Bhagavadgita 17 with the commentaries of Sridhara, Visvanatha and Baladeva Input by ... (Gaudiya Grantha Mandira) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ BhG 17.1 ye ÷àstra-vidhim utsçjya yajante ÷raddhayànvitàþ | teùàü niùñhà tu kà kçùõa sattvam àho rajas tamaþ ||1|| ÷rãdharaþ : uktàdhikàra-hetånàü ÷raddhà mukhyà tu sàttvikã | iti saptada÷e gauõa-÷raddhà-bhedas tridhocyate || pårvàdhyàyànte yaþ ÷àstra-vidhim utsçjya vartate kàma-càrataþ | na sa siddhim avàpnoti [Gãtà 16.24] ity anena ÷àstrokta-vidhim utsçjya kàma-càreõa vartamànasya j¤àne 'dhikàro nàstãty uktam | tatra ÷àstram utsçjya kàma-càraü vinà ÷raddayà vartamànànàü kim adhikàro 'sti nàsti veti bubhutsayà 'rjuna uvàca ya iti | atra ca ÷àstra-vidhim utsçjya yajanta ity anena ÷àstràrthaü buddhyà tam ullaïghya vartamàno na gçhyate | teùàü ÷raddhayà yajanànupatteþ | àstikya-buddhir hi ÷raddhà | na càsau ÷àstra-viruddhe 'rthe ÷àstra-j¤ànavatàü sambhavati | tàn evàdhikçtya trividhà bhavati ÷raddheti | yajante sàttvikà devàn ity àdy uttarànupapatte÷ ca | ato nàtra ÷àstrollaïghino gçhyante | api tu kle÷a-buddhy-àlasyàd và ÷àstràrtha-j¤àne prayatnam akçtvà kevalam àcàra-paramparà-va÷ena ÷raddhayà kvacid devatàràdhanàdau pravartamànà gçhyante | ato 'yam arthaþ ye ÷àstra-vidhim utsçjya duþkha-buddhyàlasya-dvàrà anàdçtya kevalam àcàra-pràmàõyena ÷raddhayà 'nvitàþ santo yajante teùàü kà niùñhà | kà sthitiþ | ka à÷rayaþ | tàm eva vi÷eùeõa pçcchati kiü sattvam | àho kiü và rajaþ | athavà tama iti | teùàü tàdç÷ã deva-påjàdi-pravçttiþ kiü sattva-saü÷rità | rajaþ-saü÷rità và | tamaþ-saü÷rità vety arthaþ | ÷raddhàyàþ sattva-saü÷rità tarhi teùàm api sàttvikatvàd yathoktàtma-j¤àne 'dhikàraþ syàt | anyathà neti pra÷na-tàtparyàrthaþ ||1|| madhusådanaþ : trividhàþ karmànuùñhàtàro bhavanti | kecic chàstra-vidhiü j¤àtvàpy a÷raddhayà tam utsçjya kàma-kàra-màtreõa yat kiücid anutiùñhanti te sarva-puruùàrthàyogyatvàd asuràþ | kecit tu ÷àstra-vidhiü j¤àtvà ÷raddadhànatayà tad-anusàreõaiva niùiddhaü varjayanto vihitam anutiùñhanti te sarva-puruùàrtha-yogyatvàd devà iti pårvàdhyàyànte siddham | ye tu ÷àstrãyaü vidhim àlasyàdi-va÷àd upekùya ÷raddadhànatayaiva vçddha-vyavahàra-màtreõa niùiddhaü varjayanto vihitam anutiùñhanti | te ÷àstrãya-vidhy-upekùà-lakùaõenànsura-sàdharmyeõa ÷raddhà-pårvakànuùñhàna-lakùaõena ca deva-sàdharmyeõànvitàþ kim asureùv antarbhavanti kiü và deveùv ity ubhaya-dharma-dar÷anàd eka-koñi-ni÷càyakàdar÷anàc ca sandihàno 'rjuna uvàca ya iti | ye pårvàdhyàye ta nirõãtà na devavac chàstrànusàriõaþ kintu ÷àstra-vidhiü ÷ruti-smçti-codanàm utsçjyàlasyàdi-va÷àd anàdçtya nàsuravad a÷raddadhànàþ kiü tu vçddha-vyavahàrànusàreõa ÷raddhayànvità yajante deva-påjàdikaü kurvanti teùàü tu ÷àstra-vidhy-upekùà-÷raddhàbhyàü pårva-ni÷cita-devàsura-vilakùaõànàü niùñhà kà kãdç÷ã teùàü ÷àstra-vidhy-anapekùà ÷raddhà-pårvikà ca sà yajanàdi-kriyà-vyavasthitiþ | he kçùõa bhaktàvakarùaõa ! kiü sattvaü sàttvikã | tathà sati sàttvikatvàt te devàþ | àho iti pakùàntare | kiü rajas tamo ràjasã tàmsã ca | tathà sati ràjasa-tàmasatvàd asuràs te sattvam ity ekà koñiþ | rajas tama ity aparà koñir iti vibhàga-j¤àpanàyàho-÷abdaþ ||17.1|| vi÷vanàthaþ : atha saptada÷e vastu sàttvikaü ràjasaü tathà | tàmasaü ca vivicyoktaü pàrtha-pra÷nottaraü yathà || nanv àsura-sargam uktvà tad-upasaühàre - yaþ ÷àstra-vidhim utsçjya vartate kàmacàrataþ | na sa siddhim avàpnoti na sukhaü na paràü gatim ||[Gãtà 16.24] iti tvayoktam | tatràham idaü jij¤àsa ity àha ya iti | ye ÷àstra-vidhim utsçjya kàma-càrato vartante kintu kàma-bhoga-rahità eva ÷raddhayànvitàþ santo yajante taop-yaj¤a-j¤àna-yaj¤a-japa-yaj¤àdikaü kurvanti | teùàü kà niùñhà sthitiþ kim àlambanam ity arthaþ | tat kiü sattvam | àho svit rajaþ | athavà tamas tad bråhãty arthaþ ||1|| baladevaþ : sàttvikaü ràjasaü vastu tàmasaü ca vivekataþ | kçùõaþ saptada÷e 'vàdãt pàrtha-pra÷nànusàrataþ || vedam adhãtya tad-vidhinà tad-arthànutiùñhantaþ ÷àstrãya-÷raddhà-yuktà devàþ | vedam avaj¤àya yathecchà-càriõo veda-bàhyàs tv àsurà iti pårvasminn adhyàye tvayoktam | atheyaü me jij¤àsà ye ÷àstreti | ye janàþ pàñhato 'rthata÷ ca durgamaü vedaü viditvàlasyàdinà tad-vidhim utsçjya lokàcàra-jàtayà ÷raddhayànvitàþ santo devàdãn yajante, teùàü ÷àstra-vidhy-upekùà-÷raddhàbhyàü pårva-nirõãta-daivàsura-vilakùaõànàü kà niùñhà | sattvaü saü÷rayà teùàü sthitir athavà rajas tamaþ saü÷rayeti koñi-dvayàvabodhàyàho-÷abdo madhye nive÷itaþ ||1|| __________________________________________________________ BhG 17.2 trividhà bhavati ÷raddhà dehinàü sà svabhàvajà | sàttvikã ràjasã caiva tàmasã ceti tàü ÷çõu ||2|| ÷rãdharaþ : atrottaraü ÷rã-bhagavàn uvàca trividheti | ayam arthaþ ÷àstra-tattva-j¤ànataþ pravartamànànàü parame÷vara-påjà-viùayà sàttvikã ekavidhaiva bhavati ÷raddhà | lokàcàra-màtreõa tu pravartamànànàü dehinàü yà ÷raddhà sà tu sàttvikã ràjasã tàmasã ceti trividhà bhavati | tatra hetuþ svabhàvajà | svabhàvaþ pårva-karma-saüskàraþ | tasmàj jàtà | svabhàvam anyathà kartuü samarthaü ÷àstrotthaü viveka-j¤ànam | tat tu teùàü nàsti | ataþ kevalaü pårva-svabhàvena bhavantã ÷raddhà trividhà bhavati | tàm imàü trividhàü ÷raddhàü ÷çõv iti | tad uktaü vyavasàyàtmikà buddhir ekeha kurunandana ity àdinà ||2|| madhusådanaþ : ye ÷àstra-vidhim utsçjya ÷raddhayà yajante te ÷raddhà-bhedàd bhidyante | tatra ye sàttvikyà ÷raddhayànvitàs te devàþ ÷àstrokta-sàdhane 'dhikriyante tat-phalena cayujyante | ye tu ràjasyà tàmasyà ca ÷raddhayànvitàs te 'surà na ÷àstrãya-sàdhane 'dhikriyante na và tat-phalena yujyanta iti vivekenàrjunasya sandeham apaninãùuþ ÷raddhà-bhedaü ÷rã-bhagavàn uvàca tri-vidheti | yathà ÷raddhayànvitàþ ÷àstra-vidhim utsçjya yajante sà dehinàü svabhàvajà, janmàntara-kçto dharmàdharmàdi-÷ubhà÷ubha-saüskàra idànãntana-janmàrambhakaþ svabhàvaþ | sa tri-vidhaþ sàttviko ràjasas tàmasa÷ ceti | tena janità ÷raddhà tri-vidhà bhavati sàttvikã ràjasã tàmasã ca | kàraõànuråpatvàt kàryasya | yà tv àrabdhe janmani ÷àstra-saüskàra-màtrajà viduùàü sà kàraõaika-råpatvàd eka-råpà sàttviky eva | na ràjasã tàmasã ceti prathama-ca-kàràrthaþ | ÷àstra-nirapekùà tu pràõi-màtra-sàdhàraõã svabhàva-jà | saiva svabhàva-traividhyàt trividhety eva-kàràrthaþ | ukta-vidhà-traya-samuccayàrtha÷ carama÷ ca-kàraþ | yataþ pràg-bhavãya-vàsanàkhya-svabhàvasyàbhibhàvakaü ÷àstrãyaü viveka-vij¤ànam anàdçta-÷àstràõàü dehinàü nàsti atas teùàü svabhàva-va÷àt tridhà bhavantãü tàü ÷raddhàü ÷çõu | ÷rutvà ca devàsura-bhàvaü svayam evàvadhàrayety arthaþ ||2|| vi÷vanàthaþ : bho arjuna prathamaü ÷àstra-vidhim utsçjya yajatàü niùñhàü ÷çõu | pa÷càt ÷àstra-vidhi-tyàginàü niùñhàü te vakùyàmãty àha trividheti | svabhàvaþ pràcãna-saüskàra-vi÷eùas tasmàj jàtà ÷raddhà | sà ca trividhà ||2|| baladevaþ : evaü pçùño bhagavàn uvàca trividheti | àlasyàt kle÷àc ca ÷àstra-vidhim utsçjya ye ÷raddhayà devàdãn yajante dehinaþ | sà teùàü svabhàvajà bodhyà pràktanaþ ÷ubhà÷ubha-saüskàraþ svabhàvas tasmàj jàtety arthaþ | anàdi-triguõa-prakçti-saüsçùñànàü dehinàm anàdito 'nàvçttasya saüsàrasya sàttvikatvàdinà traividhyàt taj-jàta-÷raddhàpi trividhety àha sàttvikãtyàdi | svabhàvam anyathayituü samarthà khalu sad-upadiùña-÷àstra-janyà