 | Book 3 Chapter 190
|
| 1 | vaiśaṃpāyana uvāca
|
| 1 | bhūya eva brāhmaṇamahābhāgyaṃ vaktum arhasīty abravīt pāṇḍaveyo mārkaṇḍeyam
|
| 2 | athācaṣṭa mārkaṇḍeyaḥ
|
| 3 | ayodhyāyām ikṣvākukulotpannaḥ pārthivaḥ parikṣin nāma mṛgayām agamat
|
| 4 | tam ekāśvena mṛgam anusarantaṃ mṛgo dūram apāharat
|
| 5 |
athādhvani jātaśramaḥ kṣuttṛṣṇābhibhūtaś ca kasmiṃś cid uddeśe nīlaṃ vanaṣaṇḍam apaśyat
tac ca viveśa
|
| 6 |
tatas tasya vanaṣaṇḍasya madhye 'tīva ramaṇīyaṃ saro dṛṣṭvā sāśva eva vyagāhata
|
| 7 | athāśvastaḥ sa bisamṛṇālam aśvasyāgre nikṣipya puṣkariṇītīre samāviśat
|
| 8 | tataḥ śayāno madhuraṃ gītaśabdam aśṛṇot
|
| 9 | sa śrutvācintayat
neha manuṣyagatiṃ paśyāmi
kasya khalv ayaṃ gītaśabda iti
|
| 10 |
athāpaśyat kanyāṃ paramarūpadarśanīyāṃ puṣpāṇy avacinvatīṃ gāyantīṃ ca
|
| 11 | atha sā rājñaḥ samīpe paryakrāmat
|
| 12 | tām abravīd rājā
kasyāsi subhage tvam iti
|
| 13 | sā pratyuvāca
kanyāsmīti
|
| 14 | tāṃ rājovāca
arthī tvayāham iti
|
| 15 | athovāca kanyā
samayenāhaṃ śakyā tvayā labdhum
nānyatheti
|
| 16 | tāṃ rājā samayam apṛcchat
|
| 17 | tataḥ kanyedam uvāca
udakaṃ me na darśayitavyam iti
|
| 18 | sa rājā bāḍham ity uktvā tāṃ samāgamya tayā sahāste
|
| 19 | tatraivāsīne rājani senānvagacchat
padenānupadaṃ dṛṣṭvā rājānaṃ parivāryātiṣṭhat
|
| 20 | paryāśvastaś ca rājā tayaiva saha śibikayā prāyād avighāṭitayā
svanagaram anuprāpya rahasi tayā saha ramann āste
nānyat kiṃ canāpaśyat
|
| 21 | atha pradhānāmātyas tasyābhyāśacarāḥ striyo 'pṛcchat
kim atra prayojanaṃ vartata iti
|
| 22 | athābruvaṃs tāḥ striyaḥ
apūrvam iva paśyāma udakaṃ nātra nīyateti
|
| 23 |
athāmātyo 'nudakaṃ vanaṃ kārayitvodāravṛkṣaṃ bahumūlapuṣpaphalaṃ rahasy upagamya rājānam abravīt
vanam idam udāram anudakam
sādhv atra ramyatām iti
|
| 24 | sa tasya vacanāt tayaiva saha devyā tad vanaṃ prāviśat
sa kadā cit tasmin vane ramye tayaiva saha vyavaharat
atha kṣuttṛṣṇārditaḥ śrānto 'timātram atimuktāgāram apaśyat
|
| 25 |
tat praviśya rājā saha priyayā sudhātalasukṛtāṃ vimalasalilapūrṇāṃ vāpīm apaśyat
|
| 26 | dṛṣṭvaiva ca tāṃ tasyā eva tīre sahaiva tayā devyā vyatiṣṭhat
|
| 27 | atha tāṃ devīṃ sa rājābravīt
sādhv avatara vāpīsalilam iti
|
| 28 | sā tadvacaḥ śrutvāvatīrya vāpīṃ nyamajjat
na punar udamajjat
|
| 29 | tāṃ mṛgayamāṇo rājā nāpaśyat
|
| 30 |
vāpīm api niḥsrāvya maṇḍūkaṃ śvabhramukhe dṛṣṭvā kruddha ājñāpayām āsa
