Book 8 Chapter 43
1	saṃjaya uvāca
1	etasminn antare kṛṣṇaḥ pārthaṃ vacanam abravīt darśayann iva kaunteyaṃ dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram
2	eṣa pāṇḍava te bhrātā dhārtarāṣṭrair mahābalaiḥ jighāṃsubhir maheṣvāsair drutaṃ pārthānusaryate
3	tathānuyānti saṃrabdhāḥ pāñcālā yuddhadurmadāḥ yudhiṣṭhiraṃ mahātmānaṃ parīpsanto mahājavāḥ
4	eṣa duryodhanaḥ pārtha rathānīkena daṃśitaḥ rājā sarvasya lokasya rājānam anudhāvati
5	jighāṃsuḥ puruṣavyāghraṃ bhrātṛbhiḥ sahito balī āśīviṣasamasparśaiḥ sarvayuddhaviśāradaiḥ
6	ete jighṛkṣavo yānti dvipāśvarathapattayaḥ yudhiṣṭhiraṃ dhārtarāṣṭrā ratnottamam ivārthinaḥ
7	paśya sātvatabhīmābhyāṃ niruddhādhiṣṭhitaḥ prabhuḥ jihīrṣavo 'mṛtaṃ daityāḥ śakrāgnibhyām ivāvaśāḥ
8	ete bahutvāt tvaritāḥ punar gacchanti pāṇḍavam samudram iva vāryoghāḥ prāvṛṭkāle mahārathāḥ
9	nadantaḥ siṃhanādāṃś ca dhamantaś cāpi vārijān balavanto maheṣvāsā vidhunvanto dhanūṃṣi ca
10	mṛtyor mukhagataṃ manye kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram hutam agnau ca bhadraṃ te duryodhanavaśaṃ gatam
11	yathāyuktam anīkaṃ hi dhārtarāṣṭrasya pāṇḍava nāsya śakro 'pi mucyeta saṃprāpto bāṇagocaram
12	duryodhanasya śūrasya drauṇeḥ śāradvatasya ca karṇasya ceṣuvego vai parvatān api dārayet
13	duryodhanasya śūrasya śaraughāñ śīghram asyataḥ saṃkruddhasyāntakasyeva ko vegaṃ saṃsahed raṇe
14	karṇena ca kṛto rājā vimukhaḥ śatrutāpanaḥ balavāṃl laghuhastaś ca kṛtī yuddhaviśāradaḥ
15	rādheyaḥ pāṇḍavaśreṣṭhaṃ śaktaḥ pīḍayituṃ raṇe sahito dhṛtarāṣṭrasya putraiḥ śūro mahātmabhiḥ
16	tasyaivaṃ yudhyamānasya saṃgrāme saṃyatātmanaḥ anyair api ca pārthasya hṛtaṃ varma mahārathaiḥ
17	upavāsakṛśo rājā bhṛśaṃ bharatasattama brāhme bale sthito hy eṣa na kṣatre 'tibale vibho
18	na jīvati mahārājo manye pārtha yudhiṣṭhiraḥ yad bhīmasenaḥ sahate siṃhanādam amarṣaṇaḥ
19	nardatāṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ punaḥ punar ariṃdama dhamatāṃ ca mahāśaṅkhān saṃgrāme jitakāśinām
20	yudhiṣṭhiraṃ pāṇḍaveyaṃ hateti bharatarṣabha saṃcodayaty asau karṇo dhārtarāṣṭrān mahābalān
21	sthūṇākarṇendrajālena pārtha pāśupatena ca pracchādayanto rājānam anuyānti mahārathāḥ āturo me mato rājā saṃniṣevyaś ca bhārata
22	yathainam anuvartante pāñcālāḥ saha pāṇḍavaiḥ tvaramāṇās tvarākāle sarvaśastrabhṛtāṃ varāḥ majjantam iva pātāle balino 'py ujjihīrṣavaḥ
23	na ketur dṛśyate rājñaḥ karṇena nihataḥ śaraiḥ paśyator yamayoḥ pārtha sātyakeś ca śikhaṇḍinaḥ
24	dhṛṣṭadyumnasya bhīmasya śatānīkasya vā vibho pāñcālānāṃ ca sarveṣāṃ cedīnāṃ caiva bhārata
25	eṣa karṇo raṇe pārtha pāṇḍavānām anīkinīm śarair vidhvaṃsayati vai nalinīm iva kuñjaraḥ
26	ete dravanti rathinas tvadīyāḥ pāṇḍunandana paśya paśya yathā pārtha gacchanty ete mahārathāḥ
