Book 7 Chapter 87
1	saṃjaya uvāca
1	dharmarājasya tad vākyaṃ niśamya śinipuṃgavaḥ pārthāc ca bhayam āśaṅkan parityāgān mahīpateḥ
2	apavādaṃ hy ātmanaś ca lokād rakṣan viśeṣataḥ na māṃ bhīta iti brūyur āyāntaṃ phalgunaṃ prati
3	niścitya bahudhaivaṃ sa sātyakir yuddhadurmadaḥ dharmarājam idaṃ vākyam abravīt puruṣarṣabha
4	kṛtāṃ cen manyase rakṣāṃ svasti te 'stu viśāṃ pate anuyāsyāmi bībhatsuṃ kariṣye vacanaṃ tava
5	na hi me pāṇḍavāt kaś cit triṣu lokeṣu vidyate yo vai priyataro rājan satyam etad bravīmi te
6	tasyāhaṃ padavīṃ yāsye saṃdeśāt tava mānada tvatkṛte na ca me kiṃ cid akartavyaṃ kathaṃ cana
7	yathā hi me guror vākyaṃ viśiṣṭaṃ dvipadāṃ vara tathā tavāpi vacanaṃ viśiṣṭataram eva me
8	priye hi tava vartete bhrātarau kṛṣṇapāṇḍavau tayoḥ priye sthitaṃ caiva viddhi māṃ rājapuṃgava
9	tavājñāṃ śirasā gṛhya pāṇḍavārtham ahaṃ prabho bhittvedaṃ durbhidaṃ sainyaṃ prayāsye narasattama
10	droṇānīkaṃ viśāmy eṣa kruddho jhaṣa ivārṇavam tatra yāsyāmi yatrāsau rājan rājā jayadrathaḥ
11	yatra senāṃ samāśritya bhītas tiṣṭhati pāṇḍavāt gupto rathavaraśreṣṭhair drauṇikarṇakṛpādibhiḥ
12	itas triyojanaṃ manye tam adhvānaṃ viśāṃ pate yatra tiṣṭhati pārtho 'sau jayadrathavadhodyataḥ
13	triyojanagatasyāpi tasya yāsyāmy ahaṃ padam āsaindhavavadhād rājan sudṛḍhenāntarātmanā
14	anādiṣṭas tu guruṇā ko nu yudhyeta mānavaḥ ādiṣṭas tu tvayā rājan ko na yudhyeta mādṛśaḥ abhijānāmi taṃ deśaṃ yatra yāsyāmy ahaṃ prabho
15	huḍaśaktigadāprāsakhaḍgacarmarṣṭitomaram iṣvastravarasaṃbādhaṃ kṣobhayiṣye balārṇavam
16	yad etat kuñjarānīkaṃ sāhasram anupaśyasi kulam añjanakaṃ nāma yatraite vīryaśālinaḥ
17	āsthitā bahubhir mlecchair yuddhaśauṇḍaiḥ prahāribhiḥ nāgā meghanibhā rājan kṣaranta iva toyadāḥ
18	naite jātu nivarteran preṣitā hastisādibhiḥ anyatra hi vadhād eṣāṃ nāsti rājan parājayaḥ
19	atha yān rathino rājan samantād anupaśyasi ete rukmarathā nāma rājaputrā mahārathāḥ
20	ratheṣv astreṣu nipuṇā nāgeṣu ca viśāṃ pate dhanurvede gatāḥ pāraṃ muṣṭiyuddhe ca kovidāḥ
21	gadāyuddhaviśeṣajñā niyuddhakuśalās tathā khaḍgapraharaṇe yuktāḥ saṃpāte cāsicarmaṇoḥ
22	śūrāś ca kṛtavidyāś ca spardhante ca parasparam nityaṃ ca samare rājan vijigīṣanti mānavān
23	karṇena vijitā rājan duḥśāsanam anuvratāḥ etāṃs tu vāsudevo 'pi rathodārān praśaṃsati
24	satataṃ priyakāmāś ca karṇasyaite vaśe sthitāḥ tasyaiva vacanād rājan nivṛttāḥ śvetavāhanāt
25	te na kṣatā na ca śrāntā dṛḍhāvaraṇakārmukāḥ madarthaṃ viṣṭhitā nūnaṃ dhārtarāṣṭrasya śāsanāt
