Bhagavadgita 1 with the commentaries of Sridhara, Visvanatha and Baladeva Input by ... (Gaudiya Grantha Mandira) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ BhG 1.1 dhçtaràùñra uvàca dharma-kùetre kuru-kùetre samavetà yuyutsavaþ | màmakàþ pàõóavà÷ caiva kim akurvata saüjaya ||1|| ørãdharaþ - ÷eùà÷eùa-mukha-vyàkhyà-càturyaü tv eka-vaktrataþ | dadhànam adbhutaü vande paramànanda-màdhavam || ÷rã-màdhavaü praõamyo màdhavaü vi÷ve÷am àdaràt | tad-bhakti-yantritaþ kurve gãtà-vyàkhyàü subodhinãm || bhàùya-kàra-mataü samyak tad-vyàkhyàtç-giras tathà | yathàmati samàlocya gãtà-vyàkhyàü samàrabhe || gãtà vyàkhyàyate yasyàþ pàñha-màtra-prayatnataþ | seyaü subodhinã ñãkà sadà dhyeyà manãùibhiþ || iha khalu sakala-loka-hitàvatàraþ parama-kàruõiko bhagavàn devakã-nandanas tattvàj¤àna-vijçmbhita-÷oka-moha-bhraü÷ita-vivekatayà nija-dharma-parityàga-pårvaka-para-dharmàbhisandhinam arjunaü dharma-j¤àna-rahasyopade÷a-plavena tasmàc choka-moha-sàgaràd uddadhàra | tam eva bhagavad-upadiùñam arthaü kçùõa-dvaipàyanaþ saptabhiþ ÷loka-÷atair upanibabandha | tatra ca pràya÷aþ ÷rã-kçùõa-mukhàd viniþsçtàn eva ÷lokàn alikhat | kàü÷cit tat-saïgataye svayaü ca vyaracayat | yathoktaü gãtà-màhàtmye - gãtà sugãtà kartavyà kim anyaiþ ÷àstra-vistaraiþ | yà svayaü padmanàbhasya mukha-padmàd viniþsçtà || iti | tatra tàvad dharmakùetre ity àdinà | viùãdann idam abravãd ity antena granthena ÷rã-kçùõàrjuna-saüvàda-prastàvàya kathà niråpyate | tataþ param àsamàptes tayor dharma-j¤ànàrthe saüvàdaþ | tatra dharma-kùetra ity àdinà ÷lokena dhçtaràùñrena hastinàpura-sthitaü sva-sàrathiü samãpasthaü sa¤jayaü prati kurukùetra-vçttànte pçùñhe sa¤jayo hastinàpurasthito 'pi vyàsa-prasàda-labdha-divya-cakùuþ kurukùetra-vçttàntaü sàkùàt pa÷yann iva dhçtaràùñràya nivedayàmàsa | dçùñvà tu pàõóavànãkam ity àdinà | dhçtaràùñra uvàceti | dharmakùetra iti | bhoþ sa¤jaya | dharmakùete dharma-bhåmau kurukùetre | dharma-kùetra iti kurukùetra-vi÷eùaõam | eùàm àdi-puruùaþ ka÷cit kuru-nàmà babhåva | tasya kuror dharma-sthàne màmakà mat-putràþ pàõóu-putrà÷ ca yuyutsavo yoddhum icchantaþ samavetàþ militàþ santaþ kim akurvata kiü kçtavantaþ ||1|| Vi÷vanàthaþ - gauràü÷ukaþ sat-kumuda-pramodã svàbhikhyayà gos-tamaso nihantà | ÷rã-kçùõa-caitanya-sudha-nidhir me mano 'dhitiùñhan svaratiü karotu || pràcãna-vàcaþ suvicàrya so 'ham aj¤o 'pi gãtàmçta-le÷a-lipsuþ | yateþ prabhor eva mate tad atra santaþ kùamadhvaü ÷araõàgatasya || iha khalu sakala-÷àstràbhimata-÷rãmac-caraõa-saroja-bhajanaþ svayaü bhagavàn naràkçti-para-brahma-÷rã-vasudeva-sånuþ sàkùàc-chrã-gopàla-puryàm avatãryàpàra-paramàtarkya-pràpa¤cika-sakala-locana-gocarãkçto bhavàbdhi-nimajjamànàn jagaj-janàn udhçtya sva-saundarya-màdhuryàsvàdanayà svãya-prema-mahàmbudhau nimajjayàmàsa | ÷iùña-rakùà duùña-nigraha-vrata-niùñhà-mahiùñha-pratiùñho 'pi bhuvo bhàra-duþkhàpahàra-miùeõa duùñànàm api sva-dveùñéõàm api mahà-saüsàra-gràsãbhåtànàm api mukti-dàna-lakùaõaü parama-rakùaõam eva kçtvà svàntardhànottara-kàla-janiùyamàõàn anàdy-avidyà-bandha-nibadnhana-÷oka-mohàdyàkulàn api jãvàn uddhartuü ÷àstra-kçn-muni-gaõa-gãyamàna-ya÷a÷ ca dhartuü sva-priya-sakhaü tàdç÷a-svecchà-va÷àd eva raõa-mårdhany udbhåta-÷oka-mohaü ÷rãmad-arjunaü lakùyãkçtya kàõóa-tritayàtmaka-sarva-veda-tàtparya-paryavasitàrtha-ratnàlaïkçtaü ÷rã-gãtà-÷àstram aùñàda÷àdhyàyam antarbhåtàùñàda÷a-vidyaü sàkùàd vidyamànãkçtam iva parama-puruùàrtham àvirbhàvayàmbabhåva | tatràdhyàyànàü ùañkenan prathamena niùkàma-karma-yogaþ | dvitãyena bhakti-yogaþ | tçtãyena j¤àna-yogo dar÷itaþ | tatràpi bhakti-yogasyàtirahasyatvàd ubhaya-saïjãvakatvenàbhyarhitatvàt sarva-durlabhatvàc ca madhyavartãkçtaþ | karma-j¤ànayor bhakti-ràhityena vaiyarthyàt te dve bhakti-mi÷re eva sammatãkçte | bhaktis tu dvividhà kevalà pradhànãbhåtà ca | tatràdyà svata eva parama-prabalà | te dve karma-j¤àne vinaiva vi÷uddha-prabhàvatã aki¤canà ananyàdi-÷abda-vàcyà | dvitãyà tu karma-j¤àna-mi÷rety akhilam agre vivçtãbhaviùyati | athàrjunasya ÷oka-mohau kathambhåtàv ity apekùàyàü mahàbhàrata-vaktà ÷rã-vai÷ampàyano janamejayaü prati tatra bhãùma-parvaõi kathàm avatàrayati dhçtaràùñra uvàca iti | kurukùetre yuyutsavo yuddhàrthaü saïgatà màmakà duryodhanàdyàþ pàõóavà÷ ca yudhiùñhiràdayaþ kiü kçtavantas tad bråhi | nanu yuyutsava iti tvaü bravãùy evàto yuddham eva kartum udyatàs te tad api kim akurvateti kenàbhipràyeõa pçcchasãty ata àha dharmakùetra iti | kurukùetraü deva-yajanam iti ÷rutes tat-kùetrasya dharma-pravartakatvaü prasiddham | atas tat-saüsarga-mahimnà yady adharmikàõàm api duryodhanàdãnàü krodha-nivçttyà dharme matiþ syàt | pàõóavàs tu svabhàvata eva dhàrmikàs tato bandhu-hiüsanam anucitam ity ubhayeùàm api viveke udbhåte sandhir api sambhàvyate | tata÷ ca mamànanda eveti sa¤jayaü prati j¤àpayitum iùño bhàvo bàhyaþ | àbhyantaras tu sandhau sati pårvavat sakaõñakam eva ràjyaü mad-àtmajànàm iti me durvàra eva viùàdaþ | tasmàd asmàkãno bhãùmas tv arjunena durjaya evety ato yuddham eva ÷reyas tad eva bhåyàd iti tu tan-manorathopayogã durlakùyaþ | atra dharma-kùetre iti kùetra-padena dharmasya dharmàvatàrasya saparikara-yudhiùñhirasya dhànyasthànãyatvam | tat-pàlakasya ÷rã-kçùõasya kçùi-bala-sthànãyatvam | kçùõa-kçta-nànà-vidha-sàhàyyasya jala-secana-setu-bandhanàdi-sthànãyatvam | ÷rã-kçùõa-saühàrya-duryodhanàder dhànya-dveùi-dhànyàkàra-tçõa-vi÷eùa-sthànãyatvaü ca bodhitaü sarasvatyà ||1|| Baladevaþ -- satyànantàcintya-÷akty-eka-pakùe sarvàdhyakùe bhakta-rakùàtidakùe | ÷rã-govinde vi÷va-sargàdi-kaõóe pårõànande nityam àstàü matir me || aj¤àna-nãradhir upaiti yayà vi÷eùaü bhaktiþ paràpi bhajate paripoùam uccaiþ | tattvaü paraü sphurati durgamam apy ajasraü sàdguõya-bhçt svaracitàü praõamàmi gãtàm || atha sukha-cid-ghanaþ svayaü bhagavàn acintya-÷aktiþ puruùottamaþ sva-saïkalpàyatta-vicitra-jagad-udayàdi-viri¤cy-àdi-sa¤cintya-caraõaþ sva-janmàdi-lãlayà sva-tulyàn sahàvirbhåtàn pàrùadàn praharùayaüs tayaiva jãvàn bahån avidyà÷àrdålãvadanàd vimocya svàntardhànottara-bhàvino 'nyànuddidhãrùur àhava-mårdhni svàtma-bhåtam apy arjunam