Prasna-Upanisad (Prasnopanisad) with the commentary ascribed to Samkara Input by members of the Sansknet project (formerly: www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. NOTE: The mula text has been revised and segmented according to the ed. by V.P. Limaya and R.D. Vadekar (Eighteen Principal Upanisads, Vol. 1, Poona 1958). PrUp 6.4 was rearranged and completed according to the Bibliotheca Indica edition. The text of the commentary is not proofread! REFERENCE SYSTEM: PrUp_n.n = mula text PrUpBh_n.n = Samkara's Bhasya #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ praÓnopani«ad oæ bhadraæ karïebhi÷ Ó­ïuyÃma devà bhadraæ paÓyemÃk«ibhiryajatrÃ÷ / sthirairaÇgaistu«ÂuvÃæ sastanÆbhirvyaÓema devahitaæ yadÃyu÷ // oæ ÓÃnti÷! ÓÃnti÷!! ÓÃnti÷!!! svasti na indro v­ddhaÓravÃ÷ svasti na÷ pÆ«Ã viÓvavedÃ÷ / svasti nastÃrk«yo ari«Âanemi÷ svasti no b­haspatirdadhÃtu // oæ ÓÃnti÷!ÓÃnti÷!!ÓÃnti÷!!! prathama praÓna÷ mantroktasyÃrthasya vistarÃnuvÃdÅdaæ brÃhmaïamÃrabhyate / ­«ipraÓnaprativacanÃkhyÃyikà tu vidyÃstutaye / evaæ saævatsarabrahmacaryasaævÃsÃdiyuktairgrÃhyà pippalÃdÃdivatsarvaj¤akalpairÃcÃryairvaktavyà ca, na sà yena kenaciditi vidyÃæ stauti / brahmacaryÃdisÃdhanÃsÆcanÃcca tatkartavyatà syÃt / oæ _______________________________________________________________________ START PrUp 1.1 ## ____________________ PrUpBh_1.1 sukeÓà ca nÃmata÷, bharadvÃjasyÃpatyaæ bhÃradvÃja÷, ÓaibyaÓca Óive÷ apatyaæ Óaibya÷ satyakÃmo nÃmata÷;sauryÃyaïÅ sÆryastasyÃpatyaæ saurya÷ tasyÃpatyaæ sauryÃyaïiÓachÃndasa÷ sauryÃyaïÅti, gÃrgyo gargagotrÃpatyaæ bhargavo vaidarbhi÷ vidarbhe bhava÷;kabandhÅ nÃmata÷, katyasyÃpasyaæ kÃtyÃyana÷, vidyamÃna prapitÃmaho yasya sa÷, yuvapratyaya÷ / te haite brahmaparà aparaæ brahma paratvena gatÃstadanu«ÂhÃnani«ÂhÃÓca brahmani«ÂhÃ÷ paraæ brahmÃnve«amÃïÃ÷ - kiæ tat?yannityaæ vij¤eyamiti tatprÃptyarthaæ yathÃkÃmaæ yati«yÃma ityevaæ tadanve«aïaæ kurvantastadadhigamÃyai«a ha vai tatsarvaæ vak«yatÅtyÃcÃryamupajagmu÷ / katham te ha samitpÃïaya÷ samidlÃrag­hÅtahastÃ÷ santo bhagavantaæ pippalÃdamÃcÃryamupÃsannà upajagmu÷ // _______________________________________________________________________ START PrUp 1.2 ## ____________________ PrUpBh_1.2 tÃnevamupagatÃnha sa kila ­«iruvÃca bhÆya÷ punareva yadyapi yÆyaæ pÆrvaæ tapasmina eva tapasendriyasaæyamena tathÃpÅha viÓe«ato brahmacaryeïa Óraddhayà cÃstikyabuddhyÃdaravanta÷ saævatsaraæ kÃlaæ saævatsyatha samyagguruÓuÓrÆ«ÃparÃ÷ santo vatsyatha / tato yathÃkÃmaæ yo yasya kÃmastamanatikramya yathÃkÃmaæ yadvi«aye yasya jij¤Ãsà tadvi«ayÃnpraÓnÃnp­cchata / yadi tadyu«matp­«Âama vij¤ÃsyÃma÷ - anuddhatatvapradarÓanÃrtho yadiÓabdo nÃj¤ÃnasaæÓayÃrtha÷ praÓnanirïayÃdavasÅyate - sarvaæ ha vo va÷ p­«Âaæ vak«yÃma iti //2// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.3 ## ____________________ PrUpBh_1.3 atha saævatsarÃdÆdhvaæ kabandhÅ kÃtyÃyana upetyopagamya papraccha p­«ÂavÃn / he bhagavan kuta÷ kasmÃddha và imà brÃhmaïÃdyÃ÷ prajÃ÷ prajÃyanta utpadyante / aparavidyÃkarmaïo÷ samuccitayoryatkÃryaæ yà gatistadvaktavyamiti tadartho 'yaæ praÓna÷ //3// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.4 ## ____________________ PrUpBh_1.4 tasmà evaæ p­«Âavate sa hovÃca tadapÃkaraïÃyÃha / prajÃkÃma÷ prajà Ãtmana÷ sis­k«urvai prajÃpati÷ sarvÃtmà sajjagatsrak«yÃmi ityevaæ vij¤ÃnavÃnyathoktakÃrÅ tadbhÃvabhÃvita÷ kalpÃdau niv­tto hiraïyagarbha÷ s­jyamÃnÃnÃæ prajÃnÃæ sthÃvarajaÇgamÃnÃæ pati÷ sajjanmÃntarabhÃvitaæ j¤Ãnaæ ÓrutiprakÃÓitÃrthavi«ayaæ tapo 'nvÃlocayadatapyata / ata tu sa evaæ tapastaptvà Órautaæ j¤ÃnamanvÃlocya s­«ÂisÃdhanabhÆtaæ mithunamutpÃdayate mithunaæ dvandvamutpÃditavÃn / rayiæ ca somamannaæ praïaæ cÃgnimattÃram etÃvagni«omÃvattrannabhÆtau me mama bahudhÃnekadhà prajÃ÷ kari«yata ityevaæ saæcintyÃï¬otpattikrameïa sÆryÃcandramasÃvakalpayat //4// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.5 #<Ãdityo ha vai prÃïo rayir eva candramÃ÷ | rayir và etat sarvaæ yanmÆrtaæ cÃmÆrtaæ ca | tasmÃn mÆrtir eva rayi÷ || PrUp_1.5 ||># ____________________ PrUpBh_1.5 tatrÃdityo ha vai prÃïo 'ttà agni÷ / rayireva candramÃ÷, rayi÷, evÃnnaæ soma eva / tadetadekamattà cÃnnaæ ca, prajÃpatirekaæ tu mithunam, guïapradhÃnak­to bheda÷ / katham?rayirvà annaæ và etan sarvam;kiæ tadyanmÆrtaæ ta sthÆlaæ cÃmÆrtaæ ca sÆk«maæ ca mÆrtÃmÆrte attrannarÆpe rayireva / tasmÃtpravibhaktÃd amÆrtÃdyadanyanmÆrtÃrÆpaæ mÆrti÷ saiva rayiramÆrtenÃdyamÃnatvÃt //5// tathÃmÆrto 'pi prÃïottà sarvameva yaccÃdyam / katham - _______________________________________________________________________ START PrUp 1.6 ## ____________________ PrUpBh_1.6 athÃditya udayannudgacchan prÃïinÃæ cak«urgocaramÃgacchan yatprÃcÅæ diÓaæ svaprakÃÓena praviÓati vyÃpnoti;tena svÃtmÃvabhÃsarÆpe«u vyÃptimatsu vyÃptatvÃtprÃïina÷ saænidhatte saæniveÓayati; ÃtmabhÆtÃnkaroti ityartha÷ / tathaiva yatpraviÓati dak«iïÃæ yatpratÅcÅæ yadudÅcÅmadha Ærdhvaæ yatpraviÓati yaccÃntarà diÓa÷ koïadiÓo 'vÃntaradiÓo yaccÃnyat sarvaæ prakÃÓayati tena svaprakÃÓavyÃptyà sarvÃn sarvadiksthÃn prÃïÃn raÓmi«u sannidatte //6// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.7 ## ____________________ PrUpBh_1.7 sa e«o 'ttà praïo vaiÓvÃnara÷ sarvÃtmà viÓvarÆpo viÓvÃtmatvÃcca prÃïo 'gniÓca sa evÃttodayata udgacchati pratyahaæ sarvà diÓa ÃtmasÃtkurvan / tadetaduktaæ vastu ­cà mantreïÃpyabhyuktam //7// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.8 ## ____________________ PrUpBh_1.8 viÓvarÆpaæ sarvarÆpaæ hariïaæ raÓmivantaæ jÃtavedasaæ jÃtapraj¤Ãnaæ parÃyaïaæ sarvaprÃïÃÓayaæ jyotirekaæ sarvaprÃïinÃæ cak«urbhÆtamadvitÅyaæ tapantaæ tÃpakriyÃæ kurvÃïaæ svÃtmÃnaæ sÆryaæ sÆrayo vij¤Ãtavanto brahmavida÷ / ko 'sau yaæ vij¤Ãtavanta÷?sahasraraÓmiranekaraÓmi÷ ÓatadhÃnekadhà prÃïibhedena vartamÃna÷ prÃïa÷ prajÃnÃmudayatye«a sÆrya÷ //8// yaÓcÃsau candramà mÆrtirannam amÆrtiÓca prÃïo 'ttÃdityastadekam etanmithunaæ sarvaæ kathaæ prajÃ÷ kari«yata iti ucyate- _______________________________________________________________________ START PrUp 1.9 ## ____________________ PrUpBh_1.9 tadeva kÃla÷ saævatsaro vai prajÃpatistannirvartyatvÃtsaævatsarasya / candrÃdityanirvartyatvÃtsaævatsarasya / candrÃdityanirvartyatithyahorÃtrasamudÃyo hi saævatsara÷ tadananyatvÃdrayiprÃïamithunÃtmaka evetyucyate / tatkatham?tasya saævatsarasya prajÃpaterayane mÃrgau dvau dak«iïaæ cottaraæ ca dve prasiddhe hyayane «aïmÃsalak«aïe yÃbhyÃæ dak«iïenottareïa ca yÃti savità kevalakarmiïÃæ j¤ÃnasaæyuktakarmavatÃæ ca lokÃn vidadhat / katham?tat tatra ca brÃhmaïÃdi«u ye ha vai tadupÃsata iti, kriyÃviÓe«aïo dvitÅyastacchabda÷, i«Âaæ ca pÆrtaæ ce«ÂÃpÆrte ityÃdi k­tamevopÃsate nÃk­taæ nityaæ te cÃndramasaæ candramasi bhavaæ prajÃndramasya / te tatraiva ca k­tak«ayÃtpunarÃvartante"imaæ lokaæ hÅnataraæ và viÓanti"(mu.u.1 / 2 / 10) iti hyuktam / yasmÃdevaæ prajÃpatimannÃtmakaæ phalatvenÃbhinirvartayanti candram i«ÂÃpÆrtakarmaïaiva ­«aya÷ svargadra«ÂÃra÷ prajÃkÃmÃ÷ prajÃrthino g­hasthÃstasmÃtsvak­tameva dak«iïaæ dak«iïÃyanopalak«itaæ candraæ pratipadyante / e«a ha vai rayirannaæ ya÷ pit­yÃïa÷ pit­yÃïapalak«ita÷ //9// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.10 ## ____________________ PrUpBh_1.10 athottareïÃyanena prajÃpate÷ aæÓaæ prÃïamattÃramÃdityamabhijayante;kena?tapasendriyajayena viÓe«ato brahmacarye Óraddhayà vidyayà ca prajÃpatyÃtmavi«ayà ÃtmÃnaæ prÃïaæ sÆryaæ jagatastasthu«aÓcÃnvi«yÃhamasmÅti viditvÃdityamabhijayante 'bhiprÃpnuvanti / etadvà Ãyatanaæ sarvaprÃïÃnÃæ sÃmÃnyamÃyatanamÃÓrayametadam­tamavinÃÓi / abhayamata eva bhayavajitaæ na candravatk«ayav­ddhibhayavat / etatparÃyaïaæ parà gati÷ vidyÃvatÃæ karmiïÃæ ca j¤ÃnavatÃm / etasmÃnna punarÃvartante yathetare kevalakarmiïà iti / yasmÃde«o 'vidu«Ãæ nirodha÷ / ÃdityÃdi niruddhà avidvÃæso naite saævatsaramÃdityamÃtmÃnaæ prÃïamabhiprÃpnuvanti / sa hi saævatsara÷ kÃlÃtmÃvidu«Ãæ nirodha÷ / tattatrÃsminnartha e«a Óloko mantra÷ / _______________________________________________________________________ START PrUp 1.11 ## ____________________ PrUpBh_1.11 pa¤capÃdaæ pa¤cartava÷ pÃdà ivÃsya saævatsarÃtmana Ãdityasya tairasau pÃdairivartubhirÃvartate / hemantaÓiÓirÃvekÅk­tyeyaæ kalpanà / pitaraæ sarvasya janayit­tvÃtpit­tvaæ tasya / taæ dvÃdaÓÃk­tiæ dvÃdaÓamÃsà Ãk­tayo 'vayavà Ãkaraïaæ vÃkyavikaraïam asya dvÃdaÓamÃsaistaæ dvÃdaÓÃk­tiæ divo dyulokÃtpara Ærdhver'the sthÃne t­tÅyÃsyÃæ divÅtyartha÷ purÅ«iïaæ purÅ«avantamudakavantamÃhu÷ kÃlavida÷ / atha tamevÃnya ima u pare kÃlavido ticak«aïaæ nipuïaæ sarvaj¤aæ saptacakre saptahayarÆpeïa cakre satataæ gatimati kÃlÃtmani «a¬are «a¬­tumatyÃhu÷ sarvamidaæ jagatkathayanti arpitamarà iva rathanÃbhau nivi«Âamiti / yadi pa¤capÃdo dvÃdaÓÃk­tiryadivà saptacakra÷ «a¬ara÷ sarvathÃpi saævatsara÷ kÃlÃtmà prajÃpati÷ candrÃdityalak«aïo 'pi jagata÷ kÃraïam //11// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.12 yasminn idaæ Óritaæ viÓvaæ sa eva prajÃpati÷ saævatsarÃkhya÷ svÃvayave mÃse k­tsna÷ parisamÃpyate / ## ____________________ PrUpBh_1.12 mÃso vai prajÃpatiryathoktalak«aïa eva mithunÃtmaka÷ / tasya mÃsÃtmana÷ prajÃpatereko bhÃga÷ k­«ïapak«o rayirannaæ candramÃ÷ / aparo bhÃga÷ Óuklapak«o rayirannaæ candramÃ÷ / aparo bhÃga÷ Óuklapak«a÷ prÃïa Ãdityo 'ttÃgni÷ yasmÃcchuklapak«ÃtmÃnaæ prÃïaæ sarvameva paÓyanti tasmÃtprÃïadarÓina eta ­«aya÷ k­«ïapak«astairna d­Óyate yasmÃt / itare tu prÃïaæ na paÓyantÅtyadarÓanalak«aïaæ k­«ïÃtmÃnameva paÓyanti / itarasmin k­«ïapak«a eva kurvanti Óukle kurvanto 'pi //12// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.13 ## ____________________ PrUpBh_1.13 so 'pi mÃsÃtmà prajÃpati÷ svÃvayave 'horÃtre parisamÃpyate / ahorÃtro vai prajÃpati÷ pÆrvavat / tasyÃpyahareva prÃïo 'ttÃgnÅ rÃtrireva rayi÷ pÆrvavat / prÃïamaharÃtmÃnaæ và ete praskandanti nirgamayanti Óo«ayanti và svÃtmano vicchidyÃpanayanti ke?ye divÃhani ratyà ratikÃraïabhÆtayà saha striyà saæyujyante mithunaæ maithunamÃcaranti mƬhÃ÷ / yata evaæ tasmÃttanna kartavyamiti prati«edha÷ prÃsaæÇgika÷ / yadrÃtrau saæyujyante ratyà ­tau brahmacaryameva taditi praÓastatvÃd­tau bhÃryÃgamanaæ kartavyamityayamapi prÃsaÇgiko vidhi÷ / prak­taæ tÆcyate - so 'horÃtrÃtmaka÷ prajÃpatirvÅhiyavÃdyannÃtmanà vyavasthita÷ //13// evaæ krameïa pariïamya tat - _______________________________________________________________________ START PrUp 1.14 ## ____________________ PrUpBh_1.14 annaæ vai prajÃpati÷ / katham?tatastasmÃddha vai reto n­bÅjaæ tatprajÃkaraïaæ tasmÃdyo«iti siktÃdimà manu«yÃdilak«aïÃ÷ prajÃ÷ prajÃyante / yatp­«Âaæ kuto ha vai prajÃ÷ prajÃyanta iti / tadevaæ candrÃdityamithunÃdikrameïÃhorÃtrÃntenÃnnÃs­gretoddhÃreïemÃ÷ prajÃ÷ prajÃyanta iti nirïÅtam //14// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.15 ## ____________________ PrUpBh_1.15 tattatraivaæ sati ye g­hasthÃ÷ - ha vai iti prasiddhasmaraïÃrthau nipÃtau - tatprajÃpatervrataæ prajÃpativratam­tau bhÃryÃgamanaæ caranti kurvanti te«Ãæ d­«Âaphalamidam / kim?te mithunaæ putraæ duhitaraæ cotpÃdayante / ad­«Âaæ ca phalami«ÂÃpÆrtadattakÃriïÃæ te«Ãmeva e«a yaÓcÃndramaso brahmaloka÷ pit­yÃïalak«aïo ye«Ãæ tapa÷ snÃtakavratÃdÅni, brahmacaryam, ye«u ca satyaman­tavarjanaæ prati«ÂhitamavyabhicÃritayà vartate nityameva //15// yastu punarÃdityopalak«ita uttarÃyaïa÷ prÃïÃtmabhÃvo viraja÷ Óuddho na candrabrahmalokavadrajasvalo v­ddhik«ayÃdiyukto 'sau te«Ãæ ke«Ãmityucyate - _______________________________________________________________________ START PrUp 1.16 ## ____________________ PrUpBh_1.16 yathà g­hasthÃnÃmekaviruddhasaævyavahÃraprayojanavattvÃjjihraæ kauÂilyaæ vakrabhÃvo 'vaÓyaæbhÃvi tathà na ye«u jihram / yathà ca g­hasthÃnÃæ krŬÃnarmÃdinimittaman­tamavarjanÅyaæ tathà na ye«u tat / tathà mÃyà g­hasthÃnÃmiva na ye«u vidyate / mÃyà nÃma bahiranyathÃtmÃnaæ prakÃÓyanyathaiva kÃryaæ karoti sà mÃyà mithyÃcÃrarÆpà / mÃyetyevamÃdayo do«Ã ye«vadhikÃri«u brahmacÃrivÃnaprasthabhik«u«u nimittÃbhÃvÃnna vidyante tatsÃdhanÃnurÆpeïaiva te«Ãmasau virajo brahmaloka itye«Ã j¤ÃnayuktakarmavatÃæ gati÷ / pÆrvauktastu brahmaloka÷ kevalakarmiïÃæ candralak«aïa iti //16// iti prathama praÓna÷ ============================================================================= dvitÅya÷ praÓna÷ prÃïo 'ttà prajÃpatirityuktam / tasya prajÃpatitvamatt­tvaæ ca asmi¤ÓarÅre 'vadhÃrayitavyamiti ayaæ praÓna Ãrabhyate - _______________________________________________________________________ START PrUp 2.1 ## ____________________ PrUpBh_2.1 athÃnantaraæ ha kilainaæ bhÃrgavo vaidarbhi÷ papraccha / he bhagavan katyeva devÃ÷ prajÃæ ÓarÅralak«aïÃæ vidhÃrayante viÓe«eïa dhÃrayante / katare buddhÅndriyakarmendriyavibhaktÃnÃmetatprakÃÓanaæ svamÃhÃtmyaprakhyÃpanaæ prakÃÓayante / ko 'sau punare«Ãæ vari«Âha÷ pradhÃna÷ kÃryakaraïalak«aïÃnÃmiti //1// _______________________________________________________________________ START PrUp 2.2 ## ____________________ PrUpBh_2.2 evaæ p­«Âavate tasmai sa hovÃca ÃkÃÓo ha và e«a devo vÃyu÷ agni÷ Ãpa÷ p­thivÅtyetÃni pa¤ca mahÃbhÆtÃni ÓarÅrÃrambhakÃïi vÃÇmanaÓcak«u÷ÓrotramityÃdÅni karmendriyabuddhÅndriyabuddhÅndriyÃïi ca / kÃryalak«aïÃ÷ karaïalak«aïÃÓca te devà Ãtmano mÃhÃtmyaæ prakÃÓyÃbhivadanti spardhamÃnà ahaæ Óre«ÂhatÃyai / kathaæ vadanti?vayametadbÃïaæ kÃryakaraïasaæghÃtamava«Âabhya pÃsÃdam iva stambhÃdayo 'viÓithilÅk­tya vidhÃrayÃmo vispa«Âaæ dhÃrayÃma÷ //2// _______________________________________________________________________ START PrUp 2.3 ## ____________________ PrUpBh_2.3 tÃnevamabhimÃnavato vari«Âo mukhya÷ prÃïa uvÃcoktavÃn / mà maivaæ mohamÃpadyatha avivekitayà abhimÃnaæ mà kuruta yasmÃdahameva etadbÃïamava«Âabhya vidhÃrayÃmi pa¤cadhÃtmÃnaæ pravibhajya prÃïÃdiv­ttibhedaæ svasya k­tvà vidhÃrayÃmÅtyuktavati ca tasmiæste 'k«addadhÃnà apratyayavanto babhÆvu÷ kathametadevamiti //3// _______________________________________________________________________ START PrUp 2.4 ## ____________________ PrUpBh_2.4 sa ca prÃïaste«ÃmaÓraddhadhÃnatÃmÃlak«yÃbhimÃnÃdÆrdhvamutkrÃmata ivedamutkrÃntavÃniva saro«Ãnnirapek«astasminnutkrÃmati yadv­ttaæ taddd­«ÂÃntena pratyak«Åkaroti / tasminnutkrÃmati satyathÃnantaram evetare sarva eva prÃïÃÓcak«urÃdÃya utkrÃmanta uccakramire / tasmiæÓca prÃïe prati«ÂhamÃne tÆ«ïÅæ bhavati anutkrÃmati sati sarva eva prÃti«Âhante tÆ«ïÅæ vyavasthità abhÆvan / tattatra yathà loke mak«ikà madhukarÃ÷ svarÃjÃnaæ madhukararÃjÃnam utkrÃmantaæ prati sarvà evotkrÃmante tasmiæÓca prati«ÂhamÃne sarvà eva prati«Âhante prÃtiti«Âhanti / yathÃyaæ d­«ÂÃnta evaæ vÃÇmanaÓcak«u÷Órotraæ cetyÃdayasta uts­jyÃÓraddadhÃnatÃæ buddhvà prÃïamÃhÃtmyaæ prÅtÃ÷ prÃïaæ stuvanti //4// katham - _______________________________________________________________________ START PrUp 2.5 ## ____________________ PrUpBh_2.5 e«a prÃïo 'gni÷ saæstapati jvalati / tathaiva sÆrya÷ san prakÃÓate, tathaiva parjanya÷ san var«ati / kiæ ca maghavÃnindra÷ sanà prajÃ÷ pÃlayati, jighÃæsatyasurarak«Ãæsi / e«a vÃyu÷ ÃvahapravahÃdibheda÷ / kiæ cai«a p­thivÅ rayirdeva÷ sarvasya jagata÷ sanmÆrtamasadamÆrtaæ cÃm­taæ ca yaddevÃnÃæ sthitikÃraïaæ kiæ bahunà //5// _______________________________________________________________________ START PrUp 2.6 ## ____________________ PrUpBh_2.6 arà iva rathanÃbhau ÓraddhÃdi nÃmÃntaæ sarvaæ sthitikÃle prÃïa eva prati«Âhitam / tatharco yajÆæ«i sÃmÃnÅti trividhà mantrÃ÷ tatsÃdhyaÓca yaj¤a÷ k«atraæ ca sarvasya pÃlayit­ brahma ca yaj¤Ãdikarmakart­tve 'dhik­taæ caivai«a prÃïa÷ sarvam //6// kiæ ca - _______________________________________________________________________ START PrUp 2.7 ## ____________________ PrUpBh_2.7 ya÷ prajÃpatirapi sa tvameva garbhe carasi, piturmÃtuÓca pratirÆpa÷ sanpratijÃyase;prajÃpatitvÃdeva prÃgeya siddhaæ tava mÃt­pit­tvam / sarvadehadehyÃk­ticchaÇmanaika÷ prÃïa÷ sarvÃtmÃsÅtyartha÷ / tubhyaæ tvadarthaæ yà isà manu«yÃdyÃ÷ prajÃstu he prÃïa cak«urÃdidvÃrairbali haranti / yastvaæ prÃïaiÓcak«urÃdibhi÷ saha pratiti«Âhasi sarvaÓarÅre«vatastubhyaæ baliæ harantÅti