26	etān pramathya saṃgrāme priyārthaṃ tava kaurava prayāsyāmi tataḥ paścāt padavīṃ savyasācinaḥ
27	yāṃs tv etān aparān rājan nāgān saptaśatāni ca prekṣase varmasaṃchannān kirātaiḥ samadhiṣṭhitān
28	kirātarājo yān prādād gṛhītaḥ savyasācinā svalaṃkṛtāṃs tathā preṣyān icchañ jīvitam ātmanaḥ
29	āsann ete purā rājaṃs tava karmakarā dṛḍham tvām evādya yuyutsante paśya kālasya paryayam
30	teṣām ete mahāmātrāḥ kirātā yuddhadurmadāḥ hastiśikṣāvidaś caiva sarve caivāgniyonayaḥ
31	ete vinirjitāḥ sarve saṃgrāme savyasācinā madartham adya saṃyattā duryodhanavaśānugāḥ
32	etān bhittvā śarai rājan kirātān yuddhadurmadān saindhavasya vadhe yuktam anuyāsyāmi pāṇḍavam
33	ye tv ete sumahānāgā añjanasya kulodbhavāḥ karkaśāś ca vinītāś ca prabhinnakaraṭāmukhāḥ
34	jāmbūnadamayaiḥ sarvair varmabhiḥ suvibhūṣitāḥ labdhalakṣyā raṇe rājann airāvaṇasamā yudhi
35	uttarāt parvatād ete tīkṣṇair dasyubhir āsthitāḥ karkaśaiḥ pravarair yodhaiḥ kārṣṇāyasatanucchadaiḥ
36	santi goyonayaś cātra santi vānarayonayaḥ anekayonayaś cānye tathā mānuṣayonayaḥ
37	anīkam asatām etad dhūmavarṇam udīryate mlecchānāṃ pāpakartṝṇāṃ himavaddurgavāsinām
38	etad duryodhano labdhvā samagraṃ nāgamaṇḍalam kṛpaṃ ca saumadattiṃ ca droṇaṃ ca rathināṃ varam
39	sindhurājaṃ tathā karṇam avamanyata pāṇḍavān kṛtārtham atha cātmānaṃ manyate kālacoditaḥ
40	te ca sarve 'nusaṃprāptā mama nārācagocaram na vimokṣyanti kaunteya yady api syur manojavāḥ
41	tena saṃbhāvitā nityaṃ paravīryopajīvinā vināśam upayāsyanti maccharaughanipīḍitāḥ
42	ye tv ete rathino rājan dṛśyante kāñcanadhvajāḥ ete durvāraṇā nāma kāmbojā yadi te śrutāḥ
43	śūrāś ca kṛtavidyāś ca dhanurvede ca niṣṭhitāḥ saṃhatāś ca bhṛśaṃ hy ete anyonyasya hitaiṣiṇaḥ
44	akṣauhiṇyaś ca saṃrabdhā dhārtarāṣṭrasya bhārata yattā madarthaṃ tiṣṭhanti kuruvīrābhirakṣitāḥ
45	apramattā mahārāja mām eva pratyupasthitāḥ tāṃs tv ahaṃ pramathiṣyāmi tṛṇānīva hutāśanaḥ
46	tasmāt sarvān upāsaṅgān sarvopakaraṇāni ca rathe kurvantu me rājan yathāvad rathakalpakāḥ
47	asmiṃs tu khalu saṃgrāme grāhyaṃ vividham āyudham yathopadiṣṭam ācāryaiḥ kāryaḥ pañcaguṇo rathaḥ
48	kāmbojair hi sameṣyāmi kruddhair āśīviṣopamaiḥ nānāśastrasamāvāpair vividhāyudhayodhibhiḥ
49	kirātaiś ca sameṣyāmi viṣakalpaiḥ prahāribhiḥ lālitaiḥ satataṃ rājñā duryodhanahitaiṣibhiḥ
50	śakaiś cāpi sameṣyāmi śakratulyaparākramaiḥ agnikalpair durādharṣaiḥ pradīptair iva pāvakaiḥ
51	tathānyair vividhair yodhaiḥ kālakalpair durāsadaiḥ sameṣyāmi raṇe rājan bahubhir yuddhadurmadaiḥ
