Bhagavadgita 9
with the commentaries of Sridhara, Madhusudana, Visvanatha and Baladeva

Input by ... (Gaudiya Grantha Mandira)


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________




BhG 9.1

÷rã-bhagavàn uvàca
idaü tu te guhyatamaü pravakùyàmy anasåyave |
j¤ànaü vij¤àna-sahitaü yaj j¤àtvà mokùyase '÷ubhàt ||1||

÷rãdharaþ -

pare÷aþ pràpyate ÷uddha-bhaktyeti sthitam aùñame |
navame tu tad-ai÷varyam atyà÷caryaü prapa¤cyate ||

evaü tàvat saptamàùñamayoþ svãyaü pàrame÷varaü tattvaü bhaktyaiva sulabhaü nànyathà ity uktvà idànãm acintyaü svakãyam ai÷varyaü bhakte÷ càsàdhàraõaü prabhàva`aprapa¤cayiùyan bhagavàn uvàca idam iti | vi÷eùeõa j¤àyate 'neneti vij¤ànam upàsanam | tat-sahitaü j¤ànam ã÷vara-viùayam | idaü tv anusåyave punaþ punaþ sva-màhàtmyam evopadi÷atãty evaü parama-kàruõike mayi doùa-dçùñi-rahitàya | tubhyaü vakùyàmi | tu-÷abdo vai÷iùñye ||1||

madhusådanaþ - pårvàdhyàye mårdhany anàóã-dvàrakeõa hçdaya-kaõñha-bhrå-madhyàdi-dhàraõà-sahitena sarvendriya-dvàra-saüyama-guõakena yogena svecchayotkrànta-pràõasyàrcir-àdi-màrgeõa brahma-lokaü prayàtasya tatra samyag-j¤ànodayena kalpànte para-brahma-pràpti-lakùaõà krama-muktir vyàkhyàtà | tatra cànenaiva prakàreõa muktir labhyate nànayathety à÷aïkya- ananya-cetàþ satataü yo màü smarati nitya÷aþ | tasyàhaü sulabhaþ ity àdinà bhagavat-tattva-vij¤ànàt sàkùàn mokùa-pràptir abhihità | tatra cànanyà bhaktir asàdhàraõo hetur ity uktaü puruùaþ sa paraþ pàrtha bhaktyà labhyas tv ananyayà iti | tatra pårvokta-yoga-dhàraõà-pårva-pràõotkramaõàrcir-àdi-màrga-gamana-kàla-vilambàdi-kle÷am
antareõaiva sàkùàn mokùa-pràptaye bhagavat-tattvasya tad-bhakte÷ ca vistareõa j¤àpanàya navamo 'dhyàya àrabhyate | aùñame dhyeya-brahma-niråpaõena tad-dhyàna-niùñhasya gatir uktà | navame tu j¤eya-brahma-niråpaõena j¤àna-niùñhasya gatir ucyata iti saïkùepaþ | tatra vakùyamàõa-j¤àna-stuty-arthàs trãn ÷lokàn |

idaü pràg bahudhoktam agre ca vakùyamàõam adhunocyamànaü j¤ànaü ÷abda-pramàõakaü brahma-tattva-viùayakaü te tubhyaü pravakùyàmi | tu-÷abdaþ pårvàdhyàyoktàd dhyànàj j¤ànasya vailakùaõyam àha | idam eva samyag-j¤ànaü sàkùàn mokùa-pràpti-sàdhanaü na tu dhyànaü tasyàj¤ànànivartakatvàt | tat tv antaþkaraõa-÷uddhi-dvàredam eva j¤ànaü sampàdya krameõa mokùaü janayatãty uktam |

kãdç÷aü j¤ànaü guhyatamaü gopanãyatamam atirahasyatvàt | yato vij¤àna-sahitaü brahmànubhava-paryantam | ãdç÷am atirahasyam apy ahaü ÷iùya-guõàdhikyàd vakùyàmi tubhyam anasåyave | asåyà guõeùu doùa-dçùñis tad-àviùkaraõàdi-phalà | sarvadàyam àtmai÷varya-khyàpanenàtmànaü pra÷aüsati mat-purastàd ity evaü råpà tad-rahitàya | anenàrjuava-saüyamàv api ÷iùya-guõau vyàkhyàtau | punaþ kãdç÷aü j¤ànaü yaj j¤àtvà pràpya mokùyase sadya eva saüsàra-bandhanàd a÷ubhàt sarva-duþkha-hetoþ ||1||

vi÷vanàthaþ ---

àràdhyatve prabhor dàsair ai÷varyaü yad apekùitam |
tat ÷uddha-bhakter utkarùa÷ cocyate navame sphuñam ||

karma-j¤àna-yogàdibhyaþ sakà÷àt bhakter eve utkarùaþ | sà ca bhaktiþ pradhànãbhåtà kevalà ceti saptamàùñamayor uktam | tatràpi kevalàyà atiprabalàyà j¤ànavad antaþkaraõa-÷uddhy-àdy-anapekùinyà bhakteþ spaùñatayà eva sarvotkarùaþ | tasyàm apekùitam ai÷varyaü ca vaktuü navamo 'dhyàya àrabhyate | sarva-÷àstra-sàra-bhåtasya gãtà-÷àstrasyàpi madhyam adhyàya-ùañkam eva sàram | tasyàpi madhyamau navama-da÷amàv eva sàràv ity ato 'tra niråpayiùyamàõam arthaü stauti idaü tv iti tribhiþ | 

dvitãya-tçtãyàdhyàyàdiùu yad uktaü mokùopayogi-j¤ànaü guhyam | saptamàùñamayor mat-pràpty-upayogi-j¤ànaü j¤àyate 'nena bhagavat-tattvam iti j¤ànaü bhakti-tattvaü guhyataram | atra tu kevala-÷uddha-bhakti-lakùaõaü j¤ànaü guhyatamaü prakarùeõaiva tubhyaü vakùyàmi | atra tu j¤àna-÷abdena bhaktir ava÷yaü vyàkhyeyà, na tu prathama-ùañkoktaü prasiddhaü j¤ànam | para-÷loke 'vyayam ana÷varam iti vi÷eùaõa-dànàd guõàtãtatva-làbhàd guõàtãtà bhaktir eva | na tu j¤ànam, tasya sàttvikatvàt | a÷raddadhànàþ puruùà dharmasyàsya ity agrima-÷loke dharma-÷abdenàpi bhaktir evocyate | anasåyave
'matsaràyety anyo 'pãdam amatsaràyaivopadi÷ed iti vidhir vya¤jitaþ | vij¤àna-sahitaü mad-aparokùànubhava-paryantam ity arthaþ | a÷ubhàt saüsàràd bhakti-pratibandhakàd antaràyàd và ||1||

baladevaþ -

   bhakty-uddãpti-karaü svasya pàramai÷varyam adbhutam |
   sva-bhakte÷ ca mahotkarùaü navame harir åcivàn ||

vij¤ànànanda-ghano 'saïkhyeya-kalyàõa-guõa-ratnàlayaþ sarve÷varo 'haü ÷uddha-bhakti-sulabha iti saptamàdibhyàm abhidhàyedànãü bhakter uddãpakaü nijai÷varyaü tasyàþ prabhàva`acàbhidhàsyann àdau tàü stauti idam iti tribhiþ | idaü j¤ànaü mat-kãrtanàdi-lakùaõa-bhakti-råpam | paratra dharmasyàsya ity ukteþ | kãrtanàde÷ cic-chakti-vçttitvàt | j¤àyate 'nena iti nirukte÷ ca | tat kila guhyatamam | dvitãyàdàv upadiùñaü mad-ai÷varya-j¤ànaü guhyataram ity arthaþ | navamàdàv upade÷yaü tu kevala-bhakti-lakùaõam idaü j¤ànaü guhyatamam ity arthaþ | tac ca vij¤àna-sahitaü mad-anubhavàvasànaü
te vakùyàmi | kãdç÷àyety àha anasåyava iti | mad-guõeùu doùàropa-rahitàya durgamasya sva-rahasyasyànukampayopadeùñari mayi nijai÷varya-prakhyàpanenàtmànaü pra÷aüsasãti doùa-dçùñi-÷ånyàyety arthaþ | tenànyo 'py etad anasåyaü prati bråyàd iti dar÷itam | yaj j¤àtvà tvam a÷ubhàt saüsàràn mokùyase ||1||


__________________________________________________________

BhG 9.2

ràja-vidyà ràja-guhyaü pavitram idam uttamam |
pratyakùàvagamaü dharmyaü susukhaü kartum avyayam ||2||

÷rãdharaþ - kiü ca ràjavidyeti | idaü j¤ànaü ràja-vidyà vidyànàü ràjà | ràja-guhyaü guhyànàü ca ràjà | vidyàsu gopyeùu ca atirahasyaü ÷reùñham ity arthaþ | ràja-dantàditvàd upasarjanasya paratvam | ràj¤àü vidyà ràj¤àü guhyam iti và | uttamaü pavitram idam atyanta-pàvanam | j¤àninàü pratyakùàvagamaü ca | pratyakùaþ spaùño 'vagamo 'vabodho yasya tat pratyakùàvagamam | dçùña-phalam ity arthaþ | dharmyaü dharmàd anapetam | vedokta-sarva-dharma-phalatvàt | kartuü ca susukhaü kartuü ÷akyam ity arthaþ
| avyayaü càkùaya-phalatvàt ||2||

madhusådanaþ - punas tadàbhimukhyàya taj-j¤ànaü stauti ràjeti | ràja-vidyà sarvàsàü vidyànàü ràjà sarvàvidyànà÷akatvàt | vidyàntarasyàvidyaika-de÷a-virodhitvàt | tathà ràja-guhyaü sarveùàü guhyànàü ràjà | aneka-janma-kçta-sukçta-sàdhyatvena bahubhir aj¤àtatvàt | ràja-dantàditvàd upasarjanasya para-nipàtaþ | pavitram idam uttamaü pràya÷cittair hi kiücid ekam eva pàpaü nivartyate | nivçttaü ca tat-sva-kàraõe såkùma-råpeõa tiùñhaty eva | yataþ punas tat-pàpam upacinoti puruùaþ | idaü tv aneka-janma-sahasra-sa¤citànàü sarveùàm api pàpànàü sthåla-såkùmàvasthànàü
tat-kàraõasya càj¤ànasya ca sadya evocchedakam | ataþ sarvottamaü pàvanam idam eva | 

na càtãndriye dharma ivàtra kasyacit sandehaþ svaråpataþ phalata÷ ca pratyakùatàd ity àha pratyakùàvagamam avagamyate,nenety avagamo mànam avagamyate pràpyata ity avagamaþ phalaü pratyakùàvagamo mànam asminn iti svaråpataþ sàkùi-pratyakùatvam | pratyakùo 'vagamo 'syeti phalataþ sàkùi-pratyakùatvam | mayedaü viditvam ato naùñam idànãm atra mamàj¤ànam iti hi sàrvalaukikaþ sàkùy-anubhavaþ |

evaü lokànubhava-siddhatve 'pi taj-j¤ànaü dharmyaü dharmàd anapetam aneka-janma-saücita-niùkàma-dharma-phalam | tarhi duþsampàdaü syàn nety àha | susukhaü kartuü guråpadar÷ita-vicàra-sahakçtena vedànta-vàkyena sukhena kartuü ÷akyaü na de÷a-kàlàdi-vyavadhànam apekùate pramàõa-vastu-paratantratvàj j¤ànasya | evam anàyàsa-sàdhyatve svalpa-phalatvaü syàd atyàyàsa-sàdhyànàm eva karmaõàü mahà-phalatva-dar÷anàd iti nety àha avyayam | evam anàyàsa-sàdhyasyàpy asya phalato vyahto nàstãty avyayam akùaya-phalam ity arthaþ | karmaõà tv atimahatàm api kùayi-phalatvam eva yo và etad akùaraü gàrgy aviditvàsmil loke juhoti
yajate tapas tapyate bahåni varùa-sahasràõy antavad evàsya tad bhavati iti [BAU 3.7.10] ÷ruteþ | tasmàt sarvotkçùñatvàc chraddheyam evàtma-j¤ànam ||2||

vi÷vanàthaþ --- kiü ca | idaü j¤ànaü ràja-vidyà vidyà upàsanà vividhà eva bhaktayaþ tàsàü ràjà | ràja-dantàditvàd para-nipàtaþ | guhyànàü ràjeti bhakti-màtram evàtiguhyaü tasya bahuvidhasyàpi ràjà iti atiguhyatamam | pavitram idam iti sarva-pàpa-pràya÷cittatvàt tvaü padàrtah-j¤ànàc ca sakà÷àd api pàvitrya-karam | aneka-janma-sahasra-sa¤citànàü sarveùàm api pàpànàü sthåla-såkùmàvasthànàü tat-kàraõasya càj¤ànasya ca sadya evocchedakam | ataþ sarvottamaü pàvanam idam eva iti madhusådana sarasvatãpàdàþ | pratyakùa evàvagamo 'nubhavo yasya tat | 

bhaktiþ pare÷ànubhavo viraktir
anyatra caiùa trika eka-kàlaþ |
prapadyamànasya yathà÷nataþ syus
tuùñiþ puùñiþ kùud-apàyo 'nu-ghàsam || [BhP 11.2.42]

ity ekàda÷oketþ pratipadam eva bhajanànuråpa-bhagavad-anubhava-làbhàt | dharmyaü dharmàd anapetaü sarva-dharmàkaraõe 'pi sarva-dharma-siddheþ -

yathà taror måla-niùecanena
tçpyanti tat-skandha-bhujopa÷àkhàþ |
pràõopahàràc ca yathendriyàõàü
tathaiva sarvàrhaõam acyutejyà || [BhP 4.31.14] iti nàradokteþ |

kartuü susukham iti karma-j¤ànàdàv iva nàtra ko 'pi kàra-vàï-mànasa-kle÷àti÷ayaþ ÷ravaõa-kãrtanàdi-bhakteþ ÷rotràdãndriya-vyàpàra-màtratvàt | avyayaü karma-j¤ànàdivan na na÷varaü nirguõatvàt ||2||

baladevaþ - ràja-vidyeti | vidyànàü ÷àõóilya-vai÷vànara-daharàdi-÷abda-pårvàõàü ràjà ràja-vidyà | guhyànàü jãvàtma-yàthàtmyàdi-rahasyànàü ràjà ràja-guhyam idaü bhakti-råpaü j¤ànam | ràja-dantàditvàd upasarjanasya para-nipàtaþ | tathàtve pratipàdayituü vi÷inaùñi - uttamaü pavitraü liïga-deha-paryanta-sarva-pàpa-pra÷amanàt | yad uktaü pàdme-

apràrabdha-phalaü pàpaü kåñaü bãjaü phalonmukham |
krameõaiva pralãyante viùõu-bhakti-ratàtmanàm || iti |

kramo 'tra parõa-÷ataka-vedhavad bodhyaþ | pratyakùàvagamam avagamyata ity avagamo viùayaþ | sa yasmin pratyakùe 'sti ÷ravaõàdike 'bhyastyamàne tasmiüs tad-viùayaþ puruùottamo 'ham àvirbhavàmi | evam àha såtrakàraþ - prakà÷a÷ ca karmaõy abhyàsàt iti | dharmyaü dharmàd anapetaü guru-÷u÷råùàdi-dharmair nityaü puùyamàõam | ÷ruti÷ ca àcàryavàn puruùo veda ity àdyà | 

kartuü susukhaü sukha-sàdhyam | ÷rotràdi-vyàpàra-màtratvàt tulasã-pàtràmbu-culuka-màtropakaraõatvàc ca | avyayam avinà÷i-mokùe 'pi tasyànuvçtteþ | evaü vakùyati bhaktyà màm abhijànàti ity àdinà | karma-yogàdikaü tu nedç÷am ato 'sya ràja-vidyàtvam | tatràhuþ ràj¤àü vidyà, ràj¤àü guhyam iti ràj¤àm ivodàra-cetasàü kàruõikànàm iva divam api tucchãkurvatàm iyaþ vidyà na tu ÷ãghraü putràdi-lipsayà devàn abhyarcatàü dãna-cetasàü karmiõàm | ràjàno hi mahàratnàdi-sampad apy anihnuvànàþ sva-mantraü yathàtiyatnàn nihnåyate tathànyàü vidyàm anihnuvànà mad-bhaktà etàm atiyatnàn nihnuvãrann iti | samànam anyat ||2||

__________________________________________________________

BhG 9.3

a÷raddadhànàþ puruùà dharmasyàsya paraütapa |
apràpya màü nivartante mçtyu-saüsàra-vartmani ||3||

÷rãdharaþ - nanv evam asyàtisukaratve ke nàma saüsàriõaþ syuþ | tatràha a÷raddadhànà iti | asya bhakti-sahita-j¤àna-lakùaõasya | dharmasyeti karmaõi ùaùñhã | imaü dharmam a÷raddadhànà àstikyenàsvãkurvanta upàyàntarair mat-pràptaye kçta-prayatnà api màm apràpya mçtyu-yukte saüsàra-vartmani nimitte nivartante | mçtyu-vyàpte saüsàra-màrge paribhramantãty arthaþ ||3|| 

madhusådanaþ - evam asya sukaratve sarvotkçùñatve ca sarve 'pi kuto 'tra na pravartante, tathà ca na ko 'pi saüsàrã syàd ity ata àha a÷raddadhànà iti | asyàtma-j¤ànàkhyasya dharmasya svaråpe sàdhane phale ca ÷àstra-pratipàdite 'pi a÷raddadhànà veda-virodhi-kuhetu-dar÷ana-dåùitàntaþkaraõatayà pràmàõyam amanyamànàþ pàpa-kàriõo 'sura-sampadam àråóhàþ sva-mati-kalpitenopàyena kathaücid yatamànà api ÷àstra-vihitopàyàbhàvàd apràpya màü mat-pràpti-sàdhanam apy alabdhvà nivartante ni÷cayena vartante | kva mçtyu-yukte saüsàra-vartmani sarvadà janana-maraõa-prabandhena nàraki-tiryag-àdi-yoniùv eva bhramantãty arthaþ ||3||

vi÷vanàthaþ --- nanv evam asyàtisukha-karatve sati ko nàma saüsàrã syàt | tatràha a÷raddadhànà iti | asyeti karmaõi ùaùñhã àrùã | imaü dharmam a÷raddadhànàþ ÷àstra-vàkyaiþ pratipàditaü bhakteþ sarvotkarùaü stuty-artha-vàdam eva manyamànà àstikyena na svãkurvanti ye, ta upàyàntarair mat-pràptaye kçta-prayatnà api màm apràpya mçtyu-vyàpte saüsàra-vartmani nitaràm ati÷ayena vartante ||3|| 

baladevaþ -- nanv evaü sukare dharme sthite na ko 'pi saüsàred iti cet tatràha a÷raddadhànà iti | dharmasyeti karmaõi ùaùñhã | imaü mad-bhakti-lakùaõaü dharmam ÷ruty-àdi-prasiddha-prabhàvam apy a÷raddadhànà dçóha-vi÷vàsena tam agçhõataþ stuti-màtram evaitad iti ye manyante, te mat-pràptaye sàdhanàntaràõy anutiùñhanto 'pi bhakty-avahelanàn màm apràpya mçtyu-yukte saüsàra-vartmani nitaràm vartante ||3|| 


__________________________________________________________

BhG 9.4

mayà tatam idaü sarvaü jagad avyakta-mårtinà |
mat-sthàni sarva-bhåtàni na càhaü teùv avasthitaþ ||4||

