Book 1 Chapter 3
1	sūta uvāca
1	janamejayaḥ pārikṣitaḥ saha bhrātṛbhiḥ kurukṣetre dīrghasatram upāste tasya bhrātaras trayaḥ śrutasena ugraseno bhīmasena iti
2	teṣu tat satram upāsīneṣu tatra śvābhyāgacchat sārameyaḥ sa janamejayasya bhrātṛbhir abhihato rorūyamāṇo mātuḥ samīpam upāgacchat
3	taṃ mātā rorūyamāṇam uvāca kiṃ rodiṣi kenāsy abhihata iti
4	sa evam ukto mātaraṃ pratyuvāca janamejayasya bhrātṛbhir abhihato 'smīti
5	taṃ mātā pratyuvāca vyaktaṃ tvayā tatrāparāddhaṃ yenāsy abhihata iti
6	sa tāṃ punar uvāca nāparādhyāmi kiṃ cit nāvekṣe havīṃṣi nāvaliha iti
7	tac chrutvā tasya mātā saramā putraśokārtā tat satram upāgacchad yatra sa janamejayaḥ saha bhrātṛbhir dīrghasatram upe
8	sa tayā kruddhayā tatroktaḥ ayaṃ me putro na kiṃ cid aparādhyati kimartham abhihata iti yasmāc cāyam abhihato 'napakārī tasmād adṛṣṭaṃ tvāṃ bhayam āgamiṣyatīti
9	sa janamejaya evam ukto devaśunyā saramayā dṛḍhaṃ saṃbhrānto viṣaṇṇaś cāsīt
10	sa tasmin satre samāpte hāstinapuraṃ pratyetya purohitam anurūpam anvicchamānaḥ paraṃ yatnam akarod yo me pāpakṛtyāṃ &#i
11	sa kadā cin mṛgayāṃ yātaḥ pārikṣito janamejayaḥ kasmiṃś cit svaviṣayoddeśe āśramam apaśyat
12	tatra kaś cid ṛṣir āsāṃ cakre śrutaśravā nāma tasyābhimataḥ putra āste somaśravā nāma
13	tasya taṃ putram abhigamya janamejayaḥ pārikṣitaḥ paurohityāya vavre
14	sa namaskṛtya tam ṛṣim uvāca bhagavann ayaṃ tava putro mama purohito 'stv iti
15	sa evam uktaḥ pratyuvāca bho janamejaya putro 'yaṃ mama sarpyāṃ jātaḥ mahātapasvī svādhyāyasaṃpanno mattapovīryasaṃbhṛto macchukraṃ pītavatyās tasyāḥ kukṣau saṃvṛddhaḥ samartho 'yaṃ bhavataḥ sarvāḥ pāpakṛtyāḥ śamayitum antareṇa mahādevakṛtyām asya tv ekam upāṃśuvratam yad enaṃ kaś cid brāhmaṇaḥ kaṃ cid artham abhiyācet taṃ tasmai dadyād ayam yady etad utsahase tato nayasvainam iti
16	tenaivam utko janamejayas taṃ pratyuvāca bhagavaṃs tathā bhaviṣyatīti
17	sa taṃ purohitam upādāyopāvṛtto bhrātṝn uvāca mayāyaṃ vṛta upādhyāyaḥ yad ayaṃ brūyāt tat kāryam avicārayadbhir iti
18	tenaivam uktā bhrātaras tasya tathā cakruḥ sa tathā bhrātṝn saṃdiśya takṣaśilāṃ pratyabhipratasthe taṃ ca deśaṃ vaśe sthāpayām āsa
19	etasminn antare kaś cid ṛṣir dhaumyo nāmāyodaḥ tasya śiṣyās trayo babhūvur upamanyur āruṇir vedaś ceti
20	sa ekaṃ śiṣyam āruṇiṃ pāñcālyaṃ preṣayām āsa gaccha kedārakhaṇḍaṃ badhāneti
21	sa upādhyāyena saṃdiṣṭa āruṇiḥ pāñcālyas tatra gatvā tat kedārakhaṇḍaṃ baddhuṃ nāśaknot
22	sa kliśyamāno 'paśyad upāyam bhavatv evaṃ kariṣyāmīti
23	sa tatra saṃviveśa kedārakhaṇḍe śayāne tasmiṃs tad udakaṃ tasthau
24	tataḥ kadā cid upādhyāya āyodo dhaumyaḥ śiṣyān apṛcchat kva āruṇiḥ pāñcālyo gata iti
25	te pratyūcuḥ bhagavataiva preṣito gaccha kedārakhaṇḍaṃ badhāneti