52	tasmād vai vājino mukhyā viśrāntāḥ śubhalakṣaṇāḥ upāvṛttāś ca pītāś ca punar yujyantu me rathe
53	tasya sarvān upāsaṅgān sarvopakaraṇāni ca rathe prāsthāpayad rājā śastrāṇi vividhāni ca
54	tatas tān sarvato muktvā sadaśvāṃś caturo janāḥ rasavat pāyayām āsuḥ pānaṃ madasamīriṇam
55	pītopavṛttān snātāṃś ca jagdhānnān samalaṃkṛtān vinītaśalyāṃs turagāṃś caturo hemamālinaḥ
56	tān yattān rukmavarṇābhān vinītāñ śīghragāminaḥ saṃhṛṣṭamanaso 'vyagrān vidhivat kalpite rathe
57	mahādhvajena siṃhena hemakesaramālinā saṃvṛte ketanair hemair maṇividrumacitritaiḥ pāṇḍurābhraprakāśābhiḥ patākābhir alaṃkṛte
58	hemadaṇḍocchritacchatre bahuśastraparicchade yojayām āsa vidhivad dhemabhāṇḍavibhūṣitān
59	dārukasyānujo bhrātā sūtas tasya priyaḥ sakhā nyavedayad rathaṃ yuktaṃ vāsavasyeva mātaliḥ
60	tataḥ snātaḥ śucir bhūtvā kṛtakautukamaṅgalaḥ snātakānāṃ sahasrasya svarṇaniṣkān adāpayat āśīrvādaiḥ pariṣvaktaḥ sātyakiḥ śrīmatāṃ varaḥ
61	tataḥ sa madhuparkārhaḥ pītvā kailāvataṃ madhu lohitākṣo babhau tatra madavihvalalocanaḥ
62	ālabhya vīrakāṃsyaṃ ca harṣeṇa mahatānvitaḥ dviguṇīkṛtatejā hi prajvalann iva pāvakaḥ utsaṅge dhanur ādāya saśaraṃ rathināṃ varaḥ
63	kṛtasvastyayano vipraiḥ kavacī samalaṃkṛtaḥ lājair gandhais tathā mālyaiḥ kanyābhiś cābhinanditaḥ
64	yudhiṣṭhirasya caraṇāv abhivādya kṛtāñjaliḥ tena mūrdhany upāghrāta āruroha mahāratham
65	tatas te vājino hṛṣṭāḥ supuṣṭā vātaraṃhasaḥ ajayyā jaitram ūhus taṃ vikurvantaḥ sma saindhavāḥ
66	atha harṣaparītāṅgaḥ sātyakir bhīmam abravīt tvaṃ bhīma rakṣa rājānam etat kāryatamaṃ hi te
67	ahaṃ bhittvā pravekṣyāmi kālapakvam idaṃ balam āyatyāṃ ca tadātve ca śreyo rājño 'bhirakṣaṇam
68	jānīṣe mama vīryaṃ tvaṃ tava cāham ariṃdama tasmād bhīma nivartasva mama ced icchasi priyam
69	tathoktaḥ sātyakiṃ prāha vraja tvaṃ kāryasiddhaye ahaṃ rājñaḥ kariṣyāmi rakṣāṃ puruṣasattama
70	evam uktaḥ pratyuvāca bhīmasenaṃ sa mādhavaḥ gaccha gaccha drutaṃ pārtha dhruvo 'dya vijayo mama
71	yan me snigdho 'nuraktaś ca tvam adya vaśagaḥ sthitaḥ nimittāni ca dhanyāni yathā bhīma vadanti me
72	nihate saindhave pāpe pāṇḍavena mahātmanā pariṣvajiṣye rājānaṃ dharmātmānaṃ na saṃśayaḥ
73	etāvad uktvā bhīmaṃ tu visṛjya ca mahāmanāḥ saṃpraikṣat tāvakaṃ sainyaṃ vyāghro mṛgagaṇān iva
74	taṃ dṛṣṭvā pravivikṣantaṃ sainyaṃ tava janādhipa bhūya evābhavan mūḍhaṃ subhṛśaṃ cāpy akampata
75	tataḥ prayātaḥ sahasā sainyaṃ tava sa sātyakiḥ didṛkṣur arjunaṃ rājan dharmarājasya śāsanāt