Bhagavadgita 9 with the commentaries of Sridhara, Madhusudana, Visvanatha and Baladeva Input by ... (Gaudiya Grantha Mandira) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ BhG 9.1 ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca idaæ tu te guhyatamaæ pravak«yÃmy anasÆyave | j¤Ãnaæ vij¤Ãna-sahitaæ yaj j¤Ãtvà mok«yase 'ÓubhÃt ||1|| ÓrÅdhara÷ - pareÓa÷ prÃpyate Óuddha-bhaktyeti sthitam a«Âame | navame tu tad-aiÓvaryam atyÃÓcaryaæ prapa¤cyate || evaæ tÃvat saptamëÂamayo÷ svÅyaæ pÃrameÓvaraæ tattvaæ bhaktyaiva sulabhaæ nÃnyathà ity uktvà idÃnÅm acintyaæ svakÅyam aiÓvaryaæ bhakteÓ cÃsÃdhÃraïaæ prabhÃva`aprapa¤cayi«yan bhagavÃn uvÃca idam iti | viÓe«eïa j¤Ãyate 'neneti vij¤Ãnam upÃsanam | tat-sahitaæ j¤Ãnam ÅÓvara-vi«ayam | idaæ tv anusÆyave puna÷ puna÷ sva-mÃhÃtmyam evopadiÓatÅty evaæ parama-kÃruïike mayi do«a-d­«Âi-rahitÃya | tubhyaæ vak«yÃmi | tu-Óabdo vaiÓi«Âye ||1|| madhusÆdana÷ - pÆrvÃdhyÃye mÆrdhany anìÅ-dvÃrakeïa h­daya-kaïÂha-bhrÆ-madhyÃdi-dhÃraïÃ-sahitena sarvendriya-dvÃra-saæyama-guïakena yogena svecchayotkrÃnta-prÃïasyÃrcir-Ãdi-mÃrgeïa brahma-lokaæ prayÃtasya tatra samyag-j¤Ãnodayena kalpÃnte para-brahma-prÃpti-lak«aïà krama-muktir vyÃkhyÃtà | tatra cÃnenaiva prakÃreïa muktir labhyate nÃnayathety ÃÓaÇkya- ananya-cetÃ÷ satataæ yo mÃæ smarati nityaÓa÷ | tasyÃhaæ sulabha÷ ity Ãdinà bhagavat-tattva-vij¤ÃnÃt sÃk«Ãn mok«a-prÃptir abhihità | tatra cÃnanyà bhaktir asÃdhÃraïo hetur ity uktaæ puru«a÷ sa para÷ pÃrtha bhaktyà labhyas tv ananyayà iti | tatra pÆrvokta-yoga-dhÃraïÃ-pÆrva-prÃïotkramaïÃrcir-Ãdi-mÃrga-gamana-kÃla-vilambÃdi-kleÓam antareïaiva sÃk«Ãn mok«a-prÃptaye bhagavat-tattvasya tad-bhakteÓ ca vistareïa j¤ÃpanÃya navamo 'dhyÃya Ãrabhyate | a«Âame dhyeya-brahma-nirÆpaïena tad-dhyÃna-ni«Âhasya gatir uktà | navame tu j¤eya-brahma-nirÆpaïena j¤Ãna-ni«Âhasya gatir ucyata iti saÇk«epa÷ | tatra vak«yamÃïa-j¤Ãna-stuty-arthÃs trÅn ÓlokÃn | idaæ prÃg bahudhoktam agre ca vak«yamÃïam adhunocyamÃnaæ j¤Ãnaæ Óabda-pramÃïakaæ brahma-tattva-vi«ayakaæ te tubhyaæ pravak«yÃmi | tu-Óabda÷ pÆrvÃdhyÃyoktÃd dhyÃnÃj j¤Ãnasya vailak«aïyam Ãha | idam eva samyag-j¤Ãnaæ sÃk«Ãn mok«a-prÃpti-sÃdhanaæ na tu dhyÃnaæ tasyÃj¤ÃnÃnivartakatvÃt | tat tv anta÷karaïa-Óuddhi-dvÃredam eva j¤Ãnaæ sampÃdya krameïa mok«aæ janayatÅty uktam | kÅd­Óaæ j¤Ãnaæ guhyatamaæ gopanÅyatamam atirahasyatvÃt | yato vij¤Ãna-sahitaæ brahmÃnubhava-paryantam | Åd­Óam atirahasyam apy ahaæ Ói«ya-guïÃdhikyÃd vak«yÃmi tubhyam anasÆyave | asÆyà guïe«u do«a-d­«Âis tad-Ãvi«karaïÃdi-phalà | sarvadÃyam ÃtmaiÓvarya-khyÃpanenÃtmÃnaæ praÓaæsati mat-purastÃd ity evaæ rÆpà tad-rahitÃya | anenÃrjuava-saæyamÃv api Ói«ya-guïau vyÃkhyÃtau | puna÷ kÅd­Óaæ j¤Ãnaæ yaj j¤Ãtvà prÃpya mok«yase sadya eva saæsÃra-bandhanÃd aÓubhÃt sarva-du÷kha-heto÷ ||1|| viÓvanÃtha÷ --- ÃrÃdhyatve prabhor dÃsair aiÓvaryaæ yad apek«itam | tat Óuddha-bhakter utkar«aÓ cocyate navame sphuÂam || karma-j¤Ãna-yogÃdibhya÷ sakÃÓÃt bhakter eve utkar«a÷ | sà ca bhakti÷ pradhÃnÅbhÆtà kevalà ceti saptamëÂamayor uktam | tatrÃpi kevalÃyà atiprabalÃyà j¤Ãnavad anta÷karaïa-Óuddhy-Ãdy-anapek«inyà bhakte÷ spa«Âatayà eva sarvotkar«a÷ | tasyÃm apek«itam aiÓvaryaæ ca vaktuæ navamo 'dhyÃya Ãrabhyate | sarva-ÓÃstra-sÃra-bhÆtasya gÅtÃ-ÓÃstrasyÃpi madhyam adhyÃya-«aÂkam eva sÃram | tasyÃpi madhyamau navama-daÓamÃv eva sÃrÃv ity ato 'tra nirÆpayi«yamÃïam arthaæ stauti idaæ tv iti tribhi÷ | dvitÅya-t­tÅyÃdhyÃyÃdi«u yad uktaæ mok«opayogi-j¤Ãnaæ guhyam | saptamëÂamayor mat-prÃpty-upayogi-j¤Ãnaæ j¤Ãyate 'nena bhagavat-tattvam iti j¤Ãnaæ bhakti-tattvaæ guhyataram | atra tu kevala-Óuddha-bhakti-lak«aïaæ j¤Ãnaæ guhyatamaæ prakar«eïaiva tubhyaæ vak«yÃmi | atra tu j¤Ãna-Óabdena bhaktir avaÓyaæ vyÃkhyeyÃ, na tu prathama-«aÂkoktaæ prasiddhaæ j¤Ãnam | para-Óloke 'vyayam anaÓvaram iti viÓe«aïa-dÃnÃd guïÃtÅtatva-lÃbhÃd guïÃtÅtà bhaktir eva | na tu j¤Ãnam, tasya sÃttvikatvÃt | aÓraddadhÃnÃ÷ puru«Ã dharmasyÃsya ity agrima-Óloke dharma-ÓabdenÃpi bhaktir evocyate | anasÆyave 'matsarÃyety anyo 'pÅdam amatsarÃyaivopadiÓed iti vidhir vya¤jita÷ | vij¤Ãna-sahitaæ mad-aparok«Ãnubhava-paryantam ity artha÷ | aÓubhÃt saæsÃrÃd bhakti-pratibandhakÃd antarÃyÃd và ||1|| baladeva÷ - bhakty-uddÅpti-karaæ svasya pÃramaiÓvaryam adbhutam | sva-bhakteÓ ca mahotkar«aæ navame harir ÆcivÃn || vij¤ÃnÃnanda-ghano 'saÇkhyeya-kalyÃïa-guïa-ratnÃlaya÷ sarveÓvaro 'haæ Óuddha-bhakti-sulabha iti saptamÃdibhyÃm abhidhÃyedÃnÅæ bhakter uddÅpakaæ nijaiÓvaryaæ tasyÃ÷ prabhÃva`acÃbhidhÃsyann Ãdau tÃæ stauti idam iti tribhi÷ | idaæ j¤Ãnaæ mat-kÅrtanÃdi-lak«aïa-bhakti-rÆpam | paratra dharmasyÃsya ity ukte÷ | kÅrtanÃdeÓ cic-chakti-v­ttitvÃt | j¤Ãyate 'nena iti nirukteÓ ca | tat kila guhyatamam | dvitÅyÃdÃv upadi«Âaæ mad-aiÓvarya-j¤Ãnaæ guhyataram ity artha÷ | navamÃdÃv upadeÓyaæ tu kevala-bhakti-lak«aïam idaæ j¤Ãnaæ guhyatamam ity artha÷ | tac ca vij¤Ãna-sahitaæ mad-anubhavÃvasÃnaæ te vak«yÃmi | kÅd­ÓÃyety Ãha anasÆyava iti | mad-guïe«u do«Ãropa-rahitÃya durgamasya sva-rahasyasyÃnukampayopade«Âari mayi nijaiÓvarya-prakhyÃpanenÃtmÃnaæ praÓaæsasÅti do«a-d­«Âi-ÓÆnyÃyety artha÷ | tenÃnyo 'py etad anasÆyaæ prati brÆyÃd iti darÓitam | yaj j¤Ãtvà tvam aÓubhÃt saæsÃrÃn mok«yase ||1|| __________________________________________________________ BhG 9.2 rÃja-vidyà rÃja-guhyaæ pavitram idam uttamam | pratyak«Ãvagamaæ dharmyaæ susukhaæ kartum avyayam ||2|| ÓrÅdhara÷ - kiæ ca rÃjavidyeti | idaæ j¤Ãnaæ rÃja-vidyà vidyÃnÃæ rÃjà | rÃja-guhyaæ guhyÃnÃæ ca rÃjà | vidyÃsu gopye«u ca atirahasyaæ Óre«Âham ity artha÷ | rÃja-dantÃditvÃd upasarjanasya paratvam | rÃj¤Ãæ vidyà rÃj¤Ãæ guhyam iti và | uttamaæ pavitram idam atyanta-pÃvanam | j¤ÃninÃæ pratyak«Ãvagamaæ ca | pratyak«a÷ spa«Âo 'vagamo 'vabodho yasya tat pratyak«Ãvagamam | d­«Âa-phalam ity artha÷ | dharmyaæ dharmÃd anapetam | vedokta-sarva-dharma-phalatvÃt | kartuæ ca susukhaæ kartuæ Óakyam ity artha÷ | avyayaæ cÃk«aya-phalatvÃt ||2|| madhusÆdana÷ - punas tadÃbhimukhyÃya taj-j¤Ãnaæ stauti rÃjeti | rÃja-vidyà sarvÃsÃæ vidyÃnÃæ rÃjà sarvÃvidyÃnÃÓakatvÃt | vidyÃntarasyÃvidyaika-deÓa-virodhitvÃt | tathà rÃja-guhyaæ sarve«Ãæ guhyÃnÃæ rÃjà | aneka-janma-k­ta-suk­ta-sÃdhyatvena bahubhir aj¤ÃtatvÃt | rÃja-dantÃditvÃd upasarjanasya para-nipÃta÷ | pavitram idam uttamaæ prÃyaÓcittair hi kiæcid ekam eva pÃpaæ nivartyate | niv­ttaæ ca tat-sva-kÃraïe sÆk«ma-rÆpeïa ti«Âhaty eva | yata÷ punas tat-pÃpam upacinoti puru«a÷ | idaæ tv aneka-janma-sahasra-sa¤citÃnÃæ sarve«Ãm api pÃpÃnÃæ sthÆla-sÆk«mÃvasthÃnÃæ tat-kÃraïasya cÃj¤Ãnasya ca sadya evocchedakam | ata÷ sarvottamaæ pÃvanam idam eva | na cÃtÅndriye dharma ivÃtra kasyacit sandeha÷ svarÆpata÷ phalataÓ ca pratyak«atÃd ity Ãha pratyak«Ãvagamam avagamyate,nenety avagamo mÃnam avagamyate prÃpyata ity avagama÷ phalaæ pratyak«Ãvagamo mÃnam asminn iti svarÆpata÷ sÃk«i-pratyak«atvam | pratyak«o 'vagamo 'syeti phalata÷ sÃk«i-pratyak«atvam | mayedaæ viditvam ato na«Âam idÃnÅm atra mamÃj¤Ãnam iti hi sÃrvalaukika÷ sÃk«y-anubhava÷ | evaæ lokÃnubhava-siddhatve 'pi taj-j¤Ãnaæ dharmyaæ dharmÃd anapetam aneka-janma-saæcita-ni«kÃma-dharma-phalam | tarhi du÷sampÃdaæ syÃn nety Ãha | susukhaæ kartuæ gurÆpadarÓita-vicÃra-sahak­tena vedÃnta-vÃkyena sukhena kartuæ Óakyaæ na deÓa-kÃlÃdi-vyavadhÃnam apek«ate pramÃïa-vastu-paratantratvÃj j¤Ãnasya | evam anÃyÃsa-sÃdhyatve svalpa-phalatvaæ syÃd atyÃyÃsa-sÃdhyÃnÃm eva karmaïÃæ mahÃ-phalatva-darÓanÃd iti nety Ãha avyayam | evam anÃyÃsa-sÃdhyasyÃpy asya phalato vyahto nÃstÅty avyayam ak«aya-phalam ity artha÷ | karmaïà tv atimahatÃm api k«ayi-phalatvam eva yo và etad ak«araæ gÃrgy aviditvÃsmil loke juhoti yajate tapas tapyate bahÆni var«a-sahasrÃïy antavad evÃsya tad bhavati iti [BAU 3.7.10] Órute÷ | tasmÃt sarvotk­«ÂatvÃc chraddheyam evÃtma-j¤Ãnam ||2|| viÓvanÃtha÷ --- kiæ ca | idaæ j¤Ãnaæ rÃja-vidyà vidyà upÃsanà vividhà eva bhaktaya÷ tÃsÃæ rÃjà | rÃja-dantÃditvÃd para-nipÃta÷ | guhyÃnÃæ rÃjeti bhakti-mÃtram evÃtiguhyaæ tasya bahuvidhasyÃpi rÃjà iti atiguhyatamam | pavitram idam iti sarva-pÃpa-prÃyaÓcittatvÃt tvaæ padÃrtah-j¤ÃnÃc ca sakÃÓÃd api pÃvitrya-karam | aneka-janma-sahasra-sa¤citÃnÃæ sarve«Ãm api pÃpÃnÃæ sthÆla-sÆk«mÃvasthÃnÃæ tat-kÃraïasya cÃj¤Ãnasya ca sadya evocchedakam | ata÷ sarvottamaæ pÃvanam idam eva iti madhusÆdana sarasvatÅpÃdÃ÷ | pratyak«a evÃvagamo 'nubhavo yasya tat | bhakti÷ pareÓÃnubhavo viraktir anyatra cai«a trika eka-kÃla÷ | prapadyamÃnasya yathÃÓnata÷ syus tu«Âi÷ pu«Âi÷ k«ud-apÃyo 'nu-ghÃsam || [BhP 11.2.42] ity ekÃdaÓoket÷ pratipadam eva bhajanÃnurÆpa-bhagavad-anubhava-lÃbhÃt | dharmyaæ dharmÃd anapetaæ sarva-dharmÃkaraïe 'pi sarva-dharma-siddhe÷ - yathà taror mÆla-ni«ecanena t­pyanti tat-skandha-bhujopaÓÃkhÃ÷ | prÃïopahÃrÃc ca yathendriyÃïÃæ tathaiva sarvÃrhaïam acyutejyà || [BhP 4.31.14] iti nÃradokte÷ | kartuæ susukham iti karma-j¤ÃnÃdÃv iva nÃtra ko 'pi kÃra-vÃÇ-mÃnasa-kleÓÃtiÓaya÷ Óravaïa-kÅrtanÃdi-bhakte÷ ÓrotrÃdÅndriya-vyÃpÃra-mÃtratvÃt | avyayaæ karma-j¤ÃnÃdivan na naÓvaraæ nirguïatvÃt ||2|| baladeva÷ - rÃja-vidyeti | vidyÃnÃæ ÓÃï¬ilya-vaiÓvÃnara-daharÃdi-Óabda-pÆrvÃïÃæ rÃjà rÃja-vidyà | guhyÃnÃæ jÅvÃtma-yÃthÃtmyÃdi-rahasyÃnÃæ rÃjà rÃja-guhyam idaæ bhakti-rÆpaæ j¤Ãnam | rÃja-dantÃditvÃd upasarjanasya para-nipÃta÷ | tathÃtve pratipÃdayituæ viÓina«Âi - uttamaæ pavitraæ liÇga-deha-paryanta-sarva-pÃpa-praÓamanÃt | yad uktaæ pÃdme- aprÃrabdha-phalaæ pÃpaæ kÆÂaæ bÅjaæ phalonmukham | krameïaiva pralÅyante vi«ïu-bhakti-ratÃtmanÃm || iti | kramo 'tra parïa-Óataka-vedhavad bodhya÷ | pratyak«Ãvagamam avagamyata ity avagamo vi«aya÷ | sa yasmin pratyak«e 'sti ÓravaïÃdike 'bhyastyamÃne tasmiæs tad-vi«aya÷ puru«ottamo 'ham ÃvirbhavÃmi | evam Ãha sÆtrakÃra÷ - prakÃÓaÓ ca karmaïy abhyÃsÃt iti | dharmyaæ dharmÃd anapetaæ guru-ÓuÓrÆ«Ãdi-dharmair nityaæ pu«yamÃïam | ÓrutiÓ ca ÃcÃryavÃn puru«o veda ity Ãdyà | kartuæ susukhaæ sukha-sÃdhyam | ÓrotrÃdi-vyÃpÃra-mÃtratvÃt tulasÅ-pÃtrÃmbu-culuka-mÃtropakaraïatvÃc ca | avyayam avinÃÓi-mok«e 'pi tasyÃnuv­tte÷ | evaæ vak«yati bhaktyà mÃm abhijÃnÃti ity Ãdinà | karma-yogÃdikaæ tu ned­Óam ato 'sya rÃja-vidyÃtvam | tatrÃhu÷ rÃj¤Ãæ vidyÃ, rÃj¤Ãæ guhyam iti rÃj¤Ãm ivodÃra-cetasÃæ kÃruïikÃnÃm iva divam api tucchÅkurvatÃm iya÷ vidyà na tu ÓÅghraæ putrÃdi-lipsayà devÃn abhyarcatÃæ dÅna-cetasÃæ karmiïÃm | rÃjÃno hi mahÃratnÃdi-sampad apy anihnuvÃnÃ÷ sva-mantraæ yathÃtiyatnÃn nihnÆyate tathÃnyÃæ vidyÃm anihnuvÃnà mad-bhaktà etÃm atiyatnÃn nihnuvÅrann iti | samÃnam anyat ||2|| __________________________________________________________ BhG 9.3 aÓraddadhÃnÃ÷ puru«Ã dharmasyÃsya paraætapa | aprÃpya mÃæ nivartante m­tyu-saæsÃra-vartmani ||3|| ÓrÅdhara÷ - nanv evam asyÃtisukaratve ke nÃma saæsÃriïa÷ syu÷ | tatrÃha aÓraddadhÃnà iti | asya bhakti-sahita-j¤Ãna-lak«aïasya | dharmasyeti karmaïi «a«ÂhÅ | imaæ dharmam aÓraddadhÃnà ÃstikyenÃsvÅkurvanta upÃyÃntarair mat-prÃptaye k­ta-prayatnà api mÃm aprÃpya m­tyu-yukte saæsÃra-vartmani nimitte nivartante | m­tyu-vyÃpte saæsÃra-mÃrge paribhramantÅty artha÷ ||3|| madhusÆdana÷ - evam asya sukaratve sarvotk­«Âatve ca sarve 'pi kuto 'tra na pravartante, tathà ca na ko 'pi saæsÃrÅ syÃd ity ata Ãha aÓraddadhÃnà iti | asyÃtma-j¤ÃnÃkhyasya dharmasya svarÆpe sÃdhane phale ca ÓÃstra-pratipÃdite 'pi aÓraddadhÃnà veda-virodhi-kuhetu-darÓana-dÆ«itÃnta÷karaïatayà prÃmÃïyam amanyamÃnÃ÷ pÃpa-kÃriïo 'sura-sampadam ÃrƬhÃ÷ sva-mati-kalpitenopÃyena kathaæcid yatamÃnà api ÓÃstra-vihitopÃyÃbhÃvÃd aprÃpya mÃæ mat-prÃpti-sÃdhanam apy alabdhvà nivartante niÓcayena vartante | kva m­tyu-yukte saæsÃra-vartmani sarvadà janana-maraïa-prabandhena nÃraki-tiryag-Ãdi-yoni«v eva bhramantÅty artha÷ ||3|| viÓvanÃtha÷ --- nanv evam asyÃtisukha-karatve sati ko nÃma saæsÃrÅ syÃt | tatrÃha aÓraddadhÃnà iti | asyeti karmaïi «a«ÂhÅ Ãr«Å | imaæ dharmam aÓraddadhÃnÃ÷ ÓÃstra-vÃkyai÷ pratipÃditaæ bhakte÷ sarvotkar«aæ stuty-artha-vÃdam eva manyamÃnà Ãstikyena na svÅkurvanti ye, ta upÃyÃntarair mat-prÃptaye k­ta-prayatnà api mÃm aprÃpya m­tyu-vyÃpte saæsÃra-vartmani nitarÃm atiÓayena vartante ||3|| baladeva÷ -- nanv evaæ sukare dharme sthite na ko 'pi saæsÃred iti cet tatrÃha aÓraddadhÃnà iti | dharmasyeti karmaïi «a«ÂhÅ | imaæ mad-bhakti-lak«aïaæ dharmam Óruty-Ãdi-prasiddha-prabhÃvam apy aÓraddadhÃnà d­¬ha-viÓvÃsena tam ag­hïata÷ stuti-mÃtram evaitad iti ye manyante, te mat-prÃptaye sÃdhanÃntarÃïy anuti«Âhanto 'pi bhakty-avahelanÃn mÃm aprÃpya m­tyu-yukte saæsÃra-vartmani nitarÃm vartante ||3|| __________________________________________________________ BhG 9.4 mayà tatam idaæ sarvaæ jagad avyakta-mÆrtinà | mat-sthÃni sarva-bhÆtÃni na cÃhaæ te«v avasthita÷ ||4|| ÓrÅdhara÷ - tad evaæ vaktavyatayà prastutasya j¤Ãnasya stutyà ÓrotÃram abhimukhÅk­tya tad eva j¤Ãnaæ kathayati mayeti dvÃbhyÃm | avyaktà 'tÅndriyà mÆrti÷ svarÆpaæ yasya | tÃd­Óena mayà kÃraïa-bhÆtena sarvam idaæ jagat tataæ vyÃptam | tat s­«Âvà tad evÃnuprÃviÓat ity Ãdi Órute÷ | ataeva kÃraïa-bhÆte mayi ti«ÂhantÅti mat-sthÃni sarvÃïi bhÆtÃni carÃcarÃïi | evam api ghaÂÃdi«u kÃrye«u m­ttikeva te«u bhÆte«u nÃham avasthita÷ | ÃkÃÓavad asaÇgatvÃt ||4|| madhusÆdana÷ - tad evaæ vaktavyatayà pratij¤Ãtasya j¤Ãnasya