26	sa evam uktas tāñ śiṣyān pratyuvāca tasmāt sarve tatra gacchāmo yatra sa iti
27	sa tatra gatvā tasyāhvānāya śabdaṃ cakāra bho āruṇe pāñcālya kvāsi vatsaihīti
28	sa tac chrutvā āruṇir upādhyāyavākyaṃ tasmāt kedārakhaṇḍāt sahasotthāya tam upādhyāyam upatasthe provāca cainam ayam asmy atra kedārakhaṇḍe niḥsaramāṇam udakam avāraṇīyaṃ saṃroddhuṃ saṃviṣṭo bhagavacchabdaṃ śrutvaiva&nb& tad abhivādaye bhagavantam ājñāpayatu bhavān kiṃ karavāṇīti
29	tam upādhyāyo 'bravīt yasmād bhavān kedārakhaṇḍam avadāryotthitas tasmād bhavān uddālaka eva nāmnā bhaviṣyatīti
30	sa upādhyāyenānugṛhītaḥ yasmāt tvayā madvaco 'nuṣṭhitaṃ tasmāc chreyo 'vāpsyasīti sarve ca te vedāḥ pratibhāsyanti sarvāṇi ca dharmaśāstrāṇīti
31	sa evam ukta upādhyāyeneṣṭaṃ deśaṃ jagāma
32	athāparaḥ śiṣyas tasyaivāyodasya dhaumyasyopamanyur nāma
33	tam upādhyāyaḥ preṣayām āsa vatsopamanyo gā rakṣasveti
34	sa upādhyāyavacanād arakṣad gāḥ sa cāhani gā rakṣitvā divasakṣaye 'bhyāgamyopādhyāyasyāgrataḥ sthitvā namaścakre
35	tam upādhyāyaḥ pīvānam apaśyat uvāca cainam vatsopamanyo kena vṛttiṃ kalpayasi pīvān asi dṛḍham iti
36	sa upādhyāyaṃ pratyuvāca bhaikṣeṇa vṛttiṃ kalpayāmīti
37	tam upādhyāyaḥ pratyuvāca mamānivedya bhaikṣaṃ nopayoktavyam iti
38	sa tathety uktvā punar arakṣad gāḥ rakṣitvā cāgamya tathaivopādhyāyasyāgrataḥ sthitvā namaścakre
39	tam upādhyāyas tathāpi pīvānam eva dṛṣṭvovāca vatsopamanyo sarvam aśeṣatas te bhaikṣaṃ gṛhṇāmi kenedānīṃ vṛttiṃ kalpayasīti
40	sa evam ukta upādhyāyena pratyuvāca bhagavate nivedya pūrvam aparaṃ carāmi tena vṛttiṃ kalpayāmīti
41	tam upādhyāyaḥ pratyuvāca naiṣā nyāyyā guruvṛttiḥ anyeṣām api vṛttyuparodhaṃ karoṣy evaṃ vartamānaḥ lubdho 'sīti
42	sa tathety uktvā gā arakṣat rakṣitvā ca punar upādhyāyagṛham āgamyopādhyāyasyāgrataḥ sthitvā namaścakre
43	tam upādhyāyas tathāpi pīvānam eva dṛṣṭvā punar uvāca ahaṃ te sarvaṃ bhaikṣaṃ gṛhṇāmi na cānyac carasi pīvān asi kena vṛttiṃ kalpayasīti
44	sa upādhyāyaṃ pratyuvāca bho etāsāṃ gavāṃ payasā vṛttiṃ kalpayāmīti
45	tam upādhyāyaḥ pratyuvāca naitan nyāyyaṃ paya upayoktuṃ bhavato mayānanujñātam iti
46	sa tatheti pratijñāya gā rakṣitvā punar upādhyāyagṛhān etya guror agrataḥ sthitvā namaścakre
47	tam upādhyāyaḥ pīvānam evāpaśyat uvāca cainam bhaikṣaṃ nāśnāsi na cānyac carasi payo na pibasi pīvān asi kena vṛttiṃ kalpayasīti
48	sa evam ukta upādhyāyaṃ pratyuvāca bhoḥ phenaṃ pibāmi yam ime vatsā mātṝṇāṃ stanaṃ pibanta udgirantīti
49	tam upādhyāyaḥ pratyuvāca ete tvadanukampayā guṇavanto vatsāḥ prabhūtataraṃ phenam udgiranti tad evam api vatsānāṃ vṛttyuparodhaṃ karoṣy evaṃ vartamānaḥ phenam api bhavān na pātum arhatīti
50	sa tatheti pratijñāya nirāhāras tā gā arakṣat tathā pratiṣiddho bhaikṣaṃ nāśnāti na cānyac carati payo na pibati phenaṃ nopayuṅkte
