Book 8 Chapter 68
1	saṃjaya uvāca
1	śalyas tu karṇārjunayor vimarde; balāni dṛṣṭvā mṛditāni bāṇaiḥ duryodhanaṃ yāntam avekṣamāṇo; saṃdarśayad bhārata yuddhabhūmim
2	nipātitasyandanavājināgaṃ; dṛṣṭvā balaṃ tad dhatasūtaputram duryodhano 'śrupratipūrṇanetro; muhur muhur nyaśvasad ārtarūpaḥ
3	karṇaṃ tu śūraṃ patitaṃ pṛthivyāṃ; śarācitaṃ śoṇitadigdhagātram yadṛcchayā sūryam ivāvanisthaṃ; didṛkṣavaḥ saṃparivārya tasthuḥ
4	prahṛṣṭavitrastaviṣaṇṇavismṛtās; tathāpare śokagatā ivābhavan pare tvadīyāś ca paraspareṇa; yathā yathaiṣāṃ prakṛtis tathābhavan
5	praviddhavarmābharaṇāmbarāyudhaṃ; dhanaṃjayenābhihataṃ hataujasam niśamya karṇaṃ kuravaḥ pradudruvur; hatarṣabhā gāva ivākulākulāḥ
6	kṛtvā vimardaṃ bhṛśam arjunena; karṇaṃ hataṃ kesariṇeva nāgam dṛṣṭvā śayānaṃ bhuvi madrarājo; bhīto 'pasarpat sarathaḥ suśīghram
7	madrādhipaś cāpi vimūḍhacetās; tūrṇaṃ rathenāpahṛtadhvajena duryodhanasyāntikam etya śīghraṃ; saṃbhāṣya duḥkhārtam uvāca vākyam
8	viśīrṇanāgāśvarathapravīraṃ; balaṃ tvadiyaṃ yamarāṣṭrakalpam anyonyam āsādya hataṃ mahadbhir; narāśvanāgair girikūṭakalpaiḥ
9	naitādṛśaṃ bhārata yuddham āsīd; yathādya karṇārjunayor babhūva grastau hi karṇena sametya kṛṣṇāv; anye ca sarve tava śatravo ye
10	daivaṃ tu yat tat svavaśaṃ pravṛttaṃ; tat pāṇḍavān pāti hinasti cāsmān tavārthasiddhyarthakarā hi sarve; prasahya vīrā nihatā dviṣadbhiḥ
11	kuberavaivasvatavāsavānāṃ; tulyaprabhāvāmbupateś ca vīrāḥ vīryeṇa śauryeṇa balena caiva; tais taiś ca yuktā vipulair guṇaughaiḥ
12	avadhyakalpā nihatā narendrās; tavārthakāmā yudhi pāṇḍaveyaiḥ tan mā śuco bhārata diṣṭam etat; paryāyasiddhir na sadāsti siddhiḥ
13	etad vaco madrapater niśamya; svaṃ cāpanītaṃ manasā nirīkṣya duryodhano dīnamanā visaṃjñaḥ; punaḥ punar nyaśvasad ārtarūpaḥ
14	taṃ dhyānamūkaṃ kṛpaṇaṃ bhṛśārtam; ārtāyanir dīnam uvāca vākyam paśyedam ugraṃ naravājināgair; āyodhanaṃ vīrahataiḥ prapannam
15	mahīdharābhaiḥ patitair mahāgajaiḥ; sakṛt praviddhaiḥ śaraviddhamarmabhiḥ tair vihvaladbhiś ca gatāsubhiś ca; pradhvastayantrāyudhavarmayodhaiḥ
16	vajrāpaviddhair iva cācalendrair; vibhinnapāṣāṇamṛgadrumauṣadhaiḥ praviddhaghaṇṭāṅkuśatomaradhvajaiḥ; sahemamālai rudhiraughasaṃplutaiḥ
17	śarāvabhinnaiḥ patitaiś ca vājibhiḥ; śvasadbhir anyaiḥ kṣatajaṃ vamadbhiḥ dīnaiḥ stanadbhiḥ parivṛttanetrair; mahīṃ daśadbhiḥ kṛpaṇaṃ nadadbhiḥ
18	tathāpaviddhair gajavājiyodhair; mandāsubhiś caiva gatāsubhiś ca narāśvanāgaiś ca rathaiś ca marditair; mahī mahāvaitaraṇīva durdṛśā
19	gajair nikṛttāparahastagātrair; udvepamānaiḥ patitaiḥ pṛthivyām yaśasvibhir nāgarathāśvayodhibhiḥ; padātibhiś cābhimukhair hataiḥ paraiḥ viśīrṇavarmābharaṇāmbarāyudhair; vṛtā niśāntair iva pāvakair mahī
20	śaraprahārābhihatair mahābalair; avekṣyamāṇaiḥ patitaiḥ sahasraśaḥ pranaṣṭasaṃjñaiḥ punar ucchvasadbhir; mahī babhūvānugatair ivāgnibhiḥ divaś cyutair bhūr atidīptimadbhir; naktaṃ grahair dyaur amaleva dīptaiḥ