÷rãdharaþ - tad evaü vaktavyatayà prastutasya j¤ànasya stutyà ÷rotàram abhimukhãkçtya tad eva j¤ànaü kathayati mayeti dvàbhyàm | avyaktà 'tãndriyà mårtiþ svaråpaü yasya | tàdç÷ena mayà kàraõa-bhåtena sarvam idaü jagat tataü vyàptam | tat sçùñvà tad evànupràvi÷at ity àdi ÷ruteþ | ataeva kàraõa-bhåte mayi tiùñhantãti mat-sthàni sarvàõi bhåtàni caràcaràõi | evam api ghañàdiùu kàryeùu mçttikeva teùu bhåteùu nàham avasthitaþ | àkà÷avad asaïgatvàt ||4||

madhusådanaþ - tad evaü vaktavyatayà pratij¤àtasya j¤ànasya vidhi-mukhenetara-niùedha-mukhena ca stutyàbhimukhãkçtam arjunaü prati tad evàha dvàbhyàm mayeti | idaü jagat sarvaü bhåta-bhautika-tat-kàraõa-råpaü dç÷ya-jàtaü mad-aj¤àna-kalpitaü màyàdhiùñhànena paramàrtha-satà sad-råpeõa sphuraõa-råpeõa ca tataü vyàptaü rajju-khaõóeneva tad-aj¤àna-kalpitaü sarpa-dhàràdi | tvayà vàsudevena paricchinnena sarvaü jagat kathaü vyàptaü pratyakùa-virodhàd iti nety àha avyaktà sarva-karaõàgocarãbhåtà sva-prakà÷àdvaya-caitanya-sad-ànanda-råpà mårtir yasya tena mayà vyàptam idaü sarvaü na tv anena dehenety arthaþ
| ata eva santãva sphurantãva mad-råpeõa sthitàni mat-sthàni sarva-bhåtàni sthàvaràõi jaïgamàni ca | paramàrthatas tu na ca naivàhaü teùu kalpiteùu bhåtesv avasthitaþ kalpitàkalpitayoþ sambandhàyogàt | ataevoktaü yatra yad adhyastaü tat-kçtena guõena doùeõa vàõu-màtreõàpi na sa sambadhyata iti ||4||

vi÷vanàthaþ --- yad dàsya-bhaktàv etan-màtraü mad-ai÷varya-j¤ànaü mad-bhaktair apekùitavyam ity àha saptabhiþ | avyaktà 'tãndriyà mårtiþ svaråpaü yasya tena mayà kàraõa-bhåtena sarvam idaü jagat tataü vyàptam | ataeva mat-sthàni mayi kàraõa-bhåte pårõa-caitanya-svaråpe sthitàni sarvàõi bhåtàni caràcaràõi santi | evam api ghañàdiùu sva-kàryeùu mçgàdivatteùu bhåteùu nàham avasthito 'saïgatvàt ||4||

baladevaþ - atha sva-bhakty-uddãpakam adbhuta-svai÷varyam àha mayeti | avyaktà indriyàgràhyà mårtiþ svaråpaü yasya tena mayà sarvam idaü jagat tataü dhartuü niyantuü ca vyàptam | ataeva sarvàõi caràcaràõi bhåtàni vyàpake dhàrake niyàmake ca mayi sthitàni bhavantãti teùàü sthitis tad-adhãnà nety arthaþ | iha nikhila-jagad-antaryàmiõà svàü÷enàntaþ pravi÷ya niyacchàmi dadhàmi cety uktam | àha caivaü ÷rutiþ yaþ pçthivyàü tiùñhat ity àdinà | ihàpi vakùyati viùñabhyàham idaü kçtsnam ity àdi ||4||


__________________________________________________________

BhG 9.5

na ca mat-sthàni bhåtàni pa÷ya me yogam ai÷varam |
bhåta-bhçn na ca bhåta-stho mamàtmà bhåta-bhàvanaþ ||5||

÷rãdharaþ - kiü ca na ceti | na ca mayi sthitàni bhåtàni | asaïgatvàd eva mama | nanu tarhi vyàpakatvam à÷rayatvaü ca pårvoktaü viruddham ity à÷aïkyàha pa÷yeti | me mama ai÷varyam asàdhàraõaü yogaü yuktim aghañana-ghañanà-càturyaü pa÷ya | madãya-yoga-màyà-vaibhavasyàvirtarkyatvàn na ki¤cid viruddham ity arthaþ | anyad apy à÷caryaü pa÷yety àha bhåteti | bhåtàni bibharti dhàrayatãti bhåta-bhçt | bhåtàni bhàvayati pàlayatãti bhåta-bhàvanaþ | evaü bhåto 'pi mamàtmà paraü svaråpaü bhåtastho na bhavatãti | ayaü bhàvaþ - yathà dehaü bibhrat pàlayaü÷ ca jãvo 'haïkàreõa tat-saü÷liùñas tiùñhaty evam ahaü
bhåtàni dhàrayan pàlayann api teùu na tiùñhàmi | nirahaïkàratvàd iti ||5||

madhusådanaþ - ataeva na ceti | diviùñha ivàditye kalpitàni jala-calanàdãni mayi kalpitàni bhåtàni paramàrthato mayi na santi | tvam arjunaþ pràkçtãü manuùya-buddhiü hitvà pa÷ya paryàlocaya me yogaü prabhàvam ai÷varam aghañana-ghañanà-càturyaü màyàvina iva mamàvalokayety arthaþ | nàhaü kasyacid àdheyo nàpi kaasyacid àdhàras tathàpy ahaü sarveùu bhåteùu mayi ca sarvàõi bhåtànãti mahatãyaü màyà | yato bhåtàni sarvàõi kàryàõy upàdànatayà bibharti dhàrayati poùayatãti ca bhåta-bhçt | bhåtàni sarvàõi kartçtayotpàdayatãti bhåta-bhàvanaþ | evam abhinna-nimittopàdàna-bhåto 'pi mamàtmà mama parmaàrtha-svaråpa-bhåtaþ sac-cid-ànanda-ghano 'saïgàdvitãya-svaråpatvàc
ca bhåtasthaþ paramàrthato na bhåta-sambandhã svapna-dçg iva na paramàrthataþ sva-kalpita-sambandhãty arthaþ | mamàtmeti ràhoþ ÷ira itivat kalpanayà ùaùñhã ||5||

vi÷vanàthaþ --- tata eva mayi sthitàny api bhåtàni na mat-sthàni mamàsaïgatvàd eveti bhàvaþ | nanu tarhi tava jagad-vyàpakatvam jagad-à÷rayatvaü ca pårvoktaü viruddham ity àha pa÷ya me yogam ai÷varam asàdhàraõaü yogai÷varyam aghañita-ghañanà-càturya-mayam | anyad apy à÷caryaü pa÷yety àha bhåtàni bibharti dhàrayatãti bhåta-bhçt | bhåtàni bhàvayati pàlayatãti bhåta-bhàvanaþ | evaü bhåto 'pi mamàtmà bhåta-stho na bhavatãti mameti bhagavati deha-dehi-vibhàgàbhàvàt | ràhoþ ÷iraþ itivad abhede 'pi ùaùñhã | ayaü bhàvaþ - yathà jãvo dehaü dadhat pàlayann api tasmin àsaktyà deha-stha eva bhavati, evam ahaü bhåtàni dadhat pàlayann api màyika-sarva-bhåta-÷arãro 'pi
na tatrastho niþsaïgatvàd iti ||5||

baladevaþ - nanv atiguruü bhàraü vahatas te mahàn khedaþ syàd iti cet tatràha na ceti | ghañàdàv udakàdãnãva bhàra-bhåtàni cabhåtàni saüsçùñàni mayi na santi | tarhi mat-sthàni saarva-bhåtànãty-ukti-viruddheteti mayi na santi | tarhi mat-sthàni sarva-bhåtànãty-uktir viruddheteti cet tatraha pa÷yeti | mamai÷varaü mad-asàdhàraõaü yogaü pa÷ya jànãhi yujyate 'nena durghañeùu kàryeùu iti nirukter yogo 'vicintya-÷akti-vapuþ satya-saïkalpatà-lakùaõo dharamas tam ity arthaþ | etad eva visphuñayati bhåta-bhçd iti bhåta-bhçt bhåtànàü dhàrakaþ pàlaka÷ càhaü bhåtastho bhåta-saüpçkto naiva bhavàmi | yato màm àtmà mana eva bhåta-bhàvanaþ
satya-saïkalpatà -lakùaõenai÷vareõa yogenaivàhaü bhåtànàü dhàraõaü pàlanaü ca karomi, na tu sva-mårti-vyàpàreõety arthaþ | ÷ruti÷ caivam àha - etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi såryàcandram asau vidhçtau tiùñhata etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi dyàv àpçthivyau vidhçte tiùñhataþ [BAU 3.7.9] ity àdinà | yadyapi svaråpàn na mano bhinnaü, tathàpi sattà satãty àdivad vi÷eùàd vàstavaü bheda-kàryam àdàyaiva tathoktaü bodhyam ||5||

__________________________________________________________

BhG 9.6

yathàkà÷a-sthito nityaü vàyuþ sarvatra-go mahàn |
tathà sarvàõi bhåtàni mat-sthànãty upadhàraya ||6||

÷rãdharaþ - asaü÷liùñayor apy àdhàràdheya-bhàvaü dçùñàntenàha yayeti | avakà÷aü vinàvasthànànupapatter nityam àkà÷e sthito vàyuþ sarvatra-go 'pi mahàn api nàkà÷ena saü÷liùyate | niravayavatvena saü÷leùàyogàt | tathà sarvàõi bhåtàni mayi sthitànãti jànãhi ||6||

madhusådanaþ - asaü÷liùñayor apy àdhàràdheya-bhàvaü dçùñàntenàha yatheti | yathaivàsaïga-svabhàva àkà÷e sthito nityaü sarvadotpatti-sthiti-saühàra-kàleùu vàtãti vàyuþ sarvadà calana-svabhàvaþ | ataeva sarvatra gacchatãti sarvatra-gaþ | mahàn parimàõataþ | etàdç÷o 'pi na na kadàpy àkà÷ena saha saüsçjyate | tathaivàsaïga-svabhàve mayi saü÷leùam antareõaiva sarvàõi bhåtàny àkà÷àdãni mahànti sarvatragàni ca sthitàni nàpi sthitànãty upadhàraya vimç÷yàvadhàraya ||6||

vi÷vanàthaþ --- asaïge mayi bhåtàni sthitàny api na sthitàni, teùv apy ahaü sthito 'pi na sthita ity atra dçùñàntam àha yatheti | yathaivàsaïga-svabhàve àkà÷e nityaü vàtãti vàyuþ sarvadà calana-svabhàvaþ | ataeva sarvatra gacchatãti sarvatra-go mahàn parimàõataþ yathà svàkà÷asya asaïgatvàt tatra sthito 'pi na sthitaþ | àkà÷o 'pi vàyau sthito 'pi na sthito 'saïgatvàd eva tathaivàsaïga-svabhàve mayi sarvàõi bhåtàni àkà÷àdãni mahànti sarvatragàni sthitàni nàpi sthitànãty upadhàraya vimç÷ya ni÷cinu | nanu tarhi pa÷ya me yogam ai÷varam iti bhagavad-uktaü yogai÷varyasyàtarkyatvaü kathaü siddham abhåt ? dçùñànta-làbhàt | ucyate - àkà÷asya jaóatvà evàsaïgatvam | cetanasya tv asaïgatvaü
jagad-adhiùñhànàdhiùñhàtçtve parame÷varaü vinà nànyatràstãty atarkyatvaü siddham eva | tad apy àkà÷a-dçùñànto loka-buddhi-prave÷àrtha eva j¤eyaþ ||6||

baladevaþ - caràcaràõàü sarveùàü bhåtànàü mat-saïkalpàyattà sthitir vçtti÷ cety atra dçùñàntam àha yatheti | yathà niràlambe mahaty àkà÷e niràlambo mahàn vàyuþ sthitaþ sarvatra gacchati | tasya tasya ca niràlambatayà sthitir mat-saïkalpàd eva pravçtti÷ cety antaryàmi-bràhmaõàt yad bhãùà vàtaþ pavate iti ÷ruty-antaràc copadhàrayeti, tathà sarvàõi sthira-caràõi bhåtàni mat-sthàni tair ansaütuùñe mayi sthitàni mayaiva saïkalpa-màtreõa dhçtàni nityamitàni cety upadhàraya | anyathà àkà÷àdãni vibhraü÷erann iti ||6||


__________________________________________________________

BhG 9.7

sarva-bhåtàni kaunteya prakçtiü yànti màmikàm |
kalpa-kùaye punas tàni kalpàdau visçjàmy aham ||7||

÷rãdharaþ - tad evam asaïgasyaiva yogamàyayà sthiti-hetutvam uktam | tayaiva sçùñi-prayala-hetutvaü càha sarveti | kalpa-kùaye pralaya-kàle sarvàõi bhåtàni prakçtiü yànti | triguõàtmikàyàü màyàyàü lãyante | punaþ kalpàdau sçùñi-kàle tàni visçjàmi vi÷eùeõa sçjàmi ||7||

madhusådanaþ - evam utpatti-kàle sthiti-kàle ca kalpitena prapa¤cenàsaïgasyàtmano 'saü÷leùam uktvà pralaye 'pi tam àha sarvetei | sarvàõi bhåtàni kalpa-kùaye pralaya-kàle màmikàü mac-chaktitvena kalpitàü prakçtiü triguõàtmikàü màyàü sva-kàraõa-bhåtàü yànti tatraiva såkùma-råpeõa lãyanta ity arthaþ | he kaunteyety uktàrtham | punas tàni kalpàdau sarga-kàle visçjàmi prakçtàv avibhàgàpannàni vyanajmi ahaü sarvaj¤aþ sarva-÷aktir ã÷varaþ ||7||

vi÷vanàthaþ --- nanv adhunà dç÷yamàny etàni bhåtàni tvayi sthitànãty avagamyate | mahà-pralaye kva yàsyantãty apekùàyàm àha sarveti | màmikàü madãyàü mama triguõàtmikàyàü màyà-÷aktau lãyanta ity arthaþ | punaþ kalpa-kùaye pralayànte sçùñi-kàle tàni vi÷eùeõa sçjàmi ||7||

baladevaþ - sva-saïkalpàd eva bhåtànàü sthitir uktà | atha tasmàd eva teùàü sarga-pralayàv àha sarveti | he kaunteya ! kalpa-kùaye caturmukhàvasàna-kàle sarvàõi bhåtàni mat-saïkalpàd eva màmikàü prakçtiü yànit | prakçti-÷aktike mayi vilãyante kalpàdau punas tàny aham eva bahu syàm iti saïkalpa-màtreõa vaividhyena sçjàmi ||7|| 

__________________________________________________________

BhG 9.8

prakçtiü svàm avaùñabhya visçjàmi punaþ punaþ |
bhåta-gràmam imaü kçtsnam ava÷aü prakçter va÷àt ||8||

÷rãdharaþ - nanv asaïgo nirvikàra÷ ca tvaü kathaü sçjasãty apekùàyàm àha - prakçtim iti | svàü svãyàü svàdhãnàü prakçtim avaùñabhyàdhiùñhàya | pralaye lãnaü santaü caturvidham imaü sarvaü bhåta-gràmaü karmàdi-parava÷aü punaþ punar vividhaü sçjàmi | vi÷eùeõa sçjàmi iti và | katham ? prakçter va÷àt pràcãna-karma-nimitta-tat-tat-svabhàva-va÷àt ||8||

madhusådanaþ - kiü-nimittà parame÷vara-stheyaü sçùñir na tàvat sva-bhogàrthà tasya sarva-sàkùi-bhåta-caitanya-màtrasya bhoktçtvàbhàvàt tathàtve và saüsàritvene÷varatva-vyàghàtàt | nàpy anyo bhoktà yad artheyaü sçùñiþ | cetanàntaràbhàvàt | ã÷varasyaiva sarvatra jãva-råpeõa sthitatvàt | acetanasya càbhoktçtvàt | ataeva nàpavargàrthàpi sçùñiþ | bandhàbhàvàd apavarga-virodhitvàc cety àdy-anupapattiþ sçùñer màyà-mayatvaü sàdhayantã nàsmàkaü pratikåleti na parihartavyety abhipretya màyàmayatvàn mithyàtvaü prapa¤casya vaktum àrabhate tribhiþ prakçtim iti | 

prakçtiü màyàkhyàm anirvacanãyàü svàü svasmin kalpitàm avaùñabhya svasattà-sphårtibhyàü dçóhãkçtya tasyàþ prakçter màyàyà va÷àd avidyàsmità-ràga-dveùàbhinive÷a-kàraõàvaraõa-vikùepàtmaka-÷akti-prabhàvàj jàyamànam imaü sarva-pramàõa-saünidhàpitaü bhåta-gràmam àkà÷àdi-bhåta-samudàyam ahaü màyàvãva punaþ punar visçjàmi vividhaü sçjàmi kalpanà-màtreõa svapna-dçg iva ca svapna-prapa¤cam ||8||

vi÷vanàthaþ --- nanv asaïgo nirvikàra÷ ca tvaü kathaü sçjasãty apekùàyàm àha - prakçtim iti | svàü svãyàm avaùñabhyàdhiùñhàya prakçter va÷àt svãya-svabhàva-va÷àt pràcãna-karma-nimittàd iti yàvat | ava÷aü karmàdi-paratantram ||8||

baladevaþ -- prakçtim iti | svàm àtmãyàü tri-guõàü prakçtim avaùñabhyàdhiùñhàya saïkalpa-màtreõa mahad-àdyàn manà pariõamayyemaü caturvidham bhåta-gràmaü visçjàmi punaþ punaþ kàle kàle | kãdç÷am ity àha prakçteþ pràcãna-karma-vàsanàyà va÷àt prabhàvàd ava÷aü paratantraü tathà càcintya-÷akter asaïga-svabhàvasya mama saïkalpa-màtreõa tat tat kurvato na tat-saüsarga-gandho na ca ko 'pi kheda-le÷a iti ||8||


__________________________________________________________

BhG 9.9

na ca màü tàni karmàõi nibadhnanti dhanaüjaya |
udàsãnavad àsãnam asaktaü teùu karmasu ||9||

÷rãdharaþ - nanv evaü nànà-vidhàni karmàõi kurvatas tava jãvavad-bandhaþ kathaü na syàd iti ? ata àha na ca màm iti | tàni vi÷va-sçùñy-àdãni karmàõi màü na nibadhnanti | karmàsaktir hi baddha-hetuþ sà càpta-kàmatvàn mama nàsti | ata udàsãnatvànupapatter udàsãnavat sthitam ity uktam ||9||

madhusådanaþ - ataþ na ceti | na ca naiva sçùñi-sthiti-pralayàkhyàni tàni màyàvineva svapna-dç÷eva ca mayà kriyamàõàni màü nibandhnanti anugraha-nigrahàbhyàü na sukçta-duùkçta-bhàginaü kurvanti mithyà-bhåtatvàt | he dhana¤jaya yudhiùñhira-ràjasåyàrthaü sarvàn ràj¤o jitvà dhanam àhçtavàn iti mahàn prabhàvaþ såcitaþ protsàhanàrtham |

tàni karmàõi kuto na badhnanti tatràha udàsãnavad àsãnam | yathà ka÷cid upekùako dvayor vivadamànayor jaya-paràjayàsaüsargã tat-kçta-harùa-viùàdàbhyàm asaüsçùño nirvikàra àste tadvan nirvikàratayàsãnam | dvayor vivadamànayor ihàbhàvàd upekùakatva-màtra-sàdharmyeõa vati-pratyayaþ | ataeva nirvikàratvàt teùu sçùñy-àdi-karmasv asaktam ahaü karomãty abhimàna-lakùeõa saïgena rahitaü màü na nibadnanti karmàõãti yuktam eva | anyasyàpi hi kartçtvàbhàve phala-saïgàbhàve ca karmàõi na bandha-kàraõànãty uktam anena | tad-ubhaya-sattve tu ko÷a-kàra iva karmabhir badhyate måóha ity abhipràyaþ ||9||

vi÷vanàthaþ --- nanv evaü ca nànà-karmàõi kurvatas tava jãvavad-bandhaþ kathaü na syàd ? ata àha na ceti | tàni sçùñy-àdãni | karmàsaktir hi baddha-hetuþ sà càpta-kàmatvàn mama nàsti | udàsãnavad iti | anya udàsãno yathà vivadamànànàü duþkha-÷okàdi-saüsçùño na bhavati tathaivàham ity arthaþ ||9||
 
baladevaþ -- nanu viùamàõi sçùñi-poàlana-lakùaõàni vaiùamyàdinà tvàü badhnãyur iti cet tatràha na ceti | tàni viùama-sçùñy-àdãni karmàõi na mayi vaiùamyàdi-prasa¤jayanti | tatra hetu-garbha-vi÷eùaõam udàsãnavad iti | jãvànàü deva-mànava-tiryag-àdi-bhàve tat-tad-abhyudaya-tàratamye ca teùàü pårvàrjitàni karmàõy eva kàraõàni | ahaü tu teùu viùameùu karmasv audàãnyena sthito 'sakta iti na mayi vaiùamyàdi-doùa-gandhaþ | evam àha såtrakàraþ vaiùamya-nairghçõye na [Vs. 2.1.35] ity àdinà | udàsãnatve kartçtvaü na siddhyed ata uktam udàsãnavad iti ||9||


