Prasna-Upanisad (Prasnopanisad) with the commentary ascribed to Samkara Input by members of the Sansknet project (formerly: www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. NOTE: The mula text has been revised and segmented according to the ed. by V.P. Limaya and R.D. Vadekar (Eighteen Principal Upanisads, Vol. 1, Poona 1958). PrUp 6.4 was rearranged and completed according to the Bibliotheca Indica edition. The text of the commentary is not proofread! REFERENCE SYSTEM: PrUp_n.n = mula text PrUpBh_n.n = Samkara's Bhasya #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ pra÷nopaniùad oü bhadraü karõebhiþ ÷çõuyàma devà bhadraü pa÷yemàkùibhiryajatràþ / sthirairaïgaistuùñuvàü sastanåbhirvya÷ema devahitaü yadàyuþ // oü ÷àntiþ! ÷àntiþ!! ÷àntiþ!!! svasti na indro vçddha÷ravàþ svasti naþ påùà vi÷vavedàþ / svasti nastàrkùyo ariùñanemiþ svasti no bçhaspatirdadhàtu // oü ÷àntiþ!÷àntiþ!!÷àntiþ!!! prathama pra÷naþ mantroktasyàrthasya vistarànuvàdãdaü bràhmaõamàrabhyate / çùipra÷naprativacanàkhyàyikà tu vidyàstutaye / evaü saüvatsarabrahmacaryasaüvàsàdiyuktairgràhyà pippalàdàdivatsarvaj¤akalpairàcàryairvaktavyà ca, na sà yena kenaciditi vidyàü stauti / brahmacaryàdisàdhanàsåcanàcca tatkartavyatà syàt / oü _______________________________________________________________________ START PrUp 1.1 ## ____________________ PrUpBh_1.1 suke÷à ca nàmataþ, bharadvàjasyàpatyaü bhàradvàjaþ, ÷aibya÷ca ÷iveþ apatyaü ÷aibyaþ satyakàmo nàmataþ;sauryàyaõã såryastasyàpatyaü sauryaþ tasyàpatyaü sauryàyaõi÷achàndasaþ sauryàyaõãti, gàrgyo gargagotràpatyaü bhargavo vaidarbhiþ vidarbhe bhavaþ;kabandhã nàmataþ, katyasyàpasyaü kàtyàyanaþ, vidyamàna prapitàmaho yasya saþ, yuvapratyayaþ / te haite brahmaparà aparaü brahma paratvena gatàstadanuùñhànaniùñhà÷ca brahmaniùñhàþ paraü brahmànveùamàõàþ - kiü tat?yannityaü vij¤eyamiti tatpràptyarthaü yathàkàmaü yatiùyàma ityevaü tadanveùaõaü kurvantastadadhigamàyaiùa ha vai tatsarvaü vakùyatãtyàcàryamupajagmuþ / katham te ha samitpàõayaþ samidlàragçhãtahastàþ santo bhagavantaü pippalàdamàcàryamupàsannà upajagmuþ // _______________________________________________________________________ START PrUp 1.2 ## ____________________ PrUpBh_1.2 tànevamupagatànha sa kila çùiruvàca bhåyaþ punareva yadyapi yåyaü pårvaü tapasmina eva tapasendriyasaüyamena tathàpãha vi÷eùato brahmacaryeõa ÷raddhayà càstikyabuddhyàdaravantaþ saüvatsaraü kàlaü saüvatsyatha samyagguru÷u÷råùàparàþ santo vatsyatha / tato yathàkàmaü yo yasya kàmastamanatikramya yathàkàmaü yadviùaye yasya jij¤àsà tadviùayànpra÷nànpçcchata / yadi tadyuùmatpçùñama vij¤àsyàmaþ - anuddhatatvapradar÷anàrtho yadi÷abdo nàj¤ànasaü÷ayàrthaþ pra÷nanirõayàdavasãyate - sarvaü ha vo vaþ pçùñaü vakùyàma iti //2// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.3 ## ____________________ PrUpBh_1.3 atha saüvatsaràdådhvaü kabandhã kàtyàyana upetyopagamya papraccha pçùñavàn / he bhagavan kutaþ kasmàddha và imà bràhmaõàdyàþ prajàþ prajàyanta utpadyante / aparavidyàkarmaõoþ samuccitayoryatkàryaü yà gatistadvaktavyamiti tadartho 'yaü pra÷naþ //3// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.4 ## ____________________ PrUpBh_1.4 tasmà evaü pçùñavate sa