Bhagavadgita 10
with the commentaries of Sridhara, Madhusudana, Visvanatha and Baladeva

Input by ... (Gaudiya Grantha Mandira)

___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
            
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS 
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
            
description             character  =ASCII
            
long a                  Ã             195
long A                  ù             249
long i                  Å             197
long I                  ý             253
long u                  Æ             198
long U                  ô             244
vocalic r               ­             173
vocalic R               ã             227
long vocalic r          Ì             204
vocalic l               Ê             202
long vocalic l          Ë             203
velar n                 Ç             199
velar N                 §             167
palatal n               ¤             164
palatal N               ¥             165
retroflex t             Â             194
retroflex T             è             232
retroflex d             ¬             172
retroflex D             Ö             214
retroflex n             ï             239
retroflex N             ×             215
palatal s               Ó             211
palatal S               Á             193
retroflex s             «             171
retroflex S             å             229
anusvara                æ             230
capital anusvara        õ             245
visarga                 ÷             247
capital visarga         ê             234

Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________





BhG 10.1

ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca
bhÆya eva mahÃbÃho Ó­ïu me paramaæ vaca÷ |
yat te 'haæ prÅyamÃïÃya vak«yÃmi hitakÃmyayà ||1||

ÓrÅdhara÷ : 
uktÃ÷ saÇk«epata÷ pÆrvaæ saptamÃdau vibhÆtaya÷ |
daÓame tà vitanyante sarvatreÓvara-d­«Âaye ||

evaæ tÃvat saptamÃdibhir adhyÃyair bhajanÅyaæ parameÓvara-tattvaæ nirÆpitam | tad-vibhÆtayaÓ ca saptame raso 'ham apsu kaunteya [GÅtà 7.8] ity Ãdinà saÇk«epato darÓitÃ÷ | a«Âame ca adhiyaj¤o 'ham evÃtra [GÅtà 8.4] ity Ãdinà | navame ca ahaæ kratur ahaæ yaj¤a [GÅtà 9.16] ity Ãdinà | idÃnÅæ tà eva vibhÆtÅ÷ prapa¤cayi«yan sva-bhakteÓ cÃvaÓya-karaïÅyatvaæ varïayi«yan bhagavÃn uvÃca bhÆya eveti | mahÃntau yuddhÃdi-svadharmÃnu«ÂhÃne mahat-paricaryÃyÃæ và kuÓalau bÃhÆ yasya tathà he mahÃbÃho ! bhÆya eva punar api me vaca÷ Ó­ïu | kathambhÆtam ? paramaæ paramÃtma-ni«Âham | mad-vacanÃm­tenaiva prÅtiæ prÃpunvate te tubhyaæ hita-kÃmyayà hitecchayà yad ahaæ vak«yÃmi ||1||

madhusÆdana÷ : evaæ saptamëÂama-navamais tat-padÃrthasya bhagavatas tattvaæ sopÃdhikaæ nirupÃdhikaæ ca darÓitam | tasya ca vibhÆtaya÷ sopÃdhikasya dhyÃne nirupÃdhikasya j¤Ãne copÃya-bhÆtà raso 'ham apsu kaunteya [GÅtà 7.8] ity Ãdinà saptame, ahaæ kratur ahaæ yaj¤a [GÅtà 9.16] ity Ãdinà navame ca saÇk«epeïoktÃ÷ | athedÃnÅæ tÃsÃæ vistaro vaktavyo bhagavato dhyÃnÃya tattvam api durvijïiyatvÃt punas tasya vaktavyaæ j¤ÃnÃyeti daÓamo 'dhyÃya Ãrabhyate | tatra prathamam arjunaæ protsÃhayitum bhÆya eveti | bhÆya eva punar api he mahÃbÃho Ó­ïu me mama paramaæ prak­«Âaæ vaca÷ | yat te tubhyaæ prÅyamÃïÃya mad-vacanÃd am­ta-pÃnÃd iva prÅtam anubhavate vak«yÃmy ahaæ paramÃptas tava hita-kÃmyaye«Âa-prÃptÅcchayà ||1||

viÓvanÃtha÷ :
aiÓvaraæ j¤Ãpayitvoce bhaktiæ yat saptamÃdi«u | 
sa-rahasyaæ tad evoktaæ daÓame sa-vibhÆtikam ||

ÃrÃdhyatva-j¤Ãna-kÃraïam aiÓvaryaæ yad eva pÆrvatra saptamÃdi«Æktam | tad eva sa-viÓe«aæ bhakti-matÃm ÃnandÃrthaæ prapa¤cayi«yan parok«a-vÃdà ­«aya÷ parok«aæ ca mama priyam [BhP 11.21.35] iti nyÃyena ki¤cid durbodhatayaivÃha bhÆya iti | punar api rÃja-vidyÃ-rÃja-guhyam idam ucyate ity artha÷ | he mahÃbÃho ! iti yathà bÃhu-bala÷ sarvÃdhikyena tvayà prakÃÓitaæ, tathaivaitad buddhyà buddhi-balam api savÃrdhikyena prakÃÓayitavyam iti bhÃva÷ | Ó­ïv iti Ó­ïvantam api taæ vak«yamÃïe 'rthe samyag avadhÃraïÃrtham | paramaæ pÆrvoktÃd apy utk­«Âam | te tvÃm ativismitÅkartuæ kriyÃrthopapadasya ca [PÃï 2.3.14] iti caturthÅ | yata÷ prÅyamÃïÃya premavate ||1||

baladeva÷ : 
saptamÃdau nijaiÓvaryaæ bhakti-hetuæ yad Åritam |
vibhÆti-kathanenÃtra daÓame tat prapu«yate ||

pÆrva-pÆrvatra svaiÓvarya-nirÆpaïa-saæbhinnà saparikarà sva-bhaktir upadi«Âà | idÃnÅæ tasyà utpattaye viv­ddhaye ca svÃsÃdharaïÅ÷ prÃk saæk«ipyoktÃ÷ sva-vibhÆti-vistareïa varïayi«yan bhagavÃn uvÃca bhÆya iti | he mahÃbÃho ! bhÆya eva punar api me paramaæ vaca÷ Ó­ïu | Ó­ïvantaæ prati Ó­ïv ity uktir upadeÓye 'rthe samavadhÃnÃya | paramaæ ÓrÅmat mad-divya-vibhÆti-vi«ayakaæ yad vacas te tubhyam ahaæ hita-kÃmyayà vak«yÃmi | kriyÃrthopapada ity Ãdi sÆtrÃc caturthÅ | vij¤am api tvÃæ vismitaæ kartum ity artha÷ | hita-kÃmyayà mad-bhakty-utpatti-tad-v­ddhi-rÆpa-tvat-kalyÃïa-vächà | te kÅd­ÓÃyety Ãha prÅyamÃïÃyeti pÅyÆ«a-pÃnÃd iva mad-vÃkyÃt prÅtiæ vindate ||1||


__________________________________________________________

BhG 10.2

na me vidu÷ sura-gaïÃ÷ prabhavaæ na mahar«aya÷
aham Ãdir hi devÃnÃæ mahar«ÅïÃæ ca sarvaÓa÷ ||2||

ÓrÅdhara÷ : uktasyÃpi punar vacane durj¤eyatvaæ hetum Ãha na me vidur iti | me mama prak­«Âaæ bhavaæ janma-rahitasyÃpi nÃnÃ-vibhÆtibhir ÃvirbhÃvaæ sura-gaïà api mahar«ayo 'pi bh­gv-Ãdayo na jÃnanti | tatra hetu÷ -- ahaæ hi sarva-devÃnÃæ mahar«ÅïÃæ cÃdi÷ kÃraïam | sarvaÓa÷ sarvai÷ prakÃrai÷ utpÃdakatvena buddhy-Ãdi-pravartakatvena ca | ato mad-anugrahaæ vinà mÃæ ke 'pi na jÃnantÅty artha÷ ||2||

madhusÆdana÷ : prÃg-bahudhoktam eva kim arthaæ punar vak«yasÅty ata Ãha na me vidur iti | prabhavaæ prabhÃvaæ prabhu-Óakty-atiÓayaæ prabhavanam utpattim aneka-vibhÆtibhir ÃvirbhÃvaæ và sura-gaïà indrÃdayo mahar«ayaÓ ca bh­gv-Ãdaya÷ sarvaj¤Ã api na me vidu÷ | te«Ãæ tad-aj¤Ãne hetum Ãha ahaæ hi yasmÃt sarve«Ãæ devÃnÃæ mahar«ÅïÃæ ca sarvaÓa÷ sarvai÷ prakÃrair utpÃdakatvena buddhyÃdi-pravartakatvena ca nimittatvenopÃdÃnatvena ceti vÃdi÷ kÃraïÃt | ato mad-vikÃrÃs te mat-prabhÃvaæ na jÃnantÅty artha÷ ||2||

viÓvanÃtha÷ : etac ca kevalaæ mad-anugrahÃtiÓayenaiva vedyaæ nÃnyathety Ãha na me iti | mama prabhavaæ prak­«Âaæ sarvaæ vilak«aïaæ bhavaæ devakyÃæ janma deva-gaïà na jÃnanti, te vi«ayÃvi«ÂatvÃn na jÃnantu | ­«ayas tu jÃnÅyus tatrÃha na mahar«ayo 'pi | tatra hetu÷ aham Ãdi÷ kÃraïaæ sarvaÓa÷ sarvair eva prakÃrai÷ | na hi pitur janma-tattvaæ putrà jÃnantÅti bhÃva÷ | na hi te bhagavan vyaktiæ vidur devà na dÃnavà [GÅtà 10.14] ity agrimÃnuvÃdÃd atra prabhava-ÓabdasyÃnyÃrthatà na kalpyà ||2||

baladeva÷ : etac ca mad-bhaktÃnukampÃæ vinà durvij¤Ãnam iti bhÃvavÃn Ãha na me iti | sura-gaïà brahmÃdayo mahar«ayaÓ ca sanakÃdaya÷ me prabhavaæ prabhutvena bhavam anÃdi-divya-svarÆpa-guïa-vibhÆti-mattayÃvartanam iti yÃvat na vidur na jÃnanti | kuta ity Ãha aham Ãdir iti | yad ahaæ te«Ãm Ãdi÷ pÆrva-kÃraïaæ sarvaÓa÷ sarvai÷ prakÃrair utpÃdakatayà buddhy-Ãdi-dÃt­tayà cety artha÷ | devatvÃdikam aiÓvaryÃdikaæ ca mayaiva tebhyas tat-tad-ÃrÃdhana-tu«Âena datta-mata÷ sva-pÆrva-siddhaæ mÃæ mad-aiÓvaryaæ ca te na vidu÷ | ÓrutiÓ caivam Ãha - 

ko addhà veda ka iha prÃvocat 
kuta à jÃtà kuta iyaæ vis­«Âi÷ | 
arvÃg-devà asya visarjanÃya 
athà ko veda yata ÃbabhÆva [Rv 8.7.17, Taitt.Br. 2.8.9.76] iti, 

naitad devà Ãpnuvan pÆrvam arÓat iti caivam Ãdyà ||2||

__________________________________________________________

BhG 10.3

yo mÃm ajam anÃdiæ ca vetti lokamaheÓvaram
asaæmƬha÷ sa martye«u sarvapÃpai÷ pramucyate ||3||

ÓrÅdhara÷ : evambhÆtÃtma-j¤Ãne phalam Ãha yo mÃm iti | sarva-kÃraïatvÃd eva na vidyata Ãdi÷ kÃraïaæ yasya tam anÃdim | ataevÃjaæ janma-ÓÆnyaæ lokÃnÃæ maheÓvaraæ ca mÃæ yo vetti sa manu«ye«v asaæmƬha÷ saæmoha-rahita÷ san sarva-pÃpai÷ pramucyate ||3||

madhusÆdana÷ : mahÃphalatvÃc ca kaÓcid eva bhagavata÷ prabhÃvaæ vettÅty Ãha yo mÃm iti | sarva-kÃraïatvÃn na vidyata Ãdi÷ kÃraïaæ yasya tam anÃdim anÃditvÃd ajaæ janma-ÓÆnyaæ lokÃnÃæ mahÃntam ÅÓvaraæ ca mÃæ yo vetti sa martye«u madhye 'saæmƬha÷ saæmoha-varjita÷ sarvai÷ pÃpair mati-pÆrva-k­tair api pramucyate prakar«eïa kÃraïocchedÃt tat-saæskÃrÃbhÃva-rÆpeïa mucyate mukto bhavati ||3||

viÓvanÃtha÷ : nanu para-brahmaïa÷ sarva-deÓa-kÃlÃparicchinnasya tavaitad dehasyaiva janma devà ­«ayaÓ ca jÃnanty eva | tatra sva-tarjanyà sva-vak«a÷ sp­«ÂvÃha yo mÃm iti | yo mÃm ajaæ vetti | kiæ parame«Âhinaæ na anÃdiæ satyaæ tarhi anÃditvÃd ajam ajanyaæ parmÃtmÃnaæ tvÃæ vetty eva  tatrÃha ceti | ajam ajanyaæ vasudeva-janyaæ ca mÃm anÃdim eva yo vetti ity artha÷ | mÃm iti padena vasudeva-janyatvaæ budhyate janma karma ca me divyam [GÅtà 4.9] iti mad-ukte÷ | mama janmavattvaæ paramÃtmatvÃt sadaivÃjatvaæ ca ity ubhayam api me paramaæ satyaæ acintya-Óakti-siddham eva | yad uktaæ ajo 'pi sann avyayÃtmÃ… sambhavÃmi [GÅtà 4.6] iti | tathà coddhava-vÃkyaæ karmÃïy anÅhasya bhavo 'bhavasya te ity Ãdy-anantaraæ khidyati dhÅr vidÃm iha [BhP 3.4.16] iti | atra ÓrÅ-bhÃgavatÃm­ta-kÃrikà ca-

tat tan na vÃstavaæ cet syÃd vidÃæ buddhi-bhramas tadà |
na syÃd evety ato 'cintyà Óaktir lÅlÃsu kÃraïam || [LBhÃg 1.5.119]

tasmÃd yathà mama bÃlye dÃmodaratva-lÅlÃyÃm ekadaiva kiÇkiïyà bandhanÃt paricchinnatvaæ dÃmnà svÃbandhÃd aparicchinnatvaæ cÃtarkyam eva tathaiva mamÃjatva-janmavattve cÃtarkye eva | durbodham aiÓvaryaæ cÃha loka-maheÓvaraæ tava sÃrathim api sarve«Ãæ lokÃnÃæ mahÃntam ÅÓvaraæ yo veda sa eva martye«u madhye asaæmƬha÷ | sarva-pÃpair bhakti-virodhibhi÷ | yas tu ajatvÃnÃditva-sarveÓvaratvÃny eva vÃstavÃni syur janmavattvÃdÅni tu anukaraïa-mÃtra-siddhÃnÅti vyÃca«Âe | sa saæmƬha eva sarva-pÃpair na pramucyata ity artha÷ ||3||

baladeva÷ : idaæ tÃd­Óa-mad-vi«ayakaæ j¤Ãnaæ kasyacid eva bhavatÅti bhÃvenÃha yo mÃm iti | martye«u yatamÃne«v api sahasre«u madhye yo yÃd­cchika-mattatvavit sat-prasaÇgÅ kaÓcij jano mÃm anÃdim ajaæ loka-maheÓvaraæ ca vetti | so 'saæmƬha÷ sarva-pÃpai÷ pramucyata iti sambandha÷ | atra ajam ity anena pradhÃnÃd acid-vargÃt saæsÃri-vargÃc ca bheda÷ | Ãdyasya sva-pariïÃmenÃntasya deha-janmanà ca janmitvÃt | anÃdim ity anena viÓesite tu mukta-cid-vargÃc ca bhedas tasyÃjatvam Ãdima-deva-deha-sambandhena janmitvasya pÆrva-v­ttitvÃt loka-maheÓvaram ity anena nitya-mukta-cid-vargÃt prak­ti-kÃlÃbhyÃæ ca bhedas te«Ãm anÃdy-ajatve saty api loka-maheÓvaratvÃbhÃvÃt | punar anÃdima ity anena viÓe«ite vidhi-rudrÃdibhyÃæ ca bhedas tayor loka-maheÓvaratÃyÃ÷ sÃditvÃt sarvaiÓvareïaiva tayo÷ sety anyatra vistara÷ | itthaæ ca sarvadà heya-sambandhÃbhÃvÃn nitya-siddha-sÃrvaiÓvaryÃc ca sarvetara-vilak«aïaæ yo vetti, sa mad-bhakty-utpatti-pratÅpair nikhilai÷ karmabhir vimukto mad-bhaktiæ vindati | asaæmƬho 'nya-sajÃtÅyatayà maj-j¤Ãnaæ saamohas tena vivarjita÷ | na ca devakyÃæ jÃtasya te katham ajatvaæ tasyÃm ajatvam avihÃyaiva jÃtatvÃt ||3||

__________________________________________________________

BhG 10.4-5

buddhir j¤Ãnam asaæmoha÷ k«amà satyaæ dama÷ Óama÷
sukhaæ du÷khaæ bhavo 'bhÃvo bhayaæ cÃbhayam eva ca ||4||
ahiæsà samatà tu«Âis tapo dÃnaæ yaÓo 'yaÓa÷ |
bhavanti bhÃvà bhÆtÃnÃæ matta eva p­thagvidhÃ÷ ||5||