yuktam;bhoktà hi yatastvaæ tavaivÃnyatsarvaæ bhojyam //7// kiæ ca - _______________________________________________________________________ START PrUp 2.8 ## ____________________ PrUpBh_2.8 devÃnÃmindrÃdÅnÃmasi bhavasi tvaæ vahnitamo havi«Ãæ prÃpayit­tama÷ / pit­ïÃæ nÃndÅmukhe ÓrÃddhe yà pit­bhyo dÅyate svadhÃnnaæ sà devapradhÃnamapek«ya prathamà bhavati / tasyà api pit­bhya÷ prÃpayità tvamevetyartha÷ kiæ car«ÅïÃæ cak«urÃdÅnÃæ prÃïÃnÃmaÇgirasÃmaÇgirasabhÆtÃnÃmatharvaïÃæ te«Ãmeva"prÃïo vÃtharvÃ"iti Órute÷, caritaæ ce«Âitaæ satyamavitathaæ dehadhÃraïÃdyupakÃralak«aïaæ tvamevÃsi //8// _______________________________________________________________________ START PrUp 2.9 ## ____________________ PrUpBh_2.9 indra÷ parameÓvarastvaæ he prÃïa tejasà vÅryeïa rudro 'si saæharajjagat / sthitau ca pari samantÃdrak«ità pÃlayità parirak«ità tvameva jagata÷ saumyena rÆpeïa / tvamantarik«e 'jasraæ carasi udayÃstamayÃbhyÃæ sÆryastvameva ca sarve«Ãæ jyoti«Ãæ pati÷ //9// _______________________________________________________________________ START PrUp 2.10 ## ____________________ PrUpBh_2.10 yadà parjanyo bhÆtvÃbhivar«asi tvamatha tadÃnnaæ prÃpyemÃ÷ prajÃ÷ prÃïate prÃïace«ÂÃæ kurvantÅtyartha÷ / athavà prÃïa te tavemÃ÷ prajÃ÷ svÃtmabhÆtÃstvadannasaævardhitÃstvadabhivar«aïadarÓanamÃtreïa cÃnandarÆpÃ÷ sukhaæ prÃptà iva satya÷ ti«Âhanti kÃmÃyecchÃto 'nna bhavi«yatÅtyevamabhiprÃya÷ //10// kiæ ca - _______________________________________________________________________ START PrUp 2.11 ## ____________________ PrUpBh_2.11 prathamajatvÃdanyasya saæskartu÷ abhÃvÃdasaæsk­to vrÃtyastvaæ svabhÃvata eva Óuddha ityabhiprÃya÷ / he prÃïaikar«istvamÃtharvaïÃnÃæ prasiddha ekar«inÃmÃgri÷ sannattà sarvahavi«Ãm / tvameva viÓvasya sarvasya sato vidyamÃnasya pati÷ satpati÷ / sÃdhurvà pati÷ satpati÷ / vayaæ punarÃdyasya tavÃdanÅyasya havi«o dÃtÃra÷ / tvaæ pità mÃtariÓva he mÃtariÓvanno 'smÃkam / atha và mÃtariÓvano vÃyostvam / ataÓca sarvasyaiva jagata÷ pit­tvaæ siddham //11// kiæ bahunà - _______________________________________________________________________ START PrUp 2.12 ## ____________________ PrUpBh_2.12 yà te tvadÅyà sanÆrvÃci prati«Âhità vakt­tvena vadanace«ÂÃæ kurvatÅ, yà Órotre yà ca cak«u«i yà ca manasi saÇkalpÃdivyÃpÃreïa santatà samanugatà tanÆstÃæ ÓivÃæ ÓÃntÃæ kuru motkramÅrutkramaïena aÓivÃæ mà kÃr«Årityartha÷ //12// kiæ bahunà - _______________________________________________________________________ START PrUp 2.13 ## ____________________ PrUpBh_2.13 asmiælloke prÃïasyaiva vaÓe sarvamidaæ yatki¤cidupabhogajÃtaæ tridive t­tÅyasyÃæ divi ca yatprati«Âhitaæ devÃdyupabhogajÃtaæ tasyÃpi prÃïa eveÓità rak«ità / ato mÃteva putrÃnasmÃn rak«asva pÃlayasva / tvannimittà hi brÃhmya÷ k«ÃtriyÃÓca ÓriyastÃstvaæ ÓrÅÓca ÓriyaÓca praj¤Ãæ ca tvatsthitinimittÃæ vidhehi no vidhasva ityartha÷ / ityevaæ sarvÃtmatayà vÃgÃdibhi÷ prÃïai÷ stutyà gamitamahimà prÃïa÷ prajÃpatirattetyavadh­tam //13// iti dvitÅya÷ praÓna÷ ============================================================================= t­tÅya praÓna÷ _______________________________________________________________________ START PrUp 3.1 ## ____________________ PrUpBh_3.1 atha hainaæ kausalyaÓcÃÓvalÃyana÷ papraccha / prÃïo hyevaæ prÃïairnirdhÃritatattvairupalabdhamahimÃpi saæhatatvÃtsyÃdasya÷ kÃryatvamata÷ p­cchÃmi bhagavank­ta÷ kasmÃtkÃraïÃde«a ÃyÃtyasmi¤ÓarÅre / kiænimittakamasya ÓarÅragrahaïamityartha÷ / pravi«ÂaÓca ÓarÅra ÃtmÃnaæ và pravibhajya pravibhÃgaæ k­tvà kathaæ kena prakÃreïa prÃti«Âhate pratiti«Âhati kena và v­ttiviÓe«eïÃsmÃccharÅrÃdutkrÃmata utkrÃmati / kathaæ bÃhyamadhibhÆtamadhidaivataæ cÃbhidhatte dhÃrayati kathamadhyÃtmam iti, dhÃrayatÅti Óe«a÷ //1// evaæ p­«Âa÷ - _______________________________________________________________________ START PrUp 3.2 ## ____________________ PrUpBh_3.2 tasmai sa hovÃcÃcÃrya÷, prÃïa eva tÃvaddurvij¤eyatvÃdvi«amapraÓnÃrhastasyÃpi janmÃdi tvaæ p­cchasyato 'tipraÓnÃnp­cchasi / brahmi«Âho 'sÅtyatiÓayena tvaæ brahmavidatastu«Âo 'haæ tasmÃtte tubhyaæ bravÅmi yatp­«Âaæ Óruïu //2// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.3 #<Ãtmana e«a prÃïo jÃyate | yathai«Ã puru«e chÃyaitasminn etadÃtatam | manok­tenÃyÃty asmi¤ ÓarÅre || PrUp_3.3 ||># ____________________ PrUpBh_3.3 Ãtmana÷ parasmÃtpuru«Ãdak«arÃtsatyÃde«a ukta÷ prÃïo jÃyate / kathamityatra d­«ÂÃnta÷ / yathà loka e«Ã puru«e Óira÷ pÃïyÃdilak«aïe nimitte chÃyà naimittikÅ jÃyate tadvadetasminbrahmaïyetat prÃïÃkhyaæ chÃyÃsthÃnÅyaman­tarÆpaæ tattvaæ satye puru«a Ãtataæ samarpitam ityetat / chÃyeva dehe manok­tena mana÷ saÇkalpecchÃdini«pannakarmanimittenetyetat - vak«yati hi"puïyena puïyam"(pra.u.3 / 7) ityÃdi÷;tadeva"saktÃ÷ saha karmaïÃ"(b­.u.4 / 4 / 6) iti ca ÓrutyantarÃt - ÃyÃti Ãgacchatyasmi¤ÓarÅre //3// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.4 ## ____________________ PrUpBh_3.4 yathà yena prakÃreïa loke rÃjà samrìeva grÃmÃdi«vadhik­tÃnviniyuÇkte / katham?etÃngrÃmÃnetÃngrÃmÃnadhiti«Âhasva iti / evameva yathà d­«ÂÃnta÷ e«a mukhya÷ prÃïa÷ itarÃnprÃïÃn cak«urÃdÅnÃtmabhedÃæÓca p­thak p­thageva yathÃsthÃnaæ saænidhatte viniyuÇkte //4// tatra vibhÃga÷ - _______________________________________________________________________ START PrUp 3.5 ## ____________________ PrUpBh_3.5 pÃyÆpasthe pÃyuÓcopasthaÓca pÃyÆpasthaæ tasmin, apÃnamÃtmabhedaæ mÆtrapurÅ«Ãdyapanayanaæ kurvasti«Âhati saænidhatte / tathà cak«u÷Órotre cak«uÓca Órotraæ ca cak«u÷Órotraæ tasmiæÓcak«u÷Órotre, mukhanÃsikÃbhyÃæ ca mukhaæ ca nÃsikà ca tÃbhyÃæ mukhanÃsikÃbhyÃæ ca nirgacchanprÃïa÷ svayaæ samrÃÂsthÃnÅya÷ prati«Âhate pratiti«Âhati madhye tu prÃïÃpÃnayo÷ sthÃnayornÃbhyÃæ samÃne 'Óitaæ pÅtaæ ca samaæ nayatÅti samÃna÷ / e«a hi yasmÃdyadetaddh­taæ bhuktaæ pÅtaæ cÃtmÃgre prak«iptamannaæ samaæ nayati tasmÃdaÓitapÅtendhanÃd agreraudaryÃddh­dayadeÓaæ prÃptÃdetÃ÷ saptasaækhyÃkà arci«o dÅptayo nirgacchantyo bhavanti ÓÅr«aïya÷ / prÃïadvÃrà darÓanaÓravaïÃdilak«aïarÆpÃdivi«ayaprakÃÓa ityabhiprÃya÷ //5// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.6 ## ____________________ PrUpBh_3.6 iti hye«a puï¬arÅkÃkÃramÃæsapiï¬aparicchinne h­dayÃkÃÓa e«a ÃtmÃtmanà saæyukto liÇgÃtmà / atrÃsminh­daya etadekaÓatam ekottaraÓataæ saækhyayà pradhÃnanìÅnÃæ bhavatÅti / tÃsÃæ Óataæ ÓatamekaikasyÃ÷ pradhÃnanìyà bhedÃ÷ / punarapi dvÃsaptatirdvÃsaptatirdve dve sahasre adhike saptatiÓca sahasrÃïi sahasrÃïÃæ dvÃsaptati÷ pratiÓÃkhÃnìÅsahasrÃïi / pratipratinìÅÓataæ saækhyayà pradhÃnanìÅnÃæ sahasrÃïi bhavanti / Ãsu nìūu vyÃno vÃyu÷ carati vyÃno vyÃpanÃt / ÃdityÃdiva raÓmayo h­dayÃt sarvagÃminÅbhirnìÅbhi÷ sarvadehaæ saævyÃpya vyÃno vartate / sandhiskandhamarmadeÓe«u viÓe«eïa prÃïÃpÃnav­ttyoÓca madhya udbhÆtav­ttirvÅryavatkarmakartà bhavati //6// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.7 ## ____________________ PrUpBh_3.7 atha yà tu tatraikaÓatÃnÃæ nìÅnÃæ madhya Ærdhvagà su«umnÃkhyà nìŠtathaikayordhva÷ sannudÃno vÃyurÃpÃdatalamastakav­tti÷ sa¤caranpuïyena karmaïà ÓÃstravihitena puïyaæ lokaæ devÃdisthÃnalak«aïaæ nayati prÃpayati pÃpena tadviparÅtena pÃpaæ narakaæ tiryagyonyÃdilak«aïam / ubhÃbhyÃæ samapradhÃnÃbhyÃæ puïyapÃpÃbhyÃmeva manu«yalokaæ nayatÅtyanuvartate //7// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.8 #<Ãdityo ha vai bÃhya÷ prÃïa udayati | e«a hy enaæ cÃk«u«aæ prÃïam anug­hïÃna÷ | p­thivyÃæ yà devatà sai«Ã puru«asyÃpÃnam ava«Âabhya | antarà yadÃkÃÓa÷ sa samÃna÷ | vÃyur vyÃna÷ || PrUp_3.8 ||># ____________________ PrUpBh_3.8 Ãdityo ha vai prasiddho hyadhidaivataæ bÃhya÷ prÃïa÷ sa e«a udayatyudgacchati / e«a hyainam ÃdhyÃtmikaæ cak«u«i bhavaæ cÃk«u«aæ prÃïaæ prakÃÓenÃnug­hïÃno rÆpopalabdhau cak«u«a Ãlokaæ kurvannityartha÷ / tathà p­thivyÃmabhimÃninÅ yà devatà prasiddhà sai«Ã putrasya apÃnamapÃnav­ttimava«ÂabhyÃk­«ya vaÓÅk­tyÃdha evÃpakar«aïenÃnugrahaæ kurvatÅ vartata ityartha÷ / anyathà hi ÓarÅraæ gurutvÃtpatetsÃvakÃÓe vodgacchet / yadetadantarà madhye dyÃvÃp­thivyorya ÃkÃÓastatstho