hovàca tadapàkaraõàyàha / prajàkàmaþ prajà àtmanaþ sisçkùurvai prajàpatiþ sarvàtmà sajjagatsrakùyàmi ityevaü vij¤ànavànyathoktakàrã tadbhàvabhàvitaþ kalpàdau nivçtto hiraõyagarbhaþ sçjyamànànàü prajànàü sthàvarajaïgamànàü patiþ sajjanmàntarabhàvitaü j¤ànaü ÷rutiprakà÷itàrthaviùayaü tapo 'nvàlocayadatapyata / ata tu sa evaü tapastaptvà ÷rautaü j¤ànamanvàlocya sçùñisàdhanabhåtaü mithunamutpàdayate mithunaü dvandvamutpàditavàn / rayiü ca somamannaü praõaü càgnimattàram etàvagniùomàvattrannabhåtau me mama bahudhànekadhà prajàþ kariùyata ityevaü saücintyàõóotpattikrameõa såryàcandramasàvakalpayat //4// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.5 #<àdityo ha vai pràõo rayir eva candramàþ | rayir và etat sarvaü yanmårtaü càmårtaü ca | tasmàn mårtir eva rayiþ || PrUp_1.5 ||># ____________________ PrUpBh_1.5 tatràdityo ha vai pràõo 'ttà agniþ / rayireva candramàþ, rayiþ, evànnaü soma eva / tadetadekamattà cànnaü ca, prajàpatirekaü tu mithunam, guõapradhànakçto bhedaþ / katham?rayirvà annaü và etan sarvam;kiü tadyanmårtaü ta sthålaü càmårtaü ca såkùmaü ca mårtàmårte attrannaråpe rayireva / tasmàtpravibhaktàd amårtàdyadanyanmårtàråpaü mårtiþ saiva rayiramårtenàdyamànatvàt //5// tathàmårto 'pi pràõottà sarvameva yaccàdyam / katham - _______________________________________________________________________ START PrUp 1.6 ## ____________________ PrUpBh_1.6 athàditya udayannudgacchan pràõinàü cakùurgocaramàgacchan yatpràcãü di÷aü svaprakà÷ena pravi÷ati vyàpnoti;tena svàtmàvabhàsaråpeùu vyàptimatsu vyàptatvàtpràõinaþ saünidhatte saünive÷ayati; àtmabhåtànkaroti ityarthaþ / tathaiva yatpravi÷ati dakùiõàü yatpratãcãü yadudãcãmadha årdhvaü yatpravi÷ati yaccàntarà di÷aþ koõadi÷o 'vàntaradi÷o yaccànyat sarvaü prakà÷ayati tena svaprakà÷avyàptyà sarvàn sarvadiksthàn pràõàn ra÷miùu sannidatte //6// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.7 ## ____________________ PrUpBh_1.7 sa eùo 'ttà praõo vai÷vànaraþ sarvàtmà vi÷varåpo vi÷vàtmatvàcca pràõo 'gni÷ca sa evàttodayata udgacchati pratyahaü sarvà di÷a àtmasàtkurvan / tadetaduktaü vastu çcà mantreõàpyabhyuktam //7// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.8 ## ____________________ PrUpBh_1.8 vi÷varåpaü sarvaråpaü hariõaü ra÷mivantaü jàtavedasaü jàtapraj¤ànaü paràyaõaü sarvapràõà÷ayaü jyotirekaü sarvapràõinàü cakùurbhåtamadvitãyaü tapantaü tàpakriyàü kurvàõaü svàtmànaü såryaü sårayo vij¤àtavanto brahmavidaþ / ko 'sau yaü vij¤àtavantaþ?sahasrara÷miranekara÷miþ ÷atadhànekadhà pràõibhedena vartamànaþ pràõaþ prajànàmudayatyeùa såryaþ //8// ya÷càsau candramà mårtirannam amårti÷ca pràõo 'ttàdityastadekam etanmithunaü sarvaü kathaü prajàþ kariùyata iti ucyate- _______________________________________________________________________ START PrUp 1.9 ## ____________________ PrUpBh_1.9 tadeva kàlaþ saüvatsaro vai prajàpatistannirvartyatvàtsaüvatsarasya / candràdityanirvartyatvàtsaüvatsarasya / candràdityanirvartyatithyahoràtrasamudàyo hi saüvatsaraþ tadananyatvàdrayipràõamithunàtmaka evetyucyate / tatkatham?tasya saüvatsarasya prajàpaterayane màrgau dvau dakùiõaü cottaraü ca dve prasiddhe hyayane ùaõmàsalakùaõe yàbhyàü dakùiõenottareõa ca yàti savità kevalakarmiõàü