51	sa kadā cid araṇye kṣudhārto 'rkapatrāṇy abhakṣayat
52	sa tair arkapatrair bhakṣitaiḥ kṣārakaṭūṣṇavipākibhiś cakṣuṣy upahato 'ndho 'bhavat so 'ndho 'pi caṅkramyamāṇaḥ kūpe 'patat
53	atha tasminn anāgacchaty upādhyāyaḥ śiṣyān avocat mayopamanyuḥ sarvataḥ pratiṣiddhaḥ sa niyataṃ kupitaḥ tato nāgacchati ciragataś ceti
54	sa evam uktvā gatvāraṇyam upamanyor āhvānaṃ cakre bho upamanyo kvāsi vatsaihīti
55	sa tadāhvānam upādhyāyāc chrutvā pratyuvācoccaiḥ ayam asmi bho upādhyāya kūpe patita iti
56	tam upādhyāyaḥ pratyuvāca katham asi kūpe patita iti
57	sa taṃ pratyuvāca arkapatrāṇi bhakṣayitvāndhībhūto 'smi ataḥ kūpe patita iti
58	tam upādhyāyaḥ pratyuvāca aśvinau stuhi tau tvāṃ cakṣuṣmantaṃ kariṣyato devabhiṣajāv iti
59	sa evam ukta upādhyāyena stotuṃ pracakrame devāv aśvinau vāgbhir ṛgbhiḥ
60	pra pūrvagau pūrvajau citrabhānū; girā vā śaṃsāmi tapanāv anantau divyau suparṇau virajau vimānāv; adhikṣiyantau bhuvanāni viśvā
61	hiraṇmayau śakunī sāṃparāyau; nāsatyadasrau sunasau vaijayantau śukraṃ vayantau tarasā suvemāv; abhi vyayantāv asitaṃ vivasvat
62	grastāṃ suparṇasya balena vartikām; amuñcatām aśvinau saubhagāya tāvat suvṛttāv anamanta māyayā; sattamā gā aruṇā udāvahan
63	ṣaṣṭiś ca gāvas triśatāś ca dhenava; ekaṃ vatsaṃ suvate taṃ duhanti nānāgoṣṭhā vihitā ekadohanās; tāv aśvinau duhato gharmam ukthyam
64	ekāṃ nābhiṃ saptaśatā arāḥ śritāḥ; pradhiṣv anyā viṃśatir arpitā arāḥ anemi cakraṃ parivartate 'jaraṃ; māyāśvinau samanakti carṣaṇī
65	ekaṃ cakraṃ vartate dvādaśāraṃ pradhi;ṣaṇṇābhim ekākṣam amṛtasya dhāraṇam yasmin devā adhi viśve viṣaktās; tāv aśvinau muñcato mā viṣīdatam
66	aśvināv indram amṛtaṃ vṛttabhūyau; tirodhattām aśvinau dāsapatnī bhittvā girim aśvinau gām udācarantau; tadvṛṣṭamahnā prathitā valasya
67	yuvāṃ diśo janayatho daśāgre; samānaṃ mūrdhni rathayā viyanti tāsāṃ yātam ṛṣayo 'nuprayānti; devā manuṣyāḥ kṣitim ācaranti
68	yuvāṃ varṇān vikurutho viśvarūpāṃs; te 'dhikṣiyanti bhuvanāni viśvā te bhānavo 'py anusṛtāś caranti; devā manuṣyāḥ kṣitim ācaranti
69	tau nāsatyāv aśvināv āmahe vāṃ; srajaṃ ca yāṃ bibhṛthaḥ puṣkarasya tau nāsatyāv amṛtāvṛtāvṛdhāv; ṛte devās tat prapadena sūte
70	mukhena garbhaṃ labhatāṃ yuvānau; gatāsur etat prapadena sūte sadyo jāto mātaram atti garbhas; tāv aśvinau muñcatho jīvase gāḥ
71	evaṃ tenābhiṣṭutāv aśvināv ājagmatuḥ āhatuś cainam prītau svaḥ eṣa te 'pūpaḥ aśānainam iti
72	sa evam uktaḥ pratyuvāca nānṛtam ūcatur bhavantau na tv aham etam apūpam upayoktum utsahe anivedya gurava iti
73	tatas tam aśvināv ūcatuḥ āvābhyāṃ purastād bhavata upādhyāyenaivam evābhiṣṭutābhyām apūpaḥ prītābhyāṃ dattaḥ upayuktaś ca sa tenānivedya gurave tvam api tathaiva kuruṣva yathā kṛtam upādhyāyeneti
