Book 8 Chapter 55
1	saṃjaya uvāca
1	śrutvā ca rathanirghoṣaṃ siṃhanādaṃ ca saṃyuge arjunaḥ prāha govindaṃ śīghraṃ codaya vājinaḥ
2	arjunasya vacaḥ śrutvā govindo 'rjunam abravīt eṣa gacchāmi sukṣipraṃ yatra bhīmo vyavasthitaḥ
3	āyāntam aśvair himaśaṅkhavarṇaiḥ; suvarṇamuktāmaṇijālanaddhaiḥ jambhaṃ jighāṃsuṃ pragṛhītavajraṃ; jayāya devendram ivogramanyum
4	rathāśvamātaṅgapadātisaṃghā; bāṇasvanair nemikhurasvanaiś ca saṃnādayanto vasudhāṃ diśaś ca; kruddhā nṛsiṃhā jayam abhyudīyuḥ
5	teṣāṃ ca pārthasya mahat tadāsīd; dehāsupāpmakṣapaṇaṃ suyuddham trailokyahetor asurair yathāsīd; devasya viṣṇor jayatāṃ varasya
6	tair astam uccāvacam āyudhaugham; ekaḥ praciccheda kirīṭamālī kṣurārdhacandrair niśitaiś ca bāṇaiḥ; śirāṃsi teṣāṃ bahudhā ca bāhūn
7	chatrāṇi vālavyajanāni ketūn; aśvān rathān pattigaṇān dvipāṃś ca te petur urvyāṃ bahudhā virūpā; vātaprabhagnāni yathā vanāni
8	suvarṇajālāvatatā mahāgajāḥ; savaijayantīdhvajayodhakalpitāḥ suvarṇapuṅkhair iṣubhiḥ samācitāś; cakāśire prajvalitā yathācalāḥ
9	vidārya nāgāṃś ca rathāṃś ca vājinaḥ; śarottamair vāsavavajrasaṃnibhaiḥ drutaṃ yayau karṇajighāṃsayā tathā; yathā marutvān balabhedane purā
10	tataḥ sa puruṣavyāghraḥ sūtasainyam ariṃdama praviveśa mahābāhur makaraḥ sāgaraṃ yathā
11	taṃ dṛṣṭvā tāvakā rājan rathapattisamanvitāḥ gajāśvasādibahulāḥ pāṇḍavaṃ samupādravan
12	tatrābhidravatāṃ pārtham ārāvaḥ sumahān abhūt sāgarasyeva mattasya yathā syāt salilasvanaḥ
13	te tu taṃ puruṣavyāghraṃ vyāghrā iva mahārathāḥ abhyadravanta saṃgrāme tyaktvā prāṇakṛtaṃ bhayam
14	teṣām āpatatāṃ tatra śaravarṣāṇi muñcatām arjuno vyadhamat sainyaṃ mahāvāto ghanān iva
15	te 'rjunaṃ sahitā bhūtvā rathavaṃśaiḥ prahāriṇaḥ abhiyāya maheṣvāsā vivyadhur niśitaiḥ śaraiḥ
16	tato 'rjunaḥ sahasrāṇi rathavāraṇavājinām preṣayām āsa viśikhair yamasya sadanaṃ prati
17	te vadhyamānāḥ samare pārthacāpacyutaiḥ śaraiḥ tatra tatra sma līyante bhaye jāte mahārathāḥ
18	teṣāṃ catuḥśatān vīrān yatamānān mahārathān arjuno niśitair bāṇair anayad yamasādanam
19	te vadhyamānāḥ samare nānāliṅgaiḥ śitaiḥ śaraiḥ arjunaṃ samabhityajya dudruvur vai diśo bhayāt
20	teṣāṃ śabdo mahān āsīd dravatāṃ vāhinīmukhe mahaughasyeva bhadraṃ te girim āsādya dīryataḥ
21	tāṃ tu senāṃ bhṛśaṃ viddhvā drāvayitvārjunaḥ śaraiḥ prāyād abhimukhaḥ pārthaḥ sūtānīkāni māriṣa
22	tasya śabdo mahān āsīt parān abhimukhasya vai garuḍasyeva patataḥ pannagārthe yathā purā
23	taṃ tu śabdam abhiśrutya bhīmaseno mahābalaḥ babhūva paramaprītaḥ pārthadarśanalālasaḥ
24	śrutvaiva pārtham āyāntaṃ bhīmasenaḥ pratāpavān tyaktvā prāṇān mahārāja senāṃ tava mamarda ha