viveka-saüvit sà teùàü nàsty ataþ svabhàvajà ÷raddhà trividhà bhavati | tàdçk-÷àstra-janyà ÷raddhà tv anyaiva yathà tad-ukti-vidhinaiva tad-arthànuùñhànam ||2|| __________________________________________________________ BhG 17.3 sattvànuråpà sarvasya ÷raddhà bhavati bhàrata | ÷raddhà-mayo 'yaü puruùo yo yac-chraddhaþ sa eva saþ ||3|| ÷rãdharaþ : nanu ca ÷raddhà sàttviky eva sattva-kàryatvena tvayaiva ÷rã-bhàgavate uddhavaü prati nirdiùñatvàt | yathoktaü - ÷amo damas titikùejyà tapaþ satyaü dayà smçtiþ | tuùñis tyàgo 'spçhà ÷raddhà hrãr dayà nirvçttir dhçtiþ ||[BhP 11.25.2] ity etàþ sattvasya vçttayaþ | iti | atha kathaü tasyàs traividhyam ucyate | satyam | tathàpi rajas-tamo-yukta-puruùà÷rayatvena rajas-tamo-mi÷ritatvena sattvasya traividhyàc chraddhàyàpi traividhyaü ghañate ity àhasattvànuråpeti | sattvànuråpà sattva-tàratamyànusàriõã sarvasya vivekino 'vivekino lokasya ÷raddhà vikriata ity arthaþ | tad evàha yo yac chraddhaþ yàdç÷ã ÷raddhà yasya | sa eva saþ | tàdç÷a-÷raddhà-yukta eva saþ | yaþ pårvaü sattvotkarùeõa sàttvika-÷raddhayà yuktaþ puruùaþ sa punas tàdç÷a-sva-saüskàreõa sàttvika-÷raddhayàyukta eva bhavati | yas tu rajasa utkarùeõa ràjasa-÷raddhayà yuktaþ sa punas tàdç÷a eva bhavati | yas tu tamasa utkarùeõa tàmasa-÷raddhayà yuktaþ sa punas tàdç÷a eva bhavati | lokàcàra-màtreõa pravartamàneùv evaü sàttvika-ràjasa-tàmasa-÷raddhà-vyavasthà | ÷àstra-janita-viveka-j¤àna-yuktànàü tu svabhàva-vijayena sàttvikã ekaiva ÷raddheti prakaraõàrthaþ ||3|| madhusådanaþ : pràg-bhavãyàntaþ-karaõa-gata-vàsanà-råpa-nimitta-kàraõa-vaicitryeõa ÷raddhà-vaicitryam uktvà tad-upàdàna-kàraõàntaþ-karaõa-vaicitryeõàpi tad-vaicitryam àha sattveti | sattvaü prakà÷a-÷ãlatvàt sattva-pradhàna-triguõàpa¤cãkçta-pa¤ca-mahà-bhåtàrabdham antaþ-karaõam | tac ca kvacid udrikta-sattvam eva yathà devànàm | kvacid rajasàbhibhåta-sattvaü yathà yakùàdãnàm | kvacit tamasàbhibhåta-sattvaü yathà preta-bhåtàdãnàm | manuùyàõàü tu pràyeõa vyàmi÷ram eva | tac ca ÷àstrãya-viveka-j¤ànenodbhåta-sattvaü rajas-tamasã abhibhåya kriyate | ÷àstrãya-viveka-vij¤àna-÷ånyasya tu sarvasya pràõi-jàtasya sattvànuråpà ÷raddhà sattva-vaicitryàd vicitrà bhavati, sattva-pradhàne 'ntaþ-karaõe sàttvikã | rajaþ-pradhàne tasmin ràjasã tamaþ-pradhàne tu tasmiüs tàmasãti | he bhàrata mahà-kula-prasåta j¤àna-nirateti và ÷uddha-sàttvikatvaü dyotayati | yat tvayà pçùñaü teùàü niùñà keti tatrottaraü ÷çõu | ayaü ÷àstrãya-j¤àna-÷ånyaþ karmàdhikçtaþ puruùas triguõàntaþ-karaõa-sampiõóitaþ ÷raddhà-mayaþ pràcuryeõàsmin ÷raddhà prakçteti tat-prastuta-vacane mayañ | ananya-mayo yaj¤a itivat | ato yo yac-chradho yà sàttvikã ràjasã tàmasã và ÷raddhà yasya sa eva ÷raddhànuråpa eva sa sàttviko ràjasas tàmaso và | ÷raddhayaiva niùñhà vyàkhyàtety abhipràyaþ ||3|| vi÷vanàthaþ : sattvam antaþkaraõaü trividhaü sàttvikaü ràjasaü tàmasaü ca | tad-anuråpà sàttvikàntaþkaraõànàü sàttviky eva ÷raddhà | ràjasàntaþkaraõànàü ràjasy eva | tàmasàntaþkaraõànàü tàmasy evety arthaþ | yac-chraddho yasmin yajanãye deve 'sure ràkùase và ÷raddhàvàn yo bhavati | sa sa eva bhavati tat tac chabdenaiva vyapadi÷yata ity arthaþ ||3|| baladevaþ : yadyapi ÷raddhà sattva-guõa-vçttis tathàpy antaþ-karaõa-dharmasya svabhàvasyàntaþ-karaõasya ca dharmiõas traividhyàt tad-uditàyàs tasyàs traividhyaü siddhyed iti bhàvenàha sattvànuråpeti | sattvam antaþkaraõaü triguõàtmakaü tad-anuråpà sarvasya pràõijàtasya ÷raddhà bhavati | sattva-pradhànàntaþkaraõasya ÷raddhà sàttvikã | rajaþ-pradhànàntaþkaraõasya tu ràjasã | tamaþpradhànàntaþkaraõasya tu ÷raddhà tàmasãti | ato 'yaü påjya-påjaka-råpo laukikaþ puruùaþ ÷raddhàmayas trividha-÷raddhà-pracuro yaþ puruùo yac-chraddho yasmin påjye devàdau yakùàdau pretàdau ca ÷raddhàvàn bhavati | sa påjako 'pi sa eva tat-tac-chabdena vyapade÷ya påjya-guõavàn påjaka ity arthaþ ||3|| yajante sàttvikà devàn yakùarakùàüsi ràjasàþ | pretàn bhåtagaõàü÷ cànye yajante tàmasà janàþ ||4|| ÷rãdharaþ : sàttvikàdi-bhedam eva kàrya-bhedena prapa¤cayati yajanta iti | sàttvikà janàþ sattva-prakçtãn devàn eva yajante påjayanti | ràjasàs tu rajaþ-prakçtãn yakùàn rakùasàü÷ ca yajante | etebhyo 'nye vilakùaõàs tàmasà janàs tàmasàn eva pretàn bhåta-gaõàü÷ ca yajante | sattvàdi-prakçtãnàü tat-tad-devàdãnàü påjà-rucibhis tat-tat-påjakànàü sàttvikàditvaü j¤àtavyam ity arthaþ ||4|| madhusådanaþ : ÷raddhà j¤àtà satã niùñhàü j¤àpayiùyati | kenopàyena sà j¤àyatàm ity apekùite deva-påjàdikàrya-liïgenànumeyety àha yajanta iti | janàþ ÷àstrãya-viveka-hãnà ye svàbhàvikyà ÷raddhayà devàn vasu-rudràdãn sàttvikàn yajante te 'nye sàttvikà j¤eyàþ | ye ca yakùàn kuveràdãn rakùàüsi ca ràkùasàn nirçti-prabhçtãn ràjasàn yajante te 'nye ràjasà j¤eyàþ | ye ca pretàn vipràdayaþ svadharmàt pracyutà deha-pàtàd årdhvaü vàyavãyaü deham àpannà ulkàmukha-kaña-påtanàdi-saüj¤àþ pretà bhavantãti manåktàn pi÷àca-vi÷eùàn và bhåta-gaõàü÷ ca sapta-màtçkàdãü÷ ca tàmasàn yajante te 'nye tàmasà j¤eyàþ | anya iti padaü triùv api vailakùaõya-dyotanàya sambadhyate ||4|| vi÷vanàthaþ : uktam arthaü spaùñayati sàttvikàntaþ-karaõàþ sàttvikyà ÷raddhayà sàttvika-÷àstra-vidhinà sàttvikàn devàn eva yajante | deveùv eva ÷raddhàvattvàd devà evocyante | evaü ràjasà ràjasàntaþ-karaõà ity àdi vivaritavyam ||4|| baladevaþ : kàrya-bhedena sàttvikàdi-bhedaü prapa¤cayati yajanta iti | ÷àstrãya-viveka-saüvid-vihãnà ye janàþ svabhàva-jayà ÷raddhayà devàn sàttvikàn vasu-rudràdãn yajante te 'nye ràjasàþ | ye pretàn bhåta-gaõàü÷ ca tàmasà yajante te 'nye tàmasàþ | dvijàþ svadharma-vibhraùñà deha-pàtottara-labdha-vàyavãya-dehà ulkàmukha-kaña-påtanàdi-saüj¤àþ pretà manåktàþ pi÷àca-vi÷eùà veti vyàkhyàtàra÷ càt sapta-màtçkàdayaþ | evam àlasyàt tyakta-veda-vidhãnàü svabhàvàn sàttvikàdyà niråpitàþ | ete ca balavad vaidika-sat-prasaïgàt svabhàvàn vijitya kadàcid vede 'py adhikçto bhavantãti bodhyam ||4|| __________________________________________________________ BhG 17.5-6 a÷àstra-vihitaü ghoraü tapyante ye tapo janàþ | dambhàhaükàra-saüyuktàþ kàma-ràga-balànvitàþ ||5|| kar÷ayantaþ ÷arãra-sthaü bhåta-gràmam acetasaþ | màü caivàntaþ-÷arãra-sthaü tàn viddhy àsura-ni÷cayàn ||6|| ÷rãdharaþ : ràjasa-tàmaseùv api punar vi÷eùàntaram àha a÷àstra-vihitam iti dvàbhyàm | ÷àstra-vidhim ajànanto 'pi kecit pràcãna-puõya-saüskàreõa uttamàþ sàttvikà eva bhavanti | kecin madhyamà ràjasà bhavanti | adhamàs tu tàmasà bhavanti | ye punar atyantaü manda-bhàgyàs te gatànugatyà pàùaõóa-saïgena ca tad-àcàrànuvartinaþ santo '÷àstra-vihitaü ghoraü bhåta-bhayaïkaraü tapas tapyante kurvanti | tatra hetavaþ dambhàhaïkàràbhyàü saüyuktàþ | tathà kàmo 'bhilàùaþ | ràga àsaktiþ | balam àgrahaþ | etair anvitàþ santaþ | tàn àsura-ni÷cayàn vidvãty uttareõànvayaþ ||5|| kiü ca kar÷ayanta iti | ÷arãra-sthaü pràrambhakatvena dehe sthitaü bhåtànàü pçthivy-àdãnàü gràmaü samåhaü kar÷ayanto vçthaiva upavàsàdibhiþ kç÷aü kurvanto 'cetaso 'vivekinaþ | màü càntaryàmitayàntaþ-÷arãra-sthaü deha-madhye sthitaü mad-àj¤à-laïghanenaiva kar÷ayantaþ | evaü ye tapa÷ caranti tàn àsura-ni÷cayàn | àsuro 'tikråro ni÷cayo yeùàü tàn viddhi ||6|| madhusådanaþ : evam anàdçta-÷àstràõàü sattvàdi-niùñhà kàryato nirõãtà | tatra kecid ràjasa-tàmasà api pràg-bhavãya-puõya-paripàkàt sàttvikà bhåtvà ÷àstrãya-sàdhane 'dhikriyante | ye tu duràgraheõa durdaiva-paripàka-pràpta-durjana-saïgàdi-doùeõa ca ràjasa-tàmasatàü na mu¤canti te ÷àstrãya-màrgàd bhraùñà asan-màrgànusaraõeneha loke paratra ca duþkha-bhàgina evety àha dvàbhyàm | a÷àstra-vihitaü ÷àstreõa vedena pratyakùeõànumitena và na vihitam a÷àstreõa buddhàdy-àgamena bodhitaü và ghoraü parasyàtmanaþ pãóà-karaü tapas tapta-÷ilà-rohaõàdi tapyante kurvanti ye janàþ | dambho dhàrmikatva-khyàpanam ahaükàro 'ham eva ÷reùñha iti durabhimànas tàbhyàü samyag yuktàþ, yogasya samyaktvam anàyàsena viyoga-jananà-sàmarthyaü kàme kàmyamàna-viùaye yo ràtgas tan-nimittaü balam atygra-duþkha-sahana-sàmarthyaü tenànvitàþ | kàmo viùaye 'bhilàùaþ | ràgaþ sadà-tad-abhiniviùñatva-råpo 'bhiùvaïgaþ | balam ava÷yam idaü sàdhayiùyàmãty àgrahaþ | tair anvità iti và | ata eva balad-duþkha-dar÷ane 'py anivartamànàþ, kar÷ayantaþ kç÷ã-kurvanto vçthopavàsàdinà ÷arãra-sthaü bhåta-gràmaü dehendriya-saüghàtàkàreõa pariõataü pçthivyàdi-bhåta-samudàyam acetaso viveka-÷ånyà màü càntaþ-÷arãra-sthaü bhoktç-råpeõa sthitaü bhogyasya ÷arãrasya kç÷ãkaraõena kç÷ãkurvanta eva | màma antaryàmitvena ÷arãràntaþ-sthitaü buddhi-tad-vçtti-sàkùi-bhåtam ã÷varam àj¤à-laïghanena kar÷ayanta iti và | tàn aihika-sarva-bhoga-vimukhàn paratra càdhama-gati-bhàginaþ sarva-puruùàrtha-bhraùñàn àsura-ni÷cayàn àsuro viparyàsa-råpo vedàrtha-virodhã ni÷cayo yeùàü tàn manuùyatvena pratãyamànàn apy asura-kàrya-kàritvàd asuràn viddhi jànãhi pariharaõàya | ni÷cayasyàsuratvàt tat-pårvikàõàü sarvàsàm antaþ-karaõa-vçttãnàm àsuratvam | asuratva-jàti-rahitànàü ca manuùyàõàü karmaõaivàsuratvàt tàn asuràn viddhãti sàkùàn noktam iti ca draùñavyam ||5-6|| vi÷vanàthaþ : yas tvayà pçùñhaü ye ÷àstra-vidhim utsçjya kàma-bhoga-rahitàþ ÷raddhayà yajante teùàü kà niùñhà iti | tasyottaram adhunà ÷çõv ity àha a÷àstreti dvàbhyàm | ghoraü pràõi-bhayaïkaraü tapas tapyante kurvantãty-upalakùaõam idaü japa-yàgàdikam apy a÷àstrãyaü kurvanti | kàmàcaraõa-ràhityaü ÷raddhànvitatvaü ca svata eva labhyate | dambhàhaïkàra-saüyuktà iti | dambhàhaïkàràbhyàü vinà ÷àstra-vidhy-ullaïghanànupapatteþ | kàmaþ svasyàjaràmaratva-ràjyàdy-abhilàùo ràgas tapasy àsaktir balaü hiraõyaka÷ipu-prabhçtãnàm iva tapaþ-karaõa-sàmarthyam | tair anvitàþ ÷arãra-stham ayambhakatvena deha-sthitam | bhåtànàü pçthivyàdãnàü gràmaü samåhaü kar÷ayantaþ kç÷ã-kurvanto màü ca mad-aü÷a-bhåtaü jãvaü ca duþkhayantaþ | àsåya-ni÷cayàn asuràõàm eva niùñhàyàü sthitàm ity arthaþ ||5-6|| baladevaþ : veda-bàhyànàü kadàcid api durgater nistàro neti pårvàdhyàyoktaü dçóhayann àha a÷àstreti dvàbhyàm | a÷àstreõa veda-viruddhena svàgamena vihitaü ghoraü para-pãóakaü tapo ye tapyante kurvanti kàma-ràgo viùaya-spçhà balaü ca mayà ÷akyam etat siddhaiþ kartum iti duràgrahaþ ÷arãrastham àrambhakatayà ÷arãraü sthitaü bhåta-gràmaü pçthivyàdi-saïghàtaü karùayanto vçthopavàsàdinà kç÷aü kurvanto 'ntaþ-÷arãra-sthaü ÷arãra-madhya-gatàntaryàmiõaü màü càvaj¤ayà karùayanto 'cetasaþ ÷àstrãya-viveka-saüvid-vihãnàs tàn veda-bàhyàn àsura-ni÷cayàn ni÷cayenàsuràn viddhãti pårvoktànàü teùàü durgatir avarjanãyaiveti bhàvaþ | svabhàvajayà ÷raddhayà yakùa-rakùaþ-pretàdãn yajatàü balavad-vaidika-sad-anugrahe sati ÷àstrãya-÷raddhayàsura-bhàva-vinà÷aþ syàd eva | devàn yajatàü tu vastutaþ sàttvikatvàt tad-anugrahe sati ÷àstrãyà sulabheti sthitam ||5-6|| __________________________________________________________ BhG 17.7 àhàras tv api sarvasya trividho bhavati priyaþ | yaj¤as tapas tathà dànaü teùàü bhedam imaü ÷çõu ||7|| ÷rãdharaþ : àhàràdi-bhedàd api sàttvikàdi-bhedaü dar÷ayitum àha àhàras tv ity àdi-trayoda÷abhiþ | sarvasyàpi janasya ya àhàro 'nnàdi sa tu yathàyathaü trividhaþ priyo bhavati | tathà yaj¤a-tapo-dànàni ca trividhàni bhavanti teùàü vakùyamànaü bhedam imaü ÷çõu | etac ca ràjasa-tàmasàhàra-yaj¤àdi-parityàgena sàttvikàhàra-yaj¤àdi-sevayà sattva-vçddhau yatna-kartavya ity etad arthaü kathyate ||7|| madhusådanaþ : ye sàttvikàs te devà ye tu ràjasàs tàmasà÷ ca te viparyastatvàd asurà iti sthite sàttvikànàm àdànàya ràjasa-tàmasànàü hànàya càhàra-yaj¤a-tapo-dànànàü traividhyam àha àhàra iti | na kevalaü ÷raddhaiva trividhà | àhàro 'pi sarvasya priyas trividha eva bhavati sarvasya triguõàtmakatvena caturthyàü vidhàyà asaübhavàt | yathà dçùñàrtha àhàras trividhas tathà yaj¤a-tapo-dànànya-dçùñàrthàny api trividhàni | tatra yaj¤aü vyàkhyàsyàmo dravya-devatà-tyàgaþ iti kalpa-kàrair devatodde÷ena dravya-tyàgo yaj¤a iti niruktaþ | sa ca yajatinà juhotinà ca coditatvena yàgo homa÷ ceti dvividha uttiùñhad-dhomà vaùañ-kàra-prayogàntà yàjyàpuro 'nuvàkyàvanto yajataya upaviùña-homaþ svàhà-kàra-prayogàntà yàjyàpuro 'nuvàkyàrahità juhotaya iti kalpa-kàrair vyàkhyàto yaj¤a-÷abdenoktaþ | tapaþ kàyendriya-÷oùaõaü kçcchra-càndràyaõàdi | dànaü parasvatvàpatti-phalakaþ sva-svatva-tyàgaþ | teùàm àhàra-yaj¤a-tapo-dànànàü sàttvika-ràjasa-tàmasa-bhedaü mayà vyàkhyàyamànam imaü ÷çõu ||7|| vi÷vanàthaþ : tad evaü ye ÷àstra-vidhi-tyàginaþ kàma-càreõa vartante pårvàdhyàyoktà ye càsminn adhyàye àsura-÷àstra-vidhinà yakùa-rakùaþ-pretàdãn yajante, ye cà÷àstrãyaü tapa-àdikaü kurvanti te sarve àsura-sarga-madhya-gatà eva bhavantãti prakaraõàrthaþ | tathàpy àhàràdãnàü vakùyamàõànàü traividhyàt tadvatàü yathà-yogaü daivam àsuraü ca sargaü svayam eva vivicya jànãty àha àhàras tv ity àdi trayoda÷abhiþ ||7|| baladevaþ : evaü sthite tad-àhàràdãnàm api traividhyam àha àhàras tv iti | ÷raddhàvat sarvasya priyo 'nnàdir àhàro 'pi trividho bhavati | evaü yaj¤àdãni ca trividhàni | teùàm àhàràdãnàü caturõàm ||7|| __________________________________________________________ BhG 17.8 àyuþ-sattva-balàrogya-sukha-prãti-vivardhanàþ | rasyàþ snigdhàþ sthirà hçdyà àhàràþ sàttvika-priyàþ ||8|| ÷rãdharaþ : tatràhàra-traividhyam àha àyur iti tribhiþ | àyur jãvitam | sattvam utsàhaþ | balaü ÷aktiþ | àrogyaü roga-ràhityam | sukhaü citta-prasàdaþ | prãtir abhiruciþ | àyur-àdãnàü vivardhanàþ vi÷eùeõa vçddhi-karàþ | te ca rasyà rasavantaþ | snigdhàþ sneha-yuktàþ | sthirà dehe sàràü÷ena cira-kàlyàvasthàyinaþ | hçdyà dçùñi-màtràd eva hçdayaïgamàþ | evambhåtà àhàrà bhakùya-bhojyàdayaþ sàttvika-priyàþ ||8|| madhusådanaþ : àhàra-yaj¤a-tapo-dànànàü bhedaþ pa¤cada÷abhir vyàkhyàyate | tatràhàra-bheda àyur iti tribhiþ | àyu÷ cira¤jãvanaü sattvaü citta-dhairyaü balavati duþkhe 'pi nirvikàratvàpàdakaü, balaü ÷arãra-sàmarthyaü svocite kàrye ÷ramàbhàva-prayojakam | àrogyaü vyàdhy-abhàvaþ | sukhaü bhojanànantaràhlàdas tçptiþ | prãtir bhojana-kàle 'nabhiruci-ràhityam icchautkañyaü teùàü vivardhanà | vi÷eùeõa vçddhi-hetavaþ | rasyà àsvàdyà madhura-rasa-pradhànàþ | snigdhàþ sahajenàgantukena và snehena yuktàþ | sthirà rasàdy-aü÷ena ÷arãre cira-kàla-sthàyinaþ | hçdyà hçdayaïgamà durgandhà÷ucitvàdi-dçùñàdçùña-doùa-÷ånyàþ | àhàrà÷ carvya-coùya-lehya-peyàþ sàttvikànàü priyàþ | etair liïgaiþ sàttvika j¤eyàþ sàttvikatvam abhilaùadbhi÷ caita àdeyà ity arthaþ ||8|| vi÷vanàthaþ : sàttvikàhàravatàm àyur vardhata iti prasiddhaþ | sattvam utsàhaþ | rasyà iti kevala guóàdãnàü rasyatve 'pi råkùatvam ata àha snigdhà