciraṃ tvāṃ mṛgayāmahe tad idānīṃ samuttiṣṭha yudhyasveha suyodhana
40	hatvā vā samare pārthān sphītaṃ rājyam avāpnuhi nihato vā raṇe 'smābhir vīralokam avāpsyasi
41	duryodhana uvāca
41	yadarthaṃ rājyam icchāmi kurūṇāṃ kurunandana ta ime nihatāḥ sarve bhrātaro me janeśvara
42	kṣīṇaratnāṃ ca pṛthivīṃ hatakṣatriyapuṃgavām nābhyutsahāmy ahaṃ bhoktuṃ vidhavām iva yoṣitam
43	adyāpi tv aham āśaṃse tvāṃ vijetuṃ yudhiṣṭhira bhaṅktvā pāñcālapāṇḍūnām utsāhaṃ bharatarṣabha
44	na tv idānīm ahaṃ manye kāryaṃ yuddhena karhi cit droṇe karṇe ca saṃśānte nihate ca pitāmahe
45	astv idānīm iyaṃ rājan kevalā pṛthivī tava asahāyo hi ko rājā rājyam icchet praśāsitum
46	suhṛdas tādṛśān hitvā putrān bhrātṝn pitṝn api bhavadbhiś ca hṛte rājye ko nu jīveta mādṛśaḥ
47	ahaṃ vanaṃ gamiṣyāmi hy ajinaiḥ prativāsitaḥ ratir hi nāsti me rājye hatapakṣasya bhārata
48	hatabāndhavabhūyiṣṭhā hatāśvā hatakuñjarā eṣā te pṛthivī rājan bhuṅkṣvaināṃ vigatajvaraḥ
49	vanam eva gamiṣyāmi vasāno mṛgacarmaṇī na hi me nirjitasyāsti jīvite 'dya spṛhā vibho
50	gaccha tvaṃ bhuṅkṣva rājendra pṛthivīṃ nihateśvarām hatayodhāṃ naṣṭaratnāṃ kṣīṇavaprāṃ yathāsukham
51	yudhiṣṭhira uvāca
51	ārtapralāpān mā tāta salilasthaḥ prabhāṣathāḥ naitan manasi me rājan vāśitaṃ śakuner iva
52	yadi cāpi samarthaḥ syās tvaṃ dānāya suyodhana nāham iccheyam avaniṃ tvayā dattāṃ praśāsitum
53	adharmeṇa na gṛhṇīyāṃ tvayā dattāṃ mahīm imām na hi dharmaḥ smṛto rājan kṣatriyasya pratigrahaḥ
54	tvayā dattāṃ na ceccheyaṃ pṛthivīm akhilām aham tvāṃ tu yuddhe vinirjitya bhoktāsmi vasudhām imām
55	anīśvaraś ca pṛthivīṃ kathaṃ tvaṃ dātum icchasi tvayeyaṃ pṛthivī rājan kiṃ na dattā tadaiva hi
56	dharmato yācamānānāṃ śamārthaṃ ca kulasya naḥ vārṣṇeyaṃ prathamaṃ rājan pratyākhyāya mahābalam
57	kim idānīṃ dadāsi tvaṃ ko hi te cittavibhramaḥ abhiyuktas tu ko rājā dātum icched dhi medinīm
58	na tvam adya mahīṃ dātum īśaḥ kauravanandana ācchettuṃ vā balād rājan sa kathaṃ dātum icchasi māṃ tu nirjitya saṃgrāme pālayemāṃ vasuṃdharām
59	sūcyagreṇāpi yad bhūmer api dhrīyeta bhārata tanmātram api no mahyaṃ na dadāti purā bhavān
60	sa kathaṃ pṛthivīm etāṃ pradadāsi viśāṃ pate sūcyagraṃ nātyajaḥ pūrvaṃ sa kathaṃ tyajasi kṣitim
61	evam aiśvaryam āsādya praśāsya pṛthivīm imām ko hi mūḍho vyavasyeta śatror dātuṃ vasuṃdharām
62	tvaṃ tu kevalamaurkhyeṇa vimūḍho nāvabudhyase pṛthivīṃ dātukāmo 'pi jīvitenādya mokṣyase
63	asmān vā tvaṃ parājitya praśādhi pṛthivīm imām atha vā nihato 'smābhir vraja lokān anuttamān
64	āvayor jīvato rājan mayi ca tvayi ca dhruvam saṃśayaḥ sarvabhūtānāṃ vijaye no bhaviṣyati
65	jīvitaṃ tava duṣprajña mayi saṃprati vartate jīvayeyaṃ tv ahaṃ kāmaṃ na tu tvaṃ jīvituṃ kṣamaḥ
66	dahane hi kṛto yatnas tvayāsmāsu viśeṣataḥ āśīviṣair viṣaiś cāpi jale cāpi praveśanaiḥ tvayā vinikṛtā rājan rājyasya haraṇena ca
67	etasmāt kāraṇāt pāpa jīvitaṃ te na vidyate uttiṣṭhottiṣṭha yudhyasva tat te śreyo bhaviṣyati
68	saṃjaya uvāca
68	evaṃ tu vividhā vāco jayayuktāḥ punaḥ punaḥ kīrtayanti sma te vīrās tatra tatra janādhipa