Book 9 Chapter 4
1	saṃjaya uvāca
1	evam uktas tato rājā gautamena yaśasvinā niḥśvasya dīrgham uṣṇaṃ ca tūṣṇīm āsīd viśāṃ pate
2	tato muhūrtaṃ sa dhyātvā dhārtarāṣṭro mahāmanāḥ kṛpaṃ śāradvataṃ vākyam ity uvāca paraṃtapaḥ
3	yat kiṃ cit suhṛdā vācyaṃ tat sarvaṃ śrāvito hy aham kṛtaṃ ca bhavatā sarvaṃ prāṇān saṃtyajya yudhyatā
4	gāhamānam anīkāni yudhyamānaṃ mahārathaiḥ pāṇḍavair atitejobhir lokas tvām anudṛṣṭavān
5	suhṛdā yad idaṃ vācyaṃ bhavatā śrāvito hy aham na māṃ prīṇāti tat sarvaṃ mumūrṣor iva bheṣajam
6	hetukāraṇasaṃyuktaṃ hitaṃ vacanam uttamam ucyamānaṃ mahābāho na me viprāgrya rocate
7	rājyād vinikṛto 'smābhiḥ kathaṃ so 'smāsu viśvaset akṣadyūte ca nṛpatir jito 'smābhir mahādhanaḥ sa kathaṃ mama vākyāni śraddadhyād bhūya eva tu
8	tathā dautyena saṃprāptaḥ kṛṣṇaḥ pārthahite rataḥ pralabdhaś ca hṛṣīkeśas tac ca karma virodhitam sa ca me vacanaṃ brahman katham evābhimaṃsyate
9	vilalāpa hi yat kṛṣṇā sabhāmadhye sameyuṣī na tan marṣayate kṛṣṇo na rājyaharaṇaṃ tathā
10	ekaprāṇāv ubhau kṛṣṇāv anyonyaṃ prati saṃhatau purā yac chrutam evāsīd adya paśyāmi tat prabho
11	svasrīyaṃ ca hataṃ śrutvā duḥkhaṃ svapiti keśavaḥ kṛtāgaso vayaṃ tasya sa madarthaṃ kathaṃ kṣamet
12	abhimanyor vināśena na śarma labhate 'rjunaḥ sa kathaṃ maddhite yatnaṃ prakariṣyati yācitaḥ
13	madhyamaḥ pāṇḍavas tīkṣṇo bhīmaseno mahābalaḥ pratijñātaṃ ca tenograṃ sa bhajyeta na saṃnamet
14	ubhau tau baddhanistriṃśāv ubhau cābaddhakaṅkaṭau kṛtavairāv ubhau vīrau yamāv api yamopamau
15	dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca kṛtavairau mayā saha tau kathaṃ maddhite yatnaṃ prakuryātāṃ dvijottama
16	duḥśāsanena yat kṛṣṇā ekavastrā rajasvalā parikliṣṭā sabhāmadhye sarvalokasya paśyataḥ
17	tathā vivasanāṃ dīnāṃ smaranty adyāpi pāṇḍavāḥ na nivārayituṃ śakyāḥ saṃgrāmāt te paraṃtapāḥ
18	yadā ca draupadī kṛṣṇā madvināśāya duḥkhitā ugraṃ tepe tapaḥ kṛṣṇā bhartṝṇām arthasiddhaye sthaṇḍile nityadā śete yāvad vairasya yātanā
19	nikṣipya mānaṃ darpaṃ ca vāsudevasahodarā kṛṣṇāyāḥ preṣyavad bhūtvā śuśrūṣāṃ kurute sadā
20	iti sarvaṃ samunnaddhaṃ na nirvāti kathaṃ cana abhimanyor vināśena sa saṃdheyaḥ kathaṃ mayā
21	kathaṃ ca nāma bhuktvemāṃ pṛthivīṃ sāgarāmbarām pāṇḍavānāṃ prasādena bhuñjīyāṃ rājyam alpakam
22	upary upari rājñāṃ vai jvalito bhāskaro yathā yudhiṣṭhiraṃ kathaṃ paścād anuyāsyāmi dāsavat
23	kathaṃ bhuktvā svayaṃ bhogān dattvā dāyāṃś ca puṣkalān kṛpaṇaṃ vartayiṣyāmi kṛpaṇaiḥ saha jīvikām
24	nābhyasūyāmi te vākyam uktaṃ snigdhaṃ hitaṃ tvayā na tu saṃdhim ahaṃ manye prāptakālaṃ kathaṃ cana