avitarkya-sva-÷aktyà samoham iva kurvan tan-moha-vimàrjanàpade÷ena saparikara-svàtma-yàthàtmyaika-niråpikàü sva-gãtopaniùadam upàdi÷at | tasyàü khalv ã÷vara-jãva-prakçti-kàla-karmàõi pa¤càrthà varõyante | teùu vibhu-saüvid ã÷varaþ | aõu-saüvij jãvaþ | sattvàdi-guõa-trayà÷rayo dravyaü prakçtiþ | traiguõya-÷ånyaü jaóa-dravyaü kàlaþ | puü-prayatna-niùpàdyam adçùñàdi-÷abda-vàcyaü karmeti | teùàü lakùaõàni | eùv ã÷varàdãni catvàri nityàni | jãvàdãni tv ã÷vara-va÷yàni | karma tu pràg-abhàvavad anàdi vinà÷i ca | tatra saüvit-svaråpo 'pã÷varo jãva÷ ca saüvettàsmad-artha÷ ca - vij¤ànam ànandaü brahma, yaþ sarvaj¤aþ sarvavit, mantà boddhà kartà vijànàtmà puruùaþ, ity àdi ÷ruteþ | so 'kàmayata bahu syàm, sukham aham asvàpsaü na ki¤cid avediùam ity àdi ÷rute÷ ca | na cobhayatra mahat-tattva-jàto 'yam ahaïkàraþ | tadà tasyànutpatter vilãnatvàc ca | sa ca sa ca kartà bhoktà siddhaþ sarvaj¤aþ sarva-vit kartà boddhà iti padebhyaþ | anubhavitçtvaü kahlu bhoktçtvaü sarvàbhyupagatam | so '÷nute sarvàn kàmàn saha brahmaõà vipa÷cità iti ÷rutes tåbhayos tat pravyaktam | yadyapi saüvit-svaråpàt saüvettçtvàdi nànyat prakà÷a-svaråpàd raver iva prakà÷akatvàdi, tathàpi vi÷eùa-sàmarthyàt tad-anyatva-vyavahàraþ | vi÷eùa÷ ca bheda-pratinidhir na bhedaþ | sa ca bhedàbhàve 'pi bheda-kàryasya dharma-dharmi-bhàvàdi-vyavahàrasya hetuþ |sattà satã bhedo bhinnaþ kàlaþ sarvadàstãty àdiùu vidvadbhiþ pratãtaþ | tat-pratãty-anyathànupapattyà - evaü dharmàn pçthak pa÷yaüs tàn evànuvidhàvati iti ÷rutyà ca siddhaþ | iha hi brahma-dharmàn abhidhàya tad-bhedaþ pratiùidhyate | na khalu bheda-pratinidhes tasyàpy abhàve dharma-dharmi-bhàva-dharma-bahutve ÷akye vaktum ity anicchubhir api svãkàryàþ syuþ ta ime 'rthàþ ÷àstre 'smin yathàsthànam anusandheyàþ | iha hi jãvàtma-paramàtma-tad-dhàma tat-pràpty-upàyànàü svaråpàõi yathàvan niråpyante | tatra jãvàtma-yàthàtmya-paramàtma-yàthàtmyopayogitayà paramàtma-yàthàtmyaü tu tad-upàsanopayogitayà prakçtyàdikaü tu paramàtmanaþ sraùñur upakaraõatayopadi÷yate | tad-upàyà÷ ca karma-j¤àna-bhakti-bhedàt tredha | tatra ÷ruta-tat-tat-phalanair apekùeõa kartçtvàbhinive÷a-parityàgena cànuùñhitasya sva-vihitasya karmaõaþ hçd-vi÷uddhi-dvàrà j¤àna-bhaktyor upakàritvàt paramparayà tat-pràptàv upàyatvam | tac ca ÷ruti-vihita-karma hiüsà-÷ånyam atra mukhyam | mokùa-dharme pità-putràdi-saüvàdàt hiüsàvat tu gauõaü viprakçùñatvàt tayos tu sàkùàd eva tathàtvam | nanu, tathànuùñhitena karmaõà hçd-vi÷uddhyà j¤ànodayena muktau satyàü bhaktyà ko vi÷eùaþ | ucyate, j¤ànam eva ki¤cid vi÷eùàd bhaktir iti | nirõimeùa-vãkùaõa-kañàkùa-vãkùaõa-vadanayor antaraü cid-vigrahatayànusandhir j¤ànaü tena tat sàlokyàdiþ | vicitra-lãlà-rasà÷rayatayànusandhis tu bhaktis tayà kroóãkçta-sàlokyàdi-tad-varãvasyànanda-làbhaþ pumarthaþ | bhakter j¤ànatvaü tu "sac-cid-ànandaika-rase bhakti-yoge tiùñhati" iti ÷ruteþ siddham | tad idaü ÷ravaõàdi-bhàvàdi-÷abda-vyapadiùñaü dçùñam | j¤ànasya ÷ravaõàdyàkàratvaü cit-sukhasya viùõoþ kuntalàdi-pratãkatvavat pratyetavyam iti vakùyàmaþ | ùañ-trike 'smin ÷àstre prathamena ùañkene÷varàü÷asya jãvasyàü÷ã÷vara-bhakty-upayogi-svaråpa-dar÷anam | tac càntar-gata-j¤àna-niùkàma-karma-sàdhyaü niråpyate | madhyena parama-pràpyasyàü÷ã÷varasya pràpaõã bhaktis tan-mahima-dhã-pårvikàbhidhãyate | antyena tu pårvoditànàm eve÷varàdãnàü svaråpàõi pari÷odhyante | trayàõàü ùañkànàü karma-bhakti-j¤àna-pårvatà-vyapade÷as tu tat-tat-pràdhànyenaiva | carame bhakteþ pratipatte÷ coktis tu ratna-sampuñordhva-likhita-tat-såcaka-lipi-nyàyena | asya ÷àstrasya ÷raddhàluþ sad-dharma-niùñho vijitendriyo 'dhikàrã | sa ca sa-niùñha-pariniùñhita-nirapekùa-bhedàt trividhaþ | teùu svargàdi-lokàn api didçkùr niùñhayà sva-dharmàn hary-arcana-råpàn àcaran prathamaþ | loka-saüjighçkùayà tàn àcaran hari-bhakti-nirato dvitãyaþ | sa ca sa ca sà÷ramaþ | satya-tapo-japàdibhir vi÷uddha-citto hary-eka-niratas tçtãyo nirà÷ramaþ | vàcya-vàcaka-bhàvaþ sambandhaþ | vàcya ukta-lakùaõaþ ÷rã-kçùõaþ | vàcakas tad-gãtà-÷àstraü tàdç÷aþ so 'tra viùayaþ | a÷eùa-kle÷a-nivçtti-pårvakas tat-sàkùàt-kàras tu prayojanam ity anubandha-catuùñayam | atre÷varàdiùu triùu brahma-÷abdo 'kùara-÷abda÷ ca baddha-jãveùu tad-deheùu ca kùara-÷abdaþ | ã÷vara-jãva-dehe manasi buddhau dhçtau yatne càtma-÷abdaþ | triguõàyàü vàsanàyàü ÷ãle svaråpe ca prakçti-÷abdaþ | sattàbhipràya-svabhàva-padàrtha-janmasu kriyàsv àtmasu ca bhàva-÷abdaþ | karmàdiùu triùu citta-vçtti-nirodhe ca yoga-÷abdaþ pañhyate | etac chàstraü khalu svayaü bhagavataþ sàkùàd vacanaü sarvataþ ÷reùñhaü -- gãtà sugãtà kartavyà kim anyaiþ ÷àstra-vistaraiþ | yà svayaü padmanàbhasya mukha-padmàd viniþsçtà || iti pàdmàt | dhçtaràùñràdi-vàkyaü tu tat-saïgati-làbhàya dvaipàyanena viracitam | tac ca lavaõàkara-nipàta-nyàyena tan-mayam ity upodghàtaþ | saïgràma-mårdhni saüvàdo yo 'bhåd govinda-pàrthayoþ | tat-saïgatyai kathàü pràkhyàd gãtàsu prathame muniþ || iti tàvad bhagavad-arjuna-saüvàdaü prastautuü kathà niråpyate| dharmakùetre ity àdibhiþ sapta-viü÷atyà | tad-bhagavataþ pàrtha-sàrathyaü vidvàn dhçtaràùñraþ sva-putra-vijaye sandihànaþ sa¤jayaü pçcchatãty àha | janmejayaü prati vai÷ampàyanaþ dhçtaràùñra uvàceti | yuyutsavo yoddhum icchavo màmakà mat-putràþ pàõóavà÷ ca kurukùetre samavetàþ kim akurvateti | nanu yuyutsavaþ samavetà iti tvam evàtthya tato yudherann eva punaþ kim akurvateti kas te bhàva iti cet, tatràha - dharmakùetra iti | "yad anu kurukùetraü devànàü deva-yajanaü sarveùàü bhåtànàü brahma-sadanam ity àdi-÷ravaõàd dharma-prarohi-bhåmi-bhåtaü kurukùetraü prasiddham | tat-prabhàvàd vinaùña-vidveùà mat-putràþ kiü pàõóavebhyas tad-ràjyaü dàtuü ni÷cikyuþ | kiü và, pàõóavàþ sadaiva dharma-÷ãlà dharma-kùetre tasmin kula-kùaya-hetukàd adharmàd bhãtà vana-prave÷am eva ÷reyo vimamç÷ur iti | he sa¤jayeti vyàsa-prasàdàd vinaùña-ràga-dveùas tvaü tathyaü vadety-arthaþ | pàõóavànàü màmakatvànuktir dhçtaràùñrasya teùu droham abhivyanakti | dhànya-kùetràt tad-virodhinàü dhànyàbhàsànàm iva dharma-kùetràt tad-virodhinàü dharmàbhàsànàü tvat-putràõàm apagamo bhàvãti