74	sa evam uktaḥ punar eva pratyuvācaitau pratyanunaye bhavantāv aśvinau notsahe 'ham anivedyopādhyāyāyopayoktum iti
75	tam aśvināv āhatuḥ prītau svas tavānayā guruvṛttyā upādhyāyasya te kārṣṇāyasā dantāḥ bhavato hiraṇmayā bhaviṣyanti cakṣuṣmāṃś ca bhaviṣyasi śreyaś cāvāpsyasīti
76	sa evam ukto 'śvibhyāṃ labdhacakṣur upādhyāyasakāśam āgamyopādhyāyam abhivādyācacakṣe sa cāsya prītimān abhūt
77	āha cainam yathāśvināv āhatus tathā tvaṃ śreyo 'vāpsyasīti sarve ca te vedāḥ pratibhāsyantīti
78	eṣā tasyāpi parīkṣopamanyoḥ
79	athāparaḥ śiṣyas tasyaivāyodasya dhaumyasya vedo nāma
80	tam upādhyāyaḥ saṃdideśa vatsa veda ihāsyatām bhavatā madgṛhe kaṃ cit kālaṃ śuśrūṣamāṇena bhavitavyam śreyas te bhaviṣyatīti
81	sa tathety uktvā gurukule dīrghakālaṃ guruśuśrūṣaṇaparo 'vasat gaur iva nityaṃ guruṣu dhūrṣu niyujyamānaḥ śītoṣṇakṣuttṛṣṇāduḥkhasahaḥ sarvatrāpratikūlaḥ
82	tasya mahatā kālena guruḥ paritoṣaṃ jagāma tatparitoṣāc ca śreyaḥ sarvajñatāṃ cāvāpa eṣā tasyāpi parīkṣā vedasya
83	sa upādhyāyenānujñātaḥ samāvṛttas tasmād gurukulavāsād gṛhāśramaṃ pratyapadyata tasyāpi svagṛhe vasatas trayaḥ śiṣyā babhūvuḥ
84	sa śiṣyān na kiṃ cid uvāca karma vā kriyatāṃ guruśuśrūṣā veti duḥkhābhijño hi gurukulavāsasya śiṣyān parikleśena yojayituṃ neyeṣa
85	atha kasya cit kālasya vedaṃ brāhmaṇaṃ janamejayaḥ pauṣyaś ca kṣatriyāv upetyopādhyāyaṃ varayāṃ cakratuḥ
86	sa kadā cid yājyakāryeṇābhiprasthita uttaṅkaṃ nāma śiṣyaṃ niyojayām āsa bho uttaṅka yat kiṃ cid asmadgṛhe parihīyate tad icchāmy aham aparihīṇaṃ bhavatā kriyamāṇam iti
87	sa evaṃ pratisamādiśyottaṅkaṃ vedaḥ pravāsaṃ jagāma
88	athottaṅko guruśuśrūṣur guruniyogam anutiṣṭhamānas tatra gurukule vasati sma
89	sa vasaṃs tatropādhyāyastrībhiḥ sahitābhir āhūyoktaḥ upādhyāyinī te ṛtumatī upādhyāyaś ca proṣitaḥ asyā yathāyam ṛtur vandhyo na bhavati tathā kriyatām etad viṣīdatīti
90	sa evam uktas tāḥ striyaḥ pratyuvāca na mayā strīṇāṃ vacanād idam akāryaṃ kāryam na hy aham upādhyāyena saṃdiṣṭaḥ akāryam api tvayā kāryam iti
91	tasya punar upādhyāyaḥ kālāntareṇa gṛhān upajagāma tasmāt pravāsāt sa tadvṛttaṃ tasyāśeṣam upalabhya prītimān abhūt
92	uvāca cainam vatsottaṅka kiṃ te priyaṃ karavāṇīti dharmato hi śuśrūṣito 'smi bhavatā tena prītiḥ paraspareṇa nau saṃvṛddhā tad anujāne bhavantam sarvām eva siddhiṃ prāpsyasi gamyatām iti
93	sa evam uktaḥ pratyuvāca kiṃ te priyaṃ karavāṇīti evaṃ hy āhuḥ
94	yaś cādharmeṇa vibrūyād yaś cādharmeṇa pṛcchati
95	tayor anyataraḥ praiti vidveṣaṃ cādhigacchati so 'ham anujñāto bhavatā icchāmīṣṭaṃ te gurvartham upahartum iti
96	tenaivam ukta upādhyāyaḥ pratyuvāca vatsottaṅka uṣyatāṃ tāvad iti
97	sa kadā cit tam upādhyāyam āhottaṅkaḥ ājñāpayatu bhavān kiṃ te priyam upaharāmi gurvartham iti
