 | Book 3 Chapter 264
|
| 1 | mārkaṇḍeya uvāca
|
| 1 | tato 'vidūre nalinīṃ prabhūtakamalotpalām
sītāharaṇaduḥkhārtaḥ pampāṃ rāmaḥ samāsadat
|
| 2 | mārutena suśītena sukhenāmṛtagandhinā
sevyamāno vane tasmiñ jagāma manasā priyām
|
| 3 | vilalāpa sa rājendras tatra kāntām anusmaran
kāmabāṇābhisaṃtaptaḥ saumitris tam athābravīt
|
| 4 | na tvām evaṃvidho bhāvaḥ spraṣṭum arhati mānada
ātmavantam iva vyādhiḥ puruṣaṃ vṛddhaśīlinam
|
| 5 | pravṛttir upalabdhā te vaidehyā rāvaṇasya ca
tāṃ tvaṃ puruṣakāreṇa buddhyā caivopapādaya
|
| 6 | abhigacchāva sugrīvaṃ śailasthaṃ haripuṃgavam
mayi śiṣye ca bhṛtye ca sahāye ca samāśvasa
|
| 7 | evaṃ bahuvidhair vākyair lakṣmaṇena sa rāghavaḥ
uktaḥ prakṛtim āpede kārye cānantaro 'bhavat
|
| 8 | niṣevya vāri pampāyās tarpayitvā pitṝn api
pratasthatur ubhau vīrau bhrātarau rāmalakṣmaṇau
|
| 9 | tāv ṛśyamūkam abhyetya bahumūlaphalaṃ girim
giryagre vānarān pañca vīrau dadṛśatus tadā
|
| 10 | sugrīvaḥ preṣayām āsa sacivaṃ vānaraṃ tayoḥ
buddhimantaṃ hanūmantaṃ himavantam iva sthitam
|
| 11 | tena saṃbhāṣya pūrvaṃ tau sugrīvam abhijagmatuḥ
sakhyaṃ vānararājena cakre rāmas tato nṛpa
|
| 12 | tad vāso darśayām āsus tasya kārye nivedite
vānarāṇāṃ tu yat sītā hriyamāṇābhyavāsṛjat
|
| 13 | tat pratyayakaraṃ labdhvā sugrīvaṃ plavagādhipam
pṛthivyāṃ vānaraiśvarye svayaṃ rāmo 'bhyaṣecayat
|
| 14 | pratijajñe ca kākutsthaḥ samare vālino vadham
sugrīvaś cāpi vaidehyāḥ punar ānayanaṃ nṛpa
|
| 15 | ity uktvā samayaṃ kṛtvā viśvāsya ca parasparam
abhyetya sarve kiṣkindhāṃ tasthur yuddhābhikāṅkṣiṇaḥ
|
| 16 | sugrīvaḥ prāpya kiṣkindhāṃ nanādaughanibhasvanaḥ
nāsya tan mamṛṣe vālī taṃ tārā pratyaṣedhayat
|
| 17 | yathā nadati sugrīvo balavān eṣa vānaraḥ
manye cāśrayavān prāpto na tvaṃ nirgantum arhasi
|
| 18 | hemamālī tato vālī tārāṃ tārādhipānanām
provāca vacanaṃ vāgmī tāṃ vānarapatiḥ patiḥ
|
| 19 | sarvabhūtarutajñā tvaṃ paśya buddhyā samanvitā
kenāpāśrayavān prāpto mamaiṣa bhrātṛgandhikaḥ
|
| 20 | cintayitvā muhūrtaṃ tu tārā tārādhipaprabhā
patim ity abravīt prājñā śṛṇu sarvaṃ kapīśvara
|
| 21 | hṛtadāro mahāsattvo rāmo daśarathātmajaḥ
tulyārimitratāṃ prāptaḥ sugrīveṇa dhanurdharaḥ
|
| 22 | bhrātā cāsya mahābāhuḥ saumitrir aparājitaḥ
lakṣmaṇo nāma medhāvī sthitaḥ kāryārthasiddhaye
|
| 23 | maindaś ca dvividaś caiva hanūmāṃś cānilātmajaḥ
jāmbavān ṛkṣarājaś ca sugrīvasacivāḥ sthitāḥ
|
| 24 | sarva ete mahātmāno buddhimanto mahābalāḥ
alaṃ tava vināśāya rāmavīryavyapāśrayāt
|