27	ete bhārata mātaṅgāḥ karṇenābhihatā raṇe ārtanādān vikurvāṇā vidravanti diśo daśa
28	rathānāṃ dravatāṃ vṛndaṃ paśya pārtha samantataḥ drāvyamāṇaṃ raṇe caiva karṇenāmitrakarśinā
29	hastikakṣyāṃ raṇe paśya carantīṃ tatra tatra ha rathasthaṃ sūtaputrasya ketuṃ ketumatāṃ vara
30	asau dhāvati rādheyo bhīmasenarathaṃ prati kirañ śaraśatānīva vinighnaṃs tava vāhinīm
31	etān paśya ca pāñcālān drāvyamāṇān mahātmanā śakreṇeva yathā daityān hanyamānān mahāhave
32	eṣa karṇo raṇe jitvā pāñcālān pāṇḍusṛñjayān diśo viprekṣate sarvās tvadartham iti me matiḥ
33	paśya pārtha dhanuḥ śreṣṭhaṃ vikarṣan sādhu śobhate śatrūñ jitvā yathā śakro devasaṃghaiḥ samāvṛtaḥ
34	ete nadanti kauravyā dṛṣṭvā karṇasya vikramam trāsayanto raṇe pārthān sṛñjayāṃś ca sahasraśaḥ
35	eṣa sarvātmanā pāṇḍūṃs trāsayitvā mahāraṇe abhibhāṣati rādheyaḥ sarvasainyāni mānadaḥ
36	abhidravata gacchadhvaṃ drutaṃ dravata kauravāḥ yathā jīvan na vaḥ kaś cin mucyate yudhi sṛñjayaḥ
37	tathā kuruta saṃyattā vayaṃ yāsyāma pṛṣṭhataḥ evam uktvā yayāv eṣa pṛṣṭhato vikirañ śaraiḥ
38	paśya karṇaṃ raṇe pārtha śvetacchavivirājitam udayaṃ parvataṃ yadvac chobhayan vai divākaraḥ
39	pūrṇacandranikāśena mūrdhni chatreṇa bhārata dhriyamāṇena samare tathā śataśalākinā
40	eṣa tvāṃ prekṣate karṇaḥ sakaṭākṣo viśāṃ pate uttamaṃ yatnam āsthāya dhruvam eṣyati saṃyuge
41	paśya hy enaṃ mahābāho vidhunvānaṃ mahad dhanuḥ śarāṃś cāśīviṣākārān visṛjantaṃ mahābalam
42	asau nivṛtto rādheyo dṛśyate vānaradhvaja vadhāya cātmano 'bhyeti dīpasya śalabho yathā
43	karṇam ekākinaṃ dṛṣṭvā rathānīkena bhārata rirakṣiṣuḥ susaṃyatto dhārtarāṣṭro 'bhivartate
44	sārvaiḥ sahaibhir duṣṭātmā vadhya eṣa prayatnataḥ tvayā yaśaś ca rājyaṃ ca sukhaṃ cottamam icchatā
45	ātmānaṃ ca kṛtātmānaṃ samīkṣya bharatarṣabha kṛtāgasaṃ ca rādheyaṃ dharmātmani yudhiṣṭhire
46	pratipadyasva rādheyaṃ prāptakālam anantaram āryāṃ yuddhe matiṃ kṛtvā pratyehi rathayūthapam
47	pañca hy etāni mukhyānāṃ rathānāṃ rathasattama śatāny āyānti vegena balināṃ bhīmatejasām
48	pañca nāgasahasrāṇi dviguṇā vājinas tathā abhisaṃhatya kaunteya padātiprayutāni ca anyonyarakṣitaṃ vīra balaṃ tvām abhivartate
49	sūtaputre maheṣvāse darśayātmānam ātmanā uttamaṃ yatnam āsthāya pratyehi bharatarṣabha
50	asau karṇaḥ susaṃrabdhaḥ pāñcālān abhidhāvati ketum asya hi paśyāmi dhṛṣṭadyumnarathaṃ prati samucchetsyati pāñcālān iti manye paraṃtapa
51	ācakṣe te priyaṃ pārtha tad evaṃ bharatarṣabha rājā jīvati kauravyo dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
52	asau bhimo mahābāhuḥ saṃnivṛttaś camūmukhe vṛtaḥ sṛñjayasainyena sātyakena ca bhārata
53	vadhyanta ete samare kauravā niśitaiḥ śaraiḥ bhīmasenena kaunteya pāñcālaiś ca mahātmabhiḥ