sarvamaṇḍūkavadhaḥ kriyatām iti
yo mayārthī sa mṛtakair maṇḍūkair upāyanair mām upatiṣṭhed iti
|
| 31 | atha maṇḍūkavadhe ghore kriyamāṇe dikṣu sarvāsu maṇḍūkān bhayam āviśat
te bhītā maṇḍūkarājñe yathāvṛttaṃ nyavedayan
|
| 32 | tato maṇḍūkarāṭ tāpasaveṣadhārī rājānam abhyagacchat
|
| 33 | upetya cainam uvāca
mā rājan krodhavaśaṃ gamaḥ
prasādaṃ kuru
nārhasi maṇḍūkānām anaparādhināṃ vadhaṃ kartum iti
|
| 34 | ślokau cātra bhavataḥ
|
| 34 | mā maṇḍūkāñ jighāṃsa tvaṃ kopaṃ saṃdhārayācyuta
prakṣīyate dhanodreko janānām avijānatām
|
| 35 | pratijānīhi naitāṃs tvaṃ prāpya krodhaṃ vimokṣyase
alaṃ kṛtvā tavādharmaṃ maṇḍūkaiḥ kiṃ hatair hi te
|
| 36 | tam evaṃvādinam iṣṭajanaśokaparītātmā rājā provāca
na hi kṣamyate tan mayā
haniṣyāmy etān
etair durātmabhiḥ priyā me bhakṣitā
sarvathaiva me vadhyā maṇḍūkāḥ
nārhasi vidvan mām uparoddhum iti
|
| 37 | sa tad vākyam upalabhya vyathitendriyamanāḥ provāca
prasīda rājan
aham āyur nāma maṇḍūkarājaḥ
mama sā duhitā suśobhanā nāma
tasyā dauḥśīlyam etat
bahavo hi rājānas tayā vipralabdhapūrvā iti
|
| 38 | tam abravīd rājā
tayāsmy arthī
sā me dīyatām iti
|
| 39 | athaināṃ rājñe pitādāt
abravīc cainām
enaṃ rājānaṃ śuśrūṣasveti
|
| 40 | sa uvāca duhitaram
yasmāt tvayā rājāno vipralabdhās tasmād abrahmaṇyāni tavāpatyāni bhaviṣyanty anṛtakatvāt taveti
|
| 41 |
sa ca rājā tām upalabhya tasyāṃ surataguṇanibaddhahṛdayo lokatrayaiśvaryam ivopalabhya harṣabāṣpakalayā vācā praṇipatyt
anugṛhīto 'smīti
|
| 42 | sa ca maṇḍūkarājo jāmātaram anujñāpya yathāgatam agacchat
|
| 43 |
atha kasya cit kālasya tasyāṃ kumārās trayas tasya rājñaḥ saṃbabhūvuḥ śalo dalo balaś ceti
tatas teṣāṃ jyeṣṭhaṃ śalaṃ samaye pitā rājye 'bhiṣicya tapasi dhṛtātmā vanaṃ jagāma
|
| 44 | atha kadā cic chalo mṛgayām acarat
mṛgaṃ cāsādya rathenānvadhāvat
|
| 45 | sūtaṃ covāca
śīghraṃ māṃ vahasveti
|
| 46 | sa tathoktaḥ sūto rājānam abravīt
mā kriyatām anubandhaḥ
naiṣa śakyas tvayā mṛgo grahītuṃ yady api te rathe yuktau vāmyau syātām iti
|
| 47 | tato 'bravīd rājā sūtam
ācakṣva me vāmyau
hanmi vā tvām iti
|
| 48 | sa evam ukto rājabhayabhīto vāmadevaśāpabhītaś ca sann ācakhyau rājñe
vāmadevasyāśvau vāmyau manojavāv iti
|
| 49 | athainam evaṃ bruvāṇam abravīd rājā
vāmadevāśramaṃ yāhīti
|
| 50 | sa gatvā vāmadevāśramaṃ tam ṛṣim abravīt
bhagavan mṛgo mayā viddhaḥ palāyate