| 25 | tasyās tad ākṣipya vaco hitam uktaṃ kapīśvaraḥ
paryaśaṅkata tām īrṣuḥ sugrīvagatamānasām
|
| 26 | tārāṃ paruṣam uktvā sa nirjagāma guhāmukhāt
sthitaṃ mālyavato 'bhyāśe sugrīvaṃ so 'bhyabhāṣata
|
| 27 | asakṛt tvaṃ mayā mūḍha nirjito jīvitapriyaḥ
mukto jñātir iti jñātvā kā tvarā maraṇe punaḥ
|
| 28 | ity uktaḥ prāha sugrīvo bhrātaraṃ hetumad vacaḥ
prāptakālam amitraghno rāmaṃ saṃbodhayann iva
|
| 29 | hṛtadārasya me rājan hṛtarājyasya ca tvayā
kiṃ nu jīvitasāmarthyam iti viddhi samāgatam
|
| 30 | evam uktvā bahuvidhaṃ tatas tau saṃnipetatuḥ
samare vālisugrīvau śālatālaśilāyudhau
|
| 31 | ubhau jaghnatur anyonyam ubhau bhūmau nipetatuḥ
ubhau vavalgatuś citraṃ muṣṭibhiś ca nijaghnatuḥ
|
| 32 | ubhau rudhirasaṃsiktau nakhadantaparikṣatau
śuśubhāte tadā vīrau puṣpitāv iva kiṃśukau
|
| 33 | na viśeṣas tayor yuddhe tadā kaś cana dṛśyate
sugrīvasya tadā mālāṃ hanūmān kaṇṭha āsajat
|
| 34 | sa mālayā tadā vīraḥ śuśubhe kaṇṭhasaktayā
śrīmān iva mahāśailo malayo meghamālayā
|
| 35 | kṛtacihnaṃ tu sugrīvaṃ rāmo dṛṣṭvā mahādhanuḥ
vicakarṣa dhanuḥśreṣṭhaṃ vālim uddiśya lakṣyavat
|
| 36 | visphāras tasya dhanuṣo yantrasyeva tadā babhau
vitatrāsa tadā vālī śareṇābhihato hṛdi
|
| 37 | sa bhinnamarmābhihato vaktrāc choṇitam udvaman
dadarśāvasthitaṃ rāmam ārāt saumitriṇā saha
|
| 38 | garhayitvā sa kākutsthaṃ papāta bhuvi mūrchitaḥ
tārā dadarśa taṃ bhūmau tārāpatim iva cyutam
|
| 39 | hate vālini sugrīvaḥ kiṣkindhāṃ pratyapadyata
tāṃ ca tārāpatimukhīṃ tārāṃ nipatiteśvarām
|
| 40 | rāmas tu caturo māsān pṛṣṭhe mālyavataḥ śubhe
nivāsam akarod dhīmān sugrīveṇābhyupasthitaḥ
|
| 41 | rāvaṇo 'pi purīṃ gatvā laṅkāṃ kāmabalātkṛtaḥ
sītāṃ niveśayām āsa bhavane nandanopame
aśokavanikābhyāśe tāpasāśramasaṃnibhe
|
| 42 | bhartṛsmaraṇatanvaṅgī tāpasīveṣadhāriṇī
upavāsatapaḥśīlā tatra sā pṛthulekṣaṇā
uvāsa duḥkhavasatīḥ phalamūlakṛtāśanā
|
| 43 | dideśa rākṣasīs tatra rakṣaṇe rākṣasādhipaḥ
prāsāsiśūlaparaśumudgarālātadhāriṇīḥ
|
| 44 | dvyakṣīṃ tryakṣīṃ lalāṭākṣīṃ dīrghajihvām ajihvikām
tristanīm ekapādāṃ ca trijaṭām ekalocanām
|
| 45 | etāś cānyāś ca dīptākṣyaḥ karabhotkaṭamūrdhajāḥ
parivāryāsate sītāṃ divārātram atandritāḥ
|
| 46 | tās tu tām āyatāpāṅgīṃ piśācyo dāruṇasvanāḥ
tarjayanti sadā raudrāḥ paruṣavyañjanākṣarāḥ
|
| 47 | khādāma pāṭayāmaināṃ tilaśaḥ pravibhajya tām
yeyaṃ bhartāram asmākam avamanyeha jīvati
|
| 48 | ity evaṃ paribhartsantīs trāsyamānā punaḥ punaḥ
bhartṛśokasamāviṣṭā niḥśvasyedam uvāca tāḥ
|