ÓrÅdhara÷ : loka-maheÓvaratÃm eva sphuÂayati buddhir iti tribhi÷ | buddhi÷ sÃrÃsÃra-viveka-naipuïyam | j¤Ãnam Ãtma-vi«ayam | asaæmoho vyÃkulatvÃbhÃva÷ | k«amà sahi«ïutvam | satyaæ yathÃrtha-bhëaïam | damo bÃhyendriya-saæyama÷ | Óamo 'nta÷karaïa-saæyama÷ | sukhaæ mano 'nukÆla-saævedanÅyam | du÷khaæ ca tad-viparÅtam | bhava udbhava÷ | abhÃvas tad-viparÅtam | bhayaæ trÃsa÷ | abhayaæ tad-viparÅtam | asya Ólokasya matta eva bhavatÅty uttareïÃnvaya÷ ||4||

kiæ ca ahiæseti |  ahiæsà para-pŬÃnivi­tti÷ | samatà rÃga-dve«Ãdi-rÃhityam | tu«Âir daiva-labdhena santo«a÷ | tapa÷ ÓÃstrÅyÃdi-vak«yamÃïam | dÃnaæ nyÃyÃrjitasya dhanÃde÷ pÃtre 'rpaïam | yaÓa÷ sat-kÅrti÷ | ayaÓo du«kÅrti÷ | ete buddhir j¤Ãnam ity Ãdayas tad-viparÅtÃÓ cÃbuddhy-Ãdayo nÃnÃ-vidhà bhÃvÃ÷ prÃïinÃæ matto mat-sakÃÓÃd eva bhavanti ||5||

madhusÆdana÷ : Ãtmano loka-maheÓvaratvaæ prapa¤cayati buddhir iti dvÃbhyÃm | buddhir anta÷karaïasya sÆkmÃrtha-viveka-sÃmarthaym | j¤Ãnam ÃtmÃnÃtma-sarva-padÃrthÃvabodha÷ | asaæmoha÷ pratyutpanne«u bodhavye«u kartavye«u vyÃkulatayà vivekena prav­tti÷ | k«amÃkru«Âasya tìitasya và nirvikÃra-cittatà | satyaæ pramÃïenÃvabuddhasyÃrthasya tathaiva bhëaïam | damo bÃhyendriyÃïÃæ sva-vi«ayebhyo niv­tti÷ | Óamo 'nta÷karaïasya Óamatà | sukhaæ dharmÃsÃdhÃraïa-kÃraïakam anukÆla-vedanÅyam | du÷kham adharmÃsÃdhÃraïa-kÃraïakaæ pratikÆla-vedanÅyam | bhava utpatti÷ | bhÃva÷ sattà | abhÃvo 'satteti và | bhayaæ ca trÃsas tad-viparÅtam abhayam | eva ca ekaÓ ca-kÃra ukta-samuccayÃrtha÷ | aparo 'nuktÃbuddhy-aj¤ÃnÃdi-samuccayÃrtha÷ | evety ete sarva-loka-prasiddhà evety artha÷ | matta eva bhavatÅty uttareïÃnvaya÷ ||4||

ahiæsà prÃïinÃæ pŬÃyà nivi­tti÷ | samatà cittasya rÃga-dve«Ãdi-rahitÃvasthà | tu«Âir bhogye«v etÃvatÃlam iti buddhi÷ | tapa÷ ÓÃstrÅya-mÃrgeïa kÃyendriya-Óo«aïam | dÃnaæ deÓe kÃle Óraddhayà yathÃ-Óakty-arthÃnÃæ sat-pÃtre samarpaïam | yaÓo dharma-nimittà loka-ÓlÃghÃ-rÆpà prasiddhi÷ | ayaÓas tv adharma-nimittà loka-nindÃ-rÆpà prasiddhi÷ | ete buddhy-Ãdayo bhÃvÃ÷ kÃrya-viÓe«Ã÷ sa-kÃraïakÃ÷ p­thag-vidhà dharmÃdharmÃdi-sÃdhana-vaicitryeïa nÃnÃ-vidhà bhÆtÃnÃæ sarve«Ãæ prÃïinÃæ matta÷ parameÓvarÃd eva bhavanti nÃnyasmÃt tasmÃt kiæ vÃcyaæ mama loka-maheÓvaratvam ity artha÷ ||5||

viÓvanÃtha÷ : na ca ÓÃstra-j¤Ã÷ sva-buddhy-Ãdibhir mattatvaæ j¤Ãtuæ Óaknuvanti, yato buddhy-ÃdÅnÃæ sattvÃdivan-mÃyÃ-guïa-janyatvÃn matta eva jÃtÃnÃm api guïÃtÅte mayi nÃsti svata÷ praveÓayogyatety Ãha buddhi÷ sÆk«mÃrtha-niÓcaya-sÃmarthyam | j¤Ãnam ÃtmÃnÃtma-viveka÷ | asaæmoho vaiyagryÃbhÃva÷ | ete trayo bhÃvà mat-tattva-j¤Ãna-hetutvena sambhÃvyamÃnà iva, na tu hetava÷ | prasaÇgÃd anyÃn api bhÃvÃn loke«u d­«ÂÃn na svata evodbhÆtÃn Ãha k«amà sahi«ïutvam | satyaæ yathÃrtha-bhëaïam | damo bÃhyendriya-nigraha÷ | Óamo 'ntarindriya-nigraha÷ | ete sÃttvikÃ÷ | sukhaæ sÃttvikam | du÷khaæ tÃmasam | bhavÃbhÃvau janma-m­tyu-du÷kha-viÓe«au, bhayaæ tÃmasam abhayaæ j¤Ãnotthaæ sÃttvikam | rÃjasÃdy-utthaæ rÃjasam | samatÃtmaupamyena sarvatra sukha-du÷khÃdi-darÓanam ahiæsà samate sÃttvikyau | tu«Âi÷ santu«Âi÷ | sà nirupÃdhi÷ sÃttvikÅ | sopÃdhis tu rÃjasÅ | tapo-dÃne 'pi sopÃdhi-nirupÃditvÃbhyÃæ sÃttvika-rÃjase, yaÓo 'yaÓasy api tathà | matta iti ete man-mÃyÃto bhavanto 'pi Óakti-Óaktimator aikyÃt matta eva ||4-5||

baladeva÷ : athÃtmana÷ sarvÃditvaæ sarveÓvaratvaæ ca prapa¤cayati buddhir iti dvÃbhyÃm | buddhi÷ sÆk«mÃrtha-vivecana-sÃmarthyam | j¤Ãnam cid-acid-vastu-vivecanam | asaæmoho vyagratvÃbhÃva÷ | k«amà sahi«ïutà | satyaæ yathÃ-d­«ÂÃrtha-vi«ayaæ para-hita-bhëaïam | damo 'nartha-vi«ayÃc chokÃder niyamanam | Óamas tasmÃn manasa÷ | sukhaæ ÃnukÆlyena vedyam | du÷khaæ tu prÃtikÆlyena vedyam | bhavo janma | abhÃvo m­tyu÷ | bhayam ÃgÃmi-du÷kha-kÃraïa-vÅk«aïÃd vitrÃsa÷ san niv­tti÷ | abhayam ahiæsà parapŬanÃjanakatà | samatà rÃga-dve«a-ÓÆnyatà | tu«Âi÷ ad­«Âa-labdhena santo«a÷ | tapa÷ vedokta-kÃya-kleÓa÷ | dÃnaæ svabhogyasya sat-pÃtre 'rpaïam | yaÓa÷ sÃdguïya-khyÃti÷ | tad-viparÅtaæ ayaÓa÷ evam Ãdayo bhÃvà bhÆtÃnÃæ deva-mÃnavÃdÅnÃæ matto mat-saÇkalpÃd eva bhavantÅty aham eva te«Ãæ hetur ity artha÷ | p­thag-vidhà bhinna-lak«aïà ||4-5||

__________________________________________________________

BhG 10.6

mahar«aya÷ sapta pÆrve catvÃro manavas tathÃ
mÃnasà jÃtà ye«Ãæ loka imÃ÷ prajÃ÷ ||6||

ÓrÅdhara÷ : kiæ ca mahar«aya iti | sapta mahar«ayo bh­gv-Ãdaya÷ sapta brahmÃïa ity ete purÃïe niÓcayaæ gatÃ÷ [Mbh 12.201.5] ity Ãdi purÃïa-prasiddhÃ÷ | tebhyo 'pi pÆrve anye catvÃro mahar«aya÷ sanakÃdaya÷ | tathà manava÷ svÃyambhuvÃdaya÷ | mad-bhÃvà madÅyo bhÃva÷ prabhÃvo ye«u te | hiraïyagarbhÃtmano mamaiva manasa÷ saÇkalpa-mÃtrÃj jÃtÃ÷ | prabhÃvam evÃha ye«Ãm iti | ye«Ãæ bh­gv-ÃdÅnÃæ sanakÃdÅnÃæ manÆnÃæ cemà brÃhmaïÃdyà loke vardhamÃnà yathÃyathaæ putra-pautrÃdi-rÆpÃ÷ Ói«a-praÓi«yÃdi-rÆpÃÓ ca prajà jÃtÃ÷ pravartante ||6||

madhusÆdana÷ : itaÓ caitad evam mahar«aya iti | mahar«ayo veda-tad-artha-dra«ÂÃra÷ sarvaj¤Ã vidyÃ-sampradÃya-pravartakà bh­gv-ÃdyÃ÷ sapta pÆrve sargÃdya-kÃlÃvirbhÆtÃ÷ | tathà ca purÃïe -

     bh­guæ marÅcim atriæ ca pulastyaæ pulahaæ kratum |
     vasi«Âhaæ ca mahÃtejÃ÷ so 's­jan manasà sutÃn |
     sapta brahmaïa ity ete purÃïe niÓcayaæ gatÃ÷ || iti |[*ENDNOTE] [Mbh 12.201.4-5]

tathà catvÃro manava÷ sÃvarïà iti prasiddhÃ÷ | athavà mahar«aya÷ sapta bh­gv-ÃdyÃ÷ | tebhyo 'pi pÆrve prathamÃÓ catvÃra÷ sanakÃdyà mahar«aya÷ | manavas tathà svÃyambhuvÃdayaÓ caturdaÓa mayi parameÓvare bhÃvo bhÃvanà ye«Ãæ te mad-bhÃvà mac-cintana-parà mad-bhÃvanÃvaÓÃd ÃvÅribhÆta-madÅya-j¤ÃnaiÓvarya-Óaktaya ity artha÷ | mÃnasà manasa÷ saÇkalpÃd evotpannà na tu yonijÃ÷ | ato viÓuddha-janmatvena sarva-prÃïi-Óre«Âhà matta eva hiraïyagarbhÃtmano jÃtÃ÷ sargÃdya-kÃle prÃdurbhÆtÃ÷ | ye«Ãæ mahar«ÅïÃæ saptÃnÃæ bh­gv-ÃdÅnÃæ catÆrïÃæ ca sanakÃdÅnÃæ manÆnÃæ ca caturdaÓÃnÃm asmin loke janmanà ca vidyayà ca santati-bhÆtà imà brÃhmaïÃdyÃ÷ sarvÃ÷ prajÃ÷ ||6||

viÓvanÃtha÷ : buddhi-j¤ÃnÃsaæmohÃn sva-tattva-j¤Ãne 'samarthÃnuktvà tattvato 'pi tatrÃsamarthÃn Ãha mahar«aya÷ sapta marÅcy-Ãdayas tebhyo 'pi pÆrve 'nye catvÃra÷ sanakÃdayo manavaÓ caturdaÓa svÃyambhuvÃdayo matta eva hiraïyagarbhÃtmana÷ sakÃÓÃd bhavo janma ye«Ãæ marÅcy-ÃdÅnÃæ sanakÃdÅnÃæ cemà brÃhmaïÃdyà loke vartamÃnÃ÷ prajÃ÷ putra-pautrÃdi-rÆpÃ÷ Ói«ya-praÓi«ya-rÆpÃÓ ca ||6||

baladeva÷ : itaÓ caitad evam ity Ãha mahar«aya iti | sapta bh­gv-Ãdayas tebhyo 'pi pÆrve prathamÃÓ catvÃra÷ sanakÃdaya ekÃdaÓaite mahar«ayas tathà manavaÓ caturdaÓa svÃyambhuvÃdaya evaæ pa¤caviæÓatir ete mÃnasà hiraïyagarbhÃtmano mama mana÷-prabh­tyebhyo jÃtà mad-bhÃvà mac-cintana-parÃs tat-prabhÃvenopalabdha-maj-j¤ÃnaiÓvarya-Óaktaya ity artha÷ | ye«Ãæ bh­gv-ÃdÅnÃæ pa¤caviæÓater imà brÃhmaïa-k«atriyÃdaya÷ prajà janmanà vidyayà ca santati-rÆpà bhavanti ||6||

__________________________________________________________

BhG 10.7

etÃæ vibhÆtiæ yogaæ ca mama yo vetti tattvata÷ |
so 'vikampena yogena yujyate nÃtra saæÓaya÷ ||7||

ÓrÅdhara÷ : yathokta-vibhÆty-Ãdi-tattva-j¤Ãnasya phalam Ãha etÃm iti | etÃæ bh­gv-Ãdi-lak«aïÃæ mama vibhÆtim | yogaæ caiÓvarya-lak«aïam | tattvato yo vetti, so 'vikalpena ni÷saæÓayena yogena samyag-darÓanena yukto bhavati nÃsty atra saæÓaya÷ ||7||

madhusÆdana÷ : evaæ sopÃdhikasya bhagavata÷ prabhÃvam uktvà taj-j¤Ãna-phalam Ãha etÃm iti | etÃæ prÃg uktÃæ buddhy-Ãdi-mahar«y-Ãdi-rÆpÃæ vibhÆtiæ vividha-bhÃvaæ tat-tad-rÆpeïÃvasthitiæ yogaæ ca tat-tad-artha-nirmÃïa-sÃmarthyaæ paramaiÓvaryam iti yÃvat | mama yo vetti tattvato yathÃvat so 'vikampenÃpracalitena yogena samyag-j¤Ãna-sthairya-lak«aïena samÃdhinà yujyate nÃtra saæÓaya÷ pratibandha÷ kaÓcit ||7||

viÓvanÃtha÷ : kintu bhaktyÃham ekayà grÃhya÷ [BhP 11.14.11] iti mad-ukter mad-ananya-bhakta eva mat-prasÃdÃn mad-vÃci d­¬ham Ãstikyaæ dadhÃno mat-tattvaæ vettÅty Ãha etÃæ saÇk«epeïaiva vak«yamÃïÃæ vibhÆtiæ yogaæ bhakti-yogaæ ca yas tattvato vetti | mat-prabho÷ ÓrÅ-k­«ïasya vÃkyatvÃd idam eva paramaæ tattvam iti d­¬hatarÃstikyavÃn eva yo vetti sa÷ | avikalpena niÓcalena yogena mat-tattva-j¤Ãna-lak«aïena yujyate yukto bhaved atra nÃsti ko 'pi sandeha÷ ||7||

baladeva÷ : uktÃrtha-j¤Ãna-phalam Ãha etÃm iti | etÃæ vidhi-rudrÃdi-devatÃ-sanakÃdi-mahar«i-svÃyambhuvÃdi-manu-pramukha÷ k­tsn-prapa¤co mad-adhÅna-sthiti-prav­tti-j¤ÃnaiÓvarya-Óaktiko bhavatÅty evaæ pÃramaiÓvarya-lak«aïÃæ vibhÆtim | yogam anÃdy-ajatvÃdibhi÷ kalyÃïa-guïa-ratnair mama sambandhaæ ca yo vetti sarveÓvareïa sarvaj¤ena vÃsudevenopadi«Âam idaæ tÃttvikaæ bhavatÅti d­¬ha-viÓvÃsena yo g­hïÃti sa avikalpena sthireïa yogena mad-bhakti-lak«aïena yujyate sampanno bhavati | etÃd­Óatayà  maj-j¤Ãnaæ mad-bhakter utpÃdakaæ vivardhakaæ ceti bhÃva÷ ||7||

__________________________________________________________

BhG 10.8

ahaæ sarvasya prabhavo matta÷ sarvaæ pravartate |
matvà bhajante mÃæ budhà bhÃva-samanvitÃ÷ ||8||

ÓrÅdhara÷ : yathà ca vibhÆti-yogayor j¤Ãnena samyag-j¤ÃnÃvÃptis tad darÓayati aham ity Ãdi-caturbhi÷ | ahaæ sarvasya jagata÷ prabhavo bh­gv-Ãdi-manv-Ãdi-rÆpa-vibhÆti-dvÃreïotpatti-hetu÷ | matta eva ca sarvasya buddhir j¤Ãnam asaæmoha ity Ãdi sarvaæ pravartata iti | evaæ matvÃvabudhya budhà vivekino bhÃva-samanvitÃ÷ prÅti-yuktà mÃæ bhajante ||8||

madhusÆdana÷ : yÃd­Óena vibhÆti-yogayor j¤ÃnenÃvikampa-yoga-prÃptis tad darÓayati aham ity Ãdi-caturbhi÷ | ahaæ paraæ brahma vÃsudevÃkhyaæ sarvasya jagata÷ prabhava utpatti-kÃraïam upÃdÃnaæ nimittaæ ca sthiti-nÃÓÃdi ca sarvaæ satta eva pravartate bhavati | mayaivÃntaryÃmiïà sarvaj¤ena sarva-Óaktinà preryamÃïaæ sva-sva-maryÃdÃm anatikramya sarvaæ jagat pravartate ce«Âata iti và | ity evaæ matvà budhà vivekenÃvagata-tattva-bhÃvena paramÃrtha-tattva-grahaïaa-rÆpeïa premïà samanvitÃ÷ santo mÃæ bhajante ||8||

viÓvanÃtha÷ : tatra mahaiÓvarya-lak«aïÃæ vibhÆtim Ãha ahaæ sarvasya prÃk­tÃprÃk­ta-vastu-mÃtrasya prabhava÷ utpatti-prÃdurbhÃvayor hetu÷ | matta evÃntaryÃmi-svarÆpÃt sarvaæ jagat pravartate cesÂate | tathà matta eva nÃradÃdy-avatarÃtmakÃt sarvaæ bhakti-j¤Ãna-tapa÷-karmÃdikaæ sÃdhanaæ tat tat sÃdhyaæ ca prav­ttaæ bhavati | aikÃntika-bhakti-lak«aïaæ yogam Ãha iti matvà Ãstikyato j¤Ãnena niÓcitya ity artha÷ | bhÃvo dÃsya-sakhyÃdis tad-yuktÃ÷ ||8||

baladeva÷ : atha catu÷Ólokyà paramaikÃntinÃæ bhaktiæ bruvan tasyà janakaæ po«akaæ cÃtma-yÃthÃtmyaæ tÃvad Ãha aham iti | svayaæ bhagavÃn k­«ïo 'haæ sarvasyÃsya vidhi-rudra-pramukhasya prapa¤casya prabhavo hetu÷ | evam evÃtharvasu paÂhyate - yo brahmÃïaæ vidadhÃti pÆrvaæ yo vai vedÃæÓ ca gÃpayati sma k­«ïa÷ [GTU 1.22] iti | atha puru«o ha vai nÃrÃyaïo 'kÃmayata prajÃ÷ s­jaye ity upakramya nÃrÃyaïÃd brahmà jÃyate nÃrÃyaïÃt prajÃpati÷ prajÃyate nÃrÃyaïÃd indro jÃyate nÃrÃyaïÃd a«Âau vasavo jÃyante nÃrÃyaïÃd ekÃdaÓa rudrà jÃyante nÃrÃyaïÃd dvÃdaÓÃdityÃ÷ ity Ãdi | e«a nÃrÃyaïa÷ k­«ïo bodhya÷ brahmaïyo devakÅ-putra÷ ity Ãdy-uttara-pÃÂhÃt | tad Ãhu÷ - eko vai nÃrÃyaïa ÃsÅn na brahmà na ÅÓÃno nÃpo nÃgÅ samau neme dyÃv-Ãp­thivÅ na nak«atrÃïi na sÆrya÷ sa ekÃkÅ na ramate tasya dhyÃnÃnta÷sthasya yatra chÃndogai÷ kriyamÃïëÂakÃdi-saæj¤akà stuti-stoma÷ stomam ucyate ity Ãdy upakramya pradhÃnÃdi-s­«Âim abhidhÃyÃtha punar eva nÃrÃyaïa÷ so 'nyat kÃmo manasà dhyÃyata tasya dhyÃnÃta÷sthasya tal-lalÃÂÃttrak«ya÷ ÓÆlapÃïi÷ puru«o 'jÃyata bibhrac chriyaæ satyaæ brahmacaryaæ tapo-vairÃgyam iti | tatra catur-mukho jÃyate ity Ãdi ca | ­k«u ca yaæ kÃmaye taæ tam ugraæ k­«ïomi taæ brahmÃïaæ tam ­«iæ taæ sumedhasam ity Ãdi | mok«a-dharme ca -

prajÃpatiæ ca rudraæ cÃpy aham eva s­jÃmi vai |
tau hi mÃæ vijÃnÅto mama mÃyÃ-vimohitau || iti |

vÃrÃhe ca -
nÃrÃyaïa÷ paro devas tasmÃj jÃtaÓ caturmukha÷ |
tasmÃd rudro 'bhavad deva÷ sa ca sarvaj¤atÃæ gata÷ || iti |

mad-anya-nikhila-niyantà cÃham ity uktam | iti matvà mamed­Óatvaæ sad-guru-mukhÃn niÓcitya bhÃvena premïà samanvitÃ÷ santo budhà mÃæ bhajante ||8||

