 | Book 6 Chapter 10
|
| 1 | dhṛtarāṣṭra uvāca
|
| 1 | yad idaṃ bhārataṃ varṣaṃ yatredaṃ mūrchitaṃ balam
yatrātimātraṃ lubdho 'yaṃ putro duryodhano mama
|
| 2 | yatra gṛddhāḥ pāṇḍusutā yatra me sajjate manaḥ
etan me tattvam ācakṣva kuśalo hy asi saṃjaya
|
| 3 | saṃjaya uvāca
|
| 3 | na tatra pāṇḍavā gṛddhāḥ śṛṇu rājan vaco mama
gṛddho duryodhanas tatra śakuniś cāpi saubalaḥ
|
| 4 | apare kṣatriyāś cāpi nānājanapadeśvarāḥ
ye gṛddhā bhārate varṣe na mṛṣyanti parasparam
|
| 5 | atra te varṇayiṣyāmi varṣaṃ bhārata bhāratam
priyam indrasya devasya manor vaivasvatasya ca
|
| 6 | pṛthoś ca rājan vainyasya tathekṣvākor mahātmanaḥ
yayāter ambarīṣasya māndhātur nahuṣasya ca
|
| 7 | tathaiva mucukundasya śiber auśīnarasya ca
ṛṣabhasya tathailasya nṛgasya nṛpates tathā
|
| 8 | anyeṣāṃ ca mahārāja kṣatriyāṇāṃ balīyasām
sarveṣām eva rājendra priyaṃ bhārata bhāratam
|
| 9 | tat te varṣaṃ pravakṣyāmi yathāśrutam ariṃdama
śṛṇu me gadato rājan yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi
|
| 10 | mahendro malayaḥ sahyaḥ śuktimān ṛkṣavān api
vindhyaś ca pāriyātraś ca saptaite kulaparvatāḥ
|
| 11 | teṣāṃ sahasraśo rājan parvatās tu samīpataḥ
abhijñātāḥ sāravanto vipulāś citrasānavaḥ
|
| 12 | anye tato 'parijñātā hrasvā hrasvopajīvinaḥ
āryā mlecchāś ca kauravya tair miśrāḥ puruṣā vibho
|
| 13 | nadīḥ pibanti bahulā gaṅgāṃ sindhuṃ sarasvatīm
godāvarīṃ narmadāṃ ca bāhudāṃ ca mahānadīm
|
| 14 | śatadruṃ candrabhāgāṃ ca yamunāṃ ca mahānadīm
dṛṣadvatīṃ vipāśāṃ ca vipāpāṃ sthūlavālukām
|
| 15 | nadīṃ vetravatīṃ caiva kṛṣṇaveṇāṃ ca nimnagām
irāvatīṃ vitastāṃ ca payoṣṇīṃ devikām api
|
| 16 | vedasmṛtiṃ vetasinīṃ tridivām iṣkumālinīm
karīṣiṇīṃ citravahāṃ citrasenāṃ ca nimnagām
|
| 17 | gomatīṃ dhūtapāpāṃ ca vandanāṃ ca mahānadīm
kauśikīṃ tridivāṃ kṛtyāṃ vicitrāṃ lohatāriṇīm
|
| 18 | rathasthāṃ śatakumbhāṃ ca sarayūṃ ca nareśvara
carmaṇvatīṃ vetravatīṃ hastisomāṃ diśaṃ tathā
|
| 19 | śatāvarīṃ payoṣṇīṃ ca parāṃ bhaimarathīṃ tathā
kāverīṃ culukāṃ cāpi vāpīṃ śatabalām api
|
| 20 | nicīrāṃ mahitāṃ cāpi suprayogāṃ narādhipa
pavitrāṃ kuṇḍalāṃ sindhuṃ vājinīṃ puramālinīm
|
| 21 | pūrvābhirāmāṃ vīrāṃ ca bhīmām oghavatīṃ tathā
palāśinīṃ pāpaharāṃ mahendrāṃ pippalāvatīm
|
| 22 | pāriṣeṇām asiknīṃ ca saralāṃ bhāramardinīm
puruhīṃ pravarāṃ menāṃ moghāṃ ghṛtavatīṃ tathā
|
| 23 | dhūmatyām atikṛṣṇāṃ ca sūcīṃ chāvīṃ ca kaurava
sadānīrām adhṛṣyāṃ ca kuśadhārāṃ mahānadīm
|
| 24 | śaśikāntāṃ śivāṃ caiva tathā vīravatīm api
vāstuṃ suvāstuṃ gaurīṃ ca kampanāṃ sahiraṇvatīm
|
