Book 7 Chapter 163
1	saṃjaya uvāca
1	tato duḥśāsanaḥ kruddhaḥ sahadevam upādravat rathavegena tīvreṇa kampayann iva medinīm
2	tasyāpatata evāśu bhallenāmitrakarśanaḥ mādrīsutaḥ śiro yantuḥ saśirastrāṇam acchinat
3	nainaṃ duḥśāsanaḥ sūtaṃ nāpi kaś cana sainikaḥ hṛtottamāṅgam āśutvāt sahadevena buddhavān
4	yadā tv asaṃgṛhītatvāt prayānty aśvā yathāsukham tato duḥśāsanaḥ sūtaṃ buddhavān gatacetasam
5	sa hayān saṃnigṛhyājau svayaṃ hayaviśāradaḥ yuyudhe rathināṃ śreṣṭhaś citraṃ laghu ca suṣṭhu ca
6	tad asyāpūjayan karma sve pare caiva saṃyuge hatasūtarathenājau vyacarad yad abhītavat
7	sahadevas tu tān aśvāṃs tīkṣṇair bāṇair avākirat pīḍyamānāḥ śaraiś cāśu prādravaṃs te tatas tataḥ
8	sa raśmiṣu viṣaktatvād utsasarja śarāsanam dhanuṣā karma kurvaṃs tu raśmīn sa punar utsṛjat
9	chidreṣu teṣu taṃ bāṇair mādrīputro 'bhyavākirat parīpsaṃs tvatsutaṃ karṇas tadantaram avāpatat
10	vṛkodaras tataḥ karṇaṃ tribhir bhallaiḥ samāhitaiḥ ākarṇapūrṇair abhyaghnan bāhvor urasi cānadat
11	saṃnyavartata taṃ karṇaḥ saṃghaṭṭita ivoragaḥ tad abhūt tumulaṃ yuddhaṃ bhīmarādheyayos tadā
12	tau vṛṣāv iva saṃkruddhau vivṛttanayanāv ubhau vegena mahatānyonyaṃ saṃrabdhāv abhipetatuḥ
13	abhisaṃśliṣṭayos tatra tayor āhavaśauṇḍayoḥ abhinnaśarapātatvād gadāyuddham avartata
14	gadayā bhīmasenas tu karṇasya rathakūbaram bibhedāśu tadā rājaṃs tad adbhutam ivābhavat
15	tato bhīmasya rādheyo gadām ādāya vīryavān avāsṛjad rathe tāṃ tu bibheda gadayā gadām
16	tato bhīmaḥ punar gurvīṃ cikṣepādhirather gadām tāṃ śarair daśabhiḥ karṇaḥ supuṅkhaiḥ susamāhitaiḥ pratyavidhyat punaś cānyaiḥ sā bhīmaṃ punar āvrajat
17	tasyāḥ pratinipātena bhīmasya vipulo dhvajaḥ papāta sārathiś cāsya mumoha gadayā hataḥ
18	sa karṇe sāyakān aṣṭau vyasṛjat krodhamūrchitaḥ dhvaje śarāsane caiva śarāvāpe ca bhārata
19	tataḥ punas tu rādheyo hayān asya ratheṣubhiḥ ṛṣyavarṇāñ jaghānāśu tathobhau pārṣṇisārathī
20	sa vipannaratho bhīmo nakulasyāpluto ratham harir yathā gireḥ śṛṅgaṃ samākrāmad ariṃdamaḥ
21	tathā droṇārjunau citram ayudhyetāṃ mahārathau ācāryaśiṣyau rājendra kṛtapraharaṇau yudhi
22	laghusaṃdhānayogābhyāṃ rathayoś ca raṇena ca mohayantau manuṣyāṇāṃ cakṣūṃṣi ca manāṃsi ca
23	upāramanta te sarve yodhāsmākaṃ pare tathā adṛṣṭapūrvaṃ paśyantas tad yuddhaṃ guruśiṣyayoḥ
24	vicitrān pṛtanāmadhye rathamārgān udīryataḥ anyonyam apasavyaṃ ca kartuṃ vīrau tadaiṣatuḥ parākramaṃ tayor yodhā dadṛśus taṃ suvismitāḥ
25	tayoḥ samabhavad yuddhaṃ droṇapāṇḍavayor mahat āmiṣārthaṃ mahārāja gagane śyenayor iva