dharma-kùetra-÷abdena gãr-devyà vyajyate ||1|| __________________________________________________________ BhG 1.2 saüjaya uvàca dçùñvà tu pàõóavànãkaü vyåóhaü duryodhanas tadà | àcàryam upasaügamya ràjà vacanam abravãt ||2|| ørãdharaþ - sa¤jaya uvàca dçùñvety-àdi | pàõóavànàm anãkaü sainyaü vyåóhaü vyåha-racanayà adhiùñhitaü dçùñvà droõàcàrya-samãpaü gatvà ràjà duryodhano vakùyamàõaü vacanam uvàca ||2|| Vi÷vanàthaþ - vidita-tad-abhipràyas tad-à÷àüsitaü yuddham eva bhavet | kintu tan-manoratha-pratikulam iti manasi kçtvà uvàca dçùñveti | vyåóhaü vyåha-racanayàvasthitam | ràjà duryodhanaþ sàntarbhayam uvàca | pa÷yaitàm iti navabhiþ ÷lokaiþ ||2|| Baladevaþ - evaü janmàndhasya praj¤à-cakùuùo dhçtaràùñrasya dharma-praj¤à-vilopàn mohàndhasya mat-putraþ kadàcit pàõóavebhyas tad-ràjyaü dadyàd iti vimlàna-cittasya bhàvaü vij¤àya dharmiùñhaþ sa¤jayas tvat-putraþ kadàcid api tebhyo ràjyaü nàrpayuùyatãti tat-santoùam utpàdayann àha dçùñveti | pàõóavànàm anãkaü sainyaü vyåóhaü vyåha-racanayàvasthitam | àcàryaü dhanur-vidyà-pradaü droõam upasaïgamya svayam eva tad-antikaü gatvà ràjà ràja-nãti-nipuõaþ vacanam alpàkùaratvaü gambhãràrthatvaü saïkrànta-vacana-vi÷eùam | atra svayam àcàrya-sannidhigamanena pàõóava-sainya-prabhàva-dar÷ana-hetukaü tasyàntar-bhayaü guru-gauraveõa tad-antikaü svayam àgatavàn asmãti bhaya-saïgopanaü ca vyajyate | tad idaü ràja-nãti-naipuõyàd iti ca ràja-padena ||2|| __________________________________________________________ BhG 1.3 pa÷yaitàü pàõóuputràõàm àcàrya mahatãü camåm | vyåóhàü drupadaputreõa tava ÷iùyeõa dhãmatà ||3|| ørãdhara: tad eva vacanam àha pa÷yaitàm ity àdibhiþ navabhiþ ÷lokaiþ | pa÷yety àdi he àcàrya | pàõóavànàü mahatãü vitatàü camåü senàü pa÷ya | tava ÷iùyeõa drupada-putreõa dhçùñadyumnena vyåóhàü vyåha-racanayàdhiùñhitàm ||3|| Vi÷vanàtha: drupada-putreõa dhçùñadyumnena tava ÷iùyeõa sva-vadhàrtham utpanna iti jànatàpi tvayàyam adhyàpita iti tava manda-buddhitvam | dhãmateti ÷atror api tvattaþ sakà÷àt tvad-vadhopàya-vidyà gçhãtety asya mahàbuddhitvaü phal-kàle 'pi pa÷yeti bhàvaþ ||3|| Baladeva: tat tàdç÷aü vacanam àha pa÷yaitàm ity àdinà | priya-÷iùyeùu yudhiùñhiràdiùu snehàti÷ayàd àcàryo na yudhyed iti vibhàvya tat-kopotpàdanàya tasmiüs tad-avaj¤àü vya¤jayann àha etàm iti | etàm atisannihitàü pràgalbhyenàcàryam ati÷åraü ca tvàm avigaõayya sthitàü dçùñvà tad-avaj¤àü pratãhãti, vyåóhàü vyåha-racanayà sthàpitàü | drupada-putreõeti tvad-vairiõà drupadena tvad-vadhàya dhçùñadyumnaþ putro yaj¤àgni-kuõóàd utpàdito 'stãti | tava ÷iùyeõeti tvaü sva-÷atruü jànann api dhanur-vidyàm adhyàpitavàn asãti tava manda-dhãtvam | dhãmateti ÷atros tvattas tvad-vadhopàyo gçhãta iti tasya sudhãtvam | tvad-apekùyakàritaivàsmàkam anartha-hetur iti ||3|| __________________________________________________________ BhG 1.4-6 atra ÷årà maheùvàsà bhãmàrjunasamà yudhi | yuyudhàno viràña÷ ca drupada÷ ca mahàrathaþ ||4|| dhçùñaketu÷ cekitànaþ kà÷iràja÷ ca vãryavàn | purujit kuntibhoja÷ ca ÷aibya÷ ca narapuügavaþ ||5|| yudhàmanyu÷ ca vikrànta uttamaujà÷ ca vãryavàn | saubhadro draupadeyà÷ ca sarva eva mahàrathàþ ||6|| ørãdhara: atrety àdi | atra asyàü camvàm | iùavo bàõà asyas te kùipyante ebhir iti iùàsàþ dhanåüùi | mahànta iùvàso yeùàü te maheùvàsàþ | bhãmàrjunau tàvad atràtiprasiddhau yoddhàrau | tàbhyàü samàþ ÷åràþ ÷auryeõa kùàtra-dharmeõopetàþ santi | tàn eva nàmabhir nirdi÷ati yuyudhànaþ sàtyakiþ | kiü ca dhçùñaketur iti | vikrànto yudhàmanyur nàmaikaþ | saubhadro 'bhimanyur draupadeyàþ draupadyàü pa¤cabhyo yudhiùñhiràdibhyo jàtàþ putràþ prativindhyàdayaþ pa¤ca | mahàrathàdãnàü lakùaõam - eko da÷a sahasràõi yodhayed yas tu dhanvinàm | ÷astra-÷àstra-pravãõa÷ ca mahàrtha iti smçtaþ || amitàn yodhayed yas tu samprokto 'tirathas tu saþ | caikena yo yudhyet tan-nyåno 'rdha-rathaþ smçtaþ || iti ||4-6|| Vi÷vanàtha: atra camvàm | mahàntaþ ÷atrubhi÷ chettum a÷akyà iùvàsà dhanåüùi yeùàü te | yuyudhànaþ sàtyakiþ | saubhadro 'bhimanyuþ | draupadeyà yudhiùñhiràdibhyaþ pa¤cabhyo jàtàþ prativindhyàdayaþ | mahàrathàdãnàü lakùaõam - eko da÷a sahasràõi yodhayed yas tu dhanvinàm | ÷astra-÷àstra-pravãõa÷ ca mahàrtha iti smçtaþ || amitàn yodhayed yas tu samprokto 'tirathas tu saþ | caikena yo yudhyet tan-nyåno 'rdha-rathaþ smçtaþ || iti ||4-6|| ørãdhara: nanv ekena dhçùñadyumnenàdhiùñhitàlpikà senàsmadãyenaikenaiva sujeyà syàd atas tvaü mà tràsãr iti cet tatràha atreti | atra camvàü mahàntaþ ÷atrubhi÷ chettum a÷akyà iùvàsà÷ càpà yeùàü te | yuddha-kau÷alam à÷aïkyàha bhãmeti | yuyudhànaþ sàtyakiþ | mahàratha iti yuyudhànãdànàü trayàõàm | nara-puïgava iti purujid-àdãnàü trayàõàm | yudyeti vikrànta iti yudhàmanyoþ | vãryavàn ity uttamaujasa÷ ceti vi÷eùaõam | saubhadro 'bhimanyuþ | draupadeyà yudhiùñhiràdibhyaþ pa¤cabhyaþ kramàd draupadyàü jàtàþ prativindhya-÷rutasena-÷rutakãrti-÷atànãka-÷rutakarmàkhyàþ pa¤ca-putràþ | ca-÷abdàd anye ca ghañotkacàdayaþ | pàõóavàs tv atikhyàtatvàt na gaõitàþ | ye ete saptada÷a gaõitàþ, ye cànye tat-pakùãyàs te sarve mahàrathà eva | atirathasyàpy upalakùaõam etat | tal-lakùaõaü coktam - eko da÷a sahasràõi yodhayed yas tu dhanvinàm | ÷astra-÷àstra-pravãõa÷ ca mahàrtha iti smçtaþ || amitàn yodhayed yas tu samprokto 'tirathas tu saþ | caikena yo yudhyet tan-nyåno 'rdha-rathaþ smçtaþ || iti ||4-6|| __________________________________________________________ BhG 1.7 asmàkaü tu vi÷iùñà ye tàn nibodha dvijottama | nàyakà mama sainyasya saüj¤àrthaü tàn bravãmi te ||7|| ørãdhara: asmàkam iti | nibodha budhyasva | nàyakà netàraþ | saüj¤àrthaü samyag j¤ànàrtham ||7|| Vi÷vanàtha: nibodha budhyasva | saüj¤àrthaü samyag j¤ànàrtham ||7|| Baladeva: tarhi kiü pàõóava-sainyàd bhãto 'sãty àcàrya-bhàvaü sambhàvyàntarjàtàm api bhãtim àcchàdayan dhàrùñyenàha - asmàkam iti | asmàkaü sarveùàü madhye ye vi÷iùñàþ paramotkçùñà budhyàdi-bala-÷àlino nàyakà netàraþ | tàn saüj¤àrthaü samyak j¤ànàrthaü bravãmãti | pàõóava-premõà tvaü cen no yotsyase, tadàpi bhãùmàdibhir mad-vijayaþ setsyaty eveti tat kopotpàdanàrthaü dyotyam ||7|| __________________________________________________________ BhG 1.8-9 bhavàn bhãùma÷ ca karõa÷ ca kçpa÷ ca samitiüjayaþ | a÷vatthàmà vikarõa÷ ca saumadattir jayadrathaþ ||8|| anye ca bahavaþ ÷årà madarthe tyaktajãvitàþ | nànà÷astrapraharaõàþ sarve yuddhavi÷àradàþ ||9|| ørãdhara: tàn eùàha bhavàn iti dvàbhyàm | bhavàn droõaþ | samitiü saügràmaü jayatãti tathà | saumadattiþ somadattasya putro bhåri÷ravàþ | anye ceti mad-arthe mat-prayojanàrthaü jãvitaü tyaktum adhyavasità ity arthaþ | nànà anekàni ÷astràni praharaõa-sàdhanàni yeùàü te | yuddhe vi÷àradà nipuõà ity arthaþ ||8-9|| Vi÷vanàtha: saumadattir bhåri÷ravàþ | tyakta-jãvità iti jãvita-tyàgenàpi yadi mad-upakàraþ syàt tadà tad api kartuü pravçttà ity arthaþ | vastutas tu mayaivaite nihatàþ pårvam eva nimitta-màtraü bhava savyasàcin iti bhagavad-ukter duryodhana-sarasvatã satyam evàha sma || 8-9|| Baladeva: bhavàn iti | bhavàn droõaþ | vikarõo mad-bhràtà kaniùñhaþ | saumadattir bhåri÷ravàþ | samiti¤jayaþ saügràma-vijayãti droõàdãnàü saptànàü vi÷eùaõam | nanv etàvanta eva mat-sainye vi÷iùñàþ kintv asaïkhyeyàþ santãty àha anye ceti | bahavo jayadratha-kçtavarma-÷alya-prabhçtayaþ | tyaktety-àdi karmaõi niùñhà jãvitàni tyaktuü kçta-ni÷cayà ity arthaþ | itthaü ca teùàü sarveùàü mayi snehàtirekàt ÷auryàtirekàd yuddha-pàõóityàc ca mad-vijayaþ siddhyed eveti dyotyate ||8-9|| __________________________________________________________ BhG 1.10 aparyàptaü tad asmàkaü balaü bhãùmàbhirakùitam | paryàptaü tv idam eteùàü balaü bhãmàbhirakùitam ||10|| ørãdhara: tataþ kiü? ata àha - aparyàptam ity àdi | tat tathàbhåtaiþ vãrair yuktam api bhãùmeõàbhirakùitam api asmàkaü balaü sainyaü aparyàptaü taiþ saha yoddhuü asamarthaü bhàti | idam eteùàü pàõóavànàü balaü bhãmàbhirakùitam sat paryàptaü samarthaü bhàti | bhãùmasyobhaya-pakùapàtitvàt asmad-balaü pàõóava-sainyü pratyasamartham | bhãmasyika-pakùapàtitvàt pàõóavànàü balaü samartham ||10|| Vi÷vanàtha: aparyàptam aparipårõam | pàõóavaiþ saha yoddhuü akùamam ity arthaþ | bhãùmeõàtisåkùma-buddhinà ÷astra-÷àstra-pravãõenàbhito rakùitam api bhãùmasyobhaya-pakùapàtitvàt | eteùàü pàõóavànàü tu bhãmena sthåla-buddhinà ÷astra-÷àstrànabhij¤o 'pi rakùitam paryàptaü paripårõam | asmàbhiþ saha yuddhe pravãõam ity arthaþ ||10|| Baladeva: nanv ubhayoþ sainyayos taulyàt tavaiva vijayaþ katham ity à÷aïkya sva-sainyàdhikyam àha aparyàptam iti | aparyàptam aparimitam asmàkaü balam | tatràpi bhãùmeõa mahà-buddhimatàtirathenàbhirakùitam | eteùàü pàõóavànàü balaü tu paryàptaü parimitam | tatràpi bhãmena tuccha-buddhinàrdharathenàbhirakùitam | ataþ siddha-vijayo 'ham ||10|| __________________________________________________________ BhG 1.11 ayaneùu ca sarveùu yathàbhàgam avasthitàþ | bhãùmam evàbhirakùantu bhavantaþ sarva eva hi ||11|| Vi÷vanàtha: tasmàd yuùmàbhiþ sàvadhànair bhavituvyam ity àha ayaneùu vyåha-prave÷a-màrgeùu yathà-bhàgaü vibhaktàþ svàü svàü raõa-bhåmim aparityajyaivàvasthità bhavanto bhãùmam evàbhitas tathà rakùantu yathànyair yudhyamàno 'yaü pçùñhataþ kai÷cin na hanyate | bhãùma-balenaivàsmàkaü jãvitam iti bhàvaþ ||11|| Baladeva: athaivaü mad-ukti-bhàvaü vij¤àyàcàrya÷ ced udàsãta tadà mat-kàrya-kùatir iti vibhàvya tasmin sva-kàrya-bhàram arpayann àha ayaneùv iti | ayaneùu sainya-prave÷a-vartmasu yathàbhàgaü vibhaktàü svàü svàü yuddha-bhåmim aparityajyàvasthità bhavanto bhavad-àdayo bhãùmame evàbhito rakùantu yuddhàbhinive÷àt pàr÷vataþ pçùñhata÷ càpa÷yantaü taü yathànyo na vihanyàt tathà kurvantv ity arthaþ | senàpatau bhãùme nirbodhe mad-vijaya-siddhir iti bhàvaþ | ayam à÷ayaþ - bhãùmo 'smàkaü pityàmahaþ | bhavàüs tu guruþ | tau yuvàm asmad ekànta-hitaiùiõau viditau | yàvakùa-sadasi mad-anyàyaü vidantàv api draupadyà nyàyaü pçùñau nàvocatàü mayà tu pàõóaveùu pratãtaü snehàbhàsaü tyàjayituü tathà niveditam iti ||11|| __________________________________________________________ BhG 1.12 tasya saüjanayan harùaü kuru-vçddhaþ pitàmahaþ | siüha-nàdaü vinadyoccaiþ ÷aïkhaü dadhmau pratàpavàn ||12|| ørãdhara: tad evaü bahu-màna-yuktaü ràja-vàkyaü ÷rutvà bhãùmaþ kiü kçtavàn | tad àha tasyety àdi | tasya ràj¤o harùaü kurvan pitàmaho bhãùma uccair mahàntaü siüha-nàdaü vinadya kçtvà ÷aïkhaü dadhmau vàditavàn ||12|| Vi÷vanàtha: tata÷ ca sva-saümàna-÷ravaõa-janita-harùas tasya duryodhanasya bhava-vidhvaüsanena harùaü sa¤anayituü kuru-vçddho bhãùmaþ siüha-nàdam iti upamàne karmaõi ceti õamul siüha iva vinadyety arthaþ ||12|| Baladeva: evaü duryodhana-kçtàü sva-stutim avadhàrya sa-harùo bhãùmas tad-antar-jàtàü bhãtim utsàdayituü ÷aïkhaü dadhmàv ity àha | siüha-nàdam ity upamàne karmaõi ceti pàõini-såtràt õamul | càt kartary upamàne ity arthaþ | siüha iva vinadyety arthaþ | mukhataþ ki¤cid anuktvà ÷aïkha-nàda-màtra-karaõena jaya-paràjayau khalv ã÷varàdhãnau tvad-arthe kùatra-dharmeõa dehaü tyakùyàmãti vyajyate ||12|| __________________________________________________________ BhG 1.13 tataþ ÷aïkhà÷ ca bherya÷ ca paõavànakagomukhàþ | sahasaivàbhyahanyanta sa ÷abdas tumulo 'bhavat ||13|| ørãdhara: tad evaü senàpateþ bhãùmasya yuddhotsavam àlokya sarvato yuddhotsavaþ pravçtta iy àha tata ity àdinà | paõavà màrdalàþ | ànakàþ gomukhà÷ ca vàdya-vi÷eùàþ | sahasà tat-kùaõam evàbhyahanyanta vàditàþ | sa ca ÷aïkhàdi-÷abdas tumulo mahàn abhåt ||13|| Vi÷vanàtha: tata÷ cobhayatraiva yuddhotsàhaþ pravçtta ity àha tata iti | paõavà màrdalàþ | ànakàþ pañahàþ | gomukhà vàdya-vi÷eùàþ ||13|| Baladeva: tata iti | senàpatau bhãùme pravçtte tat-sainye sahasà tat-kùaõam eva ÷aïkhàdayo 'bhyahanyanta vàditàþ | karma-kartari prayogaþ | paõavàdayas trayo vàditra-bhedàþ | sa ÷abdas tumula ekàkàratayà mahàn àsãt ||13|| __________________________________________________________ BhG 1.14 tataþ ÷vetair hayair yukte mahati syandane sthitau | màdhavaþ pàõóava÷ caiva divyau ÷aïkhau pradadhmatuþ ||14|| ørãdhara: tataþ pàõóava-sainye pravçttaü yuddhotsàham àha tata ity àdibhiþ pa¤cabhiþ | tataþ kaurava-sainya-vàdya-kolàhalànantaraü mahati syandane rathe sthitau santau ÷rã-kçùõàrjunau divyau ÷aïkhau prakarùeõa dadhmatur vàdayàmàsatuþ | ||12|| Vi÷vanàtha: Nothing ||14|| Baladeva: atha pàõóava-sainye pravçttaü yuddhosavam àha tata iti | anyeùàm api ratha-sthitatve saty api kçùõàrjunayoþ ratha-sthitatvoktis tad-rathasyàgni-dattatvaü trailokya-vijetçtvaü mahà-prabhavatvaü ca vyajyate ||14|| __________________________________________________________ BhG 1.15-18 pà¤cajanyaü hçùãke÷o devadattaü dhanaüjayaþ | pauõóraü dadhmau mahà÷aïkhaü bhãmakarmà vçkodaraþ ||15|| anantavijayaü ràjà kuntãputro yudhiùñhiraþ | nakulaþ sahadeva÷ ca sughoùamaõipuùpakau ||16|| kà÷ya÷ ca parameùvàsaþ ÷ikhaõóã ca mahàrathaþ | dhçùñadyumno viràña÷ ca sàtyaki÷ càparàjitaþ ||17|| drupado draupadeyà÷ ca sarva÷aþ pçthivãpate | saubhadra÷ ca mahàbàhuþ ÷aïkhàn dadhmuþ pçthak pçthak ||18|| ørãdhara: tad eva vibhàgena dar÷ayann àha pà¤cajanyam iti | pà¤cajanyàdãni nàmàni ÷rã-kçùõàdi-÷aïkhànàm | bhãmaþ ghoraü karma yasya saþ | vçkavat udaraü yasya sa vçkodaro mahà-÷aïkhaü pauõóraü dadhmàv iti | ananteti | nakulaþ sughoùaü nàma ÷aïkhaü dadhmau | sahadevo maõipuùpakaü nàma | kà÷ya÷ ceti | kà÷yaþ kà÷iràjaþ | kathambhåtaþ | paramaþ ÷reùñhaþ iùvàso dhanur yasya saþ | drupada iti | he pçthivãpate dhçtaràùñra ||15-18|| Vi÷vanàtha: pà¤cajanyàdayaþ ÷aïkhàdãnàü nàmàni | aparàjitaþ kenàpi paràjetum a÷akyatvàt | athavà càpena dhanuùà ràjitaþ pradãptaþ ||15-18|| Baladeva: pà¤cajanyam ity àdi pà¤cajanyàdayaþ kçùõàdi-÷aïkhànàm àhvayàþ | atra hçùãke÷a-÷abdena parame÷vara-sahàyitvam | pà¤cajanyàdi-÷abdaiþ prasiddhàhvayàneka-divya-÷aïkhavattvam | ràjà bhãmakarmà dhana¤jaya ity ebhir yudhiùñhiràdãnàü ràja-såya-yàjitva-hióimbàdi-nihantçtva-digvijayàhçtànanta-dhanatvàni ca vyajya pàõóava-senà-såtkarùaþ såcyate | para-senàsu tad-abhàvàd apakarùa÷ ca | kà÷ya iti | kà÷yaþ kà÷iràjaþ | parameùvàsaþ mahà-dhurdharaþ | càparàjito dhanuùà dãptaþ | drupada iti | pçthivãpate he dhçtaràùñreti tava durmantraõodayaþ kula-kùaya-lakùaõo ' narthaþ samàsata iti såcyate ||15-18|| __________________________________________________________ BhG 1.19 sa ghoùo dhàrtaràùñràõàü hçdayàni vyadàrayat | nabha÷ ca pçthivãü caiva tumulo vyanunàdayan ||19|| ørãdhara - sa ca ÷aïkhànàü nàdas tvadãyànàü mahàbhayaü janayàmàsety àha sa ghoùa ity àdi | dhàrtaràùñràõàü tvadãyànàü hçõóayàõi vyadàrayat vidàritavàn | kiü kurvan | nabha÷ ca pçthivãü caiva tumulo 'bhyanunàdayan pratidhvanibhir apåryan ||19|| Vi÷vanàtha - Nothing. Baladeva - sa iti | pàõóavaiþ kçtaþ ÷aïkha-nàdo dhàrtaràùñràõàü bhãùmàdãnàü sarveùàü hçõóayàõi vyadàrayat | tad-vidàraõa-tulyàü pãóàm ajanayad ity arthaþ | tumulo 'titãvraþ abhyanunàdayan pratidhvanibhiþ pûryann ity arthaþ | dhàrtaràùñraiþ kçtas tu ÷aïkhàdinàdas tumulo 'pi teùàü ki¤cid api kùobhaü nàjanayat tathànukter iti bodhyam ||19|| __________________________________________________________ BhG 1.20-23 atha vyavasthitàn dçùñvà dhàrtaràùñràn kapidhvajaþ | pravçtte ÷astrasaüpàte dhanur udyamya pàõóavaþ ||20|| ørãdhara - etasmin samaye ÷rã-kçùõam arjuno vij¤àpayàmàsety àha atha ity àdibhiþ caturbhiþ ÷lokaiþ | atheti athànantaraü vyavasthitàn yuddhodyogena sthitàn | kapidhvajo 'rjunaþ ||20|| Vi÷vanàtha - Nothing. Baladeva - evaü dhàrtaràùñràõàü yuddhe bhãtiü pradar÷ya pàõóavànàü tu tatrotsàham àha atheti sàrdhakena | atha ripu-÷aïkha-nàda-kçtotsàha-bhaïgànantaraü vyavasthitàn tad-bhaïga-virodhi-yuyutsayàvasthitàn dhàrtaràùñràn bhãùmàdãn kapidhvajo 'rjuno yena ÷rã-dà÷arather api mahànti kàryàni purà sàdhitàni tena mahàvãreõa dhvajam adhitiù¤hità hanumatànugçhãto bhaya-gandha-÷ånya ity arthaþ | he mahãpate pravçtte pravartamàne | hçùãke÷am iti hçùãke÷aü sarvendriya-pravartakaü kçùõaü tad idaü vàkyam uvàceti | sarve÷varo harir yeùàü niyojyas teùàü tad ekànta-bhaktànàü pàõóavànàü vijaye sandeha-gandho 'pi neti bhàvaþ ||20|| __________________________________________________________ BhG 1.21-23 hçùãke÷aü tadà vàkyam idam àha mahãpate | senayor ubhayor madhye rathaü sthàpaya me 'cyuta ||21|| yàvad etàn nirãkùe 'haü yoddhukàmàn avasthitàn | kair mayà saha yoddhavyam asmin raõasamudyame ||22|| yotsyamànàn avekùe 'haü ya ete 'tra samàgatàþ | dhàrtaràùñrasya durbuddher yuddhe priyacikãrùavaþ ||23|| ørãdhara - tad eva vàkyam àha senayor ubhayor ity àdi | yàvad etàn iti | nanu tvaü yoddhà na tu yuddha-prekùakas tatràha kair mayety àdi | kaiþ saha mayà yoddhavyam | yotsyamànàn iti dhàrtaràùñrasya duryodhanasya priyaü kartum icchanto ye iha samàgatàþ tàn ahaü drakùyàmi yàvat | tàvad ubhayoþ senayor madhye me rathaü sthàpayety anvayaþ ||21-23|| Vi÷vanàtha - Nothing. Baladeva -arjuna-vàkyam àha senayor iti | he acyutedi svabhàva-siddhàd bhakta-vàtsalyàt pàramai÷varyàc ca na cyavase smeti tena tena ca niyantirto bhaktasya me vàkyàt tatra rathaü sthitaü kuru nirbhaya tatra ratha-sthàpane phalam àha yàvad iti | yoddhu-kàmàn na tu sahàsmàbhiþ sandhiü cikãrùån | avasthitàn na tu bhãtyà pracalitàn | nanu tvaü yoddhà, na tu yuddha-prekùakas tatas tad-dar÷anena kim iti cet tatràha kair iti | asmin bandhånàm eva mitho raõodyoge kair bandhubhiþ saha mama yuddhaü bhàvãty etaj-j¤ànàyaivaa madhye ratha-sthàpanam iti | nanu bandhutvàd eet sandhim eva vidhàtsyantãti cet tatràha yotsyamànàn iti na tu sandhiü vidhàsyataþ | avekùe pratyemi | durbuddheþ kudhiyaþ svajãvanopàyànabhij¤asya yuddhe na tu durbuddhy-apanayane | ato mad-yuddha-pratiyogi-nirãkùaõaü yuktam iti ||21-23|| __________________________________________________________ BhG 1.24-25 evam ukto hçùãke÷o guóàke÷ena bhàrata | senayor ubhayor madhye sthàpayitvà rathottamam ||24|| bhãùma-droõa-pramukhataþ sarveùàü ca mahãkùitàm | uvàca pàrtha pa÷yaitàn samavetàn kurån iti ||25|| ørãdhara: tataþ kiü vçttam | ity apekùàyàü sa¤jaya uvàca evam ukta ity àdi | uóàkà nidrà tasya ã÷ena jita-nidreõa arjunena evam uktaþ san | he bhàrata, he dhçtaràùñra senayor madhye rathànàm uttamaü rathaü hçùãke÷aþ sthàpitavàn | bhãùma-droõa iti mahãkùitàü ràj¤àü ca pramukhataþ sammukhe rathaü sthàpayitvà | he pàrtha etàn kurån pa÷yeti ÷rã-bhagavàn uvàca ||24-25|| Vi÷vanàtha: hçùãke÷aþ sarvendriya-niyantàpy evam ukto 'rjunenàdiùñaþ | arjuna-vàg-indriya-màtreõàpi niyamyo 'bhåd ity aho prea-va÷yatvaü bhagavata iti bhàvaþ | guóàke÷ena guóà yathà màdhurya-màtra-prakà÷akàs tat tathà svãya-sneha-rasàsvàda-prakà÷akà ake÷à viùõu-brahma-÷ivà yasya tena akàro viùõuþ ko brahmà ã÷o mahà-devaþ | yatra sarvàvatàri-cåóàmaõãndraþ svayaü bhagavàn ÷rã-kçùõa eva premàdhãnaþ sann àj¤ànuvartã babhåva | tatra guõàvatàratvàt tad-aü÷àþ viùõu-brahma-rudràþ katham ai÷varyaü prakà÷ayantu | kintu svakartçkaü sneha-rasaü prakà÷yaiva svaü svaü kçtàrthaü manyanta ity arthaþ | yad uktaü ÷rã-bhagavatà para-vyoma-nàthenàpi dvijàtmamajà me yuvayor didçkùuõà iti | yad và, guóàko nidrà tasyà ã÷ena jita-nidrenety arthaþ | atràpi vyàkhyàyàü sàkùàn màyàyà api niyantà yaþ ÷rã-kçùõaþ sa càpi yena premõà vijitya va÷ãkçtas tenàrjunena màyà-vçttir nidrà varàkã jiteti kiü citram iti bhàvaþ | bhãùma-droõayoþ pramukhataþ pramukhe sammukhe sarveùàü mahãkùitàü ràj¤àü ca | pramukhataþ iti samàsa-praviùñe 'pi pramukhataþ-÷abda àkçùyate ||24-25|| Baladeva: tataþ kiü vçttam ity apekùàyàü sa¤jayaþ pràha evam iti | guóàkà nidrà tasyà ã÷aþ sva-sakha-÷rã-bhagavad-guõa-làvaõya-smçti-nive÷ena vijita-nidras tat-parama-bhaktas tenàrjunenaivam uktaþ pravartito hçùãke÷as tac-citta-vçtty-abhij¤o bhagavàn senayor madhye bhãùma-droõayoþ sarveùàü ca mahãkùitàü bhå-bhujàü ca pramukhataþ sammukhe rathottamaü agnidattaü rathaü sthàpayitvovàca he pàrtha samavetàn etàn kurån pa÷yeti | pàrtha-hçùãke÷a-÷abdàbhyàm idaü såcyate matipitç-svasç-putratvàt tvat-sàrathyam ahaü kariùyàmy eva tvaü tv adhunaiva yuyutsàü tyakùyasãti kiü ÷atru-sainya-vãkùaõeneti sopahàso bhàvaþ ||24-25|| __________________________________________________________ BhG 1.26 tatràpa÷yat sthitàn pàrthaþ pitén atha pitàmahàn | àcàryàn màtulàn bhràtén putràn pautràn sakhãüs tathà || ÷va÷uràn suhçda÷ caiva senayor ubhayor api ||26|| ørãdhara: tataþ kiü pravçttam ity àha tatrety àdi | pitén pitçvyàn ity arthaþ | putràn pautràn iti duryodhanàdãnàü ye putràþ pautrà÷ ca tàn ity arthaþ | sakhãn mitràõi | suhçdaþ kçtopakàràü÷ ca apa÷yat | Vi÷vanàtha: duryodhanàdãnàü ye putràþ pautrà÷ ca tàn | Baladeva: evaü bhagavatokto 'rjunaþ para-senàm apa÷yad ity àha tatreti sàrdhakena | tatra para-senàyàü pitén pitçvyàn bhåri÷ravaþ-prabhçtãn, pitàmahàn bhãùma-somadattàdãn, àcàryàn droõa-kçpàdãn, màtulàn ÷alya-÷akuny-àdãn, bhràtén duryodhanàdãn, putràn lakùmaõàdãn, pautràn naptén, lakùmaõàdi-putràn, sakhãn vayasyàn drauõi-saindhavàdãn, suhçdaþ kçtavarma-bhagadattàdãn | evaü sva-sainye 'py upalakùaõãyam | ubhayor api senayor avasthitàn tàn sarvàn samãkùyety anvayàt ||26|| __________________________________________________________ BhG 1.27 tàn samãkùya sa kaunteyaþ sarvàn bandhån avasthitàn | kçpayà parayàviùño viùãdann idam abravãt ||27|| ørãdhara: tataþ kiü kçtavàn ity àha tàn iti | senayor ubhayor evaü samãkùya kçpayà mahatyà àviùñaþ viùaõõaþ san idam arjuno 'bravãt | ity uttarasya ardha-÷lokasya vàkyàrthaþ | àviùño vyàptaþ ||27|| Vi÷vanàtha: Nothing. Baladeva: atha sarve÷varo dayàluþ kçùõaþ saparikaràtmopade÷ena vi÷vam uddidhãrùur arjunaü ÷iùyaü kartuü tat-sva-dharme 'pi yuddhe mà hiüsyàt sarva-bhåtàni iti ÷ruty-arthàbhàsenàdharmatàm àbhàsya taü saümohaü kçtavàn ity àha tàn samãkùyate kaunteya iti svãya-pitç-svasç-putratvoktyà tad-dharmo moha-÷okau tadà tasya vyajyete | kçpayà kartryà ity ukteþ | svabhàva-siddhasya kçpeti dyotsyate | ataþ parayeti tad-vi÷eùaõam | aparayeti và cchedaþ sva-sainye pårvam api kçpàsti para-sainye tv aparàpi sàbhåd ity arthaþ | viùãdann anutàpaþ vindan | atrokti-viùàdayor aika-kàlyàdy-ukti-kàle viùàda-kàryàõy-a÷ru-kampa-sanna-kaõñhàdãni vyajyate ||27|| __________________________________________________________ BhG 1.28-29 dçùñvemàn svajanàn kçùõa yuyutsuü samupasthitam | sãdanti mama gàtràõi mukhaü ca pari÷uùyati ||28|| vepathu÷ ca ÷arãre me romaharùa÷ ca jàyate | gàõóãvaü sraüsate hastàt tvak caiva paridahyate ||29|| ørãdhara: kim abravãd ity apekùàyàm àha dçùñvemàn ity àdi yàvad adhyàya-samàpti | he kçùõa yoddhum icchataþ purataþ samavasthitàn svajanàn bandhu-janàn dçùñvà madãyàni gàtràõi karacaraõàdãni sãdanti vi÷ãryante | kiü ca vepahtu÷ cetyàdi | vepathuþ kampaþ | romaharùaþ romà¤caþ | sraüsate nipatati | paridahyate sarvataþ santapyate ||28-29|| Vi÷vanàtha: dçùñvety atra sthitasyety adhyàhàryam ||28-29|| Baladeva: kaunteyaþ ÷oka-vyàkulaü yad àha tad anuvadati dçùñvemam iti | svajanaü sva-bandhu-vargaü jàtàv eka-vacanaü sa-gotra-bàndhava-j¤àti-bandhu-sva-svajanàþ samàþ ity amaraþ | dçùñvàsavthitasya mama gàtràõi kara-caraõàdãni sãdanti ÷ãryante pari÷uùyatãti ÷ramàdi-hetukàc choùàd ati÷ayitvam asya ÷oùasya vyajyate | vepathuþ kampaþ | romaharùaþ pulakaþ | gàõóãva-bhraü÷enàdhairyaü tvag-dàhnea hçd-vidàho dar÷itaþ ||28-29|| __________________________________________________________ BhG 1.30 na ca ÷aknomy avasthàtuü bhramatãva ca me manaþ | nimittàni ca pa÷yàmi viparãtàni ke÷ava ||30|| ørãdhara: api ca na ÷aknomãty àdi | viparãtàni nimittàni aniùña-såcakàni ÷akunàni pa÷yàmi ||30|| Vi÷vanàtha: viparãtàni nimittàni dhana-nimittako 'yam atra me vàsa itivan nimitta-÷abdo 'yaü prayojana-vàcã | tata÷ ca yuddhe vijayino mama ràjya-làbhàt sukhaü na bhaviùyati, kintu tad-viparãtam anutàpa-duþkham eva bhàvãty arthaþ ||30|| Baladeva: api ceti avasthàtuü sthiro bhavituü mano bhramtãva ceti daurbalya-mårcchayor udayaþ | nimittàni phalàny atra yuddhe viparãtàni pa÷yàmi | vijayino me ràjya-pràptir ànando na bhaviùyati kintu tad-viparãto 'nutàpa eva bhàvãti | nimitta-÷abdaþ phala-vàcã kasmai nimittàyàtra vasasi ity àdau tathà pratãteþ ||30|| __________________________________________________________ BhG 1.31 na ca ÷reyo 'nupa÷yàmi hatvà svajanam àhave | na kàïkùe vijayaü kçùõa na ca ràjyaü sukhàni ca ||31|| ørãdhara: kiü ca na cety àdi | àhave yuddhe svajanaü hatvà ÷reyaþ phalaü na pa÷yàmi | vijayàdikaü phalaü kiü na pa÷yasãti cet tatràha na kàïkùa iti ||31|| Vi÷vanàtha: ÷reyo na pa÷yàmãti dvàv imau puruùau loke sårya-maõóala-bhedinau | parivràó yoga-yukta÷ ca raõe càbhimukhe hataþ || ity àdinà