iti | dugdha-phenàdãnàü rasyatva-snigdhatve 'pi asthairyam ata àha sthirà iti | panasa-phalàdãnàü rasyatve snigdhatva-sthiratve 'pi hçd-udaràdy-ahitatvam ata àha hçdyà hçd-udara-hità iti | tena sa-gavya-÷arkarà-÷àli-godhåmànnàdaya eva rasyatvàdi-catuùñaya-guõavattvàt sàttvika-loka-priyà j¤eyàs teùàü priyatve saty eva sàttvikatvaü ca j¤eyam | kiü ca guõa-catuùñayavattve 'pi apàvitrye sati sàttvika-priyatàdar÷anàd atra pavitrà ity api vi÷eùaõaü deyam | tàmasa-priyeùv amedhya-pada-dar÷anàt ||8|| baladevaþ : tatra sàttvikàhàram àha àyuri iti | àyu÷ cira-jãvitam | sattvam citta-dhairyam | balaü deha-sàmarthyaü | sukhaü tçptiþ | prãtir abhiruciþ | etàsàü vivardhanàþ ramyatvàdi-guõavantaþ sa-gavya-÷arkaràþ ÷àli-godhåmàdayaþ sàttvikànàü priyàs tair upàdeyà ity arthaþ | ramyà iti nãrasànàü caõakàdãnàü | snigdhà iti rukùàõàü guóàdãnàü | sthirà ity asthiràõàü dugdha-phenàdãnàü | hçdyety ahçdyànàü panasa-phalàdãnàü ca vyàvçttiþ | kùud-udaràdy-ahitatvam ahçdyatvam | atra pavitrà iti j¤eyam | tàmasa-priyeùv amedhya-pada-dar÷anàt ||8|| __________________________________________________________ BhG 17.9 kañv-amla-lavaõàtyuùõa-tãkùõa-råkùa-vidàhinaþ | àhàrà ràjasasyeùñà duþkha-÷okàmaya-pradàþ ||9|| ÷rãdharaþ : tathà kañv iti | ati-÷abdaþ kañv-àdiùu saptasv api sambadhyate | tenàti-kañur nimbàdiþ | atyamlo 'tilavaõo 'tyuùõa÷ ca prasiddhaþ | ati-tãkùõo maricàdiþ | atiråkùaþ kaïgu-kodravàdiþ | atividàhã saçùapàdiþ | atikañv-àdaya àhàrà ràjasasyeùñàþ priyàþ | duþkhaü tàt-kàlikaü hçdaya-santàpàdi | ÷okaþ pa÷càd-bhàvi-daurmanasyam | àmayo rogaþ | etàn pradadàti prayacchantãti tathà ||9|| madhusådanaþ : ati-÷abdaþ kañv-àdiùu saptasv api yojanãyaþ | kañus tiktaþ | kañu-rasasya tãkùõa-÷abdenoktatvàt | tatràtikañur nimbàdiþ | atyamlàtilavaõàtyuùõàþ prasiddhaþ | ati-tãkùõo maricàdiþ | atiråkùaþ sneha-÷ånyaþ kaïgu-kodravàdiþ | atividàhã santàpako ràjikàdiþ | duþkhaü tàt-kàlikãü pãóàm | ÷okaü pa÷càd-bhàvi-daurmanasyam | àmayaü rogaü ca dhàtu-vaiùamya-dvàrà pradadatãti tathà-vidhà àhàrà ràjasasyeùñàþ | etair liïgaiþ ràjasà j¤eyàþ sàttvikai÷ caita upekùaõãyà ity arthaþ ||9|| vi÷vanàthaþ : ati-÷abdaþ kañv-àdiùu saptasv api sambadhyate | ati-kañur nimbàdiþ | aty-amlavaõoùõaþ prasiddha eva | atitãkùõo målikà-viùàdir marãcy-àdyà và | atiråkùo hiïgu-kodravàdiþ | vidàhã dàhakaro bhçùña-caõakàdiþ | ete duþkhàdi-pradàþ | tatra duþkhaü tàtkàliko rasanàkaõñhàdi-santàpaþ | ÷okaþ pa÷càd-bhàvi-daurmanasyam | àmayo rogaþ ||9|| baladevaþ : ràjasàhàram àha kañv iti | saptasv ati-÷abdo yojyaþ | ati-kañur iti tikto nimbàdir na ca maricàdis tasya tãkùõa-÷abdenokter atyamlo 'tilavaõo 'tyuùõa÷ ca | khyàto 'titãkùõo marãcy-àdir atirukùaþ kaïgukàdir atidàhã ràjikàdiþ | ete ràjasasyeùñàþ, sàttvikànàü tu heyàþ | duþkhaü tàtkàlikaü jihvà kaõñhàdi-÷oùaõajam | ÷oko daurmanasyaü pà÷càtyam àmayo rudhira-kopaþ | __________________________________________________________ BhG 17.10 yàta-yàmaü gata-rasaü påti paryuùitaü ca yat | ucchiùñam api càmedhyaü bhojanaü tàmasa-priyam ||10|| ÷rãdharaþ : tathà yàta-yàmam iti | yàto yàmaþ praharo yasya pakvasyaudanàdes tad yàta-yàmam | ÷aityàvasthàü pràptam ity arthaþ | gatarasaü niùpãóita-sàram | påti durgandham | paryåùitaü dinàntara-pakvam | ucchiùñam anya-bhuktàva÷iùñam | amedhyam abhakùyaü kala¤jy-àdi | evambhåtaü bhojanaü tàmasasya priyam ||10|| madhusådanaþ : yàtayàmam ardha-pakvaü nirvãryasya gata-rasa-padenoktatvàd iti bhàùyam | gata-rasaü virasatàü pràptaü ÷uùkam | yàta-yàmaü pakvaü sat praharàdi-vyavahita-modanàdi ÷aityaü pràptam | gata-rasaü uddhçta-sàram mathita-dugdhàdãty anye | påti durgandham | paryåùitaü pakvaü sad ràtry-antaritam | cena tat-kàlonmàda-karaü dhattåràdi samuccãyate | yad atiprasiddhaü duùñatvenocchiùñam bhuktàva÷iùñam | amedhyam ayaj¤àrham a÷uci màüsàdi | api ceti vaidyaka-÷àstroktam apathyaü samuccãyate | etàdç÷aü yad bhojanaü bhojyaü tat tàmasasya priyaü sàttvikair atidåràd upekùaõãyam ity arthaþ | etàdç÷a-bhojanasya duþkha-÷okàmaya-pradatvam atiprasiddham iti kaõñhato noktam | atra ca krameõa rasyàdi-vargaþ sàttvikaþ | kañv-àdi-vargo ràjasaþ | yàta-yàmàdi-vargas tàmasa ity uktam àhàra-varga-trayam | tatra sàttvika-varga-virodhitvam itara-varga-dvaye draùñavyam | tathà hy atikañutvàdikaü rasyatva-virodhitvàt sthiratva-virodhinã | atyuùõatvàdikaü hçdyatva-virodhi | àmaya-pradatvam àyuþ-sattva-balàrogya-virodhi | duþkha-÷okaa-pradatvaü sukha-prãti-virodhi | evaü sàttvika-varga-virodhitvaü ràjasa-varge spaùñam | tathà tàmasa-varge 'pi gata-rasatva-yàtayàmatva-paryuùitatvàni yathà-sambhavaü rasyatva-snighdhatva-sthiratva-virodhãni | påtitvocchiùñatvàmedhyatvàni hçdyatva-virodhãni | àyuþ-sattvàdi-virodhitvaü tu spaùñam eva | ràjasa-varge dçùña-virodha-màtraü tàmasa-varge tu dçùñàdçùña-virodha ity ati÷ayaþ ||10|| vi÷vanàthaþ : yàto yàmaþ praharo yasya pakvasyaudanàdes tad yàta-yàmaü ÷aityàvasthàü pràptam ity arthaþ | gata-rasaü gata-svàbhàvika-rasaü niùpãóita-rasam pakvàmratva-gaùñy-àdikaü và | påti durgandham | paryåùitaü dinàntara-pakvam | ucchiùñam gurvàdibhyo 'nyeùàü bhuktàva÷iùñam | amedhyam abhakùyaü kalaj¤àdi | tata÷ caivaü paryàlocya sva-hitaiùibhiþ sàttvika àhàraþ sevya iti bhàvaþ | vaiùõavais tu so 'pi bhagavad-aniveditas tyàjya eva | bhagavan-niveditam annàdikaü tu nirguõa-bhakta-loka-priyam iti ÷rã-bhàgavatàj j¤eyam ||10|| baladevaþ : tàmasàhàram àha yàteti | yàto 'tikrànto yàmaþ praharo yasya ràddhasyànnàdes tad yàtayàmam | gata-rasaü vairasyavat | påtiþ durgandham | paryuùitaü pårve 'hni ràddham ucchiùñaü guror anyeùàü bhuktàva÷iùñam amedhyam apavitraü kala¤jàdi | ãdçg-bhojanaü tàmasànàü priyaü sàttvikànàü tv atidårato heyam ||10|| __________________________________________________________ BhG 17.11 aphalàkàïkùibhir yaj¤o vidhi-dçùño ya ijyate | yaùñavyam eveti manaþ samàdhàya sa sàttvikaþ ||11|| ÷rãdharaþ : yaj¤o 'pi trividhaþ | tatra sàttvikaü yaj¤am àha aphalàkàïkùibhir iti | phalàkàïkùà-rahitaiþ puruùair vidhinàdiùña àva÷yakatayà vihito yo yaj¤a ijyate 'nuùñhãyate sa sàttviko yaj¤aþ | katham ijyate | yaùñavyam eveti | yaj¤ànuùñhànam eva kàryam | nànyat phalaü sàdhanãyam ity evaü manaþ samàdhàyaikàgraü kçtvety arthaþ ||11|| madhusådanaþ : idànãü krama-pràptaü trividhaü yaj¤am àha aphaleti tribhiþ | agnihotra-dar÷apårõamàsa-càturmàsya-pa÷u-bandha-jyotiùñomàdir yaj¤o dvividhaþ kàmyo nitya÷ ca | phala-saüyogena coditaþ kàmyaþ sarvàïgopasaühàreõaiva mukhya-kalpenànuùñheyaþ | phala-saüyogaü vinà jãvanàdi-nimitta-saüyogena coditaþ sarvàïgopasaühàràsambhave pratinidhy-àdy-upàdànenàmukhya-kalpenàpy anuùñheyo nityaþ | tatra sarvàïgopasaühàràsambhave 'pi pratinidhim upàdàyàva÷yaü yaùñavyam eva pratyavàya-parihàràyàyàva÷yaka-jãvanàdi-nimittena coditatvàd iti manaþ samàdhàya ni÷cityàphalàkàïkùibhir antaþ-karaõa-÷uddhy-arthitayà kàmya-prayoga-vimukhair vidhi-dçùño yathà-÷àstraü ni÷cito yo yaj¤a ijyate 'nuùñhãyate sa yathà-÷àstram antaþ-karaõa-÷uddhy-artham anuùñhãyamàno nitya-prayogaþ sàttviko j¤eyaþ ||11|| vi÷vanàthaþ : atha yaj¤asya traividhyam àha aphalàkàïkùibhir iti | phalàkàïkùà-ràhitye kathaü yaj¤e pravçttir ata àha -- yaùñavyam eveti | svànuùñheyatvena ÷àstroktatvàd