vÃyu÷ ÃkÃÓa ucyate;ma¤caÓthavat / sa samÃna÷ samÃnamanug­hïÃno vartata ityartha÷ / samÃnasyÃntarÃkÃÓaÓthatvasÃmÃnyÃt / sÃmÃnyena ca yo bÃhyo vÃyu÷ sa vyÃptisÃmÃnyÃd vyÃno vyÃnamanug­hïÃno vartata ityabhiprÃya÷ //8// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.9 ## ____________________ PrUpBh_3.9 yadvÃhyaæ ha vai prasiddhaæ sÃmÃnyaæ tejastaccharÅra udÃna udÃnaæ vÃyumanug­hïÃti svena prakÃÓenetyabhiprÃya÷ / yasmÃtteja÷ - svabhÃvo bÃhyatejo 'nug­hÅta utkrÃntikartà tasmÃdyadà laukika÷ puru«a upaÓÃntatejà bhavati;upaÓÃntaæ svÃbhÃvikaæ tejo yasya sa÷, tadà taæ k«ÅïÃyu«aæ mumÆr«u vidyÃt / sa punarbhavaæ ÓarÅrÃntaraæ pratipadyate / katham?sahendriyairmanasi sampadyamÃnai÷ praviÓadbhirvÃgÃdibhi÷ //9// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.10 ## ____________________ PrUpBh_3.10 yaccitto bhavati tenaiva cittena saækalpenendriyai÷ saha prÃïaæ mukhyaprÃïav­ttimÃyÃti / maraïakÃle k«Åïendriyav­tti÷ sanmukhyayà prÃïav­ttyaivÃvati«Âhata ityartha÷ / tadÃbhivadanti j¤Ãtaya uchvasiti jÅvatÅti / sa ca prÃïastejasodÃnav­ttyà yukta÷ sansahÃtmanà svÃminà bhoktà sa evamudÃnav­ttyaiva yukta÷ prÃïastaæ bhoktÃraæ puïyapÃpakarmavaÓÃdyathÃsaækalpitaæ yathÃbhipretaæ lokaæ nayati prÃpayati //10// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.11 ## ____________________ PrUpBh_3.11 ya÷ kaÓcidevaæ vidvÃnyathoktaviÓe«aïairviÓi«ÂamutpattyÃdibhi÷ prÃïaæ veda jÃnÃti tasyedaæ phalam aihikamÃmu«mikaæ cocyate / na hÃsya naivÃsya vidu«a÷ prajà putrapautrÃdilak«aïà hÅyate chidyate / patite ca ÓarÅre prÃïasÃyujyatayÃm­to 'maraïadharmà bhavati / tadetasminnarthe saæk«epÃbhidhÃyaka e«a Óloko mantro bhavati //11// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.12 ## ____________________ PrUpBh_3.12 utpattiæ paramÃtmana÷ prÃïasyÃyatimÃgamanaæ manok­tenÃsmin ÓarÅre sthÃnaæ sthitiæ ca pÃyÆpasthÃdisthÃne«u vibhutvaæ ca svÃmyameva samrìiva prÃïav­ttibhedÃnÃæ pa¤cadhà sthÃpanaæ bÃhyamÃdityÃdirÆpeïa adhyÃtmaæ caiva cak«urÃdyÃkÃreïa avasthÃnaæ vij¤Ãyaivaæ prÃïamam­tam aÓnuta iti vij¤ÃyÃm­tamaÓnuta iti dvirvacanaæ praÓnÃrthaparisamÃptyartham //12// iti t­tÅya÷ praÓna÷ ============================================================================= caturtha÷ praÓna÷ _______________________________________________________________________ START PrUp 4.1 ## ____________________ PrUpBh_4.1 atha hainaæ sauryÃyaïÅ gÃrgya÷ papraccha / praÓnatrayeïÃparavidyÃgocaraæ sarvaæ parisamÃpya saæsÃraæ vyÃk­tavi«ayaæ sÃdhyasÃdhanalak«aïamanityam;athedÃnÅmasÃdhyasÃdhanalak«aïamaprÃïamamanogocaramatÅndriyavi«ayaæ Óivaæ ÓÃntamavik­tamak«araæ satyaæ paravidyÃgamyaæ puru«Ãkhyaæ sabÃhyÃbhyantaramajaæ vaktavyamityuttaraæ praÓnatrayamÃrabhyate / tatra sudÅptÃdivÃgreryasmÃt parÃdak«arÃtsarve bhÃvà visphuliÇgà iva jÃyante tatra caivÃpiyanti ityuktaæ dvitÅye muï¬ake;ke te sarve bhÃvà ak«arÃdvibhajyante?kathaæ và vibhaktÃ÷ santastatraiva apiyanti?kiæ lak«aïaæ và tadak«aramiti?etadvivak«ayÃdhunà praÓnÃn udbhÃvayati - bhagavannetasminpuru«o Óira÷ pÃïyÃdimati kÃni karaïÃni svapanti svÃpaæ kurvanti svavyÃpÃrÃduparamante?kÃni cÃsmin jÃgrati jÃgaraïamanidrÃvasthÃæ svavyÃpÃraæ kurvanti katara÷ kÃryakaraïa lak«aïayore«a deva÷ svapnÃnpaÓyati?svapno nÃma jÃgraddarÓanÃnniv­ttasya jÃgradvadanta÷ÓarÅre yaddarÓanam / tatkiæ kÃryalak«aïena devena nirvartyante kiæ và karaïalak«aïena kenacidityabhiprÃya÷ / uparate ca jÃgratsvapnavyÃpÃre yatprasannaæ nirÃyÃsalak«aïamanÃbÃdhaæ sukhaæ kasyaitadbhavati / tasminkÃle jÃgratsvapnavyÃpÃrÃd uparatÃ÷ santa÷ kasminnu sarve samyagekÅbhÆtÃ÷ saæprati«ÂhitÃ÷ / madhuni rasavatsamudrapravi«ÂanadyÃdivacca vivekÃnarhÃ÷ prati«Âhità bhavanti saægatÃ÷ saæprati«Âhità bhavantÅtyartha÷ / nanu nyastadÃtrÃdikaraïÃt svavyÃpÃrÃduparatÃni p­thakp­thageva svÃtmanyavati«Âhanta ityetadyuktam / kuta÷ prÃpti÷ su«uptapuru«ÃïÃæ karaïÃnÃæ kasmiæÓcidekÅbhÃvagamanÃÓaÇkÃyÃ÷ pra«Âu÷ / yuktaiva tvÃÓaÇkà / yata÷ saæhatÃni karaïÃni svÃbhyarthÃni paratantrÃïi ca jÃgradvi«aye tasmÃt svÃpe 'pi saæhatÃnÃæ pÃratantryeïaiva kasmiæÓcitsaætirnyÃyyeti tasmÃd ÃÓaÇkÃnurÆpa eva praÓno 'yam / atra tu kÃryakaraïasaæghÃto yasmiæÓca pralÅna÷ su«uptapralayakÃlayostadviÓe«aæ bubhutso÷ sa ko nu syÃditi kasminsarve saæprati«Âhità bhavantÅti //1// _______________________________________________________________________ START PrUp 4.2 ## ____________________ PrUpBh_4.2 tasmai sa hovÃcÃcÃrya÷ - Ó­ïu he gÃrgya yattvayà p­«Âam / yathà marÅcayo raÓmayor'kasya ÃdityasyÃstamadarÓanaæ gacchata÷ sarvà aÓe«ata etasmiæstejomaï¬ale tejorÃÓirÆpa ekÅbhavanti vivekÃnarhatvamaviÓe«atÃæ gacchanti marÅcayastasyaivÃrkasya tÃ÷ puna÷ punarudayata udgacchata÷ pracaranti vikÅryante / yathÃyaæ d­«ÂÃnta÷, evaæ ha vai tatsarvaæ vi«ayendriyÃdijÃtaæ pare prak­«Âe deve dyotanavati manasi cak«urÃdidevÃnÃæ manastantratvÃtparo devo mana÷ tasminsvapnakÃla ekÅbhavati / maï¬ale marÅcivadaviÓe«atÃæ gacchati / jijÃgari«oÓca raÓmimavanmaï¬alÃnmanasa eva pracaranti svavyÃpÃrÃya prati«Âhante / yasmÃtsvapnakÃle ÓrotrÃdÅni ÓabdÃdyupalabdhikaraïÃni manasi ekÅbhÆtÃnÅva karaïavyÃpÃrÃd uparatÃni tena tasmÃttarhi tasmin svÃpakÃla e«a devadattÃdilak«aïa÷ puru«o na Ó­ïoti na paÓyati na jighrati na rasayate na sp­Óate nÃbhivadate nÃdatte nÃnandayate na vis­jate neyÃyate svapitÅyÃcak«ate laukikÃ÷ //2// _______________________________________________________________________ START PrUp 4.3 ## ____________________ PrUpBh_4.3 suptatsu ÓrotrÃdi«u karaïe«u etasminpure navadvÃre dehe prÃïÃgnaya÷ prÃïà eva pa¤ca vÃyavo 'gnaya ivÃgnayo jÃgrati / agnisÃmÃnyaæ hi Ãha - gÃrhapatyo ha và e«o 'pÃna÷ / kathamityÃha - yasmÃdgÃrhapatyÃdagneragnihotrakÃla itaro 'gni÷ ÃhavanÅya÷ praïÅyate praïayanÃt praïÅyate 'smÃditi praïayano gÃrhapatyo 'gni÷ / tathà suptasyÃpÃnav­tte÷ praïÅyata iva prÃïo mukhanÃsikÃbhyÃæ saæcaratyata ÃhavanÅyasthÃnÅya÷ prÃïa÷ / vyÃnastu h­dayÃd dak«iïasu«iradvÃreïa nirgamÃddak«iïadiksambandhÃdanvÃhÃryapacano dak«iïÃgni÷ //3// atra ca hotÃgnihotrasya - _______________________________________________________________________ START PrUp 4.4 ## ____________________ PrUpBh_4.4 yadyasmÃducchvÃsani÷ÓvÃsau agnihotrÃhutÅ iva nityaæ dvitvasÃmÃnyÃdeva tvetÃvÃhutÅ samaæ sÃmyena ÓarÅrasthitibhÃvÃya nayati yo vÃyuragnisthÃnÅyo 'pi hotà cÃhutyornet­tvÃt / ko 'sau sa samÃna÷ / ataÓca vidu«a÷ svÃpo 'pyagnihotrahavanameva / tasmÃdvidvÃnnÃkarmÅtyevaæ mantavya ityabhiprÃya÷ / sarvadà sarvÃïi bhÆtÃni vicinvantyapi svapata iti hi vÃjasaneyake / atra hi jÃgrasu prÃïÃgni«u upasaæh­tya bÃhyakaraïÃni vi«ayÃæÓca agnihotraphalamiva svarga brahma jigami«urmano ha vÃva yajamÃno jÃgarti yajamÃnavatkÃryakaraïe«u prÃdhÃnyena saævyavahÃrÃtsvargamiva brahma prati prasthitatvÃdyajamÃno mana÷ kalpyate / i«Âaphalaæ yÃgaphalamevodÃno vÃyu÷ / udÃnanimittatvÃdi«ÂaphalaprÃpte÷ / katham?sa udÃno mana Ãkhyaæ yajamÃnaæ svapnav­ttirÆpÃdapi pracyÃvyÃharaha÷ su«uptikÃle svargamiva brahmÃk«araæ gamayati / ato yÃgaphalasthÃnÅya udÃna÷ //4// evaæ vidu«a÷ ÓrotrÃdyuparamakÃlÃdÃrabhya yÃvatsuptotthito bhavati tÃvatsarvayÃgaphalÃnubhava eva nÃvidu«ÃmivÃnarthÃyeti vidvattà stÆyate / na hi vidu«a eva ÓrotrÃdÅni svapante prÃïÃgnayo và jÃgrati jÃgratsvapnayormana÷ svÃtantryamanubhavadaharaha÷ su«uptaæ và pratipadyate / samÃnaæ hi sarvaprÃïinÃæ paryÃyeïa jÃgratsvapnasu«uptigamanamato vidvattÃstutireva iyamupapadyate / yatp­«Âaæ katara e«a deva÷ svapnÃnpaÓyatÅti tadÃha - _______________________________________________________________________ START PrUp 4.5 ## ____________________ PrUpBh_4.5 atroparate«u ÓrotrÃdi«u deharak«Ãyai jÃgratsu prÃïÃdivÃyu«u prÃksu«uptipratipatte÷ etasmin antarÃla e«a devor'karaÓmivat svÃtmani saæh­taÓrotrÃdikaraïa÷ svapne mahimÃnaæ vibhÆtiæ vi«ayavi«ayilak«aïamanekÃtmabhÃvagamanam anubhavati pratipadyate / nanu mahimÃnubhavane karaïaæ mano 'nubhavitustatkathaæ svÃtantryeïÃnubhavati ityucyate svatantro hi k«etraj¤a÷ / nai«a do«a÷ k«etraj¤asya svÃtantrya mana upÃdhik­tatvÃnna hi k«etraj¤a÷ paramÃrthata÷ svata÷ svapiti