taṃ saṃbhāvayeyam
arhasi me vāmyau dātum iti
|
| 51 | tam abravīd ṛṣiḥ
dadāni te vāmyau
kṛtakāryeṇa bhavatā mamaiva niryātyau kṣipram iti
|
| 52 |
sa ca tāv aśvau pratigṛhyānujñāpya carṣiṃ prāyād vāmyasaṃyuktena rathena mṛgaṃ prati
gacchaṃś cābravīt sūtam
aśvaratnāv imāv ayogyau brāhmaṇānām
naitau pratideyau vāmadevāyeti
|
| 53 | evam uktvā mṛgam avāpya svanagaram etyāśvāvantaḥpure 'sthāpayat
|
| 54 | atharṣiś cintayām āsa
taruṇo rājaputraḥ kalyāṇaṃ patram āsādya ramate
na me pratiniryātayati
aho kaṣṭam iti
|
| 55 | manasā niścitya māsi pūrṇe śiṣyam abravīt
gacchātreya
rājānaṃ brūhi
yadi paryāptaṃ niryātayopādhyāyavāmyāv iti
|
| 56 | sa gatvaivaṃ taṃ rājānam abravīt
|
| 57 | taṃ rājā pratyuvāca
rājñām etad vāhanam
anarhā brāhmaṇā ratnānām evaṃvidhānām
kiṃ ca brāhmaṇānām aśvaiḥ kāryam
sādhu pratigamyatām iti
|
| 58 | sa gatvaivam upādhyāyāyācaṣṭa
|
| 59 |
tac chrutvā vacanam apriyaṃ vāmadevaḥ krodhaparītātmā svayam eva rājānam abhigamyāśvārtham abhyacodayat
na cādād rājā
|
| 60 | vāmadeva uvāca
|
| 60 | prayaccha vāmyau mama pārthiva tvaṃ; kṛtaṃ hi te kāryam anyair aśakyam
mā tvā vadhīd varuṇo ghorapāśair; brahmakṣatrasyāntare vartamānaḥ
|
| 61 | rājovāca
|
| 61 | anaḍvāhau suvratau sādhu dāntāv; etad viprāṇāṃ vāhanaṃ vāmadeva
tābhyāṃ yāhi tvaṃ yatra kāmo maharṣe; chandāṃsi vai tvādṛśaṃ saṃvahanti
|
| 62 | vāmadeva uvāca
|
| 62 | chandāṃsi vai mādṛśaṃ saṃvahanti; loke 'muṣmin pārthiva yāni santi
asmiṃs tu loke mama yānam etad; asmadvidhānām apareṣāṃ ca rājan
|
| 63 | rājovāca
|
| 63 | catvāro vā gardabhās tvāṃ vahantu; śreṣṭhāśvataryo harayo vā turaṃgāḥ
tais tvaṃ yāhi kṣatriyasyaiṣa vāho; mama vāmyau na tavaitau hi viddhi
|
| 64 | vāmadeva uvāca
|
| 64 | ghoraṃ vrataṃ brāhmaṇasyaitad āhur; etad rājan yad ihājīvamānaḥ
ayasmayā ghorarūpā mahānto; vahantu tvāṃ śitaśūlāś caturdhā
|
| 65 | rājovāca
|
| 65 | ye tvā vidur brāhmaṇaṃ vāmadeva; vācā hantuṃ manasā karmaṇā vā
te tvāṃ saśiṣyam iha pātayantu; madvākyanunnāḥ śitaśūlāsihastāḥ
|
| 66 | vāmadeva uvāca
|
| 66 | nānuyogā brāhmaṇānāṃ bhavanti; vācā rājan manasā karmaṇā vā
yas tv evaṃ brahma tapasānveti vidvāṃs; tena śreṣṭho bhavati hi jīvamānaḥ
|
| 67 | mārkaṇḍeya uvāca
|
| 67 | evam ukte vāmadevena rājan; samuttasthū rākṣasā ghorarūpāḥ
taiḥ śūlahastair vadhyamānaḥ sa rājā; provācedaṃ vākyam uccais tadānīm