26	yad yac cakāra droṇas tu kuntīputrajigīṣayā tat tat pratijaghānāśu prahasaṃs tasya pāṇḍavaḥ
27	yadā droṇo na śaknoti pāṇḍavasya viśeṣaṇe tataḥ prāduścakārāstram astramārgaviśāradaḥ
28	aindraṃ pāśupataṃ tvāṣṭraṃ vāyavyam atha vāruṇam muktaṃ muktaṃ droṇacāpāt taj jaghāna dhanaṃjayaḥ
29	astrāṇy astrair yadā tasya vidhivad dhanti pāṇḍavaḥ tato 'straiḥ paramair divyair droṇaḥ pārtham avākirat
30	yad yad astraṃ sa pārthāya prayuṅkte vijigīṣayā tasyāstrasya vighātārthaṃ tat tat sa kurute 'rjunaḥ
31	sa vadhyamāneṣv astreṣu divyeṣv api yathāvidhi arjunenārjunaṃ droṇo manasaivābhyapūjayat
32	mene cātmānam adhikaṃ pṛthivyām api bhārata tena śiṣyeṇa sarvebhyaḥ śastravidbhyaḥ samantataḥ
33	vāryamāṇas tu pārthena tathā madhye mahātmanām yatamāno 'rjunaṃ prītyā pratyavārayad utsmayan
34	tato 'ntarikṣe devāś ca gandharvāś ca sahasraśaḥ ṛṣayaḥ siddhasaṃghāś ca vyatiṣṭhanta didṛkṣayā
35	tad apsarobhir ākīrṇaṃ yakṣarākṣasasaṃkulam śrīmad ākāśam abhavad bhūyo meghākulaṃ yathā
36	tatra smāntarhitā vāco vyacaranta punaḥ punaḥ droṇasya stavasaṃyuktāḥ pārthasya ca mahātmanaḥ visṛjyamāneṣv astreṣu jvālayatsu diśo daśa
37	naivedaṃ mānuṣaṃ yuddhaṃ nāsuraṃ na ca rākṣasam na daivaṃ na ca gāndharvaṃ brāhmaṃ dhruvam idaṃ param vicitram idam āścaryaṃ na no dṛṣṭaṃ na ca śrutam
38	ati pāṇḍavam ācāryo droṇaṃ cāpy ati pāṇḍavaḥ nānayor antaraṃ draṣṭuṃ śakyam astreṇa kena cit
39	yadi rudro dvidhākṛtya yudhyetātmānam ātmanā tatra śakyopamā kartum anyatra tu na vidyate
40	jñānam ekastham ācārye jñānaṃ yogaś ca pāṇḍave śauryam ekastham ācārye balaṃ śauryaṃ ca pāṇḍave
41	nemau śakyau maheṣvāsau raṇe kṣepayituṃ paraiḥ icchamānau punar imau hanyetāṃ sāmaraṃ jagat
42	ity abruvan mahārāja dṛṣṭvā tau puruṣarṣabhau antarhitāni bhūtāni prakāśāni ca saṃghaśaḥ
43	tato droṇo brāhmam astraṃ prāduścakre mahāmatiḥ saṃtāpayan raṇe pārthaṃ bhūtāny antarhitāni ca
44	tataś cacāla pṛthivī saparvatavanadrumā vavau ca viṣamo vāyuḥ sāgarāś cāpi cukṣubhuḥ
45	tatas trāso mahān āsīt kurupāṇḍavasenayoḥ sarveṣāṃ caiva bhūtānām udyate 'stre mahātmanā
46	tataḥ pārtho 'py asaṃbhrāntas tad astraṃ pratijaghnivān brahmāstreṇaiva rājendra tataḥ sarvam aśīśamat
47	yadā na gamyate pāraṃ tayor anyatarasya vā tataḥ saṃkulayuddhena tad yuddhaṃ vyakulīkṛtam
48	nājñāyata tataḥ kiṃ cit punar eva viśāṃ pate pravṛtte tumule yuddhe droṇapāṇḍavayor mṛdhe
49	śarajālaiḥ samākīrṇe meghajālair ivāmbare na sma saṃpatate kaś cid antarikṣacaras tadā