Book 6 Chapter 15
1	dhṛtarāṣṭra uvāca
1	kathaṃ kurūṇām ṛṣabho hato bhīṣmaḥ śikhaṇḍinā kathaṃ rathāt sa nyapatat pitā me vāsavopamaḥ
2	katham āsaṃś ca me putrā hīnā bhīṣmeṇa saṃjaya balinā devakalpena gurvarthe brahmacāriṇā
3	tasmin hate mahāsattve maheṣvāse mahābale mahārathe naravyāghre kim u āsīn manas tadā
4	ārtiḥ parā māviśati yataḥ śaṃsasi me hatam kurūṇām ṛṣabhaṃ vīram akampyaṃ puruṣarṣabham
5	ke taṃ yāntam anupreyuḥ ke cāsyāsan purogamāḥ ke 'tiṣṭhan ke nyavartanta ke 'bhyavartanta saṃjaya
6	ke śūrā rathaśārdūlam acyutaṃ kṣatriyarṣabham rathānīkaṃ gāhamānaṃ sahasā pṛṣṭhato 'nvayuḥ
7	yas tamo 'rka ivāpohan parasainyam amitrahā sahasraraśmipratimaḥ pareṣāṃ bhayam ādadhat akarod duṣkaraṃ karma raṇe kauravaśāsanāt
8	grasamānam anīkāni ya enaṃ paryavārayan kṛtinaṃ taṃ durādharṣaṃ samyag yāsyantam antike kathaṃ śāṃtanavaṃ yuddhe pāṇḍavāḥ pratyavārayan
9	nikṛntantam anīkāni śaradaṃṣṭraṃ tarasvinam cāpavyāttānanaṃ ghoram asijihvaṃ durāsadam
10	atyanyān puruṣavyāghrān hrīmantam aparājitam pātayām āsa kaunteyaḥ kathaṃ tam ajitaṃ yudhi
11	ugradhanvānam ugreṣuṃ vartamānaṃ rathottame pareṣām uttamāṅgāni pracinvantaṃ śiteṣubhiḥ
12	pāṇḍavānāṃ mahat sainyaṃ yaṃ dṛṣṭvodyantam āhave kālāgnim iva durdharṣaṃ samaveṣṭata nityaśaḥ
13	parikṛṣya sa senāṃ me daśarātram anīkahā jagāmāstam ivādityaḥ kṛtvā karma suduṣkaram
14	yaḥ sa śakra ivākṣayyaṃ varṣaṃ śaramayaṃ sṛjan jaghāna yudhi yodhānām arbudaṃ daśabhir dinaiḥ
15	sa śete niṣṭanan bhūmau vātarugṇa iva drumaḥ mama durmantritenāsau yathā nārhaḥ sa bhārataḥ
16	kathaṃ śāṃtanavaṃ dṛṣṭvā pāṇḍavānām anīkinī prahartum aśakat tatra bhīṣmaṃ bhīmaparākramam
17	kathaṃ bhīṣmeṇa saṃgrāmam akurvan pāṇḍunandanāḥ kathaṃ ca nājayad bhīṣmo droṇe jīvati saṃjaya
18	kṛpe saṃnihite tatra bharadvājātmaje tathā bhīṣmaḥ praharatāṃ śreṣṭhaḥ kathaṃ sa nidhanaṃ gataḥ
19	kathaṃ cātirathas tena pāñcālyena śikhaṇḍinā bhīṣmo vinihato yuddhe devair api durutsahaḥ
20	yaḥ spardhate raṇe nityaṃ jāmadagnyaṃ mahābalam ajitaṃ jāmadagnyena śakratulyaparākramam
21	taṃ hataṃ samare bhīṣmaṃ mahārathabalocitam saṃjayācakṣva me vīraṃ yena śarma na vidmahe
22	māmakāḥ ke maheṣvāsā nājahuḥ saṃjayācyutam duryodhanasamādiṣṭāḥ ke vīrāḥ paryavārayan
23	yac chikhaṇḍimukhāḥ sarve pāṇḍavā bhīṣmam abhyayuḥ kaccin na kuravo bhītās tatyajuḥ saṃjayācyutam
24	maurvīghoṣastanayitnuḥ pṛṣatkapṛṣato mahān dhanurhvādamahāśabdo mahāmegha ivonnataḥ
25	yad abhyavarṣat kaunteyān sapāñcālān sasṛñjayān nighnan pararathān vīro dānavān iva vajrabhṛt