|
| 68 | ikṣvākavo yadi brahman dalo vā; vidheyā me yadi vānye viśo 'pi
notsrakṣye 'haṃ vāmadevasya vāmyau; naivaṃvidhā dharmaśīlā bhavanti
|
| 69 | evaṃ bruvann eva sa yātudhānair; hato jagāmāśu mahīṃ kṣitīśaḥ
tato viditvā nṛpatiṃ nipātitam; ikṣvākavo vai dalam abhyaṣiñcan
|
| 70 | rājye tadā tatra gatvā sa vipraḥ; provācedaṃ vacanaṃ vāmadevaḥ
dalaṃ rājānaṃ brāhmaṇānāṃ hi deyam; evaṃ rājan sarvadharmeṣu dṛṣṭam
|
| 71 | bibheṣi cet tvam adharmān narendra; prayaccha me śīghram evādya vāmyau
etac chrutvā vāmadevasya vākyaṃ; sa pārthivaḥ sūtam uvāca roṣāt
|
| 72 | ekaṃ hi me sāyakaṃ citrarūpaṃ; digdhaṃ viṣeṇāhara saṃgṛhītam
yena viddho vāmadevaḥ śayīta; saṃdaśyamānaḥ śvabhir ārtarūpaḥ
|
| 73 | vāmadeva uvāca
|
| 73 | jānāmi putraṃ daśavarṣaṃ tavāhaṃ; jātaṃ mahiṣyāṃ śyenajitaṃ narendra
taṃ jahi tvaṃ madvacanāt praṇunnas; tūrṇaṃ priyaṃ sāyakair ghorarūpaiḥ
|
| 74 | mārkaṇḍeya uvāca
|
| 74 | evam ukto vāmadevena rājann; antaḥpure rājaputraṃ jaghāna
sa sāyakas tigmatejā visṛṣṭaḥ; śrutvā dalas tac ca vākyaṃ babhāṣe
|
| 75 | ikṣvākavo hanta carāmi vaḥ priyaṃ; nihanmīmaṃ vipram adya pramathya
ānīyatām aparas tigmatejāḥ; paśyadhvaṃ me vīryam adya kṣitīśāḥ
|
| 76 | vāmadeva uvāca
|
| 76 | yaṃ tvam enaṃ sāyakaṃ ghorarūpaṃ; viṣeṇa digdhaṃ mama saṃdadhāsi
na tvam enaṃ śaravaryaṃ vimoktuṃ; saṃdhātuṃ vā śakṣyasi mānavendra
|
| 77 | rājovāca
|
| 77 | ikṣvākavaḥ paśyata māṃ gṛhītaṃ; na vai śaknomy eṣa śaraṃ vimoktum
na cāsya kartuṃ nāśam abhyutsahāmi; āyuṣmān vai jīvatu vāmadevaḥ
|
| 78 | vāmadeva uvāca
|
| 78 | saṃspṛśaināṃ mahiṣīṃ sāyakena; tatas tasmād enaso mokṣyase tvam
|
| 79 | mārkaṇḍeya uvāca
|
| 79 | tatas tathā kṛtavān pārthivas tu; tato muniṃ rājaputrī babhāṣe
yathā yuktaṃ vāmadevāham enaṃ; dine dine saṃviśantī vyaśaṃsam
brāhmaṇebhyo mṛgayantī sūnṛtāni; tathā brahman puṇyalokaṃ labheyam
|
| 80 | vāmadeva uvāca
|
| 80 | tvayā trātaṃ rājakulaṃ śubhekṣaṇe; varaṃ vṛṇīṣvāpratimaṃ dadāni te
praśādhīmaṃ svajanaṃ rājaputri; ikṣvākurājyaṃ sumahac cāpy anindye
|
| 81 | rājaputry uvāca
|
| 81 | varaṃ vṛṇe bhagavann ekam eva; vimucyatāṃ kilbiṣād adya bhartā
śivena cādhyāhi saputrabāndhavaṃ; varo vṛto hy eṣa mayā dvijāgrya
|
| 82 | mārkaṇḍeya uvāca
|
| 82 | śrutvā vacaḥ sa munī rājaputryās; tathāstv iti prāha kurupravīra
tataḥ sa rājā mudito babhūva; vāmyau cāsmai saṃpradadau praṇamya
|