| 49 | āryāḥ khādata māṃ śīghraṃ na me lobho 'sti jīvite
vinā taṃ puṇḍarīkākṣaṃ nīlakuñcitamūrdhajam
|
| 50 | apy evāhaṃ nirāhārā jīvitapriyavarjitā
śoṣayiṣyāmi gātrāṇi vyālī tālagatā yathā
|
| 51 | na tv anyam abhigaccheyaṃ pumāṃsaṃ rāghavād ṛte
iti jānīta satyaṃ me kriyatāṃ yad anantaram
|
| 52 | tasyās tad vacanaṃ śrutvā rākṣasyas tāḥ kharasvanāḥ
ākhyātuṃ rākṣasendrāya jagmus tat sarvam āditaḥ
|
| 53 | gatāsu tāsu sarvāsu trijaṭā nāma rākṣasī
sāntvayām āsa vaidehīṃ dharmajñā priyavādinī
|
| 54 | sīte vakṣyāmi te kiṃ cid viśvāsaṃ kuru me sakhi
bhayaṃ te vyetu vāmoru śṛṇu cedaṃ vaco mama
|
| 55 | avindhyo nāma medhāvī vṛddho rākṣasapuṃgavaḥ
sa rāmasya hitānveṣī tvadarthe hi sa māvadat
|
| 56 | sītā madvacanād vācyā samāśvāsya prasādya ca
bhartā te kuśalī rāmo lakṣmaṇānugato balī
|
| 57 | sakhyaṃ vānararājena śakrapratimatejasā
kṛtavān rāghavaḥ śrīmāṃs tvadarthe ca samudyataḥ
|
| 58 | mā ca te 'stu bhayaṃ bhīru rāvaṇāl lokagarhitāt
nalakūbaraśāpena rakṣitā hy asy anindite
|
| 59 | śapto hy eṣa purā pāpo vadhūṃ rambhāṃ parāmṛśan
na śakto vivaśāṃ nārīm upaitum ajitendriyaḥ
|
| 60 | kṣipram eṣyati te bhartā sugrīveṇābhirakṣitaḥ
saumitrisahito dhīmāṃs tvāṃ ceto mokṣayiṣyati
|
| 61 | svapnā hi sumahāghorā dṛṣṭā me 'niṣṭadarśanāḥ
vināśāyāsya durbuddheḥ paulastyakulaghātinaḥ
|
| 62 | dāruṇo hy eṣa duṣṭātmā kṣudrakarmā niśācaraḥ
svabhāvāc chīladoṣeṇa sarveṣāṃ bhayavardhanaḥ
|
| 63 | spardhate sarvadevair yaḥ kālopahatacetanaḥ
mayā vināśaliṅgāni svapne dṛṣṭāni tasya vai
|
| 64 | tailābhiṣikto vikaco majjan paṅke daśānanaḥ
asakṛt kharayukte tu rathe nṛtyann iva sthitaḥ
|
| 65 | kumbhakarṇādayaś ceme nagnāḥ patitamūrdhajāḥ
kṛṣyante dakṣiṇām āśāṃ raktamālyānulepanāḥ
|
| 66 | śvetātapatraḥ soṣṇīṣaḥ śuklamālyavibhūṣaṇaḥ
śvetaparvatam ārūḍha eka eva vibhīṣaṇaḥ
|
| 67 | sacivāś cāsya catvāraḥ śuklamālyānulepanāḥ
śvetaparvatam ārūḍhā mokṣyante 'smān mahābhayāt
|
| 68 | rāmasyāstreṇa pṛthivī parikṣiptā sasāgarā
yaśasā pṛthivīṃ kṛtsnāṃ pūrayiṣyati te patiḥ
|
| 69 | asthisaṃcayam ārūḍho bhuñjāno madhupāyasam
lakṣmaṇaś ca mayā dṛṣṭo nirīkṣan sarvatodiśaḥ
|
| 70 | rudatī rudhirārdrāṅgī vyāghreṇa parirakṣitā
asakṛt tvaṃ mayā dṛṣṭā gacchantī diśam uttarām
|
| 71 | harṣam eṣyasi vaidehi kṣipraṃ bhartṛsamanvitā
rāghaveṇa saha bhrātrā sīte tvam acirād iva
|
| 72 | iti sā mṛgaśāvākṣī tac chrutvā trijaṭāvacaḥ
babhūvāśāvatī bālā punar bhartṛsamāgame
|
| 73 | yāvad abhyāgatā raudrāḥ piśācyas tāḥ sudāruṇāḥ
dadṛśus tāṃ trijaṭayā sahāsīnāṃ yathā purā
|