vidhi-mukhenetara-ni«edha-mukhena ca stutyÃbhimukhÅk­tam arjunaæ prati tad evÃha dvÃbhyÃm mayeti | idaæ jagat sarvaæ bhÆta-bhautika-tat-kÃraïa-rÆpaæ d­Óya-jÃtaæ mad-aj¤Ãna-kalpitaæ mÃyÃdhi«ÂhÃnena paramÃrtha-satà sad-rÆpeïa sphuraïa-rÆpeïa ca tataæ vyÃptaæ rajju-khaï¬eneva tad-aj¤Ãna-kalpitaæ sarpa-dhÃrÃdi | tvayà vÃsudevena paricchinnena sarvaæ jagat kathaæ vyÃptaæ pratyak«a-virodhÃd iti nety Ãha avyaktà sarva-karaïÃgocarÅbhÆtà sva-prakÃÓÃdvaya-caitanya-sad-Ãnanda-rÆpà mÆrtir yasya tena mayà vyÃptam idaæ sarvaæ na tv anena dehenety artha÷ | ata eva santÅva sphurantÅva mad-rÆpeïa sthitÃni mat-sthÃni sarva-bhÆtÃni sthÃvarÃïi jaÇgamÃni ca | paramÃrthatas tu na ca naivÃhaæ te«u kalpite«u bhÆtesv avasthita÷ kalpitÃkalpitayo÷ sambandhÃyogÃt | ataevoktaæ yatra yad adhyastaæ tat-k­tena guïena do«eïa vÃïu-mÃtreïÃpi na sa sambadhyata iti ||4|| viÓvanÃtha÷ --- yad dÃsya-bhaktÃv etan-mÃtraæ mad-aiÓvarya-j¤Ãnaæ mad-bhaktair apek«itavyam ity Ãha saptabhi÷ | avyaktà 'tÅndriyà mÆrti÷ svarÆpaæ yasya tena mayà kÃraïa-bhÆtena sarvam idaæ jagat tataæ vyÃptam | ataeva mat-sthÃni mayi kÃraïa-bhÆte pÆrïa-caitanya-svarÆpe sthitÃni sarvÃïi bhÆtÃni carÃcarÃïi santi | evam api ghaÂÃdi«u sva-kÃrye«u m­gÃdivatte«u bhÆte«u nÃham avasthito 'saÇgatvÃt ||4|| baladeva÷ - atha sva-bhakty-uddÅpakam adbhuta-svaiÓvaryam Ãha mayeti | avyaktà indriyÃgrÃhyà mÆrti÷ svarÆpaæ yasya tena mayà sarvam idaæ jagat tataæ dhartuæ niyantuæ ca vyÃptam | ataeva sarvÃïi carÃcarÃïi bhÆtÃni vyÃpake dhÃrake niyÃmake ca mayi sthitÃni bhavantÅti te«Ãæ sthitis tad-adhÅnà nety artha÷ | iha nikhila-jagad-antaryÃmiïà svÃæÓenÃnta÷ praviÓya niyacchÃmi dadhÃmi cety uktam | Ãha caivaæ Óruti÷ ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhat ity Ãdinà | ihÃpi vak«yati vi«ÂabhyÃham idaæ k­tsnam ity Ãdi ||4|| __________________________________________________________ BhG 9.5 na ca mat-sthÃni bhÆtÃni paÓya me yogam aiÓvaram | bhÆta-bh­n na ca bhÆta-stho mamÃtmà bhÆta-bhÃvana÷ ||5|| ÓrÅdhara÷ - kiæ ca na ceti | na ca mayi sthitÃni bhÆtÃni | asaÇgatvÃd eva mama | nanu tarhi vyÃpakatvam ÃÓrayatvaæ ca pÆrvoktaæ viruddham ity ÃÓaÇkyÃha paÓyeti | me mama aiÓvaryam asÃdhÃraïaæ yogaæ yuktim aghaÂana-ghaÂanÃ-cÃturyaæ paÓya | madÅya-yoga-mÃyÃ-vaibhavasyÃvirtarkyatvÃn na ki¤cid viruddham ity artha÷ | anyad apy ÃÓcaryaæ paÓyety Ãha bhÆteti | bhÆtÃni bibharti dhÃrayatÅti bhÆta-bh­t | bhÆtÃni bhÃvayati pÃlayatÅti bhÆta-bhÃvana÷ | evaæ bhÆto 'pi mamÃtmà paraæ svarÆpaæ bhÆtastho na bhavatÅti | ayaæ bhÃva÷ - yathà dehaæ bibhrat pÃlayaæÓ ca jÅvo 'haÇkÃreïa tat-saæÓli«Âas ti«Âhaty evam ahaæ bhÆtÃni dhÃrayan pÃlayann api te«u na ti«ÂhÃmi | nirahaÇkÃratvÃd iti ||5|| madhusÆdana÷ - ataeva na ceti | divi«Âha ivÃditye kalpitÃni jala-calanÃdÅni mayi kalpitÃni bhÆtÃni paramÃrthato mayi na santi | tvam arjuna÷ prÃk­tÅæ manu«ya-buddhiæ hitvà paÓya paryÃlocaya me yogaæ prabhÃvam aiÓvaram aghaÂana-ghaÂanÃ-cÃturyaæ mÃyÃvina iva mamÃvalokayety artha÷ | nÃhaæ kasyacid Ãdheyo nÃpi kaasyacid ÃdhÃras tathÃpy ahaæ sarve«u bhÆte«u mayi ca sarvÃïi bhÆtÃnÅti mahatÅyaæ mÃyà | yato bhÆtÃni sarvÃïi kÃryÃïy upÃdÃnatayà bibharti dhÃrayati po«ayatÅti ca bhÆta-bh­t | bhÆtÃni sarvÃïi kart­tayotpÃdayatÅti bhÆta-bhÃvana÷ | evam abhinna-nimittopÃdÃna-bhÆto 'pi mamÃtmà mama parmaÃrtha-svarÆpa-bhÆta÷ sac-cid-Ãnanda-ghano 'saÇgÃdvitÅya-svarÆpatvÃc ca bhÆtastha÷ paramÃrthato na bhÆta-sambandhÅ svapna-d­g iva na paramÃrthata÷ sva-kalpita-sambandhÅty artha÷ | mamÃtmeti rÃho÷ Óira itivat kalpanayà «a«ÂhÅ ||5|| viÓvanÃtha÷ --- tata eva mayi sthitÃny api bhÆtÃni na mat-sthÃni mamÃsaÇgatvÃd eveti bhÃva÷ | nanu tarhi tava jagad-vyÃpakatvam jagad-ÃÓrayatvaæ ca pÆrvoktaæ viruddham ity Ãha paÓya me yogam aiÓvaram asÃdhÃraïaæ yogaiÓvaryam aghaÂita-ghaÂanÃ-cÃturya-mayam | anyad apy ÃÓcaryaæ paÓyety Ãha bhÆtÃni bibharti dhÃrayatÅti bhÆta-bh­t | bhÆtÃni bhÃvayati pÃlayatÅti bhÆta-bhÃvana÷ | evaæ bhÆto 'pi mamÃtmà bhÆta-stho na bhavatÅti mameti bhagavati deha-dehi-vibhÃgÃbhÃvÃt | rÃho÷ Óira÷ itivad abhede 'pi «a«ÂhÅ | ayaæ bhÃva÷ - yathà jÅvo dehaæ dadhat pÃlayann api tasmin Ãsaktyà deha-stha eva bhavati, evam ahaæ bhÆtÃni dadhat pÃlayann api mÃyika-sarva-bhÆta-ÓarÅro 'pi na tatrastho ni÷saÇgatvÃd iti ||5|| baladeva÷ - nanv atiguruæ bhÃraæ vahatas te mahÃn kheda÷ syÃd iti cet tatrÃha na ceti | ghaÂÃdÃv udakÃdÅnÅva bhÃra-bhÆtÃni cabhÆtÃni saæs­«ÂÃni mayi na santi | tarhi mat-sthÃni saarva-bhÆtÃnÅty-ukti-viruddheteti mayi na santi | tarhi mat-sthÃni sarva-bhÆtÃnÅty-uktir viruddheteti cet tatraha paÓyeti | mamaiÓvaraæ mad-asÃdhÃraïaæ yogaæ paÓya jÃnÅhi yujyate 'nena durghaÂe«u kÃrye«u iti nirukter yogo 'vicintya-Óakti-vapu÷ satya-saÇkalpatÃ-lak«aïo dharamas tam ity artha÷ | etad eva visphuÂayati bhÆta-bh­d iti bhÆta-bh­t bhÆtÃnÃæ dhÃraka÷ pÃlakaÓ cÃhaæ bhÆtastho bhÆta-saæp­kto naiva bhavÃmi | yato mÃm Ãtmà mana eva bhÆta-bhÃvana÷ satya-saÇkalpatà -lak«aïenaiÓvareïa yogenaivÃhaæ bhÆtÃnÃæ dhÃraïaæ pÃlanaæ ca karomi, na tu sva-mÆrti-vyÃpÃreïety artha÷ | ÓrutiÓ caivam Ãha - etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi sÆryÃcandram asau vidh­tau ti«Âhata etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi dyÃv Ãp­thivyau vidh­te ti«Âhata÷ [BAU 3.7.9] ity Ãdinà | yadyapi svarÆpÃn na mano bhinnaæ, tathÃpi sattà satÅty Ãdivad viÓe«Ãd vÃstavaæ bheda-kÃryam ÃdÃyaiva tathoktaæ bodhyam ||5|| __________________________________________________________ BhG 9.6 yathÃkÃÓa-sthito nityaæ vÃyu÷ sarvatra-go mahÃn | tathà sarvÃïi bhÆtÃni mat-sthÃnÅty upadhÃraya ||6|| ÓrÅdhara÷ - asaæÓli«Âayor apy ÃdhÃrÃdheya-bhÃvaæ d­«ÂÃntenÃha yayeti | avakÃÓaæ vinÃvasthÃnÃnupapatter nityam ÃkÃÓe sthito vÃyu÷ sarvatra-go 'pi mahÃn api nÃkÃÓena saæÓli«yate | niravayavatvena saæÓle«ÃyogÃt | tathà sarvÃïi bhÆtÃni mayi sthitÃnÅti jÃnÅhi ||6|| madhusÆdana÷ - asaæÓli«Âayor apy ÃdhÃrÃdheya-bhÃvaæ d­«ÂÃntenÃha yatheti | yathaivÃsaÇga-svabhÃva ÃkÃÓe sthito nityaæ sarvadotpatti-sthiti-saæhÃra-kÃle«u vÃtÅti vÃyu÷ sarvadà calana-svabhÃva÷ | ataeva sarvatra gacchatÅti sarvatra-ga÷ | mahÃn parimÃïata÷ | etÃd­Óo 'pi na na kadÃpy ÃkÃÓena saha saæs­jyate | tathaivÃsaÇga-svabhÃve mayi saæÓle«am antareïaiva sarvÃïi bhÆtÃny ÃkÃÓÃdÅni mahÃnti sarvatragÃni ca sthitÃni nÃpi sthitÃnÅty upadhÃraya vim­ÓyÃvadhÃraya ||6|| viÓvanÃtha÷ --- asaÇge mayi bhÆtÃni sthitÃny api na sthitÃni, te«v apy ahaæ sthito 'pi na sthita ity atra d­«ÂÃntam Ãha yatheti | yathaivÃsaÇga-svabhÃve ÃkÃÓe nityaæ vÃtÅti vÃyu÷ sarvadà calana-svabhÃva÷ | ataeva sarvatra gacchatÅti sarvatra-go mahÃn parimÃïata÷ yathà svÃkÃÓasya asaÇgatvÃt tatra sthito 'pi na sthita÷ | ÃkÃÓo 'pi vÃyau sthito 'pi na sthito 'saÇgatvÃd eva tathaivÃsaÇga-svabhÃve mayi sarvÃïi bhÆtÃni ÃkÃÓÃdÅni mahÃnti sarvatragÃni sthitÃni nÃpi sthitÃnÅty upadhÃraya vim­Óya niÓcinu | nanu tarhi paÓya me yogam aiÓvaram iti bhagavad-uktaæ yogaiÓvaryasyÃtarkyatvaæ kathaæ siddham abhÆt ? d­«ÂÃnta-lÃbhÃt | ucyate - ÃkÃÓasya ja¬atvà evÃsaÇgatvam | cetanasya tv asaÇgatvaæ jagad-adhi«ÂhÃnÃdhi«ÂhÃt­tve parameÓvaraæ vinà nÃnyatrÃstÅty atarkyatvaæ siddham eva | tad apy ÃkÃÓa-d­«ÂÃnto loka-buddhi-praveÓÃrtha eva j¤eya÷ ||6|| baladeva÷ - carÃcarÃïÃæ sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ mat-saÇkalpÃyattà sthitir v­ttiÓ cety atra d­«ÂÃntam Ãha yatheti | yathà nirÃlambe mahaty ÃkÃÓe nirÃlambo mahÃn vÃyu÷ sthita÷ sarvatra gacchati | tasya tasya ca nirÃlambatayà sthitir mat-saÇkalpÃd eva prav­ttiÓ cety antaryÃmi-brÃhmaïÃt yad bhÅ«Ã vÃta÷ pavate iti Óruty-antarÃc copadhÃrayeti, tathà sarvÃïi sthira-carÃïi bhÆtÃni mat-sthÃni tair ansaætu«Âe mayi sthitÃni mayaiva saÇkalpa-mÃtreïa dh­tÃni nityamitÃni cety upadhÃraya | anyathà ÃkÃÓÃdÅni vibhraæÓerann iti ||6|| __________________________________________________________ BhG 9.7 sarva-bhÆtÃni kaunteya prak­tiæ yÃnti mÃmikÃm | kalpa-k«aye punas tÃni kalpÃdau vis­jÃmy aham ||7|| ÓrÅdhara÷ - tad evam asaÇgasyaiva yogamÃyayà sthiti-hetutvam uktam | tayaiva s­«Âi-prayala-hetutvaæ cÃha sarveti | kalpa-k«aye pralaya-kÃle sarvÃïi bhÆtÃni prak­tiæ yÃnti | triguïÃtmikÃyÃæ mÃyÃyÃæ lÅyante | puna÷ kalpÃdau s­«Âi-kÃle tÃni vis­jÃmi viÓe«eïa s­jÃmi ||7|| madhusÆdana÷ - evam utpatti-kÃle sthiti-kÃle ca kalpitena prapa¤cenÃsaÇgasyÃtmano 'saæÓle«am uktvà pralaye 'pi tam Ãha sarvetei | sarvÃïi bhÆtÃni kalpa-k«aye pralaya-kÃle mÃmikÃæ mac-chaktitvena kalpitÃæ prak­tiæ triguïÃtmikÃæ mÃyÃæ sva-kÃraïa-bhÆtÃæ yÃnti tatraiva sÆk«ma-rÆpeïa lÅyanta ity artha÷ | he kaunteyety uktÃrtham | punas tÃni kalpÃdau sarga-kÃle vis­jÃmi prak­tÃv avibhÃgÃpannÃni vyanajmi ahaæ sarvaj¤a÷ sarva-Óaktir ÅÓvara÷ ||7|| viÓvanÃtha÷ --- nanv adhunà d­ÓyamÃny etÃni bhÆtÃni tvayi sthitÃnÅty avagamyate | mahÃ-pralaye kva yÃsyantÅty apek«ÃyÃm Ãha sarveti | mÃmikÃæ madÅyÃæ mama triguïÃtmikÃyÃæ mÃyÃ-Óaktau lÅyanta ity artha÷ | puna÷ kalpa-k«aye pralayÃnte s­«Âi-kÃle tÃni viÓe«eïa s­jÃmi ||7|| baladeva÷ - sva-saÇkalpÃd eva bhÆtÃnÃæ sthitir uktà | atha tasmÃd eva te«Ãæ sarga-pralayÃv Ãha sarveti | he kaunteya ! kalpa-k«aye caturmukhÃvasÃna-kÃle sarvÃïi bhÆtÃni mat-saÇkalpÃd eva mÃmikÃæ prak­tiæ yÃnit | prak­ti-Óaktike mayi vilÅyante kalpÃdau punas tÃny aham eva bahu syÃm iti saÇkalpa-mÃtreïa vaividhyena s­jÃmi ||7|| __________________________________________________________ BhG 9.8 prak­tiæ svÃm ava«Âabhya vis­jÃmi puna÷ puna÷ | bhÆta-grÃmam imaæ k­tsnam avaÓaæ prak­ter vaÓÃt ||8|| ÓrÅdhara÷ - nanv asaÇgo nirvikÃraÓ ca tvaæ kathaæ s­jasÅty apek«ÃyÃm Ãha - prak­tim iti | svÃæ svÅyÃæ svÃdhÅnÃæ prak­tim ava«ÂabhyÃdhi«ÂhÃya | pralaye lÅnaæ santaæ caturvidham imaæ sarvaæ bhÆta-grÃmaæ karmÃdi-paravaÓaæ puna÷ punar vividhaæ s­jÃmi | viÓe«eïa s­jÃmi iti và | katham ? prak­ter vaÓÃt prÃcÅna-karma-nimitta-tat-tat-svabhÃva-vaÓÃt ||8|| madhusÆdana÷ - kiæ-nimittà parameÓvara-stheyaæ s­«Âir na tÃvat sva-bhogÃrthà tasya sarva-sÃk«i-bhÆta-caitanya-mÃtrasya bhokt­tvÃbhÃvÃt tathÃtve và saæsÃritveneÓvaratva-vyÃghÃtÃt | nÃpy anyo bhoktà yad artheyaæ s­«Âi÷ | cetanÃntarÃbhÃvÃt | ÅÓvarasyaiva sarvatra jÅva-rÆpeïa sthitatvÃt | acetanasya cÃbhokt­tvÃt | ataeva nÃpavargÃrthÃpi s­«Âi÷ | bandhÃbhÃvÃd apavarga-virodhitvÃc cety Ãdy-anupapatti÷ s­«Âer mÃyÃ-mayatvaæ sÃdhayantÅ nÃsmÃkaæ pratikÆleti na parihartavyety abhipretya mÃyÃmayatvÃn mithyÃtvaæ prapa¤casya vaktum Ãrabhate tribhi÷ prak­tim iti | prak­tiæ mÃyÃkhyÃm anirvacanÅyÃæ svÃæ svasmin kalpitÃm ava«Âabhya svasattÃ-sphÆrtibhyÃæ d­¬hÅk­tya tasyÃ÷ prak­ter mÃyÃyà vaÓÃd avidyÃsmitÃ-rÃga-dve«ÃbhiniveÓa-kÃraïÃvaraïa-vik«epÃtmaka-Óakti-prabhÃvÃj jÃyamÃnam imaæ sarva-pramÃïa-saænidhÃpitaæ bhÆta-grÃmam ÃkÃÓÃdi-bhÆta-samudÃyam ahaæ mÃyÃvÅva puna÷ punar vis­jÃmi vividhaæ s­jÃmi kalpanÃ-mÃtreïa svapna-d­g iva ca svapna-prapa¤cam ||8|| viÓvanÃtha÷ --- nanv asaÇgo nirvikÃraÓ ca tvaæ kathaæ s­jasÅty apek«ÃyÃm Ãha - prak­tim iti | svÃæ svÅyÃm ava«ÂabhyÃdhi«ÂhÃya prak­ter vaÓÃt svÅya-svabhÃva-vaÓÃt prÃcÅna-karma-nimittÃd iti yÃvat | avaÓaæ karmÃdi-paratantram ||8|| baladeva÷ -- prak­tim iti | svÃm ÃtmÅyÃæ tri-guïÃæ prak­tim ava«ÂabhyÃdhi«ÂhÃya saÇkalpa-mÃtreïa mahad-ÃdyÃn manà pariïamayyemaæ caturvidham bhÆta-grÃmaæ vis­jÃmi puna÷ puna÷ kÃle kÃle | kÅd­Óam ity Ãha prak­te÷ prÃcÅna-karma-vÃsanÃyà vaÓÃt prabhÃvÃd avaÓaæ paratantraæ tathà cÃcintya-Óakter asaÇga-svabhÃvasya mama saÇkalpa-mÃtreïa tat tat kurvato na tat-saæsarga-gandho na ca ko 'pi kheda-leÓa iti ||8|| __________________________________________________________ BhG 9.9 na ca mÃæ tÃni karmÃïi nibadhnanti dhanaæjaya | udÃsÅnavad ÃsÅnam asaktaæ te«u karmasu ||9|| ÓrÅdhara÷ - nanv evaæ nÃnÃ-vidhÃni karmÃïi kurvatas tava jÅvavad-bandha÷ kathaæ na syÃd iti ? ata Ãha na ca mÃm iti | tÃni viÓva-s­«Ây-ÃdÅni karmÃïi mÃæ na nibadhnanti | karmÃsaktir hi baddha-hetu÷ sà cÃpta-kÃmatvÃn mama nÃsti | ata udÃsÅnatvÃnupapatter udÃsÅnavat sthitam ity uktam ||9|| madhusÆdana÷ - ata÷ na ceti | na ca naiva s­«Âi-sthiti-pralayÃkhyÃni tÃni mÃyÃvineva svapna-d­Óeva ca mayà kriyamÃïÃni mÃæ nibandhnanti anugraha-nigrahÃbhyÃæ na suk­ta-du«k­ta-bhÃginaæ kurvanti mithyÃ-bhÆtatvÃt | he dhana¤jaya yudhi«Âhira-rÃjasÆyÃrthaæ sarvÃn rÃj¤o jitvà dhanam Ãh­tavÃn iti mahÃn prabhÃva÷ sÆcita÷ protsÃhanÃrtham | tÃni karmÃïi kuto na badhnanti tatrÃha udÃsÅnavad ÃsÅnam | yathà kaÓcid upek«ako dvayor vivadamÃnayor jaya-parÃjayÃsaæsargÅ tat-k­ta-har«a-vi«ÃdÃbhyÃm asaæs­«Âo nirvikÃra Ãste tadvan nirvikÃratayÃsÅnam | dvayor vivadamÃnayor ihÃbhÃvÃd upek«akatva-mÃtra-sÃdharmyeïa vati-pratyaya÷ | ataeva nirvikÃratvÃt te«u s­«Ây-Ãdi-karmasv asaktam ahaæ karomÅty abhimÃna-lak«eïa saÇgena rahitaæ mÃæ na nibadnanti karmÃïÅti yuktam eva | anyasyÃpi hi kart­tvÃbhÃve phala-saÇgÃbhÃve ca karmÃïi na bandha-kÃraïÃnÅty uktam anena | tad-ubhaya-sattve tu koÓa-kÃra iva karmabhir badhyate mƬha ity abhiprÃya÷ ||9|| viÓvanÃtha÷ --- nanv evaæ ca nÃnÃ-karmÃïi kurvatas tava jÅvavad-bandha÷ kathaæ na syÃd ? ata Ãha na ceti | tÃni s­«Ây-ÃdÅni | karmÃsaktir hi baddha-hetu÷ sà cÃpta-kÃmatvÃn mama nÃsti | udÃsÅnavad iti | anya udÃsÅno yathà vivadamÃnÃnÃæ du÷kha-ÓokÃdi-saæs­«Âo na bhavati tathaivÃham ity artha÷ ||9|| baladeva÷ -- nanu vi«amÃïi s­«Âi-poÃlana-lak«aïÃni vai«amyÃdinà tvÃæ badhnÅyur iti cet tatrÃha