21	śarās tu karṇārjunabāhumuktā; vidārya nāgāśvamanuṣyadehān prāṇān nirasyāśu mahīm atīyur; mahoragā vāsam ivābhito 'straiḥ
22	hatair manuṣyāśvagajaiś ca saṃkhye; śarāvabhinnaiś ca rathair babhūva dhanaṃjayasyādhiratheś ca mārge; gajair agamyā vasudhātidurgā
23	rathair vareṣūn mathitaiś ca yodhaiḥ; saṃsyūtasūtāśvavarāyudhadhvajaiḥ viśīrṇaśastrair vinikṛttabandhurair; nikṛttacakrākṣayugatriveṇubhiḥ
24	vimuktayantrair nihatair ayasmayair; hatānuṣaṅgair viniṣaṅgabandhuraiḥ prabhagnanīḍair maṇihemamaṇḍitaiḥ; stṛtā mahī dyaur iva śāradair ghanaiḥ
25	vikṛṣyamaṇair javanair alaṃkṛtair; hateśvarair ājirathaiḥ sukalpitaiḥ manuṣyamātaṅgarathāśvarāśibhir; drutaṃ vrajanto bahudhā vicūrṇitāḥ
26	sahemapaṭṭāḥ parighāḥ paraśvadhāḥ; kaḍaṅgarāyomusalāni paṭṭiśāḥ petuś ca khaḍgā vimalā vikośā; gadāś ca jāmbūnadapaṭṭabaddhāḥ
27	cāpāni rukmāṅgadabhūṣaṇāni; śarāś ca kārtasvaracitrapuṅkhāḥ ṛṣṭyaś ca pītā vimalā vikośāḥ; prāsāḥ sakhaḍgāḥ kanakāvabhāsāḥ
28	chatrāṇi vālavyajanāni śaṅkhāḥ; srajaś ca puṣpottamahemacitrāḥ kuthāḥ patākāmbaraveṣṭitāś ca; kirīṭamālā mukuṭāś ca śubhrāḥ
29	prakīrṇakā viprakīrṇāḥ kuthāś ca; pradhānamuktātaralāś ca hārāḥ āpīḍakeyūravarāṅgadāni; graiveyaniṣkāḥ sasuvarṇasūtrāḥ
30	maṇyuttamā vajrasuvarṇamuktā; ratnāni coccāvacamaṅgalāni gātrāṇi cātyantasukhocitāni; śirāṃsi cendupratimānanāni
31	dehāṃś ca bhogāṃś ca paricchadāṃś ca; tyaktvā manojñāni sukhāni cāpi svadharmaniṣṭhāṃ mahatīm avāpya; vyāptāṃś ca lokān yaśasā samīyuḥ
32	ity evam uktvā virarāma śalyo; duryodhanaḥ śokaparītacetāḥ hā karṇa hā karṇa iti bruvāṇa; ārto visaṃjño bhṛśam aśrunetraḥ
33	taṃ droṇaputrapramukhā narendrāḥ; sarve samāśvāsya saha prayānti nirīkṣamāṇā muhur arjunasya; dhvajaṃ mahāntaṃ yaśasā jvalantam
34	narāśvamātaṅgaśarīrajena; raktena siktā rudhireṇa bhūmiḥ raktāmbarasrak tapanīyayogān; nārī prakāśā iva sarvagamyā
35	pracchannarūpā rudhireṇa rājan; raudre muhūrte 'tivirājamānāḥ naivāvatasthuḥ kuravaḥ samīkṣya; pravrājitā devalokāś ca sarve
36	vadhena karṇasya suduḥkhitās te; hā karṇa hā karṇa iti bruvāṇāḥ drutaṃ prayātāḥ śibirāṇi rājan; divākaraṃ raktam avekṣamāṇāḥ
37	gāṇḍīvamuktais tu suvarṇapuṅkhaiḥ; śitaiḥ śaraiḥ śoṇitadigdhavājaiḥ śaraiś citāṅgo bhuvi bhāti karṇo; hato 'pi san sūrya ivāṃśumālī
38	karṇasya dehaṃ rudhirāvasiktaṃ; bhaktānukampī bhagavān vivasvān spṛṣṭvā karair lohitaraktarūpaḥ; siṣṇāsur abhyeti paraṃ samudram
39	itīva saṃcintya surarṣisaṃghāḥ; saṃprasthitā yānti yathāniketam saṃcintayitvā ca janā visasrur; yathāsukhaṃ khaṃ ca mahītalaṃ ca
40	tad adbhutaṃ prāṇabhṛtāṃ bhayaṃkaraṃ; niśamya yuddhaṃ kuruvīramukhyayoḥ dhanaṃjayasyādhiratheś ca vismitāḥ; praśaṃsamānāḥ prayayus tadā janāḥ
41	śaraiḥ saṃkṛttavarmāṇaṃ vīraṃ viśasane hatam gatāsum api rādheyaṃ naiva lakṣmīr vyamuñcata