| 25 | hiraṇvatīṃ citravatīṃ citrasenāṃ ca nimnagām
rathacitrāṃ jyotirathāṃ viśvāmitrāṃ kapiñjalām
|
| 26 | upendrāṃ bahulāṃ caiva kucarām ambuvāhinīm
vainandīṃ piñjalāṃ veṇṇāṃ tuṅgaveṇāṃ mahānadīm
|
| 27 | vidiśāṃ kṛṣṇaveṇṇāṃ ca tāmrāṃ ca kapilām api
śaluṃ suvāmāṃ vedāśvāṃ harisrāvāṃ mahāpagām
|
| 28 | śīghrāṃ ca picchilāṃ caiva bhāradvājīṃ ca nimnagām
kauśikīṃ nimnagāṃ śoṇāṃ bāhudām atha candanām
|
| 29 | durgām antaḥśilāṃ caiva brahmamedhyāṃ bṛhadvatīm
carakṣāṃ mahirohīṃ ca tathā jambunadīm api
|
| 30 | sunasāṃ tamasāṃ dāsīṃ trasām anyāṃ varāṇasīm
loloddhṛtakarāṃ caiva pūrṇāśāṃ ca mahānadīm
|
| 31 | mānavīṃ vṛṣabhāṃ caiva mahānadyo janādhipa
sadānirāmayāṃ vṛtyāṃ mandagāṃ mandavāhinīm
|
| 32 | brahmāṇīṃ ca mahāgaurīṃ durgām api ca bhārata
citropalāṃ citrabarhāṃ mañjuṃ makaravāhinīm
|
| 33 | mandākinīṃ vaitaraṇīṃ kokāṃ caiva mahānadīm
śuktimatīm araṇyāṃ ca puṣpaveṇyutpalāvatīm
|
| 34 | lohityāṃ karatoyāṃ ca tathaiva vṛṣabhaṅginīm
kumārīm ṛṣikulyāṃ ca brahmakulyāṃ ca bhārata
|
| 35 | sarasvatīḥ supuṇyāś ca sarvā gaṅgāś ca māriṣa
viśvasya mātaraḥ sarvāḥ sarvāś caiva mahābalāḥ
|
| 36 | tathā nadyas tv aprakāśāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
ity etāḥ sarito rājan samākhyātā yathāsmṛti
|
| 37 | ata ūrdhvaṃ janapadān nibodha gadato mama
tatreme kurupāñcālāḥ śālvamādreyajāṅgalāḥ
|
| 38 | śūrasenāḥ kaliṅgāś ca bodhā maukās tathaiva ca
matsyāḥ sukuṭyaḥ saubalyāḥ kuntalāḥ kāśikośalāḥ
|
| 39 | cedivatsāḥ karūṣāś ca bhojāḥ sindhupulindakāḥ
uttamaujā daśārṇāś ca mekalāś cotkalaiḥ saha
|
| 40 | pāñcālāḥ kauśijāś caiva ekapṛṣṭhā yugaṃdharāḥ
saudhā madrā bhujiṅgāś ca kāśayo 'parakāśayaḥ
|
| 41 | jaṭharāḥ kukkuśāś caiva sudāśārṇāś ca bhārata
kuntayo 'vantayaś caiva tathaivāparakuntayaḥ
|
| 42 | govindā mandakāḥ ṣaṇḍā vidarbhānūpavāsikāḥ
aśmakāḥ pāṃsurāṣṭrāś ca goparāṣṭrāḥ panītakāḥ
|
| 43 | ādirāṣṭrāḥ sukuṭṭāś ca balirāṣṭraṃ ca kevalam
vānarāsyāḥ pravāhāś ca vakrā vakrabhayāḥ śakāḥ
|
| 44 | videhakā māgadhāś ca suhmāś ca vijayās tathā
aṅgā vaṅgāḥ kaliṅgāś ca yakṛllomāna eva ca
|
| 45 | mallāḥ sudeṣṇāḥ prāhūtās tathā māhiṣakārṣikāḥ
vāhīkā vāṭadhānāś ca ābhīrāḥ kālatoyakāḥ
|
| 46 | aparandhrāś ca śūdrāś ca pahlavāś carmakhaṇḍikāḥ
aṭavīśabarāś caiva marubhaumāś ca māriṣa
|
| 47 | upāvṛścānupāvṛścasurāṣṭrāḥ kekayās tathā
kuṭṭāparāntā dvaidheyāḥ kākṣāḥ sāmudraniṣkuṭāḥ
|
| 48 | andhrāś ca bahavo rājann antargiryās tathaiva ca
bahirgiryāṅgamaladā māgadhā mānavarjakāḥ
|
| 49 | mahyuttarāḥ prāvṛṣeyā bhārgavāś ca janādhipa