j¤ànasaüyuktakarmavatàü ca lokàn vidadhat / katham?tat tatra ca bràhmaõàdiùu ye ha vai tadupàsata iti, kriyàvi÷eùaõo dvitãyastacchabdaþ, iùñaü ca pårtaü ceùñàpårte ityàdi kçtamevopàsate nàkçtaü nityaü te càndramasaü candramasi bhavaü prajàndramasya / te tatraiva ca kçtakùayàtpunaràvartante"imaü lokaü hãnataraü và vi÷anti"(mu.u.1 / 2 / 10) iti hyuktam / yasmàdevaü prajàpatimannàtmakaü phalatvenàbhinirvartayanti candram iùñàpårtakarmaõaiva çùayaþ svargadraùñàraþ prajàkàmàþ prajàrthino gçhasthàstasmàtsvakçtameva dakùiõaü dakùiõàyanopalakùitaü candraü pratipadyante / eùa ha vai rayirannaü yaþ pitçyàõaþ pitçyàõapalakùitaþ //9// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.10 ## ____________________ PrUpBh_1.10 athottareõàyanena prajàpateþ aü÷aü pràõamattàramàdityamabhijayante;kena?tapasendriyajayena vi÷eùato brahmacarye ÷raddhayà vidyayà ca prajàpatyàtmaviùayà àtmànaü pràõaü såryaü jagatastasthuùa÷cànviùyàhamasmãti viditvàdityamabhijayante 'bhipràpnuvanti / etadvà àyatanaü sarvapràõànàü sàmànyamàyatanamà÷rayametadamçtamavinà÷i / abhayamata eva bhayavajitaü na candravatkùayavçddhibhayavat / etatparàyaõaü parà gatiþ vidyàvatàü karmiõàü ca j¤ànavatàm / etasmànna punaràvartante yathetare kevalakarmiõà iti / yasmàdeùo 'viduùàü nirodhaþ / àdityàdi niruddhà avidvàüso naite saüvatsaramàdityamàtmànaü pràõamabhipràpnuvanti / sa hi saüvatsaraþ kàlàtmàviduùàü nirodhaþ / tattatràsminnartha eùa ÷loko mantraþ / _______________________________________________________________________ START PrUp 1.11 ## ____________________ PrUpBh_1.11 pa¤capàdaü pa¤cartavaþ pàdà ivàsya saüvatsaràtmana àdityasya tairasau pàdairivartubhiràvartate / hemanta÷i÷iràvekãkçtyeyaü kalpanà / pitaraü sarvasya janayitçtvàtpitçtvaü tasya / taü dvàda÷àkçtiü dvàda÷amàsà àkçtayo 'vayavà àkaraõaü vàkyavikaraõam asya dvàda÷amàsaistaü dvàda÷àkçtiü divo dyulokàtpara årdhver'the sthàne tçtãyàsyàü divãtyarthaþ purãùiõaü purãùavantamudakavantamàhuþ kàlavidaþ / atha tamevànya ima u pare kàlavido ticakùaõaü nipuõaü sarvaj¤aü saptacakre saptahayaråpeõa cakre satataü gatimati kàlàtmani ùaóare ùaóçtumatyàhuþ sarvamidaü jagatkathayanti arpitamarà iva rathanàbhau niviùñamiti / yadi pa¤capàdo dvàda÷àkçtiryadivà saptacakraþ ùaóaraþ sarvathàpi saüvatsaraþ kàlàtmà prajàpatiþ candràdityalakùaõo 'pi jagataþ kàraõam //11// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.12 yasminn idaü ÷ritaü vi÷vaü sa eva prajàpatiþ saüvatsaràkhyaþ svàvayave màse kçtsnaþ parisamàpyate / ## ____________________ PrUpBh_1.12 màso vai prajàpatiryathoktalakùaõa eva mithunàtmakaþ / tasya màsàtmanaþ prajàpatereko bhàgaþ kçùõapakùo rayirannaü candramàþ / aparo bhàgaþ ÷uklapakùo rayirannaü candramàþ / aparo bhàgaþ ÷uklapakùaþ pràõa àdityo 'ttàgniþ yasmàcchuklapakùàtmànaü pràõaü sarvameva pa÷yanti tasmàtpràõadar÷ina eta çùayaþ kçùõapakùastairna dç÷yate yasmàt / itare tu pràõaü na pa÷yantãtyadar÷analakùaõaü kçùõàtmànameva pa÷yanti / itarasmin kçùõapakùa eva kurvanti ÷ukle kurvanto 'pi //12// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.13 ## ____________________ PrUpBh_1.13 so 'pi màsàtmà prajàpatiþ svàvayave 'horàtre parisamàpyate / ahoràtro vai prajàpatiþ pårvavat / tasyàpyahareva