__________________________________________________________

BhG 9.10

mayàdhyakùeõa prakçtiþ såyate sa-caràcaram |
hetunànena kaunteya jagad viparivartate ||10||

÷rãdharaþ - tad evopapàdayati mayeti | mayàdhyakùeõàdhiùñhàtrà nimitta-bhåtena prakçtiþ sa-caràcaraü vi÷vaü såyate janayati | anena mad-adhiùñhànena hetunedaü jagad viparivartate punaþ punar jàyate | sannidhi-màtreõàdhiùñhàtçtvàt kartçtvam udàsãnatvaü càviruddham iti bhàvaþ ||10||

madhusådanaþ - bhåta-gràmam imaü visçjàmy udàsãnavad àsãnam iti ca paraspara-viruddham iti ÷aïkà-parihàràrthaü punar màyàmayatvam eva prakañayati mayeti | mayà sarvato-dç÷i-màtra-svaråpeõàvikriyeõàdhyakùeõa niyantrà bhàsakenàvabhàsità prakçtis triguõàtmikà sattvàsattvàdibhir anirvàcyà màyà såyata utpàdayati sa-caràcaraü jagan màyàvinàdhiùñhiteva màyà kalpita-gaja-turagàdikam | na tv ahaü sva-kàrya-màyàbhàsanam antareõa karomi vyàpàràntaram | hetunà nimittenànenàdhyakùatvena he kaunteya ! jagat sa-caràcaraü viparivartate vividhaü parivartate janmàdi-vinà÷àntaü dity-àder iva kartçtvàbhàvàd udàsãnavad àsãnam ity uktam iti na virodhaþ | tad uktam -

asya dvaitendra-jàlasya yad upàdàna-kàraõam |
aj¤ànaü tad upà÷ritya brahma kàraõam ucyate || iti |

÷ruti-smçti-vàdà÷ càtràrthe sahasra÷a udàhàryàþ ||10||


vi÷vanàthaþ --- nanu sçùñy-àdi-kartus tavedam audàsãnyaü na pratyemãty ata àha mayeti | adhyakùeõa mayà nimitta-bhåtena prakçtiþ sa-caràcaraü jagat såyate | prakçtir eva jagat janayati | mamàtràdhyakùatà-màtram | yathà kasyacid ambarãùàder iva bhåpateþ prakçtibhir eva ràjya-kçtyaü nirvàhyate | atrodàsãnasya bhåpateþ sattà-màtram iti yathà tasya ràja-siühàsane sattà-màtreõa vinà prakçtibhiþ kim api na ÷akyate kartum | tathaiva mamàdhiùñhàna-lakùaõam adhyakùatvaü vinà prakçtir api jaóà kim api kartuü na ÷aknotãti bhàvaþ | anena mad-adhiùñhànena hetunedaü jagat viparivartate punaþ punar
jàyate ||10||

baladevaþ - tat pratipàdayati mayeti | satya-saïkalpena prakçty-adhyakùeõa mayà sarve÷vareõa jãva-pårva-pårva-karmànuguõatayà vãkùità prakçtiþ sa-caràcaraü jagat såyate janayati | viùama-guõà satã anena jãva-pårva-karmànuguõena mad-vãkùaõena hetunà taj jagad viparivartate punaþ punar udbhavati | he kaunteya | ÷ruti÷ caivam àha- 
vikàra-jananãm aj¤àm aùña-råpàm ajàü dhruvàm | 
dhyàyate 'dhyàsità tena tanyate prerità punaþ | 
såyate puruùàrthaü ca tenaivàdhiùñhità jagat ||

iti sannidhi-màtreõàdhiùñhàtçtvàt kartçtvam udàsaniü ca na viruddham | yathà sannidhi-màtreõagandhaþ kùobhàya jàyate ity àdi smaraõàc caitad evaü mad-adhiùñhàtç-màtraü khalu prekçter apekùyam | mad-vinà kim api kartuü na sà prabhavet na hy asati ràj¤aþ siühàsanàdhiùñhàtçtve tad-amàtyàþ kàrye prabhavaþ ||10||


__________________________________________________________

BhG 9.11

avajànanti màü måóhà mànuùãü tanum à÷ritam |
paraü bhàvam ajànanto mama bhåta-mahe÷varam ||11||

÷rãdharaþ - nanv evaübhåtaü parame÷varaü tvàü kim iti kecin nàdriyante ? tatràha avajànantãti dvàbhyàm | sarva-bhåta-mahe÷vara-råpaü madãyaü paraü bhàvaü tattvam ajànanto måóhà mårkhà màm avajànanti màm avamanyante | avaj¤àne hetuþ ÷uddha-sattva-mayãm api tanuü bhaktecchà-va÷àn manuùyàkàràm à÷ritavantam iti ||11||

madhusådanaþ - evaü nitya-÷uddha-buddha-mukta-svabhàvaü sarva-jantånàm àtmànam ànanda-ghanam anantam api santam avajànantãti | avajànanti màü sàkùàd ã÷varo 'yam iti nàdriyante nindanti và måóhà avivekino janàþ | teùàm avaj¤à-hetuü bhramaü såcayati mànuùãü tanum à÷ritaü manuùyatayà pratãyamànàü mårtim àtmecchayà bhaktànugrahàrthaü gçhãtavantaü manuùyatayà pratãyamànena dehena vyavaharantam iti yàvat | tata÷ ca manuùyo 'yam iti bhràntyàcchàditàntaþkaraõà mama paraü bhàvaü prakçùñaü paàramarthikaü tattvaü sarva-bhåtànàü
mahàntarm ã÷varam ajànanto yan nàdriyante nindanti và tad-anuråpam eva måóhatvasya ||11||

vi÷vanàthaþ --- nanu ca satyam ananta-koñi-brahmàõóa-vyàpã saccid-ànanda-vigrahaþ kàraõàrõava-÷àyã mahà-puruùaþ sva-prakçtyà jagat sçjatãti yaþ prasiddhaþ | sa eva hi bhavàn | kintu vasudeva-sånos taveyaü mànuùã tanur ity etad-aü÷enaiva kecit tava nikarùaü vadantãty ata àha avajànantãti | mama mànuùyàs tanor asyà paraü bhàvaü kàraõàrõava-÷àyi-mahà-puruùàdibhyo 'py utkçùñaü svaråpam ajànanta eva te | kãdç÷am ? bhåtaü satyaü yad brahma tac ca tan mahe÷varaü ceti | tan mahe÷vara-padaü satyàntara-vyàvartakam atra j¤eyam yukte kùmàdàvçte bhåtam iti amaraþ | 

tam ekaü govindaü sac-cid-ànanda-vigrahaü vçndàvana-sura-bhåruha-bhàvanàsãnaü satataü sa-marud-gaõo 'haü paramayà stutyà toùayàmi iti (GTU 1.33) ÷ruteþ |[*ENDNOTE]

naràkçti para-brahma iti smçte÷ ca |

mamàsyà mànuùyàs tanoþ saccid-ànanda-mayatvaü mad-abhijõa-bhaktair ucyata eva, tathà sarva-brahmàõóa-vyàpitvaü ca bàlye yan-màtrà ÷rã-ya÷odayà dçùñam eva | yad và mànuùãü tanum eva vi÷inaùñi param utkçùñaü bhàvaü sattàü vi÷uddhaü sattvaü saccidànanda-svaråpam ity arthaþ | bhàvaþ sattà svabhàvàbhipràyaþ ity amaraþ | paraü bhàvam api vi÷inaùñi mama bhåta-mahe÷varaü mama sçjyàni bhåtàni ye brahmàdyàs teùàm api mahàntam ã÷varam | tasmàt jãvasyeva mama parame÷varasya tanur na bhinnà | tanur evàham | aham eva tanuþ sàkùàd brahmaiva ÷àbdaü
brahma dadhad vapuþ [BhP 3.21.8] iti mad-abhij¤a-÷ukokter iti bhavàdç÷ais tu vi÷vasyatàm iti bhàvaþ ||11||

baladevaþ - nanv ãdç÷a-mahimànaü tvàü kim iti kecin nàdriyante ? tatràha avajànantãti | bhåta-mahe÷varaü nikhila-jagad-eka-svàminaü satya-saïkalpaü sarvaj¤aü mahà-kàruõikaü ca màü måóhàs te 'vajànanti | atra prakàraü dar÷ayan vi÷inaùñi mànuùãm iti mànuùa-sannive÷inãü mànuùa-ceùñà-bahulàü tanuü ÷rã-mårtim à÷ritaü tàdàtmya-sambandhena nityaü pràptaü màm itara-ràja-kumàra-tulyaþ ka÷cid ugra-puõyo manuùyo 'yam iti buddhyàvamanyanta ity arthaþ | mànuùã tanuþ khalu pà¤cabhautikyena na ca bhagavat-tanus tàdçk sac-cid-ànanda-råpàya
kçùõàya iti, tam ekaü govindaü sac-cid-ànanda-vigraham iti ÷ravaõàt | tathàtve tad-avaj¤àtéõàü mauóhyàndhya-yogàd brahmàdi-vandyatvàyogàc ca | 

evaü buddhis teùàü kuto yayà te måóhà bhaõyante ? tatràha param iti | param asàdhàraõaü bhàvaü svabhàvam ajànantaþ mànuùàkçtes tasya j¤ànànndàtmatva-sarve÷atva-mokùadatvàdi-svabhàvànabhij¤ànàd ity arthaþ | evaü ca sati tanum à÷ritam ity ukti-vi÷eùa-vibhàtaü bheda-kàryam àdàya bodhyà | yat tu vasudeva-sånor dvàrakàdhipateþ såtikà-gçhàvirbhåtam eva svaråpaü naijaü caturbhujatvàt tato vrajaü gacchataþ svaråpaü tu mànuùaü dvibhujatvàd ata uktam babhåva pràkçtaþ ÷i÷uþ itivat | asti tan-niravadhànam mànuùãü tanum à÷ritam iti tad-ukteþ
| tenaiva råpeõa catur-bhujena iti pàrtha-vàkyàc ca tasmàn mànuùya-saünive÷itvam eva tat-tanor manuùyatvam ity uktam yatràvatãrõaü kçùõàkhyaü paraü brahma naràkçti iti ÷rã-vaiùõave | gåóhaü paraü brahma manuùya-liïgam iti ÷rã-bhàgavate ca | manuùya-ceùñà-pràcyuryàc ca tasyàs tattvam | yathà manuùyo 'pi ràjà devavat siühavac ca viceùñanàn nç-devo nç-siüha÷ ca vyapadi÷yate | 

tasmàd dvibhuja÷ caturbhuja÷ ca sa manuùya-bhàvenokta-hetu-dvayàd vyapadi÷yaþ | na khalu bhuja-bhåmnà pare÷atvam | kàrtavãryàdau vyabhicàràt | vibhu-caitanyatvaü jagaj janmàdi-hetutvaü và para÷atvam | tac ca dvibhuje tasminn asty eva tac chrutaü na ca dvibhujatvaü sàdi - 

sat-puõóarãka-nayanaü meghàbhaü vaidyutàmbaram |
dvi-bhujaü mauna-mudràóhyaü vana-màlinam ã÷varam || [GTU 1.9]

iti tasyànàdi-siddhatva-÷ravaõàt pràkçtaþ ÷i÷ur ity atra prakçtyà svaråpeõaiva vyaktaþ ÷i÷ur ity evàrthaþ | tasmàd vaidårya-maõau nànà-råpàõi iva tasmin dvibhujatvàdãni yugapat siddhàny eva yathàrucy-upàsyànãti ÷àntoditatva-nityoditatva-kalpanà dårotsàrità ||11||

__________________________________________________________

BhG 9.12

moghà÷à mogha-karmàõo mogha-j¤ànà vicetasaþ |
ràkùasãm àsurãü caiva prakçtiü mohinãü ÷ritàþ ||12||

÷rãdharaþ - kiü ca moghà÷à iti | matto 'nyad devatàntaraü kùipraü phalaü dàsyatãty evaü bhåtà moghà niùphalaivà÷à yeùàü te | ataeva mad-vimukhatvàn moghàni niùphalàni karmàõi yeùàü te | mogham eva nànà-kutarkà÷ritaü ÷àstra-j¤ànaü yeùàü te | ataeva vicetaso vikùipta-cittàþ | sarvatra hetuþ ràkùasãü tàmasãü hiüsàdi-pracuràm àsurãü ca ràjasãü kàma-darpàdi-bahulàü mohinãü buddhi-bhraü÷a-karãü prakçtiü svabhàvaü ÷rità à÷ritàþ
santaþ | màm avajànantãti pårveõànvayaþ ||12||

madhusådanaþ - te ca bhagavad-avaj¤àna-nindana-janita-mahà-durita-pratibaddha-buddhayo nirantaraü niraya-nivàsàrhà eva moghà÷à iti | ã÷varam antareõa karmàõy eva naþ phalaü dàsyantãty evaüråpà moghà niùphalaivà÷à phala-pràrthanà yeùàü te | ataeve÷vara-vimukhatvàn moghàni ÷rama-màtra-råpàõy agnihotràdãni karmàõi yeùàü te | tathà mogham ã÷varàpratipàdaka-kutarka-÷àstra-janitaü j¤ànaü yeùàü te | kuta evaü yato vicetaso bhagavad-avaj¤àna-janita-durita-pratibaddha-viveka-vij¤àtàþ | kiü ca te bhagavad-avaj¤àna-va÷àd ràkùasãü tàmasãm avihita-hiüsà-hetu-dveùa-pradhànàm àsurãü
ca ràjasãü ÷àstrànabhyanuj¤àta-viùaya-bhoga-hetu-ràga-pradhànàü ca mohinãü ÷àstrãya-j¤àna-bhraü÷a-hetuü prakçtiü svabhàvam à÷rità eva bhavanti | tata÷ ca - trividhaü narakasyedaü dvàraü nà÷anam àtmanaþ | kàmaþ krodhas tathà lobhaþ ity ukta-naraka-dvàra-bhàgitayà naraka-yàtanàm eva te satatam anubhavantãty arthaþ ||12||

vi÷vanàthaþ --- nanu ye mànuùãü màyà-mayãü tanum à÷rito 'yam ã÷vara iti matvà tvàm avajànanti | teùàü kà gatis tatràha moghà÷à iti | yadi bhaktà api syus tad api moghà÷à bhavanti | mat-sàlokyàdim abhivà¤chitaü na pràpnuvanti | yadi te karmiõas tadà mogha-karmàõaþ karma-phalaü svargàdikaü na labhante | yadi te j¤àninas tarhi mogha-j¤ànà j¤àna-phalaü mokùaü na vidanti | tarhi te kiü pràpunvantãty ata àha ràkùasãm iti | te ràkùasãü prakçtiü ràkùasànàü svabhàvaü ÷ritàþ pràptà bhavantãty arthaþ ||12||

baladevaþ -- nanu pà¤cabhautika-mànuùa-tanum ànugra-puõyaþ puru-tejàþ ko 'py ayam iti bhàvena tvàm avajànatàü kà gatiþ syàt tatràha mogheti | yadi te ã÷vara-bhaktà api syus tad api moghà÷à niùphala-mokùa-và¤chàþ syuþ | yadi te 'gni-hotràdi-karma-niùñhàs tadà mogha-karmàõaþ pari÷rama-råpàgnihotràdikàþ syuþ | yadi te j¤ànàya vedàntàdi-÷àstra-pari÷ãlanas tadà mogha-j¤ànà niùphala-tad-bodhàþ syuþ | evaü kutaþ ? yatas te vicetasaþ | nitya-siddha-manuùya-saünive÷i-sàkùàt-para-brahma-mad-avaj¤à-janita-pàpa-pratibaddha-viveka-j¤ànà ity arthaþ | ataevam uktaü
bçhad-vaiùõave-

   yo vetti bhautikaü dehaü kçùõasya paramàtmanaþ |
sa sarvasmàd bahiùkàryaþ ÷rauta-smàrt a-vidhànataþ |
mukhaü tasyàvalokyàpi sa-celaü snànam àcaret || iti |

tarhi te kiü phalaü labhante ? tatràha ràkùasãü hiüsàdi-pracuràm tàmasãm àsurãü kàma-garvàdi-pracuràü ràjasãü mohinãü viveka-vilopinü prakçtiü svabhàvaü ÷rità narake nivàsàrhàs tiùñhanti ||12||

__________________________________________________________

BhG 9.13

mahàtmànas tu màü pàrtha daivãü prakçtim à÷ritàþ |
bhajanty ananya-manaso j¤àtvà bhåtàdim avyayam ||13||

÷rãdharaþ - ke tarhi tvàm àràdhayantãti | ata àha - mahàtmàna iti | mahàtmànaþ kàmàdy-anabhibhåta-cittàþ | ataeva madh-vyatirekena nàsty anyasmin mano yeùàm | te tu bhåtàdiü jagat-kàraõam avyayaü ca màü j¤àtvà bhajanti ||13||

madhusådanaþ - bhagavad-vimukhànàü phala-kàmanàyàs tat-prayuktasya nitya-naimittika-kàmya-karmànuùñhànasya tat-prayuktasya ÷àstrãya-j¤ànasya ca vaiyarthyàt pàralaukika-phala-tat-sàdhana-÷ånyàs te | nàpy aihalaukikaü kiücit phalam asti teùàü viveka-vij¤àna-÷ånyatayà vicetaso hi te | ataþ sarva-puruùàrtha-bàhyàþ ÷ocyà eva sarveùàü te varàkà ity uktam | adhunà ke sarva-puruùàrtha-bhàjo '÷ocyà ye bhagavad-eka-÷araõà ityucyate mahàtmàna iti | 

mahàn aneka-janma-kçta-sukçtaiþ saüskçtaþ kùudra-kàmàdy-anabhibhåta àtmàntaþkaraõaü yeùàü te 'ataeva abhayaü sattva-saü÷uddhiþ ity àdi-vakùyamàõàü daivãü sàttvikãü prakçtim à÷ritàþ | ataevànyasmin mad-vyatirikte nàsti mano yeùàü te bhåtàdiü sarva-jagat-kàraõam avyayam avinà÷inaü ca màm ã÷varaü j¤àtvà bhajanti sevante ||13||

vi÷vanàtha - tasmàd ye mahàtmàno yàdçcchika-mad-bhakta-kçpayà mahàtmatvaü pràptàs te tu mànuùà api daivãü prakçtiü devànàü svabhàvaü pràptàþ satto màü mànuùàkàram eva bhajante | na vidyate 'nyatra j¤àna-karmàõy akàmanàdau mano yeùàü te | màü bhåtàdiü mayà tatam idaü sarvaü ity àdi mad-ai÷varya-j¤ànena bhåtànàü brahmàdi-stamba-paryantànàü kàraõam | avyayaü saccidànanda-vigrahatvàd ana÷varaü j¤àtveti mamàvyayatve mad-bhaktair etàvan-màtraü maj-j¤ànam apekùitavyam | iyam eva tvaü padàrtha-j¤àna-karmàdy-anapekùà bhaktir ananyà sarva-÷reùñhà
ràja-vidyà ràja-guhyam iti draùñavyam ||13||

baladevaþ - tarhi ke tvàm àdiryante ? tatràha mahàtmàna iti | ye naràkçti-para-brahma-mat-tattvavit sat-prasaïgena tàdç÷a-man-niùñhayà vistãrõàgàdha-manaso madãye 'pi sahasra-÷ãrùàdy-àkàre 'rucayas te manuùyà api daivãü prakçtim à÷ritàþ santo naràkçtiü màü madhya-bhåtàdi-vidhi-rudràdi-sarva-kàraõam avyayaü nityaü ca j¤àtvà ni÷citya bhajanti sevante | ananya-manaso naràkàra eva mayi nikhàta-cittàþ ||13||