na ceti | tÃni vi«ama-s­«Ây-ÃdÅni karmÃïi na mayi vai«amyÃdi-prasa¤jayanti | tatra hetu-garbha-viÓe«aïam udÃsÅnavad iti | jÅvÃnÃæ deva-mÃnava-tiryag-Ãdi-bhÃve tat-tad-abhyudaya-tÃratamye ca te«Ãæ pÆrvÃrjitÃni karmÃïy eva kÃraïÃni | ahaæ tu te«u vi«ame«u karmasv audÃÅnyena sthito 'sakta iti na mayi vai«amyÃdi-do«a-gandha÷ | evam Ãha sÆtrakÃra÷ vai«amya-nairgh­ïye na [Vs. 2.1.35] ity Ãdinà | udÃsÅnatve kart­tvaæ na siddhyed ata uktam udÃsÅnavad iti ||9|| __________________________________________________________ BhG 9.10 mayÃdhyak«eïa prak­ti÷ sÆyate sa-carÃcaram | hetunÃnena kaunteya jagad viparivartate ||10|| ÓrÅdhara÷ - tad evopapÃdayati mayeti | mayÃdhyak«eïÃdhi«ÂhÃtrà nimitta-bhÆtena prak­ti÷ sa-carÃcaraæ viÓvaæ sÆyate janayati | anena mad-adhi«ÂhÃnena hetunedaæ jagad viparivartate puna÷ punar jÃyate | sannidhi-mÃtreïÃdhi«ÂhÃt­tvÃt kart­tvam udÃsÅnatvaæ cÃviruddham iti bhÃva÷ ||10|| madhusÆdana÷ - bhÆta-grÃmam imaæ vis­jÃmy udÃsÅnavad ÃsÅnam iti ca paraspara-viruddham iti ÓaÇkÃ-parihÃrÃrthaæ punar mÃyÃmayatvam eva prakaÂayati mayeti | mayà sarvato-d­Ói-mÃtra-svarÆpeïÃvikriyeïÃdhyak«eïa niyantrà bhÃsakenÃvabhÃsità prak­tis triguïÃtmikà sattvÃsattvÃdibhir anirvÃcyà mÃyà sÆyata utpÃdayati sa-carÃcaraæ jagan mÃyÃvinÃdhi«Âhiteva mÃyà kalpita-gaja-turagÃdikam | na tv ahaæ sva-kÃrya-mÃyÃbhÃsanam antareïa karomi vyÃpÃrÃntaram | hetunà nimittenÃnenÃdhyak«atvena he kaunteya ! jagat sa-carÃcaraæ viparivartate vividhaæ parivartate janmÃdi-vinÃÓÃntaæ dity-Ãder iva kart­tvÃbhÃvÃd udÃsÅnavad ÃsÅnam ity uktam iti na virodha÷ | tad uktam - asya dvaitendra-jÃlasya yad upÃdÃna-kÃraïam | aj¤Ãnaæ tad upÃÓritya brahma kÃraïam ucyate || iti | Óruti-sm­ti-vÃdÃÓ cÃtrÃrthe sahasraÓa udÃhÃryÃ÷ ||10|| viÓvanÃtha÷ --- nanu s­«Ây-Ãdi-kartus tavedam audÃsÅnyaæ na pratyemÅty ata Ãha mayeti | adhyak«eïa mayà nimitta-bhÆtena prak­ti÷ sa-carÃcaraæ jagat sÆyate | prak­tir eva jagat janayati | mamÃtrÃdhyak«atÃ-mÃtram | yathà kasyacid ambarÅ«Ãder iva bhÆpate÷ prak­tibhir eva rÃjya-k­tyaæ nirvÃhyate | atrodÃsÅnasya bhÆpate÷ sattÃ-mÃtram iti yathà tasya rÃja-siæhÃsane sattÃ-mÃtreïa vinà prak­tibhi÷ kim api na Óakyate kartum | tathaiva mamÃdhi«ÂhÃna-lak«aïam adhyak«atvaæ vinà prak­tir api ja¬Ã kim api kartuæ na ÓaknotÅti bhÃva÷ | anena mad-adhi«ÂhÃnena hetunedaæ jagat viparivartate puna÷ punar jÃyate ||10|| baladeva÷ - tat pratipÃdayati mayeti | satya-saÇkalpena prak­ty-adhyak«eïa mayà sarveÓvareïa jÅva-pÆrva-pÆrva-karmÃnuguïatayà vÅk«ità prak­ti÷ sa-carÃcaraæ jagat sÆyate janayati | vi«ama-guïà satÅ anena jÅva-pÆrva-karmÃnuguïena mad-vÅk«aïena hetunà taj jagad viparivartate puna÷ punar udbhavati | he kaunteya | ÓrutiÓ caivam Ãha- vikÃra-jananÅm aj¤Ãm a«Âa-rÆpÃm ajÃæ dhruvÃm | dhyÃyate 'dhyÃsità tena tanyate prerità puna÷ | sÆyate puru«Ãrthaæ ca tenaivÃdhi«Âhità jagat || iti sannidhi-mÃtreïÃdhi«ÂhÃt­tvÃt kart­tvam udÃsaniæ ca na viruddham | yathà sannidhi-mÃtreïagandha÷ k«obhÃya jÃyate ity Ãdi smaraïÃc caitad evaæ mad-adhi«ÂhÃt­-mÃtraæ khalu prek­ter apek«yam | mad-vinà kim api kartuæ na sà prabhavet na hy asati rÃj¤a÷ siæhÃsanÃdhi«ÂhÃt­tve tad-amÃtyÃ÷ kÃrye prabhava÷ ||10|| __________________________________________________________ BhG 9.11 avajÃnanti mÃæ mƬhà mÃnu«Åæ tanum ÃÓritam | paraæ bhÃvam ajÃnanto mama bhÆta-maheÓvaram ||11|| ÓrÅdhara÷ - nanv evaæbhÆtaæ parameÓvaraæ tvÃæ kim iti kecin nÃdriyante ? tatrÃha avajÃnantÅti dvÃbhyÃm | sarva-bhÆta-maheÓvara-rÆpaæ madÅyaæ paraæ bhÃvaæ tattvam ajÃnanto mƬhà mÆrkhà mÃm avajÃnanti mÃm avamanyante | avaj¤Ãne hetu÷ Óuddha-sattva-mayÅm api tanuæ bhaktecchÃ-vaÓÃn manu«yÃkÃrÃm ÃÓritavantam iti ||11|| madhusÆdana÷ - evaæ nitya-Óuddha-buddha-mukta-svabhÃvaæ sarva-jantÆnÃm ÃtmÃnam Ãnanda-ghanam anantam api santam avajÃnantÅti | avajÃnanti mÃæ sÃk«Ãd ÅÓvaro 'yam iti nÃdriyante nindanti và mƬhà avivekino janÃ÷ | te«Ãm avaj¤Ã-hetuæ bhramaæ sÆcayati mÃnu«Åæ tanum ÃÓritaæ manu«yatayà pratÅyamÃnÃæ mÆrtim Ãtmecchayà bhaktÃnugrahÃrthaæ g­hÅtavantaæ manu«yatayà pratÅyamÃnena dehena vyavaharantam iti yÃvat | tataÓ ca manu«yo 'yam iti bhrÃntyÃcchÃditÃnta÷karaïà mama paraæ bhÃvaæ prak­«Âaæ paÃramarthikaæ tattvaæ sarva-bhÆtÃnÃæ mahÃntarm ÅÓvaram ajÃnanto yan nÃdriyante nindanti và tad-anurÆpam eva mƬhatvasya ||11|| viÓvanÃtha÷ --- nanu ca satyam ananta-koÂi-brahmÃï¬a-vyÃpÅ saccid-Ãnanda-vigraha÷ kÃraïÃrïava-ÓÃyÅ mahÃ-puru«a÷ sva-prak­tyà jagat s­jatÅti ya÷ prasiddha÷ | sa eva hi bhavÃn | kintu vasudeva-sÆnos taveyaæ mÃnu«Å tanur ity etad-aæÓenaiva kecit tava nikar«aæ vadantÅty ata Ãha avajÃnantÅti | mama mÃnu«yÃs tanor asyà paraæ bhÃvaæ kÃraïÃrïava-ÓÃyi-mahÃ-puru«Ãdibhyo 'py utk­«Âaæ svarÆpam ajÃnanta eva te | kÅd­Óam ? bhÆtaæ satyaæ yad brahma tac ca tan maheÓvaraæ ceti | tan maheÓvara-padaæ satyÃntara-vyÃvartakam atra j¤eyam yukte k«mÃdÃv­te bhÆtam iti amara÷ | tam ekaæ govindaæ sac-cid-Ãnanda-vigrahaæ v­ndÃvana-sura-bhÆruha-bhÃvanÃsÅnaæ satataæ sa-marud-gaïo 'haæ paramayà stutyà to«ayÃmi iti (GTU 1.33) Órute÷ |[*ENDNOTE] narÃk­ti para-brahma iti sm­teÓ ca | mamÃsyà mÃnu«yÃs tano÷ saccid-Ãnanda-mayatvaæ mad-abhijïa-bhaktair ucyata eva, tathà sarva-brahmÃï¬a-vyÃpitvaæ ca bÃlye yan-mÃtrà ÓrÅ-yaÓodayà d­«Âam eva | yad và mÃnu«Åæ tanum eva viÓina«Âi param utk­«Âaæ bhÃvaæ sattÃæ viÓuddhaæ sattvaæ saccidÃnanda-svarÆpam ity artha÷ | bhÃva÷ sattà svabhÃvÃbhiprÃya÷ ity amara÷ | paraæ bhÃvam api viÓina«Âi mama bhÆta-maheÓvaraæ mama s­jyÃni bhÆtÃni ye brahmÃdyÃs te«Ãm api mahÃntam ÅÓvaram | tasmÃt jÅvasyeva mama parameÓvarasya tanur na bhinnà | tanur evÃham | aham eva tanu÷ sÃk«Ãd brahmaiva ÓÃbdaæ brahma dadhad vapu÷ [BhP 3.21.8] iti mad-abhij¤a-Óukokter iti bhavÃd­Óais tu viÓvasyatÃm iti bhÃva÷ ||11|| baladeva÷ - nanv Åd­Óa-mahimÃnaæ tvÃæ kim iti kecin nÃdriyante ? tatrÃha avajÃnantÅti | bhÆta-maheÓvaraæ nikhila-jagad-eka-svÃminaæ satya-saÇkalpaæ sarvaj¤aæ mahÃ-kÃruïikaæ ca mÃæ mƬhÃs te 'vajÃnanti | atra prakÃraæ darÓayan viÓina«Âi mÃnu«Åm iti mÃnu«a-sanniveÓinÅæ mÃnu«a-ce«ÂÃ-bahulÃæ tanuæ ÓrÅ-mÆrtim ÃÓritaæ tÃdÃtmya-sambandhena nityaæ prÃptaæ mÃm itara-rÃja-kumÃra-tulya÷ kaÓcid ugra-puïyo manu«yo 'yam iti buddhyÃvamanyanta ity artha÷ | mÃnu«Å tanu÷ khalu päcabhautikyena na ca bhagavat-tanus tÃd­k sac-cid-Ãnanda-rÆpÃya k­«ïÃya iti, tam ekaæ govindaæ sac-cid-Ãnanda-vigraham iti ÓravaïÃt | tathÃtve tad-avaj¤ÃtÌïÃæ mau¬hyÃndhya-yogÃd brahmÃdi-vandyatvÃyogÃc ca | evaæ buddhis te«Ãæ kuto yayà te mƬhà bhaïyante ? tatrÃha param iti | param asÃdhÃraïaæ bhÃvaæ svabhÃvam ajÃnanta÷ mÃnu«Ãk­tes tasya j¤ÃnÃnndÃtmatva-sarveÓatva-mok«adatvÃdi-svabhÃvÃnabhij¤ÃnÃd ity artha÷ | evaæ ca sati tanum ÃÓritam ity ukti-viÓe«a-vibhÃtaæ bheda-kÃryam ÃdÃya bodhyà | yat tu vasudeva-sÆnor dvÃrakÃdhipate÷ sÆtikÃ-g­hÃvirbhÆtam eva svarÆpaæ naijaæ caturbhujatvÃt tato vrajaæ gacchata÷ svarÆpaæ tu mÃnu«aæ dvibhujatvÃd ata uktam babhÆva prÃk­ta÷ ÓiÓu÷ itivat | asti tan-niravadhÃnam mÃnu«Åæ tanum ÃÓritam iti tad-ukte÷ | tenaiva rÆpeïa catur-bhujena iti pÃrtha-vÃkyÃc ca tasmÃn mÃnu«ya-saæniveÓitvam eva tat-tanor manu«yatvam ity uktam yatrÃvatÅrïaæ k­«ïÃkhyaæ paraæ brahma narÃk­ti iti ÓrÅ-vai«ïave | gƬhaæ paraæ brahma manu«ya-liÇgam iti ÓrÅ-bhÃgavate ca | manu«ya-ce«ÂÃ-prÃcyuryÃc ca tasyÃs tattvam | yathà manu«yo 'pi rÃjà devavat siæhavac ca vice«ÂanÃn n­-devo n­-siæhaÓ ca vyapadiÓyate | tasmÃd dvibhujaÓ caturbhujaÓ ca sa manu«ya-bhÃvenokta-hetu-dvayÃd vyapadiÓya÷ | na khalu bhuja-bhÆmnà pareÓatvam | kÃrtavÅryÃdau vyabhicÃrÃt | vibhu-caitanyatvaæ jagaj janmÃdi-hetutvaæ và paraÓatvam | tac ca dvibhuje tasminn asty eva tac chrutaæ na ca dvibhujatvaæ sÃdi - sat-puï¬arÅka-nayanaæ meghÃbhaæ vaidyutÃmbaram | dvi-bhujaæ mauna-mudrìhyaæ vana-mÃlinam ÅÓvaram || [GTU 1.9] iti tasyÃnÃdi-siddhatva-ÓravaïÃt prÃk­ta÷ ÓiÓur ity atra prak­tyà svarÆpeïaiva vyakta÷ ÓiÓur ity evÃrtha÷ | tasmÃd vaidÆrya-maïau nÃnÃ-rÆpÃïi iva tasmin dvibhujatvÃdÅni yugapat siddhÃny eva yathÃrucy-upÃsyÃnÅti ÓÃntoditatva-nityoditatva-kalpanà dÆrotsÃrità ||11|| __________________________________________________________ BhG 9.12 moghÃÓà mogha-karmÃïo mogha-j¤Ãnà vicetasa÷ | rÃk«asÅm ÃsurÅæ caiva prak­tiæ mohinÅæ ÓritÃ÷ ||12|| ÓrÅdhara÷ - kiæ ca moghÃÓà iti | matto 'nyad devatÃntaraæ k«ipraæ phalaæ dÃsyatÅty evaæ bhÆtà moghà ni«phalaivÃÓà ye«Ãæ te | ataeva mad-vimukhatvÃn moghÃni ni«phalÃni karmÃïi ye«Ãæ te | mogham eva nÃnÃ-kutarkÃÓritaæ ÓÃstra-j¤Ãnaæ ye«Ãæ te | ataeva vicetaso vik«ipta-cittÃ÷ | sarvatra hetu÷ rÃk«asÅæ tÃmasÅæ hiæsÃdi-pracurÃm ÃsurÅæ ca rÃjasÅæ kÃma-darpÃdi-bahulÃæ mohinÅæ buddhi-bhraæÓa-karÅæ prak­tiæ svabhÃvaæ Órità ÃÓritÃ÷ santa÷ | mÃm avajÃnantÅti pÆrveïÃnvaya÷ ||12|| madhusÆdana÷ - te ca bhagavad-avaj¤Ãna-nindana-janita-mahÃ-durita-pratibaddha-buddhayo nirantaraæ niraya-nivÃsÃrhà eva moghÃÓà iti | ÅÓvaram antareïa karmÃïy eva na÷ phalaæ dÃsyantÅty evaærÆpà moghà ni«phalaivÃÓà phala-prÃrthanà ye«Ãæ te | ataeveÓvara-vimukhatvÃn moghÃni Órama-mÃtra-rÆpÃïy agnihotrÃdÅni karmÃïi ye«Ãæ te | tathà mogham ÅÓvarÃpratipÃdaka-kutarka-ÓÃstra-janitaæ j¤Ãnaæ ye«Ãæ te | kuta evaæ yato vicetaso bhagavad-avaj¤Ãna-janita-durita-pratibaddha-viveka-vij¤ÃtÃ÷ | kiæ ca te bhagavad-avaj¤Ãna-vaÓÃd rÃk«asÅæ tÃmasÅm avihita-hiæsÃ-hetu-dve«a-pradhÃnÃm ÃsurÅæ ca rÃjasÅæ ÓÃstrÃnabhyanuj¤Ãta-vi«aya-bhoga-hetu-rÃga-pradhÃnÃæ ca mohinÅæ ÓÃstrÅya-j¤Ãna-bhraæÓa-hetuæ prak­tiæ svabhÃvam ÃÓrità eva bhavanti | tataÓ ca - trividhaæ narakasyedaæ dvÃraæ nÃÓanam Ãtmana÷ | kÃma÷ krodhas tathà lobha÷ ity ukta-naraka-dvÃra-bhÃgitayà naraka-yÃtanÃm eva te satatam anubhavantÅty artha÷ ||12|| viÓvanÃtha÷ --- nanu ye mÃnu«Åæ mÃyÃ-mayÅæ tanum ÃÓrito 'yam ÅÓvara iti matvà tvÃm avajÃnanti | te«Ãæ kà gatis tatrÃha moghÃÓà iti | yadi bhaktà api syus tad api moghÃÓà bhavanti | mat-sÃlokyÃdim abhivächitaæ na prÃpnuvanti | yadi te karmiïas tadà mogha-karmÃïa÷ karma-phalaæ svargÃdikaæ na labhante | yadi te j¤Ãninas tarhi mogha-j¤Ãnà j¤Ãna-phalaæ mok«aæ na vidanti | tarhi te kiæ prÃpunvantÅty ata Ãha rÃk«asÅm iti | te rÃk«asÅæ prak­tiæ rÃk«asÃnÃæ svabhÃvaæ ÓritÃ÷ prÃptà bhavantÅty artha÷ ||12|| baladeva÷ -- nanu päcabhautika-mÃnu«a-tanum Ãnugra-puïya÷ puru-tejÃ÷ ko 'py ayam iti bhÃvena tvÃm avajÃnatÃæ kà gati÷ syÃt tatrÃha mogheti | yadi te ÅÓvara-bhaktà api syus tad api moghÃÓà ni«phala-mok«a-vächÃ÷ syu÷ | yadi te 'gni-hotrÃdi-karma-ni«ÂhÃs tadà mogha-karmÃïa÷ pariÓrama-rÆpÃgnihotrÃdikÃ÷ syu÷ | yadi te j¤ÃnÃya vedÃntÃdi-ÓÃstra-pariÓÅlanas tadà mogha-j¤Ãnà ni«phala-tad-bodhÃ÷ syu÷ | evaæ kuta÷ ? yatas te vicetasa÷ | nitya-siddha-manu«ya-saæniveÓi-sÃk«Ãt-para-brahma-mad-avaj¤Ã-janita-pÃpa-pratibaddha-viveka-j¤Ãnà ity artha÷ | ataevam uktaæ b­had-vai«ïave- yo vetti bhautikaæ dehaæ k­«ïasya paramÃtmana÷ | sa sarvasmÃd bahi«kÃrya÷ Órauta-smÃrt a-vidhÃnata÷ | mukhaæ tasyÃvalokyÃpi sa-celaæ snÃnam Ãcaret || iti | tarhi te kiæ phalaæ labhante ? tatrÃha rÃk«asÅæ hiæsÃdi-pracurÃm tÃmasÅm ÃsurÅæ kÃma-garvÃdi-pracurÃæ rÃjasÅæ mohinÅæ viveka-vilopinæ prak­tiæ svabhÃvaæ Órità narake nivÃsÃrhÃs ti«Âhanti ||12|| __________________________________________________________ BhG 9.13 mahÃtmÃnas tu mÃæ pÃrtha daivÅæ prak­tim ÃÓritÃ÷ | bhajanty ananya-manaso j¤Ãtvà bhÆtÃdim avyayam ||13|| ÓrÅdhara÷ - ke tarhi tvÃm ÃrÃdhayantÅti | ata Ãha - mahÃtmÃna iti | mahÃtmÃna÷ kÃmÃdy-anabhibhÆta-cittÃ÷ | ataeva madh-vyatirekena nÃsty anyasmin mano ye«Ãm | te tu bhÆtÃdiæ jagat-kÃraïam avyayaæ ca mÃæ j¤Ãtvà bhajanti ||13|| madhusÆdana÷ - bhagavad-vimukhÃnÃæ phala-kÃmanÃyÃs tat-prayuktasya nitya-naimittika-kÃmya-karmÃnu«ÂhÃnasya tat-prayuktasya ÓÃstrÅya-j¤Ãnasya ca vaiyarthyÃt pÃralaukika-phala-tat-sÃdhana-ÓÆnyÃs te | nÃpy aihalaukikaæ kiæcit phalam asti te«Ãæ viveka-vij¤Ãna-ÓÆnyatayà vicetaso hi te | ata÷ sarva-puru«Ãrtha-bÃhyÃ÷ Óocyà eva sarve«Ãæ te varÃkà ity uktam | adhunà ke sarva-puru«Ãrtha-bhÃjo 'Óocyà ye bhagavad-eka-Óaraïà ityucyate mahÃtmÃna iti | mahÃn aneka-janma-k­ta-suk­tai÷ saæsk­ta÷ k«udra-kÃmÃdy-anabhibhÆta ÃtmÃnta÷karaïaæ ye«Ãæ te 'ataeva abhayaæ sattva-saæÓuddhi÷ ity Ãdi-vak«yamÃïÃæ daivÅæ sÃttvikÅæ prak­tim ÃÓritÃ÷ | ataevÃnyasmin mad-vyatirikte nÃsti mano ye«Ãæ te bhÆtÃdiæ sarva-jagat-kÃraïam avyayam avinÃÓinaæ ca mÃm ÅÓvaraæ j¤Ãtvà bhajanti sevante ||13|| viÓvanÃtha - tasmÃd ye mahÃtmÃno yÃd­cchika-mad-bhakta-k­payà mahÃtmatvaæ prÃptÃs te tu mÃnu«Ã api daivÅæ prak­tiæ devÃnÃæ svabhÃvaæ prÃptÃ÷ satto mÃæ mÃnu«ÃkÃram eva bhajante | na vidyate 'nyatra j¤Ãna-karmÃïy akÃmanÃdau mano ye«Ãæ te | mÃæ bhÆtÃdiæ mayà tatam idaæ sarvaæ ity Ãdi mad-aiÓvarya-j¤Ãnena bhÆtÃnÃæ brahmÃdi-stamba-paryantÃnÃæ kÃraïam | avyayaæ saccidÃnanda-vigrahatvÃd anaÓvaraæ j¤Ãtveti mamÃvyayatve mad-bhaktair etÃvan-mÃtraæ maj-j¤Ãnam apek«itavyam | iyam eva tvaæ padÃrtha-j¤Ãna-karmÃdy-anapek«Ã bhaktir ananyà sarva-Óre«Âhà rÃja-vidyà rÃja-guhyam iti dra«Âavyam ||13|| baladeva÷ - tarhi ke tvÃm Ãdiryante ? tatrÃha mahÃtmÃna iti | ye narÃk­ti-para-brahma-mat-tattvavit sat-prasaÇgena tÃd­Óa-man-ni«Âhayà vistÅrïÃgÃdha-manaso madÅye 'pi sahasra-ÓÅr«Ãdy-ÃkÃre 'rucayas te manu«yà api daivÅæ prak­tim ÃÓritÃ÷ santo narÃk­tiæ mÃæ madhya-bhÆtÃdi-vidhi-rudrÃdi-sarva-kÃraïam avyayaæ nityaæ ca j¤Ãtvà niÓcitya bhajanti sevante | ananya-manaso narÃkÃra eva mayi nikhÃta-cittÃ÷ ||13|| __________________________________________________________ BhG 9.14 satataæ kÅrtayanto mÃæ yatantaÓ ca d­¬havratÃ÷ | namasyantaÓ ca mÃæ bhaktyà nityayuktà upÃsate || 14 || ÓrÅdhara÷ - te«Ãæ bhajana-prakÃram Ãha satatam iti dvÃbhyÃm | satataæ sarvadà stotra-mantrÃdibhi÷ kÅrtayanta÷ kecin mÃm upÃsate sevante | d­¬hÃni vratÃni niyamà ye«Ãæ tÃd­ÓÃ÷ santa÷ | yatantaÓ ca ÅÓvara-pÆjÃdi«u indiryopasaæhÃrÃdi«u prayatnaæ kurvanta÷ | kecid bhaktyà namasyanta÷ praïamantaÓ ca | anye nitya-yuktà anavaratam avahità sevante | bhaktyeti nitya-yuktà iti ca kÅrtanÃdi«v api dra«Âavyam ||14|| madhusÆdana÷ - te kena prakÃreïa bhajantÅty ucyate dvÃbhyÃm satatam iti | satataæ sarvadà brahma-ni«Âhaæ gurum upas­tya vedÃnta-vÃkya-vicÃreïa gurÆpasadanetara-kÃle ca praïava-japopani«ad-ÃvartanÃdibhir mÃæ sarvopani«at-pratipÃdyaæ brahma-svarÆpaæ kÅrtayanto vedÃnta-ÓÃstrÃdhyayana-rÆpa-Óravaïa-vyÃpÃra-vi«ayÅkurvanta iti yÃvat | tatha d­¬ha-vratà d­¬hÃni pratipak«aiÓ cÃlayitum aÓakyÃni ahiæsÃ-satyÃsteya-brahmacaryÃparigrahÃdÅni vratÃni ye«Ãæ te Óama-damÃdi-sÃdhana-sampannà iti yÃvat | tathà coktaæ pata¤jalinà ahiæsÃstayÃsteya-brahmacaryÃparigrahà yamÃ÷ [Ys 2.30] te ty jÃti-deÓa-kÃla-samayÃnavacchinnÃ÷ sÃrvabhaumà mahÃ-vratam [Ys 2.31] iti | jÃtyà brÃhmaïatvÃdikayà deÓena tÅrtyÃdinà kÃlena caturdaÓyÃdinà samayena yaj¤Ãdy-anyatvenÃnavacchinnà ahiæsÃdaya÷ sÃrvabhaumÃ÷ k«ipta-mƬha-vik«ipta-bhÆmi«v api bhÃvyamÃnÃ÷ kasyÃm api jÃtau kasminn api deÓe kasminn api kÃle yaj¤Ãdi-prayojane 'pi hiæsÃæ na kari«yÃmÅty evaæ-rÆpeïa kiæcid apy aparyudasya sÃmÃnyena prav­ttà ete mahÃ-vratam ity ucyante ity artha÷ | tathà namasyantaÓ ca mÃæ kÃya-vÃÇ-manobhir namaskurvantaÓ ca mÃæ bhagavantaæ vÃsudevaæ sakala-kalyÃïa-guïa-nidhÃnam i«Âa-devatÃ-rÆpeïa guru-rÆpeïa ca sthitam | ca-kÃrÃt- Óravaïaæ kÅrtanaæ vi«ïo÷ smaraïaæ pÃda-sevanam | arcanaæ vandanaæ dÃsyaæ sakhyam Ãtma-nivedanam || [BhP 7.5.23] iti vandana-sahacaritaæ ÓravaïÃdy api bodhavyam | arcanaæ pÃda-sevanam ity api guru-rÆpe tasmin sukaram eva | atra mÃm iti punar vacanaæ sa-guïa-rÆpa-parÃmarÓÃrtham | anyathà vaiyarthya-prasaÇgÃt | tathà bhaktyà mad-vi«ayeïa pareïa premïà nitya-yuktÃ÷ sarvadà saæyuktÃ÷ etena sarva-sÃdhana-pau«kalyaæ pratibandhakÃbhÃvaÓ ca darÓita÷ | yasya deve parà bhakti÷ yathà deve tathà gurau | tasyaite kathità hy arthÃ÷ prakÃÓante mahÃtmana÷ || [ÁvetU 6.23] pata¤jalinà coktaæ tata÷ pratyak-cetanÃdhigamo 'py antarÃyÃbhÃvaÓ ca [Ys 1.29] iti | tata ÅÓvara-praïidhÃnÃt pratyak-cetanasya tvaæ-poada-lak«yasyÃdhigama÷ sÃk«ÃtkÃro bhavati | antarÃyÃïÃæ vighnÃnÃæ cÃbhÃvo bhavatÅti sÆtrasyÃrtha÷ | tad evaæ Óama-damÃdi-sÃdhana-sampannà vedÃnta-Óravaïa-manana-parÃyaïÃ÷ parameÓvare parama-gurau premïà namaskÃrÃdinà ca vigata-vighnÃ÷ paripÆrïa-sarva-sÃdhanÃ÷ santo mÃm upÃsate vijÃtÅya-pratyayÃnantaritena sajÃtÅya-pratyaya-pravÃheïa Óravaïa-mananottara-bhÃvinà satataæ cintayanti mahÃtmÃna÷ | anena nididhyÃsanaæ carama-sÃdhanaæ darÓitam | etÃd­Óa-sÃdhana-pau«kalye sati yad vedÃnta-vÃkyajam akhaï¬a-gocaraæ sÃk«ÃtkÃra-rÆpam ahaæ brahmÃsmÅti j¤Ãnaæ tat-sarva-ÓaÇkÃ-kalaÇkÃspa«Âaæ sarva-sÃdhana-phala-bhÆtaæ svotpatti-mÃtreïa dÅpa iva tama÷ sakalam aj¤Ãnaæ tat-kÃryaæ ca nÃÓayatÅti nirapek«am eva sÃk«Ãn-mok«a-hetur na tu bhÆmi-jaya-krameïa bhrÆ-madhye prÃïa-praveÓanaæ mÆrdhanyayà nìyà prÃïotkramaïam arcir-Ãdi-mÃrgeïa brahma-loka-gamanaæ tad-bhogÃnta-kÃla-vilambaæ và pratÅk«ate | ato yat-prÃk-pratij¤Ãtam idaæ tu te guhyatamaæ pravak«yÃmy uanasÆyave j¤Ãnam iti tad etad uktam | phalaæ cÃsyÃÓubhÃn mok«aïaæ prÃg uktam evetÅha punar noktam | evam atrÃyaæ gambhÅro bhagavato 'bhiprÃya÷ | uttÃnÃrthyas tu prakaÂa eva ||14|| viÓvanÃtha÷ - bhajantÅty uktam | tad-bhajanam eva kim ity ata Ãha satataæ sadeti nÃtra karma-yoga iva kÃla-deÓa-pÃtra-ÓuddhÃdy-apek«Ã kartavyety artha÷ | na deÓa-niyamas tatra na kÃla-niyamas tatha | nocchi«ÂhÃdau ni«edho ' sti ÓrÅ-harer nÃmni lubdhaka || iti sm­te÷ | yatanto yatamÃna÷ | yathà kuÂumba-pÃlanÃrthaæ dÅnà g­hasthà dhanika-dvÃrÃdau dhanÃrthaæ yatante, tathaiva mad-bhaktÃ÷ kÅrtanÃdi-bhakti-prÃpty-arthaæ bhakta-sabhÃdau yatante. prÃpya ca bhaktim adhÅyamÃnam ÓÃstram paÂhata iva puna÷ punar abhyasyanti ca | etÃvanti nÃma-grahaïÃni, etÃvatya÷ praïataya÷, etÃvatya÷ paricaryÃÓ cÃvaÓya-kartavyà ity evaæ d­¬hÃni vratÃni niyamà ye«Ãæ te. yad vÃ, d­¬hÃny apatitÃny ekÃdaÓy-Ãdi-vratÃni niyamà ye«Ãæ te.| namasyantaÓ ca ca-kÃra÷ Óravaïa-pÃda-sevanÃdy-anukta-sarva-bhakti-saÇgrahÃrtha÷ | nitya-yuktà bhÃvinaæ man-nitya-saæyogam ÃkÃÇk«anta ÃÓaæsÃyÃæ bhÆtavac ceti vartamÃne 'pi bhÆta-kÃlika÷ kta-pratyaya÷ | atra mÃæ kÅrtayanta eva mÃm upÃsata iti mat-kÅrtanÃdikam eva mad-upÃsanam iti vÃkyÃrtha÷ | ato mÃm iti na paunruktyam ÃÓaÇkanÅyam ||14|| baladeva÷ - bhakti-prakÃram Ãha satatam iti dvayena | satataæ sarvadà deÓa-kÃlÃdi-viÓuddhi-nairapek«eïa mÃæ kÅrtayanta÷ sudhÃ-madhurÃïi mama kalyÃïa-guïa-karmÃnubandhÅni govinda-govardhanoddharaïÃdÅni nÃmÃny uccair uccÃrayanto mÃm upÃsate | namasyantaÓc a mad-arcanÃ-nikete«u gatvà dhÆli-paÇkÃpte«u bhÆ-tale«u daï¬avat-praïipatanto bhaktyà prÅti-bhareïa | kÅrtayanto mÃm upÃsata iti mat-kÅrtanÃdikam eva mad-upÃsanam iti vÃkyÃrtha÷ | ato mÃm iti na paunaruktyam | ca-Óabdo 'nuktÃnÃæ ÓravaïÃrcana-vandanÃdÅnÃæ samuccÃyaka÷ | yatanta÷ samÃnÃÓayai÷ sÃdhubhi÷ sÃrdhaæ mat-svarÆpa-guïÃdi-yÃthÃtmya-nirïayÃya yatamÃnÃ÷ | d­¬ha-vratà d­¬hÃny askhalitÃny ekÃdaÓÅ-janmëÂamy-upo«aïÃdÅni vratÃni ye«Ãæ te | nitya-yuktà bhÃvinaæ man-nitya-saæyogaæ vächanta÷ ÃÓaæsÃyÃæ bhÆtavac ca [PÃï 3.3.132] iti sÆtrÃd vartamÃne 'pi bhÆta-kÃlika-kta-pratyaya÷ ||14|| __________________________________________________________ BhG 9.15 j¤Ãna-yaj¤ena cÃpy anye yajanto mÃm upÃsate | ekatvena p­thaktvena bahudhà viÓvato-mukham ||15|| ÓrÅdhara÷ - kiæ ca j¤Ãneti | vÃsudeva÷ sarvam ity evaæ sarvÃtmatva-darÓanaæ j¤Ãnam | tad eva yaj¤a÷ | tena j¤Ãna-yaj¤ena mÃæ yajantaæ pÆjayanto 'nye 'py upÃsate | tatrÃpi kecid ekatvenÃbheda-bhÃvanayà | kecit p­thaktvena p­thag-bhÃvanayà dÃso 'ham iti | kecit tu viÓvato-mukhaæ sarvÃtmakaæ mÃæ bahudhà brahma-rudrÃdi-rÆpeïopÃsate ||15|| madhusÆdana÷ - idÃnÅæ ye evam ukta-Óravaïa-manana-nididhyÃsanÃsamarthÃs te 'pi vividhà uttamà madhyamà mandÃÓ ceti sarve 'pi svÃnurÆpyeïa mÃm upÃsata ity Ãha j¤Ãna-yaj¤eneti | anye pÆrvokta-sÃdhanÃnu«ÂhÃnÃsamarthà j¤Ãna-yaj¤ena tvaæ và aham asmi bhagavo devate ahaæ vai tvam asi ity Ãdi-Óruty-uktam ahaÇgrahopÃsanaæ j¤Ãnaæ sa eva parameÓvara-yajana-rÆpatvÃd yaj¤as tena | ca-kÃra evÃrthe | api-Óabda÷ sÃdhanÃntara-tyÃgÃrtha÷ | kecit sÃdhanÃntara-nisp­hÃ÷ santa upÃsyopÃsakÃbheda-cintÃ-rÆpeïa j¤Ãna-yaj¤enaikatvena bheda-vyÃv­ttyà mÃm evopÃsate cintayanty uttamÃ÷ | anye tu kecin madhyamÃ÷ p­thaktvenopÃsyopÃsakayor bhedena Ãdityo brahmety ÃdeÓa÷ [ChÃU 3.19.1] ity Ãdi-Óruty-uktena pratÅkopÃsana-rÆpeïa j¤Ãna-yaj¤ena mÃm evopÃsate | anye tv ahaÇgrahopÃsane pratÅkopÃsane vÃsamarthÃ÷ kecin mandà kÃæcid anyÃæ devatÃæ copÃsÅnÃ÷ kÃnicit karmÃïi và kurvÃïà bahudhà tais tair bahubhi÷ prakÃrair viÓva-rÆpaæ sarvÃtmÃnaæ mÃma evopÃsate | tena tena j¤Ãna-yaj¤eneti uttarottarÃïÃæ krameïa pÆrva-pÆrva-bhÆmi-lÃbha÷ ||15|| viÓvanÃtha÷ --- tad evam atrÃdhyÃye pÆrvÃdhyÃye cÃnanya-bhakta eva mahÃtma-Óabda-vÃcya ÃrtÃdi-sarva-bhaktebhyo nyÆnÃ÷ | ahaÇgrahopÃsakÃ÷ pratÅkopÃsakà viÓvarÆpopÃsakÃs tÃn darÓayati j¤Ãna-yaj¤eneti | anye na mahÃtmana÷ pÆrvokta-sÃdhanÃnu«ÂhÃnÃsamartha÷ ity artha÷ | j¤Ãna-yaj¤ena tvaæ và aham asmi bhagavo devatà ahaæ vai tvam asi ity Ãdi Óruty-uktam ahaÇgrahopÃsanaæ j¤Ãnam | sa eva parameÓvara-yajana-rÆpatvÃd yaj¤as tena | ca-kÃra evÃrthe | api Óabda÷ sÃdhanÃntara-tyÃgÃrtha÷ | ekatvena upÃsyopÃsakayor abheda-cintana-rÆpeïa | tato 'pi nyÆnà anye p­thaktvena bheda-cintana-rÆpeïa Ãdityo brahmety-ÃdeÓa÷ [ChÃU 3.19.1] ity Ãdi Óruty-uktena pratÅkopÃsanena j¤Ãna-yaj¤ena | anye tato 'pi mandà bahudhà bahubhi÷ prakÃrair viÓvatomukhaæ viÓva-rÆpaæ sarvÃtmÃnaæ mÃma evopÃsate iti madhusÆdana-sarasvatÅ-pÃdÃnÃæ vyÃkhyà | atra nÃdevo devam arcayet iti tÃntrika-d­«Âyà gopÃlo 'ham iti bhÃvanÃvattve yà gopÃlopÃsanà sà ahaÇgrahopÃsanà | tathà ya÷ parameÓvaro vi«ïu÷ sa hi sÆrya e«a nÃnya÷ | sa hi indra eva nÃnya÷ | sa hi soma eva nÃnya÷ ity evaæ bhedenaikasyà eva bhagavad-vibhÆter yà upÃsanà sà pratÅkopÃsanà | vi«ïu÷ sarva iti samasta-vibhÆty-upÃsanà viÓvarÆpopÃsaneti j¤Ãna-yaj¤asya traividhyam | yad và ekatvena p­thaktvena ity eka eva ahaÇgrahopÃsanà gopÃlo 'haæ gopÃlasya dÃso 'ham ity ubhaya-bhÃvanÃ-mayÅ samudra-gÃminÅ nadÅva samudra-bhinno 'bhinnà ceti | tadà ca j¤Ãna-yaj¤asya traividhyam ||15|| baladeva÷ -- evaæ kevala-svarÆpa-ni«ÂhÃn kÅrtanÃdi-Óuddha-bhakti-pradhÃnÃn mahÃtma-ÓabditÃn abhidhÃya guïÅ-bhÆta-tat-kÅrtanÃdi-j¤Ãna-pradhÃnÃn bhaktÃn Ãha j¤Ãneti | pÆrvato 'nye kecana bhaktÃ÷ pÆrvoktena kÅrtanÃdi-j¤Ãna-yaj¤ena ca yajanto mÃm upÃsate | tatra prakÃram Ãha bahudhà bahu-prakÃreïa p­thaktvena prapa¤cÃkÃreïa pradhÃna-mahad-ÃdyÃtmanà viÓvatomukham indrÃdi-daivatÃtmanà cÃvasthitaæ mÃm ekatvenopÃsate | ayam atra ni«kar«a÷ - sÆk«ma-cid-acic-chaktimÃn satya-saÇkalpa÷ k­«ïo bahu syÃm iti svÅyena saÇkalpena sthÆla-cid-acic-chaktimÃn eka eva brahmÃdi-stambÃnta-vicitra-jagad-rÆpatayÃvati«Âhata ity anusandhinà tÃd­Óasya mama kÅrtanÃdinà ca mÃm upÃsata iti ||15|| __________________________________________________________ BhG 9.16-19 ahaæ kratur ahaæ yaj¤a÷ svadhÃham aham au«adham mantro 'ham aham evÃjyam aham agnir ahaæ hutam ||16|| pitÃham asya jagato mÃtà dhÃtà pitÃmaha÷ | vedyaæ pavitram oækÃra ­k sÃma yajur eva ca ||17|| gatir bhartà prabhu÷ sÃk«Å nivÃsa÷ Óaraïaæ suh­t | prabhava÷ pralaya÷ sthÃnaæ nidhÃnaæ bÅjam avyayam ||18|| tapÃmy aham ahaæ var«aæ nig­hïÃmy uts­jÃmi ca | am­taæ caiva m­tyuÓ ca sad asac cÃham arjuna ||19|| ÓrÅdhara÷ - sarvÃtmatÃæ prapa¤cayati ahaæ kratur iti caturbhi÷ | kratu÷ Órauto 'gni«ÂomÃdi÷ | yaj¤a÷ smÃrta÷ pa¤ca-mahÃ-yaj¤Ãdi÷ | svadhà pitry-arthaæ ÓrÃddhÃdi÷ | au«adham au«adhi-prabhavam annam | bhe«ajaæ và | mantro yÃjya-purodho-vÃkyÃdi÷ | Ãjyaæ homÃdi-sÃdhanam | agnir ÃhavanÅyÃdi÷ | hutaæ homa÷ | etat sarvam aham eva ||16|| kiæ ca piteti | dhÃtà karma-phala-vidhÃtà | vedyaæ j¤eyaæ vastu | pavitraæ Óodhakam | prÃyaÓcittÃtmakaæ và | oÇkÃra÷ praïava÷ | ­g-Ãdayo vedÃÓ cÃham eva | spa«Âam anyat ||17|| kiæ ca gatir iti | gamyata iti gati÷ phalam | bhartà po«aïa-kartà | prabhur niyantà | sÃk«Å ÓubhÃÓubha-dra«Âà | nivÃso bhoga-sthÃnam | Óaraïaæ rak«aka÷ | suh­d dhita-kartà | prakar«eïa bhavaty aneneti prabhava÷ sra«Âà | pralÅyate 'neneti pralaya÷ saæhartà | ti«Âhaty asminn iti sthÃnam ÃdhÃra÷ | nidhÅyate 'sminn iti nidhÃnaæ laya-sthÃnam | bÅjaæ kÃraïam | tathÃpy avyayam avinÃÓi | na tu brÅhy-Ãdi-bÅjavan naÓvaram ity artha÷ ||18|| kiæ ca tapÃmy aham iti | ÃdityÃtmanà sthitvà nidÃgha-kÃle tapÃmi jagatas tÃpaæ karomi | v­«Âi-samaye ca var«am uts­jÃmi vimu¤cÃmi | kadÃcit tu var«aæ nig­hïÃmy Ãkar«Ãmi | am­taæ jÅvanaæ m­tyuÓ ca nÃÓa÷ | sat sthÆlaæ d­Óyam | asac ca sÆk«ma-d­Óyam | etaæ sarvam aham eveti | evaæ matvà mÃm eva bahudhopÃsata iti pÆrvenaivÃnvaya÷ ||19|| madhusÆdana÷ - yadi bahudhopÃsate tarhi kathaæ tvÃm evety ÃÓaÇkyÃtmano viÓvarÆpatvaæ prapa¤cayati caturbhi÷ aham iti | sarvasva-rÆpo 'ham iti vaktavye tat tad eka-deÓa-kathanam avayutyÃnuvÃdena vaiÓvÃnare dvÃdaÓaka-pÃle '«ÂÃkapÃlatvÃdi-kathanavat | kratu÷ Órauto 'gni«ÂomÃdi÷ | yaj¤Ã÷ smÃrto vaiÓvadevÃdir mahÃ-yaj¤atvena Óruti-sm­ti-prasiddha÷ | svadhà 'nnaæ pit­bhyo dÅyamÃnam | au«adham au«adhi-prabhavam annaæ sarvai÷ prÃïibhir bhujyamÃnaæ bhe«ajaæ và | mantro yÃjyÃpuronuvÃkyÃdir yenoddiÓya havir dÅyate devebhya÷ | Ãjyaæ gh­taæ sarva-havir upalak«aïam idam | agnir ÃhavanÅyÃdir havi«prak«epÃdhikaraïam | hutaæ havanaæ havi«prak«epa÷ etat sarvam ahaæ parameÓvara eva | etad ekaika-j¤Ãnam api bhagavad-upÃsanam iti kathayituæ pratyekam ahaæ-Óabda÷ | kriyÃ-kÃraka-phala-jÃtaæ kim api bhagavad atiriktaæ nÃstÅti saumÃyÃrtha÷ ||16|| kiæ ca | asya jagata÷ sarvasya prÃïi-jÃtasya pità janayità | mÃtà janayitrÅ | dhÃtà po«ayità tat-tat-karma-phala-vidhÃtà và | pitÃmaha÷ pitu÷ pità | vedyaæ vedayitavyaæ vastu | pÆyate 'neneti pavitraæ pÃvanaæ Óuddhi-hetur gaÇgÃ-snÃna-gÃyatrÅ-japÃdi | veditavye brahmaïi vedana-sÃdhanam oækÃra÷ | niyatÃk«ara-pÃdà ­k | gÅti-viÓi«Âà saiva sÃma | sÃma-padaæ tu gÅti-mÃtrasyaivÃbhidhÃyakam ity anyat | gÅti-rahitam aniyatÃk«araæ yaju÷ | etat trividhaæ mantra-jÃtaæ karmopayogi | ca-kÃrÃd atharvÃÇgiraso 'pi g­hyante | eva-kÃro 'ham evety avadhÃraïÃrtha÷ ||17|| kiæ ca gatir iti | gamyata iti gati÷ karma-phalam | brahmà viÓva-s­jo dharmo mahÃn avyaktam eva ca | uttamÃæ sÃttvikÅm etÃæ gatim Ãhur manÅ«iïa÷ || ity [Manu 12.50] evaæ manvÃdy-uktam | bhartà po«Âà sukha-sÃdhanasyaiva dÃtà | prabhu÷ svÃmÅ madÅyo 'yam iti svÅkartà | sÃk«Å sarva-prÃïinÃæ ÓubhÃÓubha-dra«Âà | nivasanty asminn iti nivÃso bhoga-sthÃnam | ÓÅryate du÷kham asminn iti Óaraïaæ prapannÃnÃm Ãrti-h­t | suh­t pratyupakÃrÃnapek«a÷ sannupakÃrÅ | prabhava utpatti÷ | pralayo vinÃÓa÷ | sthÃnaæ sthit÷ | yad và prakar«eïa bhavanty aneneti prabhava÷ sra«Âà | prakar«eïa lÅyante 'neneti pralaya÷ saæhartà | ti«Âhanty