jÃgarti và / mana upÃdhik­tameva tasya jÃgaraïaæ svapnaÓcetyuktaæ vÃjasaneyake"sa hi svapno bhÆtvà dhyÃyatÅva lelÃyatÅva" (b­.u.4 / 3 / 7) ityÃdi / tasmÃnmanaso vibhÆtyanubhave svÃtantryavacanaæ nyÃyyameva / mana upÃdhisahitatve svapnakÃle k«etraj¤asya svayaæ jyoti«Âvaæ bÃdhyeteti kecit tanna, ÓrutyarthÃparij¤Ãnak­tà bhrÃnti÷ te«Ãm / yasmÃtsvaya¤jyoti«ÂvÃdivyavahÃro 'pyÃmok«Ãnta÷ sarvo 'vidyÃvi«aya eva mana ÃdyupÃdhijanita÷ / "yatra và anyadiva syÃttatrÃnyo 'nyatpaÓyet" (b­.u.4 / 3 / 32) "mÃtrÃsaæsargastvasya bhavati" "yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet" (b­.u.2 / 4 / 14) ityÃdiÓrutibhya÷ / ato mandabrahmavidÃmeveyamÃÓaÇkà na tu ekÃtmavidÃm / nanvevaæ sati"atrÃyaæ puru«a÷ svaya¤jyoti÷" (b­.u.3 / 3 / 14) iti viÓe«aïamanarthakaæ bhavati / atrocyate atyalpamidamucyate"ya e«a'ntarh­daya ÃkÃÓastasmi¤Óete" (b­.u.2 / 1 / 17) ityantarh­dayaparicchede sutarÃæ svaya¤jyoti«Âvaæ bÃdhyeta / satyamevamayaæ do«o yadyapi syÃtsvapne kevalayà svaya¤jyoti«ÂvenÃrdhaæ tÃvadapanÅtaæ bhÃrasyeti cet / na;tatrÃpi"purÅtati Óete"(b­.u.2 / 1 / 19) iti Órute÷ purÅtannìÅsambandhÃdatrÃpi puru«asya svaya¤jyoti«ÂvenÃrdhabhÃrÃpanayÃbhiprÃyo m­«aiva / kathaæ tarhi"atrÃyaæ puru«a÷ svaya¤jyoti÷"(b­.u.4 / 3 / 14) iti / anyaÓÃkhÃtvÃdanapek«Ã sà Órutiriti cet / na athaikatvasye«ÂatvÃdeko hyÃtmà sarvavedÃntÃnÃmartho vijij¤Ãpayi«ito bubhutsitaÓca / tasmÃdyuktà svapna Ãtmana÷ svaya¤jyoti«Âvopapattirvaktum / ÓruteryathÃrthatattvaprakÃÓakatvÃt / evaæ tarhi Ó­ïu Órutyarthaæ hitvà sarvamabhimÃnaæ na tvabhimÃnena var«aÓatenÃpi Órutyartho j¤Ãtuæ Óakyate sarvai÷ paï¬itammanyai÷ / yathà - h­dayÃkÃÓe purÅtati nìūu ca svapatastatsaæbandhÃbhÃvÃttato vivicya darÓayituæ Óakyata ityÃtmana÷ svaya¤jyoti«Âvaæ na bÃdhyate / evaæ manasyavidyÃkÃmakarmanimittodbhÆtavÃsanÃvati karmanimittà vÃsanÃvidyayÃnyadvastvantaramiva paÓyata÷ sarvakÃryakaraïebhya÷ praviviktasya dra«ÂurvÃsanÃbhyo d­ÓyarÆpÃbhyo 'nyatvena svaya¤jyoti«Âvaæ sudarpitenÃpi tÃrkikeïa na vÃrayituæ Óakyate / tasmÃt sÃdhÆktaæ manasi pralÅne«u karaïe«u apralÅne ca manasi manomaya÷ svapnÃnpaÓyatÅti / kathaæ mahimÃnamanubhavatÅtyucyate yanmitraæ putrÃdapi và pÆrvaæ d­«Âaæ tadvÃsanÃvÃsita÷ putramitrÃdivÃsanÃsamudbhÆtaæ putraæ mitramiva và vidyayà paÓyatÅtyevaæ manyate / tathà Órutamarthaæ tadvÃsanayÃnuÓ­ïotÅva / deÓadigantaraiÓca deÓÃntarairdigantaraiÓca pratyanubhÆtaæ puna÷ punastatpratyanubhavatÅvÃvidyayà tathà d­«Âaæ cÃsmi¤janmanyad­«Âaæ ca janmÃntarad­«Âamityartha÷, atyantÃd­«Âe vÃsanÃnupapatte÷, evaæ Órutaæ cÃÓrutaæ cÃnubhÆtaæ cÃsmi¤janmani kevalena manasà ananubhÆtaæ ca manasaiva janmÃntare 'nubhÆtamityartha÷ / sacca paramÃrthodakÃdi, asacca marÅcyudakÃdi / kiæ bahunoktaæ sarvaæ paÓyati sarva÷ paÓyati sarvamanovÃsanopÃdhi÷ sannevaæ sarvakaraïÃtmà manodeva÷ svapnÃnpaÓyati //5// _______________________________________________________________________ START PrUp 4.6 ## ____________________ PrUpBh_4.6 sa yadà manorÆpo devo yasminkÃle saureïa pittÃkhyena tejasà nìÅÓayena sarvatobhi'bhÆto bhavati tirask­tavÃsanÃdvÃro bhavati tathà saha karaïai÷ manaso raÓmayo h­dyupasaæh­tà bhavanti / yadà mano dÃrvagnivadaviÓe«avij¤ÃnarÆpeïa k­snaæ ÓarÅraæ vyÃpyavat«Âate tadà su«upto bhavati / atraitasminkÃla e«a mana Ãkhyo deva÷ svapnÃnna paÓyati darÓanadvÃrasya tejasà / atha tadaitasmi¤ÓarÅra etatsukhaæ bhavati yadvij¤Ãnaæ nirÃbÃdhamaviÓe«eïa ÓarÅravyÃpakaæ prasannaæ bhavatÅtyartha÷ // 6 // etasminkÃle 'vidyÃkÃmakarmanibandhanÃni kÃryakaraïÃni ÓÃntÃni bhavanti / te«u ÓÃnte«u ÃtmasvarÆpamupÃdhibhiranyathà vibhÃvyamÃnamadvayamekaæ Óivaæ ÓÃntaæ bhavatÅtyetÃmevÃvasthÃæ p­thivyÃdyavidyÃk­tamÃtrÃnupraveÓena darÓayituæ d­«ÂÃntamÃha - _______________________________________________________________________ START PrUp 4.7 ## ____________________ PrUpBh_4.7 sa d­«ÂÃnto yathà yena prakÃreïa somya priyadarÓana vayÃæsi pak«iïo vÃsÃrthaæ v­k«aæ vÃsov­k«aæ prati saæprati«Âhante gacchanti / evaæ yathà d­«ÂÃnto ha vai tadvak«yamÃïaæ sarvaæ para Ãtmanyak«are saæprati«Âhate //7// kiæ tatsarvam - _______________________________________________________________________ START PrUp 4.8 ## ____________________ PrUpBh_4.8 p­thivÅ ca sthÆlà pa¤caguïà tatkÃraïà ca p­thivÅmÃtrà ca gandhatanmÃtrÃ, tathÃpaÓcÃpomÃtrà ca, tejaÓca tejomÃtrà ca, vÃyuÓca vÃyumÃtrà ca, ÃkÃÓaÓcÃkÃÓamÃtrà ca, sthÆlÃni ca sÆk«mÃïi ca bhÆtÃnÅtyartha÷, tathà cak«uÓcendriyaæ rÆpaæ ca dra«Âavyaæ ca, Órautraæ ca Órotavyaæ ca, ghrÃïaæ ca ghrÃtavyaæ ca, rasaÓca rasayitavyaæ ca, tvakca sparÓayitavyaæ ca, vÃkca vaktavyaæ ca, hastau cÃdÃtavyaæ ca, upasthaÓcÃnandayitavyaæ ca, pÃyuÓca visarjayitavyaæ ca, pÃdau ca gantavyaæ ca, buddhÅndriyÃïi karmendriyÃïi tathà coktÃni, manaÓca pÆrvoktaæ, mantavyaæ ca tadvi«aya÷, buddhiÓca niÓcayÃtmikÃ, boddhavyaæ ca tadvi«aya÷, ahaÇkÃraÓcÃbhimÃnalak«aïamanta÷karaïamahaÇkartavyaæ ca tadvi«aya÷, cittaæ ca cetanÃvadanta÷karaïam, cetayitavyaæ ca tadvi«aya÷, tejaÓca tvagindriyavyatirekeïa prakÃÓaviÓi«Âà yà tvaktayà nirbhÃsyo vi«ayo vidyotayitavyam, prÃïaÓca sÆtraæ yadÃcak«ate tena vidhÃrayitavyaæ saægrathanÅyaæ sarvaæ hi kÃryakaraïajÃtaæ pÃrÃrthyena saæhataæ nÃmarÆpÃtmakametÃvadeva //8// atha÷ paraæ yadÃtmarÆpaæ jalasÆryakÃdivadbhokt­tvakart­tvena iha anupravi«Âam - _______________________________________________________________________ START PrUp 4.9 ## ____________________ PrUpBh_4.9 e«a hi dra«Âà spra«Âà Órotà ghrÃtà rasayità mantà boddhà kartà vij¤ÃnÃtmà vij¤Ãnaæ vij¤Ãyate 'neneti karaïabhÆtaæ buddhyÃdÅdaæ tu vijÃnÃtÅti vij¤Ãnaæ kart­kÃrarÆpaæ tadÃtmà tatsvabhÃvo vij¤Ãt­svabhÃva ityartha÷ / puru«a÷ kÃryakaraïasaæghÃtoktopÃdhipÆrïatvÃtpuru«a÷ / sa ca jalasÆryakÃdipratibimbasya sÆryÃdipraveÓavajjagadÃdhÃraÓe«e pare 'k«i Ãtmani saæprati«Âhate //9// tadekatvavida÷ phalamÃha - _______________________________________________________________________ START PrUp 4.10 ## ____________________ PrUpBh_4.10 paramevÃk«araæ vak«yamÃïaviÓe«aæ pratipadyata ityetaducyate / sa yo ha vai tatsarvai«aïÃvinirmukto 'cchÃyaæ tamovarjitam, aÓarÅraæ nÃmarÆpasarvopÃdhiÓarÅravarjitam, alohitaæ lohitÃdisarvaguïavarjitam, yata evamata÷ Óubhraæ Óuddham, sarvaviÓe«aïarahitatvÃdak«aram, satyaæ puru«Ãkhyam, aprÃïam amanogocaram, Óivaæ ÓÃntaæ sabÃhyÃbhyantaramajaæ vedayate vijÃnÃti yastu sarvatyÃgÅ somya sa sarvaj¤o na tena viditaæ ki¤cit sambhavati / pÆrvamavidyayà sarvaj¤a ÃsÅtpunarvidyayÃvidyÃpanaye sarvo bhavati tadà / tattasminnartha e«a Óloko mantro bhavati uktÃrthasaægrÃhaka÷ //10// _______________________________________________________________________ START PrUp 4.11 ## ____________________ PrUpBh_4.11 vij¤ÃnÃtmà saha devaiÓcÃgnyÃdibhi÷ prÃïaÓcak«urÃdayo bhÆtÃni p­thivyÃdÅni saæprati«Âhanti praviÓanti yatra yasminnak«are tadak«araæ vedayate yastu somya priyadarÓana sa sarvaj¤a÷ sarvameva ÃviveÓÃviÓatÅtyartha÷ //11// iti caturtha÷ praÓna÷ ============================================================================= pa¤cama÷ praÓna÷ _______________________________________________________________________ START PrUp 5.1 ## ____________________ PrUpBh_5.1 atha hainaæ Óaibya÷ satyakÃma÷ papraccha - athedÃnÅæ parÃparabrahmaprÃptisÃdhanatvenoÇkÃrasyopÃsanavidhitsayà praÓna Ãrabhyate - sa ya÷ kaÓcid vai bhagavan manu«ye«u manu«yÃïÃæ madhye tad adbhutamiva prÃyaïÃntaæ maraïÃntam, yÃvajjÅvamityetat, oÇkÃramabhidhyÃyÅtÃbhimukhyena cintayet, bÃhyavi«ayebhya upasaæh­takaraïa÷ samÃhitacitto bhaktyÃveÓitabrahmabhÃva oÇkÃre, ÃtmapratyayasantÃnÃvicchedo bhinnajÃtÅyapratyayÃntarÃkhilÅk­to nirvÃtasthadÅpaÓikhÃsamo 'bhidhyÃnÃÓabdÃrtha÷ / satyabrahmacaryÃhiæsÃparigrahatyÃgasaænyÃsaÓaucasanto«ÃmÃyÃvitvÃdyanekayamaniyamÃnug­hÅta÷ sa evaæ yÃvajjÅvavratadhÃraïa÷ katamaæ vÃva, aneke hi j¤Ãnakarmabhirjetavyà lokÃsti«Âhanti te«u tenoÇkÃrÃbhidhyÃnena katamaæ sa lokaæ jayati //1// _______________________________________________________________________ START PrUp 5.2 ## ____________________ PrUpBh_5.2 iti p­«Âavate tasmai sa hovÃca