26	iṣvastrasāgaraṃ ghoraṃ bāṇagrāhaṃ durāsadam kārmukormiṇam akṣayyam advīpaṃ samare 'plavam gadāsimakarāvartaṃ hayagrāhaṃ gajākulam
27	hayān gajān padātāṃś ca rathāṃś ca tarasā bahūn nimajjayantaṃ samare paravīrāpahāriṇam
28	vidahyamānaṃ kopena tejasā ca paraṃtapam veleva makarāvāsaṃ ke vīrāḥ paryavārayan
29	bhīṣmo yad akarot karma samare saṃjayārihā duryodhanahitārthāya ke tadāsya puro 'bhavan
30	ke 'rakṣan dakṣiṇaṃ cakraṃ bhīṣmasyāmitatejasaḥ pṛṣṭhataḥ ke parān vīrā upāsedhan yatavratāḥ
31	ke purastād avartanta rakṣanto bhīṣmam antike ke 'rakṣann uttaraṃ cakraṃ vīrā vīrasya yudhyataḥ
32	vāme cakre vartamānāḥ ke 'ghnan saṃjaya sṛñjayān sametāgram anīkeṣu ke 'bhyarakṣan durāsadam
33	pārśvataḥ ke 'bhyavartanta gacchanto durgamāṃ gatim samūhe ke parān vīrān pratyayudhyanta saṃjaya
34	rakṣyamāṇaḥ kathaṃ vīrair gopyamānāś ca tena te durjayānām anīkāni nājayaṃs tarasā yudhi
35	sarvalokeśvarasyeva parameṣṭhiprajāpateḥ kathaṃ prahartum api te śekuḥ saṃjaya pāṇḍavāḥ
36	yasmin dvīpe samāśritya yudhyanti kuravaḥ paraiḥ taṃ nimagnaṃ naravyāghraṃ bhīṣmaṃ śaṃsasi saṃjaya
37	yasya vīrye samāśvasya mama putro bṛhadbalaḥ na pāṇḍavān agaṇayat kathaṃ sa nihataḥ paraiḥ
38	yaḥ purā vibudhaiḥ sendraiḥ sāhāyye yuddhadurmadaḥ kāṅkṣito dānavān ghnadbhiḥ pitā mama mahāvrataḥ
39	yasmiñ jāte mahāvīrye śaṃtanur lokaśaṃkare śokaṃ duḥkhaṃ ca dainyaṃ ca prājahāt putralakṣmaṇi
40	prajñā parāyaṇaṃ tajjñaṃ saddharmanirataṃ śucim vedavedāṅgatattvajñaṃ kathaṃ śaṃsasi me hatam
41	sarvāstravinayopetaṃ dāntaṃ śāntaṃ manasvinam hataṃ śāṃtanavaṃ śrutvā manye śeṣaṃ balaṃ hatam
42	dharmād adharmo balavān saṃprāpta iti me matiḥ yatra vṛddhaṃ guruṃ hatvā rājyam icchanti pāṇḍavāḥ
43	jāmadagnyaḥ purā rāmaḥ sarvāstravid anuttamaḥ ambārtham udyataḥ saṃkhye bhīṣmeṇa yudhi nirjitaḥ
44	tam indrasamakarmāṇaṃ kakudaṃ sarvadhanvinām hataṃ śaṃsasi bhīṣmaṃ me kiṃ nu duḥkham ataḥ param
45	asakṛt kṣatriyavrātāḥ saṃkhye yena vinirjitāḥ jāmadagnyas tathā rāmaḥ paravīranighātinā
46	tasmān nūnaṃ mahāvīryād bhārgavād yuddhadurmadāt tejovīryabalair bhūyāñ śikhaṇḍī drupadātmajaḥ
47	yaḥ śūraṃ kṛtinaṃ yuddhe sarvaśāstraviśāradam paramāstravidaṃ vīraṃ jaghāna bharatarṣabham
48	ke vīrās tam amitraghnam anvayuḥ śatrusaṃsadi śaṃsa me tad yathā vṛttaṃ yuddhaṃ bhīṣmasya pāṇḍavaiḥ
49	yoṣeva hatavīrā me senā putrasya saṃjaya agopam iva codbhrāntaṃ gokulaṃ tad balaṃ mama
50	pauruṣaṃ sarvalokasya paraṃ yasya mahāhave parāsikte ca vas tasmin katham āsīn manas tadā