98	tam upādhyāyaḥ pratyuvāca vatsottaṅka bahuśo māṃ codayasi gurvartham upahareyam iti tad gaccha enāṃ praviśyopādhyāyinīṃ pṛccha kim upaharāmīti eṣā yad bravīti tad upaharasveti
99	sa evam ukta upādhyāyenopādhyāyinīm apṛcchat bhavaty upādhyāyenāsmy anujñāto gṛhaṃ gantum tad icchāmīṣṭaṃ te gurvartham upahṛtyānṛṇo gantum tad ājñāpayatu bhavatī kim upaharāmi gurvartham iti
100	saivam uktopādhyāyiny uttaṅkaṃ pratyuvāca gaccha pauṣyaṃ rājānam bhikṣasva tasya kṣatriyayā pinaddhe kuṇḍale te ānayasva itaś caturthe 'hani puṇyakaṃ bhavitā tābhyām ābaddhābhyāṃ brāhmaṇān pariveṣṭum icchāmi śobhamānā yathā tābhyāṃ kuṇḍalābhyāṃ tasminn ahani saṃpādayasva śreyo hi te syāt kṣaṇaṃ kurvata iti
101	sa evam ukta upādhyāyinyā prātiṣṭhatottaṅkaḥ sa pathi gacchann apaśyad ṛṣabham atipramāṇaṃ tam adhirūḍhaṃ ca puruṣam atipramāṇam eva
102	sa puruṣa uttaṅkam abhyabhāṣata uttaṅkaitat purīṣam asya ṛṣabhasya bhakṣayasveti
103	sa evam ukto naicchat
104	tam āha puruṣo bhūyaḥ bhakṣayasvottaṅka mā vicāraya upādhyāyenāpi te bhakṣitaṃ pūrvam iti
105	sa evam ukto bāḍham ity uktvā tadā tad ṛṣabhasya purīṣaṃ mūtraṃ ca bhakṣayitvottaṅkaḥ pratasthe yatra&nbs&
106	tam upetyāpaśyad uttaṅka āsīnam sa tam upetyāśīrbhir abhinandyovāca arthī bhavantam upagato 'smīti
107	sa enam abhivādyovāca bhagavan pauṣyaḥ khalv aham kiṃ karavāṇīti
108	tam uvācottaṅkaḥ gurvarthe kuṇḍalābhyām arthy āgato 'smīti ye te kṣatriyayā pinaddhe kuṇḍale te bhavān dātum arhatīti
109	taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca praviśyāntaḥpuraṃ kṣatriyā yācyatām iti
110	sa tenaivam uktaḥ praviśyāntaḥpuraṃ kṣatriyāṃ nāpaśyat
111	sa pauṣyaṃ punar uvāca na yuktaṃ bhavatā vayam anṛtenopacaritum na hi te kṣatriyāntaḥpure saṃnihitā naināṃ paśyāmīti
112	sa evam uktaḥ pauṣyas taṃ pratyuvāca saṃprati bhavān ucchiṣṭaḥ smara tāvat na hi sā kṣatriyā ucchiṣṭenāśucinā vā śakyā draṣṭum pativratātvād eṣā nāśucer darśanam upaitīti
113	athaivam ukta uttaṅkaḥ smṛtvovāca asti khalu mayocchiṣṭenopaspṛṣṭaṃ śīghraṃ gacchatā ceti
114	taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca etat tad evaṃ hi na gacchatopaspṛṣṭaṃ bhavati na sthiteneti
115	athottaṅkas tathety uktvā prāṅmukha upaviśya suprakṣālitapāṇipādavadano 'śabdābhir hṛdayaṃgamābhir adbhir upaspṛśya&nt
116	sā ca dṛṣṭvaivottaṅkam abhyutthāyābhivādyovāca svāgataṃ te bhagavan ājñāpaya kiṃ karavāṇīti
117	sa tām uvāca ete kuṇḍale gurvarthaṃ me bhikṣite dātum arhasīti
118	sā prītā tena tasya sadbhāvena pātram ayam anatikramaṇīyaś ceti matvā te kuṇḍale avamucyāsmai prāyacchat
119	āha cainam ete kuṇḍale takṣako nāgarājaḥ prārthayati apramatto netum arhasīti
120	sa evam uktas tāṃ kṣatriyāṃ pratyuvāca bhavati sunirvṛtā bhava na māṃ śaktas takṣako nāgarājo dharṣayitum iti
121	sa evam uktvā tāṃ kṣatriyām āmantrya pauṣyasakāśam āgacchat