__________________________________________________________

BhG 10.9

mac-città mad-gata-prÃïà bodhayanta÷ parasparam |
kathayantaÓ ca mÃæ nityaæ tu«yanti ca ramanti ca ||9||

ÓrÅdhara÷ : prÅti-pÆrvakaæ bhajanam Ãha mac-città iti | mayy eva cittaæ ye«Ãæ te mac-cittÃ÷ | mÃm eva gatÃ÷ prÃptÃ÷ prÃïà indriyÃïi ye«Ãæ te mad-gata-prÃïÃ÷ | mad-arpita-jÅvanà iti và | evaæbhÆtÃs te budhà anyonyaæ mÃæ nyÃyopetai÷ Óruty-Ãdi-pramÃïair bodhayanto buddhyà ca mÃæ kathayanta÷ saÇkÅrtayanta÷ santas te nityaæ tu«yanty anumodanena tu«Âiæ yÃnti | ramanti ca nirv­tiæ yÃnti ||9||

madhusÆdana÷ : prema-pÆrvakaæ bhajanam eva viv­ïoti mac-città iti | mayi bhagavati cittaæ ye«Ãæ te mac-cittÃ÷ | tathà mad-gatà mÃæ prÃptÃ÷ prÃïÃÓ cak«ur-Ãdayo ye«Ãæ te mad-gata-prÃïÃ÷ mad-bhajana-nimitta-cak«ur-Ãdi-vyÃpÃrà mayy upasaæh­ta-sarva-karaïà và | athavà mad-gata-prÃïà mad-bhajanÃrtha-jÅvanà mad-bhajanÃtirikta-prayojana-ÓÆnya-jÅvanà iti yÃvat | vidvad-go«ÂhÅ«u parasparam anyonyaæ Órutibhir yuktibhiÓ ca mÃm eva bodhayantas tattva-bubhutsu-kathayà j¤Ãpayanta÷ | tathà sva-Ói«yebhyaÓ ca mÃm eva kathayanta upadiÓantaÓ ca | mayi cittÃrpaïaæ tathà bÃhya-karaïÃrpaïaæ tathà jÅvanÃrpaïam evaæ samÃnÃm anyonyaæ mad-bodhanaæ sva-nyÆnebhyaÓ ca mad-upadeÓanam ity evaæ rÆpaæ yan mad-bhajanaæ tenaiva tu«yanti ca | etÃvataiva labdha-sarvÃthà vayam alam anyena labdhavyenety evaæ-pratyaya-rÆpaæ santo«aæ prÃpnuvanti ca | tena santo«eïa ramanti ca raante ca priya-saægamenevottamaæ sukham anubhavanti ca | tad uktaæ pata¤jalinà santo«Ãd anuttama÷ sukha-lÃbha÷ [Ys 2.42] iti | uktaæ ca purÃïe -

yac ca kÃma-sukhaæ loke yac ca divyaæ mahat sukham |
t­«ïÃ-k«aya-sukhÃyaite nÃrhata÷ «o¬aÓÅæ kalÃm || iti ||

t­«ïÃ-k«aya÷ santo«a÷ ||9||

viÓvanÃtha÷ : etÃd­Óà ananya-bhaktà eva mat-prasÃdÃl labdha-buddhi-yoga÷ pÆrvokta-lak«aïaæ durbodham api mat-tattva-j¤Ãnaæ prÃpnuvantÅty Ãha mac-città mad-rÆpa-nÃma-guïa-lÅlÃ-mÃdhuryÃsvÃde«v eva lubdha-manaso, mad-gata-prÃïà mÃæ vinà prÃïÃn dhartum asamarthà anna-gata-prÃïà narà itivat | bodhayanta÷ bhakti-svarÆpa-prakÃrÃdikaæ sauhÃrdena j¤Ãpayanta÷ | mÃæ mahÃ-madhura-rÆpa-guïa-lÅlÃ-mahodadhiæ kathayanto mad-rÆpÃdi-vyÃkhyÃnenot-kÅrtanÃdikaæ kurvanta ity evaæ sarva-bhakti«v atiÓrai«ÂhyÃt smaraïa-Óravaïa-kÅrtanÃny uktÃni | tu«yanti ca ramanti ceti bhaktyaiva santo«aÓ ca ramaïaæ ceti rahasyam | yad và sÃdhana-daÓÃyÃm api bhÃgya-vaÓÃt bhajane nirvighne sampadyamÃne sati tu«yanti | tadaiva bhÃvi-svÅya-sÃdhya-daÓÃm anusm­tya ramanti ca manasà sva-prabhuïà saha ramanti ceti rÃgÃnugà bhaktir dyotità ||9||

baladeva÷ : bhakti÷ prakÃram Ãha mac-città iti | mac-città mat-sm­ti-parà mad-gata-prÃïà mÃæ vinà prÃïÃn dhartum ak«amà mÅnà vinÃmbha÷ | parasparaæ mad-rÆpa-guïa-lÃvaïyÃdi bodhayantas tathà mÃæ sva-bhakta-vÃtsalya-nÅradhim ativicitra-caritaæ kathayantaÓ cety evaæ smaraïa-Óravaïa-kÅrtana-lak«aïair bhajanai÷ sudhÃpÃnair iva tu«yanti | tathaiva te«v eva ramante ca yuvati-smita-kaÂÃk«Ãny uktÃni | tu«yanti ca ramanti ceti bhaktyaiva santo«aÓ ca ramaïaæ ceti rahasyam | yad và sÃdhana-daÓÃyÃm api bhÃgya-vaÓÃt bhajane nirvighne sampadyamÃne sati tu«yanti | tadaiva bhÃvi-svÅya-sÃdhya-daÓÃm anusm­tya ramanti ca manasà sva-prabhuïà saha ramanti ceti rÃgÃnugà bhaktir dyotità ||9||


__________________________________________________________

BhG 10.10

te«Ãæ satata-yuktÃnÃæ bhajatÃæ prÅti-pÆrvakam |
dadÃmi buddhi-yogaæ taæ yena mÃm upayÃnti te ||10||

ÓrÅdhara÷ : evaæbhÆtÃnÃæ ca samyag-j¤Ãnam ahaæ dadÃmÅty Ãha te«Ãm iti | evaæ satata-yuktÃnÃæ mayy Ãsakta-cittÃnÃæ prÅti-pÆrvakaæ bhajatÃæ te«Ãæ taæ buddhi-rÆpaæ yogam upÃyaæ dadÃmi | tam iti kam ? yenopÃyena te mad-bhaktà mÃæ prÃpnuvanti ||10||

madhusÆdana÷ : ye yathoktena prakÃreïa bhajante mÃæ te«Ãm iti | satataæ sarvadà yuktÃnÃæ bhagavaty ekÃgra-buddhÅnÃm | ataeva lÃbha-pÆjÃ-khyÃty-Ãdy anabhisandhÃya prÅti-pÆrvakam eva bhajatÃæ sevamÃnÃnÃæ te«Ãm avikampena yogeneti ya÷ prÃg uktas taæ buddhi-yogaæ mattatva-vi«ayaæ samyag-darÓanaæ dadÃmi utpÃdayÃmi | yena buddhi-yogena mÃm ÅÓvaram ÃtmatvenopayÃnti ye mac-cittatvÃdi-prakÃrair mÃæ bhajante te ||10||

viÓvanÃtha÷ : nanu tu«yanti ca ramanti ca iti tvad-uktyà tvad-bhaktÃnÃæ bhaktyaiva paramÃnando guïÃtÅta ity avagataæ, kintu te«Ãæ tvat-sÃk«Ãt-prÃptau ka÷ prakÃra÷ ? sa ca kuta÷ sakÃÓÃt tair avagantavya ity apek«ÃyÃm Ãha te«Ãm iti | satata-yuktÃnÃæ nityam eva mat-saæyogÃkÃÇk«aïÃæ taæ buddhi-yogaæ dadÃmi te«Ãæ h­d-v­tti«v aham eva udbhÃvayÃmÅti | sa buddhi-yoga÷ svato 'nyasmÃc ca kutaÓcid apy adhigantum aÓakya÷ kintu mad-eka-deyas tad-eka-grÃhya iti bhÃva÷ | mÃm upayÃnti mÃm upalabhante sÃk«Ãn man-nikaÂaæ prÃpnuvanti ||10||

baladeva÷ : nanu svarÆpeïa guïair vibhÆtibhiÓ cÃnantaæ tvÃæ kathaæ gurÆpadeÓa-mÃtreïa te grahÅtuæ k«amerann iti cet tatrÃha te«Ãm iti | satata-yuktÃnÃæ nityaæ mad-yogaæ vächatÃæ prÅti-pÆrvakaæ mama yÃthÃtmya-j¤Ãnajena ruci-bhareïa bhajatÃæ taæ buddhi-yogaæ sva-bhakti-rasiko dadÃmy arpayÃmi | yena te mÃm upayÃnti tad-buddhiæ tathÃham udbhÃvayÃmi yathÃnanta-guïa-vibhÆtiæ mÃm g­hÅtvopÃsya ca prÃpnuvanti ||10||

__________________________________________________________

BhG 10.11

te«Ãm evÃnukampÃrtham aham aj¤Ãnajaæ tama÷ |
nÃÓayÃmy Ãtma-bhÃva-stho j¤Ãna-dÅpena bhÃsvatà ||11||

ÓrÅdhara÷ : buddhi-yogaæ dattvà ca tasyÃnubhava-paryantaæ tam Ãvi«k­tyÃvidyÃ-k­taæ saæsÃraæ nÃÓayÃmÅty Ãha te«Ãm iti | te«Ãm anukampÃrtham anugrahÃrtham evÃj¤ÃnÃj jÃtaæ tama÷ saæsÃrÃkhyaæ nÃÓayÃmi | kutra sthita÷ san kena và sÃdhanena tamo nÃÓayasi ? ata Ãha Ãtma-bhÃva-stho buddhi-v­ttau sthita÷ san | bhÃsvatà visphuratà j¤Ãna-lak«aïena dÅpena nÃÓayÃmi ||11||

madhusÆdana÷ : dÅyamÃnasya buddhi-yogasyÃtma-prÃptau phalaæ madhya-vartinaæ vyÃpÃram Ãha te«Ãm iti | te«Ãm eva kathaæ Óreya÷ syÃd ity anugrahÃrtham Ãtma-bhÃvasya ÃtmÃkÃrÃnta÷-karaïa-v­ttau vi«ayatvena sthito 'haæ sva-prakÃÓa-caitanyÃnandÃdvaya-lak«aïa Ãtmà tenaiva mad-vi«ayÃnta÷karaïa-pariïÃma-rÆpeïa j¤Ãna-dÅpena dÅpa-sad­Óena j¤Ãnena bhÃsvatà cid-ÃbhÃsa-yuktenÃpratibaddhena aj¤Ãna-jam aj¤ÃnopÃdÃnakaæ tamo mithyÃ-pratyaya-lak«aïaæ sva-vi«ayÃvaraïam andhakÃraæ tad-upÃdÃnÃj¤Ãna-nÃÓena nÃÓayÃmi sarva-bhramopÃdÃnasyÃj¤Ãnasya j¤Ãna-nivartyatvÃd upÃdÃna-nÃÓa-nivartyatvÃc copÃdeyasya |

yathà dÅpenÃndhakÃre nivartanÅye dÅpotpattim antareïa na karmaïo 'bhyÃsasya vÃpek«Ã vidyamÃnasyaivaa ca vastuno 'bhivyaktis tato nÃnutpannasya kasyacid utpattis tathà j¤ÃnenÃj¤Ãne nivartanÅye na j¤Ãnotpattim antareïÃnyasya karmaïo 'bhyÃsasya vÃpek«Ã vidyamÃnasyaiva ca brahma-bhÃvasya mok«asyÃbhivyaktis tato nÃnutpannasyotpattir yena k«ayitvaæ karmÃdi-sÃpek«atvaæ và bhaved iti rÆpakÃlaÇkÃreïa sÆcito 'rtha÷ | bhÃsvatety anena tÅvra-pavanÃder ivÃsaæbhÃvanÃde÷ pratibandhakasyÃbhÃva÷ sÆcita÷ | j¤Ãnasya ca dÅpa-sÃdharmyaæ sva-vi«ayÃvaraïa-nivartakatvaæ sva-vyavahÃre sajÃtÅya-parÃnapek«atvaæ svotpatty-atirikta-sahakÃry-anapek«atvam ity Ãdi rÆpaka-bÅjaæ dra«Âavyam ||11||

viÓvanÃtha÷ : nanu ca vidyÃdi-v­ttiæ vinà kathaæ tvad-adhigama÷ ? tasmÃt tair api tad-arthaæ yatanÅyam eva ? tatra nahi nahÅty Ãha te«Ãm eva na tv anye«Ãæ yoginÃm anukapÃrthaæ mad-anukampà yena prakÃreïa syÃt tad-artham ity artha÷ | tair mad-anukampÃ-prÃptau kÃpi cintà na kÃryà yatas te«Ãæ mad-anukampÃ-prÃpty-artham aham eva yatamÃno varta eveti bhÃva÷ | Ãtma-bhÃvasthas te«Ãæ buddhi-v­ttaau sthita÷ | j¤Ãnaæ mad-eka-prakÃÓyatvÃn na sÃttvikaæ nirguïatve 'pi bhakty-uttha-j¤Ãnato 'pi vilak«aïaæ yat tad eva dÅpas tena | aham eva nÃÓayÃmÅti tai÷ kathaæ tad-arthaæ prayatanÅyam ? te«Ãæ nityÃbhiyuktÃnÃæ yoga-k«emaæ vahÃmy ahaæ [GÅtà 9.22] iti mad-uktes te«Ãæ vyavahÃrika÷ pÃramÃrthikaÓ ca sarvo 'pi bhÃro mayà vo¬ham aÇgÅk­ta eveti bhÃva÷ | 

ÓrÅmad-gÅtà sarva-sÃra-bhÆtà bhÆtÃpatÃpa-h­t |
catu÷-ÓlokÅyam ÃkhyÃtà khyÃtà sarva-niÓarma-k­t ||11||

baladeva÷ : nanu cirantanasyÃvidyÃ-timirasya sattvÃt te«Ãæ h­di kathaæ tat-prakÃÓa÷ syÃd iti cet tatrÃha te«Ãm eveti | te«Ãm eva mÃæ vinà prÃïÃn dhartum asamarthÃnÃæ mad-ekÃntinÃm eva, na tu sa-ni«ÂhÃnÃm anukampÃrthaæ mat-k­pÃ-pÃtratvÃrtham | aham evÃtma-bhÃvastho 'ravinda-ko«e bh­Çga iva tad-bhÃve sthito divya-svarÆpa-guïÃæs tatra prakÃÓayaæs tad-vi«ayaka-j¤Ãna-rÆpeïa bhÃsvatà dÅpena j¤Ãna-virodhy-anÃdi-karma-rÆpÃj¤Ãna-jaæ mad-anya-vi«aya-sp­hÃ-rÆpaæ tamo nÃÓayÃmi | te«Ãm ekÃnta-bhÃvena prasÃdito 'haæ yoga-k«emavad buddhi-v­tter udbhÃvanaæ tad-varti-tamo-vinÃÓaæ ca karomÅti tat-sarva-nirvÃha-bhÃro mamaiveti na tai÷ kutrÃpy arthe prayatitavyam ity uktam | 

navamÃdi-dvaye gÅtÃ-garbhe 'smin yat prakÅrtitam | 
tad eva gÅtÃ-ÓÃstrÃrtha-sÃraæ bodhyaæ vicak«aïai÷ ||11||

__________________________________________________________

BhG 10.12-13

arjuna uvÃca
paraæ brahma paraæ dhÃma pavitraæ paramaæ bhavÃn |
puru«aæ ÓÃÓvataæ divyam Ãdidevam ajaæ vibhum ||12||
Ãhus tvÃm ­«aya÷ sarve devar«ir nÃradas tathà |
asito devalo vyÃsa÷ svayaæ caiva bravÅ«i me ||13||

ÓrÅdhara÷ :saæk«epeïoktÃæ vibhÆtiæ vistareïa jij¤Ãsu÷ bhagavantaæ stuvann arjuna uvÃca paraæ brahmeti saptabhi÷ | paraæ dhÃma cÃÓraya÷ | paramaæ ca pavitraæ ca bhavÃn eva | kuta iti ? ata Ãha yata÷ ÓÃÓvataæ nityaæ puru«am | tathà divyaæ dyotanÃtmakaæ svayaæ prakÃÓam | ÃdiÓ cÃsau devaÓ ceti tam | devÃnÃm Ãdi-bhÆtam ity artha÷ | tathÃjam ajanmÃnam | vibhuæ ca vyÃpakam | tvÃm evÃhu÷ | ke ta iti ? Ãha Ãhur iti | ­«ayo bh­gv-Ãdaya÷ sarve | devar«iÓ ca nÃrada÷ | asitaÓ ca devalaÓ ca vyÃsaÓ ca svayaæ tvam eva ca sÃk«Ãn me mahyaæ bravÅ«i ||12-13||

madhusÆdana÷ : evaæ bhagavato vibhÆtiæ yogaæ ca Órutvà paramotkaïÂhito 'rjuna uvÃca paraæ brahmeti saptabhi÷ | paraæ brahma paraæ dhÃma ÃÓraya÷ prakÃÓo và | paramaæ pavitraæ pÃvanaæ ca bhavÃn eva | yata÷ puru«am paramÃtmÃnaæ ÓÃÓvataæ sadaika-rÆpaæ divi parame vyomni sva-svarÆpe bhavaæ divyaæ sva-prapa¤cÃtÅtam Ãdiæ ca sarva-kÃraïaæ devaæ ca dyotanÃtmakaæ sva-prakÃÓam Ãdi-devam ata evÃjaæ vibhuæ sarva-gataæ tvÃm Ãhur iti sambandha÷ ||12||