ava÷ya-kartavyam etad iti manaþ samàdhàya ||11|| baladevaþ : atha yaj¤a-traividhyam àha aphaleti tribhiþ | aphalàkàïkùibhiþ phalecchà-÷ånyair yo yaj¤a ijyate kriyate vidhi-dçùño vidhi-vàkyàj jàtaþ sa sàttvikaþ | nanu phalecchàü vinà tatra kathaü pravçttis tatràha yaùñavyam eveti | màü prati vedenoktatvàt tat yajanam eva kàryaü, na tu tena phalaü sàdhyam iti manaþ samàdhàyaikàgraü kçtvety arthaþ ||11|| __________________________________________________________ BhG 17.12 abhisaüdhàya tu phalaü dambhàrtham api caiva yat | ijyate bharata-÷reùñha taü yaj¤aü viddhi ràjasam ||12|| ÷rãdharaþ : ràjasaü yaj¤am àha abhisandhàyeti | phalam abhisandhàyoddi÷ya tu yad ijyate yaj¤aþ kriyate | dambhàrthaü ca sva-mahattva-khyàpanàrthaü ca | taü yaj¤aü ràjasaü viddhi ||12|| madhusådanaþ : phalaü kàmyaü svargàdi abhisandhàyoddi÷ya na tv antaþkaraõa-÷uddhiþ | tur nitya-prayoga-vailakùaõya-såcanàrthaþ | dambho loke dhàrmikatva-khyàpanaü tad-artham | api caiveti vikalpa-samuccayàbhyàü traividhya-såcanàrtham | pàralaukikaü phalam abhisandhàyaivàdambhàrthatve 'pi pàralaukika-phalànabhisandhàne 'pi dambhàrtham eveti vikalpena dvau pakùau | pàralaukika-phalàrtham apy aihalaukika-dambhàrtham apãti samuccayenaikaþ pakùaþ | evaü dçùñàdçùña-phalàbhisandhinàntaþ-karaõa-÷uddhim anuddi÷ya yad ijyate yathà-÷àstraü yo yaj¤o 'nuùñhãyate taü yaj¤aü ràjasaü viddhi hànàya | he bharata-÷reùñheti yogyatva-såcanam ||12|| vi÷vanàthaþ : Nothing ||12|| baladevaþ : phalaü svargàdikam abhisandhàya yad ijyate dambhàrhtaü và svamahima-khyàpanàya, taü yaj¤aü ràjasaü viddhi ||12|| __________________________________________________________ BhG 17.13 vidhi-hãnam asçùñànnaü mantra-hãnam adakùiõam | ÷raddhà-virahitaü yaj¤aü tàmasaü paricakùate ||13|| ÷rãdharaþ : tàmasaü yaj¤am àha vidhi-hãnam iti | vidhi-hãnaü ÷àstrokta-vidhi-÷ånyam asçùñànnaü bràhmaõàdibhyo na sçùñaü na niùpàditam annaü yasmiüs tam | mantrair hãnaü | yathokta-dakùiõà-rahitaü ÷raddhà-÷ånyaü ca yaj¤aü tàmasaü paricakùate kathayanti ÷iùñàþ ||13|| madhusådanaþ : yathà-÷àstra-bodhita-viparãtam anna-dàna-hãnaü svarato varõata÷ ca mantra-hãnaü yathokta-dakùiõà-hãnam çtvig-dveùàdinà ÷raddhà-rahitaü tàmasaü yaj¤aü paricakùate ÷iùñàþ | vidhi-hãnatvàdy-ekaika-vi÷eùaõaþ pa¤ca-vidhaþ sarva-vi÷eùaõa-samuccayena caika-vidha iti ùañ | dvi-tri-catur-vi÷eùaõa-samuccayena ca bahavo bhedàs tàmasa-yaj¤asya j¤eyàþ | ràjase yaj¤e 'ntaþ-karaõa-÷uddhy-abhàve 'pi phalotpàdakam apårvam asti yathà-÷àstram anuùñhànàt | tàmase tv ayathà-÷àstrànuùñhànàn na kim apy apårvam astãty ati÷ayaþ ||13|| vi÷vanàthaþ : asçùñànnam anna-dàna-rahitam ||13|| baladevaþ : vidhãti asçùñànnam anna-dàna-rahitaü mantra-hãnaü svarato varõata÷ ca hãnena mantraõopetaü ÷raddhà-virahitaü çtvig-vidveùàt ||13|| deva-dvija-guru-pràj¤a-påjanaü ÷aucam àrjavam | brahmacaryam ahiüsà ca ÷àrãraü tapa ucyate ||14|| ÷rãdharaþ : tapasaþ sàttvikàdi-bhedaü dar÷ayituü prathamaü tàvat ÷àrãràdi-bhedena tasya traividhyam àha devety àdi tribhiþ | tatra ÷àrãram àha deveti | pràj¤à guru-vyaktiriktà anye 'pi tattva-vidaþ | deva-bràhmaõàdi-påjanaü ÷aucàdikaü ca ÷àrãraü ÷arãra-nirvartyaü tapa ucyate ||14|| madhusådanaþ : krama-pràptasya tapasaþ sàttvikàdi-bhedaü kathayituü ÷àrãra-vàcika-mànasa-bhedena tasya travidhyam àha tribhiþ deveti | devà brahma-viùõu-÷iva-såryàgni-durgàdayaþ | dvijà dvijottamà bràhmaõàþ | guravaþ pitç-màtr-àcàryàdayaþ | pràj¤àþ paõóitàþ vidita-veda-tad-upakaraõàrthàþ | teùàü påjanaü praõàma-÷u÷råùàdi yathà-÷àstraü | ÷aucaü mçj-jalàbhyàü ÷arãra-÷odhanam | àrjavam akauñilyaü bhàva-saü÷uddhi-÷abdena mànase tapasi vakùyati | ÷àrãraü tv àrjavaü vihita-pratiùiddhayor eka-råpa-pravçtti-nivçtti-÷àlitvam | brahmacaryaü niùiddha-maithuna-nivçttiþ | ahiüsà-÷àstrãya-pràõi-pãóanàbhàvaþ | ca-kàràd asteyàparigrahàv api | ÷àrãraü ÷arãra-pradhànaiþ kartràdibhiþ sàdhyaü na tu kevalena ÷arãreõa | pa¤caite tasya hetava iti hi vakùyati | itthaü ÷àrãraü tapa ucyate ||14|| vi÷vanàthaþ : tapasas traividhyaü vadana prathamaü sàttvikasya tapasas traividhyam àha devety àdi tribhiþ ||14|| baladevaþ : krama-pràptasya tapasaþ sàttvikàdi-bhedaü vaktuü tasyàdau ÷àrãràdi-bhàvena traividhyam àha deveti tribhiþ | devà vasu-rudràdayo dvijà bràhmaõa-÷reùñhà guravo màtç-pitç-de÷ikàþ pràj¤à vidita-veda-vedàïgàþ pare 'tra teùàü påjanam | ÷aucaü dvividham uktam | àrjavaü vihita-niùiddhayor aikya-råpyeõa pravçtti-nivçttatvam | brahmacaryaü vihita-maithunaü ca | etac chàrãraü ÷arãra-nirvartyaü tapaþ ||14|| __________________________________________________________ BhG 17.15 anudvega-karaü vàkyaü satyaü priya-hitaü ca yat | svàdhyàyàbhyasanaü caiva vàï-mayaü tapa ucyate ||15|| ÷rãdharaþ : vàcikaü tapa àha anudvegakaram iti | udvegaü bhayaü na karotãty anudvegakaraü vàkyam | satyaü ÷rotuþ priyam | hitaü ca pariõàme sukha-karam | svàdhyàyàbhyasanaü vedàbhyàsa÷ ca vàï-mayaü vàcà nirvartyaü tapaþ ||15|| madhusådanaþ : anudvega-karaü na kasyacid duþkha-karaü, satyaü pramàõa-målam abàdhitàrtham | priyaü ÷rotus tat-kàla-÷ruti-sukhaü hitaü pariõàme sukha-karam | ca-kàro vi÷eùaõànàü samucchayàrthaþ | anudvega-karatvàdi-vi÷eùaõa-catuùñayena vi÷iùñaü na tv ekenàpi vi÷eùaõena nyånam | yad vàkyaü yathà ÷ànto bhava vatsa svàdhyàyaü yogaü cànutiùñha tathà te ÷reyo bhaviùyatãty àdi tad vàï-mayaü vàcikaü tapaþ ÷àrãravat | svàdhyàyàbhyasanaü ca yathà-vidhi vedàbhyàsa÷ ca vàï-mayaü tapa ucyate | eva-kàraþ pràg-vi÷eùaõa-samuccayàvadhàraõe vyàkhyàtavyaþ ||15|| vi÷vanàthaþ : anudvega-karaü sambodhya-bhinnànàm apy unudvejakam ||15|| baladevaþ : anudvegakaram udvegaü bhayaü kasyàpi yan na karoti | satyaü pramàõikam | ÷rotuþ priyam | pariõàme hitaü ca | etad-vi÷eùaõa-catuùñayavad-vàkyaü tathà svàdhyàyasya vedàbhyasanaü ca vàï-mayaü vàcà nirvartyaü tapaþ ||15|| __________________________________________________________ BhG 17.16 manaþ-prasàdaþ saumyatvaü maunam àtma-vinigrahaþ | bhàva-saü÷uddhir ity etat tapo mànasam ucyate ||16|| ÷rãdharaþ : mànasaü tapa àha manaþ-prasàda iti | manasaþ prasàdaþ svacchatà | saumatvam akråratà | maunaü muner bhàvaþ | mananam ity arthaþ | àtmano manaso vinigraho viùayebhyaþ pratyàhàraþ | bhàva-saü÷uddhir vyavahàre màyà-ràhityam | ity etan mànasaü tapaþ ||16|| madhusådanaþ : manasaþ prasàdaþ svacchatà viùaya-cintà-vyàkulatva-ràhityam | saumyatvaü saumasyaü sarva-loka-hitaiùitvaü pratiùiddhàcintanaü ca | maunaü muni-bhàva ekàgratayàtma-cintanaü nididhyàsanàkhyaü vàk-saüyama-hetur manaþ-saüyamo maunam iti bhàùyam | àtma-vinigraha àtmano manaso vi÷eùeõa sarva-vçtti-nigraho nirodha-samàdhir asampraj¤àtaþ | bhàvasya hçdayasya ÷uddhiþ kàma-krodha-lobhàdi-mala-nivçttiþ | punar a÷uddhy-utpàda-ràhityena samyaktvena vi÷iùñà sà bhàva-÷uddhiþ | paraiþ saha vyavahàra-kàle màyà-ràhityaü seti bhàùyam | ity etad evaü-prakàraü tapo mànasam ucyate ||16|| vi÷vanàthaþ : Nothing. baladevaþ : manasaþ prasàdaþ vaimalyaü viùaya-smçty-avaiyagryam | saumatvam akrauryam sarva-sukhecchrutvam | maunam àtma- mananam | àtmano manaso vinigraho viùayebhyaþ pratyàhàraþ | bhàva-saü÷uddhir vyavahàre niùkapañatà | ity etan mànasà nirvartyaü tapaþ ||16|| __________________________________________________________ BhG 17.17 ÷raddhayà parayà taptaü tapas tat trividhaü naraiþ | aphalàkàïkùibhir yuktaiþ sàttvikaü paricakùate ||17|| ÷rãdharaþ : tad evaü ÷arãra-vàï-manobhir nirvartyaü trividhaü tapo dar÷itam | tasya trividhasyàpi tapasaþ sàttvikàdi-bhedena traividhyam àha ÷raddhayetyàdi-tribhiþ | tat trividham api tapaþ parayà ÷reùñhayà ÷raddhayà phalàkàïkùà-÷ånyair yuktair ekàgra-cittair narais taptaü sàttvikaü kathayanti ||17|| madhusådanaþ : ÷àrãra-vàcika-mànasa-bhedena trividhasyoktasya tapasaþ sàttvikàdi-bhedena traividhyam idànãü dar÷ayati ÷raddhayeti tribhiþ | tat-pårvoktaü trividhaü ÷àrãraü vàcikaü mànasaü ca tapaþ ÷raddhayàstikya-buddhyà parayà prakçùñayàpràmàõya-÷aïkàkalaïka-÷ånyayà phalàbhisandhi-÷ånyair yuktaiþ samàhitaiþ siddhy-asiddhyor nirvikàrair narair adhikàribhis taptam anuùñhitaü sàttvikaü paricakùate ÷iùñàþ ||17|| vi÷vanàthaþ : trividham ukta-lakùaõaü kàyika-vàcika-mànasam ||17|| baladevaþ : uktasya tapasaþ sàttvikàditayà traividhyam àha ÷raddhayeti-tribhiþ | tad uktaü trividhaü tapaþ phalàkàïkùà-÷ånyair yuktair ekàgra-cittair narair parayà ÷raddhayà taptam anuùñhitaü sàttvikam ||17|| __________________________________________________________ BhG 17.18 satkàra-màna-påjàrthaü tapo dambhena caiva yat | kriyate tad iha proktaü ràjasaü calam adhruvam ||18|| ÷rãdharaþ : ràjasam àha sat-kàreti | sat-kàraþ sàdhur ayam iti tàpaso 'yam ity àdi vàk-påjà | mànaþ pratutthànàbhivàdanàdir daihikã påjà | påjàrtha-làbhàdiþ | etad-arthaü dambhena ca yat tapaþ kriyate | ataeva calam aniyatam | adhruvaü ca kùaõikam | yad evambhåtaü tapas tad iha ràjasaü proktam ||18|| madhusådanaþ : satkàraþ sàdhur ayaü tapasvã bràhmaõa ity evam avivekibhiþ kriyamàõà stutiþ | mànaþ pratyutthànàbhivàdanàdiþ | påjà pàda-prakùàlanàrcana-dhana-dànàdiþ | tad-arthaü dambhenaiva ca kevalaü dharma-dhvajitvenaiva ca na tv àstikya-buddhyà yat tapaþ kriyate tad ràjasaü proktaü ÷iùñaiþ | ihàsminn eva loke phaladaü na pàralaukikaü calam atyalpa-kàla-sthàyi-phalam | adhruvaü phala-janakatà-niyama-÷ånyam ||18|| vi÷vanàthaþ : sat-kàraþ sàdhur ayam ity anyaþ kartavyà vàk-påjà | mànaþ pratutthànàbhivàdanàdibhir anyaiþ kartavyà daihikã påjà | påjà anyair dãyamànair dhanàdibhir bhàvinã và mànasã påjà tad artham | dambhena ca yat kriyate tad ràjasaü tapaþ | calam ki¤cit-kàlikam | adhruvam aniyata-satkàràdi-phalakam ||18|| baladevaþ : sat-kàraþ sàdhur ayaü tapasvãti stutiþ | mànaþ pratutthànàdir àdaraþ | påjà caraõa-prakùàlana-dhan-dànadis tad-arthaü yat tapo dambhena ca kriyate tad ràjasaü proktam | calaü ki¤cit-kàlikam | adhruvam aniyata-satkàràdi-phalakam ||18|| __________________________________________________________ BhG 17.19 måóha-gràheõàtmano yat pãóayà kriyate tapaþ | parasyotsàdanàrthaü và tat tàmasam udàhçtam ||19|| ÷rãdharaþ : tàmasaü tapa àha måóheti | måóha-gràheõàviveka-kçtena duràgraheõàtmanà pãóayà yat tapaþ kriyate | parasyotsàdanàrthaü và anyasya vinà÷àrtham abhicàra-råpaü tat tàmasam udàhçtaü kathitam ||19|| madhusådanaþ : måóha-gràheõàvivekàti÷aya-kçtena duràgraheõàtmano dehendriya-saüghàtasya pãóayà yat tapaþ kriyate parasyotsàdanàrthaü vànyasya vinà÷àrtham abhicàra-råpaü và tat tàmasam udàhçtaü ÷iùñaiþ ||19|| vi÷vanàthaþ : måóha-gràheõa mauóhya-grahaõena | parasyotsàdanàrthaü vinà÷àrtham ||19|| baladevaþ : måóha-gràheõàvivekajena duràgraheõàtmanà dehendriyàdeþ pãóayà ca yat tapaþ parasyotsàdanàrthaü vinà÷àya và kriyate tat tàmasam ||19|| __________________________________________________________ BhG 17.20 dàtavyam iti yad dànaü dãyate 'nupakàriõe | de÷e kàle ca pàtre ca tad dànaü sàttvikaü smçtam ||20|| ÷rãdharaþ : pårvaü pratij¤àtam eva dànasya traividhyam àha dàtavyam iti | dàtavyam evety evaü ni÷cayena yad dànaü dãyate 'nupakàriõe pratyupakàra-samarthàya | de÷e kurukùetràdau kàle grahaõàdau | pàtre ceti de÷a-kàla-sàhacaryàt saptamã prayuktà | pàtre pàtra-bhåtàya tapaþ-÷rutàdi-sampannàya bràhmaõàyety arthaþ | yad và pàtra iti tçj-antam | rakùakàyety arthaþ | caturthy evaiùà | sa hi sarvasmàd àpad-gaõàd dàtàraü pàtãti pàtà | tasmai yad evambhåtaü dànaü tat sàttvikam ||20|| madhusådanaþ : idànãü krama-pràptasya dànasya traividhyaü dar÷ayati dàtavyam iti tribhiþ | dàtavyam eva ÷àstra-condanà-va÷àd ity evaü ni÷cayena na tu phalàbhisandhinà yad dànaü tulà-puruùàdi dãyate 'nupakàriõe pratyupakàràjanakàya | de÷e puõye kurukùetràdau kàle ca puõye såryoparàgàdau | pàtre ceti caturthy-arthe saptamã | kãdç÷àyànupakàriõe dãyate pàtràya ca vidyà-tapo-yuktàya | pàtra rakùakàyeti và | vidyà-tapobhyàm àtmano dàtu÷ ca pàlana-kùama eva pratigçhõãyàd iti ÷àstràt | tad evaü-bhåtaü dànaü sàttvikaü smçtam ||20|| vi÷vanàthaþ : dàtavyam ity evaü ni÷cayena | na tu phalàbhisandhinà yad dànam ||20|| baladevaþ : atha dànasya traividhyam àha dàtavyam iti | ni÷cayena yad dànam anupakàriõe pàtre vidyà-tapobhyàü dàtå rakùakàya bràhmaõàya yad dãyate tad dànaü sàttvikam | anupakàriõe pratyupakàram anuddi÷yety arthaþ | de÷e tãrthe kàle ca saïkrànty-àdau ||20|| __________________________________________________________ BhG 17.21 yat tu pratyupakàràrthaü phalam uddi÷ya và punaþ | dãyate ca parikliùñaü tad dànaü ràjasaü smçtam ||21|| ÷rãdharaþ : ràjasaü dànam àha yad iti | kàlàntare 'yaü màü pratyupakariùyatãty evam arthaü phalaü và svargàdikam uddi÷ya yat punar dànaü dãyate parikliùñaü citta-kle÷a-yuktaü yathà bhavati evambhåtaü tad dànaü ràjasam udàhçtam ||21|| madhusådanaþ : pratyupakàràrthaü kàlàntare màm ayaü upakariùyatãty evam dçùñàrthaü phalaü và svargàdikam uddi÷ya yat punar dànaü sàttvika-vilakùaõaü dãyate parikliùñaü ca katham etàvad vyayitam iti pa÷càt tàpa-yuktaü yathà bhavaty evaü ca yad dãyate tad dànaü ràjasam udàhçtam ||21|| vi÷vanàthaþ : para-kliùñaü katham etàvad vyayitam iti pa÷càt-tàpa-yuktam | yad và ditsàyàü abhàve 'pi gurv-àdyàj¤ànrodha-va÷àd eva dattam | parikliùñam akalyàõa-dravya-karmakam ||21|| baladevaþ : yat tu pratupakàràrthaü dçùña-phalàrthaü phalaü và svargàdikam adçùñam uddi÷yànusandhàya dãyate tad dànaü ràjasam | parikliùñaü katham etàvad vyayitavyam iti pa÷càt-tàpa-yuktaü yathà syàt tathà guru-vàkyànurodhàd và yad dãyate tad ràjasam ||21|| __________________________________________________________ BhG 17.22 ade÷akàle yad dànam apàtrebhya÷ ca dãyate | asatkçtam avaj¤àtaü tat tàmasam udàhçtam ||22|| ÷rãdharaþ : tàmasaü dànam àha ade÷eti | ade÷e '÷uci-sthàne | akàle a÷aucàdi-samaye | apàtrebhyo viña-naña-nartakàdibhyaþ | yad dànaü dãyate de÷a-kàla-pàtra-sampattàv apy asat-kçtaü pàda-prakùàlanàdi-satkàra-÷ånyam | avaj¤àtaü pàtra-tiraskàra-yuktam | evambhåtaü dànaü tàmasam udàhçtam ||22|| madhusådanaþ : ade÷e svato durjana-saüsargàd và pàpa-hetàv a÷uci-sthàne | akàle puõya-hetutvenàprasiddhe yasmin kasmiü÷cit | a÷auca-kàle và | apàtrebhya÷ ca vidyà-tapo-rahitebhyo naña-viñàdibhyo yad dànaü dãyate de÷a-kàla-pàtra-sampattàv api asat-kçtaü priya-bhàùaõa-pàda-prakùàlana-påjàdi-satkàra-÷ånyam avaj¤ànaü pàtra-paribhava-yuktaü ca tad dànaü tàmasam udàhçtam ||22|| vi÷vanàthaþ : asatkàro 'vaj¤àyàþ phalam ||22|| baladevaþ : ade÷e '÷uci-sthàne | akàle '÷uci-samaye | yad apàtrebhyo nañàdibhyo dãyate, de÷àdi-sampattàv api yad asatkçtaü caraõa-prakùàlanàdi-satkàra-÷ånyam avaj¤àtaü tåïkàràdy-anàdara-bhàùaõopetaü ca yad dànaü tat tàmasam ||22|| __________________________________________________________ BhG 17.23-24 oü tat sad iti nirde÷o brahmaõas trividhaþ smçtaþ | bràhmaõàs tena vedà÷ ca yaj¤à÷ ca vihitàþ purà ||23|| tasmàd om ity udàhçtya yaj¤a-dàna-tapaþ-kriyàþ | pravartante vidhànoktàþ satataü brahma-vàdinàm ||24|| ÷rãdharaþ : nanv evaü vicàryamàõe sarvam api yaj¤a-tapo-dànàdi ràjasa-tàmasa-pràyam eveti vyartho yaj¤àdi-prayàsa ity à÷aïkya tathàvidhasyàpi sàttvikatvopapàdanàt prakàraü dar÷ayitum àha om iti | oü tat sad iti trividho brahmaõaþ paramàtmano nirde÷o nàma-vyapade÷aþ smçtaþ ÷iùñaiþ | tatra tàvad om iti brahma ity àdi ÷ruti-prasiddher om iti brahmaõo nàma | jagat-kàraõatvenàti-prasiddhatvàd aviduùàü parokùatvàc ca tac-chabdo 'pi brahmaõo nàma | paramàrtha-sattva-sàdhutva-pra÷astatvàdibhiþ sac-chabdo 'pi brahmaõo nàma | sad eva saumyedam agra àsãt ity àdi ÷ruteþ | ayaü trividho 'pi nàma nirde÷ena bràhmaõà÷ ca vedà÷ ca yaj¤à÷ purà sçùñy-àdau vihità vidhàtrà nirmitàþ | saguõã-kçtà iti và | yathà yasyàyaü trividho nirde÷as tena paramàtmanà bràhmaõàdayaþ pavitratamàþ sçùñàþ | tasmàt tasyàyaü trividho nirde÷o 'tipra÷asta ity arthaþ ||23|| idànãü pratyekam oïkàràdãnàü prà÷astyaü dar÷ayiùyann oïkàrasya tad evàha tasmàd iti | yasmàd evaü brahmaõo nirde÷aþ pra÷astas tasmàd om ity udàhçtya uccàrya kçtà veda-vàdinàü yaj¤àdyàþ ÷àstroktàþ kriyàþ satataü sarvadà aïga-vaikalye 'pi prakarùeõa vartante | saguõà bhavantãty arthaþ ||24|| madhusådanaþ : tad evam àhàra-yaj¤a-tapo-dànànàü traividhya-kathanena sàttvikàni tàny àdeyàni ràjasa-tàmasàni tu parihartavyànãty uktam | tatràhàrasya dçùñàrthatvena nàsty aïga-vaiguõyena phalàbhàva-÷aïkà | yaj¤a-tapo-dànànàü tv adçùñàrthànàm aïga-vaiguõyàd apårvànutpattau phalàbhàvaþ syàd iti sàttvikàn¸am api teùàm ànarthakyaü pràptaü pramàda-bahulatvàd anuùñhàtéõàm atas tad-vaiguõya-parihàràrya oü tat sad iti bhagavan-nàmoccàraõa-råpaü sàmànya-pràya÷cittaü parama-kàruõikatayopadi÷ati bhagavàn om iti | oü tat sad ity evaü-råpo brahmaõaþ paramàtmano nirde÷o nirdi÷yate 'neneti nirde÷aþ pratipàdaka-÷abdo nàmeti yàvat | trividhas tisro vidhà avayavà yasya sa trividhaþ smçto vedànta-vidbhiþ | eka-vacanàt try-avayavam ekaü nàma praõavavat | yasmàt pårvair maharùibhir ayaü brahmaõo nirde÷aþ smçtas tasmàd idànãntanair api smartavya iti vidhir atra kalpyate | vaùañ-kartuþ prathama-bhakùa ity àdiùv iva vacanàni tv apårvatvàd iti nyàyàt | yaj¤a-dàna-tapaþ-kriyà-saüyogàc càsya tad avaiguõyam eva phalaü ##ùñà÷va-dagdha-ratha-vat-parasparàkàïkùayà kalpyate | pramàdàt kurvatàü karma pracyavetàdhvareùu yat | smaraõàd eva tad viùõoþ sampårõaü syàd iti ÷rutiþ || iti smçtes tathaiva ÷iùñàcàràc ca | brahmaõo nirde÷aþ ståyate karma-vaiguõya-parihàra-sàmarthya-kathanàya | bràhmaõà iti traivarõikopalakùaõam | bràhmaõàdyàþ kartàro vedàþ karaõàni yaj¤àþ karmàõi tena brahmaõo nirde÷ena karaõa-bhåtena purà vihitàþ prajàpatinà | tasmàd yaj¤àdi-sçùñi-hetutvena tad-vaiguõya-parihàra-samartho mahà-prabhàvo 'yaü nirde÷a ity arthaþ ||23|| idànãm a-kàra-u-kàra-ma-kàra-vyàkhyànena tat-samudàyoükàra-vyàkhyànavad oükàra-tac-chabda-sac-chabda-vyàkhyànena tat-samudàya-råpaü brahmaõo nirde÷aü stuty-ati÷ayàya vyàkhyàtum àrabhate caturbhiþ | tatra prathamam oükàraü vyàcaùñe tasmàd iti | yasmàd om iti brahma ity àdiùu ÷rutiùv om iti brahmaõo nàma prasiddhaü tasmàd om ity udàhçtyoükàroccàraõànantaraü vidhànoktà vidhi-÷àstra-bodhità brahma-vàdinàü veda-vàdinàü yaj¤a-dàna-tapaþ-kriyàþ satataü pravartante prakçùñatayà vaiguõya-ràhityena vartante | yasyaikàvayavoccàraõàd apy avaiguõyaü kiü punas tasya sarvasyoccàraõàd iti stuty-ati÷ayaþ ||24|| vi÷vanàthaþ : tad evaü tapo-yaj¤àdãnàü traividhyaü sàmànyato manuùya-màtram adhikçtyoktam | tatra ye sàttvikeùv api madhye brahma-vàdinas teùàü tu brahma-nirde÷a-pårvakà eva yaj¤àdayo bhavantãty àha oü tat sad ity evaü brahmaõo nirde÷o nàmnà vyapade÷aþ smçtaþ | ÷iùñair de÷itaþ | tatra om iti sarva-÷rutiùu prasiddham eva brahmaõo nàma | jagat-kàraõatvenàtiprasiddher atan-nirasanena ca prasiddhes tad iti ca | sad eva saumyedam agra àsãt iti ÷ruteþ sad iti ca | yasmàt oü tat sat ÷abda-vàcyena brahmaõaiva bràhmaõà vedà yaj¤à÷ ca vihitàþ kçtàs tasmàt om iti brahmaõo nàmodàhçtyoccàrya vartamànànàü brahma-vàdinàü yaj¤àdayaþ pravartante ||23-24|| baladevaþ : tad evaü tapo-yaj¤a-tapo-dànànàü traividhya-kathanena sàttvikànàü teùàm upadeyatvaü, ràjasàdãnàü heyatvaü ca dar÷itam | atha sàttvikàdhikàriõàü yaj¤àdãni viùõu-nàma-pårvakàõy evabhavantãty ucyate om iti | om ity àdikas trividho brahmaõo viùõor nirde÷o nàma-dheyaü ÷iùñaiþ smçtaþ | om ity etad brahmaõo nediùñaü nàma iti ÷ruteþ | om ity ekaü nàma | tat tvam asi iti ÷ruteþ tad iti dvitãyaü nàma | sad eva saumya iti ÷ruteþ sad iti tçtãyaü nàma | upalakùaõam idam | viùõv-àdi-nàmnàü tena trividhena nirde÷ena bràhmaõà vedà yaj¤à÷ ca purà caturmukhena vihitàþ prakañitàs tasmàn mahà-prabhàvo 'yaü nirde÷as tat-pårvakàõàü yaj¤àdãnàü nàïga-vaiguõyam | tena phala-vaiguõyaü ca neti ||23|| yasmàd evaü tasmàd om iti nirde÷am udàhçtyoccàryànuùñhità brahma-vàdinàü sàttvikànàü trai-varõikànàü yaj¤àdyàþ kriyàþ pravartante | aïga-vaikalye 'pi sàïgatàü bhajantãti ||24|| __________________________________________________________ BhG 17.25 tad ity anabhisaüdhàya phalaü yaj¤a-tapaþ-kriyàþ | dàna-kriyà÷ ca vividhàþ kriyante mokùa-kàïkùibhiþ ||25|| ÷rãdharaþ : dvitãyaü nàma prastautãti tad iti tad ity udàhçtya iti pårvasyànuùaïgaþ | tad ity udàhçtyoccàrya ÷uddha-cittair mokùa-kàïkùibhiþ puruùaiþ phalàbhisandhim akçtvà yaj¤àdyàþ kriyàþ kriyante | ata÷ citta-÷odhana-dvàreõa phala-saïkalpa-tyajanena mumukùutva-sampàdakatvàt tac-chabda-nirde÷aþ pra÷asta ity arthaþ ||25|| madhusådanaþ : dvitãyaü tac-chabdaü vyàcaùñe tad iti | tattvam asi ity àdi-÷ruti-prasiddhaü tad iti brahmaõo nàmodàhçtya phalam anabhisandhàyàntaþ-karaõa-÷uddhy-arthaü yaj¤a-tapaþ-kriyà dàna-kriyà÷ ca vividhà mokùa-kàïkùibhiþ kriyante tasmàd atipra÷astam etat ||25|| vi÷vanàthaþ : tad ity udàhçtyeti pårvasyànuùaïgaþ | anabhisandhàya phalàbhisandhim akçtvà ||25|| baladevaþ : tad iti nirde÷am udàhçtya phalam anabhisandhàya yaj¤àdã-kriyà mokùa-kàïkùibhis taiþ kriyante anuùñhãyante | niùkàmatayà mumukùà-sampàdanàn mahà-prabhàvas tac-chabdaþ ||26|| __________________________________________________________ BhG 17.26-27 sad-bhàve sàdhu-bhàve ca sad ity etat prayujyate | pra÷aste karmaõi tathà sac-chabdaþ pàrtha yujyate ||26|| yaj¤e tapasi dàne ca sthitiþ sad iti cocyate | karma caiva tad-arthãyaü sad ity evàbhidhãyate ||27|| ÷rãdharaþ : sac-chabdasya prà÷astyam àha sad-bhàva iti dvàbhyàm | sad-bhàve 'stitve | deva-dattasya putràdikam astãty asminn arthe | sàdhu-bhàve ca sàdhutve | deva-dattasya putràdi ÷reù¸oham ity asminn arthe | sad ity etat padaü prayujyate | pra÷aste màïgalike vivàhàdi-karmaõi ca sad idaü karmeti sac-chabdo yujyate prayujyate | saïgacchata iti và ||26|| kiü ca yaj¤a iti | yaj¤àdiùu ca yà sthitis tàtparyenàvasthànaü tad api sad ity ucyate | yasya cedaü nàma-trayaü sa eva paramàtmà arthaþ phalaü yasya tat-tad-arthaü karma-påjopahàra-gçhàïgana-parimàrjanopalepana-raïga-màïgalikàdi-kriyà tat-siddhaye yad anyat karma kriyata udyàna-÷àli-kùetra-dhanàrjanàdi-viùayaü tat karma tad-arthãyam | tac càtivyavahitam api sad ity evàbhidhãyate | yasmàd evam ati-pra÷astam etan nàma-trayaü tasmàd etat sarva-karma-sàdguõyàrthaü kãrayed iti tàtparyàrthaþ | atra càrthavàdànupapattyà vidhiþ kalpyate | vidheyaü ståyate vastv iti nyàyàt | apare tu pravartante vidhinoktàþ kriyante mokùa-kàïkùibhiþ ity àdi vartamànopade÷aþ samidhà yajatãty àdivad vidhitayà pariõamanãya ity àhuþ | tat tu sad-bhàve sàdhu-bhàve cety àdiùu pràptàrthatvàn na saïgacchata iti pårvokta-krameõa vidhi-kalpanaiva jyàyasã ||27|| madhusådanaþ : tçtãyaü sac-cabdaü vyàcaùñe sad-bhàva iti dvàbhyàm | sad eva somyedam agra àsãt ity àdi-÷ruti-prasiddhaü sad ity etad brahmaõo nàma sad-bhàve 'vidyamànatva-÷aïkàyàü vidyamànatve sàdhu-bhàve càsàdhutva-÷aïkàyàü sàdhutve caprayujyate ÷iùñaiþ | tasmàd vaiguõya-parihàreõa yaj¤àdeþ sàdhutvaü tat-phalasya ca vidyamànatvaü kartuü kùamam etad ity arthaþ | tathà sad-bhàva-sàdhu-bhàvayor iva pra÷aste 'pratibandhenà÷u-sukha-janake màïgalike karmaõi vivàhàdau sac-chabdo he pàrtha yujyate prayujyate | tasmàd apratibandhenà÷u-phala-janakatvaü vaiguõya-parihàreõa yaj¤àdeþ samartham etan nàmeti pra÷astataram etad ity arthaþ ||26|| yaj¤e tapasi dàne ca yà sthitis tat-paratayàvasthitir niùñhà sàpi sad ity ucyate vidvadbhiþ | karma caiva tad-arthãyaü teùu yaj¤a-dàna-tapo-råpeùv artheùu bhavaü tad-anukålam eva ca karma tad-arthãyaü bhagavad-arpaõa-buddhyà kriyamàõaü karma và tad-arthãyaü sad ity evàbhidhãyate | tasmàt sad iti nàma karma-vaiguõyàpanodana-samarthaü pra÷astataram | yasyaikaiko 'vayavo 'py etàdç÷aþ kiü vaktavyaü tat-samudàyasya oü tat sad iti nirde÷asya màhàtmyam iti saüpiõóitàrthaþ ||27|| vi÷vanàthaþ : brahma-vàcakaþ sac-chabdaþ pra÷asteùv api vartate | tasmàt pra÷asta-màtre karmaõi pràkçte 'pràkçte 'pi sac-chabdaþ prayoktavya ity à÷ayenàha sad-bhàva iti dvàbhyàm | sad-bhàve brahmatve sàdhu-bhàve brahma-vàditve prayujyate saïgacchata ity arthaþ | yaj¤àdau sthitir yaj¤àdi-tàtparyeõàvasthànam ity arthaþ | tad-arthãyaü karma brahmacaryopayogi yat karma bhagavan-mandira-màrjanàdikam tad api ||26-27|| baladevaþ : sad iti nirde÷aþ pra÷asteùv arthàntareùu vartate tasmàt pra÷aste karma-màtre sa prayojya iti bhàvenàha sad-bhàva iti dvàbhyàm | sad-bhàve brahma-bhàve sàdhu-bhàve ca brahma-j¤atve 'bhidhàyakatayà sac-chabdaþ prayujyate sad eva saumya ity àdau | satàü prasaïgàt ity àdau ca | tathà pra÷aste upanayana-vivàhàdike ca màïgalike karmaõi sac-chabdo yujyate saïgacchate | yaj¤àdau yà teùàü sthitis tàtparyeõàvasthitis tad api sad ity ucyate | yasyedaü nàma-trayaü tad-arthãyaü karma ca tan-mandira-nirmàõa-tad-vimàrjanàdi sad ity abhidhãyate | atra trividho 'yaü nirde÷aþ smartavya iti vidhiþ kalpyate | vaùañ-kartuþ prathamaü bhakùyaþ ity àdàv iva vacanàni tv apårvatvàd iti nyàyàd yaj¤a-dànàdi-saüyogàc càsya tad-vaiguõyam eva phalam | pramàdàt kurvatàü karma pracyavetàdhvareùu yat | smaraõàd eva tad viùõoþ sampårõaü syàd iti ÷rutiþ || iti smaraõàc ca ||26-27|| __________________________________________________________ BhG 17.28 a÷raddhayà hutaü dattaü tapas taptaü kçtaü ca yat | asad ity ucyate pàrtha na ca tat pretya no iha ||28|| ÷rãdharaþ : idànãü sarva-karmasu ÷raddhayaiva praçtty-artham a÷raddhayà kçtaü sarvaü nindati a÷raddhayeti | a÷raddhayà hutaü havanam | dattaü dànam | tapas taptaü nirvartitam | yac cànyad api kçtaü karma | tat sarvam asad ity ucyate yatas tat pretya lokàntare na phalati viguõatvàt | no iha na ca asmin loke phalati aya÷askatvàt | rajas-tamo-mayãü tyaktvà ÷raddhàü sattva-mayãü ÷ritaþ | tattva-j¤àne 'dhikàrã syàd iti saptada÷e sthitam || iti ÷rã-÷rãdhara-svàmi-kçtàyàü bhagavad-gãtà-ñãkàyàü subodhinyàü ÷raddhà-traya-vibhàga-yogo nàma saptada÷o 'dhyàyaþ ||17|| madhusådanaþ : yady àlasyàdinà ÷àstrãyaü vidhim utsçjya ÷raddadhànatayaiva vçddha-vyavahàra-màtreõa yaj¤a-tapo-dànàdi kurvatàü pramàdàd vaiguõyaü pràpta oü tat sad iti brahma-nirde÷ena tat-parihàras tarhy a÷raddadhànatayà ÷àstrãyaü vidhim utsçjya kàma-kàreõa yat kiücid yaj¤àdi kurvatàm asuràõàm api tenaiva vaiguõya-parihàraþ syàd iti kçtaü ÷raddhayà sàttvikatva-hetu-bhåtayety ata àha a÷raddhayeti | a÷raddhayà yad dhutaü havanaü kçtam agnau dattaü yad bràhmaõebhyo yat tapas taptaü yac cànyat karma kçtaü stuti-namaskàràdi tat sarvam a÷raddhayà kçtam asad asàdhv ity ucyate | ata eva oü tat sad iti nirde÷ena na tasya sàdhu-bhàvaþ ÷akyate kartuü sarvathà tad-ayogyatvàc chilàyà ivàïkuraþ | tat kasmàd asad ity ucyate ÷çõu he pàrtha | co hetau | yasmàt tad-a÷raddhàkçtaü na pretya para-loke phalati viguõatvenàpårvàjanakatvàt | no iha nàpãha loke ya÷aþ sàdhubhir ninditatvàt | ata aihikàmuùmika-phala-vikalatvàd a÷raddhà-kçtasya sàttvikyà ÷raddhayaiva sàttvikaü yaj¤àdi kuryàd antaþ-karaõa-÷uddhaye | tàdç÷asyaiva ÷raddhà-pårvakasya sàttvikasya yaj¤àder daivàd vaiguõya-÷aïkàyàü brahmaõo nàma-nirde÷ena sàdguõyaü sampàdanãyam iti paramàrthaþ | ÷raddhà-pårvakam asàttvikam api yaj¤àdi viguõaü brahmaõo nàma-nirde÷ena sàttvikaü sa-guõaü ca sampàditaü bhavatãti bhàùyam | tad evam asminn adhyàya àlasyàdinànàdçta-÷àstràõàü ÷raddhà-pårvakaü vçddha-vyavahàra-màtreõa pravartamànànàü ÷àstrànàdareõàsura-sàdharmyeõa ÷raddhà-pårvakànuùñhànena ca deva-sàdharmyeõa kim asurà amã devà vety arjuna-saü÷aya-viùayàõàü ràjasa-tàmasa-÷raddhà-pårvakaü ràjasa-tàmasa-yaj¤àdi-kàriõo 'suràþ ÷àstrãya-j¤àna-sàdhanàn adhikàriõaþ sàttvika-÷raddhà-pårvakaü sàttvika-yaj¤àdi-kàriõas tu devàþ ÷àstrãya-j¤àna-sàdhanàdhikàriõa iti ÷raddhà-traividhya-pradar÷ana-mukhenàhàràdi-traividhya-pradar÷anena bhagavatà nirõayaþ kçta iti siddham ||28|| iti ÷rãmat-paramahaüsa-parivràjakàcàrya-÷rã-vi÷ve÷vara-sarasvatã-pàda-÷iùya-÷rã-madhusådana-sarasvatã-viracitàyàü ÷rãmad-bhagavad-gãtà-gåóhàrtha-dãpikàyàm ÷raddhà-traya-vibhàga-yogo nàma saptada÷o 'dhyàyaþ ||17|| vi÷vanàthaþ : sat karma ÷rutam | tathàsat karma kim ity apekùàyàm àha a÷raddayeti | hutaü havanam | dattaü dànam | tapas taptaü kçtam | yad anyac càpi karma kçtaü tat sarvam asad iti hutam apy ahutam eva | dattam apy adattam eva | tapo 'py ataptam eva kçtam apy akçtam eva | yatas tat na pretya na para-loke phalati nàpãha-loke phalati ||28|| ukteùu vividheùv eva sàttvikaü ÷raddhayà kçtam | yat syàt tad eva mokùàrham ity adhyàyàrtha ãritaþ || iti sàràrtha-varùiõyàü harùiõyàü bhakta-cetasàm | gãtàsv ayaü saptada÷aþ saïgataþ saïgataþ satàm || ||17|| baladevaþ : atha sàttvikyà ÷raddhayà sarveùu karmasu pravartitavyam | tayà vinà sarvaü vyartham iti nindati a÷raddhayeti | hutaü homo | dattaü dànam | taptam anuùñhitaü yac cànyad api stuti-praõaty-àdi-karma kçtaü, tat sarvam asan nindyam ity ucyate | kuta ity atràha na ceti | hetau ca-÷abdo yato '÷raddhayà kçtaü, tat pretya para-loke na phalati viguõàt tasmàt pårvànutpatter nàpãha loke kãrtiþ sadbhir ninditatvàt ||28|| ÷raddhàü svabhàvajàü hitvà ÷àstrajàü tàü samà÷ritaþ | niþ÷reyasàdhikàrã syàd iti saptada÷ã sthitiþ || iti ÷rãmad-bhagavad-gãtopaniùad-bhàùye saptada÷o 'dhyàyaþ ||17||