__________________________________________________________

BhG 9.14

satataü kãrtayanto màü yatanta÷ ca dçóhavratàþ |
namasyanta÷ ca màü bhaktyà nityayuktà upàsate || 14 ||

÷rãdharaþ - teùàü bhajana-prakàram àha satatam iti dvàbhyàm | satataü sarvadà stotra-mantràdibhiþ kãrtayantaþ kecin màm upàsate sevante | dçóhàni vratàni niyamà yeùàü tàdç÷àþ santaþ | yatanta÷ ca ã÷vara-påjàdiùu indiryopasaühàràdiùu prayatnaü kurvantaþ | kecid bhaktyà namasyantaþ praõamanta÷ ca | anye nitya-yuktà anavaratam avahità sevante | bhaktyeti nitya-yuktà iti ca kãrtanàdiùv api draùñavyam ||14||

madhusådanaþ - te kena prakàreõa bhajantãty ucyate dvàbhyàm satatam iti | satataü sarvadà brahma-niùñhaü gurum upasçtya vedànta-vàkya-vicàreõa guråpasadanetara-kàle ca praõava-japopaniùad-àvartanàdibhir màü sarvopaniùat-pratipàdyaü brahma-svaråpaü kãrtayanto vedànta-÷àstràdhyayana-råpa-÷ravaõa-vyàpàra-viùayãkurvanta iti yàvat | tatha dçóha-vratà dçóhàni pratipakùai÷ càlayitum a÷akyàni ahiüsà-satyàsteya-brahmacaryàparigrahàdãni vratàni yeùàü te ÷ama-damàdi-sàdhana-sampannà iti yàvat | tathà coktaü pata¤jalinà ahiüsàstayàsteya-brahmacaryàparigrahà yamàþ [Ys 2.30] te ty jàti-de÷a-kàla-samayànavacchinnàþ sàrvabhaumà mahà-vratam [Ys
2.31] iti | jàtyà bràhmaõatvàdikayà de÷ena tãrtyàdinà kàlena caturda÷yàdinà samayena yaj¤àdy-anyatvenànavacchinnà ahiüsàdayaþ sàrvabhaumàþ kùipta-måóha-vikùipta-bhåmiùv api bhàvyamànàþ kasyàm api jàtau kasminn api de÷e kasminn api kàle yaj¤àdi-prayojane 'pi hiüsàü na kariùyàmãty evaü-råpeõa kiücid apy aparyudasya sàmànyena pravçttà ete mahà-vratam ity ucyante ity arthaþ | 

tathà namasyanta÷ ca màü kàya-vàï-manobhir namaskurvanta÷ ca màü bhagavantaü vàsudevaü sakala-kalyàõa-guõa-nidhànam iùña-devatà-råpeõa guru-råpeõa ca sthitam | ca-kàràt-

÷ravaõaü kãrtanaü viùõoþ smaraõaü pàda-sevanam |
arcanaü vandanaü dàsyaü sakhyam àtma-nivedanam || [BhP 7.5.23]

iti vandana-sahacaritaü ÷ravaõàdy api bodhavyam | arcanaü pàda-sevanam ity api guru-råpe tasmin sukaram eva |

atra màm iti punar vacanaü sa-guõa-råpa-paràmar÷àrtham | anyathà vaiyarthya-prasaïgàt | tathà bhaktyà mad-viùayeõa pareõa premõà nitya-yuktàþ sarvadà saüyuktàþ etena sarva-sàdhana-pauùkalyaü pratibandhakàbhàva÷ ca dar÷itaþ |

yasya deve parà bhaktiþ yathà deve tathà gurau |
tasyaite kathità hy arthàþ prakà÷ante mahàtmanaþ || [øvetU 6.23]

pata¤jalinà coktaü tataþ pratyak-cetanàdhigamo 'py antaràyàbhàva÷ ca [Ys 1.29] iti | tata ã÷vara-praõidhànàt pratyak-cetanasya tvaü-poada-lakùyasyàdhigamaþ sàkùàtkàro bhavati | antaràyàõàü vighnànàü càbhàvo bhavatãti såtrasyàrthaþ | 

tad evaü ÷ama-damàdi-sàdhana-sampannà vedànta-÷ravaõa-manana-paràyaõàþ parame÷vare parama-gurau premõà namaskàràdinà ca vigata-vighnàþ paripårõa-sarva-sàdhanàþ santo màm upàsate vijàtãya-pratyayànantaritena sajàtãya-pratyaya-pravàheõa ÷ravaõa-mananottara-bhàvinà satataü cintayanti mahàtmànaþ | anena nididhyàsanaü carama-sàdhanaü dar÷itam | etàdç÷a-sàdhana-pauùkalye sati yad vedànta-vàkyajam akhaõóa-gocaraü sàkùàtkàra-råpam ahaü brahmàsmãti j¤ànaü tat-sarva-÷aïkà-kalaïkàspaùñaü sarva-sàdhana-phala-bhåtaü svotpatti-màtreõa dãpa iva tamaþ sakalam aj¤ànaü tat-kàryaü ca nà÷ayatãti nirapekùam
eva sàkùàn-mokùa-hetur na tu bhåmi-jaya-krameõa bhrå-madhye pràõa-prave÷anaü mårdhanyayà nàóyà pràõotkramaõam arcir-àdi-màrgeõa brahma-loka-gamanaü tad-bhogànta-kàla-vilambaü và pratãkùate | ato yat-pràk-pratij¤àtam idaü tu te guhyatamaü pravakùyàmy uanasåyave j¤ànam iti tad etad uktam | phalaü càsyà÷ubhàn mokùaõaü pràg uktam evetãha punar noktam | evam atràyaü gambhãro bhagavato 'bhipràyaþ | uttànàrthyas tu prakaña eva ||14||

vi÷vanàthaþ - bhajantãty uktam | tad-bhajanam eva kim ity ata àha satataü sadeti nàtra karma-yoga iva kàla-de÷a-pàtra-÷uddhàdy-apekùà kartavyety arthaþ |

na de÷a-niyamas tatra na kàla-niyamas tatha |
nocchiùñhàdau niùedho ' sti ÷rã-harer nàmni lubdhaka || iti smçteþ |

yatanto yatamànaþ | yathà kuñumba-pàlanàrthaü dãnà gçhasthà dhanika-dvàràdau dhanàrthaü yatante, tathaiva mad-bhaktàþ kãrtanàdi-bhakti-pràpty-arthaü bhakta-sabhàdau yatante. pràpya ca bhaktim adhãyamànam ÷àstram pañhata iva punaþ punar abhyasyanti ca | etàvanti nàma-grahaõàni, etàvatyaþ praõatayaþ, etàvatyaþ paricaryà÷ càva÷ya-kartavyà ity evaü dçóhàni vratàni niyamà yeùàü te. yad và, dçóhàny apatitàny ekàda÷y-àdi-vratàni niyamà yeùàü te.| namasyanta÷ ca ca-kàraþ ÷ravaõa-pàda-sevanàdy-anukta-sarva-bhakti-saïgrahàrthaþ | nitya-yuktà bhàvinaü man-nitya-saüyogam àkàïkùanta à÷aüsàyàü bhåtavac
ceti vartamàne 'pi bhåta-kàlikaþ kta-pratyayaþ | atra màü kãrtayanta eva màm upàsata iti mat-kãrtanàdikam eva mad-upàsanam iti vàkyàrthaþ | ato màm iti na paunruktyam à÷aïkanãyam ||14||

baladevaþ - bhakti-prakàram àha satatam iti dvayena | satataü sarvadà de÷a-kàlàdi-vi÷uddhi-nairapekùeõa màü kãrtayantaþ sudhà-madhuràõi mama kalyàõa-guõa-karmànubandhãni govinda-govardhanoddharaõàdãni nàmàny uccair uccàrayanto màm upàsate | namasyanta÷c a mad-arcanà-niketeùu gatvà dhåli-païkàpteùu bhå-taleùu daõóavat-praõipatanto bhaktyà prãti-bhareõa | kãrtayanto màm upàsata iti mat-kãrtanàdikam eva mad-upàsanam iti vàkyàrthaþ | ato màm iti na paunaruktyam | ca-÷abdo 'nuktànàü ÷ravaõàrcana-vandanàdãnàü samuccàyakaþ | yatantaþ samànà÷ayaiþ sàdhubhiþ sàrdhaü mat-svaråpa-guõàdi-yàthàtmya-nirõayàya yatamànàþ | dçóha-vratà dçóhàny
askhalitàny ekàda÷ã-janmàùñamy-upoùaõàdãni vratàni yeùàü te | nitya-yuktà bhàvinaü man-nitya-saüyogaü và¤chantaþ à÷aüsàyàü bhåtavac ca [Pàõ 3.3.132] iti såtràd vartamàne 'pi bhåta-kàlika-kta-pratyayaþ ||14||

__________________________________________________________

BhG 9.15

j¤àna-yaj¤ena càpy anye yajanto màm upàsate |
ekatvena pçthaktvena bahudhà vi÷vato-mukham ||15||

÷rãdharaþ - kiü ca j¤àneti | vàsudevaþ sarvam ity evaü sarvàtmatva-dar÷anaü j¤ànam | tad eva yaj¤aþ | tena j¤àna-yaj¤ena màü yajantaü påjayanto 'nye 'py upàsate | tatràpi kecid ekatvenàbheda-bhàvanayà | kecit pçthaktvena pçthag-bhàvanayà dàso 'ham iti | kecit tu vi÷vato-mukhaü sarvàtmakaü màü bahudhà brahma-rudràdi-råpeõopàsate ||15||

madhusådanaþ - idànãü ye evam ukta-÷ravaõa-manana-nididhyàsanàsamarthàs te 'pi vividhà uttamà madhyamà mandà÷ ceti sarve 'pi svànuråpyeõa màm upàsata ity àha j¤àna-yaj¤eneti | anye pårvokta-sàdhanànuùñhànàsamarthà j¤àna-yaj¤ena tvaü và aham asmi bhagavo devate ahaü vai tvam asi ity àdi-÷ruty-uktam ahaïgrahopàsanaü j¤ànaü sa eva parame÷vara-yajana-råpatvàd yaj¤as tena | ca-kàra evàrthe | api-÷abdaþ sàdhanàntara-tyàgàrthaþ | kecit sàdhanàntara-nispçhàþ santa upàsyopàsakàbheda-cintà-råpeõa j¤àna-yaj¤enaikatvena bheda-vyàvçttyà màm evopàsate cintayanty uttamàþ | anye tu kecin madhyamàþ pçthaktvenopàsyopàsakayor bhedena àdityo brahmety àde÷aþ [ChàU 3.19.1] ity àdi-÷ruty-uktena pratãkopàsana-råpeõa
j¤àna-yaj¤ena màm evopàsate | anye tv ahaïgrahopàsane pratãkopàsane vàsamarthàþ kecin mandà kàücid anyàü devatàü copàsãnàþ kànicit karmàõi và kurvàõà bahudhà tais tair bahubhiþ prakàrair vi÷va-råpaü sarvàtmànaü màma evopàsate | tena tena j¤àna-yaj¤eneti uttarottaràõàü krameõa pårva-pårva-bhåmi-làbhaþ ||15||

vi÷vanàthaþ --- tad evam atràdhyàye pårvàdhyàye cànanya-bhakta eva mahàtma-÷abda-vàcya àrtàdi-sarva-bhaktebhyo nyånàþ | ahaïgrahopàsakàþ pratãkopàsakà vi÷varåpopàsakàs tàn dar÷ayati j¤àna-yaj¤eneti | anye na mahàtmanaþ pårvokta-sàdhanànuùñhànàsamarthaþ ity arthaþ | j¤àna-yaj¤ena tvaü và aham asmi bhagavo devatà ahaü vai tvam asi ity àdi ÷ruty-uktam ahaïgrahopàsanaü j¤ànam | sa eva parame÷vara-yajana-råpatvàd yaj¤as tena | ca-kàra evàrthe | api ÷abdaþ sàdhanàntara-tyàgàrthaþ | ekatvena upàsyopàsakayor abheda-cintana-råpeõa | tato 'pi nyånà anye pçthaktvena bheda-cintana-råpeõa àdityo brahmety-àde÷aþ [ChàU 3.19.1] ity àdi ÷ruty-uktena pratãkopàsanena j¤àna-yaj¤ena | anye tato 'pi mandà bahudhà
bahubhiþ prakàrair vi÷vatomukhaü vi÷va-råpaü sarvàtmànaü màma evopàsate iti madhusådana-sarasvatã-pàdànàü vyàkhyà |

atra nàdevo devam arcayet iti tàntrika-dçùñyà gopàlo 'ham iti bhàvanàvattve yà gopàlopàsanà sà ahaïgrahopàsanà | tathà yaþ parame÷varo viùõuþ sa hi sårya eùa nànyaþ | sa hi indra eva nànyaþ | sa hi soma eva nànyaþ ity evaü bhedenaikasyà eva bhagavad-vibhåter yà upàsanà sà pratãkopàsanà | viùõuþ sarva iti samasta-vibhåty-upàsanà vi÷varåpopàsaneti j¤àna-yaj¤asya traividhyam | yad và ekatvena pçthaktvena ity eka eva ahaïgrahopàsanà gopàlo 'haü gopàlasya dàso 'ham ity ubhaya-bhàvanà-mayã samudra-gàminã nadãva samudra-bhinno 'bhinnà ceti | tadà ca j¤àna-yaj¤asya traividhyam ||15||

baladevaþ -- evaü kevala-svaråpa-niùñhàn kãrtanàdi-÷uddha-bhakti-pradhànàn mahàtma-÷abditàn abhidhàya guõã-bhåta-tat-kãrtanàdi-j¤àna-pradhànàn bhaktàn àha j¤àneti | pårvato 'nye kecana bhaktàþ pårvoktena kãrtanàdi-j¤àna-yaj¤ena ca yajanto màm upàsate | tatra prakàram àha bahudhà bahu-prakàreõa pçthaktvena prapa¤càkàreõa pradhàna-mahad-àdyàtmanà vi÷vatomukham indràdi-daivatàtmanà càvasthitaü màm ekatvenopàsate | ayam atra niùkarùaþ - såkùma-cid-acic-chaktimàn satya-saïkalpaþ kçùõo bahu syàm iti svãyena saïkalpena sthåla-cid-acic-chaktimàn eka eva brahmàdi-stambànta-vicitra-jagad-råpatayàvatiùñhata ity anusandhinà tàdç÷asya mama kãrtanàdinà ca màm upàsata iti ||15||

__________________________________________________________

BhG 9.16-19

ahaü kratur ahaü yaj¤aþ svadhàham aham auùadham
mantro 'ham aham evàjyam aham agnir ahaü hutam ||16||
pitàham asya jagato màtà dhàtà pitàmahaþ |
vedyaü pavitram oükàra çk sàma yajur eva ca ||17||
gatir bhartà prabhuþ sàkùã nivàsaþ ÷araõaü suhçt |
prabhavaþ pralayaþ sthànaü nidhànaü bãjam avyayam ||18||
tapàmy aham ahaü varùaü nigçhõàmy utsçjàmi ca |
amçtaü caiva mçtyu÷ ca sad asac càham arjuna ||19||

÷rãdharaþ - sarvàtmatàü prapa¤cayati ahaü kratur iti caturbhiþ | kratuþ ÷rauto 'gniùñomàdiþ | yaj¤aþ smàrtaþ pa¤ca-mahà-yaj¤àdiþ | svadhà pitry-arthaü ÷ràddhàdiþ | auùadham auùadhi-prabhavam annam | bheùajaü và | mantro yàjya-purodho-vàkyàdiþ | àjyaü homàdi-sàdhanam | agnir àhavanãyàdiþ | hutaü homaþ | etat sarvam aham eva ||16||

kiü ca piteti | dhàtà karma-phala-vidhàtà | vedyaü j¤eyaü vastu | pavitraü ÷odhakam | pràya÷cittàtmakaü và | oïkàraþ praõavaþ | çg-àdayo vedà÷ càham eva | spaùñam anyat ||17||

kiü ca gatir iti | gamyata iti gatiþ phalam | bhartà poùaõa-kartà | prabhur niyantà | sàkùã ÷ubhà÷ubha-draùñà | nivàso bhoga-sthànam | ÷araõaü rakùakaþ | suhçd dhita-kartà | prakarùeõa bhavaty aneneti prabhavaþ sraùñà | pralãyate 'neneti pralayaþ saühartà | tiùñhaty asminn iti sthànam àdhàraþ | nidhãyate 'sminn iti nidhànaü laya-sthànam | bãjaü kàraõam | tathàpy avyayam avinà÷i | na tu brãhy-àdi-bãjavan na÷varam ity arthaþ ||18||

kiü ca tapàmy aham iti | àdityàtmanà sthitvà nidàgha-kàle tapàmi jagatas tàpaü karomi | vçùñi-samaye ca varùam utsçjàmi vimu¤càmi | kadàcit tu varùaü nigçhõàmy àkarùàmi | amçtaü jãvanaü mçtyu÷ ca nà÷aþ | sat sthålaü dç÷yam | asac ca såkùma-dç÷yam | etaü sarvam aham eveti | evaü matvà màm eva bahudhopàsata iti pårvenaivànvayaþ ||19||

madhusådanaþ - yadi bahudhopàsate tarhi kathaü tvàm evety à÷aïkyàtmano vi÷varåpatvaü prapa¤cayati caturbhiþ aham iti | sarvasva-råpo 'ham iti vaktavye tat tad eka-de÷a-kathanam avayutyànuvàdena vai÷vànare dvàda÷aka-pàle 'ùñàkapàlatvàdi-kathanavat | kratuþ ÷rauto 'gniùñomàdiþ | yaj¤àþ smàrto vai÷vadevàdir mahà-yaj¤atvena ÷ruti-smçti-prasiddhaþ | svadhà 'nnaü pitçbhyo dãyamànam | auùadham auùadhi-prabhavam annaü sarvaiþ pràõibhir bhujyamànaü bheùajaü và | mantro yàjyàpuronuvàkyàdir yenoddi÷ya havir dãyate devebhyaþ | àjyaü ghçtaü sarva-havir upalakùaõam idam | agnir àhavanãyàdir
haviùprakùepàdhikaraõam | hutaü havanaü haviùprakùepaþ etat sarvam ahaü parame÷vara eva | etad ekaika-j¤ànam api bhagavad-upàsanam iti kathayituü pratyekam ahaü-÷abdaþ | kriyà-kàraka-phala-jàtaü kim api bhagavad atiriktaü nàstãti saumàyàrthaþ ||16||

kiü ca | asya jagataþ sarvasya pràõi-jàtasya pità janayità | màtà janayitrã | dhàtà poùayità tat-tat-karma-phala-vidhàtà và | pitàmahaþ pituþ pità | vedyaü vedayitavyaü vastu | påyate 'neneti pavitraü pàvanaü ÷uddhi-hetur gaïgà-snàna-gàyatrã-japàdi | veditavye brahmaõi vedana-sàdhanam oükàraþ | niyatàkùara-pàdà çk | gãti-vi÷iùñà saiva sàma | sàma-padaü tu gãti-màtrasyaivàbhidhàyakam ity anyat | gãti-rahitam aniyatàkùaraü yajuþ | etat trividhaü mantra-jàtaü karmopayogi | ca-kàràd atharvàïgiraso 'pi gçhyante | eva-kàro 'ham evety avadhàraõàrthaþ ||17||

kiü ca gatir iti | gamyata iti gatiþ karma-phalam | 

brahmà vi÷va-sçjo dharmo mahàn avyaktam eva ca |
uttamàü sàttvikãm etàü gatim àhur manãùiõaþ || ity [Manu 12.50] evaü manvàdy-uktam |