asminn iti sthÃnam ÃdhÃra÷ | nidhÅyate nik«ipyate tat-kÃla-bhogyatayà kÃlÃntaropabhogyaæ vastv asminn iti nidhÃnaæ sÆk«ma-rÆpa-sarva-vastv-adhikaraïaæ pralaya-sthÃnam iti yÃvat | ÓaÇkha-padmÃdi-nidhir và | bÅjam utpatti-kÃraïam | avyayam avinÃÓi na tu brÅhy-Ãdivad vinaÓvaram | tenÃnÃdy-anantaæ yat kÃraïaæ tad apy aham eveti pÆrveïaiva sambandha÷ ||18|| kiæ ca tapÃmy aham iti | tapÃmy aham Ãditya÷ san | tataÓ ca tÃpa-vaÓÃd ahaæ var«aæ pÆrva-v­«Âi-rÆpaæ rasaæ p­thivyà nig­hïÃmy Ãkar«Ãmi kaiÓcid raÓmibhir a«Âasu mÃse«u | punas tam eva nig­hÅtaæ rasaæ catur«u mÃse«u kaiÓcid raÓmibhir uts­jÃmi ca v­«Âi-rÆpeïa prak«ipÃmi ca bhÆmau | am­taæ ca devÃnÃæ sarva-prÃïinÃæ jÅvanaæ và | eva-kÃrasyÃham ity anena sambandha÷ | m­tyuÓ ca martyÃnÃæ sarva-prÃïinÃæ vinÃÓo và | sat yat sambandhitayà yad vidyate tat tatra sat | asac ca yat-sambandhitayà yac ca vidyate tat tatrÃsat | etaæ sarvam aham eva he 'rjuna | tasmÃt sarvÃtmÃnaæ mÃæ viditvà sva-svÃdhikÃrÃnusÃreïa bahubhi÷ prakÃrair mÃm evopÃsata ity upapannam ||19|| viÓvanÃtha÷ --- bahudhopÃsate kathaæ tvÃm evety ÃÓaÇkyÃtmano viÓvarÆpatvaæ prapa¤cayati caturbhi÷ | kratu÷ Órauto 'gni«ÂomÃdi÷ yaj¤a÷ smÃrto vaiÓvadevÃdi÷ | au«adham au«adhi-prabhavam annam | pità vya«Âi-sama«Âi-sarva-jagad-utpÃdanÃt | mÃtà jagato 'sya svakuk«i-madhya eva dhÃraïÃt | dhÃtà jagato 'sya po«aïÃt | pitÃmaha÷ jagat sra«Âu÷ brahmaïo 'pi janakatvÃt | vedyaæ j¤eyaæ vastu | pavitraæ Óodhakaæ vastu | gati÷ phalam | bhartà pati÷ | prabhur niyantà | sÃk«Å ÓubhÃÓubha-dra«Âà | nivÃsa Ãspadam | Óaraïaæ vipadbhyas trÃtà | suh­n nirupÃdhi-hita-kÃrÅ | prabhavÃdyÃ÷ s­«Âi-saæhÃra-sthitaya÷ kriyÃÓ cÃham | nidhÃnaæ nidhi÷ padma-ÓaÇkhÃdi÷ | bÅjaæ kÃraïam | avyayam avinÃÓi na tu brÅhy-Ãdivan naÓvaram ||16-18|| Ãdityo bhÆtvà nidÃghe tapÃmi prÃv­«i var«am uts­jÃmi | kadÃcic caiva graha-rÆpeïa var«aæ nig­hïÃmi ca | am­taæ mok«aæ m­tyu÷ saæsÃra÷ | sad asat sthÆla-sÆk«ma÷ | etat sarvam aham eveti matvà viÓvatomukhaæ mÃm upÃsata iti pÆrvenÃnvaya÷ ||19|| baladeva÷ - aham eva jaga-rÆpatayÃvasthita ity etat pradarÓayati aham iti caturbhi÷ | kratur jyoti«ÂomÃdi÷ Órauto, yaj¤o vaiÓvadevÃdi÷ smÃrta÷ | svadhà pitr-arthe ÓrÃddhÃdi÷ | au«adham bhe«ajam au«adhi-prabhavam annaæ và | mantro yÃjyÃpuro nu vÃkyÃdir yenoddiÓya havir devebhyo dÅyate | Ãjyaæ gh­ta-homÃdi-sÃdhanam | agnir homÃdi-kÃraïam ÃhavanÅyÃdi÷ | hutaæ homo havi÷-prak«epa÷ | etat sarvÃtmanÃham evÃsthita÷ | pitÃham iti | asya sthira-carasya jagatas tatra tatra pit­tvena mÃt­tvena pitÃmahatvena cÃham eva sthita÷ | dhÃtà dhÃrakatvena po«akatvena ca tatra tatra sthito rÃjÃdiÓ cÃham eva cid-acic-chaktimatas tad-antaryÃmiïo mat te«Ãm anatirekÃt vedyaæ j¤eyaæ vastu pavitraæ Óuddhikaraæ gaÇgÃdi-vÃri | j¤eye brahmaïi j¤Ãna-hetur oÇkÃra÷ sarva-veda-bÅja-bhÆta÷ | ­g-Ãdis trividho vedaÓ ca-ÓabdÃd atharva ca grÃhyam | te«u niyatÃk«ara÷ pÃdà ­k, saiva gÅti-viÓi«Âà sÃma, sÃma-padaæ tu gÅtimÃtrasyaiva vÃcakam ity anyat | gÅti-ÓÆnyam amitÃk«araæ yaju÷ | etat trividhaæ karmopayogi-mantra-jÃtam aham evety artha÷ | gati÷ sÃdhya-sÃdhana-bhÆtà gamyata iyam anayà ca iti nirukte÷ | bhartà pati÷ | prabhur niyantà | sÃk«Å ÓubhÃÓubha-dra«Âà | nivÃso bhoga-sthÃnaæ nivasaty atra iti nirukte÷ | Óaraïaæ prapannÃrti-h­ta ÓÅr«yate du÷kham asmin iti nirukte÷ | suh­n nimitta-hita-k­t | prabhavÃdyÃ÷ svarga-pralaya-sthitaya÷ kriyÃ÷ | nidhÃnaæ nidhir mahÃ-padmÃdir nava-vidha÷ | bÅjaæ kÃraïam avyayam avinÃÓi | na tu brÅhy-Ãdivad vinÃÓi | tapÃmÅti | sÆrya-rÆpeïÃham eva nidÃghe jagat tapÃmi | prÃv­«i var«am jalaæ vis­jÃmi megha-rÆpeïa var«aæ nig­hïÃmi Ãkar«Ãmi | am­taæ mok«aæ | m­tyu÷ saæsÃra÷ | sat sthÆlaæ | asat sÆk«mam | etat sarvam aham eva tathà caivaæ bahuvidha-nÃma-rÆpÃvastha-nikhila-jagad-rÆpatayà sthita eka eva ÓaktimÃn vÃsudeva ity ekatvÃnusandhinà j¤Ãna-yaj¤ena caike yajanto mÃm upÃsate ||16-19|| __________________________________________________________ BhG 9.20 traividyà mÃæ somapÃ÷ pÆta-pÃpà yaj¤air i«Âvà svar-gatiæ prÃrthayante | te puïyam ÃsÃdya surendra-lokam aÓnanti divyÃn divi deva-bhogÃn ||20|| ÓrÅdhara÷ - tad evam avajÃnanti mÃæ mƬhà ity Ãdi Óloka-dvayena k«ipra-phalÃÓayà devatÃntaraæ yajanto mÃæ nÃdriyanta ity abhaktà darÓitÃ÷ | mahÃtmÃnas tu mÃæ pÃrthety Ãdinà ca mad-bhaktà uktÃ÷ | tatraikatvena p­thaktvena và ye parameÓvaraæ na bhajanti te«Ãæ janma-m­tyu-pravÃho durvÃra ity Ãha traividyà iti dvÃbhyÃm | ­g yaju÷ sÃma lak«aïÃs tisro vidyÃye«Ãæ te trividyÃ÷ | trividyà eva traividyÃ÷ | svÃrthe tad-dhita÷ | trisro vidyà adhÅyate jÃnanti và | traividyà veda-trayokta-karma-parÃ÷ ity artha÷ | veda-traya-vihita-yaj¤air mÃm i«Âvà mamaiva rÆpaæ devatÃnataram ity ajÃnanto 'pi vastuta indrÃdi-rÆpeïa mÃm eve«Âvà sampÆjya | yaj¤a-Óe«aæ somaæ pibantÅti somapÃ÷ | tenaiva pÆta-pÃpÃ÷ Óodhita-kalma«Ã÷ santa÷ svargatiæ svargaæ prati gatiæ ye prÃrthayante te puïya-phala-rÆpaæ surendra-lokaæ svargam ÃsÃdya prÃpya | divi svarge | divyÃnuttamÃn devÃnÃæ bhogÃn | aÓnanti bhu¤jate ||20|| madhusÆdana÷ - evam ekatvena p­thaktvena bahudhà ceti trividhà api ni«kÃmÃ÷ santo bhagavantam upÃsÅnÃ÷ sattva-Óuddhi-j¤Ãnotpatti-dvÃreïa krameïa mucyante | ye tu sakÃmÃ÷ santo na kenÃpi prakÃreïa bhagavantam upÃsate kintu sva-sva-kÃma-sÃdhanÃni kÃmyÃny eva karmÃïy anuti«Âhanti te sattva-ÓodhakÃbhÃvena j¤Ãna-sÃdhanam anadhirÆïÃ÷ puna÷ punar janma-maraïa-prabandhena sarvadà saæsÃra-du÷kham evÃnubhavantÅty Ãha traividyeti dvÃbhyÃm | ­g-veda-yajur-veda-sÃma-veda-lak«aïà hautrÃdhvarya-vaudgÃtra-pratipatti-hetavas tisro vidyà ye«Ãæ te tri-vidyÃs tri-vidyà eva svÃrthika-tad-dhitena traividyÃs tisro vidyà vidantÅt và veda-traya-vido yÃj¤ikà yaj¤air agni«ÂomÃdibhi÷ krameïa savana-traye vasu-rudrÃd ity arÆpiïaæ mÃm ÅÓvaram i«Âvà tad-rÆpeïa mÃm ajÃnanto 'pi vastu-v­ttena pÆjayitvÃbhi«utya hutvà ca somaæ pibantÅti somapÃ÷ santas tenaiva soma-pÃnena pÆta-pÃpà nirasta-svarga-bhoga-pratibandhaka-pÃpÃ÷ sakÃmatayà svar-gatiæ prÃrthayante na tu sattva-Óuddhi-j¤Ãnotpatty-Ãdi | te divi svarge loke puïyaæ puïya-phalaæ sarvotk­«Âaæ surendra-lokaæ Óata-krato÷ sthÃnam ÃsÃdya divyÃn manu«yair alabhyÃn deva-bhogÃn deva-dehopabhogyÃn kÃmÃn aÓnanti bhu¤jate ||20|| viÓvanÃtha÷ --- evaæ trividhopÃsanÃvanto 'pi bhaktà eva mÃm eva parameÓvaraæ jÃnanto mucyante | ye tu karmiïas te na mucyanta evety Ãha dvÃbhyÃæ traividyà iti | ­g-yaju÷-sÃma-lak«aïÃs tisro vidyà adhÅyante jÃnanti và traividyà veda-trayokta-karma-parà ity artha÷ | yaj¤air mÃm i«ÂvendrÃdayo mamaiva rÆpÃïi ity ajÃnanto 'pi vastuta indrÃdi-rÆpeïa mÃm eve«Âvà yaj¤a-Óe«aæ somaæ pibantÅti somapÃs te puïyaæ prÃpya ||20|| baladeva÷ - evaæ svabhaktÃnÃæ v­ttam abhidhÃya te«Ãm eva viÓe«aæ bodhayituæ sva-vimukhÃnÃæ v­ttim Ãha traividyà iti dvÃbhyÃm | tisÌïÃæ vidyÃnÃæ samÃhÃras trividyaæ | tad ye 'dhÅyante vidanti ca te traividyÃ÷ | tad adhÅte tad veda iti sÆtrÃd aï | ­g-yaju÷-sÃmokta-karma-parà ity artha÷ | trayÅ-vihitair jyoti«ÂomÃdibhir yaj¤air mÃm i«ÂvendrÃdayo mamaiva rÆpÃïy avidvanto 'pi vastutas tat-tad-rÆpeïÃvasthitaæ mÃm evÃradhyety artha÷ | somapà yaj¤a-Óe«aæ somaæ pibanta÷ | pÆta-pÃpà vina«Â-svargÃdi-prÃpti-virodha-kalma«Ã÷ santo ye svargatiæ prÃrthayante te puïyam ity Ãdi visphuÂÃrtha÷ | mayaiva dattam iti Óe«a÷ ||20|| __________________________________________________________ BhG 9.21 te taæ bhuktvà svarga-lokaæ viÓÃlaæ k«Åïe puïye martya-lokaæ viÓanti | evaæ trayÅ-dharmam anuprapannà gatÃgataæ kÃma-kÃmà labhante ||21|| ÓrÅdhara÷ - tataÓ ca te tam iti | te svarga-kÃmÃs taæ prÃrthitaæ vipulaæ svarga-lokaæ tat-sukhaæ bhuktvà bhoga-prÃpake puïye k«Åïe sati martya-lokaæ viÓanti | punar apy evam eva veda-traya-vihitaæ dharmam anugatÃ÷ kÃma-kÃmà bhogÃn kÃmayamÃnà gatÃgataæ yÃtÃyÃtaæ labhante ||21|| madhusÆdana÷ - tata÷ kim ani«Âam iti tadÃha te tam iti | te sakÃmÃs taæ kÃmyena puïyena prÃptaæ viÓÃlaæ vistÅrïaæ svarga-lokaæ bhuktvà tad-bhoga-janake puïye k«Åïe sati tad-deha-nÃÓÃt punar deha-grahaïÃya martya-lokaæ viÓanti punar garbha-vÃsÃdi-yÃtanà anubhavantÅty artha÷ | puna÷ punar evam ukta-prakÃreïa | hi÷ prasiddhy-artha÷ | traidharmyaæ hautrÃdhvaryavaudgÃtra-dharma-trayÃha jyotir«ÂomÃdikaæ kÃmyaæ karma | trayÅ-dharmam iti pÃÂhe 'pi trayyà veda-trayeïa pratipÃditaæ dharmam iti sa evÃrtha÷ | anupapannà anÃdau saæsÃre pÆrva-pratipatty-apek«ayÃnu-Óabda÷ | pÆrva-pratipatty-anantaraæ manu«ya-lokam Ãgatya puna÷ pratipannÃ÷ | kÃma-kÃmà divyÃn bhogÃn kÃmayamÃnà evaæ gatÃgataæ labhante karma k­tvà svargaæ yÃnti tata Ãgatya puna÷ karma kurvantÅty evaæ garbha-vÃsÃdi-yÃtanÃ-pravÃhas te«Ãm aniÓam anuvartata ity abhiprÃya÷ ||21|| viÓvanÃtha÷ --- gatÃgataæ puna÷ punar m­tyu-janmanÅ ||21|| baladeva÷ - tataÓ ca te tam iti te svarga-prÃrthakÃ÷ prÃrthitaæ taæ svarga-lokaæ bhuktvà tat-prÃpake puïye k«Åïe sati martya-lokaæ viÓanti pa¤cÃgni-vidyokta-rÅtyà bhuvi brÃhmaïÃdi-janmÃni labhante punar apy evam eva trayÅ-vihitaæ dharmam anuti«Âhanta÷ kÃma-kÃmÃ÷ svarga-bhogecchavo gatÃgataæ labhante saæsarantÅty artha÷ ||21|| __________________________________________________________ BhG 9.22 ananyÃÓ cintayanto mÃæ ye janÃ÷ paryupÃsate | te«Ãæ nityÃbhiyuktÃnÃæ yoga-k«emaæ vahÃmy aham ||22|| ÓrÅdhara÷ - mad-bhaktÃs tu mat-prasÃdena k­tÃrthà bhavantÅty Ãha ananyÃ÷ iti | ananyà nÃsti mad-vyatirekeïÃnyat kÃmayaæ ye«Ãæ te | tathÃbhÆtà ye janà mÃæ cintayanta÷ sevante te«Ãæ nityÃbhiyuktÃnÃæ sarvadà mad-eka-ni«ÂhÃnÃæ yogaæ dhanÃdi-lÃbhaæ k«emaæ ca tat-pÃlanaæ mok«aæ và | tair aprÃrthitam apy aham eva vahÃmi prÃpayÃmi ||22|| madhusÆdana÷ - ni«kÃmÃ÷ samyag-darÓinas tu ananyà iti | anyo bheda-d­«Âi-vi«ayo na vidyate ya«Ãæ te 'nanyÃ÷ sarvÃdvaita-darÓina÷ sarva-bhoga-ni÷sp­hÃ÷ | aham eva bhagavÃn vÃsudeva÷ sarvÃtmà na mad-vyatiriktaæ kiæcid astÅti j¤Ãtvà tam eva pratya¤caæ sadà cintayanto mÃæ nÃrÃyaïam Ãtatvena ye janÃ÷ sÃdhana-catu«Âaya-sampannÃ÷ saænyÃsina÷ pari sarvato 'navacchinnatayà paÓyanti te mad-ananyatayà k­tak­tyà eveti Óe«a÷ | advaita-darÓana-ni«ÂhÃnÃm atyanta-ni«kÃmÃnÃæ te«Ãæ svayam aprayatamÃnÃæ kathaæ yoga-k«emau syÃtÃm ity ata Ãha te«Ãæ nityÃbhiyuktÃnÃæ nityam anavaratam Ãdareïa dhyÃne vyÃp­tÃnÃæ deha-yÃtrÃ-mÃtrÃrtham apy aprayatamÃnÃnÃæ yogaæ ca k«emaæ ca | alabdhasya lÃbhaæ labdhasya parirak«aïaæ ca ÓarÅra-sthity-arthaæ yoga-k«emam akÃmayamÃnÃnÃm api vahÃmi prÃpayÃmy ahaæ sarveÓvara÷ | te«Ãæ j¤ÃnÅ nitya-yukta eka-bhaktir viÓi«yate | priyo hi j¤Ãnino 'tyartham ahaæ sa ca mama priya÷ || [GÅtà 7.17] iti hy uktam | yadyapi sarve«Ãm api yoga-k«emaæ vahati bhÃgavÃæs tathÃpy anye«Ãæ prayatnam utpÃdya tad-dvÃrà vahati j¤ÃninÃæ tu tad-arthaæ prayatnam utpÃdya vahatÅti viÓe«a÷ ||22|| viÓvanÃtha÷ --- mad-ananya-bhaktÃnÃæ sukhaæ tu na karma-prÃpyaæ kintu mad-dattam evety Ãha ananyà iti | nityam eva sadaivÃbhiyuktÃnÃæ paï¬itÃnÃm iti tad anye nityam apaï¬ità iti bhÃva÷ | yad và nitya-saæyoga-sp­hÃvatÃæ yogo dhanÃdi-lÃbha÷ k«emaæ tat-pÃlanaæ ca tair tair anapek«itam apy aham eva vahÃmy atra karomÅty aprayujya vahÃmÅti prayogÃt te«Ãæ ÓarÅra-po«aïa-bhÃro mayaivohyate yathà svakalatra-putrÃdi-po«aïa-bhÃro g­hastheneti bhÃva÷ | na ca anye«Ãm iva te«Ãm api yoga-k«emaæ karma-prÃpyam evety ata ÃtmÃrÃmasya sarvetodÃsÅnasya parameÓvarasya tava kiæ tad-vahaneneti vÃcyam | bhaktir asya bhajanaæ tad ihÃmutropÃdhi-nairÃsyenÃmu«min mana÷-kalpanam etad eva nai«karmyam | iti Óruter mad-anya-bhaktÃnÃæ ni«kÃmatvena nai«karmyÃt te«u d­«Âaæ sukhaæ mad-dattam eva | tatra mama sarvatrodÃsÅnasyÃpi sva-bhakta-vÃtsalyam eva hetur j¤eya÷ | na caivaæ tvayi sve«Âa-deve sva-nirvÃha-bhÃraæ dadÃnÃs te bhaktÃ÷ prema-ÓÆnyà iti vÃcyam | tair mayi sva-bhÃrasya sarvathaivÃnarpaïÃt mayaiva svecchayà grahaïÃt | na ca saÇkalpa-mÃtreïa viÓva-s­«Ây-Ãdi kartuæ mamÃyaæ bhÃro j¤eya÷ | yad và bhakta-janÃsaktasya mama sva-bhogya-kÃntÃbhÃra-vahanam iva tadÅya-yoga-k«ema-vahanam atisukha-pradam iti ||22|| baladeva÷ - atha sva-bhaktÃnÃæ viÓe«aa nirÆpayati ananyà iti | ye janà ananyà mad-eka-prayojanà mÃæ cintayanto dhyÃyanta÷ parita÷ kalyÃïa-guïa-ratnÃÓrayatayà vicitrÃdbhuta-lÅlÃ-pÅyÆ«ÃÓrayatayà divya-vihbÆty-ÃÓrayatayà copÃsate bhajanti te«Ãæ nityaæ sarvadaiva mayy abhiyuktÃnÃæ vism­ta-deha-yÃtrÃïÃm aham eva yoga-k«emam annÃdy-Ãharaïaæ tat-saærak«aïaæ ca vahÃmi | atra karomÅty anuktvà vahÃmÅty uktis tu tat-po«aïa-bhÃro mayaiva vo¬havyo g­hasthasyeva kuÂumba-po«aïa-bhÃra iti vyanakti | evam Ãha sÆtrakÃra÷ svÃmina÷ phala-Óruter ity Ãtreya÷ [Vs 3.4.44] iti | atrÃhu÷ te«Ãæ nityaæ mayà sÃrdham abhiyogaæ vächatÃæ yogaæ mat-prÃpti-lak«aïaæ k«emaæ ca matto 'punar-Ãv­tti-lak«aïam aham eva vahÃmi | te«Ãæ mat-prÃpaïa-bhÃro mamaiva | na tv arcir-Ãder deva-gaïasyeti | evam evÃbhidhÃsyati dvÃdaÓe - ye tu sarvÃïi karmÃïi ity Ãdi-dvayena | sÆtrakÃro 'py evam Ãha viÓe«aæ ca darÓayati [Vs 4.3.16] iti ||22|| __________________________________________________________ BhG 9.23 ye 'py anya-devatÃ-bhaktà yajante ÓraddhayÃnvitÃ÷ | te 'pi mÃm eva kaunteya yajanty avidhi-pÆrvakam ||23|| ÓrÅdhara÷ - nanu ca tvad-vyatirekeïa vastuto devatÃntarasyÃbhÃvÃdindrÃdi-sevino 'pi tvad-bhaktà eveti kathaæ te gatÃgataæ labheran ? tatrÃha ye 'pÅti | Óraddhayopetà bhaktÃ÷ santo ye janà anya-devatà indrÃdi-rÆpà yajante te 'pi mÃm eva yajantÅti satyaæ kintu