pippalÃda÷ etasmai satyakÃma / etadbrahma vai paraæ cÃparaæ ca brahma paraæ satyamak«araæ puru«Ãkhyamaparaæ ca prÃïÃkhyaæ prathamajaæ yattadoÇkÃra evoÇkÃrÃtmakamoÇkÃrapratÅkatvÃt / paraæ hi brahma ÓabdÃdyupalak«aïÃnarhaæ sarvadharmaviÓe«avarjitamato na ÓakyamatÅndriyagocaratvÃtkevalena manasÃvagÃhitum / oÇkÃre tu vi«ïvÃdipratimÃsthÃnÅye bhaktyÃveÓitabrahmabhÃve dhyÃyinÃæ tatprasÅdati ityetadavagamyate ÓÃstraprÃmÃïyÃt tathÃparaæ ca brahma / tasmÃtparaæ cÃparaæ ca brahma yadoÇkÃra ityupacaryate / tasmÃdevaæ vidvÃnetenaivÃtmaprÃptisÃdhanenaivoÇkÃrÃbhidhyÃnena ekataraæ paramaparaæ vÃnveti brahmÃnugacchati nedi«Âaæ hyÃlambanamoÇkÃro brahmaïa÷ //2// _______________________________________________________________________ START PrUp 5.3 ## ____________________ PrUpBh_5.3 sa yadyapyoÇkÃrasya sakalamÃtrÃvibhÃgaj¤o na bhavati tathÃpi oÇkÃrÃbhidhyÃnaprabhÃvÃdviÓi«Âameva gatiæ gacchati;etadekadeÓaj¤ÃnavaiguïyatayoÇkÃraÓaraïa÷ karmaj¤Ãnobhayabhra«Âo na durgatiæ gacchati / kiæ tarhi?yadyapyevam oÇkÃramevaikamÃtrÃvibhÃgaj¤a eva kevalo 'bhidhyÃyÅtaikamÃtraæ sadà dhyÃyÅta sa tenaivaikamÃtra viÓi«ÂoÇkÃrÃbhidhyÃnenaiva saævedita÷ sambodhitastÆrïaæ k«iprameva jagatyÃæ p­thivyÃmabhisampadyate / kiæ manu«yalokam / anekÃni hi janmÃni jagatyÃæ sambhavanti / tatra taæ sÃdhakaæ jagatyÃæ manu«yalokamevarca upanayanta upanigamayanti / tena sa tatra manu«yajanmani dvijÃgrya÷ saæstapasà brahmacaryeïa Óraddhayà ca saæpanno mahimÃnaæ vibhÆtimanubhavati na vÅtaÓraddho yathe«Âace«Âo bhavati yogabhra«Âa÷ kadÃcidapi na durgatiæ gacchati //3// _______________________________________________________________________ START PrUp 5.4 ## ____________________ PrUpBh_5.4 atha punaryadi dvimÃtravibhÃgaj¤o dvimÃtreïa viÓi«ÂamoÇÃkÃram abhidhyÃyÅta svapnÃtmake manasi mananÅye yajurmaye somadaivatye saæpadyata ekÃgratayÃtbhÃvaæ gacchati sa evaæ sampanno m­to 'ntarÅk«am antarik«ÃdhÃraæ dvitÅyamÃtrÃrÆpaæ dvitÅyamÃtrarÆpairevayajurbhirunnÅyate somalokaæ saumyaæ janma prÃpayanti taæ yajÆæ«Åtyartha÷ sa tatra vibh­timanubhÆya somaloke manu«yalokaæ prati punarÃvartate //4// _______________________________________________________________________ START PrUp 5.5 ## ____________________ PrUpBh_5.5 ya÷ punaretamoÇkÃraæ trimÃtreïa trimÃtrÃvi«ayavij¤ÃnaviÓi«Âena omityetenaivÃk«areïa paraæ sÆryÃntargataæ puru«aæ pratÅkenÃbhidhyÃyÅta tenÃbhidhyÃnena, pratÅkatvena hyÃlambanatvaæ prak­tam oÇkÃrasya paraæ cÃparaæ ca brahmetyabhedaÓruteroÇkÃramiti ca dvitÅyÃnekaÓa÷ Órutà bÃdhyetÃnyathà / yadyapi t­tÅyÃbhidhyÃnatvena karaïatvamupapadyate tathÃpi prak­tÃnurodhÃt trimÃtraæ paraæ puru«amiti dvitÅyaiva pariïeyÃ"tyajedekaæ kulasyÃrthe"(mahÃ.u.37 / 17) iti nyÃyena / sa t­tÅyamÃtrÃrÆpastejasi sÆrye saæpanne bhavati dhyÃyamÃno m­to 'pi sÆryÃtsomalokÃdivanna punarÃvartate kintu sÆrye saæpannamÃtra eva / yathà pÃdodara÷ sarpastvacà vinirmucyate jÅrïatvagvinirmukta÷ sa punarnavo bhavati / evaæ ha và e«a yathà d­«ÂÃnta÷ sa pÃpmanà sarpatvaksthÃnÅyenÃÓuddhirÆpeïa vinirmukta÷ sÃmabhist­tÅyamÃtrÃrÆpairÆrdhvamunnÅyate brahmalokaæ hiraïyagarbhasya brahmaïo lokaæ satyÃkhyam / sa hiraïyagarbha÷ sarve«Ãæ saæsÃriïÃæ jÅvÃnÃmÃtmabhÆta÷ / sa hyantarÃtmà liÇgarÆpeïa sarvabhÆtÃnÃm, tasminhi liÇgÃtmani saæhatÃ÷ sarve jÅvÃ÷ / tasmÃtma jÅvaghana÷ / sa vidvÃæstrimÃtroÇkÃrÃbhij¤a etasmÃjjÅvaghanÃddhiraïyagarbhÃtparÃtparaæ paramÃtmÃkhyaæ puru«amÅk«ate puriÓayaæ sarvaÓarÅrÃnupravi«Âaæ paÓyati dhyÃyamÃna÷ / tadetasminyathektÃrthaprakÃÓakau mantrau bhavata÷ //5// _______________________________________________________________________ START PrUp 5.6 ## ____________________ PrUpBh_5.6 tisrastrisaækhyakà akÃrokÃramakÃrÃkhyà oÇkÃrasya mÃtrà m­tyumatyo m­tyuryÃsÃæ vidyate tà m­tyumatyo m­tyugocarÃdanatikrÃntÃm­tyugocarà evetyartha÷ / tà Ãtmano dhyÃnakriyÃsu prayuktÃ÷, kiæ cÃnyonyasaktà itaretarasaæbaddhÃ÷, anaviprayuktà viÓe«eïaikaikavi«aya eva prayuktà viprayuktÃ÷, na tathà viprayuktà nÃviprayuktà anaviprayuktÃ÷ / kiæ tarhi, viÓe«eïaikasmindhyÃnakÃle tis­«u kriyÃsu bÃhyÃbhyantaramadhyamÃsu jÃgratsvapnasu«uptasthÃnapuru«ÃbhidhyÃnalak«aïÃsu yogakriyÃsu samyakprayuktÃsu samyagdhyÃnakÃle prayojitÃsu na kampate na calati yo yogÅ yathoktavibhÃgaj¤a oÇkÃrasyetyartha÷, na tasyaivaævidaÓcalanamupapadyate / yasmÃjjÃgratsvapnasu«uptapuru«Ã÷ saha sthÃnairmÃtrÃtrayarÆpeïa oÇkÃrÃtmarupeïa d­«ÂÃ÷ / sa hyevaæ vidvÃnsarvÃtmabhÆta oÇkÃramaya÷ kuto và caletkasminvà //6// sarvÃrthasaægrahÃrtho dvitÅyo mantra÷ - _______________________________________________________________________ START PrUp 5.7 #<­gbhir etaæ yajurbhir antarik«aæ sÃmabhir yat tat kavayo vedayante / tam oækÃreïaivÃyatanenÃnveti vidvÃn yat tac chÃntam ajaram am­tam abhayaæ paraæ ceti // PrUp_5.7 //># ____________________ PrUpBh_5.7 ­gbhiretaæ lokaæ manu«yopalak«itam / yajurbhirantarik«aæ somÃdhi«Âhitam / sÃmabhiryattad brahmalokamiti t­tÅyaæ kavayo medhÃvino vidyÃvanta eva nÃvidvÃæso vedayante / taæ trividhaæ lokamoÇkÃreïa sÃdhanenÃparabrahmalak«aïamanvetyanugacchati vidvÃn / tenaivoÇkÃreïa yattatparaæ brahmÃk«araæ satyaæ puru«Ãkhyaæ ÓÃntaæ vimuktaæ jÃgratsvapnasu«upÃtyÃdi viÓe«asarvaprapa¤cavivarjitamata eva ajaraæ jarÃvarjitamam­taæ m­tyuvarjitamata eva yasmÃjjarÃvikriyÃrahitamato 'bhayam, yasmÃdevÃbhayaæ tasmÃtparaæ niratiÓayam, tadapyoÇkÃreïÃyatanena gamanasÃdhanenÃnvetÅtyartha÷ / itiÓabdo vÃkyaparisamÃptyartha÷ //7// iti pa¤cama÷ praÓna÷ ============================================================================= «a«Âha÷ praÓna÷ _______________________________________________________________________ START PrUp 6.1 ## ____________________ PrUpBh_6.1 atha hainaæ sukeÓà bhÃradvÃja÷ papraccha / samastaæ jagatkÃryakÃraïalak«aïaæ saha vij¤ÃnÃtmanà parasminnak«are su«uptikÃle samprati«Âhata ityuktam / sÃmarthyÃtpralaye 'pi tasminnevÃk«are samprati«Âhate jagattata evotpadyata iti siddhaæ bhavati / na hyakÃraïe kÃryasya samprati«ÂhÃnamupapadyate / uktaæ ca Ãtmana e«a prÃïo jÃyate'iti / jagataÓca yanmÆlaæ tatparij¤ÃnÃtparaæ Óreya iti sarvopani«adÃæ niÓcitor'tha÷ / anantaraæ coktaæ 'sa sarvaj¤a÷ sarvo bhavati'iti vaktavyaæ ca kva tarhi tadak«araæ satyaæ puru«Ãkhyaæ vij¤eyamiti tadarthoyaæ praÓna Ãrabhyate / v­ttÃnvÃkhyÃnaæ ca vij¤Ãnasya durlabhatvakhyÃpanena tallabdhyarthaæ mumuk«aïÃæ yatnaviÓe«opÃdÃnÃrtham / he bhagavan hiraïyanÃbho nÃmata÷ kosalÃyÃæ bhava÷ kausalyo rÃjaputro jÃtita÷ k«atriyo mÃm upetyopagamyaitamucyamÃnaæ praÓnamap­cchata / «o¬aÓakalaæ «o¬aÓasaækhyÃkÃ÷ kalà avayavà iva ÃtmanyavidyÃdhyÃropitarÆpà yasmin puru«e so 'yaæ «o¬aÓakalastaæ «o¬aÓakalaæ he bhÃradvÃja puru«aæ vettha vijÃnÃsi / tamahaæ rÃjaputraæ kumÃraæ p­«ÂavantamabruvamuktavÃnasmi nÃhamimaæ veda yaæ tvaæ p­cchasÅti / evamuktavatyapi mayyaj¤ÃnamasaæbhÃvayantaæ tamaj¤Ãne kÃraïamavÃdi«am / yadi katha¤cidahamimaæ tvayà p­«Âaæ puru«amavedi«aæ viditavÃnasmi kathamatyantaÓi«yaguïavate 'rthine te tubhyaæ nÃvak«yaæ noktavÃnasmi na brÆyÃmityartha÷ / bhÆyo 'pyapratyayamivÃlak«ya pratyÃyayitumabravam / samÆla÷ saha mÆlena và e«o 'nyathà santamÃtmÃnamanyathà kurvannan­tamayathÃbhÆtÃrthamabhivadati ya÷ sa pariÓu«yati Óo«amupaitÅhalokaparalokÃbhyÃæ vicchidyate vinaÓyati / yata evaæ jÃne tasmÃnnÃrhÃbhyahaman­taæ vaktuæ mƬhavat / sa rÃjaputra evaæ pratyÃyita tÆ«ïÅæ vrŬito rathamÃruhya pravavrÃja pragatavÃn yathÃgatameva / ato nyÃyata upasannÃya yogyÃya jÃnatà vidyà vaktavyaivÃn­taæ ca na vaktavyaæ sarvÃsvapyavasthÃsu ityetatsiddhaæ bhavati / taæ puru«aæ tvà tvÃæ p­cchÃmi mama h­di vij¤eyatvena Óalyamiva sthitaæ kvÃsau vartate vij¤eya÷ puru«a iti //1// _______________________________________________________________________ START PrUp 6.2 ## ____________________ PrUpBh_6.2 tasmai sa hovÃca / ihaivÃnta÷ÓarÅre h­dayapuï¬arÅkÃkÃÓamadhye he somya sa puru«o na deÓÃntare vij¤eyo yasminnetà ucyamÃnÃ÷ «o¬aÓa kalÃ÷ prÃïÃdyÃ÷ prabhavanti utpadyanta iti «o¬aÓakalÃbhi÷ upÃdhibhÆtÃbhi÷ sakala iva ni«kala÷ puru«o lak«yate 'vidyayeti tadupÃdhikalÃdhyÃropÃpanayena vidyayà sa