54	senā hi dhārtarāṣṭrasya vimukhā cābhavad raṇāt vipradhāvati vegena bhīmasya nihatā śaraiḥ
55	vipannasasyeva mahī rudhireṇa samukṣitā bhāratī bharataśreṣṭha senā kṛpaṇadarśanā
56	nivṛttaṃ paśya kaunteya bhīmasenaṃ yudhāṃ patim āśīviṣam iva kruddhaṃ tasmād dravati vāhinī
57	pītaraktāsitasitās tārācandrārkamaṇḍitāḥ patākā viprakīryante chatrāṇy etāni cārjuna
58	sauvarṇā rājatāś caiva taijasāś ca pṛthagvidhāḥ ketavo vinipātyante hastyaśvaṃ viprakīryate
59	rathebhyaḥ prapatanty ete rathino vigatāsavaḥ nānāvarṇair hatā bāṇaiḥ pāñcālair apalāyibhiḥ
60	nirmanuṣyān gajān aśvān rathāṃś caiva dhanaṃjaya samādravanti pāñcālā dhārtarāṣṭrāṃs tarasvinaḥ
61	mṛdnanti ca naravyāghrā bhīmasenavyapāśrayāt balaṃ pareṣāṃ durdharṣaṃ tyaktvā prāṇān ariṃdama
62	ete nadanti pāñcālā dhamanty api ca vārijān abhidravanti ca raṇe nighnantaḥ sāyakaiḥ parān
63	paśya svargasya māhātmyaṃ pāñcālā hi paraṃtapa dhārtarāṣṭrān vinighnanti kruddhāḥ siṃhā iva dvipān
64	sarvataś cābhipannaiṣā dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ pāñcālair mānasād etya haṃsair gaṅgeva vegitaiḥ
65	subhṛśaṃ ca parākrāntāḥ pāñcālānāṃ nivāraṇe kṛpakarṇādayo vīrā ṛṣabhāṇām ivarṣabhāḥ
66	sunimagnāṃś ca bhīmāstrair dhārtarāṣṭrān mahārathān dhṛṣṭadyumnamukhā vīrā ghnanti śatrūn sahasraśaḥ viṣaṇṇabhūyiṣṭharathā dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ
67	paśya bhīmena nārācaiś chinnā nāgāḥ patanty amī vajrivajrāhatānīva śikharāṇi mahībhṛtām
68	bhīmasenasya nirviddhā bāṇaiḥ saṃnataparvabhiḥ svāny anīkāni mṛdnanto dravanty ete mahāgajāḥ
69	nābhijānāsi bhīmasya siṃhanādaṃ durutsaham nadato 'rjuna saṃgrāme vīrasya jitakāśinaḥ
70	eṣa naiṣādir abhyeti dvipamukhyena pāṇḍavam jighāṃsus tomaraiḥ kruddho daṇḍapāṇir ivāntakaḥ
71	satomarāv asya bhujau chinnau bhīmena garjataḥ tīkṣṇair agniśikhāprakhyair nārācair daśabhir hataḥ
72	hatvainaṃ punar āyāti nāgān anyān prahāriṇaḥ paśya nīlāmbudanibhān mahāmātrair adhiṣṭhitān śaktitomarasaṃkāśair vinighnantaṃ vṛkodaram
73	sapta sapta ca nāgāṃs tān vaijayantīś ca sadhvajāḥ nihatya niśitair bāṇaiś chinnāḥ pārthāgrajena te daśabhir daśabhiś caiko nārācair nihato gajaḥ
74	na cāsau dhārtarāṣṭrāṇāṃ śrūyate ninadas tathā puraṃdarasame kruddhe nivṛtte bharatarṣabhe
75	akṣauhiṇyas tathā tisro dhārtarāṣṭrasya saṃhatāḥ kruddhena narasiṃhena bhīmasenena vāritāḥ
76	saṃjaya uvāca
76	bhīmasenena tat karma kṛtaṃ dṛṣṭvā suduṣkaram arjuno vyadhamac chiṣṭān ahitān niśitaiḥ śaraiḥ
77	te vadhyamānāḥ samare saṃśaptakagaṇāḥ prabho śakrasyātithitāṃ gatvā viśokā hy abhavan mudā
78	pārthaś ca puruṣavyāghraḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ jaghāna dhārtarāṣṭrasya caturvidhabalāṃ camūm