Ãhu÷ kathayanti tvÃm ananta-mahimÃnam ­«ayas tattva-j¤Ãna-ni«ÂhÃ÷ sarve bh­gu-vaÓi«ÂhÃdaya÷ | tathà devar«i-nÃrado 'sito devalaÓ ca dhaumyasya jye«Âho bhrÃtà | vyÃsaÓ ca bhagavÃn k­«ïa-dvaipÃyana÷ | ete 'pi tvÃæ pÆrvokta-viÓe«aïaæ me mahyam Ãhu÷ sÃk«Ãt kim anyair vakt­bhi÷ svayam eva tvaæ ca mahyaæ bravÅ«i | atra ­«itve 'pi sÃk«Ãd-vaktÌïÃæ nÃradÃdÅnÃm ativiÓi«ÂatvÃt p­thag-grahaïam ||13||

viÓvanÃtha÷ : saÇk«epeïoktam arthaæ vistareïa Órotum icchan stuti-pÆrvakam Ãha param iti | paraæ sarvotk­«Âaæ dhÃma ÓyÃmasundaraæ vapur eva paraæ brahma | g­ha-dehatviÂ-prabhÃvà dhÃmÃni ity amara÷ | tad dhÃmaiva bhavÃn bhavati | jÅvasyeva tava deha-dehi-vibhÃgo nÃstÅti bhÃva÷ | dhÃma kÅd­Óam ? paraæ pavitraæ dra«ÂÌïÃm avidyÃ-mÃlinya-haram ataeva ­«ayo 'pi tvÃæ ÓÃÓvataæ puru«am Ãhu÷ puru«ÃkÃrasyÃsya nityatvaæ vadanti ||12-13||

baladeva÷ : saÇk«epeïa ÓrutÃæ vibhÆtiæ vistareïa Órotum icchann arjuna uvÃca param iti | bhavÃn eva satyaæ j¤Ãnam anantaæ brahma iti ÓrÆyamÃïaæ paraæ brahma | bhavÃn eva tasminn evÃÓritÃ÷ sarve tad u nÃtyeti kaÓcana iti ÓrÆyamÃïaæ paraæ dhÃma nikhilÃÓraya-bhÆtaæ vastu | bhavÃn eva paramaæ pavitraæ j¤Ãtvà devaæ mucyate sarva-pÃpai÷ sarvaæ pÃpmÃnaæ tarati nainaæ pÃpmà tarati ity Ãdi ÓrÆyamÃïaæ smartur akhila-pÃpa-haraæ vastu ity ahaæ vedmi | tathà sarve tad-anukampità ­«ayas te«u pradhÃna-bhÆtà nÃradÃdayaÓ ca tasmÃt k­«ïa eva paro devas taæ dhyÃyet taæ raset taæ bhajet taæ yajet [GTU 1.48] iti | oæ tat sat iti janma-jarÃbhyÃæ bhinna÷ sthÃïur ayam acchedyo 'yaæ [GTU 2.22] iti Óruty-artha-vidas tvÃæ divyaæ puru«am Ãdidevam ajaæ vibhum Ãhus [GÅtà 10.12] tat-kathÃ-saævÃde«u purÃïe«v itihÃse«u ca svayaæ ca vravÅ«Åti ajo 'pi sann avyayÃtmà [GÅtà 4.6] iti yo mÃm ajam anÃdiæ ca [GÅtà 10.3] iti ahaæ sarvasya prabhava÷ [GÅtà 10.8] ity Ãdibhi÷ ||12-13||

__________________________________________________________

BhG 10.14

sarvam etad ­taæ manye yan mÃæ vadasi keÓava |
na hi te bhagavan vyaktiæ vidur devà na dÃnavÃ÷ ||14||

ÓrÅdhara÷ : ato mamedÃnÅæ tvadÅyaiÓvaryo 'sambhÃvanà niv­ttety Ãha sarvam etad iti | etad-bhÃvena paraæ brahmety Ãdi sarvam apy ­taæ satyaæ manye | yan mÃæ prati tvaæ kathayasi na me vidu÷ sura-gaïà ity Ãdi | tad api satyam eva manya ity Ãha na hÅti | he bhagavan tava vyaktiæ  devà na vidu÷ | asmad-anugrahÃrtham iyam abhivyaktir iti na jÃnanti | dÃnavÃÓ cÃsmin nigrahÃrtham iti na vidur eveti ||14||

madhusÆdana÷ : sarvam etad uktam ­«ibhiÓ ca tvayà ca tad-­taæ satyam evÃhaæ manye yan mÃæ prati vadasi keÓava | nahi tvad-vacasi mama kutrÃpy aprÃmÃïya-ÓaÇkà | tac ca sarvaj¤atvÃt tvaæ jÃnÃsÅti keÓau brahma-rudrau sarveÓÃv apy anukampyayà vÃtyavagacchatÅti vyutpattim ÃÓritya niratiÓayaiÓvarya-pratipÃdakena keÓava-padena sÆcitam | ato yad uktaæ na me vidu÷ sura-gaïÃ÷ prabhavaæ na mahar«aya÷ [GÅtà 10.2] ity Ãdi tat tathaiva | hi yasmÃt | he bhagavan samagraiÓvaryÃdi-sampanna te tava vyaktiæ prabhÃvaæ j¤ÃnÃtiÓaya-ÓÃlino 'pi devà na vidur nÃpi dÃnavà na mahar«aya ity api dra«Âavyam ||14||

viÓvanÃtha÷ : nÃtra mama ko 'py aviÓvÃsa ity Ãha sarvam iti | kiæ ca te ­«aya÷ paraæ brahma-dhÃmÃnaæ tvÃm ajam Ãhur eva | na tu te vyaktiæ janma vidu÷ | para-brahma-svarÆpasya tavÃjatvaæ janmavattvaæ ca kiæ prakÃram iti tu na vidur ity artha÷ | ataeva na me vidu÷ suragaïÃ÷ prabhavaæ na mahar«aya÷ [GÅtà 10.2] iti yat tvayoktaæ taæ sarvam ­taæ satyam eva manye | he keÓava ! ko brahmà ÅÓo rudraÓ ca tÃv api vayase svatattvÃj¤Ãnena badhnÃsi, kiæ puna÷ deva-dÃnavÃdyÃs tvÃæ na vidantÅti vÃcyam iti bhÃva÷ ||14||

baladeva÷ : sarvam iti | etat sarvam aham ­taæ satyam eva | na tu praÓaæsÃ-mÃtraæ manye | he keÓaveti | keÓau vidhi-rudrau vayase sva-tattvÃparij¤Ãnena nibadhnÃsi prajÃpatiæ ca rudraæ ca ity Ãdi tvad-ukta÷ | he sarveÓvara ! he bhagavan ! niravadhikÃtiÓaya-«a¬-aiÓvarya-nidhe ! te vyaktiæ para-brahmatvÃdi-guïÃæ ÓrÅ-mÆrtiæ deva-dÃnavÃÓ ca na vidur yat te 'nya-svajÃtÅyatva-buddhyà tvÃm avajÃnanti druhyanti ceti bhÃva÷ ||14||

__________________________________________________________

BhG 10.15

svayam evÃtmanÃtmÃnaæ vettha tvaæ puru«ottama |
bhÆta-bhÃvana bhÆteÓa deva-deva jagat-pate ||15||

ÓrÅdhara÷ : kiæ tarhi ? svayam iti | svayam eva tvam ÃtmÃnaæ vettha jÃnÃsi nÃnya÷ | tad apy Ãtmanà svenaiva vettha | na sÃdhanÃntareïa | atyÃdareïa bahudhà sambodhayati he puru«ottama ! puru«ottamatve hetu-garbhÃïi viÓe«aïÃni sambodhanÃni | he bhÆta-bhÃvana bhÆtotpÃdaka | bhÆtÃnÃm ÅÓa niyanta÷ | devÃnÃm ÃdityÃdÅnÃæ deva prakÃÓaka | jagat-pate viÓva-pÃlaka ||15||

madhusÆdana÷ : yatas tvaæ te«Ãæ sarve«Ãm Ãdir aÓakya-j¤ÃnaÓ cÃta÷ svayam iti | svayam evÃnyonyapadeÓÃdikam antareïaiva tvam evÃtmÃnà svarÆpeïÃtmÃnaæ nirupÃdhikaæ sopÃdhikaæ ca | nirupÃdhikaæ pratyaktvenÃvi«ayatayà sopÃdhikaæ ca niratiÓaya-j¤ÃnaiÓvaryÃdi-Óaktimattvena vettha jÃnÃsi nÃnya÷ kaÓcit | anyair j¤Ãtum aÓakyam ahaæ kathaæ jÃnÅyÃm ity ÃÓaÇkÃm apanudan premautkaïÂhyena bahudhà sambodhayati he puru«ottama tvad-apek«ayà sarve 'pi puru«Ã apak­«Âà eva | atas te«Ãm aÓakyaæ sarvottamasya tava Óakyam evety abhiprÃya÷ | puru«ottamatvam eva viv­ïoti punaÓ caturbhi÷ sambodhanai÷ | bhÆtÃni sarvÃïi bhÃvayaty utpÃdayatÅti he bhÆta-bhÃvana sarva-bhÆta-pita÷ | pitÃpi kaÓcin ne«Âas tatrÃha he bhÆteÓa sarva-bhÆta-niyanta÷ | niyantÃpi kaÓcin nÃrÃdhyas tatrÃha he deva-deva devÃnÃæ sarvÃrÃdhyÃnÃm apy ÃrÃdhya÷ | ÃrÃdhyo 'pi kaÓcin na pÃlayit­tvena patis tatrÃha he jagat-pate hitÃhitopadeÓaka-veda-praïat­tvena sarvasya jagata÷ pÃlayita÷ | etÃd­Óa-sarva-viÓe«aïa-viÓi«Âas tvaæ sarve«Ãæ pità sarve«Ãæ guru÷ sarve«Ãæ rÃjÃta÷ sarvai÷ prakÃrai÷ sarve«Ãm ÃrÃdhya iti kiæ vÃcyaæ puru«ottamas tvaæ taveti bhÃva÷ ||15||

viÓvanÃtha÷ : tasmÃt tvaæ svayam evÃtmÃnaæ vettha iti eva-kÃreïa tavÃrjatva-janmavattvÃdÅnÃæ durghaÂÃnÃm api vÃstavatvam eva tvad-bhakto vetti tac ca kena prakÃreïeti tu so 'pi na vettÅty artha÷ | tad apy Ãtmanà svenaiva vettha na sÃdhanÃntareïa | ataeva tvaæ puru«e«u mahat-sra«ÂÃdi«v api madhya uttama÷ | na kevalam uttama eva, yato bhÆta-bhÃvana÷ | bhÆtà bhÆta-bhÃvana-rÆpà ye tad-Ãdaya÷ parame«Âhy-antÃs te«Ãm ÅÓa÷ | na kevalam ÅÓa eva, yato devais tair eva deva÷ krŬà yasyeti tvat-krŬopakÃra-bhÆtà eva te ity artha÷ | tad apy apÃrakÃruïya-vaÓÃd jagad-vartinà man mÃd­ÓÃnÃm api tvam eva patir bhavasi iti catÆrïÃæ sambodhana-padÃnÃm artha÷ | yad và puru«ottamatvam eva viv­ïoti he bhÆta-bhÃvana sarva-bhÆta-pita÷ ! pitÃpi kaÓcin ne«Âe ? tatrÃha he bhÆteÓa ! bhÆteÓo 'pi kaÓcin nÃrÃdhyas tatrÃha he devadeva ! devÃrÃdhyo 'pi kaÓcin na pÃlayatÅti tatrÃha he jagat-pate ||15||

baladeva÷ : svayam eva tvam ÃtmÃnà svenaiva j¤ÃnenÃtmÃnaæ saævettha idam ittham iti jÃnÃsi | ye deve«u dÃnave«u ca tvad-bhaktÃs te tÃd­ÓÅæ tvan-mÆrtiæ vastu-bhÆtÃæ jÃnanty eva tasyÃs tathÃtve kathaæ tÃæ na jÃnantÅty eva-kÃrÃt | he puru«ottama sarva-puru«eÓvara ! puru«ottamas tvaæ viv­ïvan sambodhayati he bhÆta-bhÃvana ! sarva-prÃïi-janaka ! bhÆta-bhÃvano 'pi kaÓcin ne«Âo, tatrÃha he bhÆteÓa ! sarva-prÃïi-niyanta÷ ! bhÆteÓo 'pi kaÓcin na pÆjyas tatrÃha he devadeva ! sarvÃrÃdhyÃnÃm api devÃnÃm ÃrÃdhya ! devadevo 'pi kaÓcin na rak«akas tatrÃha he jagat-pate ! hitÃhitopadeÓena jÅvikÃrpaïena ca viÓva-pÃlaka ! Åd­Óasya te tattvaæ susiddham iti ||15|| 

__________________________________________________________

BhG 10.16

vaktum arhasy aÓe«eïa divyà hy ÃtmavibhÆtaya÷
yÃbhir vibhÆtibhir lokÃn imÃæs tvaæ vyÃpya ti«Âhasi ||16||

ÓrÅdhara÷ : yasmÃt tavÃbhivyaktiæ tvam eva vetsi na devÃdaya÷ | tasmÃt vaktum iti | yà Ãtmanas tava divyà atyadbhutà vibhÆtayas tà sarvà vaktuæ tvam evÃrhasi yogyo 'si | yÃbhir iti vibhÆtÅnÃæ viÓe«aïaæ spa«ÂÃrtham ||16||

madhusÆdana÷ : yasmÃd anye«Ãæ sarve«Ãæ j¤Ãtum aÓakyà avaÓyaæ j¤ÃtavyÃÓ ca tava vibhÆtayas tasmÃt vaktum iti | yÃbhir vibhÆtibhir imÃn sarvÃn lokÃn vyÃpya tvaæ ti«Âhasi tÃs tavÃsÃdhÃraïà vibhÆtayo divyà asarvaj¤air j¤Ãtum aÓakyà hi yasmÃt tasmÃt sarvaj¤as tvam eva tà aÓe«eïa vaktum arhasi ||16||

viÓvanÃtha÷ : tava tattvaæ durgamaæ tava vibhÆti«v eva mama jij¤Ãsà jÃyata iti dyotayann Ãha vaktum iti | divyà utk­«Âà yà Ãtma-vibhÆtayas tÃvad vaktum arhasÅty anvaya÷ | nanv aÓe«eïa mad-vibhÆtaya÷ sarvà vaktum aÓakyà eva tatrÃha yÃbhir iti ||16||

baladeva÷ : tvat-svarÆpa-yÃthÃtmyaæ khalu kathaæ tathà durgamevÃtas tvad-vibhÆti«v eva maj-jij¤ÃsopajÃyata iti sÆcayann Ãha vaktum iti | divyà utk­«ÂÃs tad-asÃdhÃraïÅyÃtmano vibhÆtÅr aÓe«eïa vaktum arhasi dvitÅyÃrthe prathamà | yÃbhir viÓi«Âas tvam imÃn lokÃn vyÃpya niyamya ti«Âhasi ||16||

__________________________________________________________

BhG 10.17

kathaæ vidyÃm ahaæ yogiæs tvÃæ sadà paricintayan |
ke«u ke«u ca bhÃve«u cintyo 'si bhagavan mayà ||17||

ÓrÅdhara÷ : kathana-prayojanaæ darÓayan prÃrthayate katham iti dvÃbhyÃm | he yogin kathaæ kair vibhÆti-bhedai÷ sadà paricintayann ahaæ tvÃæ vidyÃæ jÃnÅyÃm ? vibhÆti-bhedena cintyo 'pi tvaæ ke«u ke«u padÃrthe«u mayà cintanÅyo 'si ? ||17||

madhusÆdana÷ : kiæ prayojanaæ tat-kathanasya tad Ãha katham iti dvÃbhyÃm | yogo niratiÓayaiÓvaryÃdi-Óakti÷ so 'syÃstÅti he yogin niratiÓaiÓvaryÃdi-Óakti-ÓÃlinn aham atisthÆlamatis tvÃæ devÃdibhir api j¤Ãtum aÓakyaæ kathaæ vidyÃæ jÃnÅyÃæ sadà paricintayan sarvadà dhyÃyan | nanu mad-vibhÆti«u mÃæ dhyÃyan j¤Ãsyasi tatrÃha ke«u ke«u ca bhÃve«u cetanÃcetanÃtmake«u vastu«u tvad-vibhÆti-bhÆte«u mayà cintyo 'si he bhagavan ||17||

viÓvanÃtha÷ : yogo yoga-mÃyÃ-Óaktir vartate yasya he yogin vanamÃlÅtivat | tvÃm ahaæ kathaæ paricintayan san tvÃæ sadà vidyÃæ jÃnÅyÃm ? bhaktyà mÃm abhijÃnÃti yÃvÃn yaÓ cÃsmi tattvata÷ [BhP 11.14.11] iti tvad-ukte÷ | tathà ke«u bhÃve«u padÃrthe«u tvaæ cintya÷ tvac-cintana-bhaktir mayà kartavyety artha÷ ||17||

baladeva÷ : nanu kimarthaæ tat-kathanæ tatrÃha katham iti | yogo yoga-mÃyÃ-Óaktir asty asyeti he yogin ! tvÃæ sadà paricintayan saæsmarann ahaæ kalyÃïÃnanta-guïa-yoginaæ kathaæ vidyÃæ jÃnÅyÃm ? ke«u ke«u ca bhÃve«u padÃrthe«u prakÃÓamÃnas tvaæ mayà cintyo dhyeyo 'si ? tad etad ubhayaæ vada | tac ca vibhÆty-uddeÓenaiva setsyatÅti tÃm upadiÓety artha÷ ||17||

__________________________________________________________

BhG 10.18

vistareïÃtmano yogaæ vibhÆtiæ ca janÃrdana |
bhÆya÷ kathaya t­ptir hi Ó­ïvato nÃsti me 'm­tam ||18||