puru«a÷ kevalo darÓayitavya iti kalÃnÃæ tatprabhavatvamucyate / prÃïÃdÅnÃmatyantanirviÓe«e hyadvaye Óuddhe tattve na Óakyo 'dhyÃropamantareïa pratipÃdyapratipÃdanÃdivyavahÃra÷ kartumiti kalÃnÃæ prabhavasthityapyayà Ãropyante avidyÃvi«ayÃ÷ / caitanyÃvyatirekeïaiva hi kalà jÃyamÃnÃ÷ ti«Âhantya÷ pralÅyamÃnÃÓca sarvadà lak«yante / ata eva bhrÃntÃ÷ kecid agnisaæyogÃd gh­tamiva ghaÂÃdyÃkÃreïa caitanyam eva pratik«aïaæ jÃyate naÓyatÅti / tannirodhe ÓÆnyamiva sarvamityapare / ghaÂÃdivi«ayaæ caitanyaæ cetayiturnityasyÃtmano 'nityaæ jÃyate vinaÓyatÅtyapare / caitanyaæ bhÆtadharma iti laukayatikÃ÷ / anapÃyopajanadharmakacaitanyamÃtmà eva nÃmarÆpÃdyupÃdhidharmai÷ pratyavabhÃsate "satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma"(tai.u.2 / 1 / 1) "praj¤Ãnaæ brahma"(ai.u.5 / 3) "vij¤ÃnamÃnandaæ brahma"(b­.u.3 / 9 / 28) "vij¤Ãnaghana eva"(b­.u.2 / 4 / 12) ityÃdi Órutibhya÷ / svarÆpavyabhicÃri«u padÃrthe«u caitanyasyÃvyabhicÃrÃdyathà yathà yo ya÷ padÃrtho vij¤Ãyate tathà tathà j¤ÃyamÃnatvÃdeva tasya tasya caitanyasyÃvyabhicÃritvam / vastutattvaæ bhavati ki¤cit na j¤Ãyata iti cÃnupapannam rÆpaæ ca d­Óyate na cÃsti cak«uriti yathà / vyabhicarati tu j¤eyam na j¤Ãnaæ vyabhicarati kadÃcidapi j¤eyam, j¤eyÃbhÃve 'pi j¤eyÃntare bhÃvÃjj¤Ãnasya / na hi j¤Ãne 'sati j¤eyaæ nÃma bhavati kasyacit su«upte 'darÓanÃt / j¤ÃnasyÃpi su«upte 'bhÃvÃjj¤eyavajj¤ÃnasvarÆpasya vyabhicÃra iti cet / na j¤eyÃvabhÃsakasya j¤ÃnasyÃlokavajj¤eyÃbhivya¤jakatvÃtsvavyaÇgyÃbhÃva ÃlokÃbhÃvÃnupapattivatsu«upte vij¤ÃnabhÃvÃnupapatte÷ / na hyandhakÃre cak«u«Ã rÆpÃnupalabdhau cak«u«o 'bhÃva÷ Óakya÷ kalpayituæ vainÃÓikena / vainÃÓiko j¤eyÃbhÃve j¤ÃnÃbhÃvaæ kalpayatyeveti cet / yena tadabhÃvaæ kalpayettasyÃbhÃva÷ kena kalpyata iti vaktavyaæ vainÃÓikena, tadabhÃvasyÃpi j¤eyatvÃjj¤ÃnÃbhÃve tadanupapatte÷ / j¤Ãnasya j¤eyÃvyatiriktatvÃjj¤eyÃbhÃve j¤ÃnÃbhÃva iti cet / na abhÃvasyÃpi j¤eyatvÃbhyupagamÃdabhÃvo 'pi j¤eyobhyupagamyate vainÃÓikairnityaÓca tadavyatiriktaæ cejj¤Ãnaæ nityaæ kalpitaæ syÃttadabhÃvasya ca j¤ÃnÃtmakatvÃdabhÃvatvaæ vÃÇmÃtrameva na paramÃrthato 'bhÃvatvamanityatvaæ ca j¤Ãnasya / na ca nityasya j¤ÃnasyÃbhÃvanÃmamÃtrÃdhyÃrope ki¤cinnaÓchinnam / athÃbhÃvo j¤eyo 'pi san j¤Ãnavyatirikta iti cet / na tarhi j¤eyÃbhÃve j¤ÃnÃbhÃva÷ / j¤eyaæ j¤Ãnavyatiriktaæ na tu j¤Ãnaæ j¤eyavyatiriktamiti cet / na ÓabdamÃtratvÃdviÓe«Ãnupapatte÷ / j¤eyaj¤Ãnayorekatvaæ cedabhyupagamyate j¤eyaæ j¤Ãnavyatiriktaæ j¤Ãnaæ j¤eyavyatiriktaæ neti tu ÓabdamÃtrametadvahniragnivyatirikta÷ agnirna vahnivyatirikta iti yadvadabhyupagamyate / j¤eyavyatireke tu j¤Ãnasya j¤eyÃbhÃve j¤ÃnÃbhÃvÃnupapatti÷ siddhà / j¤eyÃbhÃve 'darÓanÃdabhÃvo j¤Ãnasyeti cet / na, su«upte j¤aptyabhyupagamÃt / vainÃÓikairabhyupagamyate hi su«upte 'pi j¤ÃnÃstitvam / tatrÃpi j¤eyatvamabhyupagamyate j¤Ãnasya svenaiveti cet / na, bhedasya siddhatvÃt / siddhaæ hyabhÃvavij¤eyavi«ayasya j¤Ãnasya abhÃvaj¤eyavyatirekÃjj¤eyaj¤Ãnayo÷ anyatvam / na hi tatsiddhaæ m­tamivojjÅvayituæ punaranyathà kartuæ Óakyate vainÃÓikaÓatairapi / j¤Ãnasya j¤eyatvameveti tadapyanyena tadapyanyeneti tvatpak«e 'tiprasaÇga iti cet / na, tadvibhÃgopapatte÷ sarvastha / yadà hi sarvaæ j¤eyaæ kasyacittadà tadvyatiriktaæ j¤Ãnaæ j¤Ãnameveti dvitÅyo vibhÃga evÃbhyupagamyate 'vainÃÓikerna t­tÅyastadvi«aya ityanavasthÃnupapatti÷ / j¤Ãnasya svenaivÃvij¤eyatve sarvaj¤atvahÃniriti cet / so 'pi do«astasyaivÃstu kiæ tannibarhaïenÃsmÃkam / anavasthÃdo«aÓca j¤Ãnasya j¤eyatvÃbhyupagamÃt / avaÓyaæ ca vainÃÓikÃnÃæ j¤Ãnaæ j¤eyam / svÃtmanà cÃvij¤eyatvenÃnavasthÃnivÃryÃ. samÃna evÃyaæ do«a iti cet / na, j¤Ãnasyaikatvopapatte÷ / sarvadeÓakÃlapuru«Ãdyavasthamekameva j¤Ãnaæ nÃmarÆpÃdyanekopÃdhibhedÃt savitrÃdijalÃdipratibimbavad anekadhÃvabhÃsata iti nÃsau do«a÷ / tathà cehedamucyate / nanu ÓruterihaivÃnta÷ÓarÅre paricchinna÷ kuï¬abadaravatpuru«a iti / na, prÃïÃdikalÃkÃraïatvÃt / na hi ÓarÅramÃtraparicchinnasya prÃïaÓraddhÃdÅnÃæ kalÃnÃæ kÃraïatvaæ pratipattuæ ÓaknuyÃt / kalÃkÃryatvÃcca ÓarÅrasya / na hi puru«akÃryÃïÃæ kalÃnÃæ kÃryaæ saccharÅraæ kÃraïakÃraïaæ svasya puru«aæ kuï¬abadaramivÃbhyantarÅkuryÃt / bÅjav­k«ÃdivatsyÃditi cet / yathà bÅjakÃryaæ v­k«astatkÃryaæ ca phalaæ svakÃraïakÃraïaæ bÅjamabhyantarÅkarotyÃmrÃdi tadvat puru«amabhyantarÅkuryÃccharÅraæ svakÃraïakÃraïamapÅti cet / na, anyatvÃtsÃvayavatvÃcca / d­«ÂÃnte kÃraïabÅjÃt v­k«aphalasaæv­tÃnyanyÃnyeva bÅjÃni dÃr«ÂÃntike tu svakÃraïakÃraïabhÆta÷ sa eva puru«a÷ ÓarÅre 'bhyantarÅk­ta÷ ÓrÆyate / bÅjav­k«ÃdÅnÃæ sÃvayavatvÃcca syÃdÃdhÃrÃdheyatvaæ niravayavaÓca puru«a÷ sÃvayavÃÓca kalÃ÷ ÓarÅraæ ca / etenÃkÃÓasyÃpi ÓarÅrÃdhÃratvamanupapannaæ kimutÃkÃÓakÃraïasya purusya tasmÃdasamÃno d­«ÂÃnta÷ / kiæ d­«ÂÃntena vacanÃtsyÃditi cet / na, vacanasyÃkÃrakatvÃt / na hi vacanaæ vastuno 'nyathÃkaraïe vyÃpriyate / kiæ tarhi?yathÃbhÆtÃrthÃvadyotane / tasmÃdanta÷ÓarÅra ityetadvacanamaï¬asyÃntarvyometivacca dra«Âavyam / upalabdhinimittatvÃcca, darÓanaÓravaïamananavij¤ÃnÃdiliÇgai÷ anta÷ ÓarÅre paricchinna iva hyupalabhyate puru«a upalabhyate cÃta ucyate 'nta÷ ÓarÅre somya sa puru«a iti / na punarÃkÃÓakÃraïa÷ sankuï¬abadaravaccharÅraparicchinna iti manasÃpÅcchati vaktuæ mƬho 'pi kimuta pramÃïabhÆtà Óruti÷ //2// yasminnetÃ÷ «o¬aÓa kalÃ÷ prabhavantÅtyuktaæ puru«aviÓe«aïÃrthaæ kalÃnÃæ prabhava÷ sa cÃnyÃrthe 'pi Óruta÷ kena krameïa syÃdityata idamucyate - cetanapÆrvikà ca s­«Âirityevamarthaæ ca / _______________________________________________________________________ START PrUp 6.3 ## ____________________ PrUpBh_6.3 sa puru«a÷ «o¬aÓakala÷ p­«Âo yo bhÃradvÃjena Åk«Ãntakra Åk«yaæ darÓanaæ cakre k­tavÃnityartha÷ s­«ÂiphalakramÃdivi«ayam / katham?ityucyate kasminakart­viÓe«e dehÃdutkrÃnta utkrÃnte bhavi«yÃmi ahamevaæ kasminvà ÓarÅre prati«Âhite ahaæ prati«ÂhÃsyÃmi prati«ÂhitasyÃmityartha÷ / _______________________________________________________________________ START PrUp 6.4 ## ____________________ PrUpBh_6.4 nanvÃtmÃkartà pradhÃnaæ kart­, ata÷ puru«ÃrthaprayojanamurarÅk­tya pradhÃnaæ pravartate mahadÃdyÃkÃreïa / tatredamanupapannaæ puru«asya svÃtantryeïa Åk«ÃpÆrvakaæ kart­tvavacam, sattvÃdiguïasÃmye pradhÃne pramÃïopapanne s­«Âikartari satÅÓcarecchÃnuvarti«u và paramÃïu«u satsvÃtmano 'pyekatvena kart­tve sÃdhanÃbhÃvÃdÃtmana Ãtmanyanarthakart­tvÃnupapatteÓca / na hi cetanÃvÃnbuddhipÆrvakÃryÃtmano 'nartha kuryÃt / tasmÃtpuru«Ãrthena prayojanena Åk«ÃpÆrvakamiva niyatakrameïa pravartamÃne 'cetane pradhÃne cetanavadupacÃre 'yaæ sa Åk«Ã¤cakre ityÃdi÷ / yathà rÃj¤a÷ sarvÃrthakÃriïi bh­tye rÃjeti tadvat / na, Ãtmano bhokt­tvavatkart­tvopapatte÷ / yathà sÃækhyasya cinmÃtrasyÃpÃraïÃmino 'pyÃtmano bhokt­tvaæ tadvadvedavÃdinÃmÅk«ÃdipÆrvakaæ jagatkart­tvamupapannaæ ÓrutiprÃmÃïyÃt / tattvÃntarapariïÃma Ãtmano 'nityatvÃÓuddhatvÃnekatvanimitto na cinmÃtrasvarÆpavikriyà / ata÷ puru«asya svÃtmanyeva bhokt­tvaæ cinmÃtrasvarÆpavikriyà na do«Ãya bhavatÃæ punarvedavÃdinÃæ s­«Âikart­tve tattvÃntarapariïÃma evetyÃtmano 'nityatvÃdisarvado«aprasaÇga iti cet / na, ekasyÃpyÃtmano 'vidyÃyÃæ vi«ayanÃmarÆpopÃdhyanupÃdhik­taviÓe«obhyupagamÃdavidyÃk­tanÃmarÆpopÃdhik­to hi viÓe«o 'bhyupagamyata Ãtmano bandhamok«ÃdiÓÃstrak­tasaævyavahÃrÃya paramÃrthato 'nupÃdhik­taæ ca tattvamekamevÃdvitÅyamupÃdeyaæ sarvatÃkiÇkabuddhyanavagÃhyamabhayaæ Óivam i«yate na tatra kart­tvaæ bhokt­tvaæ và kriyÃkÃrakaphalaæ ca syÃd advaitatvÃtsarvabhÃvÃnÃm. sÃækhyÃstvavidyÃdhyÃropitam eva puru«e kart­tvaæ kriyÃkÃrakaæ phalaæ ceti kalpayitvÃgamabÃhyatvÃtpunastatastrasyanta÷ paramÃrthata eva bhokt­tvaæ puru«asyecchanti tattvÃntaraæ ca pradhÃnaæ puru«ÃtparamÃrthavastubhÆtameva kalpayanto 'nyatÃrkikak­tabuddhivi«ayÃ÷ santo vihanyante / tathetare tÃrkikÃ÷ sÃækhyai÷ / ityevaæ parasparaviruddhÃrthakalpanÃt Ãmi«Ãrthina iva prÃïino 'nyonyaviruddhamÃnÃrthadarÓitvÃt paramÃrthatattvÃddÆram evÃpak­«yante / atastanmatamanÃd­tya vedÃntÃrthatattvamekatvadarÓanaæ prati Ãdaravanto mumuk«ava÷ syuriti tÃrkikamatado«apradarÓanaæ ki¤ciducyata asmÃbhirna tu