122	sa taṃ dṛṣṭvovāca bhoḥ pauṣya prīto 'smīti
123	taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca bhagavaṃś cirasya pātram āsādyate bhavāṃś ca guṇavān atithiḥ tat kariṣye śrāddham kṣaṇaḥ kriyatām iti
124	tam uttaṅkaḥ pratyuvāca kṛtakṣaṇa evāsmi śīghram icchāmi yathopapannam annam upahṛtaṃ bhavateti
125	sa tathety uktvā yathopapannenānnenainaṃ bhojayām āsa
126	athottaṅkaḥ śītam annaṃ sakeśaṃ dṛṣṭvā aśucy etad iti matvā pauṣyam uvāca yasmān me aśucy annaṃ dadāsi tasmad andho bhaviṣyasīti
127	taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca yasmāt tvam apy aduṣṭam annaṃ dūṣayasi tasmād anapatyo bhaviṣyasīti
128	so 'tha pauṣyas tasyāśucibhāvam annasyāgamayām āsa
129	atha tadannaṃ muktakeśyā striyopahṛtaṃ sakeśam aśuci matvottaṅkaṃ prasādayām āsa bhagavann ajñānād etad annaṃ sakeśam upahṛtaṃ śītaṃ ca tat kṣāmaye bhavantam na bhaveyam andha iti
130	tam uttaṅkaḥ pratyuvāca na mṛṣā bravīmi bhūtvā tvam andho nacirād anandho bhaviṣyasīti mamāpi śāpo na bhaved bhavatā datta iti
131	taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca nāhaṃ śaktaḥ śāpaṃ pratyādātum na hi me manyur adyāpy upaśamaṃ gacchati kiṃ caitad bhavatā na jñāyate yathā
132	nāvanītaṃ hṛdayaṃ brāhmaṇasya; vāci kṣuro nihitas tīkṣṇadhāraḥ viparītam etad ubhayaṃ kṣatriyasya; vāṅ nāvanītī hṛdayaṃ tīkṣṇadhāram
133	iti tad evaṃ gate na śakto 'haṃ tīkṣṇahṛdayatvāt taṃ śāpam anyathā kartum gamyatām iti
134	tam uttaṅkaḥ pratyuvāca bhavatāham annasyāśucibhāvam āgamayya pratyanunītaḥ prāk ca te 'bhihitam yasmād aduṣṭam annaṃ dūṣayasi tasmād anapatyo bhaviṣyasīti duṣṭe cānne naiṣa mama śāpo bhaviṣyatīti
135	sādhayāmas tāvad ity uktvā prātiṣṭhatottaṅkas te kuṇḍale gṛhītvā
136	so 'paśyat pathi nagnaṃ śramaṇam āgacchantaṃ muhur muhur dṛśyamānam adṛśyamānaṃ ca athottaṅkas te kuṇḍale bhūmau nikṣipyodakārthaṃ pracakrame
137	etasminn antare sa śramaṇas tvaramāṇa upasṛtya te kuṇḍale gṛhītvā prādravat tam uttaṅko 'bhisṛtya jagrāha sa tad rūpaṃ vihāya takṣakarūpaṃ kṛtvā sahasā dharaṇyāṃ vivṛtaṃ mahābilaṃ viveśa
138	praviśya ca nāgalokaṃ svabhavanam agacchat tam uttaṅko 'nvāviveśa tenaiva bilena praviśya ca nāgān astuvad ebhiḥ ślokaiḥ
139	ya airāvatarājānaḥ sarpāḥ samitiśobhanāḥ varṣanta iva jīmūtāḥ savidyutpavaneritāḥ
140	surūpāś ca virūpāś ca tathā kalmāṣakuṇḍalāḥ ādityavan nākapṛṣṭhe rejur airāvatodbhavāḥ
141	bahūni nāgavartmāni gaṅgāyās tīra uttare icchet ko 'rkāṃśusenāyāṃ cartum airāvataṃ vinā
142	śatāny aśītir aṣṭau ca sahasrāṇi ca viṃśatiḥ sarpāṇāṃ pragrahā yānti dhṛtarāṣṭro yad ejati
143	ye cainam upasarpanti ye ca dūraṃ paraṃ gatāḥ aham airāvatajyeṣṭhabhrātṛbhyo 'karavaṃ namaḥ
144	yasya vāsaḥ kurukṣetre khāṇḍave cābhavat sadā taṃ kādraveyam astauṣaṃ kuṇḍalārthāya takṣakam
