Book 1 Chapter 110
1	vaiśaṃpāyana uvāca
1	taṃ vyatītam atikramya rājā svam iva bāndhavam sabhāryaḥ śokaduḥkhārtaḥ paryadevayad āturaḥ
2	pāṇḍur uvāca
2	satām api kule jātāḥ karmaṇā bata durgatim prāpnuvanty akṛtātmānaḥ kāmajālavimohitāḥ
3	śaśvad dharmātmanā jāto bāla eva pitā mama jīvitāntam anuprāptaḥ kāmātmaiveti naḥ śrutam
4	tasya kāmātmanaḥ kṣetre rājñaḥ saṃyatavāg ṛṣiḥ kṛṣṇadvaipāyanaḥ sākṣād bhagavān mām ajījanat
5	tasyādya vyasane buddhiḥ saṃjāteyaṃ mamādhamā tyaktasya devair anayān mṛgayāyāṃ durātmanaḥ
6	mokṣam eva vyavasyāmi bandho hi vyasanaṃ mahat suvṛttim anuvartiṣye tām ahaṃ pitur avyayām atīva tapasātmānaṃ yojayiṣyāmy asaṃśayam
7	tasmād eko 'ham ekāham ekaikasmin vanaspatau caran bhaikṣaṃ munir muṇḍaś cariṣyāmi mahīm imām
8	pāṃsunā samavacchannaḥ śūnyāgārapratiśrayaḥ vṛkṣamūlaniketo vā tyaktasarvapriyāpriyaḥ
9	na śocan na prahṛṣyaṃś ca tulyanindātmasaṃstutiḥ nirāśīr nirnamaskāro nirdvandvo niṣparigrahaḥ
10	na cāpy avahasan kaṃ cin na kurvan bhrukuṭīṃ kva cit prasannavadano nityaṃ sarvabhūtahite rataḥ
11	jaṅgamājaṅgamaṃ sarvam avihiṃsaṃś caturvidham svāsu prajāsv iva sadā samaḥ prāṇabhṛtāṃ prati
12	ekakālaṃ caran bhaikṣaṃ kulāni dve ca pañca ca asaṃbhave vā bhaikṣasya carann anaśanāny api
13	alpam alpaṃ yathābhojyaṃ pūrvalābhena jātu cit nityaṃ nāticaraṃl lābhe alābhe sapta pūrayan
14	vāsyaikaṃ takṣato bāhuṃ candanenaikam ukṣataḥ nākalyāṇaṃ na kalyāṇaṃ pradhyāyann ubhayos tayoḥ
15	na jijīviṣuvat kiṃ cin na mumūrṣuvad ācaran maraṇaṃ jīvitaṃ caiva nābhinandan na ca dviṣan
16	yāḥ kāś cij jīvatā śakyāḥ kartum abhyudayakriyāḥ tāḥ sarvāḥ samatikramya nimeṣādiṣv avasthitaḥ
17	tāsu sarvāsv avasthāsu tyaktasarvendriyakriyaḥ saṃparityaktadharmātmā sunirṇiktātmakalmaṣaḥ
18	nirmuktaḥ sarvapāpebhyo vyatītaḥ sarvavāgurāḥ na vaśe kasya cit tiṣṭhan sadharmā mātariśvanaḥ
19	etayā satataṃ vṛttyā carann evaṃprakārayā dehaṃ saṃdhārayiṣyāmi nirbhayaṃ mārgam āsthitaḥ
20	nāhaṃ śvācarite mārge avīryakṛpaṇocite svadharmāt satatāpete rameyaṃ vīryavarjitaḥ
21	satkṛto 'saktṛto vāpi yo 'nyāṃ kṛpaṇacakṣuṣā upaiti vṛttiṃ kāmātmā sa śunāṃ vartate pathi
22	vaiśaṃpāyana uvāca
22	evam uktvā suduḥkhārto niḥśvāsaparamo nṛpaḥ avekṣamāṇaḥ kuntīṃ ca mādrīṃ ca samabhāṣata
23	kausalyā viduraḥ kṣattā rājā ca saha bandhubhiḥ āryā satyavatī bhīṣmas te ca rājapurohitāḥ