avidhi-pÆrvakam | mok«a-prÃpakaæ vidhiæ vinà yajanti | atas te punar Ãvartante ||23|| madhusÆdana÷ - nanv anyà api devatÃs tvam eva tvad-vyatiriktasya vastv-antarasyÃbhÃvÃt | tathà ca devatÃntara-bhaktà api tvÃm eva bhajanta iti na ko 'pi viÓe«a÷ syÃt | tena gatÃgataæ kÃma-kÃmà vasu-rudrÃdityÃdi-bhaktà labhante | ananyÃÓ cintayanto mÃæ tu k­ta-k­tyà iti katham uktaæ tatrÃha ye 'pÅti | yathà mad-bhaktà mÃm eva yajanti tathà ye 'nya-devatÃnÃæ vasv-ÃdÅnÃæ bhaktà yajante jyoti«ÂomÃdibhi÷ ÓraddhayÃstikya-buddhyà 'nvitÃ÷ | te 'pi mad-bhaktà iva he kaunteya tat-tad-devatÃ-rÆpeïa sthitaæ mÃm eva yajanti pÆjayanti | avidhi-pÆrvakam avidhir aj¤Ãnaæ tat-pÆrvakaæ sarvÃtmatvena mÃm aj¤Ãtvà mad-bhinnatvena vastv-ÃdÅn kalapayitvà yajantÅty artha÷ ||23|| viÓvanÃtha÷ --- nanu ca j¤Ãna-yaj¤ena cÃpy anye ity anena tvayà svasyaivopÃsanà trividhoktà | tatra bahudhà viÓvato-mukham iti t­tÅyÃyà upÃsanÃyà j¤ÃpanÃrtham | ahaæ kratur ahaæ yaj¤a÷ ity Ãdi svasya viÓva-rÆpatvaæ darÓitaæ | ata÷ karma-yogena karmÃÇga-bhÆtendrÃdi-yÃjakÃs tathà prÃdhÃnyenaiva devatÃntara-bhaktà api tvad-bhaktà eva | kathaæ tarhi te na mucyante ? yad uktaæ tvayà gatÃgataæ kÃma-kÃmà labhante iti | antavat tu phalaæ te«Ãm iti ca | tatrÃha ye 'pÅti satyaæ mÃm eva yajantÅti | kintv avidhi-pÆrvakam mat-prÃpakaæ vidhiæ vinaiva yajanty ata÷ punar Ãvartante ||23|| baladeva÷ - nanv indrÃdi-yÃjino 'pi vastutas tvad-yÃjina eva te«Ãæ kuto gatÃgatam iti cet tatrÃha ye 'pÅti | ye janà anya-devatÃ-bhaktÃ÷ kevale«v indrÃdi«u bhaktimanta÷ Óraddhayà ataeva phala-pradà iti d­¬ha-viÓvÃsenopetÃ÷ santo yajante yaj¤ais tÃn arcayanti | te 'pi mÃm eva yajanti iti satyam etat | kintv avidhi-pÆrvakaæ te yajanti yena vidhinà gatÃgata-nivartakà mat-prÃpti÷ syÃt taæ vidhiæ vinaiva | atas tat te labhante ||23|| __________________________________________________________ BhG 9.24 ahaæ hi sarva-yaj¤ÃnÃæ bhoktà ca prabhur eva ca | na tu mÃm abhijÃnanti tattvenÃtaÓ cyavanti te ||24|| ÓrÅdhara÷ - etad eva viv­ïoti aham iti | sarve«Ãæ yaj¤ÃnÃæ tat-tad-devatÃ-rÆpeïÃham eva bhoktà | prabhuÓ ca svÃmÅ | phala-dÃtà cÃpy aham evety artha÷ | evambhÆtaæ mÃæ te tattvena yathÃvan nÃbhijÃnanti | ataÓ cyavanti pracyavante punar Ãvartante | ye tu sarva-devatÃsu mÃm evÃtaryÃminaæ paÓyanto yajanti te tu nÃvartante ||24|| madhusÆdana÷ - avidhi-pÆrvakatvaæ viv­ïvan phala-pracyutim amÅ«Ãm Ãha aham hÅti | ahaæ bhagavÃn vÃsudeva eva sarve«Ãæ yaj¤ÃnÃæ ÓrautÃnÃæ smÃrtÃnÃæ ca tat-tad-devatÃ-rÆpeïa bhoktà ca svenÃntaryÃmi-rÆpeïÃdhiyaj¤atvÃt prabhuÓ ca phala-dÃtà ceti prasiddham etat | devatÃntara-yÃjinas tu mÃm Åd­Óaæ tattvena bhokt­tvena prabhutvena ca bhagavÃn vÃsudeva eva vastv-Ãdi-rÆpeïa yaj¤ÃnÃæ bhoktà svena rÆpeïa ca phala-dÃtà na tad-anyo 'sti kaÓcid ÃrÃdhya ity evaæ-rÆpeïa na jÃnanti | ato mat-svarÆpÃparij¤ÃnÃn mahatÃyÃsene«ÂvÃpi mayy anarpita-karmÃïas tat-tad-deva-lokaæ dhÆmÃdi-mÃrgeïa gatvà tad-bhogÃnte cyavanti pracyavante tad-bhoga-janaka-karma-k«ayÃt tad-dehÃdi-viyuktÃ÷ punar deha-grahaïÃya manu«ya-lokaæ pratyÃvartante | ye tu tat-tad-devatÃsu bhagavantam eva sarvÃntaryÃmiïaæ paÓyanto yajante te bhagavad-arpita-karmÃïas tad-vidyÃ-sahita-karma-vaÓÃd arcir-Ãdi-mÃrgeïa brahma-lokaæ gatvà tatrotpanna-samyag-darÓanÃs tad-bhogÃnte mucyanta iti viveka÷ ||24|| viÓvanÃtha÷ --- avidhi-pÆrvakatvaæ evÃha aham iti | devatÃntara-rÆpeïÃham eva bhoktà prabhu÷ svÃmÅ phala-dÃtà cÃham evati | mÃæ tu tattvena na jÃnanti | yathà sÆryasyÃham upÃsaka÷ | sÆrya eva mayi prasÅdatu | sÆrya eva mad-abhÅ«Âaæ phalaæ dadÃtu | sÆrya eva parameÓvara iti te«Ãæ buddhi÷ | na tu parameÓvaro nÃrÃyaïa eva sÆrya÷ | sa eva tÃd­Óa-ÓraddhotpÃdaka÷ | sa eva mahyaæ sÆryopÃsanÃ-phala-prada÷ | iti buddhi-ratas tattvato mad-abhij¤ÃnÃbhÃvÃt te cyavante | bhagavÃn nÃrÃyaïa eva sÆryÃdi-rÆpeïÃrÃdhyate iti bhÃvanayà viÓvato-mukhaæ mÃm upÃsÅnÃs tu mucyanta eva | tasmÃn mad-vibhÆti«u sÆryÃdi«u pÆjà mad-vibhÆti-j¤Ãna-pÆrvikaiva kartavyà | na tv anyathà iti dyotitam ||24|| baladeva÷ - avidhi-pÆrvakatÃæ darÓayati ahaæ hÅti | aham evendrÃdi-rÆpeïa sarve«Ãæ yaj¤ÃnÃæ bhoktà prabhu÷ svÃmÅ pÃlaka÷ phaladaÓ cety evaæ tattvena mÃæ nÃbhijÃnanti | atas te cyavanti saæsaranti ||24|| __________________________________________________________ BhG 9.25 yÃnti deva-vratà devÃn pitÌn yÃnti pit­-vratÃ÷ | bhÆtÃni yÃnti bhÆtejyà yÃnti mad-yÃjino 'pi mÃm ||25|| ÓrÅdhara÷ - tad evopapÃdayati yÃntÅti | deve«v indrÃdi«u vrataæ niyamo ye«Ãæ te antavanto devÃn yÃnti | ata÷ punar Ãvartante | pitÌ«u vrataæ ye«Ãæ ÓrÃddhÃdi-kriyÃ-parÃïÃæ te pitÌn yÃnti | bhÆte«u vinÃrakamÃt­païÃdi«u ijyà pÆjà ye«Ãæ te bhÆtejyà bhÆtÃni yÃnti | mÃæ ya«Âuæ ÓÅlaæ ye«Ãæ te mad-yÃjina÷ | te mÃm evÃk«ayaæ paramÃnanda-svarÆpaæ yÃnti ||25|| madhusÆdana÷ - devatÃntara-yÃjinÃm anÃv­tti-phalÃbhÃve 'pi tat-tad-devatÃyÃm ÃnurÆpa-k«udra-phalÃvÃptir dhruveti vadan bhagavad-yÃjinÃæ tebhyo vailak«aïyam Ãha yÃntÅti | avidhi-pÆrvaka-yÃjino hi trividhà anta÷karaïopÃdhi-guïa-traya-bhedÃt | tatra sÃttvikà deva-vratÃ÷ | devà vasu-rudrÃdityÃdayas tat-sambandhi-vrataæ baly-upahÃra-pradak«iïa-prahvÅ-bhÃvÃdi-rÆpaæ pÆjanaæ ye«Ãæ te tÃn eva devÃn yÃnti taæ yathà yathopÃsate tad eva bhavati iti Órute÷ | rÃjasÃs tu pit­-vratÃ÷ ÓrÃddhÃdi-kriyÃbhir agni«v ÃttÃdÅnÃæ pitÌïÃm ÃrÃdhakÃs tÃn eva pitÌn yÃnti | tathà tÃmasà bhÆtejyà yak«a-rak«o-vinÃyaka-mÃt­-gaïÃdÅnÃæ bhÆtÃnÃæ pÆjakÃs tÃny eva bhÆtÃni yÃnti | atra deva-pit­-bhÆta-ÓabdÃnÃæ tat-sambandhi-lak«aïayo«Âra-mukha-nyÃyena samÃsa÷ | madhyama-pada-lopi-samÃsÃnaÇgÅkÃrÃn prak­ti-vik­ti-bhÃvÃbhÃvena ca tÃdarthya-caturthÅ-samÃsÃyogÃt | ante ca pÆjÃvÃcÅjyÃÓabda-prayogÃt pÆrva-paryÃya-dvaye 'pi vrata-Óabda÷ pÆjÃ-para eva | evaæ devatÃntarÃrÃdhanasya tat-tad-devatÃ-rÆpatvam antavat phalam uktvà bhagavad-ÃrÃdhanasya bhagavad-rÆpatvam anantaæ phalam Ãha mÃæ bhagavantaæ ya«Âuæ pÆjayituæ ÓÅlaæ ye«Ãæ te mad-yÃjina÷ sarvÃsu devatÃsu bhagavad-bhÃva-darÓino bhagavad-ÃrÃdhana-parÃyaïà mÃæ bhagavantam eva yÃnti | samÃne 'py ÃyÃse bhagavantam anataryÃmiïam ananta-phala-dam anÃrÃdhya devatÃntaram ÃrÃdhyÃntavat-phalaæ yÃntÅty aho durdaiva-vaibhavam aj¤ÃnÃm ity abhiprÃya÷ ||25|| viÓvanÃtha÷ --- nanu ca tat-tad-devatÃ-pÆjÃ-paddhatau yo yo vidhir uktas tenaiva vidhinà sà sà devatà pÆjyata eva | yathà vi«ïu-pÆjÃ-paddhatau ya eva vidhis tenaiva vai«ïavà vi«ïuæ pÆjayanti | ato devatÃntara-bhaktÃnÃæ ko do«a iti cet satyam | tarhi tÃæ tÃæ devatÃæ tad-bhaktÃ÷ prÃpnuvanty eva ity ayaæ nyÃya eva ity Ãha yÃntÅti | tena tat-tad-devatÃnÃm api naÓvaratvÃt tat-tad-devatÃ-bhaktÃ÷ katham anaÓvaro bhavantu ? ahaæ tv anaÓvaro nityo mad-bhaktà apy anaÓvarÃ÷ iti te nityà eveti dyotitam | bhavÃn eka÷ Ói«yate Óe«a-saæj¤a÷ [BhP 10.3.25] iti | eko nÃrÃyaïa evÃsÅn na brahmà na ca ÓaÇkara÷ iti | parÃrdhÃnte so 'budhyata gopa-rÆpo me purastÃd ÃvirbabhÆva [GTU 1.25] iti | na cyavante ca mad-bhaktà mahati pralaye 'pi [SkandaP KÃÓÅ-khaï¬e] ity Ãdi Óruti-sm­tibhya÷ ||25|| baladeva÷ - vastuto mama tat tad devatÃdi-rÆpatayà sthitatve 'pi tad-rÆpatayà maj-j¤ÃnÃbhÃvÃd eva temÃæ nÃpnuvantÅty Ãha yÃntÅti | atrÃdy-apaaryÃye vrata-Óabda÷ pÆjÃbhidhÃyÅ paratrejyÃ-ÓabdÃt | deva-vratà deva-pÆjakÃ÷ sÃttvika-darÓa-paurïamÃsy-Ãdi-karmabhir indrÃdÅn yajantas tÃn eva yÃnti | pit­-vratà rÃjasÃ÷ ÓrÃddhÃdi-karmabhi÷ pitÌn yajantas tÃn eva yÃnti | bhÆtejyÃs tÃmasÃs tat-tad-balibhir yak«a-rak«o-vinÃyakÃn pÆjayantas tÃny eva bhÆtÃni yÃnti | mad-yÃjinas tu nirguïÃ÷ sulabhair dravyair mÃm arcayanto mÃm eva yÃnti | apir avadhÃraïe | ayam artha÷ - indrÃdÅnÃæ vayam upÃsakÃs ta evÃsmÃkam ÅÓvarÃ÷ pÆjÃbhi÷ prasÅdanta÷ phalÃny abhÅ«¨tÃni dadyur iti mad-anya-deva-sevakÃnÃæ bhÃvanà | sarva-Óakti÷ sarveÓvaro vÃsudevas tad-devatÃdi-rÆpeïÃvasthito 'smat-svÃmÅ sulabhopacÃrai÷ karmabhir ÃrÃdhita÷ sarvÃïy asmad-abhÅ«ÂÃni dadyÃd iti mat-sevakÃnÃæ bhÃvanà | tataÓ ca samÃnÃny eva karmÃïy anuti«Âhanto 'pi devÃdi-sevino mad-bhÃvanÃ-vaimukhyÃt tÃn nije«ÂÃn evÃcirÃyu«o 'lpa-vibhÆtÅn ÃsÃdya tai÷ saha parimitÃn bhogÃn bhuktvà tad-vinÃÓe vinaÓyanti | mat-sevinas tu mÃm anÃdi-nidhanaæ satya-saÇkalpam ananta-vibhÆtiæ vij¤ÃnÃnanda-mayaæ bhakta-vatsalaæ sarveÓvaraæ prÃpya matta÷ punar na nivartante | mayà sÃkam anantÃni sukhÃni anubhavante mad-dhÃmni divye vilasantÅti ||25|| __________________________________________________________ BhG 9.26 patraæ pu«paæ phalaæ toyaæ yo me bhaktyà prayacchati | tad ahaæ bhakty-upah­tam aÓnÃmi prayatÃtmana÷ ||26|| ÓrÅdhara÷ - tad evaæ sva-bhaktÃnÃm ak«aya-phalam uktam | anÃyÃsatvaæ ca sva-bhakter darÓayati patram iti | patra-pu«pÃdi-mÃtram api mahyaæ bhaktyà prÅtyà ya÷ prayacchati tasy aprayatÃtmana÷ Óuddha-cittasya ni«kÃma-bhaktasya tat-patra-pu«pÃdikaæ bhaktyà tena upah­taæ samarpitam aham aÓnÃmi | na hi mahÃ-vibhÆti-pate÷ parameÓvarasya mama k«udra-devatÃnÃm iva bahu-vitta-sÃdhya-yogÃdibhi÷ parito«a÷ syÃt | kintu bhakti-mÃtreïa | ato bhaktena samarpitaæ yat ki¤cit patrÃdi-mÃtram api tad-anugrahÃrtham evÃÓnÃmÅti bhÃva÷ ||26|| madhusÆdana÷ - tad evaæ devatÃntarÃïi parityajyÃnanta-phalatvÃd bhagavata evÃrÃdhanaæ kartavyam atisukaratvÃc cety Ãha patram iti | patraæ pu«paæ phalaæ toyam anyad vÃnÃyÃsa-labhyaæ yat kiæcid vastu ya÷ kaÓcid api naro me mahyam ananta-mahÃ-vibhÆti-pataye parameÓvarÃya bhaktyà na vÃsudevÃt param asti kiæcit iti buddhi-pÆrvikayà prÅtyà pracchatÅÓvarÃya bh­tyavad upakalpayati mat-svatvÃnà Ãspada-dravyÃbhÃvÃt sarvasyÃpi jagato mayaivÃrjitatvÃt | ato madÅyam eva sarvaæ mahyam arpayati jana÷ | tasya prÅtyà prayacchata÷ prayatÃtmana÷ Óuddha-buddhes tat-patra-pu«pÃdi-tuccham api vastu ahaæ sarveÓvaro 'ÓnÃmi aÓanavat prÅtyà svÅk­tya t­pyÃmi | atra vÃcasyÃtyanta-tiraskÃrÃd aÓana-lak«itena svÅkÃra-viÓe«eïa prÅty-atiÓaya-hetutvaæ vyajyate | na ha vai devà aÓnanti na pibanty etad evÃm­taæ d­«Âvà t­pyanti iti Órute÷ | kasmÃt tuccham api tad aÓnÃsi ? yasmÃd bhakty-upah­taæ bhaktyà prÅtyà samarpitaæ tena prÅtyà samarpaïaæ mat-svÅkÃra-nimittam ity artha÷ | atra bhaktyà prayacchatÅty uktvà punar bhakty-upah­tam iti vadann abhaktasya brÃhmaïatva-tapasvitvÃdi mat-svÅkÃra-nimittaæ na bhavatÅti parisaÇkhyÃæ sÆcayati | ÓrÅdÃma-brÃhmaïÃnÅta-taï¬ula-kaïa-bhak«aïavat prÅti-viÓe«a-pratibaddha-bhak«yÃbhak«ya-vij¤Ãno bÃla iva mÃtrÃdy-arpitaæ patra-pu«pÃdi bhaktÃrpitaæ sÃk«Ãd eva bhak«ayÃmÅti và | tena bhaktir eva mat-parito«a-nimittaæ na tu devatÃntaravad baly-upahÃrÃdi bahu-vitta-vyayÃyÃsa-sÃdhyaæ kiæcid iti devatÃntaram apahÃya mÃm eva bhajetety abhiprÃya÷ ||26|| viÓvanÃtha÷ --- varaæ devÃntara-bhaktÃvÃyÃsÃdhikyaæ na tu mad-bhaktÃv ity Ãha patram iti | atra bhaktyeti karaïam | t­tÅyÃyÃæ bhakty-upah­tam iti paunaruktaæ syÃt | ata÷ sahÃrthe t­tÅyà | bhaktyà sahito mad-bhaktà ity artha÷ | tena mad-bhakta-bhinno janas tÃtkÃlikyà bhaktyà yat prayacchati tat tenopah­tam api patra-pu«pÃdikaæ naivÃÓnÃmÅti dyotitam | tataÓ ca mad-bhakta eva patrÃdikaæ yad dadÃti tat tasyÃham aÓnÃmi yathocitam upayu¤je | kÅd­Óam ? bhaktyopah­tam | na tu kasyacid anurodhÃdinà dattam ity artha÷ | kiæ ca mad-bhaktasyÃpy apavitra-ÓarÅratve sati nÃÓnÃmÅty Ãha prayatÃtmana÷ Óuddha-ÓarÅrasyeti raja÷svalÃdayo vyÃv­ttÃ÷ | yad và prayatÃtmana÷ ÓuddhÃnta÷karaïasya mad-bhaktaæ vinà nÃnya÷ ÓuddhÃnta÷karaïa iti | dhautÃtmà puru«a÷ k­«ïa-pÃda-mÆlaæ na mu¤cati [BhP 2.8.5] iti parÅk«id-ukter mat-pÃda-sevÃ-tyÃgÃsÃmÃrthyam eva Óuddha-cittatva-cihnam | ata÷ kvacit kÃma-krodhÃdi-sattve 'pi utkhÃta-daæ«Âroraga-daæÓavat tasyÃkiæcit-karatvaæ j¤eyam ||26|| baladeva÷ - evam ak«ayÃnanta-phalatvÃn mad-bhakti÷ kÃryety uktvà sukha-sÃdhyatvÃc ca sà kÃryety Ãha patram iti | patraæ và pu«paæ vÃnyad và | yat sulabhaæ vastu yo bhaktyà prÅti-bhareïa me sarveÓvarÃya prayacchati, tasya bhakty-upah­taæ prÅty-arpitaæ tat-tad-ananta-vibhÆti÷ pÆrïa-kÃmo 'py aham aÓnÃmi yathocitam upabhu¤je | tat-prÅty-udita-k«ut-t­«ïa÷ san tad-bhaktyÃveÓÃt tat sarvam admÅti và | tasya kÅd­Óasyety Ãha prayatÃtmano viÓuddha-manaso ni«kÃmasyety artha÷ | tath¸a ca ni«kÃmeïa mad-anuraktenÃrpitaæ tad aÓnÃmi | tad-viparÅtenÃrpitaæ tu nÃÓnÃmÅty uktam | bhaktyà ity uktvÃpi punar bhakty-upah­tam ity uktir bhaktir eva mat-to«ikà | na tu divjatva-tapasvitvÃd iti sÆcayati | iha satatam ananya÷ patram ity Ãdibhis tribhir uktà kÅrtanÃdi-rÆpa-viÓuddha-bhaktir arpitaiva kriyeta, na tu k­tvÃrpiteti | iti puæsÃrpità vi«ïau bhaktiÓ cen nava-lak«aïà | kriyeta bhagavaty addhà tan manye 'dhÅtam uttamam [BhP 7.5.19] iti prahlÃda-vÃkyÃt | atas tathÃtra nokte÷ ||26|| __________________________________________________________ BhG 9.27 yat karo«i yad aÓnÃsi yaj juho«i dadÃsi yat | yat tapasyasi kaunteya tat kuru«va mad-arpaïam ||27|| ÓrÅdhara÷ - na ca patra-pu«pÃdikam api yaj¤Ãrtha-paÓu-somÃdi-dravyavan mad-artham evodyamair ÃpÃdya samarpaïÅyam | kiæ tarhi ? yat karo«Åti svabhÃvata÷ ÓÃstrato và yat ki¤cit karma karo«i | tathà yad aÓnÃsi | yaj juho«i | yad dadÃsi | yat tapasyasi tapa÷ karo«i | tat sarvaæ mayy arpitaæ yathà bhavaty evaæ kuru«va ||27|| madhusÆdana÷ - kÅd­Óaæ te bhajanaæ tad Ãha yat karo«Åti | yat karo«i ÓÃstrÃd ­te 'pi rÃgÃt prÃptaæ gamanÃdi yad aÓnÃsi svayaæ t­pty-arthaæ karma-siddhy-arthaæ và | tathà yaj juho«i ÓÃstra-balÃn nityam agnihotrÃdi-homaæ nirvartayasi | Órauta-smÃrta-sarva-homopalak«aïam