25	sunītam anupaśyāmi suyuddhena paraṃtapa nāyaṃ klībayituṃ kālaḥ saṃyoddhuṃ kāla eva naḥ
26	iṣṭaṃ me bahubhir yajñair dattā vipreṣu dakṣiṇāḥ prāptāḥ kramaśrutā vedāḥ śatrūṇāṃ mūrdhni ca sthitam
27	bhṛtyā me subhṛtās tāta dīnaś cābhyuddhṛto janaḥ yātāni pararāṣṭrāṇi svarāṣṭram anupālitam
28	bhuktāś ca vividhā bhogās trivargaḥ sevito mayā pitṝṇāṃ gatam ānṛṇyaṃ kṣatradharmasya cobhayoḥ
29	na dhruvaṃ sukham astīha kuto rājyaṃ kuto yaśaḥ iha kīrtir vidhātavyā sā ca yuddhena nānyathā
30	gṛhe yat kṣatriyasyāpi nidhanaṃ tad vigarhitam adharmaḥ sumahān eṣa yac chayyāmaraṇaṃ gṛhe
31	araṇye yo vimuñceta saṃgrāme vā tanuṃ naraḥ kratūn āhṛtya mahato mahimānaṃ sa gacchati
32	kṛpaṇaṃ vilapann ārto jarayābhipariplutaḥ mriyate rudatāṃ madhye jñātīnāṃ na sa pūruṣaḥ
33	tyaktvā tu vividhān bhogān prāptānāṃ paramāṃ gatim apīdānīṃ suyuddhena gaccheyaṃ satsalokatām
34	śūrāṇām āryavṛttānāṃ saṃgrāmeṣv anivartinām dhīmatāṃ satyasaṃdhānāṃ sarveṣāṃ kratuyājinām
35	śastrāvabhṛtham āptānāṃ dhruvaṃ vāsas triviṣṭape mudā nūnaṃ prapaśyanti śubhrā hy apsarasāṃ gaṇāḥ
36	paśyanti nūnaṃ pitaraḥ pūjitāñ śakrasaṃsadi apsarobhiḥ parivṛtān modamānāṃs triviṣṭape
37	panthānam amarair yātaṃ śūraiś caivānivartibhiḥ api taiḥ saṃgataṃ mārgaṃ vayam apy āruhemahi
38	pitāmahena vṛddhena tathācāryeṇa dhīmatā jayadrathena karṇena tathā duḥśāsanena ca
39	ghaṭamānā madarthe 'smin hatāḥ śūrā janādhipāḥ śerate lohitāktāṅgāḥ pṛthivyāṃ śaravikṣatāḥ
40	uttamāstravidaḥ śūrā yathoktakratuyājinaḥ tyaktvā prāṇān yathānyāyam indrasadmasu dhiṣṭhitāḥ
41	tais tv ayaṃ racitaḥ panthā durgamo hi punar bhavet saṃpatadbhir mahāvegair ito yādbhiś ca sadgatim
42	ye madarthe hatāḥ śūrās teṣāṃ kṛtam anusmaran ṛṇaṃ tat pratimuñcāno na rājye mana ādadhe
43	pātayitvā vayasyāṃś ca bhrātṝn atha pitāmahān jīvitaṃ yadi rakṣeyaṃ loko māṃ garhayed dhruvam
44	kīdṛśaṃ ca bhaved rājyaṃ mama hīnasya bandhubhiḥ sakhibhiś ca suhṛdbhiś ca praṇipatya ca pāṇḍavam
45	so 'ham etādṛśaṃ kṛtvā jagato 'sya parābhavam suyuddhena tataḥ svargaṃ prāpsyāmi na tad anyathā
46	evaṃ duryodhanenoktaṃ sarve saṃpūjya tad vacaḥ sādhu sādhv iti rājānaṃ kṣatriyāḥ saṃbabhāṣire
47	parājayam aśocantaḥ kṛtacittāś ca vikrame sarve suniścitā yoddhum udagramanaso 'bhavan
48	tato vāhān samāśvāsya sarve yuddhābhinandinaḥ ūne dviyojane gatvā pratyatiṣṭhanta kauravāḥ
49	ākāśe vidrume puṇye prasthe himavataḥ śubhe aruṇāṃ sarasvatīṃ prāpya papuḥ sasnuś ca tajjalam
50	tava putrāḥ kṛtotsāhāḥ paryavartanta te tataḥ paryavasthāpya cātmānam anyonyena punas tadā sarve rājan nyavartanta kṣatriyāḥ kālacoditāḥ