145	takṣakaś cāśvasenaś ca nityaṃ sahacarāv ubhau kurukṣetre nivasatāṃ nadīm ikṣumatīm anu
146	jaghanyajas takṣakasya śrutaseneti yaḥ śrutaḥ avasadyo mahad dyumni prārthayan nāgamukhyatām karavāṇi sadā cāhaṃ namas tasmai mahātmane
147	evaṃ stuvann api nāgān yadā te kuṇḍale nālabhad athāpaśyat striyau tantre adhiropya paṭaṃ vayantyau
148	tasmiṃś ca tantre kṛṣṇāḥ sitāś ca tantavaḥ cakraṃ cāpaśyat ṣaḍbhiḥ kumāraiḥ parivartyamānam puruṣaṃ cāpaśyad darśanīyam
149	sa tān sarvāṃs tuṣṭāva ebhir mantravādaślokaiḥ
150	trīṇy arpitāny atra śatāni madhye; ṣaṣṭiś ca nityaṃ carati dhruve 'smin cakre caturviṃśatiparvayoge; ṣaḍ yat kumārāḥ parivartayanti
151	tantraṃ cedaṃ viśvarūpaṃ yuvatyau; vayatas tantūn satataṃ vartayantyau kṛṣṇān sitāṃś caiva vivartayantyau; bhūtāny ajasraṃ bhuvanāni caiva
152	vajrasya bhartā bhuvanasya goptā; vṛtrasya hantā namucer nihantā kṛṣṇe vasāno vasane mahātmā; satyānṛte yo vivinakti loke
153	yo vājinaṃ garbham apāṃ purāṇaṃ; vaiśvānaraṃ vāhanam abhyupetaḥ namaḥ sadāsmai jagadīśvarāya; lokatrayeśāya puraṃdarāya
154	tataḥ sa enaṃ puruṣaḥ prāha prīto 'smi te 'ham anena stotreṇa kiṃ te priyaṃ karavāṇīti
155	sa tam uvāca nāgā me vaśam īyur iti
156	sa enaṃ puruṣaḥ punar uvāca etam aśvam apāne dhamasveti
157	sa tam aśvam apāne 'dhamat athāśvād dhamyamānāt sarvasrotobhyaḥ sadhūmā arciṣo 'gner niṣpetuḥ
158	tābhir nāgaloko dhūpitaḥ
159	atha sasaṃbhramas takṣako 'gnitejobhayaviṣaṇṇas te kuṇḍale gṛhītvā sahasā svabhavanān niṣkramyottaṅkam uvāca ete kuṇḍale pratigṛhṇātu bhavān iti
160	sa te pratijagrāhottaṅkaḥ kuṇḍale pratigṛhyācintayat adya tat puṇyakam upādhyāyinyāḥ dūraṃ cāham abhyāgataḥ kathaṃ nu khalu saṃbhāvayeyam iti
161	tata enaṃ cintayānam eva sa puruṣa uvāca uttaṅka enam aśvam adhiroha eṣa tvāṃ kṣaṇād evopādhyāyakulaṃ prāpayiṣyatīti
162	sa tathety uktvā tam aśvam adhiruhya pratyājagāmopādhyāyakulam upādhyāyinī ca snātā keśān āvapayanty upaviṣṭottaṅko nāgacchatīti śāpāyāsya mano dadhe
163	athottaṅkaḥ praviśya upādhyāyinīm abhyavādayat te cāsyai kuṇḍale prāyacchat
164	sā cainaṃ pratyuvāca uttaṅka deśe kāle 'bhyāgataḥ svāgataṃ te vatsa manāg asi mayā na śaptaḥ śreyas tavopasthitam siddhim āpnuhīti
165	athottaṅka upādhyāyam abhyavādayat tam upādhyāyaḥ pratyuvāca vatsottaṅka svāgataṃ te kiṃ ciraṃ kṛtam iti
166	tam uttaṅka upādhyāyaṃ pratyuvāca bhos takṣakeṇa nāgarājena vighnaḥ kṛto 'smin karmaṇi tenāsmi nāgalokaṃ nītaḥ
167	tatra ca mayā dṛṣṭe striyau tantre 'dhiropya paṭaṃ vayantyau tasmiṃś ca tantre kṛṣṇāḥ sitāś ca tantavaḥ kiṃ tat
168	tatra ca mayā cakraṃ dṛṣṭaṃ dvādaśāram ṣaṭ cainaṃ kumārāḥ parivartayanti tad api kim
169	puruṣaś cāpi mayā dṛṣṭaḥ sa punaḥ kaḥ
170	aśvaś cātipramāṇayuktaḥ sa cāpi kaḥ