ÓrÅdhara÷ : tad evaæ bahirmukho 'pi citte tatra tatra vibhÆti-bhedena tvac-cintaiva yathà bhavet tathà vistareïa kathayaty Ãha vistareïeti | Ãtmanas tava yogaæ sarvaj¤atva-sarva-ÓaktitvÃdi-lak«aïaæ yogaiÓvaryaæ vibhÆtiæ ca vistareïa puna÷ kathaya | hi yatas tava vÃkyam am­ta-rÆpaæ Ó­ïvato mama t­ptir alaæ buddhir nÃsti ||18||

madhusÆdana÷ : ata÷ vistareïeti | Ãtmanas tava yogaæ sarvaj¤atva-sarva-ÓaktitvÃdi-lak«aïam aiÓvaryÃtiÓayaæ vibhÆtiæ ca dhyÃnÃlambanaæ vistareïa saæk«epeïa saptame navame coktam api bhÆya÷ kathaya sarvair janair abhyudaya-ni÷Óreyasa-prayojanaæ yÃcyasa iti | he janÃrdana ! ato mamÃpi yÃc¤Ã tvayy ucitaiva | uktasya puna÷ kathanaæ kuto yÃcase tatrÃha t­ptir alaæ-pratyayenecchÃ-vicchittir nÃsti hi yasmÃc ch­ïvata÷ Óravaïena pibatas tvad-vÃkyam am­tam am­tavat pade pade svÃdu svÃdu | atra tvad-vÃkyam ity anukter apahnuty-atiÓayokti-rÆpaka-saÇkaro 'yaæ mÃdhuryÃtiÓayÃnubhavenotkaïÂhÃtiÓayaæ vyanakti ||18||

viÓvanÃtha÷ : nana ahaæ sarvasya prabhavo matta÷ sarvaæ pravartate [GÅtà 10.8] ity anenaiva sarve padÃrthà mad-vibhÆtayo mad-uktà eva vibhÆtayas tathà iti matvà bhajante mÃm iti bhakti-yogaÓ cokta eva | tatrÃha vistareïeti | he janÃrdaneti mÃd­Óa-janÃnÃæ tvam eva hitopadeÓa-mÃdhuryeïa lobham utpÃdyÃrdayase yÃcayasÅti vayaæ kiæ kurma iti bhÃva÷ | tvad-upadeÓa-rÆpam am­taæ Ó­ïvata÷ Óruti-rasanayà svÃdayata÷ ||18||

baladeva÷ : nanu pÆrva-pÆrvatra ajo 'pi sann [GÅtà 4.6] ity ÃdinÃjatvÃdi-kalyÃïa-guïa-yogo raso 'ham [GÅtà 7.8] ity Ãdinà vibhÆtayaÓ cÃsak­t kathitÃ÷, kiæ puna÷ p­cchasÅti cet tatrÃha vistareïeti | sphuÂÃrthaæ padyam | janÃrdaneti prÃgvat | tvad-vÃkyam am­taæ Ó­ïvata÷ Órotra-rasanayÃsvÃdayato mama t­ptir nÃsti | atra tvad-vÃkyam ity anukter apahnuti÷ | prathamÃtiÓayoktir và tayo÷ saÇkaro vÃlaÇkÃra÷ ||18||

__________________________________________________________

BhG 10.19

ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca
hanta te kathayi«yÃmi divyà hy Ãtma-vibhÆtaya÷ |
prÃdhÃnyata÷ kuru-Óre«Âha nÃsty anto vistarasya me ||19||

ÓrÅdhara÷ : evaæ prÃrthita÷ san bhagavÃn uvÃca hanteti | hantety anukampya sambodhanam | divyà yà mad-vibhÆtayas tÃ÷ prÃdhÃnyena te tubhyaæ kathayi«yÃmi yato 'vÃntarasya vibhÆti-vistarasya madÅyasyÃnto nÃsti | ata÷ pradhÃna-bhÆtÃ÷ katicid varïayi«yÃmi ||19||

madhusÆdana÷ : atrottaram | hantety anumatau | yat tvayà prÃrthitaæ tat kari«yÃmi mà vyÃkulo bhÆr ity arjunaæ samÃÓvÃsya tad eva kartum Ãrabhate | kathayi«yÃmi prÃdhÃnyatas tà vibhÆtÅr yà divyà hi prasiddhà Ãtmano mamÃsÃdhÃraïà vibhÆtayo he kuru-Óre«Âha ! vistareïa tu kathanam aÓakyaæ, yato nÃsty antyo vistarasya me vibhÆtÅnÃm | ata÷ pradhÃna-bhÆtÃ÷ kÃÓcid eva vibhÆtÅr vak«yÃmÅty artha÷ ||19||

viÓvanÃtha÷ : hantety anukampÃyÃæ prÃdhÃnyata÷ prÃdhÃnyena yatas tÃsÃæ vistarasyÃnto nÃsti | vibhÆtayo vibhÆtÅr divyà uttamà eva na tu t­ïe«ÂakÃdyÃ÷ | atra vibhÆti-Óabdena prÃk­tÃprÃk­ta-vastÆny evocyate tÃni sarvÃïy eva bhagavac-chakti-samudbhÆtatvÃd bhagavad-rÆpeïaiva tÃratamyena dhyeyatvenÃbhimatÃni j¤eyÃni ||19||

baladeva÷ : evaæ p­«Âa÷ ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca hanteti | hantety anukampÃrthakam | divyà utk­«ÂÃ÷, na tu t­ïe«ÂakÃdyÃ÷ | vibhÆtaya iti prÃgvat | prÃdhÃnyata÷ prÃdhÃnyena yatas tÃsÃæ vistarasyÃnto nÃsti | iha vibhÆti-Óabdena niyÃmakatva-rÆpÃïy aiÓvaryÃïi bodhyÃni vibhÆtir bhÆtir aiÓvaryam ity amara-ko«Ãt | prÃk­tÃprÃk­tÃni ca vastÆni bhÆtitvena varïyÃni | tÃni sarvÃïi sarveÓa-Óakti-vyaÇgatvÃt sarveÓÃtmnaà tÃratamyena bhÃvyÃni | matÃni yÃni sÃk«Ãd ÅÓvara-rÆpÃïi tattvenoktÃni | tÃni tu tena rÆpeïa bhÃvanÃrthÃny eva, na tv anyavat tac-chakty-ekadeÓa-rÆpÃïÅti bodhyaæ saÇgater iti ||19||

__________________________________________________________

BhG 10.20

aham Ãtmà gu¬ÃkeÓa sarva-bhÆtÃÓaya-sthita÷ |
aham ÃdiÓ ca madhyaæ ca bhÆtÃnÃm anta eva ca ||20||

ÓrÅdhara÷ : tatra prathamam aiÓvaraæ rÆpaæ kathayati he gu¬ÃkeÓa ! sarve«Ãæ bhÆtÃnÃm ÃÓaye«v anta÷karaïe«u sarvaj¤atvÃdi-guïair niyant­tvenÃvasthita÷ paramÃtmÃham | Ãdir janma | madhyaæ sthiti÷ | anta÷ saæhÃra÷ | sarva-bhÆtÃnÃæ janmÃdi-hetuÓ ca aham evety artha÷ ||20||

madhusÆdana÷ : tatra prathamaæ tÃvan mukhyaæ cintanÅyaæ Ó­ïu aham iti | sarva-bhÆtÃnÃm ÃÓaye h­d-deÓe 'ntaryÃmi-rÆpeïa pratyag-Ãtma-rÆpeïa ca sthita Ãtmà caitanyÃnanda-ghanas tvayÃhaæ vÃsudeva eveti dhyeya÷ | he gu¬ÃkeÓa ! jitanidreti dhyÃma-sÃmarthyaæ sÆcayati | evaæ dhyÃnÃsÃmarthye tu vak«yamÃïÃni dhyÃnÃni kÃryÃïi | tatrÃpy Ãdau dhyeyam Ãha - aham evÃdiÓ cotpattir bhÆtÃnÃæ prÃïinÃæ cetanatvena loke vyavahriyamÃïÃnÃæ madhyaæ ca sthitir antaÓ ca nÃÓa÷ sarva-cetana-vargÃïÃm utpatti-sthita-nÃÓa-rÆpeïa tat-kÃraïa-rÆpeïa cÃham eva dhyeya ity artha÷ ||20||

viÓvanÃtha÷ : atra prathamaæ mÃm evaikÃæÓena sarva-vibhÆti-kÃraïaæ tvaæ bhÃvayety Ãha aham iti | Ãtmà prak­ty-antaryÃmÅ mahat-sra«Âà puru«a÷ paramÃtmà | he gu¬ÃkeÓa jita-nidra iti dhyÃna-sÃmarthyaæ sÆcayati ! sarva-bhÆto yo vairÃjas tasyÃÓaye sthita iti sama«Âi-virì antaryÃmÅ | tathà sarve«Ãæ bhÆtÃnÃm ÃÓaye sthita iti vya«Âi-virì antaryÃmÅ ca | bhÆtÃnÃæ Ãdir janma madhyaæ sthitir anta÷ saæhÃra÷ | tat-tad-dhetur aham ity artha÷ ||20||

baladeva÷ : tatra tÃvan mÃm eva tvaæ mahat-sra«ÂÃdi-tri-rÆpeïa svÃæÓena nikhila-vibhÆti-hetuæ vicintayety ÃÓayenÃha aham Ãtmeti | he gu¬ÃkeÓeti vijita-nidrasya tad-vicintana-k«amatvaæ vyajyate |  Ãtmà vibhÆti-vij¤ÃnÃnando mahat-sra«ÂÃdi-tri-rÆpa÷ paramÃtmÃham asmac-chabdÃrtha÷ sarva-bhÆtÃÓaya-sthitas tvayà vicintya÷ | sarva-bhÆtà pradhÃnÃdi-p­thivy-anta-tattva-rÆpà yà mÆla-prak­tis tasyà  ÃÓaye 'nta÷-karaïodaÓaya-rÆpeïÃham eva prak­ty-antaryÃmÅ sthita÷ | tathà sarva-bhÆta÷ sarva-jÅvÃbhimÃnÅ yo vairÃjas tasyÃÓaye garbhodaÓaya-rÆpeïÃham eva sama«Âi-virì-antaryÃmÅ sthita÷ | sarve«Ãæ bhÆtÃnÃm jÅvÃnÃm ÃÓaye k«Åroda-Óaya-rÆpeïÃham eva vya«Âi-virì antaryÃmÅ sthita iti tÃni trÅïi rÆpÃïi mad-vibhÆtitvena tvayà vincintyÃnÅty artha÷ | subÃlopani«adi prak­ty-Ãdi-sarva-bhÆtÃntaryÃmÅ sarva-Óe«Å ca nÃrÃyaïa÷ paÂhyate | sÃtvata-tantre traya÷ puru«ÃvatÃrÃ÷ sm­tÃ÷ -

vi«ïos tu trÅïi rÆpÃïi puru«ÃkhyÃny atho vidu÷ |
ekaæ tu mahata÷ sra«Â­ dvitÅyaæ tantu-saæsthitam |
t­tÅyaæ sarva-bhÆtasthaæ tÃni j¤Ãtvà vimucyate || iti |

te ca vÃsudevasya k­«ïasyÃvatÃrÃ÷ -

ya÷ kÃraïÃrïava-jale bhajati sma yoga-
nidrÃm ity Ãdikà brahma-saæhitÃ-padya-trayÃt | (5.47)

bhÆtÃnÃm Ãdir utpattir madhyaæ pÃlanam antaÓ ca saæhÃras tat-tad-dhetur aham evokta-puru«a-lak«yas tvayà bhÃvya÷ ||20||

__________________________________________________________

BhG 10.21

ÃdityÃnÃm ahaæ vi«ïur jyoti«Ãæ ravir aæÓumÃn |
marÅcir marutÃm asmi nak«atrÃïÃm ahaæ ÓaÓÅ ||21||

ÓrÅdhara÷ : idÃnÅæ vibhÆtÅ÷ kathayati ÃdityÃnÃm ity Ãdinà yÃvad-adhyÃya-samÃpti÷ | ÃdityÃnÃæ dvÃdaÓÃnÃæ madhye vi«ïur nÃmÃdityo 'ham | jyoti«Ãæ prakÃÓakÃnÃæ madhye 'æÓumÃn viÓva-vyÃpi-raÓmi-yukto ravi÷ sÆryo 'ham | marutÃæ deva-viÓe«ÃïÃæ madhye marÅci-nÃmÃham asmi | yad và sapta marud-gaïà vÃyava÷ | te«Ãæ madhya iti | te ca avaha÷ pravaho vivaha÷ parÃvaha udvaha÷ saævaha parivaha iti spata marud-gaïÃ÷ | nak«atrÃïÃæ madhye candro 'ham ||21||

madhusÆdana÷ : etad-aÓaktena bÃhyÃni dhyÃnÃni kÃryÃïÅty Ãha yÃvad-adhyÃya-samÃpti÷ | ÃdityÃnÃæ dvÃdaÓÃnÃæ madhye vi«ïur visïu-nÃmÃdityo 'ham vÃmanÃvatÃro và | jyoti«Ãæ prakÃÓakÃnÃæ madhye 'haæ ravir æÓumÃn viÓva-vyÃpÅ prakÃÓaka÷ | marutÃæ sapta-saptakÃnÃæ madhye marÅci-nÃmÃham nak«atrÃïÃm adhipatir ahaæ ÓaÓÅ candramÃ÷ | nirdhÃraïe «a«ÂhÅ | atra prÃyeïa nirdhÃraïe «a«ÂhÅ | kvacit sambandhe 'pi yathà bhÆtÃnÃm asmi cetanety Ãdau | vÃmana-rÃmÃdayaÓ cÃvatÃrÃ÷ sarvaiÓvarya-ÓÃlino 'py anena rÆpeïa dhyÃna-vivak«ayà vibhÆti«u paÂhyante | v­«ïÅnÃæ vÃsudevo 'smÅti tena rÆpeïa dhyÃna-vivak«ayà savasyÃpi sva-vibhÆti-madhye pÃÂhavat | ata÷ paraæ ca prÃyeïÃyam adhyÃya÷ spa«ÂÃrtha iti kvacit kvacid vyÃkhyÃsyÃma÷ ||21||

viÓvanÃtha÷ : atha nirdhÃraïa-«a«Âhyà kvacit sambandha-«a«Âhyà ca vibhutÅr Ãha yÃvad-adhyÃya-samÃpti÷ | ÃdityÃnÃæ dvÃdaÓÃnÃæ madhye vi«ïur aham iti tan-nÃmà sÆryo mad-vibhÆtir ity artha÷ | evaæ sarvatra prakÃÓakÃnÃæ jyoti«Ãæ madhye aæÓumÃn mahÃ-kiraïa-mÃlÅ ravir aham | marÅci÷ pavana-viÓe«a÷ ||21||

baladeva÷ : ÃdityÃnÃæ dvÃdaÓÃnÃæ madhye vi«ïur vÃmano 'ham | jyoti«Ãæ prakÃÓÃnÃæ madhye 'æÓumÃn viÓva-vyÃpi-raÓmÅ ravir aham | marutÃm Æna-pa¤cÃÓat-saÇkhyakÃnÃæ madhye marÅcir aham | nak«atrÃïÃm adhipati÷ ÓaÓÅ sudhÃ-var«Å candro 'ham | atra nirdhÃraïe «a«ÂhÅ prÃyeïa kvacit sambandhe 'pÅti bodhyam ||21||

__________________________________________________________

BhG 10.22

vedÃnÃæ sÃmavedo 'smi devÃnÃm asmi vÃsava÷ |
indriyÃïÃæ manaÓ cÃsmi bhÆtÃnÃm asmi cetanà ||22||

ÓrÅdhara÷ : vedÃnÃm iti | vÃsava indra÷ | bhÆtÃnÃæ cetanà j¤Ãna-Óaktir aham asmi ||22||

madhusÆdana÷ : catÆrïÃæ vedÃnÃæ madhye gÃna-mÃdhuryeïÃtiramaïÅya÷ sÃmavedo 'ham asmi | vÃsava indra÷ sarva-devÃdhipati÷ | indriyÃïÃm ekÃdaÓÃnÃæ pravartakaæ mana÷ | bhÆtÃnÃæ sarva-prÃïi-sambandhinÃæ pariïÃmÃnÃæ madhye cid-abhivya¤jikà buddher v­ttiÓ cetanÃham asmi ||22||

viÓvanÃtha÷ : vÃsava indra÷ | bhÆtÃnÃæ sambandhinÅ cetanà j¤Ãna-Óakti÷ ||22||

baladeva÷ : vedÃnÃæ madhye gÅta-mÃdhuryeïotkar«Ãt sÃmavedo 'ham | devÃnÃæ madhye vÃsavas te«Ãæ rÃjà indro 'ham | indriyÃïÃæ madhye durjayaæ te«Ãæ pravartakaæ ca mano 'ham | bhÆtÃnÃæ sambandhinÅ cetanà j¤Ãna-Óaktir aham ||22||

__________________________________________________________

BhG 10.23

rudrÃïÃæ ÓaækaraÓ cÃsmi vitteÓo yak«a-rak«asÃm |
vasÆnÃæ pÃvakaÓ cÃsmi meru÷ ÓikhariïÃm aham ||23||

ÓrÅdhara÷ : rudrÃïÃm iti | rak«asÃm api krÆratvÃdi-sÃmyÃd yak«ai÷ sahaikÅk­tya nirdeÓa÷ | te«Ãæ madhye vitteÓa÷ kuvero 'smi | pÃvako 'gni÷ | ÓikhariïÃæ ÓikharatÃm ucchritÃnÃæ madhye meru÷ ||23||

madhusÆdana÷ : rudrÃïÃm ekÃdaÓÃnÃæ madhye ÓaÇkara÷ | vitteÓo dhanÃdhyak«a÷ kubero yak«a-rak«asÃæ yak«ÃnÃæ rÃk«asÃnÃæ ca | vasÆnÃm a«ÂÃnÃæ pÃvako 'smi | meru÷ sumeru÷ ÓikhariïÃm ÓikharavatÃm atyucchritÃnÃæ parvatÃnÃm ||23||

viÓvanÃtha÷ : vitteÓa÷ kuvera÷ ||23||

baladeva÷ : rudrÃïÃm ekÃdaÓÃnÃæ madhye ÓaÇkarÃkhyo rudro 'ham | yak«a-rak«asÃm Ãdhipo vitteÓa÷ kuvero 'ham | vasÆnÃm a«ÂÃnÃæ madhye pÃvako 'gnir aham  | ÓikhariïÃm atyucchritÃnÃæ madhye meru÷ svarïÃcalo 'ham ||23||


__________________________________________________________

BhG 10.24

purodhasÃæ ca mukhyaæ mÃæ viddhi pÃrtha b­haspatim |
senÃnÅnÃm ahaæ skanda÷ sarasÃm asmi sÃgara÷ ||24||