bhartà poùñà sukha-sàdhanasyaiva dàtà | prabhuþ svàmã madãyo 'yam iti svãkartà | sàkùã sarva-pràõinàü ÷ubhà÷ubha-draùñà | nivasanty asminn iti nivàso bhoga-sthànam | ÷ãryate duþkham asminn iti ÷araõaü prapannànàm àrti-hçt | suhçt pratyupakàrànapekùaþ sannupakàrã | prabhava utpattiþ | pralayo vinà÷aþ | sthànaü sthitþ | yad và prakarùeõa bhavanty aneneti prabhavaþ sraùñà | prakarùeõa lãyante 'neneti pralayaþ saühartà | tiùñhanty asminn iti sthànam àdhàraþ | nidhãyate nikùipyate tat-kàla-bhogyatayà kàlàntaropabhogyaü vastv asminn iti nidhànaü
såkùma-råpa-sarva-vastv-adhikaraõaü pralaya-sthànam iti yàvat | ÷aïkha-padmàdi-nidhir và | bãjam utpatti-kàraõam | avyayam avinà÷i na tu brãhy-àdivad vina÷varam | tenànàdy-anantaü yat kàraõaü tad apy aham eveti pårveõaiva sambandhaþ ||18||

kiü ca tapàmy aham iti | tapàmy aham àdityaþ san | tata÷ ca tàpa-va÷àd ahaü varùaü pårva-vçùñi-råpaü rasaü pçthivyà nigçhõàmy àkarùàmi kai÷cid ra÷mibhir aùñasu màseùu | punas tam eva nigçhãtaü rasaü caturùu màseùu kai÷cid ra÷mibhir utsçjàmi ca vçùñi-råpeõa prakùipàmi ca bhåmau | amçtaü ca devànàü sarva-pràõinàü jãvanaü và | eva-kàrasyàham ity anena sambandhaþ | mçtyu÷ ca martyànàü sarva-pràõinàü vinà÷o và | sat yat sambandhitayà yad vidyate tat tatra sat | asac ca yat-sambandhitayà yac ca vidyate tat tatràsat | etaü sarvam aham eva he 'rjuna
| tasmàt sarvàtmànaü màü viditvà sva-svàdhikàrànusàreõa bahubhiþ prakàrair màm evopàsata ity upapannam ||19||

vi÷vanàthaþ --- bahudhopàsate kathaü tvàm evety à÷aïkyàtmano vi÷varåpatvaü prapa¤cayati caturbhiþ | kratuþ ÷rauto 'gniùñomàdiþ yaj¤aþ smàrto vai÷vadevàdiþ | auùadham auùadhi-prabhavam annam | pità vyaùñi-samaùñi-sarva-jagad-utpàdanàt | màtà jagato 'sya svakukùi-madhya eva dhàraõàt | dhàtà jagato 'sya poùaõàt | pitàmahaþ jagat sraùñuþ brahmaõo 'pi janakatvàt | vedyaü j¤eyaü vastu | pavitraü ÷odhakaü vastu | gatiþ phalam | bhartà patiþ | prabhur niyantà | sàkùã ÷ubhà÷ubha-draùñà | nivàsa àspadam | ÷araõaü vipadbhyas
tràtà | suhçn nirupàdhi-hita-kàrã | prabhavàdyàþ sçùñi-saühàra-sthitayaþ kriyà÷ càham | nidhànaü nidhiþ padma-÷aïkhàdiþ | bãjaü kàraõam | avyayam avinà÷i na tu brãhy-àdivan na÷varam ||16-18||

àdityo bhåtvà nidàghe tapàmi pràvçùi varùam utsçjàmi | kadàcic caiva graha-råpeõa varùaü nigçhõàmi ca | amçtaü mokùaü mçtyuþ saüsàraþ | sad asat sthåla-såkùmaþ | etat sarvam aham eveti matvà vi÷vatomukhaü màm upàsata iti pårvenànvayaþ ||19||

baladevaþ - aham eva jaga-råpatayàvasthita ity etat pradar÷ayati aham iti caturbhiþ | kratur jyotiùñomàdiþ ÷rauto, yaj¤o vai÷vadevàdiþ smàrtaþ | svadhà pitr-arthe ÷ràddhàdiþ | auùadham bheùajam auùadhi-prabhavam annaü và | mantro yàjyàpuro nu vàkyàdir yenoddi÷ya havir devebhyo dãyate | àjyaü ghçta-homàdi-sàdhanam | agnir homàdi-kàraõam àhavanãyàdiþ | hutaü homo haviþ-prakùepaþ | etat sarvàtmanàham evàsthitaþ | pitàham iti | asya sthira-carasya jagatas tatra tatra pitçtvena màtçtvena pitàmahatvena càham eva sthitaþ | dhàtà dhàrakatvena poùakatvena ca tatra tatra sthito ràjàdi÷ càham eva cid-acic-chaktimatas tad-antaryàmiõo
mat teùàm anatirekàt vedyaü j¤eyaü vastu pavitraü ÷uddhikaraü gaïgàdi-vàri | j¤eye brahmaõi j¤àna-hetur oïkàraþ sarva-veda-bãja-bhåtaþ | çg-àdis trividho veda÷ ca-÷abdàd atharva ca gràhyam | teùu niyatàkùaraþ pàdà çk, saiva gãti-vi÷iùñà sàma, sàma-padaü tu gãtimàtrasyaiva vàcakam ity anyat | gãti-÷ånyam amitàkùaraü yajuþ | etat trividhaü karmopayogi-mantra-jàtam aham evety arthaþ | 

gatiþ sàdhya-sàdhana-bhåtà gamyata iyam anayà ca iti nirukteþ | bhartà patiþ | prabhur niyantà | sàkùã ÷ubhà÷ubha-draùñà | nivàso bhoga-sthànaü nivasaty atra iti nirukteþ | ÷araõaü prapannàrti-hçta ÷ãrùyate duþkham asmin iti nirukteþ | suhçn nimitta-hita-kçt | prabhavàdyàþ svarga-pralaya-sthitayaþ kriyàþ | nidhànaü nidhir mahà-padmàdir nava-vidhaþ | bãjaü kàraõam avyayam avinà÷i | na tu brãhy-àdivad vinà÷i |

tapàmãti | sårya-råpeõàham eva nidàghe jagat tapàmi | pràvçùi varùam jalaü visçjàmi megha-råpeõa varùaü nigçhõàmi àkarùàmi | amçtaü mokùaü | mçtyuþ saüsàraþ | sat sthålaü | asat såkùmam | etat sarvam aham eva tathà caivaü bahuvidha-nàma-råpàvastha-nikhila-jagad-råpatayà sthita eka eva ÷aktimàn vàsudeva ity ekatvànusandhinà j¤àna-yaj¤ena caike yajanto màm upàsate ||16-19||


__________________________________________________________

BhG 9.20

traividyà màü somapàþ påta-pàpà
yaj¤air iùñvà svar-gatiü pràrthayante |
te puõyam àsàdya surendra-lokam
a÷nanti divyàn divi deva-bhogàn ||20||

÷rãdharaþ - tad evam avajànanti màü måóhà ity àdi ÷loka-dvayena kùipra-phalà÷ayà devatàntaraü yajanto màü nàdriyanta ity abhaktà dar÷itàþ | mahàtmànas tu màü pàrthety àdinà ca mad-bhaktà uktàþ | tatraikatvena pçthaktvena và ye parame÷varaü na bhajanti teùàü janma-mçtyu-pravàho durvàra ity àha traividyà iti dvàbhyàm | çg yajuþ sàma lakùaõàs tisro vidyàyeùàü te trividyàþ | trividyà eva traividyàþ | svàrthe tad-dhitaþ | trisro vidyà adhãyate jànanti và | traividyà veda-trayokta-karma-paràþ ity arthaþ | veda-traya-vihita-yaj¤air màm iùñvà mamaiva råpaü devatànataram ity ajànanto 'pi vastuta
indràdi-råpeõa màm eveùñvà sampåjya | yaj¤a-÷eùaü somaü pibantãti somapàþ | tenaiva påta-pàpàþ ÷odhita-kalmaùàþ santaþ svargatiü svargaü prati gatiü ye pràrthayante te puõya-phala-råpaü surendra-lokaü svargam àsàdya pràpya | divi svarge | divyànuttamàn devànàü bhogàn | a÷nanti bhu¤jate ||20||

madhusådanaþ - evam ekatvena pçthaktvena bahudhà ceti trividhà api niùkàmàþ santo bhagavantam upàsãnàþ sattva-÷uddhi-j¤ànotpatti-dvàreõa krameõa mucyante | ye tu sakàmàþ santo na kenàpi prakàreõa bhagavantam upàsate kintu sva-sva-kàma-sàdhanàni kàmyàny eva karmàõy anutiùñhanti te sattva-÷odhakàbhàvena j¤àna-sàdhanam anadhiråõàþ punaþ punar janma-maraõa-prabandhena sarvadà saüsàra-duþkham evànubhavantãty àha traividyeti dvàbhyàm |

çg-veda-yajur-veda-sàma-veda-lakùaõà hautràdhvarya-vaudgàtra-pratipatti-hetavas tisro vidyà yeùàü te tri-vidyàs tri-vidyà eva svàrthika-tad-dhitena traividyàs tisro vidyà vidantãt và veda-traya-vido yàj¤ikà yaj¤air agniùñomàdibhiþ krameõa savana-traye vasu-rudràd ity aråpiõaü màm ã÷varam iùñvà tad-råpeõa màm ajànanto 'pi vastu-vçttena påjayitvàbhiùutya hutvà ca somaü pibantãti somapàþ santas tenaiva soma-pànena påta-pàpà nirasta-svarga-bhoga-pratibandhaka-pàpàþ sakàmatayà svar-gatiü pràrthayante na tu sattva-÷uddhi-j¤ànotpatty-àdi | te divi svarge loke puõyaü puõya-phalaü sarvotkçùñaü surendra-lokaü ÷ata-kratoþ sthànam àsàdya divyàn manuùyair
alabhyàn deva-bhogàn deva-dehopabhogyàn kàmàn a÷nanti bhu¤jate ||20||

vi÷vanàthaþ --- evaü trividhopàsanàvanto 'pi bhaktà eva màm eva parame÷varaü jànanto mucyante | ye tu karmiõas te na mucyanta evety àha dvàbhyàü traividyà iti | çg-yajuþ-sàma-lakùaõàs tisro vidyà adhãyante jànanti và traividyà veda-trayokta-karma-parà ity arthaþ | yaj¤air màm iùñvendràdayo mamaiva råpàõi ity ajànanto 'pi vastuta indràdi-råpeõa màm eveùñvà yaj¤a-÷eùaü somaü pibantãti somapàs te puõyaü pràpya ||20||

baladevaþ - evaü svabhaktànàü vçttam abhidhàya teùàm eva vi÷eùaü bodhayituü sva-vimukhànàü vçttim àha traividyà iti dvàbhyàm | tiséõàü vidyànàü samàhàras trividyaü | tad ye 'dhãyante vidanti ca te traividyàþ | tad adhãte tad veda iti såtràd aõ | çg-yajuþ-sàmokta-karma-parà ity arthaþ | trayã-vihitair jyotiùñomàdibhir yaj¤air màm iùñvendràdayo mamaiva råpàõy avidvanto 'pi vastutas tat-tad-råpeõàvasthitaü màm evàradhyety arthaþ | somapà yaj¤a-÷eùaü somaü pibantaþ | påta-pàpà vinaùñ-svargàdi-pràpti-virodha-kalmaùàþ santo ye svargatiü
pràrthayante te puõyam ity àdi visphuñàrthaþ | mayaiva dattam iti ÷eùaþ ||20||


__________________________________________________________

BhG 9.21

te taü bhuktvà svarga-lokaü vi÷àlaü
kùãõe puõye martya-lokaü vi÷anti |
evaü trayã-dharmam anuprapannà
gatàgataü kàma-kàmà labhante ||21||

÷rãdharaþ - tata÷ ca te tam iti | te svarga-kàmàs taü pràrthitaü vipulaü svarga-lokaü tat-sukhaü bhuktvà bhoga-pràpake puõye kùãõe sati martya-lokaü vi÷anti | punar apy evam eva veda-traya-vihitaü dharmam anugatàþ kàma-kàmà bhogàn kàmayamànà gatàgataü yàtàyàtaü labhante ||21||

madhusådanaþ - tataþ kim aniùñam iti tadàha te tam iti | te sakàmàs taü kàmyena puõyena pràptaü vi÷àlaü vistãrõaü svarga-lokaü bhuktvà tad-bhoga-janake puõye kùãõe sati tad-deha-nà÷àt punar deha-grahaõàya martya-lokaü vi÷anti punar garbha-vàsàdi-yàtanà anubhavantãty arthaþ | punaþ punar evam ukta-prakàreõa | hiþ prasiddhy-arthaþ | traidharmyaü hautràdhvaryavaudgàtra-dharma-trayàha jyotirùñomàdikaü kàmyaü karma | trayã-dharmam iti pàñhe 'pi trayyà veda-trayeõa pratipàditaü dharmam iti sa evàrthaþ | anupapannà anàdau saüsàre pårva-pratipatty-apekùayànu-÷abdaþ
| pårva-pratipatty-anantaraü manuùya-lokam àgatya punaþ pratipannàþ | kàma-kàmà divyàn bhogàn kàmayamànà evaü gatàgataü labhante karma kçtvà svargaü yànti tata àgatya punaþ karma kurvantãty evaü garbha-vàsàdi-yàtanà-pravàhas teùàm ani÷am anuvartata ity abhipràyaþ ||21||

vi÷vanàthaþ --- gatàgataü punaþ punar mçtyu-janmanã ||21||

baladevaþ - tata÷ ca te tam iti te svarga-pràrthakàþ pràrthitaü taü svarga-lokaü bhuktvà tat-pràpake puõye kùãõe sati martya-lokaü vi÷anti pa¤càgni-vidyokta-rãtyà bhuvi bràhmaõàdi-janmàni labhante punar apy evam eva trayã-vihitaü dharmam anutiùñhantaþ kàma-kàmàþ svarga-bhogecchavo gatàgataü labhante saüsarantãty arthaþ ||21||

__________________________________________________________

BhG 9.22

ananyà÷ cintayanto màü ye janàþ paryupàsate |
teùàü nityàbhiyuktànàü yoga-kùemaü vahàmy aham ||22||

÷rãdharaþ - mad-bhaktàs tu mat-prasàdena kçtàrthà bhavantãty àha ananyàþ iti | ananyà nàsti mad-vyatirekeõànyat kàmayaü yeùàü te | tathàbhåtà ye janà màü cintayantaþ sevante teùàü nityàbhiyuktànàü sarvadà mad-eka-niùñhànàü yogaü dhanàdi-làbhaü kùemaü ca tat-pàlanaü mokùaü và | tair apràrthitam apy aham eva vahàmi pràpayàmi ||22||

madhusådanaþ - niùkàmàþ samyag-dar÷inas tu ananyà iti | anyo bheda-dçùñi-viùayo na vidyate yaùàü te 'nanyàþ sarvàdvaita-dar÷inaþ sarva-bhoga-niþspçhàþ | aham eva bhagavàn vàsudevaþ sarvàtmà na mad-vyatiriktaü kiücid astãti j¤àtvà tam eva pratya¤caü sadà cintayanto màü nàràyaõam àtatvena ye janàþ sàdhana-catuùñaya-sampannàþ saünyàsinaþ pari sarvato 'navacchinnatayà pa÷yanti te mad-ananyatayà kçtakçtyà eveti ÷eùaþ |

advaita-dar÷ana-niùñhànàm atyanta-niùkàmànàü teùàü svayam aprayatamànàü kathaü yoga-kùemau syàtàm ity ata àha teùàü nityàbhiyuktànàü nityam anavaratam àdareõa dhyàne vyàpçtànàü deha-yàtrà-màtràrtham apy aprayatamànànàü yogaü ca kùemaü ca | alabdhasya làbhaü labdhasya parirakùaõaü ca ÷arãra-sthity-arthaü yoga-kùemam akàmayamànànàm api vahàmi pràpayàmy ahaü sarve÷varaþ |

teùàü j¤ànã nitya-yukta eka-bhaktir vi÷iùyate |
priyo hi j¤ànino 'tyartham ahaü sa ca mama priyaþ || [Gãtà 7.17] iti hy uktam |

yadyapi sarveùàm api yoga-kùemaü vahati bhàgavàüs tathàpy anyeùàü prayatnam utpàdya tad-dvàrà vahati j¤àninàü tu tad-arthaü prayatnam utpàdya vahatãti vi÷eùaþ ||22||

vi÷vanàthaþ --- mad-ananya-bhaktànàü sukhaü tu na karma-pràpyaü kintu mad-dattam evety àha ananyà iti | nityam eva sadaivàbhiyuktànàü paõóitànàm iti tad anye nityam apaõóità iti bhàvaþ | yad và nitya-saüyoga-spçhàvatàü yogo dhanàdi-làbhaþ kùemaü tat-pàlanaü ca tair tair anapekùitam apy aham eva vahàmy atra karomãty aprayujya vahàmãti prayogàt teùàü ÷arãra-poùaõa-bhàro mayaivohyate yathà svakalatra-putràdi-poùaõa-bhàro gçhastheneti bhàvaþ | na ca anyeùàm iva teùàm api yoga-kùemaü karma-pràpyam evety ata àtmàràmasya sarvetodàsãnasya parame÷varasya tava kiü
tad-vahaneneti vàcyam | bhaktir asya bhajanaü tad ihàmutropàdhi-nairàsyenàmuùmin manaþ-kalpanam etad eva naiùkarmyam | iti ÷ruter mad-anya-bhaktànàü niùkàmatvena naiùkarmyàt teùu dçùñaü sukhaü mad-dattam eva | tatra mama sarvatrodàsãnasyàpi sva-bhakta-vàtsalyam eva hetur j¤eyaþ | na caivaü tvayi sveùña-deve sva-nirvàha-bhàraü dadànàs te bhaktàþ prema-÷ånyà iti vàcyam | tair mayi sva-bhàrasya sarvathaivànarpaõàt mayaiva svecchayà grahaõàt | na ca saïkalpa-màtreõa vi÷va-sçùñy-àdi kartuü mamàyaü bhàro j¤eyaþ | yad và bhakta-janàsaktasya mama sva-bhogya-kàntàbhàra-vahanam iva tadãya-yoga-kùema-vahanam
atisukha-pradam iti ||22||

baladevaþ - atha sva-bhaktànàü vi÷eùaa niråpayati ananyà iti | ye janà ananyà mad-eka-prayojanà màü cintayanto dhyàyantaþ paritaþ kalyàõa-guõa-ratnà÷rayatayà vicitràdbhuta-lãlà-pãyåùà÷rayatayà divya-vihbåty-à÷rayatayà copàsate bhajanti teùàü nityaü sarvadaiva mayy abhiyuktànàü vismçta-deha-yàtràõàm aham eva yoga-kùemam annàdy-àharaõaü tat-saürakùaõaü ca vahàmi | atra karomãty anuktvà vahàmãty uktis tu tat-poùaõa-bhàro mayaiva voóhavyo gçhasthasyeva kuñumba-poùaõa-bhàra iti vyanakti | evam àha såtrakàraþ svàminaþ phala-÷ruter ity àtreyaþ [Vs 3.4.44] iti | atràhuþ teùàü
nityaü mayà sàrdham abhiyogaü và¤chatàü yogaü mat-pràpti-lakùaõaü kùemaü ca matto 'punar-àvçtti-lakùaõam aham eva vahàmi | teùàü mat-pràpaõa-bhàro mamaiva | na tv arcir-àder deva-gaõasyeti | evam evàbhidhàsyati dvàda÷e - ye tu sarvàõi karmàõi ity àdi-dvayena | såtrakàro 'py evam àha vi÷eùaü ca dar÷ayati [Vs 4.3.16] iti ||22|| 


__________________________________________________________

BhG 9.23

ye 'py anya-devatà-bhaktà yajante ÷raddhayànvitàþ |
te 'pi màm eva kaunteya yajanty avidhi-pårvakam ||23||