pràõo 'ttàgnã ràtrireva rayiþ pårvavat / pràõamaharàtmànaü và ete praskandanti nirgamayanti ÷oùayanti và svàtmano vicchidyàpanayanti ke?ye divàhani ratyà ratikàraõabhåtayà saha striyà saüyujyante mithunaü maithunamàcaranti måóhàþ / yata evaü tasmàttanna kartavyamiti pratiùedhaþ pràsaüïgikaþ / yadràtrau saüyujyante ratyà çtau brahmacaryameva taditi pra÷astatvàdçtau bhàryàgamanaü kartavyamityayamapi pràsaïgiko vidhiþ / prakçtaü tåcyate - so 'horàtràtmakaþ prajàpatirvãhiyavàdyannàtmanà vyavasthitaþ //13// evaü krameõa pariõamya tat - _______________________________________________________________________ START PrUp 1.14 ## ____________________ PrUpBh_1.14 annaü vai prajàpatiþ / katham?tatastasmàddha vai reto nçbãjaü tatprajàkaraõaü tasmàdyoùiti siktàdimà manuùyàdilakùaõàþ prajàþ prajàyante / yatpçùñaü kuto ha vai prajàþ prajàyanta iti / tadevaü candràdityamithunàdikrameõàhoràtràntenànnàsçgretoddhàreõemàþ prajàþ prajàyanta iti nirõãtam //14// _______________________________________________________________________ START PrUp 1.15 ## ____________________ PrUpBh_1.15 tattatraivaü sati ye gçhasthàþ - ha vai iti prasiddhasmaraõàrthau nipàtau - tatprajàpatervrataü prajàpativratamçtau bhàryàgamanaü caranti kurvanti teùàü dçùñaphalamidam / kim?te mithunaü putraü duhitaraü cotpàdayante / adçùñaü ca phalamiùñàpårtadattakàriõàü teùàmeva eùa ya÷càndramaso brahmalokaþ pitçyàõalakùaõo yeùàü tapaþ snàtakavratàdãni, brahmacaryam, yeùu ca satyamançtavarjanaü pratiùñhitamavyabhicàritayà vartate nityameva //15// yastu punaràdityopalakùita uttaràyaõaþ pràõàtmabhàvo virajaþ ÷uddho na candrabrahmalokavadrajasvalo vçddhikùayàdiyukto 'sau teùàü keùàmityucyate - _______________________________________________________________________ START PrUp 1.16 ## ____________________ PrUpBh_1.16 yathà gçhasthànàmekaviruddhasaüvyavahàraprayojanavattvàjjihraü kauñilyaü vakrabhàvo 'va÷yaübhàvi tathà na yeùu jihram / yathà ca gçhasthànàü krãóànarmàdinimittamançtamavarjanãyaü tathà na yeùu tat / tathà màyà gçhasthànàmiva na yeùu vidyate / màyà nàma bahiranyathàtmànaü prakà÷yanyathaiva kàryaü karoti sà màyà mithyàcàraråpà / màyetyevamàdayo doùà yeùvadhikàriùu brahmacàrivànaprasthabhikùuùu nimittàbhàvànna vidyante tatsàdhanànuråpeõaiva teùàmasau virajo brahmaloka ityeùà j¤ànayuktakarmavatàü gatiþ / pårvauktastu brahmalokaþ kevalakarmiõàü candralakùaõa iti //16// iti prathama pra÷naþ ============================================================================= dvitãyaþ pra÷naþ pràõo 'ttà prajàpatirityuktam / tasya prajàpatitvamattçtvaü ca asmi¤÷arãre 'vadhàrayitavyamiti ayaü pra÷na àrabhyate - _______________________________________________________________________ START PrUp 2.1 ## ____________________ PrUpBh_2.1 athànantaraü ha kilainaü bhàrgavo vaidarbhiþ papraccha / he bhagavan katyeva devàþ prajàü ÷arãralakùaõàü vidhàrayante vi÷eùeõa dhàrayante / katare buddhãndriyakarmendriyavibhaktànàmetatprakà÷anaü svamàhàtmyaprakhyàpanaü prakà÷ayante / ko 'sau punareùàü variùñhaþ pradhànaþ kàryakaraõalakùaõànàmiti //1// _______________________________________________________________________ START PrUp 2.2 ## ____________________ PrUpBh_2.2 evaü pçùñavate tasmai