25	sa vāyuvegapratimo vāyuvegasamo jave vāyuvad vyacarad bhīmo vāyuputraḥ pratāpavān
26	tenārdyamānā rājendra senā tava viśāṃ pate vyabhrāmyata mahārāja bhinnā naur iva sāgare
27	tāṃ tu senāṃ tadā bhīmo darśayan pāṇilāghavam śarair avacakartograiḥ preṣayiṣyan yamakṣayam
28	tatra bhārata bhīmasya balaṃ dṛṣṭvātimānuṣam vyatrasyanta raṇe yodhāḥ kālasyeva yugakṣaye
29	tathārditān bhīmabalān bhīmasenena bhārata dṛṣṭvā duryodhano rājā idaṃ vacanam abravīt
30	sainikān sa maheṣvāso yodhāṃś ca bharatarṣabha samādiśad raṇe sarvān hata bhīmam iti sma ha tasmin hate hataṃ manye sarvasainyam aśeṣataḥ
31	pratigṛhya ca tām ājñāṃ tava putrasya pārthivāḥ bhīmaṃ pracchādayām āsuḥ śaravarṣaiḥ samantataḥ
32	gajāś ca bahulā rājan narāś ca jayagṛddhinaḥ rathā hayāś ca rājendra parivavrur vṛkodaram
33	sa taiḥ parivṛtaḥ śūraiḥ śūro rājan samantataḥ śuśubhe bharataśreṣṭha nakṣatrair iva candramāḥ
34	sa rarāja tathā saṃkhye darśanīyo narottamaḥ nirviśeṣaṃ mahārāja yathā hi vijayas tathā
35	tatra te pārthivāḥ sarve śaravṛṣṭīḥ samāsṛjan krodharaktekṣaṇāḥ krūrā hantukāmā vṛkodaram
36	sa vidārya mahāsenāṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ niścakrāma raṇād bhīmo matsyo jālād ivāmbhasi
37	hatvā daśa sahasrāṇi gajānām anivartinām nṛṇāṃ śatasahasre dve dve śate caiva bhārata
38	pañca cāśvasahasrāṇi rathānāṃ śatam eva ca hatvā prāsyandayad bhīmo nadīṃ śoṇitakardamām
39	śoṇitodāṃ rathāvartāṃ hastigrāhasamākulām naramīnām aśvanakrāṃ keśaśaivalaśādvalām
40	saṃchinnabhujanāgendrāṃ bahuratnāpahāriṇīm ūrugrāhāṃ majjapaṅkāṃ śīrṣopalasamākulām
41	dhanuṣkāśāṃ śarāvāpāṃ gadāparighaketanām yodhavrātavatīṃ saṃkhye vahantīṃ yamasādanam
42	kṣaṇena puruṣavyāghraḥ prāvartayata nimnagām yathā vaitaraṇīm ugrāṃ dustarām akṛtātmabhiḥ
43	yato yataḥ pāṇḍaveyaḥ pravṛtto rathasattamaḥ tatas tato 'pātayata yodhāñ śatasahasraśaḥ
44	evaṃ dṛṣṭvā kṛtaṃ karma bhīmasenena saṃyuge duryodhano mahārāja śakuniṃ vākyam abravīt
45	jaya mātula saṃgrāme bhīmasenaṃ mahābalam asmiñ jite jitaṃ manye pāṇḍaveyaṃ mahābalam
46	tataḥ prāyān mahārāja saubaleyaḥ pratāpavān raṇāya mahate yukto bhrātṛbhiḥ parivāritaḥ
47	sa samāsādya saṃgrāme bhīmaṃ bhīmaparākramam vārayām āsa taṃ vīro veleva makarālayam sa nyavartata taṃ bhīmo vāryamāṇaḥ śitaiḥ śaraiḥ
48	śakunis tasya rājendra vāme pārśve stanāntare preṣayām āsa nārācān rukmapuṅkhāñ śilāśitān
49	varma bhittvā tu sauvarṇaṃ bāṇās tasya mahātmanaḥ nyamajjanta mahārāja kaṅkabarhiṇavāsasaḥ
50	so 'tividdho raṇe bhīmaḥ śaraṃ hemavibhūṣitam preṣayām āsa sahasā saubalaṃ prati bhārata