42	nānābharaṇavān rājan mṛṣṭajāmbūnadāṅgadaḥ hato vaikartanaḥ śete pādapo 'ṅkuravān iva
43	kanakottamasaṃkāśaḥ pradīpta iva pāvakaḥ saputraḥ puruṣavyāghraḥ saṃśāntaḥ pārthatejasā pratāpya pāṇḍavān rājan pāñcālāṃś cāstratejasā
44	dadānīty eva yo 'vocan na nāstīty arthito 'rthibhiḥ sadbhiḥ sadā satpuruṣaḥ sa hato dvairathe vṛṣaḥ
45	yasya brāhmaṇasāt sarvam ātmārthaṃ na mahātmanaḥ nādeyaṃ brāhmaṇeṣv āsīd yasya svam api jīvitam
46	sadā nṝṇāṃ priyo dātā priyadāno divaṃ gataḥ ādāya tava putrāṇāṃ jayāśāṃ śarma varma ca
47	hate sma karṇe sarito na sravanti; jagāma cāstaṃ kaluṣo divākaraḥ grahaś ca tiryag jvalitārkavarṇo; yamasya putro 'bhyudiyāya rājan
48	nabhaḥ paphālātha nanāda corvī; vavuś ca vātāḥ paruṣātivelam diśaḥ sadhūmāś ca bhṛśaṃ prajajvalur; mahārṇavāś cukṣubhire ca sasvanāḥ
49	sakānanāḥ sādricayāś cakampuḥ; pravivyathur bhūtagaṇāś ca māriṣa bṛhaspatī rohiṇīṃ saṃprapīḍya; babhūva candrārkasamānavarṇaḥ
50	hate karṇe na diśo viprajajñus; tamovṛtā dyaur vicacāla bhūmiḥ papāta colkā jvalanaprakāśā; niśācarāś cāpy abhavan prahṛṣṭāḥ
51	śaśiprakāśānanam arjuno yadā; kṣureṇa karṇasya śiro nyapātayat athāntarikṣe divi ceha cāsakṛd; babhūva hāheti janasya nisvanaḥ
52	sa devagandharvamanuṣyapūjitaṃ; nihatya karṇaṃ ripum āhave 'rjunaḥ rarāja pārthaḥ parameṇa tejasā; vṛtraṃ nihatyeva sahasralocanaḥ
53	tato rathenāmbudavṛndanādinā; śarannabhomadhyagabhāskaratviṣā patākinā bhīmaninādaketunā; himenduśaṅkhasphaṭikāvabhāsinā suvarṇamuktāmaṇivajravidrumair; alaṃkṛtenāpratimānaraṃhasā
54	narottamau pāṇḍavakeśimardanāv; udāhitāv agnidivākaropamau raṇājire vītabhayau virejatuḥ; samānayānāv iva viṣṇuvāsavau
55	tato dhanurjyātalaneminisvanaiḥ; prasahya kṛtvā ca ripūn hataprabhān saṃsādhayitvaiva kurūñ śaraughaiḥ; kapidhvajaḥ pakṣivaradhvajaś ca prasahya śaṅkhau dhamatuḥ sughoṣau; manāṃsy arīṇām avasādayantau
56	suvarṇajālāvatatau mahāsvanau; himāvadātau parigṛhya pāṇibhiḥ cucumbatuḥ śaṅkhavarau nṛṇāṃ varau; varānanābhyāṃ yugapac ca dadhmatuḥ
57	pāñcajanyasya nirghoṣo devadattasya cobhayoḥ pṛthivīm antarikṣaṃ ca dyām apaś cāpy apūrayat
58	tau śaṅkhaśabdena ninādayantau; vanāni śailān sarito diśaś ca vitrāsayantau tava putrasenāṃ; yudhiṣṭhiraṃ nandayataḥ sma vīrau
59	tataḥ prayātāḥ kuravo javena; śrutvaiva śaṅkhasvanam īryamāṇam vihāya madrādhipatiṃ patiṃ ca; duryodhanaṃ bhārata bhāratānām
60	mahāhave taṃ bahu śobhamānaṃ; dhanaṃjayaṃ bhūtagaṇāḥ sametāḥ tadānvamodanta janārdanaṃ ca; prabhākarāv abhyuditau yathaiva
61	samācitau karṇaśaraiḥ paraṃtapāv; ubhau vyabhātāṃ samare 'cyutārjunau tamo nihatyābhyuditau yathāmalau; śaśāṅkasūryāv iva raśmimālinau
62	vihāya tān bāṇagaṇān athāgatau; suhṛdvṛtāv apratimānavikramau sukhaṃ praviṣṭau śibiraṃ svam īśvarau; sadasyahūtāv iva vāsavācyutau
63	sadevagandharvamanuṣyacāraṇair; maharṣibhir yakṣamahoragair api jayābhivṛddhyā parayābhipūjitau; nihatya karṇaṃ paramāhave tadā