sa hovàca àkà÷o ha và eùa devo vàyuþ agniþ àpaþ pçthivãtyetàni pa¤ca mahàbhåtàni ÷arãràrambhakàõi vàïmana÷cakùuþ÷rotramityàdãni karmendriyabuddhãndriyabuddhãndriyàõi ca / kàryalakùaõàþ karaõalakùaõà÷ca te devà àtmano màhàtmyaü prakà÷yàbhivadanti spardhamànà ahaü ÷reùñhatàyai / kathaü vadanti?vayametadbàõaü kàryakaraõasaüghàtamavaùñabhya pàsàdam iva stambhàdayo 'vi÷ithilãkçtya vidhàrayàmo vispaùñaü dhàrayàmaþ //2// _______________________________________________________________________ START PrUp 2.3 ## ____________________ PrUpBh_2.3 tànevamabhimànavato variùño mukhyaþ pràõa uvàcoktavàn / mà maivaü mohamàpadyatha avivekitayà abhimànaü mà kuruta yasmàdahameva etadbàõamavaùñabhya vidhàrayàmi pa¤cadhàtmànaü pravibhajya pràõàdivçttibhedaü svasya kçtvà vidhàrayàmãtyuktavati ca tasmiüste 'kùaddadhànà apratyayavanto babhåvuþ kathametadevamiti //3// _______________________________________________________________________ START PrUp 2.4 ## ____________________ PrUpBh_2.4 sa ca pràõasteùàma÷raddhadhànatàmàlakùyàbhimànàdårdhvamutkràmata ivedamutkràntavàniva saroùànnirapekùastasminnutkràmati yadvçttaü tadddçùñàntena pratyakùãkaroti / tasminnutkràmati satyathànantaram evetare sarva eva pràõà÷cakùuràdàya utkràmanta uccakramire / tasmiü÷ca pràõe pratiùñhamàne tåùõãü bhavati anutkràmati sati sarva eva pràtiùñhante tåùõãü vyavasthità abhåvan / tattatra yathà loke makùikà madhukaràþ svaràjànaü madhukararàjànam utkràmantaü prati sarvà evotkràmante tasmiü÷ca pratiùñhamàne sarvà eva pratiùñhante pràtitiùñhanti / yathàyaü dçùñànta evaü vàïmana÷cakùuþ÷rotraü cetyàdayasta utsçjyà÷raddadhànatàü buddhvà pràõamàhàtmyaü prãtàþ pràõaü stuvanti //4// katham - _______________________________________________________________________ START PrUp 2.5 ## ____________________ PrUpBh_2.5 eùa pràõo 'gniþ saüstapati jvalati / tathaiva såryaþ san prakà÷ate, tathaiva parjanyaþ san varùati / kiü ca maghavànindraþ sanà prajàþ pàlayati, jighàüsatyasurarakùàüsi / eùa vàyuþ àvahapravahàdibhedaþ / kiü caiùa pçthivã rayirdevaþ sarvasya jagataþ sanmårtamasadamårtaü càmçtaü ca yaddevànàü sthitikàraõaü kiü bahunà //5// _______________________________________________________________________ START PrUp 2.6 ## ____________________ PrUpBh_2.6 arà iva rathanàbhau ÷raddhàdi nàmàntaü sarvaü sthitikàle pràõa eva pratiùñhitam / tatharco yajåüùi sàmànãti trividhà mantràþ tatsàdhya÷ca yaj¤aþ kùatraü ca sarvasya pàlayitç brahma ca yaj¤àdikarmakartçtve 'dhikçtaü caivaiùa pràõaþ sarvam //6// kiü ca - _______________________________________________________________________ START PrUp 2.7 ## ____________________ PrUpBh_2.7 yaþ prajàpatirapi sa tvameva garbhe carasi, piturmàtu÷ca pratiråpaþ sanpratijàyase;prajàpatitvàdeva pràgeya siddhaü tava màtçpitçtvam / sarvadehadehyàkçticchaïmanaikaþ pràõaþ sarvàtmàsãtyarthaþ / tubhyaü tvadarthaü yà isà manuùyàdyàþ prajàstu he pràõa cakùuràdidvàrairbali haranti / yastvaü pràõai÷cakùuràdibhiþ saha pratitiùñhasi sarva÷arãreùvatastubhyaü baliü harantãti yuktam;bhoktà hi yatastvaü tavaivànyatsarvaü bhojyam //7// kiü ca - _______________________________________________________________________ START PrUp 2.8 ## ____________________ PrUpBh_2.8 