ÓrÅdhara÷ : purodhasÃm iti | purodhasÃæ madhye deva-purohitatvÃn mukhyaæ b­haspatim mÃæ viddhi | senÃnÅnÃæ madhye deva-senÃpati÷ skando 'ham asmi | sarasÃm sthira-jalÃÓayÃnÃæ madhye samudro 'smi ||24||

madhusÆdana÷ : indrasya sarva-rÃja-Óre«ÂhatvÃt tat-purodhasaæ b­haspatiæ sarve«Ãæ purodhasÃæ rÃja-purohitÃnÃæ madhye mukhyaæ Óre«Âhaæ mÃm eva he pÃrtha  viddhi jÃnÅhi | senÃnÅnÃm senÃpatÅnÃæ madhye deva-senÃpati÷ skando guho 'ham asmi | sarasÃm deva-khÃta-jalÃÓayÃnÃæ madhye sÃgara÷ sagara-putrai÷ khÃto jalÃÓayo 'ham asmi ||24||

viÓvanÃtha÷ : senÃnÅnÃm ity Ãr«am | skandha÷ kÃrtikeya÷ ||24||

baladeva÷ : indrasya sarva-rÃja-mukhyatvÃt tat-purohitaæ b­haspatiæ sarva-patiæ rÃja-purohitÃnÃæ mukhyaæ mÃæ viddhÅti so 'ham ity artha÷ | senÃnÅnÃm iti nu¬Ãgamanas tv Ãr«a÷ | sarva-rÃja-senÃnÃæ madhye skanda÷ kÃrttikeyo 'ham | sarasÃm sthira-jalÃnÃæ madhye sÃgaro 'ham ||24||


__________________________________________________________

BhG 10.25

mahar«ÅïÃæ bh­gur ahaæ girÃm asmy ekam ak«aram |
yaj¤ÃnÃæ japa-yaj¤o 'smi sthÃvarÃïÃæ himÃlaya÷ ||25||

ÓrÅdhara÷ : mahar«ÅïÃm iti | girÃæ vÃcÃæ padÃtmikÃnÃæ madhye ekam ak«aram oÇkÃrÃkhyaæ padam asmi | yaj¤ÃnÃæ Órauta-smÃrtÃnÃæ madhye japa-rÆpa-yaj¤o 'ham ||25||

madhusÆdana÷ : mahar«ÅïÃæ sapta-brahmaïÃæ madhye bh­gur atitejasvitvÃd aham | girÃæ vÃcÃæ pada-lak«aïÃnÃæ madhya ekam ak«aram padam oækÃro 'ham asmi | yaj¤ÃnÃæ madhye japa-yaj¤o hiæsÃdi-do«a-ÓÆnyatvenÃtyanta-Óodhako 'ham asmi | sthÃvarÃïÃæ sthitimatÃæ madhye himÃlayo 'haæ | ÓikharavatÃæ madhye hi merur aham ity uktam ata÷ sthÃvaratvena Óikharatvena cÃrtha-bhedÃv ado«a÷ ||25||

viÓvanÃtha÷ : ekam ak«araæ praïava÷ ||25||

baladeva÷ : mahar«ÅïÃæ brahma-putrÃïÃæ madhye 'titejasvÅ bh­gur aham | girÃæ pada-lak«aïÃnÃæ vÃcÃæ madhye ekam ak«aram praïavo 'ham asmi | yaj¤ÃnÃæ madhye japa- yaj¤o 'smi | tasyÃhiæsÃtmakatvenotk­«ÂatvÃt sthÃvarÃïÃæ sthitimatÃæ madhye himÃcalo 'haæ | atyuccatvenÃtisthairyeïa cÃrtha-bhedÃn meru-himÃlayayor vibhÆtyor bheda÷ ||25||


aÓvattha÷ sarva-v­k«ÃïÃæ devar«ÅïÃæ ca nÃrada÷ |
gandharvÃïÃæ citraratha÷ siddhÃnÃæ kapilo muni÷ ||26||


ÓrÅdhara÷ : aÓvattha iti | devà eva santo ye mantra-darÓanena ­«itvaæ prÃptÃs te«Ãæ madhye nÃrado 'smi | siddhÃnÃm utpattita÷ eva adhigata-paramÃrtha-tattvÃnÃæ madhye kapilÃkhyo munir asmi ||26||

madhusÆdana÷ : sarvae«Ãæ v­k«ÃïÃæ vanaspatÅnÃm anye«Ãæ ca | devà eva santo ye mantra-darÓitvena ­«itvaæ prÃptÃs te devar«ayas te«Ãæ madhye nÃrado 'ham asmi | gandharvÃïÃæ gÃna-dharmaïÃæ deva-gÃyakÃnÃæ madhye citraratho 'ham asmi | siddhÃnÃæ janmanaiva vinà prayatnaæ dharma-j¤Ãna-vairÃgyaiÓvaryÃtiÓayaæ prÃptÃnÃm adhigata-paramÃrthÃnÃæ madhye kapilo munir aham ||26||

viÓvanÃtha÷ : Nothing. 

baladeva÷ : pÆjyatvena sarva-v­k«ÃïÃæ madhye Óre«Âho 'Óvattho 'haæ devar«ÅïÃæ madhye parama-bhaktatvenotk­«Âo nÃrado 'ham | gandharvÃïÃæ madhye 'tigÃyakatvenotk­«ÂatvÃc citraratho 'ham | siddhÃnÃæ svÃbhÃvikÃïimÃdimatÃæ kapila÷ kÃrdamir munir aham ||26||

__________________________________________________________

BhG 10.27

uccai÷Óravasam aÓvÃnÃæ viddhi mÃm am­todbhavam |
airÃvataæ gajendrÃïÃæ narÃïÃæ ca narÃdhipam ||27||

ÓrÅdhara÷ : uccai÷Óravasam iti | am­tÃrthaæ k«Årodadhi-manthanÃd udbhÆtam uccai÷Óravasam nÃmÃÓvaæ mad-vibhÆtiæ viddhi | am­todbhavam ity etad airÃvate 'pi sambadhyate | narÃdhipaæ rÃjÃnaæ mÃæ mad-vibhÆtiæ viddhi  ||27||

madhusÆdana÷ : aÓvÃnÃæ madhya uccai÷Óravasam am­ta-mathanodbhavam aÓvaæ mÃæ viddhi | airÃvataæ gajam am­ta-mathanodbhavam gajendrÃïÃæ madhye mÃæ viddhi | narÃïÃæ ca madhye narÃdhipaæ rÃjÃnaæ mÃæ viddhÅty anu«ajyate ||27||

viÓvanÃtha÷ : am­todbhavam am­ta-mathanodbhÆtam ||27||

baladeva÷ : aÓvÃnÃæ madhye uccai÷Óravasam | gajendrÃïÃæ madhye airÃvataæ ca mÃæ viddhi | am­todbhavam am­tÃrthakÃt k«ÅrÃbdhi-mathanÃj jÃtam iti dvayor viÓe«aïam | narÃdhipaæ rÃjÃnaæ asahya-tejasaæ dharmi«Âham ||27||


__________________________________________________________

BhG 10.28

ÃyudhÃnÃm ahaæ vajraæ dhenÆnÃm asmi kÃmadhuk |
prajanaÓ cÃsmi kandarpa÷ sarpÃïÃm asmi vÃsuki÷ ||28||

ÓrÅdhara÷ : ÃyudhÃnÃm iti | ÃyudhÃnÃæ madhye vajram asmi | kÃmÃn dogdhÅti kÃma-dhuk | prajana÷ prajotpatti-hetu÷ kandarpa÷ kÃmo 'smi | na kevalaæ sambhoga-mÃtra-pradhÃna÷ kÃmo mad-vibhÆtir aÓÃstrÅyatvÃt | sarpÃïÃm savidhÃnÃæ rÃjà vÃsukir asmi ||28||

madhusÆdana÷ : ÃyudhÃnÃæ astrÃïÃæ madhye vajraæ dadhÅcer asth-sambhavam astram aham asmi | dhenÆnÃæ dogdhrÅïÃæ madhye kÃmaæ dogdhÅti kÃma-dhuk | samudra-mathanodbhavà vasi«Âhasya kÃma-dhenur aham asmi | kÃmÃnÃæ madhye prajana÷ prajanayità putrotpatty-artho ya÷ kandarpa÷ kÃma÷ so 'ham asmi | ca-kÃras tv artho rati-mÃtra-hetu-kÃma-vyÃv­tty-artha÷ | sarpÃÓ ca nÃgÃÓ ca jÃti-bhedÃd bhidyante | tatra sarpÃïÃm madhye te«Ãæ rÃjà vÃsukir aham asmi ||28||

viÓvanÃtha÷ : kÃma-dhuk kÃma-dhenu÷ | kandarpÃnÃæ madhye prajana÷ prajotpatti-hetu÷ kandarpo 'ham ||28||

baladeva÷ : ÃyudhÃnÃæ madhye vajraæ pavir aham | kÃma-dhuk vächita-pÆrayitrÅ kÃma-dhenur aham | prajana÷ santÃnotpÃdaka÷ kandarpa÷ kÃmo 'ham | rati-sukha-mÃtra-hetu÷ sa nÃham iti ca-ÓabdÃt | sarpÃïÃm eka-ÓirasÃæ madhye vÃsukir aham ||28||


__________________________________________________________

BhG 10.29

anantaÓ cÃsmi nÃgÃnÃæ varuïo yÃdasÃm aham |
pitÌïÃm aryamà cÃsmi yama÷ saæyamatÃm aham ||29||

ÓrÅdhara÷ : ananta iti | nÃgÃnÃæ nirvi«ÃïÃæ rÃjÃnanta÷ Óe«o 'ham | yÃdasÃm jala-carÃïÃæ rÃjà varuïo 'ham | pitÌïÃm rÃjÃryamÃsmi | saæyamatÃm niyamanaæ kurvatÃæ madhye yamo 'smi ||29||

madhusÆdana÷ : nÃgÃnÃæ jÃti-bhedÃnÃæ madhye te«Ãæ rÃjÃnantaÓ ca Óe«Ãkhyo 'ham asmi | yÃdasÃm jala-carÃïÃæ madhye te«Ãæ rÃjà varuïo 'ham asmi | pitÌïÃm madhye 'ryamà nÃma pit­-rÃjaÓ cÃham asmi | saæyamatÃm saæyamaæ dharmÃdharma-phala-dÃnenÃnugrahaæ nigrahaæ ca kurvatÃæ madhye yamo 'ham smi ||29||

viÓvanÃtha÷ : yÃdasÃm jala-carÃïÃæ | saæyamatÃm daï¬ayatÃm ||29||

baladeva÷ : nÃgÃnÃm aneka-ÓirasÃæ madhye 'nanta÷ Óe«o 'ham | yÃdasÃm jala-jantÆnÃm adhipo varuïo 'ham | pitÌïÃm rÃjÃryamÃkhya÷ pit­-devo 'ham | saæyamatÃm daï¬ayatÃæ madhye nyÃya-daï¬a-k­t yamo 'haæ chÃdeÓÃbhÃva Ãr«a÷ ||29||

__________________________________________________________

BhG 10.30

prahlÃdaÓ cÃsmi daityÃnÃæ kÃla÷ kalayatÃm aham |
m­gÃïÃæ ca m­gendro 'haæ vainateyaÓ ca pak«iïÃm ||30||

ÓrÅdhara÷ : prahlÃda iti | kalayatÃæ vaÓÅkurvatÃæ gaïayatÃæ và madhye kÃlo 'ham asmi | m­gendra÷ siæha÷ | pak«iïÃæ madhye vainateyo garu¬o 'smi ||30||

madhusÆdana÷ : daityÃnÃæ diti-vaæÓyÃnÃæ madhye prakar«eïa hlÃdayaty Ãnandayati parama-sÃttvikatvena sarvÃn iti prahlÃdaÓ cÃsmi | kalayatÃæ saÇkhyÃnaæ gaïanaæ kurvatÃæ madhye kÃlo 'ham | m­gendra÷ siæho m­gÃïÃæ paÓÆnÃæ madhye 'ham | vainateyaÓ ca pak«iïÃæ vinatÃ-putro garu¬a÷ ||30||

viÓvanÃtha÷ : kalayatÃæ vaÓÅkurvatÃm | m­gendra÷ siæha÷ | vainateyo garu¬a÷ ||30||

baladeva÷ : daityÃnÃæ diti-vaæÓyÃnÃæ madhye te«Ãm adhipatir bhagavan-ni«ÂhÃtiÓayÃd varÅyÃn prahlÃdo 'ham | kalayatÃæ vaÓÅkurvatÃæ madhye kÃlo 'ham | m­gÃïÃæ paÓÆnÃæ madhye 'tivikrameïotk­«Âo m­gendra÷ siæho 'ham | pak«iïÃæ madhye vi«ïu-rathatvenÃtiÓre«Âho vainateyo garu¬o 'ham ||30||

__________________________________________________________

BhG 10.31

pavana÷ pavatÃm asmi rÃma÷ Óastrabh­tÃm aham |
jha«ÃïÃæ makaraÓ cÃsmi srotasÃm asmi jÃhnavÅ ||31||

ÓrÅdhara÷ : pavana iti | pavatÃæ pÃvayitÌïÃæ vegavatÃæ và madhye vÃyur aham asmi | Óastra-bh­tÃm vÅrÃïÃæ rÃmo dÃÓarathi÷ | yad và rÃma÷ paraÓurÃma÷ | jha«ÃïÃæ matsyÃnÃæ madhye makaro nÃma matsya-jÃti-viÓe«o 'ham | srotasÃæ pravÃhodakÃnÃæ madhye bhÃgÅrathÅ ||31||

madhusÆdana÷ : pavatÃæ pÃvayitÌïÃæ vegavatÃæ và madhye pavano vÃyur aham asmi | Óastrabh­tÃm Óastra-dhÃriïÃæ yuddha-kuÓalÃnÃæ madhye rÃmo dÃÓarathir akhila-rÃk«asa-kula-k«aya-kara÷ parama-vÅro 'ham asmi | sÃk«Ãt-svarÆpasyÃpy anena rÆpeïa cintanÃrthaæ v­«ïÅnÃæ vÃsudevo 'smÅtivad atra pÃÂha iti prÃg uktam | jha«ÃïÃæ matsyÃnÃæ madhye makaro nÃma taj-jÃti-viÓe«a÷ | srotasÃm vegena calaj-jalÃnÃæ nadÅnÃæ madhye sarva-nadÅ-Óre«Âhà jÃhnavÅ gaÇgÃham asmi ||31||

viÓvanÃtha÷ : pavatÃæ vegavatÃæ pavitrÅkurvatÃæ và madhye rÃma÷ paraÓurÃmas tasyÃveÓÃvatÃratvÃd ÃveÓÃnÃæ ca jÅva-viÓe«atvÃd yuktam eva vibhÆtitvam | tathà ca bhÃgavatÃm­ta-dh­ta-pÃdma-vÃkyaæ-

etat te kathitaæ devi jÃmadagner mahÃtmana÷ |
ÓaktyÃveÓÃvatÃrasya caritaæ ÓÃrÇgiïa÷ prabho÷ || [LBhÃg 1.4.39]

Ãvi«Âo bhÃrgave cÃbhÆt iti ca | 

ÃveÓÃvatÃra-lak«aïaæ ca tatraiva bhÃgavatÃm­te yathÃ-

j¤Ãna-Óakty-Ãdi-kalayà yatrÃvi«Âo janÃrdana÷ |
ta ÃveÓà nigadyante jÅvà eva mahattamÃ÷ || [LBhÃg 1.1.18] iti |

jha«ÃïÃæ matsyÃnÃæ makaro matsya-jÃti-viÓe«a÷ | srotasÃm srotasvatÅnÃm ||31||

baladeva÷ : pavatÃæ pÃvanÃnÃæ vegavatÃæ ca madhye pavano vÃyur aham | rÃma÷ paraÓurÃma÷ | jha«ÃïÃæ matsyÃnÃæ madhye makaras taj-jÃti-viÓe«o 'ham | srotasÃm pravahaj-jalÃnÃæ madhye jÃhnavÅ gaÇgÃham ||31||

__________________________________________________________

BhG 10.32

sargÃïÃm Ãdir antaÓ ca madhyaæ caivÃham arjuna |
adhyÃtma-vidyà vidyÃnÃæ vÃda÷ pravadatÃm aham ||32||

ÓrÅdhara÷ : sargÃïÃm iti | s­jyanta iti sargà ÃkÃÓÃdaya÷ | te«Ãm ÃdivantaÓ ca madhyaæ caivÃham | aham ÃdiÓ ca madhyaæ cety atra s­«Ây-Ãdi-kart­tvaæ pÃramaiÓvaryam uktam | atra tÆtpatti-sthiti-pralayà mad-vibhÆtitvena dhyeyà ity ucyate iti viÓe«a÷ | adhyÃtma-vidyÃtma-vidyà | pravadatÃæ vÃdinÃæ sambandhinyo vÃda-jalpa-vitaï¬ÃkhyÃs tisra÷ kathÃ÷ prasiddhÃ÷ | tÃsÃæ madhye vÃdo 'ham | yatra dvÃbhyÃm api pramÃïatas tarkataÓ ca svapak«a÷ sthÃpyate para-pak«aÓ ca cchala-jÃti-nigraha-sthÃnais tat-pak«aæ dÆ«ayati na tu sva-pak«aæ sthÃpayati, sà vitaï¬Ã nÃma kathà | tatra jalpa-vitaï¬e vijigÅ«amÃïayor vÃdino÷ Óakti-parÅk«Ã-mÃtra-phale | vÃdas tu vÅta-rÃgayo÷ Ói«yÃcÃryayor anyayor và tattva-nirÆpaïa-phala÷ | ato 'sau Óre«ÂhatvÃn mad-vibhÆtir ity artha÷ ||32||