÷rãdharaþ - nanu ca tvad-vyatirekeõa vastuto devatàntarasyàbhàvàdindràdi-sevino 'pi tvad-bhaktà eveti kathaü te gatàgataü labheran ? tatràha ye 'pãti | ÷raddhayopetà bhaktàþ santo ye janà anya-devatà indràdi-råpà yajante te 'pi màm eva yajantãti satyaü kintu avidhi-pårvakam | mokùa-pràpakaü vidhiü vinà yajanti | atas te punar àvartante ||23||

madhusådanaþ - nanv anyà api devatàs tvam eva tvad-vyatiriktasya vastv-antarasyàbhàvàt | tathà ca devatàntara-bhaktà api tvàm eva bhajanta iti na ko 'pi vi÷eùaþ syàt | tena gatàgataü kàma-kàmà vasu-rudràdityàdi-bhaktà labhante | ananyà÷ cintayanto màü tu kçta-kçtyà iti katham uktaü tatràha ye 'pãti | yathà mad-bhaktà màm eva yajanti tathà ye 'nya-devatànàü vasv-àdãnàü bhaktà yajante jyotiùñomàdibhiþ ÷raddhayàstikya-buddhyà 'nvitàþ | te 'pi mad-bhaktà iva he kaunteya tat-tad-devatà-råpeõa sthitaü màm eva yajanti påjayanti | avidhi-pårvakam avidhir aj¤ànaü tat-pårvakaü sarvàtmatvena màm aj¤àtvà mad-bhinnatvena vastv-àdãn kalapayitvà yajantãty arthaþ ||23||

vi÷vanàthaþ --- nanu ca j¤àna-yaj¤ena càpy anye ity anena tvayà svasyaivopàsanà trividhoktà | tatra bahudhà vi÷vato-mukham iti tçtãyàyà upàsanàyà j¤àpanàrtham | ahaü kratur ahaü yaj¤aþ ity àdi svasya vi÷va-råpatvaü dar÷itaü | ataþ karma-yogena karmàïga-bhåtendràdi-yàjakàs tathà pràdhànyenaiva devatàntara-bhaktà api tvad-bhaktà eva | kathaü tarhi te na mucyante ? yad uktaü tvayà gatàgataü kàma-kàmà labhante iti | antavat tu phalaü teùàm iti ca | tatràha ye 'pãti satyaü màm eva yajantãti | kintv avidhi-pårvakam mat-pràpakaü vidhiü vinaiva yajanty ataþ punar àvartante ||23||
baladevaþ - nanv indràdi-yàjino 'pi vastutas tvad-yàjina eva teùàü kuto gatàgatam iti cet tatràha ye 'pãti | ye janà anya-devatà-bhaktàþ kevaleùv indràdiùu bhaktimantaþ ÷raddhayà ataeva phala-pradà iti dçóha-vi÷vàsenopetàþ santo yajante yaj¤ais tàn arcayanti | te 'pi màm eva yajanti iti satyam etat | kintv avidhi-pårvakaü te yajanti yena vidhinà gatàgata-nivartakà mat-pràptiþ syàt taü vidhiü vinaiva | atas tat te labhante ||23||

__________________________________________________________

BhG 9.24

ahaü hi sarva-yaj¤ànàü bhoktà ca prabhur eva ca |
na tu màm abhijànanti tattvenàta÷ cyavanti te ||24||

÷rãdharaþ - etad eva vivçõoti aham iti | sarveùàü yaj¤ànàü tat-tad-devatà-råpeõàham eva bhoktà | prabhu÷ ca svàmã | phala-dàtà càpy aham evety arthaþ | evambhåtaü màü te tattvena yathàvan nàbhijànanti | ata÷ cyavanti pracyavante punar àvartante | ye tu sarva-devatàsu màm evàtaryàminaü pa÷yanto yajanti te tu nàvartante ||24||

madhusådanaþ - avidhi-pårvakatvaü vivçõvan phala-pracyutim amãùàm àha aham hãti | ahaü bhagavàn vàsudeva eva sarveùàü yaj¤ànàü ÷rautànàü smàrtànàü ca tat-tad-devatà-råpeõa bhoktà ca svenàntaryàmi-råpeõàdhiyaj¤atvàt prabhu÷ ca phala-dàtà ceti prasiddham etat | devatàntara-yàjinas tu màm ãdç÷aü tattvena bhoktçtvena prabhutvena ca bhagavàn vàsudeva eva vastv-àdi-råpeõa yaj¤ànàü bhoktà svena råpeõa ca phala-dàtà na tad-anyo 'sti ka÷cid àràdhya ity evaü-råpeõa na jànanti | ato mat-svaråpàparij¤ànàn mahatàyàseneùñvàpi mayy anarpita-karmàõas tat-tad-deva-lokaü dhåmàdi-màrgeõa gatvà tad-bhogànte cyavanti pracyavante tad-bhoga-janaka-karma-kùayàt tad-dehàdi-viyuktàþ
punar deha-grahaõàya manuùya-lokaü pratyàvartante | ye tu tat-tad-devatàsu bhagavantam eva sarvàntaryàmiõaü pa÷yanto yajante te bhagavad-arpita-karmàõas tad-vidyà-sahita-karma-va÷àd arcir-àdi-màrgeõa brahma-lokaü gatvà tatrotpanna-samyag-dar÷anàs tad-bhogànte mucyanta iti vivekaþ ||24||

vi÷vanàthaþ --- avidhi-pårvakatvaü evàha aham iti | devatàntara-råpeõàham eva bhoktà prabhuþ svàmã phala-dàtà càham evati | màü tu tattvena na jànanti | yathà såryasyàham upàsakaþ | sårya eva mayi prasãdatu | sårya eva mad-abhãùñaü phalaü dadàtu | sårya eva parame÷vara iti teùàü buddhiþ | na tu parame÷varo nàràyaõa eva såryaþ | sa eva tàdç÷a-÷raddhotpàdakaþ | sa eva mahyaü såryopàsanà-phala-pradaþ | iti buddhi-ratas tattvato mad-abhij¤ànàbhàvàt te cyavante | bhagavàn nàràyaõa eva såryàdi-råpeõàràdhyate iti bhàvanayà vi÷vato-mukhaü màm upàsãnàs tu mucyanta eva | tasmàn mad-vibhåtiùu såryàdiùu påjà mad-vibhåti-j¤àna-pårvikaiva
kartavyà | na tv anyathà iti dyotitam ||24||

baladevaþ - avidhi-pårvakatàü dar÷ayati ahaü hãti | aham evendràdi-råpeõa sarveùàü yaj¤ànàü bhoktà prabhuþ svàmã pàlakaþ phalada÷ cety evaü tattvena màü nàbhijànanti | atas te cyavanti saüsaranti ||24||

__________________________________________________________

BhG 9.25

yànti deva-vratà devàn pitén yànti pitç-vratàþ |
bhåtàni yànti bhåtejyà yànti mad-yàjino 'pi màm ||25||

÷rãdharaþ - tad evopapàdayati yàntãti | deveùv indràdiùu vrataü niyamo yeùàü te antavanto devàn yànti | ataþ punar àvartante | pitéùu vrataü yeùàü ÷ràddhàdi-kriyà-paràõàü te pitén yànti | bhåteùu vinàrakamàtçpaõàdiùu ijyà påjà yeùàü te bhåtejyà bhåtàni yànti | màü yaùñuü ÷ãlaü yeùàü te mad-yàjinaþ | te màm evàkùayaü paramànanda-svaråpaü yànti ||25||

madhusådanaþ - devatàntara-yàjinàm anàvçtti-phalàbhàve 'pi tat-tad-devatàyàm ànuråpa-kùudra-phalàvàptir dhruveti vadan bhagavad-yàjinàü tebhyo vailakùaõyam àha yàntãti | avidhi-pårvaka-yàjino hi trividhà antaþkaraõopàdhi-guõa-traya-bhedàt | tatra sàttvikà deva-vratàþ | devà vasu-rudràdityàdayas tat-sambandhi-vrataü baly-upahàra-pradakùiõa-prahvã-bhàvàdi-råpaü påjanaü yeùàü te tàn eva devàn yànti taü yathà yathopàsate tad eva bhavati iti ÷ruteþ | ràjasàs tu pitç-vratàþ ÷ràddhàdi-kriyàbhir agniùv àttàdãnàü pitéõàm àràdhakàs tàn eva pitén yànti | tathà tàmasà bhåtejyà yakùa-rakùo-vinàyaka-màtç-gaõàdãnàü
bhåtànàü påjakàs tàny eva bhåtàni yànti | atra deva-pitç-bhåta-÷abdànàü tat-sambandhi-lakùaõayoùñra-mukha-nyàyena samàsaþ | madhyama-pada-lopi-samàsànaïgãkàràn prakçti-vikçti-bhàvàbhàvena ca tàdarthya-caturthã-samàsàyogàt | ante ca påjàvàcãjyà÷abda-prayogàt pårva-paryàya-dvaye 'pi vrata-÷abdaþ påjà-para eva | 

evaü devatàntaràràdhanasya tat-tad-devatà-råpatvam antavat phalam uktvà bhagavad-àràdhanasya bhagavad-råpatvam anantaü phalam àha màü bhagavantaü yaùñuü påjayituü ÷ãlaü yeùàü te mad-yàjinaþ sarvàsu devatàsu bhagavad-bhàva-dar÷ino bhagavad-àràdhana-paràyaõà màü bhagavantam eva yànti | samàne 'py àyàse bhagavantam anataryàmiõam ananta-phala-dam anàràdhya devatàntaram àràdhyàntavat-phalaü yàntãty aho durdaiva-vaibhavam aj¤ànàm ity abhipràyaþ ||25||

vi÷vanàthaþ --- nanu ca tat-tad-devatà-påjà-paddhatau yo yo vidhir uktas tenaiva vidhinà sà sà devatà påjyata eva | yathà viùõu-påjà-paddhatau ya eva vidhis tenaiva vaiùõavà viùõuü påjayanti | ato devatàntara-bhaktànàü ko doùa iti cet satyam | tarhi tàü tàü devatàü tad-bhaktàþ pràpnuvanty eva ity ayaü nyàya eva ity àha yàntãti | tena tat-tad-devatànàm api na÷varatvàt tat-tad-devatà-bhaktàþ katham ana÷varo bhavantu ? ahaü tv ana÷varo nityo mad-bhaktà apy ana÷varàþ iti te nityà eveti dyotitam | bhavàn ekaþ ÷iùyate ÷eùa-saüj¤aþ [BhP 10.3.25] iti | eko nàràyaõa evàsãn na brahmà na ca ÷aïkaraþ iti | paràrdhànte
so 'budhyata gopa-råpo me purastàd àvirbabhåva [GTU 1.25] iti | na cyavante ca mad-bhaktà mahati pralaye 'pi [SkandaP Kà÷ã-khaõóe] ity àdi ÷ruti-smçtibhyaþ ||25||

baladevaþ - vastuto mama tat tad devatàdi-råpatayà sthitatve 'pi tad-råpatayà maj-j¤ànàbhàvàd eva temàü nàpnuvantãty àha yàntãti | atràdy-apaaryàye vrata-÷abdaþ påjàbhidhàyã paratrejyà-÷abdàt | deva-vratà deva-påjakàþ sàttvika-dar÷a-paurõamàsy-àdi-karmabhir indràdãn yajantas tàn eva yànti | pitç-vratà ràjasàþ ÷ràddhàdi-karmabhiþ pitén yajantas tàn eva yànti | bhåtejyàs tàmasàs tat-tad-balibhir yakùa-rakùo-vinàyakàn påjayantas tàny eva bhåtàni yànti | mad-yàjinas tu nirguõàþ sulabhair dravyair màm arcayanto màm eva yànti | apir avadhàraõe | ayam arthaþ - indràdãnàü vayam upàsakàs ta evàsmàkam ã÷varàþ påjàbhiþ prasãdantaþ phalàny abhãù¨tàni dadyur iti mad-anya-deva-sevakànàü
bhàvanà | sarva-÷aktiþ sarve÷varo vàsudevas tad-devatàdi-råpeõàvasthito 'smat-svàmã sulabhopacàraiþ karmabhir àràdhitaþ sarvàõy asmad-abhãùñàni dadyàd iti mat-sevakànàü bhàvanà | tata÷ ca samànàny eva karmàõy anutiùñhanto 'pi devàdi-sevino mad-bhàvanà-vaimukhyàt tàn nijeùñàn evàciràyuùo 'lpa-vibhåtãn àsàdya taiþ saha parimitàn bhogàn bhuktvà tad-vinà÷e vina÷yanti | mat-sevinas tu màm anàdi-nidhanaü satya-saïkalpam ananta-vibhåtiü vij¤ànànanda-mayaü bhakta-vatsalaü sarve÷varaü pràpya mattaþ punar na nivartante | mayà sàkam anantàni sukhàni anubhavante mad-dhàmni divye vilasantãti ||25||

__________________________________________________________

BhG 9.26

patraü puùpaü phalaü toyaü yo me bhaktyà prayacchati |
tad ahaü bhakty-upahçtam a÷nàmi prayatàtmanaþ ||26||

÷rãdharaþ - tad evaü sva-bhaktànàm akùaya-phalam uktam | anàyàsatvaü ca sva-bhakter dar÷ayati patram iti | patra-puùpàdi-màtram api mahyaü bhaktyà prãtyà yaþ prayacchati tasy aprayatàtmanaþ ÷uddha-cittasya niùkàma-bhaktasya tat-patra-puùpàdikaü bhaktyà tena upahçtaü samarpitam aham a÷nàmi | na hi mahà-vibhåti-pateþ parame÷varasya mama kùudra-devatànàm iva bahu-vitta-sàdhya-yogàdibhiþ paritoùaþ syàt | kintu bhakti-màtreõa | ato bhaktena samarpitaü yat ki¤cit patràdi-màtram api tad-anugrahàrtham evà÷nàmãti bhàvaþ ||26||

madhusådanaþ - tad evaü devatàntaràõi parityajyànanta-phalatvàd bhagavata evàràdhanaü kartavyam atisukaratvàc cety àha patram iti | patraü puùpaü phalaü toyam anyad vànàyàsa-labhyaü yat kiücid vastu yaþ ka÷cid api naro me mahyam ananta-mahà-vibhåti-pataye parame÷varàya bhaktyà na vàsudevàt param asti kiücit iti buddhi-pårvikayà prãtyà pracchatã÷varàya bhçtyavad upakalpayati mat-svatvànà àspada-dravyàbhàvàt sarvasyàpi jagato mayaivàrjitatvàt | ato madãyam eva sarvaü mahyam arpayati janaþ | tasya prãtyà prayacchataþ prayatàtmanaþ ÷uddha-buddhes tat-patra-puùpàdi-tuccham api vastu ahaü sarve÷varo '÷nàmi a÷anavat prãtyà svãkçtya tçpyàmi | atra vàcasyàtyanta-tiraskàràd
a÷ana-lakùitena svãkàra-vi÷eùeõa prãty-ati÷aya-hetutvaü vyajyate | na ha vai devà a÷nanti na pibanty etad evàmçtaü dçùñvà tçpyanti iti ÷ruteþ | 

kasmàt tuccham api tad a÷nàsi ? yasmàd bhakty-upahçtaü bhaktyà prãtyà samarpitaü tena prãtyà samarpaõaü mat-svãkàra-nimittam ity arthaþ | atra bhaktyà prayacchatãty uktvà punar bhakty-upahçtam iti vadann abhaktasya bràhmaõatva-tapasvitvàdi mat-svãkàra-nimittaü na bhavatãti parisaïkhyàü såcayati | ÷rãdàma-bràhmaõànãta-taõóula-kaõa-bhakùaõavat prãti-vi÷eùa-pratibaddha-bhakùyàbhakùya-vij¤àno bàla iva màtràdy-arpitaü patra-puùpàdi bhaktàrpitaü sàkùàd eva bhakùayàmãti và | tena bhaktir eva mat-paritoùa-nimittaü na tu devatàntaravad baly-upahàràdi bahu-vitta-vyayàyàsa-sàdhyaü kiücid iti devatàntaram apahàya màm eva bhajetety
abhipràyaþ ||26||

vi÷vanàthaþ --- varaü devàntara-bhaktàvàyàsàdhikyaü na tu mad-bhaktàv ity àha patram iti | atra bhaktyeti karaõam | tçtãyàyàü bhakty-upahçtam iti paunaruktaü syàt | ataþ sahàrthe tçtãyà | bhaktyà sahito mad-bhaktà ity arthaþ | tena mad-bhakta-bhinno janas tàtkàlikyà bhaktyà yat prayacchati tat tenopahçtam api patra-puùpàdikaü naivà÷nàmãti dyotitam | tata÷ ca mad-bhakta eva patràdikaü yad dadàti tat tasyàham a÷nàmi yathocitam upayu¤je | kãdç÷am ? bhaktyopahçtam | na tu kasyacid anurodhàdinà dattam ity arthaþ | kiü ca mad-bhaktasyàpy apavitra-÷arãratve sati nà÷nàmãty àha prayatàtmanaþ ÷uddha-÷arãrasyeti rajaþsvalàdayo vyàvçttàþ | yad và prayatàtmanaþ ÷uddhàntaþkaraõasya
mad-bhaktaü vinà nànyaþ ÷uddhàntaþkaraõa iti | dhautàtmà puruùaþ kçùõa-pàda-målaü na mu¤cati [BhP 2.8.5] iti parãkùid-ukter mat-pàda-sevà-tyàgàsàmàrthyam eva ÷uddha-cittatva-cihnam | ataþ kvacit kàma-krodhàdi-sattve 'pi utkhàta-daüùñroraga-daü÷avat tasyàkiücit-karatvaü j¤eyam ||26||

baladevaþ - evam akùayànanta-phalatvàn mad-bhaktiþ kàryety uktvà sukha-sàdhyatvàc ca sà kàryety àha patram iti | patraü và puùpaü vànyad và | yat sulabhaü vastu yo bhaktyà prãti-bhareõa me sarve÷varàya prayacchati, tasya bhakty-upahçtaü prãty-arpitaü tat-tad-ananta-vibhåtiþ pårõa-kàmo 'py aham a÷nàmi yathocitam upabhu¤je | tat-prãty-udita-kùut-tçùõaþ san tad-bhaktyàve÷àt tat sarvam admãti và | tasya kãdç÷asyety àha prayatàtmano vi÷uddha-manaso niùkàmasyety arthaþ | tath¸a ca niùkàmeõa mad-anuraktenàrpitaü tad a÷nàmi | tad-viparãtenàrpitaü tu nà÷nàmãty uktam | bhaktyà ity uktvàpi punar bhakty-upahçtam ity uktir bhaktir eva mat-toùikà
| na tu divjatva-tapasvitvàd iti såcayati | iha satatam ananyaþ patram ity àdibhis tribhir uktà kãrtanàdi-råpa-vi÷uddha-bhaktir arpitaiva kriyeta, na tu kçtvàrpiteti | 

iti puüsàrpità viùõau bhakti÷ cen nava-lakùaõà | 
kriyeta bhagavaty addhà tan manye 'dhãtam uttamam [BhP 7.5.19] 

iti prahlàda-vàkyàt | atas tathàtra nokteþ ||26||

__________________________________________________________

BhG 9.27

yat karoùi yad a÷nàsi yaj juhoùi dadàsi yat |
yat tapasyasi kaunteya tat kuruùva mad-arpaõam ||27||

÷rãdharaþ - na ca patra-puùpàdikam api yaj¤àrtha-pa÷u-somàdi-dravyavan mad-artham evodyamair àpàdya samarpaõãyam | kiü tarhi ? yat karoùãti svabhàvataþ ÷àstrato và yat ki¤cit karma karoùi | tathà yad a÷nàsi | yaj juhoùi | yad dadàsi | yat tapasyasi tapaþ karoùi | tat sarvaü mayy arpitaü yathà bhavaty evaü kuruùva ||27||

madhusådanaþ - kãdç÷aü te bhajanaü tad àha yat karoùãti | yat karoùi ÷àstràd çte 'pi ràgàt pràptaü gamanàdi yad a÷nàsi svayaü tçpty-arthaü karma-siddhy-arthaü và | tathà yaj juhoùi ÷àstra-balàn nityam agnihotràdi-homaü nirvartayasi | ÷rauta-smàrta-sarva-homopalakùaõam etat | tathà yad dadàsi atithi-bràhmaõàdibhyo 'nna-hiraõyàdi | tathà yat tapasyasi pratisaüvatsaram aj¤àta-pràmàdika-pàpa-nivçttaye càndràyaõàdi carasi ucchçïkhala-pravçtti-niràsàya ÷arãrendriya-saüghàtaü saüyamayasãti và | etac ca sarveùàü nitya-naimittika-karmaõàm upalakùaõam | tena yat tava pràõi-svabhàva-va÷àd vinàpi ÷àstram ava÷yambhàvi gamanà÷anàdi, yac ca
÷àstra-va÷àd ava÷yambhàvi homa-dànàdi he kaunteya tat sarvaü laukikaü vaidikaü ca karmànyenaiva nimittena kriyamàõaü mad-arpaõaü mayy arpitaü yathà syàt tathà kuruùva | àtmanepadena samarpaka-niùñham eva samarpaõa-phalaü na tu mayi kiücid iti dar÷ayati | ava÷yambhàvinàü karmaõàü mayi parama-gurau samarpaõam eva mad-bhajanaü na tu tad-arthaü pçthag-vyàpàraþ ka÷cit kartavya ity abhipràyaþ ||27||

vi÷vanàthaþ --- nanu ca àrto jij¤àsur arthàrthã j¤ànã ity àrabhya etàvatãùu tvad-uktàsu bhaktiùu madhye khalv ahaü kàü bhaktiü karavai ? ity apekùàyàü bho arjuna sàmprataü tàvat tava karma-j¤ànàdãnàü tyaktum a÷akyatvàt sarvotkçùñàyàü kevalàyàm ananya-bhaktau nàdhikàro nàpi nikçùñàyàü sakàma-bhaktau | tasmàt tvaü niùkàmàü karma-j¤àna-mi÷ràü pradhànã-bhåtàm eva bhaktiü kurv ity àha yat karoùãti dvàbhyàm | laukikaü vaidikaü và yat karma tvaü karoùi | yad a÷nàsi vyavahàrato bhojana-pànàdikaü yat karoùi tat tapasyasi
tapaþ karoùi tat sarvaü mayy evàpaõaü yasya tad yathà syàt tathà kuru | na càyaü niùkàma-karma-yyoga eva, na tu bhakti-yoga iti vàcyam | niùkàma-karmibhiþ ÷àstra-vihitaü karmaiva bhagavaty arpyate, na tu vyavahàrikaü kim api kçtam | tathaiva sarvatra dçùñeþ | bhaktais tu svàtma-manaþ-pràõendriya-vyàpàra-màtram eva sveùña-deve bhagavaty arpyate | yad uktaü bhakti-prakaraõa eva -

   kàyena vàcà manasendriyair và 
buddhyàtmanà vànusçta-svabhàvàt |
karoti yad yat sakalaü parasmai
nàràyaõàyeti samarpayet tam || [BhP 11.2.34] iti |

nanu ca juhoùãti havanam idam arcana-bhakty-aïga-bhåtaü viùõådde÷ayakam eva | tapasyasãti | tapo 'py etad ekàda÷y-àdi-vrata-råpam eva | ata iyam ananyaiva bhaktiþ kim iti nocyate ? satyam ananyà bhaktir hi kçtvàpi na bhagavaty arpyate, kintu bhagavaty arpitaiva j¤àyate | yad uktaü ÷rã-prahlàdena - ÷ravaõaü kãrtanaü viùõoþ smaraõam ity atra iti puüsàrpità viùõau bhakti÷ cen nava-lakùaõà kriyeta [BhP 7.5.18-19] ity asya vyàkhyà ca ÷rã-svàmi-caraõànàü bhagavati viùõau bhaktiþ kriyate, sà càrpitaivaa satã yadi kriyeta, na tu kçtà satã pa÷càd arpyate ity ataþ padyam idaü na kevalàyàü paryavased iti ||27||

baladevaþ - satatam ity àdibhir nirapekùàõàü bhaktir mayà tvàü praty uktà | tvayà tu pariniùñhitena kãrtanàdikàü bhaktiü kurvatàpi loka-saïgrahàya nikhila-karmàrpaõàn mamàpi bhaktiþ kàryeti bhàvenàh yad iti | yat tvaü deha-yàtrà-sàdhakaü laukikaü karma karoùi, yac ca deha-dhàraõàrtham annàdikam a÷nàsi, tathà yaj juhoùi vaidikam agnihotràdi-homam anutiùñhasi, yac ca sat-pàtrebhyo 'nna-hiraõyàdikaü dadàsi, pratyabdam aj¤àta-durita-kùataye càndràyaõàdy àcarasi, tat sarvaü mad-arpaõaü yathà syàt tathà kuruùva | tena man-nimittasyàsya lokasya saïkgrahàt tvayi mat-prasàdo bhåyàn bhàvãti | na ceyaü sarva-karmàrpaõa-råypà
bhaktiþ sa-niùñhànàm iti vàcyam, tair vaidikànàm eva tatràrpyamàõàt | kintu pariniùñhitànàm eveyam | tair yat karoùi ity àdi svàmi-nirde÷ena sarva-karmaõàü tatràrpaõàt | te hi svàmino loka-saïgrahaü prayàsam apaninãùavas tathà tàny àcarantas taü prasàdayantãti ||27||

__________________________________________________________

BhG 9.28

÷ubhà÷ubha-phalair evaü mokùyase karma-bandhanaiþ |
saünyàsa-yoga-yuktàtmà vimukto màm upaiùyasi ||28||

÷rãdharaþ - evaü ca yat phalaü pràpsyasi tat ÷çõu ÷ubhà÷ubheti | evaü kurvan karma-bandhanaiþ karma-nimittair iùñàniùña-phalairmukto bhaviùyasi karmaõàü mayi samarpitatvena tava tat-phala-sambandhànupapatteþ | tai÷ ca vimuktaþ san | saünyàsa-yoga-yuktàtmà saünyàsaþ karmaõàü mad-arpaõam | sa eva yogaþ | tena yukta àtmà cittaü yasya | tathàbhåtas tvaü màü pràpsyasi ||28||

madhusådanaþ - etàdç÷asya bhajanasya phalam àha ÷ubhà÷ubheti | evam anàyàsa-siddhe 'pi sarva-karma-samarpaõa-råpe mad-bhajane sati ÷ubhà÷ubhe iùñàniùñhe phale yeùàü taiþ karma-bandhanair bandha-råpaiþ karmabhir mokùyase mayi samarpitaatvàt tava tat-sambandhànupapatteþ karmabhis tat-phalai÷ ca na saüsrakùyase | tata÷ ca saünyàsa-yoga-yuktàtmà saünyàsaþ sarva-karmaõàü bhagavati samarpaõaü sa eva yoga iva citta-÷odhakatvàd yogas tena yuktaþ ÷odhita àtmàntaþkaraõaü yasya sa tvaü tyakta-sarva-karmà và karma-bandhanair jãvann eva vimuktaþ san samyag-dar÷anenàj¤ànàvaraõa-nivçttyà màm upaiùyasi
sàkùàt-kariùyasy ahaü brahmàsmãti | tataþ pràrabdha-karma-kùayàt patite 'smin ÷arãre videha-kaivalya-råpaü màm upaiùyasi | idànãm api mad-råpaþ san sarvopàdhi-nivçttyà màyika-bheda-vyavahàra-viùayo na bhaviùyasãty arthaþ ||28||

vi÷vanàthaþ --- ÷ubhà÷ubha-phalair anantaiþ karma-råpair bandhanair vimokùyase | bhaktir asya bhajanam | tad ihàmutropàdhi-nairàsyenaivàmuùmin manaþ-kalpanam | etad eva ca naiùkarmyam [GTU 1.14] iti ÷ruteþ | saünyàsaþ karma-phala-tyàgaþ sa eva yogas tena yukta àtmà mano yasya saþ | na kevalaü mukta eva bhaviùyasy api tu vimukto mukteùv api vi÷iùñaþ san màm upaiùyasi sàkùàt paricarituü man-nikañam eùyasi -

muktànàm api siddhànàü nàràyaõa-paràyaõaþ 
sudurlabhaþ pra÷àntàtmà koñiùv api mahàmune || [BhP 6.14.5] iti smçteþ |

muktiü dadàti karhicit sma na bhakti-yogam [BhP 5.6.18] iti ÷ukokteþ |

mukteþ sakà÷àd api sàkùàn mat-prema-sevàyà utkarùo 'yam eveti bhàvaþ ||28||

baladevaþ -ãdç÷a-bhakteþ phalam àha ÷ubheti | evaü man-nide÷a-kçtàyàü sarva-karmàrpaõa-lakùaõàyàü bhaktau satyàü karma-råpair bandhanais tvaü mokùyase | kãdç÷air ity àha ÷ubhetãùñàniùña-phalais tat-pràpti-pratãpaiþ pràcãnair ity arthaþ | kãdç÷as tvam ity àha saünyàseti mayi karmàrpaõaü saünyàsaþ | sa eva citta-vi÷odhakatvàd yogas tad-yukta àtmà mano yasya saþ | na kevalaü mukta eva karmabhir bhaviùyasy api tu vimuktaþ san màm upaiùyasi | mukteùu vi÷iùñaþ san màü sàkùàt sevituü mad-antikaü
pràpsyasi ||28||


__________________________________________________________

BhG 9.29

samo 'haü sarvabhåteùu na me dveùyo 'sti na priyaþ |
ye bhajanti tu màü bhaktyà mayi te teùu càpy aham ||29||

÷rãdharaþ - yadi bhaktebhya eva mokùaü dadàsi nàbhaktebhyas tarhi tavàpi kiü ràda-dveùàdi-kçtaü vaiùamyam asti ? nety àha samo 'ham iti | samo 'haü sarveùv api bhåteùu | ato me mama priya÷ ca dveùya÷ ca nàsty eva | evaü saty api ye màü bhajanti te bhaktà mayi vartante | aham api teùv anugràhakatayà varte | ayaü bhàvaþ - yathà agneþ svalevakeùv eva tamaþ-÷ãtàdi-duþkham apàkurvato 'pi na vaiùamyam | yathà và kalpa-vçkùasya | tathaiva bhakta-pakùa-pàtino 'pi mama vaiùamyaü nàsty eva | kintu mad-bhakter evàyaü mahimeti ||29||

madhusådanaþ - yadi bhaktàn evànugçhõàsi nàbhaktàn | tato ràga-dveùavattvena kathaü parame÷varaþ syà iti nety àha samo 'ham iti | sarveùu pràõiùu samas tulyo 'haü sad-råpeõa sphuraõa-råpeõànanda-råpeõa ca svàbhàvikenaupàdhikena càntaryàmitvena | ato namama dveùa-viùayaþ prãti-viùayo và ka÷cid asti sàvitrasyeva gagana-maõóala-vyàpinaþ prakà÷àsya | tarhi kathaü bhaktàbhaktayoþ phala-vaiùamyaü tatràha ye bhajanti tu ye tu bhajanti sevante màü sarva-karma-samarpaõa-råpayà bhaktyà | abhaktàpekùayà bhaktànàü vi÷eùa-dyotanàrthas tu-÷abdaþ | ko 'sau ? mayi te ye mad-arpitair niùkàmaiþ
karmabhiþ ÷odhitàntaþkaraõàs te nirasta-samasta-rajas-tamo-malasya sattvodrekeõàtisvacchasyàntaþkaraõasya sadà mad-àkàrà vçttim upainpan-mànenotpàdayanto mayi vartante | aham apy atisvacchàyàü tadãya-citta-vçttau pratibimbitas teùu varte | ca-kàro 'vadhàraõàrthas ta eva mayi teùv evàham iti | 

svacchasya hi dravyasyàyam eva svabhàvo yena sambadhyate tad-àkàraü gçhõàtãti | svaccha-dravya-sambaddhasya ca vastuna eùa eva svabhàvo yat tatra pratiphalatãti | tathàsvaccha-dravyasyàpy eùa eva svabhàvo yat sva-sambaddhasyàkàraü na gçhõàtãti | asvaccha-dravya-sambaddhasya ca vastuna eùa eva svabhàvo yat tatra na pratiphalatãti | yathà hi sarvatra vidyamàno 'pi sàvitraþ prakà÷aþ svacche darpaõàdàv evàbhivyajyate na tv asvacche ghañàdau | tàvatà na darpaõe rajyati na và dveùñi ghañam | evaü sarvatra samo 'pi svacche bhakta-citte 'bhivyajyamàno 'svacche càbhakti-citte 'nabhivyajya-màno 'haü na rajyàmi kutracit | na và dveùmi kaücit | sàmagrã-maryàdayà jàyamànasya kàraysàparyanuyojyatvàt | vahnivat kalpa-taruvac càvaiùamyaü
vyàkhyeyam ||29||

vi÷vanàtha - nanu bhaktàn eva vimuktãkçtya svaü pràpayasi | na tv abhaktàn iti cet tarhi tavàpi kiü ràga-dveùàdi-kçtaü vaiùamyam asti ? nety àha samo 'ham iti | te bhaktà mayi vartante 'ham api teùu varta iti vyàkhyàne bhagavaty eva sarva-jagad vartata eva | bhagavàn api sarva-jagatsu vartata eveti nàsti vi÷eùaþ | tasmàt ye yathà màü prapadyante tàüs tathaiva bhajàmy aham [Gãtà 4.11] iti nyàyena | mayi te àsaktà bhaktà vartante yathà tathàhamapi teùv àsakta iti vyàkhyeyam | atra kalpa-vçkùàdi-dçùñàntas tv ekàü÷enaiva j¤eyaþ | na hi kalpa-vçkùa-phalàkàïkùayà tad à÷rità àsajjanti | nàpi kalpa-vçkùaþ svà÷riteùv àsaktaþ
| nàpi sa à÷ritasya vairiõo dveùñi | bhagavàüs tu svabhakta-vairiõaü svahastenaiva hinasti | yad uktaü prahràdàya yadà druhyed dhaniùye 'pi varorjitam [BhP 7.4.28] iti kecit tu tu-kàrasya bhinnopakramàrthatvam àkhyàya bhakta-vàtsalya-lakùaõaü tu vaiùamyaü mayi vidyata eveti tac ca bhagavato bhåùaõaü, na tu dåùaõam iti vyàcakùate | tathà hi bhagavato bhakta-vàtsalyam eva prasiddham | na tu j¤àni-vàtsalyaü yogi-vàtsalyaü và, yathà hy anyo janaþ sva-dàseùv eva vatsalo nànya-dàseùu, tathaiva bhagavàn api sva-bhakteùv eva vatsalo na rudra-bhakteùu nàpi devã-bhakteùv iti ||29||

baladevaþ -- nanu bhaktàn eva vimocyàntikaü nayasi | nàbhaktàn iti tavàpi kiü sarve÷varasya ràga-dveùa-kçtaü vaiùamyam asti ? tatràha samo 'ham iti | deva-manuùya-tiryak-sthàvaràdiùu jàtyàkçti-svabhàvair viùameùu sarveùu bhåteùu tat-tat-karmànuguõyena sçùñi-pàlana-kçt sarve÷varo 'haüsamaþ parjanya iva nànà-vidheùu tat-tad-bãjeùu, na teùu me ko 'pi dveùyaþ priyo vety arthaþ | bhaktànàm abhaktebhyo vi÷esaü bodhayitum iha tu-÷abdaþ | ye tu màü bhajanti ÷ravaõàdi-bhaktibhir anukålayanti, te bhaktyànuraktyà mayi vartante | teùv ahaü
ca sarve÷varo 'pi bhaktyà varte, maõi-suvarõa-nyàyena bhagavato 'pi bhakteùu bhaktir asti | bahgavàn bhakta-bhaktimàn ity àdi ÷rã-÷uka-vàkyàd iti premõà mitho vartana-vi÷eùo dar÷itaþ | anyathà tv avi÷eùàpattiþ | tasya pratij¤à tv ãdç÷y evàvagamyate ye yathà màm ity àdinà | kalpa-druma-dçùñànto 'py atràü÷ika eva | tatra mithaþ prãtya-apratãteþ pakùapàtàpratãte÷ ca | tathà ca sarvatràviùame 'pi mayi svà÷rita-vàtsalya-lakùaõaü vaiùamyam astãty uktam | evam àha såtrakàraþ upapadyate càbhyupalabhyate ca [Vs 2.1.37] iti |

nanu bhakter api karmatvànusàreõa teùu tad-vàtsalyàn na tal-lakùaõe tad iti | cen maivam etat | svaråpa-÷akti-vçtter bhakteþ karmànyatvàt | ÷ruti÷ ca sac-cid-ànandaika-rase bhakti-yoge tiùñhati [GTU 2.78] iti | na ca svaråpa-prayuktatvàd dåùaõam etad iti vàcyam | guõa-÷reùñhatvena ståyamànatvàt ||29||

__________________________________________________________

BhG 9.30

api cet suduràcàro bhajate màm ananya-bhàk |
sàdhur eva sa mantavyaþ samyag vyavasito hi saþ ||30||

÷rãdhara: api ca mad-bhakter evàyam avitarkyaü prabhàva iti dar÷ayann àha api ced iti | atyantaü duràcàro 'pi naro yadyap apçthaktvena pçthag-devatàpi vàsudeva eveti buddhyà devatàntara-bhaktim akurvan màm eva parame÷varaü bhajate tarhi sàdhuþ ÷reùñha eva sa mantavyaþ | yato 'sau samyag-vyavasitaþ parame÷vara-bhajanenaiva kçtàrtho bhaviùyàmãti ÷obhanam adhyavasàyaü kçtavàn ||30||

madhusådanaþ -kiü ca mad-bhakter evàyaü mahimà yat same 'pi vaiùamyam àpàdayati ÷çõu tan-mahimànam api ced iti | yaþ ka÷cit suduràcàro 'pi ced ajàmilàdir ivànanya-bhàk san màü bhajate kuta÷cid bhàgyodayàt sevate sa pràg asàdhur api sàdhur eva mantavyaþ | hi yasmàt samyag-vyavasitaþ sàdhu-ni÷cayavàn saþ ||30||

vi÷vanàtha : sva-bhakteùv àsaktir mama svàbhàviky eva bhavati, sà duràcàre 'pi bhakte nàpayàti | tam apy utkçùñam eva karomãty àha api ced iti | suduràcàraþ para-hiüsà para-dàra-para-dravyàdi-grahaõa-paràyaõe 'pi màü bhajate cet, kãdçg-bhajanavàn ity ata àha, ananya-bhàk matto 'nya-devatàntaram | mad-bhakter anyat karma-j¤ànàdikam, mat-kàmanàto 'nyàü ràjyàdi-kàmanàü na bhajate, sa sàdhuþ | 

nanv etàdç÷e kadàcàre dçùñe sati, kathaü sàdhutvam ? tatràha, mantavyo mananãyaþ | sàdhutvenaiva sa j¤eya iti yàvat | mantavyam iti vidhi-vàkyam anyathà pratyavàyaþ syàt | atra mad-àj¤aiva pramàõam iti bhàvaþ | 

nanu tvàü bhajate ity etad-aü÷ena sàdhuþ para-dàràdi-grahaõàü÷enàsàdhu÷ ca sa mantavyas tatràha eveti | sarveõàpy aü÷ena sàdhur eva mantavyaþ | kadàpi tasyàsàdhutvaü na draùñavyam iti bhàvaþ | samyag vyavasitaü ni÷cayo yasya saþ | dustyajena sva-pàpena narakaü tiryag-yonir và yàmi aikàntikaü ÷rã-kçùõa-bhajanaü tu naiva jihàsàmãti sa ÷obhanam adhyavasàyaü kçtavàn ity arthaþ ||30||

baladevaþ - mama ÷uddha-bhakti-va÷yatà-lakùaõaþ svabhàvo dustyaja eva | yad ahaü jugupsita-karmaõy api bhakte 'nurajyaüs tam utkarùayàmãti pårvàrthaü puùõann àha api ced iti | ananya-bhàk jana÷ cet suduràcàro 'tivigarhita-karmàpi san màü bhajate mat-kãrtanàdibhir màü sevate tad api sa sàdhur eva mantavyaþ | matto 'nyàü devatàü na bhajty à÷rayatãti mad-ekàntã màm eva svàminaü parama-pumarthaü ca jànann ity arthaþ | ubhayathà vartamàno 'pi sàdhutvena sa påjya iti bodhayitum eva-kàraþ | tasya tathàtve manane mantavya iti sva-nide÷a-råpo vidhi÷ ca dar÷itaþ | itarathà pratyavàyàd iti bhàvaþ | ubhayathàpi vartamànasya sàdhutvam
evety atroktaü hetuü puùõann àha samyag iti | yad asau samyag-vyavasito mad-ekànta-niùñhà-råpa-÷reùñha-ni÷cayavàn ity arthaþ | evam uktaü nàrasiühe-

bhagavati ca haràv ananya-cetà
bhç÷am alino 'pi viràjate manuùyaþ |
na hi ÷a÷a-kaluùa-cchaviþ kadàcit
timira-paràbhavatàm upaiti candraþ || iti ||30||