hatasyaiva ÷reyo-vidhànàt | hantus tu na kim ap sukçtam | nana dçùñaü phalaü ya÷o ràjyaü vartate yuddhasyety ata àha na kàïkùa iti ||31|| Baladeva: evaü tattva-j¤àna-pratikålaü ÷okam uktvà tat-pratikålàü viparãta-buddhim àha na ceti | àhave svajanaü hatvà ÷reyo naiva pa÷yàmãti | dvàv imau puruùau loke sårya-maõóala-bhedinau | parivràó yoga-yukta÷ ca raõe càbhimukhe hataþ || ity àdinà hatasya ÷reyaþ-smaraõàt hantur me na ki¤cic chreyaþ | asvajanam iti và cchedaþ asvajana-vadhe 'pi ÷reyaso 'bhàvàt svajana-vadhe punaþ kutastaràü tad ity arthaþ | nanu ya÷o-ràjya-làbho dçùñaü phalam astãti cet tatràha na kàïkùa iti | ràjyàdi-spçhà-virahàd upàye vijaye mama pravçttir na yuktà, randhane yathà bhojanechà-virahiõaþ | tasmàd araõya-nivasanam evàsmàkaü ÷làghya-jãvanatvaü bhàvãti ||31|| __________________________________________________________ BhG 1.32-35 kiü no ràjyena govinda kiü bhogair jãvitena và | yeùàm arthe kàïkùitaü no ràjyaü bhogàþ sukhàni ca ||32|| ta ime 'vasthità yuddhe pràõàüs tyaktvà dhanàni ca | àcàryàþ pitaraþ putràs tathaiva ca pitàmahàþ ||33|| màtulàþ ÷va÷uràþ pautràþ ÷yàlàþ saübandhinas tathà | etàn na hantum icchàmi ghnato 'pi madhusådana ||34|| api trailokyaràjyasya hetoþ kiü nu mahãkçte | nihatya dhàrtaràùñràn naþ kà prãtiþ syàj janàrdana ||35||| ørãdhara: etad eva prapa¤cayati kiü no ràjyena ity àdi sàrdha-dvayena | ta ime iti | yad-artham asmàkaü ràjyàdikam apekùitam te ete pràõa-dhanàni tyaktvà tyàgam aïgãkçtya yuddhàrtham avasthitàþ | ataþ kim asmàkaü ràjyàdibhiþ kçtyam ity arthaþ | nanu yadi kçpayà tvam etàn na haüsi tarhi tvàm ete ràjya-lobhena haniùyanty eva | atas tvam evaitàn hatvà ràjyaü bhuïkùveti | tatràha etàn ity àdi sàrdhena | ghnato 'pi asmàn màrayato 'pi etàn | apãti | trailokya-ràjyasyàpi hetoþ tat-pràpty-artham api hantuü necchàmi | kiü punar mahãmàtra-pràptaya ity arthaþ ||32-35|| Vi÷vanàtha: Nothing. Baladeva: govindeti | gàþ sarvendriya-vçttãþ vindasãti tvam eva me manogataü pratãhãty arthaþ | ràjyàdy-anàkàïkùàyàü hetum àha yeùàm iti | pràõàn pràõà÷àü dhanàni9 dhanà÷àm iti laksaõayà bodhyam | sva-pràõa-vyaye 'pi sva-bandhu-sukhàrthà ràjya-spçhà syàt teùàm apy atra nà÷a-pràpter apàrthaiva yuddhe pravçttir iti bhàvaþ | nanu tvaü cet kàruõikas etàn na hanyàs tarhi te sva-ràjyaü niùkaõñakaü kartuü tvàm eva hanyur iti cet tatràh etàn iti | màü ghnato 'pi hiüsato 'py etàn hantum ahaü necchàmi | trailokya-ràjyasya pràptaye 'pi kiü punar bhå-màtrasya | nanv anvayàn hitvà dhçtaràùñra-putrà eva hantavyà, bahu-duþkha-dàtéõàü teùàü ghàte sukha-sambhavàd iti cet tatràha nihatyeti | dhàrtaràùñràn duryodhanàdãn nihatya sthitànàü naþ pàõóàvànàü kà prãtiþ prasannatà syàn na kàpãti acira-sukhàbhàsa-spçhayà ciratara-naraka-hetu-bhràçho na yogya iti bhàvaþ | he janàrdaneti yady ete hantavyàs tarhi bhåbhàràpahàrã tvam eva tàn hahi pare÷asya te pàpa-gandha-sambandho na bhaved iti vyajyate ||32-35|| __________________________________________________________ BhG 1.36 pàpam evà÷rayed asmàn hatvaitàn àtatàyinaþ | tasmàn nàrhà vayaü hantuü dhàrtaràùñràn svabàndhavàn | svajanaü hi kathaü hatvà sukhinaþ syàma màdhava ||36|| ørãdhara: nanu ca agnido garada÷ caiva ÷astra-pàõir dhanàpahaþ | kùetra-dàràpahàrã ca ùaó ete hy àtatàyinaþ || iti smaraõàd agni-dàhàdibhiþ ùaóbhir hetubhir ete tàvad àtatàyinaþ àtatàyinàü ca vadho yukta eva | àtatàyinam àyàntaü hanyàd evàvicàrayan | nàtatàyi-vadhe doùo hantur bhavati ka÷cana || iti vacanàt | tatràha pàpam evety àdi-sàrdhena | àtatàyinam àyàntam ity àdikam artha-÷àstram | tac ca dharma-÷àstràt durbalam | yathoktaü yàj¤avalkyena smçtyor virodhe nyàyas tu balavàn vyavahàrataþ | artha-÷àstràt tu balavàn dharma-÷àstram iti sthitiþ || iti | tasmàd àtatàyinàm apy eteùàm àcàryàdãnàü vadhe 'smàkaü pàpam eva bhavet | anyàyyatvàd adharmatvàc caitad vadhasya amutra ceha và na sukhaü syàd ity àha svajanam iti ||36|| Vi÷vanàtha: nanu agnido garada÷ caiva ÷astra-pàõir dhanàpahaþ | kùetra-dàràpahàrã ca ùaó ete hy àtatàyinaþ || iti | àtatàyinam àyàntaü hanyàd evàvicàrayan | nàtatàyi-vadhe doùo hantur bhavati ka÷cana || ity àdi-vacanàd eùàü vadha ucita eveti | tatràha pàpam iti | etàn hatvà sthitàn asmàn | àtatàyinam àyàntam ity àdikam artha-÷àstraü dharma-÷àstràt durbalam | yad uktaü yàj¤avalkyena artha-÷àstràt tu balavad dharma-÷àstram iti smçtam || iti | tasmàd àcàryàdãnàü vadhe pàpaü syàd eva | na caihikaü sukham api syàd ity àha svajanam iti ||36|| Baladeva: nanu agnido garada÷ caiva ÷astra-pàõir dhanàpahaþ | kùetra-dàràpahàrã ca ùaó ete hy àtatàyinaþ || àtatàyinam àyàntaü hanyàd evàvicàrayan | nàtatàyi-vadhe doùo hantur bhavati ka÷cana || ity ukter eùàü ùaó-vidhyenàtatàyinàü yukto vadha iti cet tatràha pàpam iti | etàn hatvà sthitàn asmàn pàpam eva bandhu-kùaya-hetukam à÷rayet | ayaü bhàvaþ àtatàyinam àyàntam ity àdikam artha-÷àstraü mà hiüsyàt sarva-bhåtàni iti dharma-÷àstràt durbalam | artha-÷àstràt tu balavad dharma-÷àstram iti sthitiþ || iti smçteþ | tasmàd durbalàrtha-÷àstra-balena påjyànàü droõa-bhãùmàdãnàü vadhaþ pàpa-hetur eveti | na ca ÷reyo 'nupa÷yàmãty àrabhyoktam upasaüharati tasmàd iti | pàpa-sambhavàt | daihika-sukhasyàpy abhàvàc cety arthaþ | na hi gurubhir bandhu-janai÷ ca vinàsmàkaü ràjya-bhogaþ sukhàyàpi tu anutàpàyaiva sampatsyate | he màdhaveti ÷rãpatis tvam a÷rãke yuddhe kathaü pravartayasiãti bhàvaþ ||36|| __________________________________________________________ BhG 1.37 yady apy ete na pa÷yanti lobhopahata-cetasaþ | kula-kùaya-kçtaü doùaü mitra-drohe ca pàtakam ||37|| kathaü na j¤eyam asmàbhiþ pàpàd asmàn nivartitum | kulakùayakçtaü doùaü prapa÷yadbhir janàrdana ||38|| ørãdhara: nanu tavaiteùàm api bandhu-vadha-doùe samàne sati yathaivaite bandhu-vadha-doùam aïgãkçtyàpi yuddhe pravartate | tathaiva bhavàn api pravartatàü kim anena viùàdenety ata àha yadyapãti dvàbhyàm | ràjya-lobhenopahataü bhraùña-vivekaü ceto yeùàü te ete duryodhanàdayo yadyapi doùaü na pa÷yanti, tathàpi asmàbhir doùaü prapa÷yadbhir asmàt pàpàt nivartituü kathaü na j¤eyaü nivçttàv eva buddhiþ kartavyety arthaþ ||37-38|| Vi÷vanàtha: nanv ete tarhi kathaü yuddhe vartante | tatràha yadyapãti ||37-38|| Baladeva: nanu àhåto na nivarteta dyåtàd api raõàd api viditaü kùatriyasyeti kùatra-dharma-smaraõàt tair àhåtànàü bhavatàü yuddhe pravçttir yukteti cet tatràha yadyapãhi dvàbhyàm | pàpe pravçttau lobhas teùàü hetur asmàkaü tu lobha-virahàn na tatra pravçttir iti | iùña-sàvadhànatà-j¤ànaü khalu pravartakam | iùñaü càniùñàn anubandhi-vàcyam | yad uktam - phalato 'pi ca yat karma nànàrthenànubadhyate | kevala-prãti-hetutvàt tad-dharm iti kathyate || iti | tathà ca ÷yenenàbhicaran yajeta ity àdi ÷àstrokte 'pi ÷yenàdàv ivàniùñànubandhitvàd yuddhe 'smin naþ pravçttir na yukteti | àhåta ity àdi ÷àstraü tu kula-kùaya-doùaü vinà bhåta-viùayaü bhàvi | he janàrdaneti pràgvat ||37-38|| __________________________________________________________ BhG 1.39 kulakùaye praõa÷yanti kuladharmàþ sanàtanàþ | dharme naùñe kulaü kçtsnam adharmo 'bhibhavaty uta ||39|| ørãdhara: tam eva doùaü dar÷ayati kula-kùaya ity àdi | sanàtanàþ parasparàpràptàþ | uta api ava÷iùñaü kçtsnam api kulam adharmo 'bhibhavati vyàpnotãty arthaþ ||39|| Vi÷vanàtha: kula-kùaya iti sanàtanàþ kula-parasparà-pràptatvena bahu-kàlataþ pràptà ity arthaþ ||39|| Baladeva: doùam eva prapa¤cayati kula-kùaya iti | kula-dharmàþ kulocità agni-hotràdayo dharmàþ sanàtanàþ kula-paraspara-pràptàþ praõa÷yanti kartur vinà÷àt | utety apy arthe kçtsnam ity anena sambadhyate | dharme naùñe saty ava÷iùñaü bàlàdi-kçtsnam api kulam adharmo 'bhibhavati satãty arthaþ ||39|| __________________________________________________________ BhG 1.40 adharmàbhibhavàt kçùõa praduùyanti kulastriyaþ | strãùu duùñàsu vàrùõeya jàyate varõa-saükaraþ ||40|| ørãdhara: tata÷ ca adharmàbhibhavàd ity àdi ||40|| Vi÷vanàtha: praduùyantãti | adharma eva tà vyabhicàre pravartayatãti bhàvaþ ||40|| Baladeva: tata÷ càdharmàbhibhavàd iti | asmad-bhartçbhir dharmam ullaïghya yath¨akula-kùaya-lakùaõe pàpe vartitaü, tathàsmàbhiþ pàtivratyam avaj¤àya duràcàre vartitavyam iti durbuddhi-hatàþ kula-striyaþ praduùyeyur ity arthaþ ||40|| __________________________________________________________ BhG 1.41 saükaro narakàyaiva kulaghnànàü kulasya ca | patanti pitaro hy eùàü luptapiõóodakakriyàþ ||41|| ørãdhara: evaü sati saïkara ity àdi | eùàü kula-ghnànàü pitaraþ patanti | hi yasmàt luptàþ piõóodaka-kriyà yeùàü te tathà | Vi÷vanàtha: Nothing. Baladeva: kulasya saïkaraþ kula-ghnànàü narakàyaiveti yojanà | na kevalaü kula-ghnà eva narake patanti, kintu tat-pitaro 'pãty àha patantãti hir hetau | paõóàdi dàtéõàü putràdãnàm abhàvàd vilupta-piõóàdi-kriyà santas te narakàyaiva patanti ||41|| __________________________________________________________ BhG 1.42 doùair etaiþ kulaghnànàü varõasaükarakàrakaiþ | utsàdyante jàtidharmàþ kuladharmà÷ ca ÷à÷vatàþ ||42|| ørãdhara: ukta-doùam upasaüharati doùair iti dvàbhyàü | utsàdyante lupyante | jàti-dharmà varõa-dharmàþ kula-dharmà÷ ceti ca-kàràd à÷rama-dharmàdayo 'pi gçhyante ||42|| Vi÷vanàtha: doùair iti | utsàdyante lupyante ||42|| Baladeva: ukta-doùam upasaüharati doùair iti dvàbhyàü | utsàdyante vilupyante | jàti-dharmàþ kùatriyatvàdi-nirbandhanàþ | kula-dharmàs tv asàdhàraõàþ | ca-÷abdàd à÷rama-dharmà gràhyàþ ||42|| __________________________________________________________ BhG 1.43 utsanna-kula-dharmàõàü manuùyàõàü janàrdana | narake niyataü vàso bhavatãty anu÷u÷ruma ||43|| ørãdhara: utsanneti | utsannàþ kula-dharmà yeùàm iti utsanna-jàti-dharmànàm apy upalakùaõam | anu÷u÷ruma ÷rutavanto vayam | pràya÷cittam akurvàõàþ pàpeùu niratà naràþ | apa÷àt-tàpinaþ kaùñàn nirayàn yànti dàruõàn || ity àdi vacanebhyaþ ||43|| Vi÷vanàtha: Nothing. Baladeva: utsanneti | jàti-dharmàdãnàü upalakùaõam etat | anu÷u÷ruma ÷rutavanto vayaü guru-mukhàt | pràya÷cittam akurvàõàþ pàpeùu niratà naràþ | apa÷àt-tàpinaþ kaùñàn nirayàn yànti dàruõàn || ity àdi vàkyaiþ ||43|| __________________________________________________________ BhG 1.44 aho bata mahat pàpaü kartuü vyavasità vayam | yad ràjyasukhalobhena hantuü svajanam udyatàþ ||44|| ørãdhara: bandhu-vadhàdhyavasàyena santy upamàne àha aho batetyàdi | svajanaü hantum udyatà iti yat etan-mahat-pàpaü kartum adhyavasàyaü kçtavanto vayam | aho bata mahat kaùñam ity arthaþ ||44|| Vi÷vanàtha: Nothing. Baladeva: bandhu-vadhàdhyavasàyenàpi pàpaü sambhàvyànupapannàha aho iti | bateti sandehe ||44|| __________________________________________________________ BhG 1.45 yadi màm apratãkàram a÷astraü ÷astra-pàõayaþ | dhàrtaràùñrà raõe hanyus tan me kùemataraü bhavet ||45|| ørãdhara: evaü santaptaþ san mçtyum evà÷aüsamàna àha yadi màm ity àdi | apratãkàraü tuùõãm upaviùñaü màü yadi haniùyanti tarhi tad-dhananaü mama kùemataram atyantaü hitaü bhavet pàpàniùpatteþ ||45|| Vi÷vanàtha: Nothing. Baladeva: nanu tvayi bandhu-vadhàd vinivçtte 'pi bhãùmàdibhir yuddhotsukais tva-vadhaþ syàd eva tataþ kiü vidheyam iti cet tatràha yadi màm ity àdi | apratãkàram akçta-mad-vadhàdhyavasàya-pàpa-pràya÷cittam | kùemataram atihitaü pràõànta-pràya÷cittenaivaitat pàpàvamarjanam | bhãùmàdayas tu na tat-pàpa-phalaü pràpsyanty eveti bhàvaþ ||45|| __________________________________________________________ BhG 1.46 evam uktvàrjunaþ saükhye rathopastha upàvi÷at | visçjya sa÷araü càpaü ÷okasaüvignamànasaþ ||46|| ørãdhara: tataþ kiü vçttam ity apekùàyàü sa¤jaya uvàca evam uktvety àdi | saïkhye saïgràme rathopasthe rathasyopari upàvi÷at upavive÷a | ÷okena saüvignaü prakampitaü mànasaü cittaü yasya saþ ||46|| iti ÷rã-÷rãdhara-svàmi-kçtàyàü bhagavad-gãtà-ñãkàyàü subodhinyàm arjuna-viùàdo nàma prathamo 'dhyàyaþ || Vi÷vanàtha: saïkhye saïgràme | rathopasthe rathopari | iti sàràrtha-varùiõyàü harùiõyàü bhakta-cetasàm | gãtàsu prathamo 'dhyàyaþ saïgataþ saïgataþ satàm ||46|| Baladeva: tataþ kim abhåd ity apekùàyàü sa¤jaya uvàca evam utveti | saïkhye yuddhe rathopasthe rathopari upàvi÷at upavive÷a | pårvaü yuddhàya pratiyoddhç-vilokanàya cotthitaþ san || ahiüsrasyàtma-jij¤àsà dayàrdrasyopajàyate | tad viruddhasya naiveti prathamàd upadhàritam ||46||