madhusÆdana÷ : sargÃïÃm acetana-s­«ÂÅnÃm Ãdir antaÓ ca madhyaæ cotpatti-sthiti-layà aham eva | he arjuna | bhÆtÃnÃæ jÅvÃvi«ÂÃnÃæ cetanatvena prasiddhÃnÃm evÃdir antaÓ ca madhyaæ cety uktam upakrame, iha tv acetana-sargÃïÃm iti na paunaruktyam | vidyÃnÃæ madhye 'dhyÃtma-vidyà mok«a-hetur Ãtma-tattva-vidyÃham | pravadatÃæ pravadat-sambandhinÃæ kathÃ-bhedÃnÃæ vÃda-jalpa-vitaï¬ÃtmakÃnÃæ madhye vÃdo 'ham | bhÆtÃnÃm asmi cetanety atra yathà bhÆta-Óabdena tat-sambandhina÷ pariïÃmà lak«itÃs tatheha pravadac-chabdena tat-sambandhina÷ kathÃ-bhedà lak«yante | ato nirdhÃraïopapatti÷ | yathà Órute tÆbhayatrÃpi sambandhe «a«ÂhÅ | tatra tattva-bubhutsvor vÅtarÃgayo÷ sa-brahmacÃriïor guru-Ói«yayor và pramÃïena tarkeïa ca sÃdhana-dÆ«aïÃtmà sa-pak«a-pratipak«a-parigrahas tattva-nirïaya-paryanto vÃda÷ | tad uktaæ pramÃïa-tarka-sÃdhanopÃlambha÷ siddhÃntÃviruddha÷ pa¤cÃvayavopapanna÷ pak«a-pratipak«a-parigraho vÃda÷ iti | vÃda-phalasaya tattva-nirïayasya durdurƬha-vÃdi-nirÃkaraïena saærak«aïÃrthaæ vijigÅ«u-kathe jalpa-vitaï¬e jaya-parÃyaja-mÃtra-paryante | tad uktam tattvÃdhyavasÃya-saærak«aïÃrthaæ jalpa-vitaï¬e bÅja-praroha-saærak«aïÃrthaæ kaïÂaka-ÓÃkhÃ-prÃvaraïavat [NyÃyaD 4.2.47] iti | chala-jÃti-nigraha-sthÃnai÷ para-pak«o dÆ«yata iti jalpe vitaï¬ÃyÃæ ca samÃnam | tatra vitaï¬ÃyÃm ekena sva-pak«a÷ sthÃpyata eva, anyena ca sa dÆ«yata eva | jalpe tÆbhÃbhyÃm api sva-pak«a÷ sthÃpyata ubhÃbhyÃm api para-pak«o dÆ«yata iti viÓe«a÷ | tad uktaæ yathoktopapanna-cchala-jÃti-nigraha-sthÃna-sÃdhanopalambho jalpa÷ sa pratipak«a-sthÃpanÃ-hÅno vitaï¬Ã iti | ato vitaï¬Ã-dvaya-ÓarÅratvÃj jalpo nÃma naikà kathÃ, kintu Óakty-atiÓaya-j¤ÃnÃrthaæ samaya-bandha-mÃtreïa pravartata iti khaï¬ana-kÃrÃ÷ | tattvÃdhyvasÃya-paryavasÃyitvena tu vÃdasya Óre«Âhatvam uktam eva ||32||

viÓvanÃtha÷ : s­jyanta iti sargà ÃkÃÓÃdayas te«Ãm Ãdi÷ s­«Âir anta÷ saæhÃra÷ | madhyaæ pÃlanaæ ceti s­«Âi-sthiti-pralayà mad-vibhÆtitvena dhyeyà ity artha÷ | aham ÃdiÓ ca madhyaæ cety atra s­«Ây-Ãdi-kartà parameÓvara evokta÷ | vidyÃnÃæ j¤ÃnÃnÃæ madhye aham Ãtma-vidyà Ãtma-j¤Ãnam | pravadatÃæ sva-pak«aæ sthÃpana-para-pak«a-dÆ«aïÃdi-rÆpa-jalpa-vitaï¬Ãdi-kurvatÃæ vÃdas tattva-nirïaya÷ prav­tti-siddhÃnte ya÷ so 'ham ||32||

baladeva÷ : sargÃïÃæ mahad-ÃdÅnÃæ ja¬a-s­«ÂÅnÃm Ãdir anto madhyaæ cÃham iti te«Ãæ sarga-saæhÃra-pÃlanÃni mad-vibhÆtitayà bhÃvyÃnÅty artha÷ | aham ÃdiÓ ca ity Ãdau mat-svÃæÓa-cetanÃnÃæ bhÆtÃnÃæ sargÃdi-hetur mad-vibhÆtir ity uktamato na puna÷ punar-ukti÷ |  

aÇgÃni vedÃÓ catvÃro mÅmÃæsà nyÃya-vistara÷ |
dharma-ÓÃstraæ purÃïaæ ca vidyà hy etÃÓ caturdaÓa ||

ity uktÃnÃæ vidyÃnÃæ madhye 'dhyÃtma-vidyà saparikara-paramÃtma-nirïetrÅ caturlak«aïÅ vedÃnta-vidyÃham evety artha÷ | pravadatÃæ sambandhÅ yo vÃda÷ so 'ham | te«Ãæ khalu vÃda-jalpa-vitaï¬Ãs tisra÷ kathÃ÷ prasiddhÃ÷ | tatrobhaya-sÃdhanavatÅ vijigÅ«u-kathà jalpa÷ | yatrobhÃbhyÃæ pramÃïena tarkenïa sva-pak«a÷ sthÃpyate chala-jÃti-nigraha-sthÃnai÷ para-pak«o dÆ«yate sva-pak«a-sthÃpana-hanà para-pak«a-dÆ«aïÃvasÃnà kathà vitaï¬Ã | ete pravadator vijigÅ«vo÷ Óakti-mÃtra-parÅk«ake ni«phale tattva-bubhutsu-kathà vÃda÷ | sa ca tattva-nirïaya-phalakatvenotk­«ÂatvÃn mad-vibhÆtir iti ||32||


__________________________________________________________

BhG 10.33

ak«arÃïÃm akÃro 'smi dvandva÷ sÃmÃsikasya ca |
aham evÃk«aya÷ kÃlo dhÃtÃhaæ viÓvatomukha÷ ||33||

ÓrÅdhara÷ : ak«arÃïÃm iti | ak«arÃïÃæ varïÃnÃæ madhye akÃro 'smi | tasya sarva-vÃÇmayatvena Óre«ÂhatvÃt | tathà ca Óruti÷ akÃro vai sarvà vÃk sai«Ã sparÓo«ambhir vyajyamÃnà bahvÅ nÃnÃ-rÆpà bhavati [Ai.ù. 1.3.6] iti | sÃmÃsikasya samÃsa-samÆhasya madhye dvandva÷ rÃma-k­«ïÃv ity-Ãdi-sÃmÃso 'smi | ubhaya-pada-pradhÃnatvena Óre«ÂhatvÃt | ak«aya÷ pravÃha-rÆpa÷ kÃlo 'ham eva | kÃla÷ kalayatÃm aham ity atrÃyur gaïanÃtmaka÷ saævatsara-ÓatÃdy-Ãyu÷ svarÆpa÷ kÃla ukta÷ | sa ca tasminn Ãyu«i k«Åïe sati k«Åyate | atra tu pravÃhÃtmako 'k«aya÷ kÃla ucyate iti viÓe«a÷ | karma-phala-vidhÃtÌïÃæ madhye viÓvatomukho dhÃtà | sarva-karma-phala-vidhÃtÃhaæ ity artha÷ ||33||

madhusÆdana÷ : ak«arÃïÃæ sarve«Ãæ varïÃnÃæ madhye 'kÃro 'ham asmi | a-kÃro vai sarvà vÃk [Ai.ù. 1.3.6] iti Órutes tasya Óre«Âhatvaæ prasiddham | dvandva÷ samÃsa ubhaya-padÃrtha-pradhÃna÷ sÃmÃsikasya samÃsa-samÆhasya madhye 'ham asmi | pÆrva-padÃrtha-pradhÃno 'vyayÅbhÃva uttara-padÃrtha-pradhÃnas tatpuru«o 'nyapadÃrtha-pradhÃno bahuvrÅhir iti te«Ãm ubhaya-padÃrtha-sÃmyÃbhÃvenÃpak­«ÂatvÃt | k«ayi-kÃlÃbhimÃny ak«aya÷ kÃla÷ j¤a÷ kÃla-kÃlo guïÅ sarva-vidya÷ ity Ãdi-Óruti-prasiddho 'ham eva | kÃla÷ kalayatÃm aham ity atra tu k«ayÅ kÃla ukta iti bheda÷ | karma-phala-vidhÃtÌïÃæ madhye viÓvatomukha÷ sarvato mukho dhÃtà sarva-karma-phala-dÃteÓvaro 'ham ity artha÷ ||33||

viÓvanÃtha÷ : sÃmÃsikasya samÃsa-samÆhasya madhye dvandva÷ ubhaya-padÃrtha-pradhÃnatvena tasya samÃse«u Órai«ÂhyÃt | ak«aya÷ kÃla÷ saæhartÌïÃæ madhye mahÃkÃlo rudro viÓvatomukhaÓ caturbhyo 'haæ dhÃtà sra«ÂÌïÃæ madhye brahmà ||33||

baladeva÷ : ak«arÃïÃæ varïÃnÃæ madhye 'ham a-kÃro 'smi | a-kÃro vai sarvà vÃk [Ai.ù. 1.3.6] iti ÓrutiÓ ca | sÃmÃsikasya samÃsa-samÆhasya madhye dvandvo 'ham | avyayÅbhÃva-tatpuru«a-bahuvrÅhi«Æbhaya-padÃrtha-pradhÃnatÃ-virahi«u madhye tasyobhaya-padÃrtha-pradhÃnatayotk­«ÂtatvÃt | saæhartÌïÃæ madhye 'k«aya÷ | kÃla÷ saÇkar«aïa-mukhottha÷ kÃlÃgnir aham | sra«ÂÌïÃæ madhye viÓvatomukhaÓ catur-vaktro dhÃtà vidhir aham ||33||


__________________________________________________________

BhG 10.34

m­tyu÷ sarvaharaÓ cÃham udbhavaÓ ca bhavi«yatÃm |
kÅrti÷ ÓrÅr vÃk ca nÃrÅïÃæ sm­tir medhà dh­ti÷ k«amà ||34||

ÓrÅdhara÷ : m­tyur iti | saæhÃrakÃnÃæ madhye sarvaharo m­tyur aham | bhavi«yatÃæ bhÃvi-kalyÃïÃnÃæ prÃïinÃm udbhavo 'bhudayo 'ham | nÃrÅïÃæ madhye kÅrty-ÃdyÃ÷ spata-devatÃ-rÆpÃ÷ striyo 'ham | yÃsÃm ÃbhÃsa-mÃtra-yogena prÃïina÷ ÓlÃghyà bhavanti tÃ÷ kÅrty-ÃdyÃ÷ striyo mad-vibhÆtaya÷ ||34||

madhusÆdana÷ : saæhÃra-kÃriïÃæ madhye sarva-hara÷ sarva-saæhÃra-kÃrÅ m­tyur aham | bhavi«yatÃæ bhÃvi-kalyÃïÃnÃæ ya udbhava utkar«a÷ sa cÃham eva | nÃrÅïÃæ madhye kÅrti÷ ÓrÅr vÃk sm­tir medhà dh­ti÷ k«ameti ca sapta dharma-patnyo 'ham eva | tatra kÅrtir dhÃrmikatva-nimittà praÓastatvena nÃnÃ-dig-deÓÅya-loka-j¤Ãna-vi«ayatÃ-rÆpà khyÃti÷ | ÓrÅr dharmÃrtha-kÃma-sampat ÓarÅra-Óobhà và kÃntir và | vÃk sarasvatÅ sarvasyÃrthasya prakÃÓikà saæsk­tà vÃïÅ | ca-kÃrÃn mÆrtyÃdayo 'pi dharma-patnyo g­hyante | sm­tiÓ cirÃnubhÆtÃrtha-smaraïa-Óakti÷ | aneika-granthÃrtha-dhÃraïÃ-Óaktir medhà | dh­tir avasÃde 'pi ÓarÅrendriya-saæghÃtottambhana-Óakti÷ | ucch­Çkhala-prav­tti-kÃraïena cÃpala-prÃptau tan-nivartana-Óaktir và | k«amà har«a-vi«Ãdayor avik­ta-cittatà | yÃsÃm ÃbhÃsa-mÃtra-sambandhenÃpi jana÷ sarva-lokÃdaraïÅyo bhavati tÃsÃæ sarva-strÅ«Ættamatvam atiprasiddham eva ||34||

viÓvanÃtha÷ : prÃtik«aïikÃnÃæ m­tyÆnÃæ madhye sarvahara÷ sarva-sm­ti-haro m­tyur ahaæ yad uktaæ m­tyur atyanta-vism­ti÷ iti | bhavi«yatÃæ bhÃvinÃæ prÃïi-vikÃrÃïÃæ madhye udbhava÷ prathama-vikÃro jagmÃham | nÃrÅïÃæ madhye kÅrti÷ khyÃti÷ | ÓrÅ÷ kÃnti÷ vÃk saæsm­tà vÃïÅti tisras tathà sm­ty-ÃdayaÓ catasra÷ ca-kÃrÃt mÆrtyÃdayaÓ cÃnyà dharma-patnyaÓ cÃham ||34||

baladeva÷ : prÃtik«aïikÃnÃæ m­tyÆnÃæ madhye sarva-sm­ti-haro m­tyur aham | bhavi«yatÃæ bhÃvinÃæ prÃïi-vikÃrÃïÃm udbhavo janmÃkhya÷ prathama-vikÃro 'ham | nÃrÅïÃæ madhye kÅrty-Ãdaya÷ sapta mad-vibhÆtaya÷  | daivatà hy etÃ÷ | yÃsÃm ÃbhÃsenÃpi narÃ÷ ÓlÃghyà bhavanti | tatra kÅrtir dhÃrmikatvÃdi-sÃdguïya-khyÃti÷ | ÓrÅs tri-varga-sampat kÃya-dyutir và | vÃk sarvÃrtha-vya¤jakà saæsk­ta-bhëà | sm­tir anubhÆtÃrtha-smaraïa-Óakti÷ | medhà bahu-ÓÃstrÃrthÃvadhÃraïa-Óakti÷ | dh­tiÓ cÃpalya-prÃptau tan-nivartana-Óakti÷ | k«amà har«e vi«Ãde ca prÃpte nirvikÃra-cittatà  ||34||

__________________________________________________________

BhG 10.35

b­hat-sÃma tathà sÃmnÃæ gÃyatrÅ chandasÃm aham |
mÃsÃnÃæ mÃrgaÓÅr«o 'ham ­tÆnÃæ kusumÃkara÷ ||35||

ÓrÅdhara÷ : b­hat-sÃmeti | tvÃm iddhi havÃmahe [Rv 6.46.1] ity asyÃm ­ci gÅyamÃnaæ b­hat-sÃma | tena cendraæ sarveÓvaratvena sthÆyata iti Órai«Âhyam | chanda-viÓi«ÂÃnÃæ mantrÃïÃæ madhye gÃyatrÅ mantro 'ham | dvijatvÃpÃdakatvena somÃharaïe ca Óre«ÂhatvÃt | kusumÃkaro vasanta÷ ||35||

madhusÆdana÷ : vedÃnÃæ sÃmavedo 'smÅty uktaæ tatrÃyam anyo viÓe«a÷ sÃmnÃm ­g-ak«arÃrƬhÃnÃæ gÅti-viÓe«ÃïÃæ madhye tvÃm iddhi havÃmaha [Rv 6.46.1] ity asyÃm ­ci gÅti-viÓe«o b­hat-sÃma | tac cÃtirÃtre p­«Âha-stotraæ sarveÓvaratvenendra-stuti-rÆpam anyata÷ Óre«ÂhatvÃd aham | chandasÃæ niyatÃk«ara-pÃdatva-rÆpa-cchando-viÓi«ÂÃnÃm ­cÃæ madhye dvijÃter dvitÅya-janma-hetutvena prÃta÷-savanÃdi-savana-traya-vyÃpitvena tir«Âubh-jagatÅbhyÃæ somÃharaïÃrthaæ gatÃbhyÃæ somo na labdho 'k«arÃïi ca hÃritÃni jagatyà trÅïi tri«Âubhaikam iti catvÃri tair ak«arai÷ saha somasyÃharaïena ca sarva-Óre«Âhà gÃyatry-­g aham | catur-ak«arÃïi ha và agre chandÃæsy Ãsutato jagatÅ somam acchÃtpat sà trÅïy ak«arÃïi hitvà jagÃm tatas tri«Âup somam acchÃpatat saikam ak«araæ hitvÃpatat tato gÃyatrÅ somam acchÃpatat sà tÃni cÃk«arÃïi haranty Ãgacchat somaæ ca tasmÃd a«ÂÃk«arà gÃyatrÅ ity upakramya tadÃhur gÃyatrÃïi vai sarvÃïi savanÃni gÃyatrÅ hy evaitad upas­jamÃnai÷ iti Óatapatha-Órute÷ | gÃyatrÅ và idaæ sarvaæ bhÆtam ity-Ãdi-chÃndogya-ÓruteÓ ca |

mÃsÃnÃæ dvÃdaÓÃnÃæ madhye 'bhinivaÓÃli-vÃstÆka-ÓÃkÃdi-ÓÃlÅ ÓÅrtÃtapa-ÓÆnyatvena ca sukha-hetur mÃrgaÓÅr«o 'ham | ­tÆnÃæ «aïïÃæ madhye kusumÃkara÷ sarva-sugandhi-kusumÃnÃm Ãkaro 'tiramaïÅyo vasanta÷ | vasante brÃhmaïam upanayÅta | vasante brÃhmaïo 'gnÅnÃd adhÅta | vasante vasante jyoti«Ã yajeta | tad vai vasanta evÃbhyÃrabheta | vasanto vai brÃhamasya rtu÷ | ity Ãdi-ÓÃstra-prasiddho 'ham asmi ||35||

viÓvanÃtha÷ : vedÃnÃæ sÃmavedo 'smÅty uktam | tatra sÃmnÃm api madhye b­hat-sÃma tvÃm iddhi havÃmahe [Rv 6.46.1] ity asyÃm ­ci vigÅyamÃnaæ b­hat-sÃma | chandasÃæ madhye gÃyatrÅ nÃma chanda÷ | kusumÃkaro vasanta÷ ||35||

baladeva÷ : vedÃnÃæ sÃmavedo 'smÅty uktaæ prÃk | tatrÃnyaæ viÓe«am Ãha b­had iti | sÃmnÃm ­g-ak«ara-rƬhÃnÃæ gÅti-viÓe«ÃïÃæ madhye tvÃm iddhi havÃmahe [Rv 6.46.1] ity asyÃm ­ci gÅtiæ viÓe«o b­hat-sÃma tac cÃtirÃtre p­«Âha-stotraæ sarveÓvaratvendra-stuti-rÆpam anya-sÃmotk­«ÂatvÃd aham | chandasÃæ niyatÃk«ara-pÃdatva-rÆpa-cchando-viÓi«ÂÃnÃm ­cÃæ madhye gÃyatrÅ ­g ahaæ dvijÃter dvitÅya-janma-hetutvena tasyÃ÷ Órai«ÂhyÃt | gÃyatrÅ và idaæ sarvaæ bhÆtaæ yad idaæ kiæ ca iti brahmÃvatÃratva-ÓravaïÃc ca | mÃrgaÓÅr«o 'ham ity abhinava-dhÃnÃydi-sampattyà tasyÃnyebhya÷ Órai«ÂhyÃt | kusumÃkaro vasanto 'ham iti ÓÅtÃtapÃbhÃvena vividha-sugandhi-pu«pamayatvena mad-utsava-hetutvena ca tasyÃnyebhya÷ Órai«ÂhyÃt ||35||


__________________________________________________________

BhG 10.36

dyÆtaæ chalayatÃm asmi tejas tejasvinÃm aham |
jayo 'smi vyavasÃyo 'smi sattvaæ sattvavatÃm aham ||36||