__________________________________________________________

BhG 9.31

kùipraü bhavati dharmàtmà ÷a÷vacchàntiü nigacchati |
kaunteya pratijànãhi na me bhaktaþ praõa÷yati ||31||

÷rãdharaþ - nanu kathaü samãcãnàdhyavasàya-màtreõa sàdhur mantavyaþ ? tatràha kùipram iti | suduràcàro 'pi màü bhajan ÷ãghraü dharma-citto bhavati | tata÷ ca ÷a÷vac-chàntiü cittopaplavoparama-råpàü parame÷vara-niùñhàü nitaràü gacchati pràpnoti | kutarka-karka÷a-vàdino naitàtmanyerann iti ÷aïkàkulam arjunaü protsàhayati he kaunteya pañahàdi-mahà-ghoùa-pårvakaü vivadamànànàü sabhàü gatvà bàhum utkùipya niþ÷aïkaü pratijànãhi pratij¤àü kuru | katham ? me parame÷varasya bhaktaþ suduràcàro 'pi na praõa÷yati | api tu kçtàrtha eva bhavatãti | tata÷ ca te taü
prauóhi-vijçmbha-vidhvaüsita-kutarkàþ santo niþsaü÷ayaü tvàm eva gurutvenà÷rayeran ||31||

madhusådanaþ - asmàd eva samyag-vyavasàyàt sa hitvà duràcàratàü kùipram iti | cira-kàlam adharmàtmàpi mad-bhajana-mahimnà kùipraü ÷ãghram eva bhavati dharmàtmà dharmànugat-citto duràcàratvaü jhañity eva tyaktvà sad-àcàro bhavatãty arthaþ | kiü ca ÷a÷van nityaü ÷àntiü viùaya-bhogaspçhà-nivçttiü nigacchati nitaràü pràpnoty atinirvedàt |

ka÷cit tvad-bhaktaþ pràg abhyastaü duràcàratvam atyajan na bhaved api dharmàtmà | tathà ca sa na÷yed eveti nety àha bhaktànukampàparava÷atayà kupita iva bhagavàn | naitad à÷caryaü manvãthà he kaunteya ni÷citam evedç÷aü mad-bhakter màhàtmyam | ato vipratipannànàü purastàd api tvaü pratijànãhi sàvaj¤aü sa-garvaü ca pratij¤àü kuru | na me vàsudevasya bhatko 'tiduràcàro 'pi pràõa-saïkañam àpanno 'pi sudurlabham ayogyaþ san pràrtahaymàno 'pi atimåóho '÷araõo 'pi na praõa÷yati kiü tu kçtàrtha eva bhavatãti | dçùñàntà÷ càjàmila-prahlàda-dhruva-gajendràdayaþ prasiddhà eva | ÷àstraü ca na vàsudeva-bhaktànàm a÷ubhaü vidyate kvacit iti ||31||

vi÷vanàthaþ --- nanu tàdç÷asyàdharmiõaþ kathaü bhajanaü tvaü gçhõàsi ? kàma-krodhàdi-dåùitàntaþkaraõena niveditam anna-pànàdikaü katham a÷nàsãty ata àha kùipraü ÷ãghram eva sa dharmàtmà bhavati | atra kùipraü bhàvã sa dharmàtmà ÷a÷vac-chàntiü gamiùyatãti aprayujya bhavati gacchatãti vartamàna-prayogàt adharma-karaõànantaram eva màm anusmçtya kçtànutàpaþ kùipram eva dharmàtmà bhavati | hanta hanta mat-tulyaþ ko 'pi bhakta-lokaü kalaïkayann adhamo nàsti | tad vidyàm iti ÷a÷vat punaþ punar api ÷àntiü nirvedaü nitaràü gacchati | yad và kiyataþ samayàd anantaraü
tasya bhàvi dharmàtmatvaü tadànãm api såkùma-råpeõa vartata evaü tan manasi bhakteþ preve÷àt yathà pãte mahauùadhi sati tadànãü kiya-kàla-paryantaü na÷yad-avastho jvara-dàho viùa-dàho và vartamàno 'pi na gaõyata iti dhvaniþ |

tata÷ ca tasya bhaktasya duràcàratva-gamakàþ kàma-krodhàdyà utkhàta-daüùñroraga-daü÷avad aki¤citkarà eva j¤eyà iti anudhvaniþ | ataeva ÷a÷vat sarvadaiva ÷àntiü kàma-krodhàdy-upa÷amaü nitaràü gacchaty ati÷ayena pràpnotãti duràcàratva-da÷àyàm api sa ÷uddhàntaþkaraõa eva ucyata iti bhàvaþ |

nanu yadi sa dharmàtmà syàt tadà nàsti ko 'pi vivàdaþ | kintu ka÷cid duràcàra-bhakto maraõa-paryantam api duràcàratvaü na jahàti, tasya kà vàrtà ity ato bhakta-vatsalo bhagavàn sa-prauóhi sa-kopam ivàha kaunteyeti | mama bhakto na praõa÷yati | tad api pràõa-nà÷e adhaþpàtaü na yàti | kutarka-karka÷a-vàdino naitan manyerann iti ÷oka-÷aïkà-vyàkulam arjunaü protsàhayati he kaunteya pañahakàhalàdi-mahà-ghoùa-pårvakaü vivadamànànàü sabhàü gatvà bàhum utkùipya niþ÷aïkaü pratijànãhi pratij¤àü kuru | katham ? me mama parame÷varasya bhakto duràcàro 'pi na praõe÷yety api tu kçtàrtha eva bhavati | tata÷ ca te taü prauóhi-vijçmbhita-vidhvaüsita-kutarkàþ santo
niþsaü÷ayaü tvàm eva gurutvenà÷rayeran iti svàmi-caraõàþ | 

nanu kathaü bhagavàn svayam apratij¤àya pratij¤àtum arjunam evàtidide÷a | yathaivàgre màm evaiùyasi satyaü te pratijàne priyo 'si me iti vakùyate | tathaivàtràpi kaunteya pratijàne 'haü na me bhaktaþ praõa÷yati iti kathaü noktam ? ucyate - bhagavatà tadànãm eva vicàritaü bhakta-vatsalena mayà sva-bhaktàpakarùa-le÷am apy asahiùõunà sva-pratij¤àü khaõóayitvàpi svàpa-karùam aïgãkçtyàpi bhakta-pratij¤aiva rakùità bahutra | yathà tatraiva bhãùma-yuddhe sva-pratij¤àm apy apàkçtya bhãùma-pratij¤aiva rakùiùyate, bahirmukhà vàdino vaitaõóikà mat-pratij¤àü ÷rutvà hasiùyanti arjuna-pratij¤à tu pàùàõa-rekhaiveti te pratiyanti
| ato 'rjunam eva pratij¤àü kàrayàmãti | atra etàdç÷a-duràcàrasyàpi ananya-bhakti-÷ravaõàd ananya-bhaktàbhidhàyaka-vàkyeùu sarvatra na vidyate 'nyat-strã-putràdyàsakti-vidharma-÷oka-moha-kàma-krodhàdikaü yatreti kupaõóita-vyàkhyà na gràhyeti ||31||

baladevaþ -- iti | suduràcàro 'pi màü bhajan ÷ãghraü dharma-citto bhavati | tata÷ ca ÷a÷vac- chàntiü cittopaplavoparama-råpàü parame÷vara-niùñhàü nitaràü gacchati pràpnoti | kutarka-karka÷a-vàdino naitàtmanyerann iti ÷aïkàkulam arjunaü protsàhayati he kaunteya pañahàdi-mahà-ghoùa-pårvakaü vivadamànànàü sabhàü gatvà bàhum utkùipya niþ÷aïkaü pratijànãhi pratij¤àü kuru | katham ? me parame÷varasya bhaktaþ suduràcàro 'pi na praõa÷yati | api tu kçtàrtha eva bhavatãti | tata÷ ca te tvat prauóhi-vijçmbha-vidhvaüsita-kutarkàþ santo niþsaü÷ayaü tvàm eva gurutvenà÷rayeran ||31||

__________________________________________________________

BhG 9.32

màü hi pàrtha vyapà÷ritya ye 'pi syuþ pàpayonayaþ |
striyo vai÷yàs tathà ÷ådràs te 'pi yànti paràü gatim ||32||

÷rãdharaþ - svàcàra-bhraùñaü mad-bhaktiþ pavitrãkarotãti kim atra citram ? yato mad-bhaktir duùkulàn apy anadhikàriõo 'pi saüsàràn mocayatãty àha màü hãti | ye 'pi pàpa-yonayaþ syur nikçùña-janmàno 'ntyajàdayo bhaveyuþ | ye 'pi vai÷yàþ kevalaü kçùyàdi-niratàþ | striyaþ ÷ådrà÷ càpy adhyayanàdi-rahitàþ | te 'pi màü vyàpà÷ritya saüsevya paràü gatiü yànti | hi ni÷citam ||32||

madhusådanaþ - evam àgantuka-doùeõa duùñànàü bhagavad-bhakti-prabhàvàn nistàram uktvà svàbhàvika-doùeõa duùñànàm api tam àha màü hãti | hi ni÷citaü he pàrtha màü vyapà÷citya ÷araõam àgatya ye 'pi syuþ pàpa-yonayo 'ntyajàs tirya¤co và jàti-doùeõa duùñàþ | tath¸a vedàdhyayanàdi-÷ånyatayà nikçùñàþ striyo vai÷yàþ kçùyàdi-màtra-ratàþ | tathà ÷ådrà jàtito 'dhyayanàdy-abhàvena ca parama-gaty-ayogyàs te 'pi yànti paràü gatim | api-÷abdàt pràg-ukta-duràcàrà api ||32||

vi÷vanàthaþ --- evaü karmaõà duràcàràõàm àgantukàn doùàn mad-bhaktir na gaõayati iti kiü citram ? yato jàtyaiva duràcàràõàü svàbhàvikàn api doùàn mad-bhaktir na gaõayatãty àha màm iti | pàpa-yonayo 'ntyajà mlecchà api | yad uktam-

kiràta-håõàndhra-pulinda-pulka÷à 
àbhãra-÷umbhà yavanàþ khasàdayaþ |
ye 'nye ca pàpà yad-apà÷rayà÷rayàþ 
÷udhyanti tasmai prabhaviùõave namaþ || [BhP 2.4.18] iti |

aho bata ÷va-paco 'to garãyàn
yaj-jihvàgre vartate nàma tubhyam |
tepus tapas te juhuvuþ sasnur àryà
brahmànåcur nàma gçõanti ye te || [BhP 3.33.6-7]

kiü punaþ strã-vai÷yàdyà a÷uddhy-alãkàdimantaþ ||32||

baladevaþ - mahà-ghoùa-pårvakaü vivadamànànàü sabhàü gatvà bàhum utkùipya niþ÷aïkaü pratijànãhi pratij¤àü kuru sarve÷varo 'haü mad-ekàntinàü àgantuka-doùàn vidhunomãti kiü citram ? yad atipàpino 'pi mad-bhakta-prasaïgàd vidhåtàvidyà vimucyanta ity àha màühãti | ye pàpa-yonayo 'ntyajàþ sahaja-duràcàràþ syus te 'pi mad-bhakta-prasaïgena màü sarve÷aü vasudeva-sutaü vyapà÷ritya ÷araõam àgatya paràü yogi-durlabhàü gatiü mat-pràptiü yànti hi ni÷citam etat | evam àha ÷rãmàn ÷ukaþ-

kiràta-håõàndhra-pulinda-pulka÷à 
àbhãra-÷umbhà yavanàþ khasàdayaþ |
ye 'nye ca pàpà yad-apà÷rayà÷rayàþ 
÷udhyanti tasmai prabhaviùõave namaþ || [BhP 2.4.18] iti |

atràsya lokasyànityatvaü kaõñhato bruvan harir mithyàtvaü tasya niràsàt ||32||


__________________________________________________________

BhG 9.33

kiü punar bràhmaõàþ puõyà bhaktà ràjarùayas tathà |
anityam asukhaü lokam imaü pràpya bhajasva màm ||33||

÷rãdharaþ - yadaivaü tadà sat-kulàþ sad-àcàrà÷ ca mad-bhaktàþ paràü gatiü yànti iti kiü vaktavyam ity àha kiü punar iti | puõyàþ sukçtino bràhmaõàþ | tathà ràjàna÷ ca ta çùaya÷ ca kùatriyàþ | evaü bhåtàþ paràü gatiü yàntãti kiü punar vaktavyam ity arthaþ | atas tvam imaü ràjarùi-råpaü dehaü pràpya labdhvà màü bhajasva | kiücànityam adhruvam asukhaü sukha-rahitaü cemaü martya-lokaü pràpya anityatvàd vilambam akurvan asukhatvàc ca sukhàrtham udyamaü hitvà màm eva bhajasvety
arthaþ ||33||

madhusådanaþ - evaü cet puõyàþ sadàcàrà uttama-yonaya÷ ca bràhmaõàs tathà ràjarùayaþ såkùma-vastu-vivekinaþ kùatriyà mama bhaktàþ paràü gatiü yàntãti kiü punar vàcyam atra kasyacid api sandehàbhàvàd ity arthaþ | yato mad-bhakter ãdç÷o mahimàto mahatà pratnenemaü lokaü sarva-puruùàrtha-sàdhana-yogyam atidurlabhaü ca mauùya-deham anityam à÷u-vinà÷inam asukhaü garbha-vàsàdy-aneka-duþkha-bahulaü labdhvà yàvad ayaü na na÷yati tàvad ati÷ãghram eva bhajasva màü ÷araõam à÷rayasva | anityatvàd aukhatvàc càsya vilambaü sukhàrtham udyamaü
ca mà kàrùãs tvaü ca ràjarùir ato mad-bhajanenàtmànaü saphalaü kuru | anyathà hy etàdç÷aü janma niùphalam eva te syàd ity arthaþ ||33||

vi÷vanàthaþ --- tato 'pi kiü punar bràhmaõàþ puõyàþ sat-kulàþ sadàcàrà÷ ca ye bhaktàþ | tasmàt tvaü màü bhajasva ||33||

baladevaþ - kim iti | yady evaü tarhi bràhmaõà ràjarùayaþ kùatriyà÷ ca sat-kulàþ puõyàþ sad-àcàriõo bhaktàþ santaþ paràü gatiü yàntãti kiü punar vàcyam ? nàsty atra saü÷aya-le÷o 'pi | tasmàt tvam api ràjarùir imaü lokaü pràpya màü bhajasva anityaü na÷varam asukham ãùat sukhaü vinà÷iny alpa-sukhe 'smin loke ràjya-spçhàü vihàya nityam anantànandaü màm upàsya pràpnuhãti tvaràtra vyajyate | atràsya lokasyànityatvaü kaõñhato bruvan harir mithyàtvaü tasya niràsàt ||33||

__________________________________________________________

BhG 9.34

man-manà bhava mad-bhakto mad-yàjã màü namaskuru |
màm evaiùyasi yuktvaivam àtmànaü mat-paràyaõaþ ||34||

÷rãdharaþ - bhajana-prakàraü da÷rayann upasaüharati man-manà iti | mayy eva mano yasya sa man-manàþ tàdç÷as tvaü bhava | tathà mamaiva bhaktaþ sevako bhava | mad-yàjã mat-påjana-÷ãlo bhava | màm eva ca namaskuru | evam ebhiþ prakàrair mat-paràyaõaþ sann àtmànaü mano mayi yuktvà samàdhàya màm eva paramànanda-råpam eùyasi pràpsyasi ||34||

nijam ai÷varyam à÷caryaü bhakte÷ càdbhuta-vaibhavam | 
navame ràja-guhyàkhye kçpayàvocad acyutaþ ||

iti ÷rã-÷rãdhara-svàmi-kçtàyàü bhagavad-gãtà-ñãkàyàü subodhinyàü 
ràja-vidyà-ràja-guhya-yogo nàma navamo 'dhyàyaþ 
||9||

madhusådanaþ - bhajana-prakàraü dar÷ayann upasaüharati man-manà bhaveti | ràja-bhaktasyàpi ràja-bhçtyasya putràdau manas tathà sa tan-manà api na tad-bhakta ity ata uktaü man-manà bhava mad-bhakta iti | tathà mad-yàjã mat-påjana-÷ãlo màü namaskuru mano-vàk-kàyaiþ | evam ebhiþ prakàrair mat-paràyaõo mad-eka-÷araõaþ sann àtmànam antaþkaraõaü yuktvà mayi samàdhàya màm eva paramànanda-ghanaü sva-prakà÷aü sarvopadrava-÷ånyam abhayam eùyasi pràpsyasi ||34||

÷rã-govinda-padàravinda-makarandàsvàda-÷uddhà÷ayàþ
saüsàràmbudhim uttaranti sahasà pa÷yanti pårõaü mahaþ |
vedàntair avadhàrayanti paramaü ÷reyas tyajanti bhramaü
dvaitaü svapna-samaü vidanti vimalàü vindanti cànandatàm ||

iti ÷rãmat-paramahaüsa-parivràjakàcàrya-÷rã-vi÷ve÷vara-sarasvatã-pàda-÷iùya-÷rã-madhusådana-sarasvatã-viracitàyàü ÷rãmad-bhagavad-gãtà-gåóhàrtha-dãpikàyàm adhikàri-bhedena ràja-vidyà-ràja-guhya-yogo nàma navamo 'dhyàyaþ 
||9||



vi÷vanàthaþ --- bhajana-prakàraü dar÷ayann upasaüharati man-manà iti | evam àtmànaü mano dehaü ca yuktvà mayi niyojya ||34||

pàtràpàtra-vicàritvaü sva-spar÷àt sarva-÷odhanam |
bhakter evàtraitad asyàþ ràja-guhyatvam ãkùyate ||
iti sàràrtha-varùiõyàü harùiõyàü bhakta-cetasàm |
gãtàsu navamo 'dhyàyaþ saïgataþ saïgataþ satàm ||
||9||

baladevaþ - atha pariniùñhitasyàrjunasyàbhãùñàü ÷uddhàü bhaktim upadi÷ann upasaüharati man-manà iti | ràja-bhakto 'pi ràja-bhçtyaþ patnyàdi-manàs tathà sa tan-manà api na tad-bhakto bhavati | tvaü tu tad-vilakùaõa-bhàvena man-manà mad-bhakto bhava | mayi nãlotpala-÷yàmalatvàdi-guõavati vasudeva-sånau sva-svàmitva-sva-pumarthatva-buddhyànavacchinna-madhu-dhàràvat satataü mano yasya saþ | tathà mad-yàjã tàdç÷asyàtimàtra-priyasya mamàrcane nirato bhava | tàdç÷aü màm atipremõà namaskuru daõóavat praõama | evam àtmànaü mano dehaü ca yuktà mayi nivedya mat-paràyaõo mad-ekà÷rayaþ san màm upaiùyasi | eùà bhaktir arpitaiva kriyeteti bodhyam
||34||

pàtràpàtra-dhiyà ÷ånyà spar÷àt sarvàgha-nà÷inã |
gaïgeva bhaktir eveti ràja-guhyam iha smçtà ||

iti ÷rãmad-bhagavad-gãtopaniùad-bhàùye navamo 'dhyàyaþ 
||9||

[*ENDNOTE] tam ekaü govindaü sac-cid-ànanda-vigraham pa¤ca-padaü vçndàvana-sura-bhåruha-talàsãnaü satataü sa-marud-gaõo 'haü paramayà stutyà toùayàmi |