 | Book 3 Chapter 60
|
| 1 | bṛhadaśva uvāca
|
| 1 | apakrānte nale rājan damayantī gataklamā
abudhyata varārohā saṃtrastā vijane vane
|
| 2 | sāpaśyamānā bhartāraṃ duḥkhaśokasamanvitā
prākrośad uccaiḥ saṃtrastā mahārājeti naiṣadham
|
| 3 | hā nātha hā mahārāja hā svāmin kiṃ jahāsi mām
hā hatāsmi vinaṣṭāsmi bhītāsmi vijane vane
|
| 4 | nanu nāma mahārāja dharmajñaḥ satyavāg asi
katham uktvā tathāsatyaṃ suptām utsṛjya māṃ gataḥ
|
| 5 | katham utsṛjya gantāsi vaśyāṃ bhāryām anuvratām
viśeṣato 'napakṛte pareṇāpakṛte sati
|
| 6 | śakṣyase tā giraḥ satyāḥ kartuṃ mayi nareśvara
yās tvayā lokapālānāṃ saṃnidhau kathitāḥ purā
|
| 7 | paryāptaḥ parihāso 'yam etāvān puruṣarṣabha
bhītāham asmi durdharṣa darśayātmānam īśvara
|
| 8 | dṛśyase dṛśyase rājann eṣa tiṣṭhasi naiṣadha
āvārya gulmair ātmānaṃ kiṃ māṃ na pratibhāṣase
|
| 9 | nṛśaṃsaṃ bata rājendra yan mām evaṃgatām iha
vilapantīṃ samāliṅgya nāśvāsayasi pārthiva
|
| 10 | na śocāmy aham ātmānaṃ na cānyad api kiṃ cana
kathaṃ nu bhavitāsy eka iti tvāṃ nṛpa śocimi
|
| 11 | kathaṃ nu rājaṃs tṛṣitaḥ kṣudhitaḥ śramakarśitaḥ
sāyāhne vṛkṣamūleṣu mām apaśyan bhaviṣyasi
|
| 12 | tataḥ sā tīvraśokārtā pradīpteva ca manyunā
itaś cetaś ca rudatī paryadhāvata duḥkhitā
|
| 13 | muhur utpatate bālā muhuḥ patati vihvalā
muhur ālīyate bhītā muhuḥ krośati roditi
|
| 14 | sā tīvraśokasaṃtaptā muhur niḥśvasya vihvalā
uvāca bhaimī niṣkramya rodamānā pativratā
|
| 15 | yasyābhiśāpād duḥkhārto duḥkhaṃ vindati naiṣadhaḥ
tasya bhūtasya tad duḥkhād duḥkham abhyadhikaṃ bhavet
|
| 16 | apāpacetasaṃ pāpo ya evaṃ kṛtavān nalam
tasmād duḥkhataraṃ prāpya jīvatv asukhajīvikām
|
| 17 | evaṃ tu vilapantī sā rājño bhāryā mahātmanaḥ
anveṣati sma bhartāraṃ vane śvāpadasevite
|
| 18 | unmattavad bhīmasutā vilapantī tatas tataḥ
hā hā rājann iti muhur itaś cetaś ca dhāvati
|
| 19 | tāṃ śuṣyamāṇām atyarthaṃ kurarīm iva vāśatīm
karuṇaṃ bahu śocantīṃ vilapantīṃ muhur muhuḥ
|
| 20 | sahasābhyāgatāṃ bhaimīm abhyāśaparivartinīm
jagrāhājagaro grāho mahākāyaḥ kṣudhānvitaḥ
|
| 21 | sā grasyamānā grāheṇa śokena ca parājitā
nātmānaṃ śocati tathā yathā śocati naiṣadham
|
| 22 | hā nātha mām iha vane grasyamānām anāthavat
grāheṇānena vipine kimarthaṃ nābhidhāvasi
|
| 23 | kathaṃ bhaviṣyasi punar mām anusmṛtya naiṣadha
pāpān muktaḥ punar labdhvā buddhiṃ ceto dhanāni ca
|
| 24 | śrāntasya te kṣudhārtasya pariglānasya naiṣadha
kaḥ śramaṃ rājaśārdūla nāśayiṣyati mānada
|
| 25 | tām akasmān mṛgavyādho vicaran gahane vane
ākrandatīm upaśrutya javenābhisasāra ha
|
| 26 | tāṃ sa dṛṣṭvā tathā grastām urageṇāyatekṣaṇām
tvaramāṇo mṛgavyādhaḥ samabhikramya vegitaḥ
|
| 27 | mukhataḥ pātayām āsa śastreṇa niśitena ha
nirviceṣṭaṃ bhujaṃgaṃ taṃ viśasya mṛgajīvanaḥ
|
| 28 | mokṣayitvā ca tāṃ vyādhaḥ prakṣālya salilena ca
samāśvāsya kṛtāhārām atha papraccha bhārata
|
| 29 | kasya tvaṃ mṛgaśāvākṣi kathaṃ cābhyāgatā vanam
kathaṃ cedaṃ mahat kṛcchraṃ prāptavaty asi bhāmini
|
| 30 | damayantī tathā tena pṛcchyamānā viśāṃ pate
sarvam etad yathāvṛttam ācacakṣe 'sya bhārata
|
| 31 | tām ardhavastrasaṃvītāṃ pīnaśroṇipayodharām
sukumārānavadyāṅgīṃ pūrṇacandranibhānanām
|
| 32 | arālapakṣmanayanāṃ tathā madhurabhāṣiṇīm
lakṣayitvā mṛgavyādhaḥ kāmasya vaśam eyivān
|
| 33 | tām atha ślakṣṇayā vācā lubdhako mṛdupurvayā
sāntvayām āsa kāmārtas tad abudhyata bhāminī
|
| 34 | damayantī tu taṃ duṣṭam upalabhya pativratā
tīvraroṣasamāviṣṭā prajajvāleva manyunā
|
| 35 | sa tu pāpamatiḥ kṣudraḥ pradharṣayitum āturaḥ
durdharṣāṃ tarkayām āsa dīptām agniśikhām iva
|
| 36 | damayantī tu duḥkhārtā patirājyavinākṛtā
atītavākpathe kāle śaśāpainaṃ ruṣā kila
|
| 37 | yathāhaṃ naiṣadhād anyaṃ manasāpi na cintaye
tathāyaṃ patatāṃ kṣudraḥ parāsur mṛgajīvanaḥ
|
| 38 | uktamātre tu vacane tayā sa mṛgajīvanaḥ
vyasuḥ papāta medinyām agnidagdha iva drumaḥ
|