puṇḍrā bhārgāḥ kirātāś ca sudoṣṇāḥ pramudās tathā
|
| 50 | śakā niṣādā niṣadhās tathaivānartanairṛtāḥ
dugūlāḥ pratimatsyāś ca kuśalāḥ kunaṭās tathā
|
| 51 | tīragrāhās taratoyā rājikā rasyakāgaṇāḥ
tilakāḥ pārasīkāś ca madhumantaḥ prakutsakāḥ
|
| 52 | kāśmīrāḥ sindhusauvīrā gāndhārā darśakās tathā
abhīsārā kulūtāś ca śaivalā bāhlikās tathā
|
| 53 | darvīkāḥ sakacā darvā vātajāmarathoragāḥ
bahuvādyāś ca kauravya sudāmānaḥ sumallikāḥ
|
| 54 | vadhrāḥ karīṣakāś cāpi kulindopatyakās tathā
vanāyavo daśāpārśvā romāṇaḥ kuśabindavaḥ
|
| 55 | kacchā gopālakacchāś ca lāṅgalāḥ paravallakāḥ
kirātā barbarāḥ siddhā videhās tāmraliṅgakāḥ
|
| 56 | oṣṭrāḥ puṇḍrāḥ sasairandhrāḥ pārvatīyāś ca māriṣa
athāpare janapadā dakṣiṇā bharatarṣabha
|
| 57 | draviḍāḥ keralāḥ prācyā bhūṣikā vanavāsinaḥ
unnatyakā māhiṣakā vikalpā mūṣakās tathā
|
| 58 | karṇikāḥ kuntikāś caiva saudbhidā nalakālakāḥ
kaukuṭṭakās tathā colāḥ koṅkaṇā mālavāṇakāḥ
|
| 59 | samaṅgāḥ kopanāś caiva kukurāṅgadamāriṣāḥ
dhvajiny utsavasaṃketās trigartāḥ sarvasenayaḥ
|
| 60 | tryaṅgāḥ kekarakāḥ proṣṭhāḥ parasaṃcarakās tathā
tathaiva vindhyapulakāḥ pulindāḥ kalkalaiḥ saha
|
| 61 | mālakā mallakāś caiva tathaivāparavartakāḥ
kulindāḥ kulakāś caiva karaṇṭhāḥ kurakās tathā
|
| 62 | mūṣakā stanabālāś ca satiyaḥ pattipañjakāḥ
ādidāyāḥ sirālāś ca stūbakā stanapās tathā
|
| 63 | hṛṣīvidarbhāḥ kāntīkās taṅgaṇāḥ parataṅgaṇāḥ
uttarāś cāpare mlecchā janā bharatasattama
|
| 64 | yavanāś ca sakāmbojā dāruṇā mlecchajātayaḥ
sakṣaddruhaḥ kuntalāś ca hūṇāḥ pāratakaiḥ saha
|
| 65 | tathaiva maradhāś cīnās tathaiva daśamālikāḥ
kṣatriyopaniveśāś ca vaiśyaśūdrakulāni ca
|
| 66 | śūdrābhīrātha daradāḥ kāśmīrāḥ paśubhiḥ saha
khaśikāś ca tukhārāś ca pallavā girigahvarāḥ
|
| 67 | ātreyāḥ sabharadvājās tathaiva stanayoṣikāḥ
aupakāś ca kaliṅgāś ca kirātānāṃ ca jātayaḥ
|
| 68 | tāmarā haṃsamārgāś ca tathaiva karabhañjakāḥ
uddeśamātreṇa mayā deśāḥ saṃkīrtitāḥ prabho
|
| 69 | yathāguṇabalaṃ cāpi trivargasya mahāphalam
duhyed dhenuḥ kāmadhuk ca bhūmiḥ samyag anuṣṭhitā
|
| 70 | tasyāṃ gṛdhyanti rājānaḥ śūrā dharmārthakovidāḥ
te tyajanty āhave prāṇān rasāgṛddhās tarasvinaḥ
|
| 71 | devamānuṣakāyānāṃ kāmaṃ bhūmiḥ parāyaṇam
anyonyasyāvalumpanti sārameyā ivāmiṣam
|
| 72 | rājāno bharataśreṣṭha bhoktukāmā vasuṃdharām
na cāpi tṛptiḥ kāmānāṃ vidyate ceha kasya cit
|
| 73 | tasmāt parigrahe bhūmer yatante kurupāṇḍavāḥ
sāmnā dānena bhedena daṇḍenaiva ca pārthiva
|
| 74 | pitā mātā ca putraś ca khaṃ dyauś ca narapuṃgava
bhūmir bhavati bhūtānāṃ samyag acchidradarśinī
|