ÓrÅdhara÷ : dyÆtam iti | chalayatÃæ anyonya-va¤cana-parÃïÃæ sambandhi dyÆtam  asmi | tejasvinÃm prabhÃvavatÃæ teja÷ prabhÃvo 'smi | jetÌïÃæ jayo 'smi | vyavasÃyinÃm udyamavatÃæ vyavasÃya udyamo 'smi | sattvavatÃæ sÃttvikÃnÃæ sattvam aham ||36||

madhusÆdana÷ : chalayatÃæ chalasya para-va¤canasya kartÌïÃæ sambandhi dyÆtam ak«a-devanÃdi-lak«aïaæ sarvasvÃpahÃrakÃraïam aham asmi | tejasvinÃm atyugra-prabhÃvavatÃæ sambandhi tejo 'pratihatÃj¤atvam aham asmi | jetÌïÃæ parÃjitÃpek«ayotkar«a-lak«aïo jayo 'smi | vyavasÃyinÃæ vyavasÃya÷ phalÃvyabhicÃry-udyamo 'ham asmi | sattvavatÃæ sÃttvikÃnÃæ dharma-j¤Ãna-vairÃgyaiÓvarya-lak«aïaæ sattva-kÃryam evÃtra sattvam aham ||36||

viÓvanÃtha÷ : chalayatÃm anyo 'nya-va¤cana-parÃïÃæ sambandhi dyÆtam asmi | jetÌïÃæ jayo 'smi | vyavasÃyinÃm udyamavatÃæ vyavasÃyo 'smi | sattvavatÃm balavatÃæ sattvaæ balam asmi ||36||

baladeva÷ : chalatÃæ mitho va¤canÃæ kurvatÃæ sambandhi dyÆtaæ sarvasva-haram ak«adevanÃdy aham | tejasvinÃm prabhÃvatÃæ sambandhi teja÷ prabhÃvo 'ham | asmi | jetÌïÃæ parÃjitÃpek«ayotkar«a-lak«aïo jayo 'smi | jetÌïÃæ sambandhi jayo 'ham | vyavasÃyinÃm udyaminÃæ sambandhÅ vyavasÃya÷ | phalavÃn udyamo 'ham | sattvavatÃm balinÃæ sambandhÅ sattvaæ balam aham ||36||

__________________________________________________________

BhG 10.37

v­«ïÅnÃæ vÃsudevo 'smi pÃï¬avÃnÃæ dhanaæjaya÷ |
munÅnÃm apy ahaæ vyÃsa÷ kavÅnÃm uÓanà kavi÷ ||37||

ÓrÅdhara÷ : v­«ïÅnÃm iti | vÃsudevo yo 'haæ tvÃm upadiÓÃmi | dhana¤jayas tvam eva yad vibhÆti÷ | munÅnÃæ vedÃrtha-manana-ÓÅlÃnÃæ veda-vyÃso 'ham | kavÅnÃæ krÃnta-darÓinÃm uÓanà nÃma kavi÷ Óukra÷ ||37||

madhusÆdana÷ : sÃk«Ãd ÅÓvarasyÃpi vibhÆti-madhye pÃÂhas tena rÆpeïa cintanÃrtha iti prÃg evoktam | v­«ïÅnÃæ madhye vÃsudevo vasudeva-putratvena prasiddhas tvad-upade«ÂÃyam aham | tathà pÃï¬avÃnÃæ madhye dhana¤jayas tvam evÃham | munÅnÃæ manana-ÓÅlÃnÃm api madhye veda-vyÃso 'ham | kavÅnÃæ krÃnta-darÓinÃæ sÆk«mÃrtha-vivekinÃæ madhye uÓanà kavir iti khyÃta÷ Óukro 'ham||37||

viÓvanÃtha÷ : v­«ïÅnÃæ madhye vÃsudevo vasudevo mat-pità mad-vibhÆti÷ | praj¤ÃditvÃt svÃrthiko 'ï [PÃï 5.4.38] v­«ïÅnÃm aham evÃsmi ity anukter asyÃnyÃrthatà ne«Âà ||37||

baladeva÷ : v­«ïÅnÃæ madhye vÃsudevo vasudeva-putra÷ saÇkar«aïo 'ham | na ca vÃsudeva÷ k­«ïo 'ham iti vyÃkhyeyaæ tasya svayaærÆpasya vibhÆtitvÃyogÃt | mahat-sra«ÂÃdÅnÃæ vÃmana-kapilÃdÅnÃæ ca sÃk«Ãd ÅÓvaratve 'pi vibhÆtitvenokti÷ svÃæÓÃvatÃratvÃt tena rÆpeïa cintyatva-vivak«ayà và yujyate | svÃæÓatvaæ cÃnabhivya¤jita-sarva-Óaktitvaæ bodhyam | pÃï¬avÃnÃæ madhye dhana¤jayas tvam aham asmi | nÃvatÃratvenÃnyebhya÷ Órai«ÂhyÃt | munÅnÃæ devÃrtha-manana-parÃïÃæ madhye vyÃso bÃdarÃyaïo 'ham | mad-avatÃratvena tasyÃnyebhya÷ Órai«ÂhyÃt | kavÅnÃæ sÆk«mÃrtha-vivecakÃnÃæ madhye uÓanÃ÷ Óukro 'ham | ya÷ kavir iti khyÃta÷ ||37||

__________________________________________________________

BhG 10.38

daï¬o damayatÃm asmi nÅtir asmi jigÅ«atÃm |
maunaæ caivÃsmi guhyÃnÃæ j¤Ãnaæ j¤ÃnavatÃm aham ||38||

ÓrÅdhara÷ : daï¬a iti | damayatÃæ damana-kartÌïÃæ sambandhÅ daï¬o 'smi | yenÃsaæyatà api saæyatà bhavanti sa daï¬o mad-vibhÆti÷ | jetum icchatÃæ sambandhinÅ sÃmÃd apy upÃya-rÆpà nÅtir asmi | guhyÃnÃæ gopyÃnÃæ gopana-hetu-maunam avacanam aham asmi | na hi tÆ«ïÅæ sthitasyÃbhiprÃyo j¤Ãyate | j¤ÃnavatÃæ tattva-j¤ÃninÃæ yaj j¤Ãnam tad aham asmi ||38||

madhusÆdana÷ : damayatÃm adÃntÃn utpathÃn pathi pravartayatÃm utpatha-prav­ttau nigraha-hetur daï¬o 'ham asmi | jigÅ«atÃæ jetum icchatÃæ nÅtir nyÃyo jayopÃyasya prakÃÓako 'ham asmi | guhyÃnÃæ gopyÃnÃæ gopana-hetur maunaæ vÃcaæ-yamatvam aham asmi | nahi tÆ«ïÅæ sthitasyÃbhiprÃyo j¤Ãyate | guhyÃnÃæ gopyÃnÃæ madhye sa-saænyÃsa-Óravaïa-manana-pÆrvakam Ãtmano nididhyÃsana-lak«aïaæ maunaæ vÃham asmi | j¤ÃnavatÃæ j¤ÃninÃæ yac-chravaïa-manana-nididhyÃsana-paripÃka-prabhavam advitÅyÃtma-sÃk«ÃtkÃra-rÆpaæ sarvÃj¤Ãna-virodhi j¤Ãnaæ tad aham asmi ||38||

viÓvanÃtha÷ : damana-kartÌïÃæ sambandhÅ daï¬o 'ham ||38||

baladeva÷ : damayatÃæ daï¬a-kartÌïÃæ sambandhÅ daï¬o 'ham | yenotpathagÃ÷ sat-pathe caranti sa daï¬o mad-vibhÆtir ity artha÷ | jigÅ«atÃæ jetum icchatÃæ sambandhinÅ nÅtir nyÃyo 'ham | guhyÃnÃæ ÓravaïÃdibhyÃæ tasya Órai«ÂhyÃt | j¤ÃnavatÃæ parÃvarat-tattva-vidÃæ sambandhÅ tat-tad-vi«ayaka-j¤Ãnam aham ||38||

__________________________________________________________

BhG 10.39

yac cÃpi sarva-bhÆtÃnÃæ bÅjaæ tad aham arjuna |
na tad asti vinà yat syÃn mayà bhÆtaæ carÃcaram ||39||

ÓrÅdhara÷ : yac cÃpÅti | yad api ca sarva-bhÆtÃnÃæ bÅjaæ praroha-kÃraïaæ tad aham | tatra hetu÷ -mayà vinà yat syÃd bhavet tac caram acaraæ và bhÆtaæ nÃsty eveti ||39||

madhusÆdana÷ : yad api ca sarva-bhÆtÃnÃæ praroha-kÃraïaæ bÅjaæ tan-mÃyopÃdhikaæ caitanyam aham eva | he arjuna ! mayà vinà yat syÃd bhave caram acaraæ và bhÆtaæ vastu tan nÃsty eva yata÷ sarvaæ mat-kÃryam evety artha÷ ||39||

viÓvanÃtha÷ : bÅjaæ prarohakÃraïaæ yat tad aham asmi | tatra hetu÷ -- mayà vinà yat syÃt caram acaraæ và tan naivÃsti mithyaivety artha÷ ||39||

baladeva÷ : yac ca sarva-bhÆtÃnÃæ bÅjaæ praroha-kÃraïaæ tad apy aham | tatra hetu÷ - na tad iti | mayà sarva-ÓaktimatÃæ pareÓena vinà yac caram acaraæ ca bhÆtaæ tattvaæ syÃt tan nÃsti m­«aivety artha÷ ||39||

__________________________________________________________

BhG 10.40

nÃnto 'sti mama divyÃnÃæ vibhÆtÅnÃæ paraætapa |
e«a tÆddeÓata÷ prokto vibhÆter vistaro mayà ||40||

ÓrÅdhara÷ : prakaraïÃrtham upasaæharati nÃnto 'stÅti | anantatvÃd vibhÆtÅnÃæ tÃ÷ sÃkalyena vaktuæ na Óakyate | e«a tu vibhÆti-vistara uddeÓata saÇk«epata÷ prokta÷ ||40||

madhusÆdana÷ : prakaraïÃrtham upasaæharan vibhÆtiæ saæk«ipati nÃnto 'stÅti | he parantapa pare«Ãæ ÓatrÆïÃæ kÃma-krodhya-lobhÃdÅnÃæ tÃpa-janaka ! mama divyÃnÃæ vibhÆtÅnÃm anta iyattà nÃsti | ata÷ sarvaj¤enÃpi sà na Óakyate j¤Ãtuæ vaktuæ và san-mÃtra-vi«ayatvÃt sarvaj¤atÃyÃ÷ | e«a tu tvÃæ pratyuddeÓata eka-deÓena prokto vibhÆter vistaro vistÃro mayà ||40||

viÓvanÃtha÷ : prakaraïam upasaæharati nÃnto 'stÅti e«a tu vistaro bÃhulyam uddeÓato nÃma-mÃtrata eva k­ta÷ ||40||

baladeva÷ : prakaraïam upasaæharati nÃnto 'stÅti | vistaro vistÃra uddeÓata eka-deÓata eka-deÓena prokta÷ ||40||

__________________________________________________________

BhG 10.41

yad yad vibhÆtimat sattvaæ ÓrÅmad Ærjitam eva và |
tat tad evÃvagaccha tvaæ mama tejo 'æÓasaæbhavam ||41||

ÓrÅdhara÷ : punaÓ ca sÃkaÇk«aæ prati katha¤cit sÃkalyena kathayati yad yad iti | vibhÆtimad aiÓvarya-yuktam | ÓrÅmat sampatti-yuktam | Ærjitaæ kenÃpi prabhÃva-balÃdinà guïenÃtiÓayitam | yad yat sattvaæ vastu-mÃtraæ bhavet, tat tad eva mama tejasa÷ prabhÃvasyÃæÓena sambhÆtaæ jÃnÅhi ||41||

madhusÆdana÷ : anuktà api bhagavato vibhÆtÅ÷ saÇgrahÅtum upalak«aïam idam ucyate yad yad iti | yad yat sattvaæ prÃïi-vibhÆtimad aiÓvarya-yuktam, tathà ÓrÅmat ÓrÅr lak«mÅ÷ sampat, ÓobhÃ, kÃntir và tayà yuktam | tayorjitaæ balÃdy-atiÓayena yuktaæ tat tad eva mama tejasa÷ Óakter aæÓena sambhÆtaæ tvam avagaccha jÃnÅhi ||41||

viÓvanÃtha÷ : anuktà api traikÃlikÅr vibhÆtÅ÷ saÇgrahÅtum Ãha yad yad iti | vibhÆtimad aiÓvarya-yuktam | ÓrÅmat sampatti-yuktam Ærjitaæ bala-prabhÃvÃdy-adhikaæ sattvaæ vastu-mÃtram ||41||

baladeva÷ : anuktà vibhÆtÅ÷ saÇgrahÅtum Ãha yad yad iti | vibhÆtimad aiÓvarya-yuktam | ÓrÅmat saundaryeïa sampattyà và yuktam Ærjitaæ balena yuktaæ và yad yat sattvaæ vastu bhavati, tat tad eva mama tejo 'æÓena Óakti-leÓena sambhavaæ siddham avagaccha pratÅhÅti svÃyattatva-svavyÃpyatvÃbhyÃæ sarve 'bheda-nirdeÓà nÅtà vÃmanÃdÅnÃæ tan-nirdeÓÃs tu saÇgamitÃ÷ santi ||41||

__________________________________________________________

BhG 10.42

atha và bahunaitena kiæ j¤Ãtena tavÃrjuna |
vi«ÂabhyÃham idaæ k­tsnam ekÃæÓena sthito jagat ||42|| 

ÓrÅdhara÷ : athavà kim etena paricchinna-vibhÆti-darÓanena ? sarvatra mad-d­«Âim eva kurv ity Ãha athaveti | bahunà p­thak-j¤Ãtena kiæ tava kÃryam ? yasmÃd idaæ sarvaæ jagad ekÃæÓenaika-deÓa-mÃtreïa vi«Âabhya dh­tvà vyÃpyeti và aham eva sthita÷ | mad-vyatiriktaæ kiæcid asti pÃdo 'sya viÓvà bhÆtÃni tripÃdayÃm­taæ divi [Rv 8.4.17.3] iti Órute÷ | tasmÃt kim anena paricchinna-darÓanena sarvatra mad-d­«Âim eva kurv ity abhiprÃya÷ ||42||

indriya-dvÃrataÓ citte bahir dhÃvati saty api |
ÅÓa-d­«Âi-vidhÃnÃya vibhÆtir daÓame 'bravÅt ||

iti ÓrÅ-ÓrÅdhara-svÃmi-k­tÃyÃæ bhagavad-gÅtÃ-ÂÅkÃyÃæ subodhinyÃæ 
vibhÆti-yogo nÃma daÓamo 'dhyÃya÷ ||
||10||

madhusÆdana÷ : evam avayavaÓo vibhÆtim uktvà sÃkalyena tÃm Ãha athaveti | athaveti pak«Ãntare | bahunaitena sÃvaÓe«eïa j¤Ãtena kiæ tava syÃt | he arjuna ! idaæ k­tsnaæ sarvaæ jagad ekÃæÓenaikadeÓa-mÃtreïa vi«Âabhya vidh­tya vyÃpya vÃham eva sthito na mad-vyatiriktaæ kiæcid asti pÃdo 'sya viÓvà bhÆtÃni tripÃdayÃm­taæ divi iti Órute÷ | tasmÃt kim anena paricchinna-darÓanena sarvatra mad-d­«Âim eva kurv ity abhiprÃya÷ ||42||

kurvanti ke 'pi k­tina÷ kvacid apy anante
svÃntaæ vidhÃya vi«yÃntara-ÓÃntim eva |
tvat-pÃda-padma-vigalan-makaranda-bindum
ÃsvÃdya mÃdyati muhur madhubhin mano me ||

iti ÓrÅmat-paramahaæsa-parivrÃjakÃcÃrya-ÓrÅ-viÓveÓvara-sarasvatÅ-pÃda-Ói«ya-ÓrÅ-madhusÆdana-sarasvatÅ-viracitÃyÃæ ÓrÅmad-bhagavad-gÅtÃ-gƬhÃrtha-dÅpikÃyÃm adhikÃri-bhedena vibhÆti-yogo nÃma daÓamo 'dhyÃya÷ 
||10||


viÓvanÃtha÷ : bahunà p­thak-p­thag-j¤Ãtena kiæ phalaæ samuditam eva jÃnÅhÅty Ãha vi«Âabhyeti | ekÃæÓenaikenaivÃæÓena prak­ty-antaryÃminà puru«a-rÆpeïaivedaæ s­«Âaæ jagad vi«ÂabhyÃdhi«ÂhÃnatvÃd vidh­tyÃdhi«ÂhÃt­tvÃd adhi«ÂhÃya | niyant­tvÃn niyamya vyÃpakatvÃd vyÃpya kÃraïatvÃt s­«Âvà sthito 'smi ||42||

viÓvaæ ÓrÅ-k­«ïa evÃta÷ sevas tad-dattayà dhiyà |
sa evÃsvÃdya-mÃdhurya ity adhyÃyÃrtha Årita÷ ||
iti sÃrÃrtha-var«iïyÃæ har«iïyÃæ bhakta-cetasÃm |
gÅtÃsu daÓamo 'dhyÃya÷ saÇgata÷ saÇgata÷ satÃm ||10||

baladeva÷ : evam avayavaÓo vibhÆtÅr apavarïya sÃmsatyena tÃ÷ prÃha athaveti | bahunà p­thak-p­thag-upadiÓyamÃnena vibhÆti-vi«ayakeïa j¤Ãnena tava kiæ prayojanam | he arjuna ! cid-acid-Ãtmakaæ hara-viri¤ci-pramukhaæ k­tsnaæ jagad aham ekenaiva prak­tyÃdy-antaryÃmiïà puru«ÃkhyenÃæÓena vi«Âabhya sra«Â­tvÃt sra«Âà dhÃrakatvÃd dh­tvà vyÃpakatvÃd vyÃpya pÃlakatvÃt pÃlayitvà ca sthito 'smÅti sarjanÃdÅni mad-vibhÆtayo mad-vyÃpte«u sarve«v aiÓvaryÃdi-sarvÃïi vastÆni mad-vibhÆtitayà bodhyÃnÅti ||42||

yac chakti-leÓÃt sÆryÃdyà bhavanty atyugra-tejasa÷ |
yad-aæÓena dh­taæ viÓvaæ sa k­«ïo daÓame 'rcayet ||

iti ÓrÅmad-bhagavad-gÅtopani«ad-bhëye daÓamo 'dhyÃya÷ 
||10||

[*ENDNOTE] marÅcir atry-aÇgirasau pulastya÷ pulaha÷ kratu÷ | vasi«ÂhaÓ ca mahÃbhÃga÷ sad­Óà vai svayambhuvà || sapta brahmÃïa ity e«a purÃïe niÓcayo gata÷ || [Mbh 12.201.4-5 (or 12.335.28-29]