51	tam āyāntaṃ śaraṃ ghoraṃ śakuniḥ śatrutāpanaḥ ciccheda śatadhā rājan kṛtahasto mahābalaḥ
52	tasmin nipatite bhūmau bhīmaḥ kruddho viśāṃ pate dhanuś ciccheda bhallena saubalasya hasann iva
53	tad apāsya dhanuś chinnaṃ saubaleyaḥ pratāpavān anyad ādatta vegena dhanur bhallāṃś ca ṣoḍaśa
54	tais tasya tu mahārāja bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ caturbhiḥ sārathiṃ hy ārcchad bhīmaṃ pañcabhir eva ca
55	dhvajam ekena ciccheda chatraṃ dvābhyāṃ viśāṃ pate caturbhiś caturo vāhān vivyādha subalātmajaḥ
56	tataḥ kruddho mahārāja bhīmasenaḥ pratāpavān śaktiṃ cikṣepa samare rukmadaṇḍām ayasmayīm
57	sā bhīmabhujanirmuktā nāgajihveva cañcalā nipapāta rathe tūrṇaṃ saubalasya mahātmanaḥ
58	tatas tām eva saṃgṛhya śaktiṃ kanakabhūṣaṇām bhīmasenāya cikṣepa kruddharūpo viśāṃ pate
59	sā nirbhidya bhujaṃ savyaṃ pāṇḍavasya mahātmanaḥ papāta ca tato bhūmau yathā vidyun nabhaścyutā
60	athotkruṣṭaṃ mahārāja dhārtarāṣṭraiḥ samantataḥ na tu taṃ mamṛṣe bhīmaḥ siṃhanādaṃ tarasvinām
61	sa saṃgṛhya dhanuḥ sajyaṃ tvaramāṇo mahārathaḥ muhūrtād iva rājendra chādayām āsa sāyakaiḥ saubalasya balaṃ saṃkhye tyaktvātmānaṃ mahābalaḥ
62	tasyāśvāṃś caturo hatvā sūtaṃ caiva viśāṃ pate dhvajaṃ ciccheda bhallena tvaramāṇaḥ parākramī
63	hatāśvaṃ ratham utsṛjya tvaramāṇo narottamaḥ tasthau visphārayaṃś cāpaṃ krodharaktekṣaṇaḥ śvasan śaraiś ca bahudhā rājan bhīmam ārcchat samantataḥ
64	pratihatya tu vegena bhīmasenaḥ pratāpavān dhanuś ciccheda saṃkruddho vivyādha ca śitaiḥ śaraiḥ
65	so 'tividdho balavatā śatruṇā śatrukarśanaḥ nipapāta tato bhūmau kiṃ cit prāṇo narādhipa
66	tatas taṃ vihvalaṃ jñātvā putras tava viśāṃ pate apovāha rathenājau bhīmasenasya paśyataḥ
67	rathasthe tu naravyāghre dhārtarāṣṭrāḥ parāṅmukhāḥ pradudruvur diśo bhītā bhīmāj jāte mahābhaye
68	saubale nirjite rājan bhīmasenena dhanvinā bhayena mahatā bhagnaḥ putro duryodhanas tava apāyāj javanair aśvaiḥ sāpekṣo mātulaṃ prati
69	parāṅmukhaṃ tu rājānaṃ dṛṣṭvā sainyāni bhārata viprajagmuḥ samutsṛjya dvairathāni samantataḥ
70	tān dṛṣṭvātirathān sarvān dhārtarāṣṭrān parāṅmukhān javenābhyapatad bhīmaḥ kirañ śaraśatān bahūn
71	te vadhyamānā bhīmena dhārtarāṣṭrāḥ parāṅmukhāḥ karṇam āsādya samare sthitā rājan samantataḥ sa hi teṣāṃ mahāvīryo dvīpo 'bhūt sumahābalaḥ
72	bhinnanaukā yathā rājan dvīpam āsādya nirvṛtāḥ bhavanti puruṣavyāghra nāvikāḥ kālaparyaye
73	tathā karṇaṃ samāsādya tāvakā bharatarṣabha samāśvastāḥ sthitā rājan saṃprahṛṣṭāḥ parasparam samājagmuś ca yuddhāya mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam