Bhagavadgita 1 with the commentaries of Sridhara, Visvanatha and Baladeva Input by ... (Gaudiya Grantha Mandira) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ BhG 1.1 dh­tarëÂra uvÃca dharma-k«etre kuru-k«etre samavetà yuyutsava÷ | mÃmakÃ÷ pÃï¬avÃÓ caiva kim akurvata saæjaya ||1|| ÁrÅdhara÷ - Óe«ÃÓe«a-mukha-vyÃkhyÃ-cÃturyaæ tv eka-vaktrata÷ | dadhÃnam adbhutaæ vande paramÃnanda-mÃdhavam || ÓrÅ-mÃdhavaæ praïamyo mÃdhavaæ viÓveÓam ÃdarÃt | tad-bhakti-yantrita÷ kurve gÅtÃ-vyÃkhyÃæ subodhinÅm || bhëya-kÃra-mataæ samyak tad-vyÃkhyÃt­-giras tathà | yathÃmati samÃlocya gÅtÃ-vyÃkhyÃæ samÃrabhe || gÅtà vyÃkhyÃyate yasyÃ÷ pÃÂha-mÃtra-prayatnata÷ | seyaæ subodhinÅ ÂÅkà sadà dhyeyà manÅ«ibhi÷ || iha khalu sakala-loka-hitÃvatÃra÷ parama-kÃruïiko bhagavÃn devakÅ-nandanas tattvÃj¤Ãna-vij­mbhita-Óoka-moha-bhraæÓita-vivekatayà nija-dharma-parityÃga-pÆrvaka-para-dharmÃbhisandhinam arjunaæ dharma-j¤Ãna-rahasyopadeÓa-plavena tasmÃc choka-moha-sÃgarÃd uddadhÃra | tam eva bhagavad-upadi«Âam arthaæ k­«ïa-dvaipÃyana÷ saptabhi÷ Óloka-Óatair upanibabandha | tatra ca prÃyaÓa÷ ÓrÅ-k­«ïa-mukhÃd vini÷s­tÃn eva ÓlokÃn alikhat | kÃæÓcit tat-saÇgataye svayaæ ca vyaracayat | yathoktaæ gÅtÃ-mÃhÃtmye - gÅtà sugÅtà kartavyà kim anyai÷ ÓÃstra-vistarai÷ | yà svayaæ padmanÃbhasya mukha-padmÃd vini÷s­tà || iti | tatra tÃvad dharmak«etre ity Ãdinà | vi«Ådann idam abravÅd ity antena granthena ÓrÅ-k­«ïÃrjuna-saævÃda-prastÃvÃya kathà nirÆpyate | tata÷ param ÃsamÃptes tayor dharma-j¤ÃnÃrthe saævÃda÷ | tatra dharma-k«etra ity Ãdinà Ólokena dh­tarëÂrena hastinÃpura-sthitaæ sva-sÃrathiæ samÅpasthaæ sa¤jayaæ prati kuruk«etra-v­ttÃnte p­«Âhe sa¤jayo hastinÃpurasthito 'pi vyÃsa-prasÃda-labdha-divya-cak«u÷ kuruk«etra-v­ttÃntaæ sÃk«Ãt paÓyann iva dh­tarëÂrÃya nivedayÃmÃsa | d­«Âvà tu pÃï¬avÃnÅkam ity Ãdinà | dh­tarëÂra uvÃceti | dharmak«etra iti | bho÷ sa¤jaya | dharmak«ete dharma-bhÆmau kuruk«etre | dharma-k«etra iti kuruk«etra-viÓe«aïam | e«Ãm Ãdi-puru«a÷ kaÓcit kuru-nÃmà babhÆva | tasya kuror dharma-sthÃne mÃmakà mat-putrÃ÷ pÃï¬u-putrÃÓ ca yuyutsavo yoddhum icchanta÷ samavetÃ÷ militÃ÷ santa÷ kim akurvata kiæ k­tavanta÷ ||1|| ViÓvanÃtha÷ - gaurÃæÓuka÷ sat-kumuda-pramodÅ svÃbhikhyayà gos-tamaso nihantà | ÓrÅ-k­«ïa-caitanya-sudha-nidhir me mano 'dhiti«Âhan svaratiæ karotu || prÃcÅna-vÃca÷ suvicÃrya so 'ham aj¤o 'pi gÅtÃm­ta-leÓa-lipsu÷ | yate÷ prabhor eva mate tad atra santa÷ k«amadhvaæ ÓaraïÃgatasya || iha khalu sakala-ÓÃstrÃbhimata-ÓrÅmac-caraïa-saroja-bhajana÷ svayaæ bhagavÃn narÃk­ti-para-brahma-ÓrÅ-vasudeva-sÆnu÷ sÃk«Ãc-chrÅ-gopÃla-puryÃm avatÅryÃpÃra-paramÃtarkya-prÃpa¤cika-sakala-locana-gocarÅk­to bhavÃbdhi-nimajjamÃnÃn jagaj-janÃn udh­tya sva-saundarya-mÃdhuryÃsvÃdanayà svÅya-prema-mahÃmbudhau nimajjayÃmÃsa | Ói«Âa-rak«Ã du«Âa-nigraha-vrata-ni«ÂhÃ-mahi«Âha-prati«Âho 'pi bhuvo bhÃra-du÷khÃpahÃra-mi«eïa du«ÂÃnÃm api sva-dve«ÂÌïÃm api mahÃ-saæsÃra-grÃsÅbhÆtÃnÃm api mukti-dÃna-lak«aïaæ parama-rak«aïam eva k­tvà svÃntardhÃnottara-kÃla-jani«yamÃïÃn anÃdy-avidyÃ-bandha-nibadnhana-Óoka-mohÃdyÃkulÃn api jÅvÃn uddhartuæ ÓÃstra-k­n-muni-gaïa-gÅyamÃna-yaÓaÓ ca dhartuæ sva-priya-sakhaæ tÃd­Óa-svecchÃ-vaÓÃd eva raïa-mÆrdhany udbhÆta-Óoka-mohaæ ÓrÅmad-arjunaæ lak«yÅk­tya kÃï¬a-tritayÃtmaka-sarva-veda-tÃtparya-paryavasitÃrtha-ratnÃlaÇk­taæ ÓrÅ-gÅtÃ-ÓÃstram a«ÂÃdaÓÃdhyÃyam antarbhÆtëÂÃdaÓa-vidyaæ sÃk«Ãd vidyamÃnÅk­tam iva parama-puru«Ãrtham ÃvirbhÃvayÃmbabhÆva | tatrÃdhyÃyÃnÃæ «aÂkenan prathamena ni«kÃma-karma-yoga÷ | dvitÅyena bhakti-yoga÷ | t­tÅyena j¤Ãna-yogo darÓita÷ | tatrÃpi bhakti-yogasyÃtirahasyatvÃd ubhaya-saÇjÅvakatvenÃbhyarhitatvÃt sarva-durlabhatvÃc ca madhyavartÅk­ta÷ | karma-j¤Ãnayor bhakti-rÃhityena vaiyarthyÃt te dve bhakti-miÓre eva sammatÅk­te | bhaktis tu dvividhà kevalà pradhÃnÅbhÆtà ca | tatrÃdyà svata eva parama-prabalà | te dve karma-j¤Ãne vinaiva viÓuddha-prabhÃvatÅ aki¤canà ananyÃdi-Óabda-vÃcyà | dvitÅyà tu karma-j¤Ãna-miÓrety akhilam agre viv­tÅbhavi«yati | athÃrjunasya Óoka-mohau kathambhÆtÃv ity apek«ÃyÃæ mahÃbhÃrata-vaktà ÓrÅ-vaiÓampÃyano janamejayaæ prati tatra bhÅ«ma-parvaïi kathÃm avatÃrayati dh­tarëÂra uvÃca iti | kuruk«etre yuyutsavo yuddhÃrthaæ saÇgatà mÃmakà duryodhanÃdyÃ÷ pÃï¬avÃÓ ca yudhi«ÂhirÃdaya÷ kiæ k­tavantas tad brÆhi | nanu yuyutsava iti tvaæ bravÅ«y evÃto yuddham eva kartum udyatÃs te tad api kim akurvateti kenÃbhiprÃyeïa p­cchasÅty ata Ãha dharmak«etra iti | kuruk«etraæ deva-yajanam iti Órutes tat-k«etrasya dharma-pravartakatvaæ prasiddham | atas tat-saæsarga-mahimnà yady adharmikÃïÃm api duryodhanÃdÅnÃæ krodha-niv­ttyà dharme mati÷ syÃt | pÃï¬avÃs tu svabhÃvata eva dhÃrmikÃs tato bandhu-hiæsanam anucitam ity ubhaye«Ãm api viveke udbhÆte sandhir api sambhÃvyate | tataÓ ca mamÃnanda eveti sa¤jayaæ prati j¤Ãpayitum i«Âo bhÃvo bÃhya÷ | Ãbhyantaras tu sandhau sati pÆrvavat sakaïÂakam eva rÃjyaæ mad-ÃtmajÃnÃm iti me durvÃra eva vi«Ãda÷ | tasmÃd asmÃkÅno bhÅ«mas tv arjunena durjaya evety ato yuddham eva Óreyas tad eva bhÆyÃd iti tu tan-manorathopayogÅ durlak«ya÷ | atra dharma-k«etre iti k«etra-padena dharmasya dharmÃvatÃrasya saparikara-yudhi«Âhirasya dhÃnyasthÃnÅyatvam | tat-pÃlakasya ÓrÅ-k­«ïasya k­«i-bala-sthÃnÅyatvam | k­«ïa-k­ta-nÃnÃ-vidha-sÃhÃyyasya jala-secana-setu-bandhanÃdi-sthÃnÅyatvam | ÓrÅ-k­«ïa-saæhÃrya-duryodhanÃder dhÃnya-dve«i-dhÃnyÃkÃra-t­ïa-viÓe«a-sthÃnÅyatvaæ ca bodhitaæ sarasvatyà ||1|| Baladeva÷ -- satyÃnantÃcintya-Óakty-eka-pak«e sarvÃdhyak«e bhakta-rak«Ãtidak«e | ÓrÅ-govinde viÓva-sargÃdi-kaï¬e pÆrïÃnande nityam ÃstÃæ matir me || aj¤Ãna-nÅradhir upaiti yayà viÓe«aæ bhakti÷ parÃpi bhajate paripo«am uccai÷ | tattvaæ paraæ sphurati durgamam apy ajasraæ sÃdguïya-bh­t svaracitÃæ praïamÃmi gÅtÃm || atha sukha-cid-ghana÷ svayaæ bhagavÃn acintya-Óakti÷ puru«ottama÷ sva-saÇkalpÃyatta-vicitra-jagad-udayÃdi-viri¤cy-Ãdi-sa¤cintya-caraïa÷ sva-janmÃdi-lÅlayà sva-tulyÃn sahÃvirbhÆtÃn pÃr«adÃn prahar«ayaæs tayaiva jÅvÃn bahÆn avidyÃÓÃrdÆlÅvadanÃd vimocya svÃntardhÃnottara-bhÃvino 'nyÃnuddidhÅr«ur Ãhava-mÆrdhni svÃtma-bhÆtam apy arjunam avitarkya-sva-Óaktyà samoham iva kurvan tan-moha-vimÃrjanÃpadeÓena saparikara-svÃtma-yÃthÃtmyaika-nirÆpikÃæ sva-gÅtopani«adam upÃdiÓat | tasyÃæ khalv ÅÓvara-jÅva-prak­ti-kÃla-karmÃïi pa¤cÃrthà varïyante | te«u vibhu-saævid ÅÓvara÷ | aïu-saævij jÅva÷ | sattvÃdi-guïa-trayÃÓrayo dravyaæ prak­ti÷ | traiguïya-ÓÆnyaæ ja¬a-dravyaæ kÃla÷ | puæ-prayatna-ni«pÃdyam ad­«ÂÃdi-Óabda-vÃcyaæ karmeti | te«Ãæ lak«aïÃni | e«v ÅÓvarÃdÅni catvÃri nityÃni | jÅvÃdÅni tv ÅÓvara-vaÓyÃni | karma tu prÃg-abhÃvavad anÃdi vinÃÓi ca | tatra saævit-svarÆpo 'pÅÓvaro jÅvaÓ ca saævettÃsmad-arthaÓ ca - vij¤Ãnam Ãnandaæ brahma, ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit, mantà boddhà kartà vijÃnÃtmà puru«a÷, ity Ãdi Órute÷ | so 'kÃmayata bahu syÃm, sukham aham asvÃpsaæ na ki¤cid avedi«am ity Ãdi ÓruteÓ ca | na cobhayatra mahat-tattva-jÃto 'yam ahaÇkÃra÷ | tadà tasyÃnutpatter vilÅnatvÃc ca | sa ca sa ca kartà bhoktà siddha÷ sarvaj¤a÷ sarva-vit kartà boddhà iti padebhya÷ | anubhavit­tvaæ kahlu bhokt­tvaæ sarvÃbhyupagatam | so 'Ónute sarvÃn kÃmÃn saha brahmaïà vipaÓcità iti Órutes tÆbhayos tat pravyaktam | yadyapi saævit-svarÆpÃt saævett­tvÃdi nÃnyat prakÃÓa-svarÆpÃd raver iva prakÃÓakatvÃdi, tathÃpi viÓe«a-sÃmarthyÃt tad-anyatva-vyavahÃra÷ | viÓe«aÓ ca bheda-pratinidhir na bheda÷ | sa ca bhedÃbhÃve 'pi bheda-kÃryasya dharma-dharmi-bhÃvÃdi-vyavahÃrasya hetu÷ |sattà satÅ bhedo bhinna÷ kÃla÷ sarvadÃstÅty Ãdi«u vidvadbhi÷ pratÅta÷ | tat-pratÅty-anyathÃnupapattyà - evaæ dharmÃn p­thak paÓyaæs tÃn evÃnuvidhÃvati iti Órutyà ca siddha÷ | iha hi brahma-dharmÃn abhidhÃya tad-bheda÷ prati«idhyate | na khalu bheda-pratinidhes tasyÃpy abhÃve dharma-dharmi-bhÃva-dharma-bahutve Óakye vaktum ity anicchubhir api svÅkÃryÃ÷ syu÷ ta ime 'rthÃ÷ ÓÃstre 'smin yathÃsthÃnam anusandheyÃ÷ | iha hi jÅvÃtma-paramÃtma-tad-dhÃma tat-prÃpty-upÃyÃnÃæ svarÆpÃïi yathÃvan nirÆpyante | tatra jÅvÃtma-yÃthÃtmya-paramÃtma-yÃthÃtmyopayogitayà paramÃtma-yÃthÃtmyaæ tu tad-upÃsanopayogitayà prak­tyÃdikaæ tu paramÃtmana÷ sra«Âur upakaraïatayopadiÓyate | tad-upÃyÃÓ ca karma-j¤Ãna-bhakti-bhedÃt tredha | tatra Óruta-tat-tat-phalanair apek«eïa kart­tvÃbhiniveÓa-parityÃgena cÃnu«Âhitasya sva-vihitasya karmaïa÷ h­d-viÓuddhi-dvÃrà j¤Ãna-bhaktyor upakÃritvÃt paramparayà tat-prÃptÃv upÃyatvam | tac ca Óruti-vihita-karma hiæsÃ-ÓÆnyam atra mukhyam | mok«a-dharme pitÃ-putrÃdi-saævÃdÃt hiæsÃvat tu gauïaæ viprak­«ÂatvÃt tayos tu sÃk«Ãd eva tathÃtvam | nanu, tathÃnu«Âhitena karmaïà h­d-viÓuddhyà j¤Ãnodayena muktau satyÃæ bhaktyà ko viÓe«a÷ | ucyate, j¤Ãnam eva ki¤cid viÓe«Ãd bhaktir iti | nirïime«a-vÅk«aïa-kaÂÃk«a-vÅk«aïa-vadanayor antaraæ cid-vigrahatayÃnusandhir j¤Ãnaæ tena tat sÃlokyÃdi÷ | vicitra-lÅlÃ-rasÃÓrayatayÃnusandhis tu bhaktis tayà kro¬Åk­ta-sÃlokyÃdi-tad-varÅvasyÃnanda-lÃbha÷ pumartha÷ | bhakter j¤Ãnatvaæ tu "sac-cid-Ãnandaika-rase bhakti-yoge ti«Âhati" iti Órute÷ siddham | tad idaæ ÓravaïÃdi-bhÃvÃdi-Óabda-vyapadi«Âaæ d­«Âam | j¤Ãnasya ÓravaïÃdyÃkÃratvaæ cit-sukhasya vi«ïo÷ kuntalÃdi-pratÅkatvavat pratyetavyam iti vak«yÃma÷ | «aÂ-trike 'smin ÓÃstre prathamena «aÂkeneÓvarÃæÓasya jÅvasyÃæÓÅÓvara-bhakty-upayogi-svarÆpa-darÓanam | tac cÃntar-gata-j¤Ãna-ni«kÃma-karma-sÃdhyaæ nirÆpyate | madhyena parama-prÃpyasyÃæÓÅÓvarasya prÃpaïÅ bhaktis tan-mahima-dhÅ-pÆrvikÃbhidhÅyate | antyena tu pÆrvoditÃnÃm eveÓvarÃdÅnÃæ svarÆpÃïi pariÓodhyante | trayÃïÃæ «aÂkÃnÃæ karma-bhakti-j¤Ãna-pÆrvatÃ-vyapadeÓas tu tat-tat-prÃdhÃnyenaiva | carame bhakte÷ pratipatteÓ coktis tu ratna-sampuÂordhva-likhita-tat-sÆcaka-lipi-nyÃyena | asya ÓÃstrasya ÓraddhÃlu÷ sad-dharma-ni«Âho vijitendriyo 'dhikÃrÅ | sa ca sa-ni«Âha-parini«Âhita-nirapek«a-bhedÃt trividha÷ | te«u svargÃdi-lokÃn api did­k«r ni«Âhayà sva-dharmÃn hary-arcana-rÆpÃn Ãcaran prathama÷ | loka-saæjigh­k«ayà tÃn Ãcaran hari-bhakti-nirato dvitÅya÷ | sa ca sa ca sÃÓrama÷ | satya-tapo-japÃdibhir viÓuddha-citto hary-eka-niratas t­tÅyo nirÃÓrama÷ | vÃcya-vÃcaka-bhÃva÷ sambandha÷ | vÃcya ukta-lak«aïa÷ ÓrÅ-k­«ïa÷ | vÃcakas tad-gÅtÃ-ÓÃstraæ tÃd­Óa÷ so 'tra vi«aya÷ | aÓe«a-kleÓa-niv­tti-pÆrvakas tat-sÃk«Ãt-kÃras tu prayojanam ity anubandha-catu«Âayam | atreÓvarÃdi«u tri«u brahma-Óabdo 'k«ara-ÓabdaÓ ca baddha-jÅve«u tad-dehe«u ca k«ara-Óabda÷ | ÅÓvara-jÅva-dehe manasi buddhau dh­tau yatne cÃtma-Óabda÷ | triguïÃyÃæ vÃsanÃyÃæ ÓÅle svarÆpe ca prak­ti-Óabda÷ | sattÃbhiprÃya-svabhÃva-padÃrtha-janmasu kriyÃsv Ãtmasu ca bhÃva-Óabda÷ | karmÃdi«u tri«u citta-v­tti-nirodhe ca yoga-Óabda÷ paÂhyate | etac chÃstraæ khalu svayaæ bhagavata÷ sÃk«Ãd vacanaæ sarvata÷ Óre«Âhaæ -- gÅtà sugÅtà kartavyà kim anyai÷ ÓÃstra-vistarai÷ | yà svayaæ padmanÃbhasya mukha-padmÃd vini÷s­tà || iti pÃdmÃt | dh­tarëÂrÃdi-vÃkyaæ tu tat-saÇgati-lÃbhÃya dvaipÃyanena viracitam | tac ca lavaïÃkara-nipÃta-nyÃyena tan-mayam ity upodghÃta÷ | saÇgrÃma-mÆrdhni saævÃdo yo 'bhÆd govinda-pÃrthayo÷ | tat-saÇgatyai kathÃæ prÃkhyÃd gÅtÃsu prathame muni÷ || iti tÃvad bhagavad-arjuna-saævÃdaæ prastautuæ kathà nirÆpyate| dharmak«etre ity Ãdibhi÷ sapta-viæÓatyà | tad-bhagavata÷ pÃrtha-sÃrathyaæ vidvÃn dh­tarëÂra÷ sva-putra-vijaye sandihÃna÷ sa¤jayaæ p­cchatÅty Ãha | janmejayaæ prati vaiÓampÃyana÷ dh­tarëÂra uvÃceti | yuyutsavo yoddhum icchavo mÃmakà mat-putrÃ÷ pÃï¬avÃÓ ca kuruk«etre samavetÃ÷ kim akurvateti | nanu yuyutsava÷ samavetà iti tvam evÃtthya tato yudherann eva puna÷ kim akurvateti kas te bhÃva iti cet, tatrÃha - dharmak«etra iti | "yad anu kuruk«etraæ devÃnÃæ deva-yajanaæ sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ brahma-sadanam ity Ãdi-ÓravaïÃd dharma-prarohi-bhÆmi-bhÆtaæ kuruk«etraæ prasiddham | tat-prabhÃvÃd vina«Âa-vidve«Ã mat-putrÃ÷ kiæ pÃï¬avebhyas tad-rÃjyaæ dÃtuæ niÓcikyu÷ | kiæ vÃ, pÃï¬avÃ÷ sadaiva dharma-ÓÅlà dharma-k«etre tasmin kula-k«aya-hetukÃd adharmÃd bhÅtà vana-praveÓam eva Óreyo vimam­Óur iti | he sa¤jayeti vyÃsa-prasÃdÃd vina«Âa-rÃga-dve«as tvaæ tathyaæ vadety-artha÷ | pÃï¬avÃnÃæ mÃmakatvÃnuktir dh­tarëÂrasya te«u droham abhivyanakti | dhÃnya-k«etrÃt tad-virodhinÃæ dhÃnyÃbhÃsÃnÃm iva dharma-k«etrÃt tad-virodhinÃæ dharmÃbhÃsÃnÃæ tvat-putrÃïÃm apagamo bhÃvÅti dharma-k«etra-Óabdena gÅr-devyà vyajyate ||1|| __________________________________________________________ BhG 1.2 saæjaya uvÃca d­«Âvà tu pÃï¬avÃnÅkaæ vyƬhaæ duryodhanas tadà | ÃcÃryam upasaægamya rÃjà vacanam abravÅt ||2|| ÁrÅdhara÷ - sa¤jaya uvÃca d­«Âvety-Ãdi | pÃï¬avÃnÃm anÅkaæ sainyaæ vyƬhaæ vyÆha-racanayà adhi«Âhitaæ d­«Âvà droïÃcÃrya-samÅpaæ gatvà rÃjà duryodhano vak«yamÃïaæ vacanam uvÃca ||2|| ViÓvanÃtha÷ - vidita-tad-abhiprÃyas tad-ÃÓÃæsitaæ yuddham eva bhavet | kintu tan-manoratha-pratikulam iti manasi k­tvà uvÃca d­«Âveti | vyƬhaæ vyÆha-racanayÃvasthitam | rÃjà duryodhana÷ sÃntarbhayam uvÃca | paÓyaitÃm iti navabhi÷ Ólokai÷ ||2|| Baladeva÷ - evaæ janmÃndhasya praj¤Ã-cak«u«o dh­tarëÂrasya dharma-praj¤Ã-vilopÃn mohÃndhasya mat-putra÷ kadÃcit pÃï¬avebhyas tad-rÃjyaæ dadyÃd iti vimlÃna-cittasya bhÃvaæ vij¤Ãya dharmi«Âha÷ sa¤jayas tvat-putra÷ kadÃcid api tebhyo rÃjyaæ nÃrpayu«yatÅti tat-santo«am utpÃdayann Ãha d­«Âveti | pÃï¬avÃnÃm anÅkaæ sainyaæ vyƬhaæ vyÆha-racanayÃvasthitam | ÃcÃryaæ dhanur-vidyÃ-pradaæ droïam upasaÇgamya svayam eva tad-antikaæ gatvà rÃjà rÃja-nÅti-nipuïa÷ vacanam alpÃk«aratvaæ gambhÅrÃrthatvaæ saÇkrÃnta-vacana-viÓe«am | atra svayam ÃcÃrya-sannidhigamanena pÃï¬ava-sainya-prabhÃva-darÓana-hetukaæ tasyÃntar-bhayaæ guru-gauraveïa tad-antikaæ svayam ÃgatavÃn asmÅti bhaya-saÇgopanaæ ca vyajyate | tad idaæ rÃja-nÅti-naipuïyÃd iti ca rÃja-padena ||2|| __________________________________________________________ BhG 1.3 paÓyaitÃæ pÃï¬uputrÃïÃm ÃcÃrya mahatÅæ camÆm | vyƬhÃæ drupadaputreïa tava Ói«yeïa dhÅmatà ||3|| ÁrÅdhara: tad eva vacanam Ãha paÓyaitÃm ity Ãdibhi÷ navabhi÷ Ólokai÷ | paÓyety Ãdi he ÃcÃrya | pÃï¬avÃnÃæ mahatÅæ vitatÃæ camÆæ senÃæ paÓya | tava Ói«yeïa drupada-putreïa dh­«Âadyumnena vyƬhÃæ vyÆha-racanayÃdhi«ÂhitÃm ||3|| ViÓvanÃtha: drupada-putreïa dh­«Âadyumnena tava Ói«yeïa sva-vadhÃrtham utpanna iti jÃnatÃpi tvayÃyam adhyÃpita iti tava manda-buddhitvam | dhÅmateti Óatror api tvatta÷ sakÃÓÃt tvad-vadhopÃya-vidyà g­hÅtety asya mahÃbuddhitvaæ phal-kÃle 'pi paÓyeti bhÃva÷ ||3|| Baladeva: tat tÃd­Óaæ vacanam Ãha paÓyaitÃm ity Ãdinà | priya-Ói«ye«u yudhi«ÂhirÃdi«u snehÃtiÓayÃd ÃcÃryo na yudhyed iti vibhÃvya tat-kopotpÃdanÃya tasmiæs tad-avaj¤Ãæ vya¤jayann Ãha etÃm iti | etÃm atisannihitÃæ prÃgalbhyenÃcÃryam atiÓÆraæ ca tvÃm avigaïayya sthitÃæ d­«Âvà tad-avaj¤Ãæ pratÅhÅti, vyƬhÃæ vyÆha-racanayà sthÃpitÃæ | drupada-putreïeti tvad-vairiïà drupadena tvad-vadhÃya dh­«Âadyumna÷ putro yaj¤Ãgni-kuï¬Ãd utpÃdito 'stÅti | tava Ói«yeïeti tvaæ sva-Óatruæ jÃnann api dhanur-vidyÃm adhyÃpitavÃn asÅti tava manda-dhÅtvam | dhÅmateti Óatros tvattas tvad-vadhopÃyo g­hÅta iti tasya sudhÅtvam | tvad-apek«yakÃritaivÃsmÃkam anartha-hetur iti ||3|| __________________________________________________________ BhG 1.4-6 atra ÓÆrà mahe«vÃsà bhÅmÃrjunasamà yudhi | yuyudhÃno virÃÂaÓ ca drupadaÓ ca mahÃratha÷ ||4|| dh­«ÂaketuÓ cekitÃna÷ kÃÓirÃjaÓ ca vÅryavÃn | purujit kuntibhojaÓ ca ÓaibyaÓ ca narapuægava÷ ||5|| yudhÃmanyuÓ ca vikrÃnta uttamaujÃÓ ca vÅryavÃn | saubhadro draupadeyÃÓ ca sarva eva mahÃrathÃ÷ ||6|| ÁrÅdhara: atrety Ãdi | atra asyÃæ camvÃm | i«avo bÃïà asyas te k«ipyante ebhir iti i«ÃsÃ÷ dhanÆæ«i | mahÃnta i«vÃso ye«Ãæ te mahe«vÃsÃ÷ | bhÅmÃrjunau tÃvad atrÃtiprasiddhau yoddhÃrau | tÃbhyÃæ samÃ÷ ÓÆrÃ÷ Óauryeïa k«Ãtra-dharmeïopetÃ÷ santi | tÃn eva nÃmabhir nirdiÓati yuyudhÃna÷ sÃtyaki÷ | kiæ ca dh­«Âaketur iti | vikrÃnto yudhÃmanyur nÃmaika÷ | saubhadro 'bhimanyur draupadeyÃ÷ draupadyÃæ pa¤cabhyo yudhi«ÂhirÃdibhyo jÃtÃ÷ putrÃ÷ prativindhyÃdaya÷ pa¤ca | mahÃrathÃdÅnÃæ lak«aïam - eko daÓa sahasrÃïi yodhayed yas tu dhanvinÃm | Óastra-ÓÃstra-pravÅïaÓ ca mahÃrtha iti sm­ta÷ || amitÃn yodhayed yas tu samprokto 'tirathas tu sa÷ | caikena yo yudhyet tan-nyÆno 'rdha-ratha÷ sm­ta÷ || iti ||4-6|| ViÓvanÃtha: atra camvÃm | mahÃnta÷ ÓatrubhiÓ chettum aÓakyà i«vÃsà dhanÆæ«i ye«Ãæ te | yuyudhÃna÷ sÃtyaki÷ | saubhadro 'bhimanyu÷ | draupadeyà yudhi«ÂhirÃdibhya÷ pa¤cabhyo jÃtÃ÷ prativindhyÃdaya÷ | mahÃrathÃdÅnÃæ lak«aïam - eko daÓa sahasrÃïi yodhayed yas tu dhanvinÃm | Óastra-ÓÃstra-pravÅïaÓ ca mahÃrtha iti sm­ta÷ || amitÃn yodhayed yas tu samprokto 'tirathas tu sa÷ | caikena yo yudhyet tan-nyÆno 'rdha-ratha÷ sm­ta÷ || iti ||4-6|| ÁrÅdhara: nanv ekena dh­«ÂadyumnenÃdhi«ÂhitÃlpikà senÃsmadÅyenaikenaiva sujeyà syÃd atas tvaæ mà trÃsÅr iti cet tatrÃha atreti | atra camvÃæ mahÃnta÷ ÓatrubhiÓ chettum aÓakyà i«vÃsÃÓ cÃpà ye«Ãæ te | yuddha-kauÓalam ÃÓaÇkyÃha bhÅmeti | yuyudhÃna÷ sÃtyaki÷ | mahÃratha iti yuyudhÃnÅdÃnÃæ trayÃïÃm | nara-puÇgava iti purujid-ÃdÅnÃæ trayÃïÃm | yudyeti vikrÃnta iti yudhÃmanyo÷ | vÅryavÃn ity uttamaujasaÓ ceti viÓe«aïam | saubhadro 'bhimanyu÷ | draupadeyà yudhi«ÂhirÃdibhya÷ pa¤cabhya÷ kramÃd draupadyÃæ jÃtÃ÷ prativindhya-Órutasena-ÓrutakÅrti-ÓatÃnÅka-ÓrutakarmÃkhyÃ÷ pa¤ca-putrÃ÷ | ca-ÓabdÃd anye ca ghaÂotkacÃdaya÷ | pÃï¬avÃs tv atikhyÃtatvÃt na gaïitÃ÷ | ye ete saptadaÓa gaïitÃ÷, ye cÃnye tat-pak«ÅyÃs te sarve mahÃrathà eva | atirathasyÃpy upalak«aïam etat | tal-lak«aïaæ coktam - eko daÓa sahasrÃïi yodhayed yas tu dhanvinÃm | Óastra-ÓÃstra-pravÅïaÓ ca mahÃrtha iti sm­ta÷ || amitÃn yodhayed yas tu samprokto 'tirathas tu sa÷ | caikena yo yudhyet tan-nyÆno 'rdha-ratha÷ sm­ta÷ || iti ||4-6|| __________________________________________________________ BhG 1.7 asmÃkaæ tu viÓi«Âà ye tÃn nibodha dvijottama | nÃyakà mama sainyasya saæj¤Ãrthaæ tÃn bravÅmi te ||7|| ÁrÅdhara: asmÃkam iti | nibodha budhyasva | nÃyakà netÃra÷ | saæj¤Ãrthaæ samyag j¤ÃnÃrtham ||7|| ViÓvanÃtha: nibodha budhyasva | saæj¤Ãrthaæ samyag j¤ÃnÃrtham ||7|| Baladeva: tarhi kiæ pÃï¬ava-sainyÃd bhÅto 'sÅty ÃcÃrya-bhÃvaæ sambhÃvyÃntarjÃtÃm api bhÅtim ÃcchÃdayan dhÃr«ÂyenÃha - asmÃkam iti | asmÃkaæ sarve«Ãæ madhye ye viÓi«ÂÃ÷ paramotk­«Âà budhyÃdi-bala-ÓÃlino nÃyakà netÃra÷ | tÃn saæj¤Ãrthaæ samyak j¤ÃnÃrthaæ bravÅmÅti | pÃï¬ava-premïà tvaæ cen no yotsyase, tadÃpi bhÅ«mÃdibhir mad-vijaya÷ setsyaty eveti tat kopotpÃdanÃrthaæ dyotyam ||7|| __________________________________________________________ BhG 1.8-9 bhavÃn bhÅ«maÓ ca karïaÓ ca k­paÓ ca samitiæjaya÷ | aÓvatthÃmà vikarïaÓ ca saumadattir jayadratha÷ ||8|| anye ca bahava÷ ÓÆrà madarthe tyaktajÅvitÃ÷ | nÃnÃÓastrapraharaïÃ÷ sarve yuddhaviÓÃradÃ÷ ||9|| ÁrÅdhara: tÃn e«Ãha bhavÃn iti dvÃbhyÃm | bhavÃn droïa÷ | samitiæ saægrÃmaæ jayatÅti tathà | saumadatti÷ somadattasya putro bhÆriÓravÃ÷ | anye ceti mad-arthe mat-prayojanÃrthaæ jÅvitaæ tyaktum adhyavasità ity artha÷ | nÃnà anekÃni ÓastrÃni praharaïa-sÃdhanÃni ye«Ãæ te | yuddhe viÓÃradà nipuïà ity artha÷ ||8-9|| ViÓvanÃtha: saumadattir bhÆriÓravÃ÷ | tyakta-jÅvità iti jÅvita-tyÃgenÃpi yadi mad-upakÃra÷ syÃt tadà tad api kartuæ prav­ttà ity artha÷ | vastutas tu mayaivaite nihatÃ÷ pÆrvam eva nimitta-mÃtraæ bhava savyasÃcin iti bhagavad-ukter duryodhana-sarasvatÅ satyam evÃha sma || 8-9|| Baladeva: bhavÃn iti | bhavÃn droïa÷ | vikarïo mad-bhrÃtà kani«Âha÷ | saumadattir bhÆriÓravÃ÷ | samiti¤jaya÷ saægrÃma-vijayÅti droïÃdÅnÃæ saptÃnÃæ viÓe«aïam | nanv etÃvanta eva mat-sainye viÓi«ÂÃ÷ kintv asaÇkhyeyÃ÷ santÅty Ãha anye ceti | bahavo jayadratha-k­tavarma-Óalya-prabh­taya÷ | tyaktety-Ãdi karmaïi ni«Âhà jÅvitÃni tyaktuæ k­ta-niÓcayà ity artha÷ | itthaæ ca te«Ãæ sarve«Ãæ mayi snehÃtirekÃt ÓauryÃtirekÃd yuddha-pÃï¬ityÃc ca mad-vijaya÷ siddhyed eveti dyotyate ||8-9|| __________________________________________________________ BhG 1.10 aparyÃptaæ tad asmÃkaæ balaæ bhÅ«mÃbhirak«itam | paryÃptaæ tv idam ete«Ãæ balaæ bhÅmÃbhirak«itam ||10|| ÁrÅdhara: tata÷ kiæ? ata Ãha - aparyÃptam ity Ãdi | tat tathÃbhÆtai÷ vÅrair yuktam api bhÅ«meïÃbhirak«itam api asmÃkaæ balaæ sainyaæ aparyÃptaæ tai÷ saha yoddhuæ asamarthaæ bhÃti | idam ete«Ãæ pÃï¬avÃnÃæ balaæ bhÅmÃbhirak«itam sat paryÃptaæ samarthaæ bhÃti | bhÅ«masyobhaya-pak«apÃtitvÃt asmad-balaæ pÃï¬ava-sainyæ pratyasamartham | bhÅmasyika-pak«apÃtitvÃt pÃï¬avÃnÃæ balaæ samartham ||10|| ViÓvanÃtha: aparyÃptam aparipÆrïam | pÃï¬avai÷ saha yoddhuæ ak«amam ity artha÷ | bhÅ«meïÃtisÆk«ma-buddhinà Óastra-ÓÃstra-pravÅïenÃbhito rak«itam api bhÅ«masyobhaya-pak«apÃtitvÃt | ete«Ãæ pÃï¬avÃnÃæ tu bhÅmena sthÆla-buddhinà Óastra-ÓÃstrÃnabhij¤o 'pi rak«itam paryÃptaæ paripÆrïam | asmÃbhi÷ saha yuddhe pravÅïam ity artha÷ ||10|| Baladeva: nanv ubhayo÷ sainyayos taulyÃt tavaiva vijaya÷ katham ity ÃÓaÇkya sva-sainyÃdhikyam Ãha aparyÃptam iti | aparyÃptam aparimitam asmÃkaæ balam | tatrÃpi bhÅ«meïa mahÃ-buddhimatÃtirathenÃbhirak«itam | ete«Ãæ pÃï¬avÃnÃæ balaæ tu paryÃptaæ parimitam | tatrÃpi bhÅmena tuccha-buddhinÃrdharathenÃbhirak«itam | ata÷ siddha-vijayo 'ham ||10|| __________________________________________________________ BhG 1.11 ayane«u ca sarve«u yathÃbhÃgam avasthitÃ÷ | bhÅ«mam evÃbhirak«antu bhavanta÷ sarva eva hi ||11|| ViÓvanÃtha: tasmÃd yu«mÃbhi÷ sÃvadhÃnair bhavituvyam ity Ãha ayane«u vyÆha-praveÓa-mÃrge«u yathÃ-bhÃgaæ vibhaktÃ÷ svÃæ svÃæ raïa-bhÆmim aparityajyaivÃvasthità bhavanto bhÅ«mam evÃbhitas tathà rak«antu yathÃnyair yudhyamÃno 'yaæ p­«Âhata÷ kaiÓcin na hanyate | bhÅ«ma-balenaivÃsmÃkaæ jÅvitam iti bhÃva÷ ||11|| Baladeva: athaivaæ mad-ukti-bhÃvaæ vij¤ÃyÃcÃryaÓ ced udÃsÅta tadà mat-kÃrya-k«atir iti vibhÃvya tasmin sva-kÃrya-bhÃram arpayann Ãha ayane«v iti | ayane«u sainya-praveÓa-vartmasu yathÃbhÃgaæ vibhaktÃæ svÃæ svÃæ yuddha-bhÆmim aparityajyÃvasthità bhavanto bhavad-Ãdayo bhÅ«mame evÃbhito rak«antu yuddhÃbhiniveÓÃt pÃrÓvata÷ p­«ÂhataÓ cÃpaÓyantaæ taæ yathÃnyo na vihanyÃt tathà kurvantv ity artha÷ | senÃpatau bhÅ«me nirbodhe mad-vijaya-siddhir iti bhÃva÷ | ayam ÃÓaya÷ - bhÅ«mo 'smÃkaæ pityÃmaha÷ | bhavÃæs tu guru÷ | tau yuvÃm asmad ekÃnta-hitai«iïau viditau | yÃvak«a-sadasi mad-anyÃyaæ vidantÃv api draupadyà nyÃyaæ p­«Âau nÃvocatÃæ mayà tu pÃï¬ave«u pratÅtaæ snehÃbhÃsaæ tyÃjayituæ tathà niveditam iti ||11|| __________________________________________________________ BhG 1.12 tasya saæjanayan har«aæ kuru-v­ddha÷ pitÃmaha÷ | siæha-nÃdaæ vinadyoccai÷ ÓaÇkhaæ dadhmau pratÃpavÃn ||12|| ÁrÅdhara: tad evaæ bahu-mÃna-yuktaæ rÃja-vÃkyaæ Órutvà bhÅ«ma÷ kiæ k­tavÃn | tad Ãha tasyety Ãdi | tasya rÃj¤o har«aæ kurvan pitÃmaho bhÅ«ma uccair mahÃntaæ siæha-nÃdaæ vinadya k­tvà ÓaÇkhaæ dadhmau vÃditavÃn ||12|| ViÓvanÃtha: tataÓ ca sva-saæmÃna-Óravaïa-janita-har«as tasya duryodhanasya bhava-vidhvaæsanena har«aæ sa¤anayituæ kuru-v­ddho bhÅ«ma÷ siæha-nÃdam iti upamÃne karmaïi ceti ïamul siæha iva vinadyety artha÷ ||12|| Baladeva: evaæ duryodhana-k­tÃæ sva-stutim avadhÃrya sa-har«o bhÅ«mas tad-antar-jÃtÃæ bhÅtim utsÃdayituæ ÓaÇkhaæ dadhmÃv ity Ãha | siæha-nÃdam ity upamÃne karmaïi ceti pÃïini-sÆtrÃt ïamul | cÃt kartary upamÃne ity artha÷ | siæha iva vinadyety artha÷ | mukhata÷ ki¤cid anuktvà ÓaÇkha-nÃda-mÃtra-karaïena jaya-parÃjayau khalv ÅÓvarÃdhÅnau tvad-arthe k«atra-dharmeïa dehaæ tyak«yÃmÅti vyajyate ||12|| __________________________________________________________ BhG 1.13 tata÷ ÓaÇkhÃÓ ca bheryaÓ ca païavÃnakagomukhÃ÷ | sahasaivÃbhyahanyanta sa Óabdas tumulo 'bhavat ||13|| ÁrÅdhara: tad evaæ senÃpate÷ bhÅ«masya yuddhotsavam Ãlokya sarvato yuddhotsava÷ prav­tta iy Ãha tata ity Ãdinà | païavà mÃrdalÃ÷ | ÃnakÃ÷ gomukhÃÓ ca vÃdya-viÓe«Ã÷ | sahasà tat-k«aïam evÃbhyahanyanta vÃditÃ÷ | sa ca ÓaÇkhÃdi-Óabdas tumulo mahÃn abhÆt ||13|| ViÓvanÃtha: tataÓ cobhayatraiva yuddhotsÃha÷ prav­tta ity Ãha tata iti | païavà mÃrdalÃ÷ | ÃnakÃ÷ paÂahÃ÷ | gomukhà vÃdya-viÓe«Ã÷ ||13|| Baladeva: tata iti | senÃpatau bhÅ«me prav­tte tat-sainye sahasà tat-k«aïam eva ÓaÇkhÃdayo 'bhyahanyanta vÃditÃ÷ | karma-kartari prayoga÷ | païavÃdayas trayo vÃditra-bhedÃ÷ | sa Óabdas tumula ekÃkÃratayà mahÃn ÃsÅt ||13|| __________________________________________________________ BhG 1.14 tata÷ Óvetair hayair yukte mahati syandane sthitau | mÃdhava÷ pÃï¬avaÓ caiva divyau ÓaÇkhau pradadhmatu÷ ||14|| ÁrÅdhara: tata÷ pÃï¬ava-sainye prav­ttaæ yuddhotsÃham Ãha tata ity Ãdibhi÷ pa¤cabhi÷ | tata÷ kaurava-sainya-vÃdya-kolÃhalÃnantaraæ mahati syandane rathe sthitau santau ÓrÅ-k­«ïÃrjunau divyau ÓaÇkhau prakar«eïa dadhmatur vÃdayÃmÃsatu÷ | ||12|| ViÓvanÃtha: Nothing ||14|| Baladeva: atha pÃï¬ava-sainye prav­ttaæ yuddhosavam Ãha tata iti | anye«Ãm api ratha-sthitatve saty api k­«ïÃrjunayo÷ ratha-sthitatvoktis tad-rathasyÃgni-dattatvaæ trailokya-vijet­tvaæ mahÃ-prabhavatvaæ ca vyajyate ||14|| __________________________________________________________ BhG 1.15-18 päcajanyaæ h­«ÅkeÓo devadattaæ dhanaæjaya÷ | pauï¬raæ dadhmau mahÃÓaÇkhaæ bhÅmakarmà v­kodara÷ ||15|| anantavijayaæ rÃjà kuntÅputro yudhi«Âhira÷ | nakula÷ sahadevaÓ ca sugho«amaïipu«pakau ||16|| kÃÓyaÓ ca parame«vÃsa÷ Óikhaï¬Å ca mahÃratha÷ | dh­«Âadyumno virÃÂaÓ ca sÃtyakiÓ cÃparÃjita÷ ||17|| drupado draupadeyÃÓ ca sarvaÓa÷ p­thivÅpate | saubhadraÓ ca mahÃbÃhu÷ ÓaÇkhÃn dadhmu÷ p­thak p­thak ||18|| ÁrÅdhara: tad eva vibhÃgena darÓayann Ãha päcajanyam iti | päcajanyÃdÅni nÃmÃni ÓrÅ-k­«ïÃdi-ÓaÇkhÃnÃm | bhÅma÷ ghoraæ karma yasya sa÷ | v­kavat udaraæ yasya sa v­kodaro mahÃ-ÓaÇkhaæ pauï¬raæ dadhmÃv iti | ananteti | nakula÷ sugho«aæ nÃma ÓaÇkhaæ dadhmau | sahadevo maïipu«pakaæ nÃma | kÃÓyaÓ ceti | kÃÓya÷ kÃÓirÃja÷ | kathambhÆta÷ | parama÷ Óre«Âha÷ i«vÃso dhanur yasya sa÷ | drupada iti | he p­thivÅpate dh­tarëÂra ||15-18|| ViÓvanÃtha: päcajanyÃdaya÷ ÓaÇkhÃdÅnÃæ nÃmÃni | aparÃjita÷ kenÃpi parÃjetum aÓakyatvÃt | athavà cÃpena dhanu«Ã rÃjita÷ pradÅpta÷ ||15-18|| Baladeva: päcajanyam ity Ãdi päcajanyÃdaya÷ k­«ïÃdi-ÓaÇkhÃnÃm ÃhvayÃ÷ | atra h­«ÅkeÓa-Óabdena parameÓvara-sahÃyitvam | päcajanyÃdi-Óabdai÷ prasiddhÃhvayÃneka-divya-ÓaÇkhavattvam | rÃjà bhÅmakarmà dhana¤jaya ity ebhir yudhi«ÂhirÃdÅnÃæ rÃja-sÆya-yÃjitva-hi¬imbÃdi-nihant­tva-digvijayÃh­tÃnanta-dhanatvÃni ca vyajya pÃï¬ava-senÃ-sÆtkar«a÷ sÆcyate | para-senÃsu tad-abhÃvÃd apakar«aÓ ca | kÃÓya iti | kÃÓya÷ kÃÓirÃja÷ | parame«vÃsa÷ mahÃ-dhurdhara÷ | cÃparÃjito dhanu«Ã dÅpta÷ | drupada iti | p­thivÅpate he dh­tarëÂreti tava durmantraïodaya÷ kula-k«aya-lak«aïo ' nartha÷ samÃsata iti sÆcyate ||15-18|| __________________________________________________________ BhG 1.19 sa gho«o dhÃrtarëÂrÃïÃæ h­dayÃni vyadÃrayat | nabhaÓ ca p­thivÅæ caiva tumulo vyanunÃdayan ||19|| ÁrÅdhara - sa ca ÓaÇkhÃnÃæ nÃdas tvadÅyÃnÃæ mahÃbhayaæ janayÃmÃsety Ãha sa gho«a ity Ãdi | dhÃrtarëÂrÃïÃæ tvadÅyÃnÃæ h­ï¬ayÃïi vyadÃrayat vidÃritavÃn | kiæ kurvan | nabhaÓ ca p­thivÅæ caiva tumulo 'bhyanunÃdayan pratidhvanibhir apÆryan ||19|| ViÓvanÃtha - Nothing. Baladeva - sa iti | pÃï¬avai÷ k­ta÷ ÓaÇkha-nÃdo dhÃrtarëÂrÃïÃæ bhÅ«mÃdÅnÃæ sarve«Ãæ h­ï¬ayÃïi vyadÃrayat | tad-vidÃraïa-tulyÃæ pŬÃm ajanayad ity artha÷ | tumulo 'titÅvra÷ abhyanunÃdayan pratidhvanibhi÷ pûryann ity artha÷ | dhÃrtarëÂrai÷ k­tas tu ÓaÇkhÃdinÃdas tumulo 'pi te«Ãæ ki¤cid api k«obhaæ nÃjanayat tathÃnukter iti bodhyam ||19|| __________________________________________________________ BhG 1.20-23 atha vyavasthitÃn d­«Âvà dhÃrtarëÂrÃn kapidhvaja÷ | prav­tte ÓastrasaæpÃte dhanur udyamya pÃï¬ava÷ ||20|| ÁrÅdhara - etasmin samaye ÓrÅ-k­«ïam arjuno vij¤ÃpayÃmÃsety Ãha atha ity Ãdibhi÷ caturbhi÷ Ólokai÷ | atheti athÃnantaraæ vyavasthitÃn yuddhodyogena sthitÃn | kapidhvajo 'rjuna÷ ||20|| ViÓvanÃtha - Nothing. Baladeva - evaæ dhÃrtarëÂrÃïÃæ yuddhe bhÅtiæ pradarÓya pÃï¬avÃnÃæ tu tatrotsÃham Ãha atheti sÃrdhakena | atha ripu-ÓaÇkha-nÃda-k­totsÃha-bhaÇgÃnantaraæ vyavasthitÃn tad-bhaÇga-virodhi-yuyutsayÃvasthitÃn dhÃrtarëÂrÃn bhÅ«mÃdÅn kapidhvajo 'rjuno yena ÓrÅ-dÃÓarather api mahÃnti kÃryÃni purà sÃdhitÃni tena mahÃvÅreïa dhvajam adhiti«¤hità hanumatÃnug­hÅto bhaya-gandha-ÓÆnya ity artha÷ | he mahÅpate prav­tte pravartamÃne | h­«ÅkeÓam iti h­«ÅkeÓaæ sarvendriya-pravartakaæ k­«ïaæ tad idaæ vÃkyam uvÃceti | sarveÓvaro harir ye«Ãæ niyojyas te«Ãæ tad ekÃnta-bhaktÃnÃæ pÃï¬avÃnÃæ vijaye sandeha-gandho 'pi neti bhÃva÷ ||20|| __________________________________________________________ BhG 1.21-23 h­«ÅkeÓaæ tadà vÃkyam idam Ãha mahÅpate | senayor ubhayor madhye rathaæ sthÃpaya me 'cyuta ||21|| yÃvad etÃn nirÅk«e 'haæ yoddhukÃmÃn avasthitÃn | kair mayà saha yoddhavyam asmin raïasamudyame ||22|| yotsyamÃnÃn avek«e 'haæ ya ete 'tra samÃgatÃ÷ | dhÃrtarëÂrasya durbuddher yuddhe priyacikÅr«ava÷ ||23|| ÁrÅdhara - tad eva vÃkyam Ãha senayor ubhayor ity Ãdi | yÃvad etÃn iti | nanu tvaæ yoddhà na tu yuddha-prek«akas tatrÃha kair mayety Ãdi | kai÷ saha mayà yoddhavyam | yotsyamÃnÃn iti dhÃrtarëÂrasya duryodhanasya priyaæ kartum icchanto ye iha samÃgatÃ÷ tÃn ahaæ drak«yÃmi yÃvat | tÃvad ubhayo÷ senayor madhye me rathaæ sthÃpayety anvaya÷ ||21-23|| ViÓvanÃtha - Nothing. Baladeva -arjuna-vÃkyam Ãha senayor iti | he acyutedi svabhÃva-siddhÃd bhakta-vÃtsalyÃt pÃramaiÓvaryÃc ca na cyavase smeti tena tena ca niyantirto bhaktasya me vÃkyÃt tatra rathaæ sthitaæ kuru nirbhaya tatra ratha-sthÃpane phalam Ãha yÃvad iti | yoddhu-kÃmÃn na tu sahÃsmÃbhi÷ sandhiæ cikÅr«Æn | avasthitÃn na tu bhÅtyà pracalitÃn | nanu tvaæ yoddhÃ, na tu yuddha-prek«akas tatas tad-darÓanena kim iti cet tatrÃha kair iti | asmin bandhÆnÃm eva mitho raïodyoge kair bandhubhi÷ saha mama yuddhaæ bhÃvÅty etaj-j¤ÃnÃyaivaa madhye ratha-sthÃpanam iti | nanu bandhutvÃd eet sandhim eva vidhÃtsyantÅti cet tatrÃha yotsyamÃnÃn iti na tu sandhiæ vidhÃsyata÷ | avek«e pratyemi | durbuddhe÷ kudhiya÷ svajÅvanopÃyÃnabhij¤asya yuddhe na tu durbuddhy-apanayane | ato mad-yuddha-pratiyogi-nirÅk«aïaæ yuktam iti ||21-23|| __________________________________________________________ BhG 1.24-25 evam ukto h­«ÅkeÓo gu¬ÃkeÓena bhÃrata | senayor ubhayor madhye sthÃpayitvà rathottamam ||24|| bhÅ«ma-droïa-pramukhata÷ sarve«Ãæ ca mahÅk«itÃm | uvÃca pÃrtha paÓyaitÃn samavetÃn kurÆn iti ||25|| ÁrÅdhara: tata÷ kiæ v­ttam | ity apek«ÃyÃæ sa¤jaya uvÃca evam ukta ity Ãdi | u¬Ãkà nidrà tasya ÅÓena jita-nidreïa arjunena evam ukta÷ san | he bhÃrata, he dh­tarëÂra senayor madhye rathÃnÃm uttamaæ rathaæ h­«ÅkeÓa÷ sthÃpitavÃn | bhÅ«ma-droïa iti mahÅk«itÃæ rÃj¤Ãæ ca pramukhata÷ sammukhe rathaæ sthÃpayitvà | he pÃrtha etÃn kurÆn paÓyeti ÓrÅ-bhagavÃn uvÃca ||24-25|| ViÓvanÃtha: h­«ÅkeÓa÷ sarvendriya-niyantÃpy evam ukto 'rjunenÃdi«Âa÷ | arjuna-vÃg-indriya-mÃtreïÃpi niyamyo 'bhÆd ity aho prea-vaÓyatvaæ bhagavata iti bhÃva÷ | gu¬ÃkeÓena gu¬Ã yathà mÃdhurya-mÃtra-prakÃÓakÃs tat tathà svÅya-sneha-rasÃsvÃda-prakÃÓakà akeÓà vi«ïu-brahma-Óivà yasya tena akÃro vi«ïu÷ ko brahmà ÅÓo mahÃ-deva÷ | yatra sarvÃvatÃri-cƬÃmaïÅndra÷ svayaæ bhagavÃn ÓrÅ-k­«ïa eva premÃdhÅna÷ sann Ãj¤ÃnuvartÅ babhÆva | tatra guïÃvatÃratvÃt tad-aæÓÃ÷ vi«ïu-brahma-rudrÃ÷ katham aiÓvaryaæ prakÃÓayantu | kintu svakart­kaæ sneha-rasaæ prakÃÓyaiva svaæ svaæ k­tÃrthaæ manyanta ity artha÷ | yad uktaæ ÓrÅ-bhagavatà para-vyoma-nÃthenÃpi dvijÃtmamajà me yuvayor did­k«uïà iti | yad vÃ, gu¬Ãko nidrà tasyà ÅÓena jita-nidrenety artha÷ | atrÃpi vyÃkhyÃyÃæ sÃk«Ãn mÃyÃyà api niyantà ya÷ ÓrÅ-k­«ïa÷ sa cÃpi yena premïà vijitya vaÓÅk­tas tenÃrjunena mÃyÃ-v­ttir nidrà varÃkÅ jiteti kiæ citram iti bhÃva÷ | bhÅ«ma-droïayo÷ pramukhata÷ pramukhe sammukhe sarve«Ãæ mahÅk«itÃæ rÃj¤Ãæ ca | pramukhata÷ iti samÃsa-pravi«Âe 'pi pramukhata÷-Óabda Ãk­«yate ||24-25|| Baladeva: tata÷ kiæ v­ttam ity apek«ÃyÃæ sa¤jaya÷ prÃha evam iti | gu¬Ãkà nidrà tasyà ÅÓa÷ sva-sakha-ÓrÅ-bhagavad-guïa-lÃvaïya-sm­ti-niveÓena vijita-nidras tat-parama-bhaktas tenÃrjunenaivam ukta÷ pravartito h­«ÅkeÓas tac-citta-v­tty-abhij¤o bhagavÃn senayor madhye bhÅ«ma-droïayo÷ sarve«Ãæ ca mahÅk«itÃæ bhÆ-bhujÃæ ca pramukhata÷ sammukhe rathottamaæ agnidattaæ rathaæ sthÃpayitvovÃca he pÃrtha samavetÃn etÃn kurÆn paÓyeti | pÃrtha-h­«ÅkeÓa-ÓabdÃbhyÃm idaæ sÆcyate matipit­-svas­-putratvÃt tvat-sÃrathyam ahaæ kari«yÃmy eva tvaæ tv adhunaiva yuyutsÃæ tyak«yasÅti kiæ Óatru-sainya-vÅk«aïeneti sopahÃso bhÃva÷ ||24-25|| __________________________________________________________ BhG 1.26 tatrÃpaÓyat sthitÃn pÃrtha÷ pitÌn atha pitÃmahÃn | ÃcÃryÃn mÃtulÃn bhrÃtÌn putrÃn pautrÃn sakhÅæs tathà || ÓvaÓurÃn suh­daÓ caiva senayor ubhayor api ||26|| ÁrÅdhara: tata÷ kiæ prav­ttam ity Ãha tatrety Ãdi | pitÌn pit­vyÃn ity artha÷ | putrÃn pautrÃn iti duryodhanÃdÅnÃæ ye putrÃ÷ pautrÃÓ ca tÃn ity artha÷ | sakhÅn mitrÃïi | suh­da÷ k­topakÃrÃæÓ ca apaÓyat | ViÓvanÃtha: duryodhanÃdÅnÃæ ye putrÃ÷ pautrÃÓ ca tÃn | Baladeva: evaæ bhagavatokto 'rjuna÷ para-senÃm apaÓyad ity Ãha tatreti sÃrdhakena | tatra para-senÃyÃæ pitÌn pit­vyÃn bhÆriÓrava÷-prabh­tÅn, pitÃmahÃn bhÅ«ma-somadattÃdÅn, ÃcÃryÃn droïa-k­pÃdÅn, mÃtulÃn Óalya-Óakuny-ÃdÅn, bhrÃtÌn duryodhanÃdÅn, putrÃn lak«maïÃdÅn, pautrÃn naptÌn, lak«maïÃdi-putrÃn, sakhÅn vayasyÃn drauïi-saindhavÃdÅn, suh­da÷ k­tavarma-bhagadattÃdÅn | evaæ sva-sainye 'py upalak«aïÅyam | ubhayor api senayor avasthitÃn tÃn sarvÃn samÅk«yety anvayÃt ||26|| __________________________________________________________ BhG 1.27 tÃn samÅk«ya sa kaunteya÷ sarvÃn bandhÆn avasthitÃn | k­payà parayÃvi«Âo vi«Ådann idam abravÅt ||27|| ÁrÅdhara: tata÷ kiæ k­tavÃn ity Ãha tÃn iti | senayor ubhayor evaæ samÅk«ya k­payà mahatyà Ãvi«Âa÷ vi«aïïa÷ san idam arjuno 'bravÅt | ity uttarasya ardha-Ólokasya vÃkyÃrtha÷ | Ãvi«Âo vyÃpta÷ ||27|| ViÓvanÃtha: Nothing. Baladeva: atha sarveÓvaro dayÃlu÷ k­«ïa÷ saparikarÃtmopadeÓena viÓvam uddidhÅr«ur arjunaæ Ói«yaæ kartuæ tat-sva-dharme 'pi yuddhe mà hiæsyÃt sarva-bhÆtÃni iti Óruty-arthÃbhÃsenÃdharmatÃm ÃbhÃsya taæ saæmohaæ k­tavÃn ity Ãha tÃn samÅk«yate kaunteya iti svÅya-pit­-svas­-putratvoktyà tad-dharmo moha-Óokau tadà tasya vyajyete | k­payà kartryà ity ukte÷ | svabhÃva-siddhasya k­peti dyotsyate | ata÷ parayeti tad-viÓe«aïam | aparayeti và ccheda÷ sva-sainye pÆrvam api k­pÃsti para-sainye tv aparÃpi sÃbhÆd ity artha÷ | vi«Ådann anutÃpa÷ vindan | atrokti-vi«Ãdayor aika-kÃlyÃdy-ukti-kÃle vi«Ãda-kÃryÃïy-aÓru-kampa-sanna-kaïÂhÃdÅni vyajyate ||27|| __________________________________________________________ BhG 1.28-29 d­«ÂvemÃn svajanÃn k­«ïa yuyutsuæ samupasthitam | sÅdanti mama gÃtrÃïi mukhaæ ca pariÓu«yati ||28|| vepathuÓ ca ÓarÅre me romahar«aÓ ca jÃyate | gÃï¬Åvaæ sraæsate hastÃt tvak caiva paridahyate ||29|| ÁrÅdhara: kim abravÅd ity apek«ÃyÃm Ãha d­«ÂvemÃn ity Ãdi yÃvad adhyÃya-samÃpti | he k­«ïa yoddhum icchata÷ purata÷ samavasthitÃn svajanÃn bandhu-janÃn d­«Âvà madÅyÃni gÃtrÃïi karacaraïÃdÅni sÅdanti viÓÅryante | kiæ ca vepahtuÓ cetyÃdi | vepathu÷ kampa÷ | romahar«a÷ romäca÷ | sraæsate nipatati | paridahyate sarvata÷ santapyate ||28-29|| ViÓvanÃtha: d­«Âvety atra sthitasyety adhyÃhÃryam ||28-29|| Baladeva: kaunteya÷ Óoka-vyÃkulaæ yad Ãha tad anuvadati d­«Âvemam iti | svajanaæ sva-bandhu-vargaæ jÃtÃv eka-vacanaæ sa-gotra-bÃndhava-j¤Ãti-bandhu-sva-svajanÃ÷ samÃ÷ ity amara÷ | d­«ÂvÃsavthitasya mama gÃtrÃïi kara-caraïÃdÅni sÅdanti ÓÅryante pariÓu«yatÅti ÓramÃdi-hetukÃc cho«Ãd atiÓayitvam asya Óo«asya vyajyate | vepathu÷ kampa÷ | romahar«a÷ pulaka÷ | gÃï¬Åva-bhraæÓenÃdhairyaæ tvag-dÃhnea h­d-vidÃho darÓita÷ ||28-29|| __________________________________________________________ BhG 1.30 na ca Óaknomy avasthÃtuæ bhramatÅva ca me mana÷ | nimittÃni ca paÓyÃmi viparÅtÃni keÓava ||30|| ÁrÅdhara: api ca na ÓaknomÅty Ãdi | viparÅtÃni nimittÃni ani«Âa-sÆcakÃni ÓakunÃni paÓyÃmi ||30|| ViÓvanÃtha: viparÅtÃni nimittÃni dhana-nimittako 'yam atra me vÃsa itivan nimitta-Óabdo 'yaæ prayojana-vÃcÅ | tataÓ ca yuddhe vijayino mama rÃjya-lÃbhÃt sukhaæ na bhavi«yati, kintu tad-viparÅtam anutÃpa-du÷kham eva bhÃvÅty artha÷ ||30|| Baladeva: api ceti avasthÃtuæ sthiro bhavituæ mano bhramtÅva ceti daurbalya-mÆrcchayor udaya÷ | nimittÃni phalÃny atra yuddhe viparÅtÃni paÓyÃmi | vijayino me rÃjya-prÃptir Ãnando na bhavi«yati kintu tad-viparÅto 'nutÃpa eva bhÃvÅti | nimitta-Óabda÷ phala-vÃcÅ kasmai nimittÃyÃtra vasasi ity Ãdau tathà pratÅte÷ ||30|| __________________________________________________________ BhG 1.31 na ca Óreyo 'nupaÓyÃmi hatvà svajanam Ãhave | na kÃÇk«e vijayaæ k­«ïa na ca rÃjyaæ sukhÃni ca ||31|| ÁrÅdhara: kiæ ca na cety Ãdi | Ãhave yuddhe svajanaæ hatvà Óreya÷ phalaæ na paÓyÃmi | vijayÃdikaæ phalaæ kiæ na paÓyasÅti cet tatrÃha na kÃÇk«a iti ||31|| ViÓvanÃtha: Óreyo na paÓyÃmÅti dvÃv imau puru«au loke sÆrya-maï¬ala-bhedinau | parivrì yoga-yuktaÓ ca raïe cÃbhimukhe hata÷ || ity Ãdinà hatasyaiva Óreyo-vidhÃnÃt | hantus tu na kim ap suk­tam | nana d­«Âaæ phalaæ yaÓo rÃjyaæ vartate yuddhasyety ata Ãha na kÃÇk«a iti ||31|| Baladeva: evaæ tattva-j¤Ãna-pratikÆlaæ Óokam uktvà tat-pratikÆlÃæ viparÅta-buddhim Ãha na ceti | Ãhave svajanaæ hatvà Óreyo naiva paÓyÃmÅti | dvÃv imau puru«au loke sÆrya-maï¬ala-bhedinau | parivrì yoga-yuktaÓ ca raïe cÃbhimukhe hata÷ || ity Ãdinà hatasya Óreya÷-smaraïÃt hantur me na ki¤cic chreya÷ | asvajanam iti và ccheda÷ asvajana-vadhe 'pi Óreyaso 'bhÃvÃt svajana-vadhe puna÷ kutastarÃæ tad ity artha÷ | nanu yaÓo-rÃjya-lÃbho d­«Âaæ phalam astÅti cet tatrÃha na kÃÇk«a iti | rÃjyÃdi-sp­hÃ-virahÃd upÃye vijaye mama prav­ttir na yuktÃ, randhane yathà bhojanechÃ-virahiïa÷ | tasmÃd araïya-nivasanam evÃsmÃkaæ ÓlÃghya-jÅvanatvaæ bhÃvÅti ||31|| __________________________________________________________ BhG 1.32-35 kiæ no rÃjyena govinda kiæ bhogair jÅvitena và | ye«Ãm arthe kÃÇk«itaæ no rÃjyaæ bhogÃ÷ sukhÃni ca ||32|| ta ime 'vasthità yuddhe prÃïÃæs tyaktvà dhanÃni ca | ÃcÃryÃ÷ pitara÷ putrÃs tathaiva ca pitÃmahÃ÷ ||33|| mÃtulÃ÷ ÓvaÓurÃ÷ pautrÃ÷ ÓyÃlÃ÷ saæbandhinas tathà | etÃn na hantum icchÃmi ghnato 'pi madhusÆdana ||34|| api trailokyarÃjyasya heto÷ kiæ nu mahÅk­te | nihatya dhÃrtarëÂrÃn na÷ kà prÅti÷ syÃj janÃrdana ||35||| ÁrÅdhara: etad eva prapa¤cayati kiæ no rÃjyena ity Ãdi sÃrdha-dvayena | ta ime iti | yad-artham asmÃkaæ rÃjyÃdikam apek«itam te ete prÃïa-dhanÃni tyaktvà tyÃgam aÇgÅk­tya yuddhÃrtham avasthitÃ÷ | ata÷ kim asmÃkaæ rÃjyÃdibhi÷ k­tyam ity artha÷ | nanu yadi k­payà tvam etÃn na haæsi tarhi tvÃm ete rÃjya-lobhena hani«yanty eva | atas tvam evaitÃn hatvà rÃjyaæ bhuÇk«veti | tatrÃha etÃn ity Ãdi sÃrdhena | ghnato 'pi asmÃn mÃrayato 'pi etÃn | apÅti | trailokya-rÃjyasyÃpi heto÷ tat-prÃpty-artham api hantuæ necchÃmi | kiæ punar mahÅmÃtra-prÃptaya ity artha÷ ||32-35|| ViÓvanÃtha: Nothing. Baladeva: govindeti | gÃ÷ sarvendriya-v­ttÅ÷ vindasÅti tvam eva me manogataæ pratÅhÅty artha÷ | rÃjyÃdy-anÃkÃÇk«ÃyÃæ hetum Ãha ye«Ãm iti | prÃïÃn prÃïÃÓÃæ dhanÃni9 dhanÃÓÃm iti laksaïayà bodhyam | sva-prÃïa-vyaye 'pi sva-bandhu-sukhÃrthà rÃjya-sp­hà syÃt te«Ãm apy atra nÃÓa-prÃpter apÃrthaiva yuddhe prav­ttir iti bhÃva÷ | nanu tvaæ cet kÃruïikas etÃn na hanyÃs tarhi te sva-rÃjyaæ ni«kaïÂakaæ kartuæ tvÃm eva hanyur iti cet tatrÃh etÃn iti | mÃæ ghnato 'pi hiæsato 'py etÃn hantum ahaæ necchÃmi | trailokya-rÃjyasya prÃptaye 'pi kiæ punar bhÆ-mÃtrasya | nanv anvayÃn hitvà dh­tarëÂra-putrà eva hantavyÃ, bahu-du÷kha-dÃtÌïÃæ te«Ãæ ghÃte sukha-sambhavÃd iti cet tatrÃha nihatyeti | dhÃrtarëÂrÃn duryodhanÃdÅn nihatya sthitÃnÃæ na÷ pÃï¬ÃvÃnÃæ kà prÅti÷ prasannatà syÃn na kÃpÅti acira-sukhÃbhÃsa-sp­hayà ciratara-naraka-hetu-bhrího na yogya iti bhÃva÷ | he janÃrdaneti yady ete hantavyÃs tarhi bhÆbhÃrÃpahÃrÅ tvam eva tÃn hahi pareÓasya te pÃpa-gandha-sambandho na bhaved iti vyajyate ||32-35|| __________________________________________________________ BhG 1.36 pÃpam evÃÓrayed asmÃn hatvaitÃn ÃtatÃyina÷ | tasmÃn nÃrhà vayaæ hantuæ dhÃrtarëÂrÃn svabÃndhavÃn | svajanaæ hi kathaæ hatvà sukhina÷ syÃma mÃdhava ||36|| ÁrÅdhara: nanu ca agnido garadaÓ caiva Óastra-pÃïir dhanÃpaha÷ | k«etra-dÃrÃpahÃrÅ ca «a¬ ete hy ÃtatÃyina÷ || iti smaraïÃd agni-dÃhÃdibhi÷ «a¬bhir hetubhir ete tÃvad ÃtatÃyina÷ ÃtatÃyinÃæ ca vadho yukta eva | ÃtatÃyinam ÃyÃntaæ hanyÃd evÃvicÃrayan | nÃtatÃyi-vadhe do«o hantur bhavati kaÓcana || iti vacanÃt | tatrÃha pÃpam evety Ãdi-sÃrdhena | ÃtatÃyinam ÃyÃntam ity Ãdikam artha-ÓÃstram | tac ca dharma-ÓÃstrÃt durbalam | yathoktaæ yÃj¤avalkyena sm­tyor virodhe nyÃyas tu balavÃn vyavahÃrata÷ | artha-ÓÃstrÃt tu balavÃn dharma-ÓÃstram iti sthiti÷ || iti | tasmÃd ÃtatÃyinÃm apy ete«Ãm ÃcÃryÃdÅnÃæ vadhe 'smÃkaæ pÃpam eva bhavet | anyÃyyatvÃd adharmatvÃc caitad vadhasya amutra ceha và na sukhaæ syÃd ity Ãha svajanam iti ||36|| ViÓvanÃtha: nanu agnido garadaÓ caiva Óastra-pÃïir dhanÃpaha÷ | k«etra-dÃrÃpahÃrÅ ca «a¬ ete hy ÃtatÃyina÷ || iti | ÃtatÃyinam ÃyÃntaæ hanyÃd evÃvicÃrayan | nÃtatÃyi-vadhe do«o hantur bhavati kaÓcana || ity Ãdi-vacanÃd e«Ãæ vadha ucita eveti | tatrÃha pÃpam iti | etÃn hatvà sthitÃn asmÃn | ÃtatÃyinam ÃyÃntam ity Ãdikam artha-ÓÃstraæ dharma-ÓÃstrÃt durbalam | yad uktaæ yÃj¤avalkyena artha-ÓÃstrÃt tu balavad dharma-ÓÃstram iti sm­tam || iti | tasmÃd ÃcÃryÃdÅnÃæ vadhe pÃpaæ syÃd eva | na caihikaæ sukham api syÃd ity Ãha svajanam iti ||36|| Baladeva: nanu agnido garadaÓ caiva Óastra-pÃïir dhanÃpaha÷ | k«etra-dÃrÃpahÃrÅ ca «a¬ ete hy ÃtatÃyina÷ || ÃtatÃyinam ÃyÃntaæ hanyÃd evÃvicÃrayan | nÃtatÃyi-vadhe do«o hantur bhavati kaÓcana || ity ukter e«Ãæ «a¬-vidhyenÃtatÃyinÃæ yukto vadha iti cet tatrÃha pÃpam iti | etÃn hatvà sthitÃn asmÃn pÃpam eva bandhu-k«aya-hetukam ÃÓrayet | ayaæ bhÃva÷ ÃtatÃyinam ÃyÃntam ity Ãdikam artha-ÓÃstraæ mà hiæsyÃt sarva-bhÆtÃni iti dharma-ÓÃstrÃt durbalam | artha-ÓÃstrÃt tu balavad dharma-ÓÃstram iti sthiti÷ || iti sm­te÷ | tasmÃd durbalÃrtha-ÓÃstra-balena pÆjyÃnÃæ droïa-bhÅ«mÃdÅnÃæ vadha÷ pÃpa-hetur eveti | na ca Óreyo 'nupaÓyÃmÅty Ãrabhyoktam upasaæharati tasmÃd iti | pÃpa-sambhavÃt | daihika-sukhasyÃpy abhÃvÃc cety artha÷ | na hi gurubhir bandhu-janaiÓ ca vinÃsmÃkaæ rÃjya-bhoga÷ sukhÃyÃpi tu anutÃpÃyaiva sampatsyate | he mÃdhaveti ÓrÅpatis tvam aÓrÅke yuddhe kathaæ pravartayasiÅti bhÃva÷ ||36|| __________________________________________________________ BhG 1.37 yady apy ete na paÓyanti lobhopahata-cetasa÷ | kula-k«aya-k­taæ do«aæ mitra-drohe ca pÃtakam ||37|| kathaæ na j¤eyam asmÃbhi÷ pÃpÃd asmÃn nivartitum | kulak«ayak­taæ do«aæ prapaÓyadbhir janÃrdana ||38|| ÁrÅdhara: nanu tavaite«Ãm api bandhu-vadha-do«e samÃne sati yathaivaite bandhu-vadha-do«am aÇgÅk­tyÃpi yuddhe pravartate | tathaiva bhavÃn api pravartatÃæ kim anena vi«Ãdenety ata Ãha yadyapÅti dvÃbhyÃm | rÃjya-lobhenopahataæ bhra«Âa-vivekaæ ceto ye«Ãæ te ete duryodhanÃdayo yadyapi do«aæ na paÓyanti, tathÃpi asmÃbhir do«aæ prapaÓyadbhir asmÃt pÃpÃt nivartituæ kathaæ na j¤eyaæ niv­ttÃv eva buddhi÷ kartavyety artha÷ ||37-38|| ViÓvanÃtha: nanv ete tarhi kathaæ yuddhe vartante | tatrÃha yadyapÅti ||37-38|| Baladeva: nanu ÃhÆto na nivarteta dyÆtÃd api raïÃd api viditaæ k«atriyasyeti k«atra-dharma-smaraïÃt tair ÃhÆtÃnÃæ bhavatÃæ yuddhe prav­ttir yukteti cet tatrÃha yadyapÅhi dvÃbhyÃm | pÃpe prav­ttau lobhas te«Ãæ hetur asmÃkaæ tu lobha-virahÃn na tatra prav­ttir iti | i«Âa-sÃvadhÃnatÃ-j¤Ãnaæ khalu pravartakam | i«Âaæ cÃni«ÂÃn anubandhi-vÃcyam | yad uktam - phalato 'pi ca yat karma nÃnÃrthenÃnubadhyate | kevala-prÅti-hetutvÃt tad-dharm iti kathyate || iti | tathà ca ÓyenenÃbhicaran yajeta ity Ãdi ÓÃstrokte 'pi ÓyenÃdÃv ivÃni«ÂÃnubandhitvÃd yuddhe 'smin na÷ prav­ttir na yukteti | ÃhÆta ity Ãdi ÓÃstraæ tu kula-k«aya-do«aæ vinà bhÆta-vi«ayaæ bhÃvi | he janÃrdaneti prÃgvat ||37-38|| __________________________________________________________ BhG 1.39 kulak«aye praïaÓyanti kuladharmÃ÷ sanÃtanÃ÷ | dharme na«Âe kulaæ k­tsnam adharmo 'bhibhavaty uta ||39|| ÁrÅdhara: tam eva do«aæ darÓayati kula-k«aya ity Ãdi | sanÃtanÃ÷ parasparÃprÃptÃ÷ | uta api avaÓi«Âaæ k­tsnam api kulam adharmo 'bhibhavati vyÃpnotÅty artha÷ ||39|| ViÓvanÃtha: kula-k«aya iti sanÃtanÃ÷ kula-parasparÃ-prÃptatvena bahu-kÃlata÷ prÃptà ity artha÷ ||39|| Baladeva: do«am eva prapa¤cayati kula-k«aya iti | kula-dharmÃ÷ kulocità agni-hotrÃdayo dharmÃ÷ sanÃtanÃ÷ kula-paraspara-prÃptÃ÷ praïaÓyanti kartur vinÃÓÃt | utety apy arthe k­tsnam ity anena sambadhyate | dharme na«Âe saty avaÓi«Âaæ bÃlÃdi-k­tsnam api kulam adharmo 'bhibhavati satÅty artha÷ ||39|| __________________________________________________________ BhG 1.40 adharmÃbhibhavÃt k­«ïa pradu«yanti kulastriya÷ | strÅ«u du«ÂÃsu vÃr«ïeya jÃyate varïa-saækara÷ ||40|| ÁrÅdhara: tataÓ ca adharmÃbhibhavÃd ity Ãdi ||40|| ViÓvanÃtha: pradu«yantÅti | adharma eva tà vyabhicÃre pravartayatÅti bhÃva÷ ||40|| Baladeva: tataÓ cÃdharmÃbhibhavÃd iti | asmad-bhart­bhir dharmam ullaÇghya yath¨akula-k«aya-lak«aïe pÃpe vartitaæ, tathÃsmÃbhi÷ pÃtivratyam avaj¤Ãya durÃcÃre vartitavyam iti durbuddhi-hatÃ÷ kula-striya÷ pradu«yeyur ity artha÷ ||40|| __________________________________________________________ BhG 1.41 saækaro narakÃyaiva kulaghnÃnÃæ kulasya ca | patanti pitaro hy e«Ãæ luptapiï¬odakakriyÃ÷ ||41|| ÁrÅdhara: evaæ sati saÇkara ity Ãdi | e«Ãæ kula-ghnÃnÃæ pitara÷ patanti | hi yasmÃt luptÃ÷ piï¬odaka-kriyà ye«Ãæ te tathà | ViÓvanÃtha: Nothing. Baladeva: kulasya saÇkara÷ kula-ghnÃnÃæ narakÃyaiveti yojanà | na kevalaæ kula-ghnà eva narake patanti, kintu tat-pitaro 'pÅty Ãha patantÅti hir hetau | paï¬Ãdi dÃtÌïÃæ putrÃdÅnÃm abhÃvÃd vilupta-piï¬Ãdi-kriyÃê santas te narakÃyaiva patanti ||41|| __________________________________________________________ BhG 1.42 do«air etai÷ kulaghnÃnÃæ varïasaækarakÃrakai÷ | utsÃdyante jÃtidharmÃ÷ kuladharmÃÓ ca ÓÃÓvatÃ÷ ||42|| ÁrÅdhara: ukta-do«am upasaæharati do«air iti dvÃbhyÃæ | utsÃdyante lupyante | jÃti-dharmà varïa-dharmÃ÷ kula-dharmÃÓ ceti ca-kÃrÃd ÃÓrama-dharmÃdayo 'pi g­hyante ||42|| ViÓvanÃtha: do«air iti | utsÃdyante lupyante ||42|| Baladeva: ukta-do«am upasaæharati do«air iti dvÃbhyÃæ | utsÃdyante vilupyante | jÃti-dharmÃ÷ k«atriyatvÃdi-nirbandhanÃ÷ | kula-dharmÃs tv asÃdhÃraïÃ÷ | ca-ÓabdÃd ÃÓrama-dharmà grÃhyÃ÷ ||42|| __________________________________________________________ BhG 1.43 utsanna-kula-dharmÃïÃæ manu«yÃïÃæ janÃrdana | narake niyataæ vÃso bhavatÅty anuÓuÓruma ||43|| ÁrÅdhara: utsanneti | utsannÃ÷ kula-dharmà ye«Ãm iti utsanna-jÃti-dharmÃnÃm apy upalak«aïam | anuÓuÓruma Órutavanto vayam | prÃyaÓcittam akurvÃïÃ÷ pÃpe«u niratà narÃ÷ | apaÓÃt-tÃpina÷ ka«ÂÃn nirayÃn yÃnti dÃruïÃn || ity Ãdi vacanebhya÷ ||43|| ViÓvanÃtha: Nothing. Baladeva: utsanneti | jÃti-dharmÃdÅnÃæ upalak«aïam etat | anuÓuÓruma Órutavanto vayaæ guru-mukhÃt | prÃyaÓcittam akurvÃïÃ÷ pÃpe«u niratà narÃ÷ | apaÓÃt-tÃpina÷ ka«ÂÃn nirayÃn yÃnti dÃruïÃn || ity Ãdi vÃkyai÷ ||43|| __________________________________________________________ BhG 1.44 aho bata mahat pÃpaæ kartuæ vyavasità vayam | yad rÃjyasukhalobhena hantuæ svajanam udyatÃ÷ ||44|| ÁrÅdhara: bandhu-vadhÃdhyavasÃyena santy upamÃne Ãha aho batetyÃdi | svajanaæ hantum udyatà iti yat etan-mahat-pÃpaæ kartum adhyavasÃyaæ k­tavanto vayam | aho bata mahat ka«Âam ity artha÷ ||44|| ViÓvanÃtha: Nothing. Baladeva: bandhu-vadhÃdhyavasÃyenÃpi pÃpaæ sambhÃvyÃnupapannÃha aho iti | bateti sandehe ||44|| __________________________________________________________ BhG 1.45 yadi mÃm apratÅkÃram aÓastraæ Óastra-pÃïaya÷ | dhÃrtarëÂrà raïe hanyus tan me k«emataraæ bhavet ||45|| ÁrÅdhara: evaæ santapta÷ san m­tyum evÃÓaæsamÃna Ãha yadi mÃm ity Ãdi | apratÅkÃraæ tu«ïÅm upavi«Âaæ mÃæ yadi hani«yanti tarhi tad-dhananaæ mama k«emataram atyantaæ hitaæ bhavet pÃpÃni«patte÷ ||45|| ViÓvanÃtha: Nothing. Baladeva: nanu tvayi bandhu-vadhÃd viniv­tte 'pi bhÅ«mÃdibhir yuddhotsukais tva-vadha÷ syÃd eva tata÷ kiæ vidheyam iti cet tatrÃha yadi mÃm ity Ãdi | apratÅkÃram ak­ta-mad-vadhÃdhyavasÃya-pÃpa-prÃyaÓcittam | k«emataram atihitaæ prÃïÃnta-prÃyaÓcittenaivaitat pÃpÃvamarjanam | bhÅ«mÃdayas tu na tat-pÃpa-phalaæ prÃpsyanty eveti bhÃva÷ ||45|| __________________________________________________________ BhG 1.46 evam uktvÃrjuna÷ saækhye rathopastha upÃviÓat | vis­jya saÓaraæ cÃpaæ ÓokasaævignamÃnasa÷ ||46|| ÁrÅdhara: tata÷ kiæ v­ttam ity apek«ÃyÃæ sa¤jaya uvÃca evam uktvety Ãdi | saÇkhye saÇgrÃme rathopasthe rathasyopari upÃviÓat upaviveÓa | Óokena saævignaæ prakampitaæ mÃnasaæ cittaæ yasya sa÷ ||46|| iti ÓrÅ-ÓrÅdhara-svÃmi-k­tÃyÃæ bhagavad-gÅtÃ-ÂÅkÃyÃæ subodhinyÃm arjuna-vi«Ãdo nÃma prathamo 'dhyÃya÷ || ViÓvanÃtha: saÇkhye saÇgrÃme | rathopasthe rathopari | iti sÃrÃrtha-var«iïyÃæ har«iïyÃæ bhakta-cetasÃm | gÅtÃsu prathamo 'dhyÃya÷ saÇgata÷ saÇgata÷ satÃm ||46|| Baladeva: tata÷ kim abhÆd ity apek«ÃyÃæ sa¤jaya uvÃca evam utveti | saÇkhye yuddhe rathopasthe rathopari upÃviÓat upaviveÓa | pÆrvaæ yuddhÃya pratiyoddh­-vilokanÃya cotthita÷ san || ahiæsrasyÃtma-jij¤Ãsà dayÃrdrasyopajÃyate | tad viruddhasya naiveti prathamÃd upadhÃritam ||46||