24	brāhmaṇāś ca mahātmānaḥ somapāḥ saṃśitavratāḥ pauravṛddhāś ca ye tatra nivasanty asmadāśrayāḥ prasādya sarve vaktavyāḥ pāṇḍuḥ pravrajito vanam
25	niśamya vacanaṃ bhartur vanavāse dhṛtātmanaḥ tatsamaṃ vacanaṃ kuntī mādrī ca samabhāṣatām
26	anye 'pi hy āśramāḥ santi ye śakyā bharatarṣabha āvābhyāṃ dharmapatnībhyāṃ saha taptvā tapo mahat tvam eva bhavitā sārthaḥ svargasyāpi na saṃśayaḥ
27	praṇidhāyendriyagrāmaṃ bhartṛlokaparāyaṇe tyaktakāmasukhe hy āvāṃ tapsyāvo vipulaṃ tapaḥ
28	yadi āvāṃ mahāprājña tyakṣyasi tvaṃ viśāṃ pate adyaivāvāṃ prahāsyāvo jītivaṃ nātra saṃśayaḥ
29	pāṇḍur uvāca
29	yadi vyavasitaṃ hy etad yuvayor dharmasaṃhitam svavṛttim anuvartiṣye tām ahaṃ pitur avyayām
30	tyaktagrāmyasukhācāras tapyamāno mahat tapaḥ valkalī phalamūlāśī cariṣyāmi mahāvane
31	agniṃ juhvann ubhau kālāv ubhau kālāv upaspṛśan kṛśaḥ parimitāhāraś cīracarmajaṭādharaḥ
32	śītavātātapasahaḥ kṣutpipāsāśramānvitaḥ tapasā duścareṇedaṃ śarīram upaśoṣayan
33	ekāntaśīlī vimṛśan pakvāpakvena vartayan pitṝn devāṃś ca vanyena vāgbhir adbhiś ca tarpayan
34	vānaprasthajanasyāpi darśanaṃ kulavāsinām nāpriyāṇy ācarañ jātu kiṃ punar grāmavāsinām
35	evam āraṇyaśāstrāṇām ugram ugrataraṃ vidhim kāṅkṣamāṇo 'ham āsiṣye dehasyāsya samāpanāt
36	vaiśaṃpāyana uvāca
36	ity evam uktvā bhārye te rājā kauravavaṃśajaḥ tataś cūḍāmaṇiṃ niṣkam aṅgade kuṇḍalāni ca vāsāṃsi ca mahārhāṇi strīṇām ābharaṇāni ca
37	pradāya sarvaṃ viprebhyaḥ pāṇḍuḥ punar abhāṣata gatvā nāgapuraṃ vācyaṃ pāṇḍuḥ pravrajito vanam
38	arthaṃ kāmaṃ sukhaṃ caiva ratiṃ ca paramātmikām pratasthe sarvam utsṛjya sabhāryaḥ kurupuṃgavaḥ
39	tatas tasyānuyātrāṇi te caiva paricārakāḥ śrutvā bharatasiṃhasya vividhāḥ karuṇā giraḥ bhīmam ārtasvaraṃ kṛtvā hāheti paricukruśuḥ
40	uṣṇam aśru vimuñcantas taṃ vihāya mahīpatim yayur nāgapuraṃ tūrṇaṃ sarvam ādāya tadvacaḥ
41	śrutvā ca tebhyas tat sarvaṃ yathāvṛttaṃ mahāvane dhṛtarāṣṭro naraśreṣṭhaḥ pāṇḍum evānvaśocata
42	rājaputras tu kauravyaḥ pāṇḍur mūlaphalāśanaḥ jagāma saha bhāryābhyāṃ tato nāgasabhaṃ girim
43	sa caitraratham āsādya vāriṣeṇam atītya ca himavantam atikramya prayayau gandhamādanam
44	rakṣyamāṇo mahābhūtaiḥ siddhaiś ca paramarṣibhiḥ uvāsa sa tadā rājā sameṣu viṣameṣu ca
45	indradyumnasaraḥ prāpya haṃsakūṭam atītya ca śataśṛṅge mahārāja tāpasaḥ samapadyata