devànàmindràdãnàmasi bhavasi tvaü vahnitamo haviùàü pràpayitçtamaþ / pitçõàü nàndãmukhe ÷ràddhe yà pitçbhyo dãyate svadhànnaü sà devapradhànamapekùya prathamà bhavati / tasyà api pitçbhyaþ pràpayità tvamevetyarthaþ kiü carùãõàü cakùuràdãnàü pràõànàmaïgirasàmaïgirasabhåtànàmatharvaõàü teùàmeva"pràõo vàtharvà"iti ÷ruteþ, caritaü ceùñitaü satyamavitathaü dehadhàraõàdyupakàralakùaõaü tvamevàsi //8// _______________________________________________________________________ START PrUp 2.9 ## ____________________ PrUpBh_2.9 indraþ parame÷varastvaü he pràõa tejasà vãryeõa rudro 'si saüharajjagat / sthitau ca pari samantàdrakùità pàlayità parirakùità tvameva jagataþ saumyena råpeõa / tvamantarikùe 'jasraü carasi udayàstamayàbhyàü såryastvameva ca sarveùàü jyotiùàü patiþ //9// _______________________________________________________________________ START PrUp 2.10 ## ____________________ PrUpBh_2.10 yadà parjanyo bhåtvàbhivarùasi tvamatha tadànnaü pràpyemàþ prajàþ pràõate pràõaceùñàü kurvantãtyarthaþ / athavà pràõa te tavemàþ prajàþ svàtmabhåtàstvadannasaüvardhitàstvadabhivarùaõadar÷anamàtreõa cànandaråpàþ sukhaü pràptà iva satyaþ tiùñhanti kàmàyecchàto 'nna bhaviùyatãtyevamabhipràyaþ //10// kiü ca - _______________________________________________________________________ START PrUp 2.11 ## ____________________ PrUpBh_2.11 prathamajatvàdanyasya saüskartuþ abhàvàdasaüskçto vràtyastvaü svabhàvata eva ÷uddha ityabhipràyaþ / he pràõaikarùistvamàtharvaõànàü prasiddha ekarùinàmàgriþ sannattà sarvahaviùàm / tvameva vi÷vasya sarvasya sato vidyamànasya patiþ satpatiþ / sàdhurvà patiþ satpatiþ / vayaü punaràdyasya tavàdanãyasya haviùo dàtàraþ / tvaü pità màtari÷va he màtari÷vanno 'smàkam / atha và màtari÷vano vàyostvam / ata÷ca sarvasyaiva jagataþ pitçtvaü siddham //11// kiü bahunà - _______________________________________________________________________ START PrUp 2.12 ## ____________________ PrUpBh_2.12 yà te tvadãyà sanårvàci pratiùñhità vaktçtvena vadanaceùñàü kurvatã, yà ÷rotre yà ca cakùuùi yà ca manasi saïkalpàdivyàpàreõa santatà samanugatà tanåstàü ÷ivàü ÷àntàü kuru motkramãrutkramaõena a÷ivàü mà kàrùãrityarthaþ //12// kiü bahunà - _______________________________________________________________________ START PrUp 2.13 ## ____________________ PrUpBh_2.13 asmiülloke pràõasyaiva va÷e sarvamidaü yatki¤cidupabhogajàtaü tridive tçtãyasyàü divi ca yatpratiùñhitaü devàdyupabhogajàtaü tasyàpi pràõa eve÷ità rakùità / ato màteva putrànasmàn rakùasva pàlayasva / tvannimittà hi bràhmyaþ kùàtriyà÷ca ÷riyastàstvaü ÷rã÷ca ÷riya÷ca praj¤àü ca tvatsthitinimittàü vidhehi no vidhasva ityarthaþ / ityevaü sarvàtmatayà vàgàdibhiþ pràõaiþ stutyà gamitamahimà pràõaþ prajàpatirattetyavadhçtam //13// iti dvitãyaþ pra÷naþ ============================================================================= tçtãya pra÷naþ _______________________________________________________________________ START PrUp 3.1 ## ____________________ PrUpBh_3.1 atha hainaü kausalya÷cà÷valàyanaþ papraccha / pràõo hyevaü pràõairnirdhàritatattvairupalabdhamahimàpi saühatatvàtsyàdasyaþ kàryatvamataþ pçcchàmi bhagavankçtaþ kasmàtkàraõàdeùa àyàtyasmi¤÷arãre / kiünimittakamasya ÷arãragrahaõamityarthaþ / praviùña÷ca ÷arãra àtmànaü và pravibhajya pravibhàgaü kçtvà kathaü kena prakàreõa pràtiùñhate pratitiùñhati kena và vçttivi÷eùeõàsmàccharãràdutkràmata utkràmati / kathaü bàhyamadhibhåtamadhidaivataü càbhidhatte dhàrayati kathamadhyàtmam iti, dhàrayatãti ÷eùaþ //1// evaü pçùñaþ - _______________________________________________________________________ START PrUp 3.2 ## ____________________ PrUpBh_3.2 tasmai sa hovàcàcàryaþ, pràõa eva tàvaddurvij¤eyatvàdviùamapra÷nàrhastasyàpi janmàdi tvaü pçcchasyato 'tipra÷nànpçcchasi / brahmiùñho 'sãtyati÷ayena tvaü brahmavidatastuùño 'haü tasmàtte tubhyaü bravãmi yatpçùñaü ÷ruõu //2// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.3 #<àtmana eùa pràõo jàyate | yathaiùà puruùe chàyaitasminn etadàtatam | manokçtenàyàty asmi¤ ÷arãre || PrUp_3.3 ||># ____________________ PrUpBh_3.3 àtmanaþ parasmàtpuruùàdakùaràtsatyàdeùa uktaþ pràõo jàyate / kathamityatra dçùñàntaþ / yathà loka eùà puruùe ÷iraþ pàõyàdilakùaõe nimitte chàyà naimittikã jàyate tadvadetasminbrahmaõyetat pràõàkhyaü chàyàsthànãyamançtaråpaü tattvaü satye puruùa àtataü samarpitam ityetat / chàyeva dehe manokçtena manaþ saïkalpecchàdiniùpannakarmanimittenetyetat - vakùyati hi"puõyena puõyam"(pra.u.3 / 7) ityàdiþ;tadeva"saktàþ saha karmaõà"(bç.u.4 / 4 / 6) iti ca ÷rutyantaràt - àyàti àgacchatyasmi¤÷arãre //3// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.4 ## ____________________ PrUpBh_3.4 yathà yena prakàreõa loke ràjà samràóeva gràmàdiùvadhikçtànviniyuïkte / katham?etàngràmànetàngràmànadhitiùñhasva iti / evameva yathà dçùñàntaþ eùa mukhyaþ pràõaþ itarànpràõàn cakùuràdãnàtmabhedàü÷ca pçthak pçthageva yathàsthànaü saünidhatte viniyuïkte //4// tatra vibhàgaþ - _______________________________________________________________________ START PrUp 3.5 ## ____________________ PrUpBh_3.5 pàyåpasthe pàyu÷copastha÷ca pàyåpasthaü tasmin, apànamàtmabhedaü måtrapurãùàdyapanayanaü kurvastiùñhati saünidhatte / tathà cakùuþ÷rotre cakùu÷ca ÷rotraü ca cakùuþ÷rotraü tasmiü÷cakùuþ÷rotre, mukhanàsikàbhyàü ca mukhaü ca nàsikà ca tàbhyàü mukhanàsikàbhyàü ca nirgacchanpràõaþ svayaü samràñsthànãyaþ pratiùñhate pratitiùñhati madhye tu pràõàpànayoþ sthànayornàbhyàü samàne '÷itaü pãtaü ca samaü nayatãti samànaþ / eùa hi yasmàdyadetaddhçtaü bhuktaü pãtaü càtmàgre prakùiptamannaü samaü nayati tasmàda÷itapãtendhanàd agreraudaryàddhçdayade÷aü pràptàdetàþ saptasaükhyàkà arciùo dãptayo nirgacchantyo bhavanti ÷ãrùaõyaþ / pràõadvàrà dar÷ana÷ravaõàdilakùaõaråpàdiviùayaprakà÷a ityabhipràyaþ //5// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.6 ## ____________________ PrUpBh_3.6 iti hyeùa puõóarãkàkàramàüsapiõóaparicchinne hçdayàkà÷a eùa àtmàtmanà saüyukto liïgàtmà / atràsminhçdaya etadeka÷atam ekottara÷ataü saükhyayà pradhànanàóãnàü bhavatãti / tàsàü ÷ataü ÷atamekaikasyàþ pradhànanàóyà bhedàþ / punarapi dvàsaptatirdvàsaptatirdve dve sahasre adhike saptati÷ca sahasràõi sahasràõàü dvàsaptatiþ prati÷àkhànàóãsahasràõi / pratipratinàóã÷ataü saükhyayà pradhànanàóãnàü sahasràõi bhavanti / àsu nàóãùu vyàno vàyuþ carati vyàno vyàpanàt / àdityàdiva ra÷mayo hçdayàt sarvagàminãbhirnàóãbhiþ sarvadehaü saüvyàpya vyàno