tÃrkikavattÃtparyeïa / tadaitadatroktam - 'vivadatsveva nik«ipya virodhodbhavakÃraïam / tai÷ saærak«itasadbuddhi÷ sukhaæ nirvÃti vedavitÂa // iti / kiæ ca bhokt­tvakart­tvayorvikriyayorviÓe«Ãnupapatti÷ / kà nÃmÃsau kart­tvÃjjÃtyantarabhÆtà bhokt­tvaviÓi«Âà vikriyà yato bhoktaiva puru«a÷ kalpyate na kartà pradhÃnaæ tu kartreva na bhoktriti / nanÆktaæ puru«aÓcinmÃtra eva sa ca svÃtmastho vikriyate bhu¤jÃno na tattvÃntarapariïÃmena pradhÃnaæ tu tattvÃntarapariïÃmena pradhÃnaæ tu tattvÃntarapariïÃmena vikriyate 'to 'nekamaÓuddhamacetanaæ cetyÃdidharmavattadviparÅta÷ puru«a÷ / nÃsau viÓe«o vÃÇmÃtratvÃt / prÃgbhogotpatte÷ kevalacinmÃtrasya puru«asya bhokt­tvaæ nÃma viÓe«o bhogotpattikÃle cejjÃyate niv­tte ca bhoge punastadviÓe«ÃdapetaÓcinmÃtra eva bhavatÅti cenmahadÃdyÃkÃreïa ca pariïamya pradhÃnaæ tato 'petya puna÷ pradhÃnaæ tato 'petya puna÷ pradhÃnaæ svarÆpeïÃvati«Âhata ityasyÃæ kalpanÃyÃæ na kaÓcidviÓe«a iti vÃÇmÃtreïa pradhÃnapuru«ayorviÓi«Âavikriyà kalpyate / atha bhogakÃle 'pi cinmÃtra eva prÃgvatpuru«a iti cet / na tarhi paramÃrthato bhoga÷ puru«asya / bhogakÃle cinmÃtrasya vikriyà paramÃrthaiva tena bhoga÷ puru«asyeti cet / na, pradhÃnasyÃpi bhogakÃle vikriyÃvattvÃdbhokt­tvaprasaÇga÷ / cinmÃtrasyaiva vikriyà bhokt­tvam iti cedau«ïyÃdyasÃdhÃraïadharmavatÃmagnyÃdÅnÃmabhokt­tve hetvanupapatti÷ / pradhÃnapuru«asyordvayoryugapadbhokt­tvamiti cet / na, pradhÃnasya parÃrthyÃnupapatte÷ / na hi bhokt­rtrordvayoritaretaraguïapradhÃnabhÃva upapadyate prakÃÓayorivetaretaraprakÃÓane / bhogadharmavati sattvÃÇgini cetasi puru«asya caitanyapratibimbodayo 'vikriyasya puru«asya bhokt­tvamiti cet / na, puru«asya viÓe«ÃbhÃve bhokt­tvakalpanÃnarthakyÃt / bhogarÆpaÓcedanartha÷ puru«asya nÃsti sadà nirviÓe«atvÃtpuru«asya kasya apanayÃrthaæ mok«asÃdhanaæ ÓÃstraæ praïÅyate / avidyÃdhyÃropitÃnarthÃpanayanÃya ÓÃstrapraïayanamiti cetparamÃrthata÷ puru«o bhoktaiva na kartà pradhÃnaæ kartreva na bhokt­paramÃrthasadvastvantaraæ puru«ÃccetÅyaæ kalpanÃgamabÃhyÃvyarthà nirhetukà ceti nÃdartavyà mumuk«ubhi÷ / ekatve 'pi ÓÃstrapraïÃyanÃdyÃnarthakyamiti cet / na abhÃvÃt / satsu hi ÓÃstrapraïetrÃdi«u tatphalÃrthi«u ca ÓÃstrasya praïayanamanarthakaæ sÃrthakaæ veti vikalpanà syÃt / na hyÃtmaikatve ÓÃstrapraïetrÃdayastato bhinnÃ÷ santi tadabhÃva evaæ vikalphanaivÃnupapannà / abhyupagata Ãtmaikatve pramÃïÃrthaÓcÃbhyupagato bhavatà yadÃtmaikatvamabhyupagacchatÃ, tadabhyupagame ca vikalpÃnupapattimÃha ÓÃstram"yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet"(b­.u.2 / 4 / 14) ityÃdi / ÓÃstrapraïayanÃdyupapattiæ cÃhÃnyatra paramÃrthavastusvarÆpÃdavidyÃvi«aye / "yatra hi dvaitamiva bhavati"(b­.u.2 / 4 / 14) ityÃdi vistarato vÃjasaneyake / atra ca vibhakte vidyÃvidye parÃpare ityÃdÃveva ÓÃstrasya / ato na tÃrkikavÃdabhaÂapraveÓo vedÃntarÃjapramÃïabÃhugupta ihÃtmaikatvavi«aya iti / etenÃvidyÃk­tanÃmarÆpÃdyupÃdhik­tÃnekaÓaktisÃdhanaÓrutabhedavattvÃdbrÃhmaïa÷ s­«ÂyÃdikart­tve sÃdhanÃdyabhÃvo do«a÷ pratyukto veditavya÷ parairukta ÃtmÃnarthakart­tvÃdido«aÓca / yastu d­«ÂÃnto rÃj¤a÷ sarvÃrthakÃriïi kartaryupacÃrÃdrÃjà karteti so 'trÃnubhapapanna÷"sa Åk«Ã¤cakre"iti ÓrutermukhyÃrthabÃdhanÃtpramÃïabhÆtÃyÃ÷ / tatra hi gauïÅ kalpanà Óabdasya yatra mukhyÃrtho na sambhavati / iha tvacetanasya muktabaddhapuru«aviÓe«Ãpek«ayà kart­karmadeÓakÃlanimittÃpek«ayà ca bandhamok«ÃdiphalÃrthà niyatà puru«aæ prati prav­ttirnopapadyate / yathoktasarvaj¤eÓvarakart­tvapak«e tÆpapannà ÅÓvareïeva sarvÃdhikÃri prÃïa÷ puru«eïa s­jyate / katham sa puru«a uktaprakÃreïek«itvà sarvaprÃïaæ hiraïyagarbhÃkhyaæ sarvaprÃïikaraïÃdhÃram ÃtmÃnam as­jata s­«ÂavÃn / ata÷ prÃïÃcchraddhÃæ sarvaprÃïinÃæ Óubhakarmaprav­ttihetubhÆtÃm / tata÷ karmaphalopabhogasÃdhanÃdhi«ÂhÃnÃni kÃraïabhÆtÃni mahÃbhÆtÃnyas­jata / svaæ Óabdaguïam, vÃyuæ svena sparÓena kÃraïaguïena ca viÓi«Âaæ triguïaæ ÓabdasparÓÃbhyÃm / tathÃpo rasena guïena sÃdhÃraïena pÆrvaguïÃnupraveÓena ca caturguïÃ÷ / tathà gandhaguïena pÆrvaguïÃnupraveÓena ca caturguïÃ÷ / tathà gandhaguïena pÆrvaguïÃnupraveÓena ca pa¤caguïà p­thivÅ / tathà taireva bhÆtairÃrabdhamindriyaæ dviprakÃraæ buddhyarthaæ karmÃrthaæ ca daÓasaækhyÃkaæ tasya ceÓvaramanta÷sthaæ saæÓayasaÇkalpalak«aïaæ mana÷ / evaæ prÃïinÃæ kÃryaæ karaïaæ ta s­«Âvà tatsthityarthaæ vrÅhiyavÃdilak«aïamannam / tataÓcÃnnÃdadyamÃnÃdvÅryaæ sÃmarthyaæ balaæ sarvakarmaprav­ttisÃdhanam / tadvÅryavatÃæ ca prÃïinÃæ tapo viÓuddhisÃdhanaæ saÇkÅryamÃïÃnÃm / mantrastapoviÓuddhÃntarbahi÷karaïebhya÷ karmasÃdhanabhÆtígyaju÷ sÃmÃtharvÃÇgirasa÷ tata÷ / karmÃgnihotrÃdilak«aïam / tapo lokÃ÷ karmaïÃæ phalam / te«u ca s­«ÂÃnÃæ prÃïinÃæ nÃma ca devadatto yaj¤adatta ityÃdi / evam etÃ÷ kalÃ÷ prÃïinÃmavidyÃdido«abÅjÃpek«ayà s­«ÂÃ÷ taimirikad­«Âis­«Âà iva dvicandramaÓakamak«ikÃdyÃ÷ svapnad­ks­«Âà iva ca sarvapadÃrtha÷ punastasminneva puru«e pralÅyante hitvà nÃmarÆpÃdi vibhÃgam //4// _______________________________________________________________________ START PrUp 6.5 katham - ## ____________________ PrUpBh_6.5 sa d­«ÂÃnto yathà loka imà nadya÷ syandamÃnÃ÷ sravantya÷ samudrÃyaïÃ÷ samudro 'yanaæ gati÷ Ãtmabhovo yÃsÃæ tÃ÷ samudrÃyaïÃ÷ samudraæ prÃpyopagamyÃstaæ nÃmarÆpatiraskÃraæ gacchanti / tÃsÃæ cÃstaæ gatÃnÃæ bhidyete vinaÓyato nÃmarÆpe gaÇgÃyamunetyÃdilak«aïe / tadabhede samudra ityevaæ procyate tadvastÆdakalak«aïam / evaæ yathÃyaæ d­«ÂÃnta÷, uktalak«aïasya prak­tasyÃsya puru«asya paridra«Âu÷ parisamantÃd dra«ÂurdarÓanasya kartu÷ svarÆpabhÆtasya yathÃrka÷ svÃtmaprakÃÓasya kartà sarvata÷ tadvadimÃ÷ «o¬aÓa kalÃ÷ prÃïÃdyà uktÃ÷ kalÃ÷ puru«Ãyaïà nadÅnÃmiva samudra÷ puru«o 'yanamÃtmabhÃvagamanaæ yÃsÃæ kalÃnÃæ tÃ÷ puru«ÃyaïÃ÷ puru«aæ prÃpya puru«ÃtmabhÃvamupagamya tathaivÃstaæ gacchanti / bhidyete cÃsÃæ nÃmarÆpe kalÃnÃæ prÃïÃdyÃkhyà rÆpaæ ca yathÃsvam / bhede ca nÃmarÆpayoryadana«Âaæ tattvaæ puru«a ityevaæ procyate brahmavidbhi÷ / ya evaæ vidvÃnguruïà pradarÓitakalÃpralayamÃrga÷ sa e«a vidyayà pravilÃpitÃsvavidyÃkÃmakarmajanitÃsu prÃïÃdikalÃsvakala÷ avidyÃk­takalÃnimitto hi m­tyu÷ tadapagame 'kalatvÃdevÃm­to bhavati tadetasminnartha e«a Óloka÷ //5// _______________________________________________________________________ START PrUp 6.6 ## ____________________ PrUpBh_6.6 arà rathacakraparivÃrà iva rathanÃbhau rathacakrasya nÃbhau yathà praveÓitÃstadÃÓrayà bhavanti yathà tathetyartha÷, kalÃ÷ prÃïÃdyà yasminpuru«e prati«Âhità utpattisthitilayakÃle«u taæ puru«aæ kalÃnÃmÃtmabhÆtaæ vedyaæ vedanÅyaæ pÆrïatvÃt puru«aæ puri ÓayanÃdvà veda jÃnÅyÃt, yathà he Ói«yà mà vo yu«mÃnm­tyu÷ parivyathà mà parivyathayatu / na cedvij¤Ãyeta puru«o m­tyunimittÃæ vyathÃmÃpannà du÷khina eva yÆyaæ stha / atastanmà bhudyu«mÃkamityabhiprÃya÷ //6// _______________________________________________________________________ START PrUp 6.7 ## ____________________ PrUpBh_6.7 tÃnevamanuÓi«ya Ói«yÃæstÃn hovÃca pippalÃda÷ kilaitÃvadeva vedyaæ paraæ brahma veda vijÃnÃmyahametat / nÃto 'smÃtparamastiprak­«Âataraæ veditavyamityevamuktaväÓi«yÃïÃmaviditaÓe«ÃstitvÃÓaÇkÃniv­ttaye k­tÃrthabuddhijananÃrthaæ ca //7// _______________________________________________________________________ START PrUp 6.8 ## ____________________ PrUpBh_6.8 tataste Ói«yà guruïÃnuÓi«ÂÃstaæ guruæ k­tÃrthÃ÷ santo vidyÃni«krayamapaÓyanta÷ kiæ k­tavanta ityucyate - arcayanta÷ pÆjayanta÷ pÃdayo÷ pu«päjaliprakiraïena praïipÃtena ca Óirasà / kimÆcirityÃha - tvaæ hi no 'smÃkaæ pità brahmaÓarÅrasya vidyayà janayit­tvÃnnityasyÃjarÃmarasyÃbhayasya yastvameva asmÃkavidyÃyà viparÅtaj¤ÃnÃt janmajarÃmaraïarogadu÷khÃdigrÃhÃdapÃrÃdavidyÃmahodadhervidyÃplavena paramapunarÃv­ttilak«aïaæ mok«Ãkhyaæ mahodadheriva pÃraæ tÃrayasyasmÃnityata÷ pit­tvaæ tavÃsmÃn pratyapapannamitarasmÃt / itaro 'pi hi pità ÓarÅramÃtraæ janayati / tathÃpi sa prapÆjyatamo loke kimu vaktavyamÃtyantikÃbhayadÃturityabhiprÃya÷ / nama÷ parama ­«ibhyo brahmavidyÃsampradÃyakart­bhyo nama÷ parama­«ibhya iti dvirvacanamÃdarÃrtham //8// iti «a«Âha÷ praÓna÷ / iti praÓnopani«atsamÃptà //