171	pathi gacchatā mayā ṛṣabho dṛṣṭaḥ taṃ ca puruṣo 'dhirūḍhaḥ tenāsmi sopacāram uktaḥ uttaṅkāsya ṛṣabhasya purīṣaṃ bhakṣaya upādhyāyenāpi te bhakṣitam iti tatas tadvacanān mayā tadṛṣabhasya purīṣam upayuktam tad icchāmi bhavatopadiṣṭaṃ kiṃ tad iti
172	tenaivam ukta upādhyāyaḥ pratyuvāca ye te striyau dhātā vidhātā ca ye ca te kṛṣṇāḥ sitāś ca tantavas te rātryahanī
173	yad api tac cakraṃ dvādaśāraṃ ṣaṭ kumārāḥ parivartayanti te ṛtavaḥ ṣaṭ saṃvatsaraś cakram yaḥ puruṣaḥ sa parjanyaḥ yo 'śvaḥ so 'gniḥ
174	ya ṛṣabhas tvayā pathi gacchatā dṛṣṭaḥ sa airāvato nāgarājaḥ yaś cainam adhirūḍhaḥ sa indraḥ yad api te purīṣaṃ bhakṣitaṃ tasya ṛṣabhasya tad amṛtam
175	tena khalv asi na vyāpannas tasmin nāgabhavane sa cāpi mama sakhā indraḥ
176	tadanugrahāt kuṇḍale gṛhītvā punar abhyāgato 'si tat saumya gamyatām anujāne bhavantam śreyo 'vāpsyasīti
177	sa upādhyāyenānujñāta uttaṅkaḥ kruddhas takṣakasya praticikīrṣamāṇo hāstinapuraṃ pratasthe
178	sa hāstinapuraṃ prāpya nacirād dvijasattamaḥ samāgacchata rājānam uttaṅko janamejayam
179	purā takṣaśilātas taṃ nivṛttam aparājitam samyag vijayinaṃ dṛṣṭvā samantān mantribhir vṛtam
180	tasmai jayāśiṣaḥ pūrvaṃ yathānyāyaṃ prayujya saḥ uvācainaṃ vacaḥ kāle śabdasaṃpannayā girā
181	anyasmin karaṇīye tvaṃ kārye pārthivasattama bālyād ivānyad eva tvaṃ kuruṣe nṛpasattama
182	evam uktas tu vipreṇa sa rājā pratyuvāca ha janamejayaḥ prasannātmā samyak saṃpūjya taṃ munim
183	āsāṃ prajānāṃ paripālanena; svaṃ kṣatradharmaṃ paripālayāmi prabrūhi vā kiṃ kriyatāṃ dvijendra; śuśrūṣur asmy adya vacas tvadīyam
184	sa evam uktas tu nṛpottamena; dvijottamaḥ puṇyakṛtāṃ variṣṭhaḥ uvāca rājānam adīnasattvaṃ; svam eva kāryaṃ nṛpateś ca yat tat
185	takṣakeṇa narendrendra yena te hiṃsitaḥ pitā tasmai pratikuruṣva tvaṃ pannagāya durātmane
186	kāryakālaṃ ca manye 'haṃ vidhidṛṣṭasya karmaṇaḥ tad gacchāpacitiṃ rājan pitus tasya mahātmanaḥ
187	tena hy anaparādhī sa daṣṭo duṣṭāntarātmanā pañcatvam agamad rājā vajrāhata iva drumaḥ
188	baladarpasamutsiktas takṣakaḥ pannagādhamaḥ akāryaṃ kṛtavān pāpo yo 'daśat pitaraṃ tava
189	rājarṣivaṃśagoptāram amarapratimaṃ nṛpam jaghāna kāśyapaṃ caiva nyavartayata pāpakṛt
190	dagdhum arhasi taṃ pāpaṃ jvalite havyavāhane sarpasatre mahārāja tvayi tad dhi vidhīyate
191	evaṃ pituś cāpacitiṃ gatavāṃs tvaṃ bhaviṣyasi mama priyaṃ ca sumahat kṛtaṃ rājan bhaviṣyati
192	karmaṇaḥ pṛthivīpāla mama yena durātmanā vighnaḥ kṛto mahārāja gurvarthaṃ carato 'nagha
193	etac chrutvā tu nṛpatis takṣakasya cukopa ha uttaṅkavākyahaviṣā dīpto 'gnir haviṣā yathā
194	apṛcchac ca tadā rājā mantriṇaḥ svān suduḥkhitaḥ uttaṅkasyaiva sāṃnidhye pituḥ svargagatiṃ prati
195	tadaiva hi sa rājendro duḥkhaśokāpluto 'bhavat yadaiva pitaraṃ vṛttam uttaṅkād aśṛṇot tadā