51	jīvite 'py adya sāmarthyaṃ kim ivāsmāsu saṃjaya ghātayitvā mahāvīryaṃ pitaraṃ lokadhārmikam
52	agādhe salile magnāṃ nāvaṃ dṛṣṭveva pāragāḥ bhīṣme hate bhṛśaṃ duḥkhān manye śocanti putrakāḥ
53	adrisāramayaṃ nūnaṃ sudṛḍhaṃ hṛdayaṃ mama yac chrutvā puruṣavyāghraṃ hataṃ bhīṣmaṃ na dīryate
54	yasminn astraṃ ca medhā ca nītiś ca bharatarṣabhe aprameyāṇi durdharṣe kathaṃ sa nihato yudhi
55	na cāstreṇa na śauryeṇa tapasā medhayā na ca na dhṛtyā na punas tyāgān mṛtyoḥ kaś cid vimucyate
56	kālo nūnaṃ mahāvīryaḥ sarvalokaduratyayaḥ yatra śāṃtanavaṃ bhīṣmaṃ hataṃ śaṃsasi saṃjaya
57	putraśokābhisaṃtapto mahad duḥkham acintayan āśaṃse 'haṃ purā trāṇaṃ bhīṣmāc chaṃtanunandanāt
58	yadādityam ivāpaśyat patitaṃ bhuvi saṃjaya duryodhanaḥ śāṃtanavaṃ kiṃ tadā pratyapadyata
59	nāhaṃ sveṣāṃ pareṣāṃ vā buddhyā saṃjaya cintayan śeṣaṃ kiṃ cit prapaśyāmi pratyanīke mahīkṣitām
60	dāruṇaḥ kṣatradharmo 'yam ṛṣibhiḥ saṃpradarśitaḥ yatra śāṃtanavaṃ hatvā rājyam icchanti pāṇḍavāḥ
61	vayaṃ vā rājyam icchāmo ghātayitvā pitāmaham kṣatradharme sthitāḥ pārthā nāparādhyanti putrakāḥ
62	etad āryeṇa kartavyaṃ kṛcchrāsv āpatsu saṃjaya parākramaḥ paraṃ śaktyā tac ca tasmin pratiṣṭhitam
63	anīkāni vinighnantaṃ hrīmantam aparājitam kathaṃ śāṃtanavaṃ tāta pāṇḍuputrā nyapātayan
64	kathaṃ yuktāny anīkāni kathaṃ yuddhaṃ mahātmabhiḥ kathaṃ vā nihato bhīṣmaḥ pitā saṃjaya me paraiḥ
65	duryodhanaś ca karṇaś ca śakuniś cāpi saubalaḥ duḥśāsanaś ca kitavo hate bhīṣme kim abruvan
66	yac charīrair upastīrṇāṃ naravāraṇavājinām śaraśaktigadākhaḍgatomarākṣāṃ bhayāvahām
67	prāviśan kitavā mandāḥ sabhāṃ yudhi durāsadām prāṇadyūte pratibhaye ke 'dīvyanta nararṣabhāḥ
68	ke 'jayan ke jitās tatra hṛtalakṣā nipātitāḥ anye bhīṣmāc chāṃtanavāt tan mamācakṣva saṃjaya
69	na hi me śāntir astīha yudhi devavrataṃ hatam pitaraṃ bhīmakarmāṇaṃ śrutvā me duḥkham āviśat
70	ārtiṃ me hṛdaye rūḍhāṃ mahatīṃ putrakāritām tvaṃ siñcan sarpiṣevāgnim uddīpayasi saṃjaya
71	mahāntaṃ bhāram udyamya viśrutaṃ sārvalaukikam dṛṣṭvā vinihataṃ bhīṣmaṃ manye śocanti putrakāḥ
72	śroṣyāmi tāni duḥkhāni duryodhanakṛtāny aham tasmān me sarvam ācakṣva yad vṛttaṃ tatra saṃjaya
73	saṃgrāme pṛthivīśānāṃ mandasyābuddhisaṃbhavam apanītaṃ sunītaṃ vā tan mamācakṣva saṃjaya
74	yat kṛtaṃ tatra bhīṣmeṇa saṃgrāme jayam icchatā tejoyuktaṃ kṛtāstreṇa śaṃsa tac cāpy aśeṣataḥ
75	yathā tad abhavad yuddhaṃ kurupāṇḍavasenayoḥ krameṇa yena yasmiṃś ca kāle yac ca yathā ca tat