etat | tathà yad dadÃsi atithi-brÃhmaïÃdibhyo 'nna-hiraïyÃdi | tathà yat tapasyasi pratisaævatsaram aj¤Ãta-prÃmÃdika-pÃpa-niv­ttaye cÃndrÃyaïÃdi carasi ucch­Çkhala-prav­tti-nirÃsÃya ÓarÅrendriya-saæghÃtaæ saæyamayasÅti và | etac ca sarve«Ãæ nitya-naimittika-karmaïÃm upalak«aïam | tena yat tava prÃïi-svabhÃva-vaÓÃd vinÃpi ÓÃstram avaÓyambhÃvi gamanÃÓanÃdi, yac ca ÓÃstra-vaÓÃd avaÓyambhÃvi homa-dÃnÃdi he kaunteya tat sarvaæ laukikaæ vaidikaæ ca karmÃnyenaiva nimittena kriyamÃïaæ mad-arpaïaæ mayy arpitaæ yathà syÃt tathà kuru«va | Ãtmanepadena samarpaka-ni«Âham eva samarpaïa-phalaæ na tu mayi kiæcid iti darÓayati | avaÓyambhÃvinÃæ karmaïÃæ mayi parama-gurau samarpaïam eva mad-bhajanaæ na tu tad-arthaæ p­thag-vyÃpÃra÷ kaÓcit kartavya ity abhiprÃya÷ ||27|| viÓvanÃtha÷ --- nanu ca Ãrto jij¤Ãsur arthÃrthÅ j¤ÃnÅ ity Ãrabhya etÃvatÅ«u tvad-uktÃsu bhakti«u madhye khalv ahaæ kÃæ bhaktiæ karavai ? ity apek«ÃyÃæ bho arjuna sÃmprataæ tÃvat tava karma-j¤ÃnÃdÅnÃæ tyaktum aÓakyatvÃt sarvotk­«ÂÃyÃæ kevalÃyÃm ananya-bhaktau nÃdhikÃro nÃpi nik­«ÂÃyÃæ sakÃma-bhaktau | tasmÃt tvaæ ni«kÃmÃæ karma-j¤Ãna-miÓrÃæ pradhÃnÅ-bhÆtÃm eva bhaktiæ kurv ity Ãha yat karo«Åti dvÃbhyÃm | laukikaæ vaidikaæ và yat karma tvaæ karo«i | yad aÓnÃsi vyavahÃrato bhojana-pÃnÃdikaæ yat karo«i tat tapasyasi tapa÷ karo«i tat sarvaæ mayy evÃpaïaæ yasya tad yathà syÃt tathà kuru | na cÃyaæ ni«kÃma-karma-yyoga eva, na tu bhakti-yoga iti vÃcyam | ni«kÃma-karmibhi÷ ÓÃstra-vihitaæ karmaiva bhagavaty arpyate, na tu vyavahÃrikaæ kim api k­tam | tathaiva sarvatra d­«Âe÷ | bhaktais tu svÃtma-mana÷-prÃïendriya-vyÃpÃra-mÃtram eva sve«Âa-deve bhagavaty arpyate | yad uktaæ bhakti-prakaraïa eva - kÃyena vÃcà manasendriyair và buddhyÃtmanà vÃnus­ta-svabhÃvÃt | karoti yad yat sakalaæ parasmai nÃrÃyaïÃyeti samarpayet tam || [BhP 11.2.34] iti | nanu ca juho«Åti havanam idam arcana-bhakty-aÇga-bhÆtaæ vi«ïÆddeÓayakam eva | tapasyasÅti | tapo 'py etad ekÃdaÓy-Ãdi-vrata-rÆpam eva | ata iyam ananyaiva bhakti÷ kim iti nocyate ? satyam ananyà bhaktir hi k­tvÃpi na bhagavaty arpyate, kintu bhagavaty arpitaiva j¤Ãyate | yad uktaæ ÓrÅ-prahlÃdena - Óravaïaæ kÅrtanaæ vi«ïo÷ smaraïam ity atra iti puæsÃrpità vi«ïau bhaktiÓ cen nava-lak«aïà kriyeta [BhP 7.5.18-19] ity asya vyÃkhyà ca ÓrÅ-svÃmi-caraïÃnÃæ bhagavati vi«ïau bhakti÷ kriyate, sà cÃrpitaivaa satÅ yadi kriyeta, na tu k­tà satÅ paÓcÃd arpyate ity ata÷ padyam idaæ na kevalÃyÃæ paryavased iti ||27|| baladeva÷ - satatam ity Ãdibhir nirapek«ÃïÃæ bhaktir mayà tvÃæ praty uktà | tvayà tu parini«Âhitena kÅrtanÃdikÃæ bhaktiæ kurvatÃpi loka-saÇgrahÃya nikhila-karmÃrpaïÃn mamÃpi bhakti÷ kÃryeti bhÃvenÃh yad iti | yat tvaæ deha-yÃtrÃ-sÃdhakaæ laukikaæ karma karo«i, yac ca deha-dhÃraïÃrtham annÃdikam aÓnÃsi, tathà yaj juho«i vaidikam agnihotrÃdi-homam anuti«Âhasi, yac ca sat-pÃtrebhyo 'nna-hiraïyÃdikaæ dadÃsi, pratyabdam aj¤Ãta-durita-k«ataye cÃndrÃyaïÃdy Ãcarasi, tat sarvaæ mad-arpaïaæ yathà syÃt tathà kuru«va | tena man-nimittasyÃsya lokasya saÇkgrahÃt tvayi mat-prasÃdo bhÆyÃn bhÃvÅti | na ceyaæ sarva-karmÃrpaïa-rÆypà bhakti÷ sa-ni«ÂhÃnÃm iti vÃcyam, tair vaidikÃnÃm eva tatrÃrpyamÃïÃt | kintu parini«ÂhitÃnÃm eveyam | tair yat karo«i ity Ãdi svÃmi-nirdeÓena sarva-karmaïÃæ tatrÃrpaïÃt | te hi svÃmino loka-saÇgrahaæ prayÃsam apaninÅ«avas tathà tÃny Ãcarantas taæ prasÃdayantÅti ||27|| __________________________________________________________ BhG 9.28 ÓubhÃÓubha-phalair evaæ mok«yase karma-bandhanai÷ | saænyÃsa-yoga-yuktÃtmà vimukto mÃm upai«yasi ||28|| ÓrÅdhara÷ - evaæ ca yat phalaæ prÃpsyasi tat Ó­ïu ÓubhÃÓubheti | evaæ kurvan karma-bandhanai÷ karma-nimittair i«ÂÃni«Âa-phalairmukto bhavi«yasi karmaïÃæ mayi samarpitatvena tava tat-phala-sambandhÃnupapatte÷ | taiÓ ca vimukta÷ san | saænyÃsa-yoga-yuktÃtmà saænyÃsa÷ karmaïÃæ mad-arpaïam | sa eva yoga÷ | tena yukta Ãtmà cittaæ yasya | tathÃbhÆtas tvaæ mÃæ prÃpsyasi ||28|| madhusÆdana÷ - etÃd­Óasya bhajanasya phalam Ãha ÓubhÃÓubheti | evam anÃyÃsa-siddhe 'pi sarva-karma-samarpaïa-rÆpe mad-bhajane sati ÓubhÃÓubhe i«ÂÃni«Âhe phale ye«Ãæ tai÷ karma-bandhanair bandha-rÆpai÷ karmabhir mok«yase mayi samarpitaatvÃt tava tat-sambandhÃnupapatte÷ karmabhis tat-phalaiÓ ca na saæsrak«yase | tataÓ ca saænyÃsa-yoga-yuktÃtmà saænyÃsa÷ sarva-karmaïÃæ bhagavati samarpaïaæ sa eva yoga iva citta-ÓodhakatvÃd yogas tena yukta÷ Óodhita ÃtmÃnta÷karaïaæ yasya sa tvaæ tyakta-sarva-karmà và karma-bandhanair jÅvann eva vimukta÷ san samyag-darÓanenÃj¤ÃnÃvaraïa-niv­ttyà mÃm upai«yasi sÃk«Ãt-kari«yasy ahaæ brahmÃsmÅti | tata÷ prÃrabdha-karma-k«ayÃt patite 'smin ÓarÅre videha-kaivalya-rÆpaæ mÃm upai«yasi | idÃnÅm api mad-rÆpa÷ san sarvopÃdhi-niv­ttyà mÃyika-bheda-vyavahÃra-vi«ayo na bhavi«yasÅty artha÷ ||28|| viÓvanÃtha÷ --- ÓubhÃÓubha-phalair anantai÷ karma-rÆpair bandhanair vimok«yase | bhaktir asya bhajanam | tad ihÃmutropÃdhi-nairÃsyenaivÃmu«min mana÷-kalpanam | etad eva ca nai«karmyam [GTU 1.14] iti Órute÷ | saænyÃsa÷ karma-phala-tyÃga÷ sa eva yogas tena yukta Ãtmà mano yasya sa÷ | na kevalaæ mukta eva bhavi«yasy api tu vimukto mukte«v api viÓi«Âa÷ san mÃm upai«yasi sÃk«Ãt paricarituæ man-nikaÂam e«yasi - muktÃnÃm api siddhÃnÃæ nÃrÃyaïa-parÃyaïa÷ sudurlabha÷ praÓÃntÃtmà koÂi«v api mahÃmune || [BhP 6.14.5] iti sm­te÷ | muktiæ dadÃti karhicit sma na bhakti-yogam [BhP 5.6.18] iti Óukokte÷ | mukte÷ sakÃÓÃd api sÃk«Ãn mat-prema-sevÃyà utkar«o 'yam eveti bhÃva÷ ||28|| baladeva÷ -Åd­Óa-bhakte÷ phalam Ãha Óubheti | evaæ man-nideÓa-k­tÃyÃæ sarva-karmÃrpaïa-lak«aïÃyÃæ bhaktau satyÃæ karma-rÆpair bandhanais tvaæ mok«yase | kÅd­Óair ity Ãha ÓubhetÅ«ÂÃni«Âa-phalais tat-prÃpti-pratÅpai÷ prÃcÅnair ity artha÷ | kÅd­Óas tvam ity Ãha saænyÃseti mayi karmÃrpaïaæ saænyÃsa÷ | sa eva citta-viÓodhakatvÃd yogas tad-yukta Ãtmà mano yasya sa÷ | na kevalaæ mukta eva karmabhir bhavi«yasy api tu vimukta÷ san mÃm upai«yasi | mukte«u viÓi«Âa÷ san mÃæ sÃk«Ãt sevituæ mad-antikaæ prÃpsyasi ||28|| __________________________________________________________ BhG 9.29 samo 'haæ sarvabhÆte«u na me dve«yo 'sti na priya÷ | ye bhajanti tu mÃæ bhaktyà mayi te te«u cÃpy aham ||29|| ÓrÅdhara÷ - yadi bhaktebhya eva mok«aæ dadÃsi nÃbhaktebhyas tarhi tavÃpi kiæ rÃda-dve«Ãdi-k­taæ vai«amyam asti ? nety Ãha samo 'ham iti | samo 'haæ sarve«v api bhÆte«u | ato me mama priyaÓ ca dve«yaÓ ca nÃsty eva | evaæ saty api ye mÃæ bhajanti te bhaktà mayi vartante | aham api te«v anugrÃhakatayà varte | ayaæ bhÃva÷ - yathà agne÷ svalevake«v eva tama÷-ÓÅtÃdi-du÷kham apÃkurvato 'pi na vai«amyam | yathà và kalpa-v­k«asya | tathaiva bhakta-pak«a-pÃtino 'pi mama vai«amyaæ nÃsty eva | kintu mad-bhakter evÃyaæ mahimeti ||29|| madhusÆdana÷ - yadi bhaktÃn evÃnug­hïÃsi nÃbhaktÃn | tato rÃga-dve«avattvena kathaæ parameÓvara÷ syà iti nety Ãha samo 'ham iti | sarve«u prÃïi«u samas tulyo 'haæ sad-rÆpeïa sphuraïa-rÆpeïÃnanda-rÆpeïa ca svÃbhÃvikenaupÃdhikena cÃntaryÃmitvena | ato namama dve«a-vi«aya÷ prÅti-vi«ayo và kaÓcid asti sÃvitrasyeva gagana-maï¬ala-vyÃpina÷ prakÃÓÃsya | tarhi kathaæ bhaktÃbhaktayo÷ phala-vai«amyaæ tatrÃha ye bhajanti tu ye tu bhajanti sevante mÃæ sarva-karma-samarpaïa-rÆpayà bhaktyà | abhaktÃpek«ayà bhaktÃnÃæ viÓe«a-dyotanÃrthas tu-Óabda÷ | ko 'sau ? mayi te ye mad-arpitair ni«kÃmai÷ karmabhi÷ ÓodhitÃnta÷karaïÃs te nirasta-samasta-rajas-tamo-malasya sattvodrekeïÃtisvacchasyÃnta÷karaïasya sadà mad-ÃkÃrà v­ttim upainpan-mÃnenotpÃdayanto mayi vartante | aham apy atisvacchÃyÃæ tadÅya-citta-v­ttau pratibimbitas te«u varte | ca-kÃro 'vadhÃraïÃrthas ta eva mayi te«v evÃham iti | svacchasya hi dravyasyÃyam eva svabhÃvo yena sambadhyate tad-ÃkÃraæ g­hïÃtÅti | svaccha-dravya-sambaddhasya ca vastuna e«a eva svabhÃvo yat tatra pratiphalatÅti | tathÃsvaccha-dravyasyÃpy e«a eva svabhÃvo yat sva-sambaddhasyÃkÃraæ na g­hïÃtÅti | asvaccha-dravya-sambaddhasya ca vastuna e«a eva svabhÃvo yat tatra na pratiphalatÅti | yathà hi sarvatra vidyamÃno 'pi sÃvitra÷ prakÃÓa÷ svacche darpaïÃdÃv evÃbhivyajyate na tv asvacche ghaÂÃdau | tÃvatà na darpaïe rajyati na và dve«Âi ghaÂam | evaæ sarvatra samo 'pi svacche bhakta-citte 'bhivyajyamÃno 'svacche cÃbhakti-citte 'nabhivyajya-mÃno 'haæ na rajyÃmi kutracit | na và dve«mi kaæcit | sÃmagrÅ-maryÃdayà jÃyamÃnasya kÃraysÃparyanuyojyatvÃt | vahnivat kalpa-taruvac cÃvai«amyaæ vyÃkhyeyam ||29|| viÓvanÃtha - nanu bhaktÃn eva vimuktÅk­tya svaæ prÃpayasi | na tv abhaktÃn iti cet tarhi tavÃpi kiæ rÃga-dve«Ãdi-k­taæ vai«amyam asti ? nety Ãha samo 'ham iti | te bhaktà mayi vartante 'ham api te«u varta iti vyÃkhyÃne bhagavaty eva sarva-jagad vartata eva | bhagavÃn api sarva-jagatsu vartata eveti nÃsti viÓe«a÷ | tasmÃt ye yathà mÃæ prapadyante tÃæs tathaiva bhajÃmy aham [GÅtà 4.11] iti nyÃyena | mayi te Ãsaktà bhaktà vartante yathà tathÃhamapi te«v Ãsakta iti vyÃkhyeyam | atra kalpa-v­k«Ãdi-d­«ÂÃntas tv ekÃæÓenaiva j¤eya÷ | na hi kalpa-v­k«a-phalÃkÃÇk«ayà tad ÃÓrità Ãsajjanti | nÃpi kalpa-v­k«a÷ svÃÓrite«v Ãsakta÷ | nÃpi sa ÃÓritasya vairiïo dve«Âi | bhagavÃæs tu svabhakta-vairiïaæ svahastenaiva hinasti | yad uktaæ prahrÃdÃya yadà druhyed dhani«ye 'pi varorjitam [BhP 7.4.28] iti kecit tu tu-kÃrasya bhinnopakramÃrthatvam ÃkhyÃya bhakta-vÃtsalya-lak«aïaæ tu vai«amyaæ mayi vidyata eveti tac ca bhagavato bhÆ«aïaæ, na tu dÆ«aïam iti vyÃcak«ate | tathà hi bhagavato bhakta-vÃtsalyam eva prasiddham | na tu j¤Ãni-vÃtsalyaæ yogi-vÃtsalyaæ vÃ, yathà hy anyo jana÷ sva-dÃse«v eva vatsalo nÃnya-dÃse«u, tathaiva bhagavÃn api sva-bhakte«v eva vatsalo na rudra-bhakte«u nÃpi devÅ-bhakte«v iti ||29|| baladeva÷ -- nanu bhaktÃn eva vimocyÃntikaæ nayasi | nÃbhaktÃn iti tavÃpi kiæ sarveÓvarasya rÃga-dve«a-k­taæ vai«amyam asti ? tatrÃha samo 'ham iti | deva-manu«ya-tiryak-sthÃvarÃdi«u jÃtyÃk­ti-svabhÃvair vi«ame«u sarve«u bhÆte«u tat-tat-karmÃnuguïyena s­«Âi-pÃlana-k­t sarveÓvaro 'haæsama÷ parjanya iva nÃnÃ-vidhe«u tat-tad-bÅje«u, na te«u me ko 'pi dve«ya÷ priyo vety artha÷ | bhaktÃnÃm abhaktebhyo viÓesaæ bodhayitum iha tu-Óabda÷ | ye tu mÃæ bhajanti ÓravaïÃdi-bhaktibhir anukÆlayanti, te bhaktyÃnuraktyà mayi vartante | te«v ahaæ ca sarveÓvaro 'pi bhaktyà varte, maïi-suvarïa-nyÃyena bhagavato 'pi bhakte«u bhaktir asti | bahgavÃn bhakta-bhaktimÃn ity Ãdi ÓrÅ-Óuka-vÃkyÃd iti premïà mitho vartana-viÓe«o darÓita÷ | anyathà tv aviÓe«Ãpatti÷ | tasya pratij¤Ã tv Åd­Óy evÃvagamyate ye yathà mÃm ity Ãdinà | kalpa-druma-d­«ÂÃnto 'py atrÃæÓika eva | tatra mitha÷ prÅtya-apratÅte÷ pak«apÃtÃpratÅteÓ ca | tathà ca sarvatrÃvi«ame 'pi mayi svÃÓrita-vÃtsalya-lak«aïaæ vai«amyam astÅty uktam | evam Ãha sÆtrakÃra÷ upapadyate cÃbhyupalabhyate ca [Vs 2.1.37] iti | nanu bhakter api karmatvÃnusÃreïa te«u tad-vÃtsalyÃn na tal-lak«aïe tad iti | cen maivam etat | svarÆpa-Óakti-v­tter bhakte÷ karmÃnyatvÃt | ÓrutiÓ ca sac-cid-Ãnandaika-rase bhakti-yoge ti«Âhati [GTU 2.78] iti | na ca svarÆpa-prayuktatvÃd dÆ«aïam etad iti vÃcyam | guïa-Óre«Âhatvena stÆyamÃnatvÃt ||29|| __________________________________________________________ BhG 9.30 api cet sudurÃcÃro bhajate mÃm ananya-bhÃk | sÃdhur eva sa mantavya÷ samyag vyavasito hi sa÷ ||30|| ÓrÅdhara: api ca mad-bhakter evÃyam avitarkyaæ prabhÃva iti darÓayann Ãha api ced iti | atyantaæ durÃcÃro 'pi naro yadyap ap­thaktvena p­thag-devatÃpi vÃsudeva eveti buddhyà devatÃntara-bhaktim akurvan mÃm eva parameÓvaraæ bhajate tarhi sÃdhu÷ Óre«Âha eva sa mantavya÷ | yato 'sau samyag-vyavasita÷ parameÓvara-bhajanenaiva k­tÃrtho bhavi«yÃmÅti Óobhanam adhyavasÃyaæ k­tavÃn ||30|| madhusÆdana÷ -kiæ ca mad-bhakter evÃyaæ mahimà yat same 'pi vai«amyam ÃpÃdayati Ó­ïu tan-mahimÃnam api ced iti | ya÷ kaÓcit sudurÃcÃro 'pi ced ajÃmilÃdir ivÃnanya-bhÃk san mÃæ bhajate kutaÓcid bhÃgyodayÃt sevate sa prÃg asÃdhur api sÃdhur eva mantavya÷ | hi yasmÃt samyag-vyavasita÷ sÃdhu-niÓcayavÃn sa÷ ||30|| viÓvanÃtha : sva-bhakte«v Ãsaktir mama svÃbhÃviky eva bhavati, sà durÃcÃre 'pi bhakte nÃpayÃti | tam apy utk­«Âam eva karomÅty Ãha api ced iti | sudurÃcÃra÷ para-hiæsà para-dÃra-para-dravyÃdi-grahaïa-parÃyaïe 'pi mÃæ bhajate cet, kÅd­g-bhajanavÃn ity ata Ãha, ananya-bhÃk matto 'nya-devatÃntaram | mad-bhakter anyat karma-j¤ÃnÃdikam, mat-kÃmanÃto 'nyÃæ rÃjyÃdi-kÃmanÃæ na bhajate, sa sÃdhu÷ | nanv etÃd­Óe kadÃcÃre d­«Âe sati, kathaæ sÃdhutvam ? tatrÃha, mantavyo mananÅya÷ | sÃdhutvenaiva sa j¤eya iti yÃvat | mantavyam iti vidhi-vÃkyam anyathà pratyavÃya÷ syÃt | atra mad-Ãj¤aiva pramÃïam iti bhÃva÷ | nanu tvÃæ bhajate ity etad-aæÓena sÃdhu÷ para-dÃrÃdi-grahaïÃæÓenÃsÃdhuÓ ca sa mantavyas tatrÃha eveti | sarveïÃpy aæÓena sÃdhur eva mantavya÷ | kadÃpi tasyÃsÃdhutvaæ na dra«Âavyam iti bhÃva÷ | samyag vyavasitaæ niÓcayo yasya sa÷ | dustyajena sva-pÃpena narakaæ tiryag-yonir và yÃmi aikÃntikaæ ÓrÅ-k­«ïa-bhajanaæ tu naiva jihÃsÃmÅti sa Óobhanam adhyavasÃyaæ k­tavÃn ity artha÷ ||30|| baladeva÷ - mama Óuddha-bhakti-vaÓyatÃ-lak«aïa÷ svabhÃvo dustyaja eva | yad ahaæ jugupsita-karmaïy api bhakte 'nurajyaæs tam utkar«ayÃmÅti pÆrvÃrthaæ pu«ïann Ãha api ced iti | ananya-bhÃk janaÓ cet sudurÃcÃro 'tivigarhita-karmÃpi san mÃæ bhajate mat-kÅrtanÃdibhir mÃæ sevate tad api sa sÃdhur eva mantavya÷ | matto 'nyÃæ devatÃæ na bhajty ÃÓrayatÅti mad-ekÃntÅ mÃm eva svÃminaæ parama-pumarthaæ ca jÃnann ity artha÷ | ubhayathà vartamÃno 'pi sÃdhutvena sa pÆjya iti bodhayitum eva-kÃra÷ | tasya tathÃtve manane mantavya iti sva-nideÓa-rÆpo vidhiÓ ca darÓita÷ | itarathà pratyavÃyÃd iti bhÃva÷ | ubhayathÃpi vartamÃnasya sÃdhutvam evety atroktaæ hetuæ pu«ïann Ãha samyag iti | yad asau samyag-vyavasito mad-ekÃnta-ni«ÂhÃ-rÆpa-Óre«Âha-niÓcayavÃn ity artha÷ | evam uktaæ nÃrasiæhe- bhagavati ca harÃv ananya-cetà bh­Óam alino 'pi virÃjate manu«ya÷ | na hi ÓaÓa-kalu«a-cchavi÷ kadÃcit timira-parÃbhavatÃm upaiti candra÷ || iti ||30|| __________________________________________________________ BhG 9.31 k«ipraæ bhavati dharmÃtmà ÓaÓvacchÃntiæ nigacchati | kaunteya pratijÃnÅhi na me bhakta÷ praïaÓyati ||31|| ÓrÅdhara÷ - nanu kathaæ samÅcÅnÃdhyavasÃya-mÃtreïa sÃdhur mantavya÷ ? tatrÃha k«ipram iti | sudurÃcÃro 'pi mÃæ bhajan ÓÅghraæ dharma-citto bhavati | tataÓ ca ÓaÓvac-chÃntiæ cittopaplavoparama-rÆpÃæ parameÓvara-ni«ÂhÃæ nitarÃæ gacchati prÃpnoti | kutarka-karkaÓa-vÃdino naitÃtmanyerann iti ÓaÇkÃkulam arjunaæ protsÃhayati he kaunteya paÂahÃdi-mahÃ-gho«a-pÆrvakaæ vivadamÃnÃnÃæ sabhÃæ gatvà bÃhum utk«ipya ni÷ÓaÇkaæ pratijÃnÅhi pratij¤Ãæ kuru | katham ? me parameÓvarasya bhakta÷ sudurÃcÃro 'pi na praïaÓyati | api tu k­tÃrtha eva bhavatÅti | tataÓ ca te taæ prau¬hi-vij­mbha-vidhvaæsita-kutarkÃ÷ santo ni÷saæÓayaæ tvÃm eva gurutvenÃÓrayeran ||31|| madhusÆdana÷ - asmÃd eva samyag-vyavasÃyÃt sa hitvà durÃcÃratÃæ k«ipram iti | cira-kÃlam adharmÃtmÃpi mad-bhajana-mahimnà k«ipraæ ÓÅghram eva bhavati dharmÃtmà dharmÃnugat-citto durÃcÃratvaæ jhaÂity eva tyaktvà sad-ÃcÃro bhavatÅty artha÷ | kiæ ca ÓaÓvan nityaæ ÓÃntiæ vi«aya-bhogasp­hÃ-niv­ttiæ nigacchati nitarÃæ prÃpnoty atinirvedÃt | kaÓcit tvad-bhakta÷ prÃg abhyastaæ durÃcÃratvam atyajan na bhaved api dharmÃtmà | tathà ca sa naÓyed eveti nety Ãha bhaktÃnukampÃparavaÓatayà kupita iva bhagavÃn | naitad ÃÓcaryaæ manvÅthà he kaunteya niÓcitam eved­Óaæ mad-bhakter mÃhÃtmyam | ato vipratipannÃnÃæ purastÃd api tvaæ pratijÃnÅhi sÃvaj¤aæ sa-garvaæ ca pratij¤Ãæ kuru | na me vÃsudevasya bhatko 'tidurÃcÃro 'pi prÃïa-saÇkaÂam Ãpanno 'pi sudurlabham ayogya÷ san prÃrtahaymÃno 'pi atimƬho 'Óaraïo 'pi na praïaÓyati kiæ tu k­tÃrtha eva bhavatÅti | d­«ÂÃntÃÓ cÃjÃmila-prahlÃda-dhruva-gajendrÃdaya÷ prasiddhà eva | ÓÃstraæ ca na vÃsudeva-bhaktÃnÃm aÓubhaæ vidyate kvacit iti ||31|| viÓvanÃtha÷ --- nanu tÃd­ÓasyÃdharmiïa÷ kathaæ bhajanaæ tvaæ g­hïÃsi ? kÃma-krodhÃdi-dÆ«itÃnta÷karaïena niveditam anna-pÃnÃdikaæ katham aÓnÃsÅty ata Ãha k«ipraæ ÓÅghram eva sa dharmÃtmà bhavati | atra k«ipraæ bhÃvÅ sa dharmÃtmà ÓaÓvac-chÃntiæ gami«yatÅti aprayujya bhavati gacchatÅti vartamÃna-prayogÃt adharma-karaïÃnantaram eva mÃm anusm­tya k­tÃnutÃpa÷ k«ipram eva dharmÃtmà bhavati | hanta hanta mat-tulya÷ ko 'pi bhakta-lokaæ kalaÇkayann adhamo nÃsti | tad vidyÃm iti ÓaÓvat puna÷ punar api ÓÃntiæ nirvedaæ nitarÃæ gacchati | yad và kiyata÷ samayÃd anantaraæ tasya bhÃvi dharmÃtmatvaæ tadÃnÅm api sÆk«ma-rÆpeïa vartata evaæ tan manasi bhakte÷ preveÓÃt yathà pÅte mahau«adhi sati tadÃnÅæ kiya-kÃla-paryantaæ naÓyad-avastho jvara-dÃho vi«a-dÃho và vartamÃno 'pi na gaïyata iti dhvani÷ | tataÓ ca tasya bhaktasya durÃcÃratva-gamakÃ÷ kÃma-krodhÃdyà utkhÃta-daæ«Âroraga-daæÓavad aki¤citkarà eva j¤eyà iti anudhvani÷ | ataeva ÓaÓvat sarvadaiva ÓÃntiæ kÃma-krodhÃdy-upaÓamaæ nitarÃæ gacchaty atiÓayena prÃpnotÅti durÃcÃratva-daÓÃyÃm api sa ÓuddhÃnta÷karaïa eva ucyata iti bhÃva÷ | nanu yadi sa dharmÃtmà syÃt tadà nÃsti ko 'pi vivÃda÷ | kintu kaÓcid durÃcÃra-bhakto maraïa-paryantam api durÃcÃratvaæ na jahÃti, tasya kà vÃrtà ity ato bhakta-vatsalo bhagavÃn sa-prau¬hi sa-kopam ivÃha kaunteyeti | mama bhakto na praïaÓyati | tad api prÃïa-nÃÓe adha÷pÃtaæ na yÃti | kutarka-karkaÓa-vÃdino naitan manyerann iti Óoka-ÓaÇkÃ-vyÃkulam arjunaæ protsÃhayati he kaunteya paÂahakÃhalÃdi-mahÃ-gho«a-pÆrvakaæ vivadamÃnÃnÃæ sabhÃæ gatvà bÃhum utk«ipya ni÷ÓaÇkaæ pratijÃnÅhi pratij¤Ãæ kuru | katham ? me mama parameÓvarasya bhakto durÃcÃro 'pi na praïeÓyety api tu k­tÃrtha eva bhavati | tataÓ ca te taæ prau¬hi-vij­mbhita-vidhvaæsita-kutarkÃ÷ santo ni÷saæÓayaæ tvÃm eva gurutvenÃÓrayeran iti svÃmi-caraïÃ÷ | nanu kathaæ bhagavÃn svayam apratij¤Ãya pratij¤Ãtum arjunam evÃtidideÓa | yathaivÃgre mÃm evai«yasi satyaæ te pratijÃne priyo 'si me iti vak«yate | tathaivÃtrÃpi kaunteya pratijÃne 'haæ na me bhakta÷ praïaÓyati iti kathaæ noktam ? ucyate - bhagavatà tadÃnÅm eva vicÃritaæ bhakta-vatsalena mayà sva-bhaktÃpakar«a-leÓam apy asahi«ïunà sva-pratij¤Ãæ khaï¬ayitvÃpi svÃpa-kar«am aÇgÅk­tyÃpi bhakta-pratij¤aiva rak«ità bahutra | yathà tatraiva bhÅ«ma-yuddhe sva-pratij¤Ãm apy apÃk­tya bhÅ«ma-pratij¤aiva rak«i«yate, bahirmukhà vÃdino vaitaï¬ikà mat-pratij¤Ãæ Órutvà hasi«yanti arjuna-pratij¤Ã tu pëÃïa-rekhaiveti te pratiyanti | ato 'rjunam eva pratij¤Ãæ kÃrayÃmÅti | atra etÃd­Óa-durÃcÃrasyÃpi ananya-bhakti-ÓravaïÃd ananya-bhaktÃbhidhÃyaka-vÃkye«u sarvatra na vidyate 'nyat-strÅ-putrÃdyÃsakti-vidharma-Óoka-moha-kÃma-krodhÃdikaæ yatreti kupaï¬ita-vyÃkhyà na grÃhyeti ||31|| baladeva÷ -- iti | sudurÃcÃro 'pi mÃæ bhajan ÓÅghraæ dharma-citto bhavati | tataÓ ca ÓaÓvac- chÃntiæ cittopaplavoparama-rÆpÃæ parameÓvara-ni«ÂhÃæ nitarÃæ gacchati prÃpnoti | kutarka-karkaÓa-vÃdino naitÃtmanyerann iti ÓaÇkÃkulam arjunaæ protsÃhayati he kaunteya paÂahÃdi-mahÃ-gho«a-pÆrvakaæ vivadamÃnÃnÃæ sabhÃæ gatvà bÃhum utk«ipya ni÷ÓaÇkaæ pratijÃnÅhi pratij¤Ãæ kuru | katham ? me parameÓvarasya bhakta÷ sudurÃcÃro 'pi na praïaÓyati | api tu k­tÃrtha eva bhavatÅti | tataÓ ca te tvat prau¬hi-vij­mbha-vidhvaæsita-kutarkÃ÷ santo ni÷saæÓayaæ tvÃm eva gurutvenÃÓrayeran ||31|| __________________________________________________________ BhG 9.32 mÃæ hi pÃrtha vyapÃÓritya ye 'pi syu÷ pÃpayonaya÷ | striyo vaiÓyÃs tathà ÓÆdrÃs te 'pi yÃnti parÃæ gatim ||32|| ÓrÅdhara÷ - svÃcÃra-bhra«Âaæ mad-bhakti÷ pavitrÅkarotÅti kim atra citram ? yato mad-bhaktir du«kulÃn apy anadhikÃriïo 'pi saæsÃrÃn mocayatÅty Ãha mÃæ hÅti | ye 'pi pÃpa-yonaya÷ syur nik­«Âa-janmÃno 'ntyajÃdayo bhaveyu÷ | ye 'pi vaiÓyÃ÷ kevalaæ k­«yÃdi-niratÃ÷ | striya÷ ÓÆdrÃÓ cÃpy adhyayanÃdi-rahitÃ÷ | te 'pi mÃæ vyÃpÃÓritya saæsevya parÃæ gatiæ yÃnti | hi niÓcitam ||32|| madhusÆdana÷ - evam Ãgantuka-do«eïa du«ÂÃnÃæ bhagavad-bhakti-prabhÃvÃn nistÃram uktvà svÃbhÃvika-do«eïa du«ÂÃnÃm api tam Ãha mÃæ hÅti | hi niÓcitaæ he pÃrtha mÃæ vyapÃÓcitya Óaraïam Ãgatya ye 'pi syu÷ pÃpa-yonayo 'ntyajÃs tirya¤co và jÃti-do«eïa du«ÂÃ÷ | tath¸a vedÃdhyayanÃdi-ÓÆnyatayà nik­«ÂÃ÷ striyo vaiÓyÃ÷ k­«yÃdi-mÃtra-ratÃ÷ | tathà ÓÆdrà jÃtito 'dhyayanÃdy-abhÃvena ca parama-gaty-ayogyÃs te 'pi yÃnti parÃæ gatim | api-ÓabdÃt prÃg-ukta-durÃcÃrà api ||32|| viÓvanÃtha÷ --- evaæ karmaïà durÃcÃrÃïÃm ÃgantukÃn do«Ãn mad-bhaktir na gaïayati iti kiæ citram ? yato jÃtyaiva durÃcÃrÃïÃæ svÃbhÃvikÃn api do«Ãn mad-bhaktir na gaïayatÅty Ãha mÃm iti | pÃpa-yonayo 'ntyajà mlecchà api | yad uktam- kirÃta-hÆïÃndhra-pulinda-pulkaÓà ÃbhÅra-Óumbhà yavanÃ÷ khasÃdaya÷ | ye 'nye ca pÃpà yad-apÃÓrayÃÓrayÃ÷ Óudhyanti tasmai prabhavi«ïave nama÷ || [BhP 2.4.18] iti | aho bata Óva-paco 'to garÅyÃn yaj-jihvÃgre vartate nÃma tubhyam | tepus tapas te juhuvu÷ sasnur Ãryà brahmÃnÆcur nÃma g­ïanti ye te || [BhP 3.33.6-7] kiæ puna÷ strÅ-vaiÓyÃdyà aÓuddhy-alÅkÃdimanta÷ ||32|| baladeva÷ - mahÃ-gho«a-pÆrvakaæ vivadamÃnÃnÃæ sabhÃæ gatvà bÃhum utk«ipya ni÷ÓaÇkaæ pratijÃnÅhi pratij¤Ãæ kuru sarveÓvaro 'haæ mad-ekÃntinÃæ Ãgantuka-do«Ãn vidhunomÅti kiæ citram ? yad atipÃpino 'pi mad-bhakta-prasaÇgÃd vidhÆtÃvidyà vimucyanta ity Ãha mÃæhÅti | ye pÃpa-yonayo 'ntyajÃ÷ sahaja-durÃcÃrÃ÷ syus te 'pi mad-bhakta-prasaÇgena mÃæ sarveÓaæ vasudeva-sutaæ vyapÃÓritya Óaraïam Ãgatya parÃæ yogi-durlabhÃæ gatiæ mat-prÃptiæ yÃnti hi niÓcitam etat | evam Ãha ÓrÅmÃn Óuka÷- kirÃta-hÆïÃndhra-pulinda-pulkaÓà ÃbhÅra-Óumbhà yavanÃ÷ khasÃdaya÷ | ye 'nye ca pÃpà yad-apÃÓrayÃÓrayÃ÷ Óudhyanti tasmai prabhavi«ïave nama÷ || [BhP 2.4.18] iti | atrÃsya lokasyÃnityatvaæ kaïÂhato bruvan harir mithyÃtvaæ tasya nirÃsÃt ||32|| __________________________________________________________ BhG 9.33 kiæ punar brÃhmaïÃ÷ puïyà bhaktà rÃjar«ayas tathà | anityam asukhaæ lokam imaæ prÃpya bhajasva mÃm ||33|| ÓrÅdhara÷ - yadaivaæ tadà sat-kulÃ÷ sad-ÃcÃrÃÓ ca mad-bhaktÃ÷ parÃæ gatiæ yÃnti iti kiæ vaktavyam ity Ãha kiæ punar iti | puïyÃ÷ suk­tino brÃhmaïÃ÷ | tathà rÃjÃnaÓ ca ta ­«ayaÓ ca k«atriyÃ÷ | evaæ bhÆtÃ÷ parÃæ gatiæ yÃntÅti kiæ punar vaktavyam ity artha÷ | atas tvam imaæ rÃjar«i-rÆpaæ dehaæ prÃpya labdhvà mÃæ bhajasva | kiæcÃnityam adhruvam asukhaæ sukha-rahitaæ cemaæ martya-lokaæ prÃpya anityatvÃd vilambam akurvan asukhatvÃc ca sukhÃrtham udyamaæ hitvà mÃm eva bhajasvety artha÷ ||33|| madhusÆdana÷ - evaæ cet puïyÃ÷ sadÃcÃrà uttama-yonayaÓ ca brÃhmaïÃs tathà rÃjar«aya÷ sÆk«ma-vastu-vivekina÷ k«atriyà mama bhaktÃ÷ parÃæ gatiæ yÃntÅti kiæ punar vÃcyam atra kasyacid api sandehÃbhÃvÃd ity artha÷ | yato mad-bhakter Åd­Óo mahimÃto mahatà pratnenemaæ lokaæ sarva-puru«Ãrtha-sÃdhana-yogyam atidurlabhaæ ca mau«ya-deham anityam ÃÓu-vinÃÓinam asukhaæ garbha-vÃsÃdy-aneka-du÷kha-bahulaæ labdhvà yÃvad ayaæ na naÓyati tÃvad atiÓÅghram eva bhajasva mÃæ Óaraïam ÃÓrayasva | anityatvÃd aukhatvÃc cÃsya vilambaæ sukhÃrtham udyamaæ ca mà kÃr«Ås tvaæ ca rÃjar«ir ato mad-bhajanenÃtmÃnaæ saphalaæ kuru | anyathà hy etÃd­Óaæ janma ni«phalam eva te syÃd ity artha÷ ||33|| viÓvanÃtha÷ --- tato 'pi kiæ punar brÃhmaïÃ÷ puïyÃ÷ sat-kulÃ÷ sadÃcÃrÃÓ ca ye bhaktÃ÷ | tasmÃt tvaæ mÃæ bhajasva ||33|| baladeva÷ - kim iti | yady evaæ tarhi brÃhmaïà rÃjar«aya÷ k«atriyÃÓ ca sat-kulÃ÷ puïyÃ÷ sad-ÃcÃriïo bhaktÃ÷ santa÷ parÃæ gatiæ yÃntÅti kiæ punar vÃcyam ? nÃsty atra saæÓaya-leÓo 'pi | tasmÃt tvam api rÃjar«ir imaæ lokaæ prÃpya mÃæ bhajasva anityaæ naÓvaram asukham Å«at sukhaæ vinÃÓiny alpa-sukhe 'smin loke rÃjya-sp­hÃæ vihÃya nityam anantÃnandaæ mÃm upÃsya prÃpnuhÅti tvarÃtra vyajyate | atrÃsya lokasyÃnityatvaæ kaïÂhato bruvan harir mithyÃtvaæ tasya nirÃsÃt ||33|| __________________________________________________________ BhG 9.34 man-manà bhava mad-bhakto mad-yÃjÅ mÃæ namaskuru | mÃm evai«yasi yuktvaivam ÃtmÃnaæ mat-parÃyaïa÷ ||34|| ÓrÅdhara÷ - bhajana-prakÃraæ daÓrayann upasaæharati man-manà iti | mayy eva mano yasya sa man-manÃ÷ tÃd­Óas tvaæ bhava | tathà mamaiva bhakta÷ sevako bhava | mad-yÃjÅ mat-pÆjana-ÓÅlo bhava | mÃm eva ca namaskuru | evam ebhi÷ prakÃrair mat-parÃyaïa÷ sann ÃtmÃnaæ mano mayi yuktvà samÃdhÃya mÃm eva paramÃnanda-rÆpam e«yasi prÃpsyasi ||34|| nijam aiÓvaryam ÃÓcaryaæ bhakteÓ cÃdbhuta-vaibhavam | navame rÃja-guhyÃkhye k­payÃvocad acyuta÷ || iti ÓrÅ-ÓrÅdhara-svÃmi-k­tÃyÃæ bhagavad-gÅtÃ-ÂÅkÃyÃæ subodhinyÃæ rÃja-vidyÃ-rÃja-guhya-yogo nÃma navamo 'dhyÃya÷ ||9|| madhusÆdana÷ - bhajana-prakÃraæ darÓayann upasaæharati man-manà bhaveti | rÃja-bhaktasyÃpi rÃja-bh­tyasya putrÃdau manas tathà sa tan-manà api na tad-bhakta ity ata uktaæ man-manà bhava mad-bhakta iti | tathà mad-yÃjÅ mat-pÆjana-ÓÅlo mÃæ namaskuru mano-vÃk-kÃyai÷ | evam ebhi÷ prakÃrair mat-parÃyaïo mad-eka-Óaraïa÷ sann ÃtmÃnam anta÷karaïaæ yuktvà mayi samÃdhÃya mÃm eva paramÃnanda-ghanaæ sva-prakÃÓaæ sarvopadrava-ÓÆnyam abhayam e«yasi prÃpsyasi ||34|| ÓrÅ-govinda-padÃravinda-makarandÃsvÃda-ÓuddhÃÓayÃ÷ saæsÃrÃmbudhim uttaranti sahasà paÓyanti pÆrïaæ maha÷ | vedÃntair avadhÃrayanti paramaæ Óreyas tyajanti bhramaæ dvaitaæ svapna-samaæ vidanti vimalÃæ vindanti cÃnandatÃm || iti ÓrÅmat-paramahaæsa-parivrÃjakÃcÃrya-ÓrÅ-viÓveÓvara-sarasvatÅ-pÃda-Ói«ya-ÓrÅ-madhusÆdana-sarasvatÅ-viracitÃyÃæ ÓrÅmad-bhagavad-gÅtÃ-gƬhÃrtha-dÅpikÃyÃm adhikÃri-bhedena rÃja-vidyÃ-rÃja-guhya-yogo nÃma navamo 'dhyÃya÷ ||9|| viÓvanÃtha÷ --- bhajana-prakÃraæ darÓayann upasaæharati man-manà iti | evam ÃtmÃnaæ mano dehaæ ca yuktvà mayi niyojya ||34|| pÃtrÃpÃtra-vicÃritvaæ sva-sparÓÃt sarva-Óodhanam | bhakter evÃtraitad asyÃ÷ rÃja-guhyatvam Åk«yate || iti sÃrÃrtha-var«iïyÃæ har«iïyÃæ bhakta-cetasÃm | gÅtÃsu navamo 'dhyÃya÷ saÇgata÷ saÇgata÷ satÃm || ||9|| baladeva÷ - atha parini«ÂhitasyÃrjunasyÃbhÅ«ÂÃæ ÓuddhÃæ bhaktim upadiÓann upasaæharati man-manà iti | rÃja-bhakto 'pi rÃja-bh­tya÷ patnyÃdi-manÃs tathà sa tan-manà api na tad-bhakto bhavati | tvaæ tu tad-vilak«aïa-bhÃvena man-manà mad-bhakto bhava | mayi nÅlotpala-ÓyÃmalatvÃdi-guïavati vasudeva-sÆnau sva-svÃmitva-sva-pumarthatva-buddhyÃnavacchinna-madhu-dhÃrÃvat satataæ mano yasya sa÷ | tathà mad-yÃjÅ tÃd­ÓasyÃtimÃtra-priyasya mamÃrcane nirato bhava | tÃd­Óaæ mÃm atipremïà namaskuru daï¬avat praïama | evam ÃtmÃnaæ mano dehaæ ca yuktà mayi nivedya mat-parÃyaïo mad-ekÃÓraya÷ san mÃm upai«yasi | e«Ã bhaktir arpitaiva kriyeteti bodhyam ||34|| pÃtrÃpÃtra-dhiyà ÓÆnyà sparÓÃt sarvÃgha-nÃÓinÅ | gaÇgeva bhaktir eveti rÃja-guhyam iha sm­tà || iti ÓrÅmad-bhagavad-gÅtopani«ad-bhëye navamo 'dhyÃya÷ ||9|| [*ENDNOTE] tam ekaæ govindaæ sac-cid-Ãnanda-vigraham pa¤ca-padaæ v­ndÃvana-sura-bhÆruha-talÃsÅnaæ satataæ sa-marud-gaïo 'haæ paramayà stutyà to«ayÃmi |