vartate / sandhiskandhamarmade÷eùu vi÷eùeõa pràõàpànavçttyo÷ca madhya udbhåtavçttirvãryavatkarmakartà bhavati //6// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.7 ## ____________________ PrUpBh_3.7 atha yà tu tatraika÷atànàü nàóãnàü madhya årdhvagà suùumnàkhyà nàóã tathaikayordhvaþ sannudàno vàyuràpàdatalamastakavçttiþ sa¤caranpuõyena karmaõà ÷àstravihitena puõyaü lokaü devàdisthànalakùaõaü nayati pràpayati pàpena tadviparãtena pàpaü narakaü tiryagyonyàdilakùaõam / ubhàbhyàü samapradhànàbhyàü puõyapàpàbhyàmeva manuùyalokaü nayatãtyanuvartate //7// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.8 #<àdityo ha vai bàhyaþ pràõa udayati | eùa hy enaü càkùuùaü pràõam anugçhõànaþ | pçthivyàü yà devatà saiùà puruùasyàpànam avaùñabhya | antarà yadàkà÷aþ sa samànaþ | vàyur vyànaþ || PrUp_3.8 ||># ____________________ PrUpBh_3.8 àdityo ha vai prasiddho hyadhidaivataü bàhyaþ pràõaþ sa eùa udayatyudgacchati / eùa hyainam àdhyàtmikaü cakùuùi bhavaü càkùuùaü pràõaü prakà÷enànugçhõàno råpopalabdhau cakùuùa àlokaü kurvannityarthaþ / tathà pçthivyàmabhimàninã yà devatà prasiddhà saiùà putrasya apànamapànavçttimavaùñabhyàkçùya va÷ãkçtyàdha evàpakarùaõenànugrahaü kurvatã vartata ityarthaþ / anyathà hi ÷arãraü gurutvàtpatetsàvakà÷e vodgacchet / yadetadantarà madhye dyàvàpçthivyorya àkà÷astatstho vàyuþ àkà÷a ucyate;ma¤ca÷thavat / sa samànaþ samànamanugçhõàno vartata ityarthaþ / samànasyàntaràkà÷a÷thatvasàmànyàt / sàmànyena ca yo bàhyo vàyuþ sa vyàptisàmànyàd vyàno vyànamanugçhõàno vartata ityabhipràyaþ //8// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.9 ## ____________________ PrUpBh_3.9 yadvàhyaü ha vai prasiddhaü sàmànyaü tejastaccharãra udàna udànaü vàyumanugçhõàti svena prakà÷enetyabhipràyaþ / yasmàttejaþ - svabhàvo bàhyatejo 'nugçhãta utkràntikartà tasmàdyadà laukikaþ puruùa upa÷àntatejà bhavati;upa÷àntaü svàbhàvikaü tejo yasya saþ, tadà taü kùãõàyuùaü mumårùu vidyàt / sa punarbhavaü ÷arãràntaraü pratipadyate / katham?sahendriyairmanasi sampadyamànaiþ pravi÷adbhirvàgàdibhiþ //9// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.10 ## ____________________ PrUpBh_3.10 yaccitto bhavati tenaiva cittena saükalpenendriyaiþ saha pràõaü mukhyapràõavçttimàyàti / maraõakàle kùãõendriyavçttiþ sanmukhyayà pràõavçttyaivàvatiùñhata ityarthaþ / tadàbhivadanti j¤àtaya uchvasiti jãvatãti / sa ca pràõastejasodànavçttyà yuktaþ sansahàtmanà svàminà bhoktà sa evamudànavçttyaiva yuktaþ pràõastaü bhoktàraü puõyapàpakarmava÷àdyathàsaükalpitaü yathàbhipretaü lokaü nayati pràpayati //10// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.11 ## ____________________ PrUpBh_3.11 yaþ ka÷cidevaü vidvànyathoktavi÷eùaõairvi÷iùñamutpattyàdibhiþ pràõaü veda jànàti tasyedaü phalam aihikamàmuùmikaü cocyate / na hàsya naivàsya viduùaþ prajà putrapautràdilakùaõà hãyate chidyate / patite ca ÷arãre pràõasàyujyatayàmçto 'maraõadharmà bhavati / tadetasminnarthe saükùepàbhidhàyaka eùa ÷loko mantro bhavati //11// _______________________________________________________________________ START PrUp 3.12 ## ____________________ PrUpBh_3.12 utpattiü paramàtmanaþ pràõasyàyatimàgamanaü manokçtenàsmin ÷arãre sthànaü sthitiü ca pàyåpasthàdisthàneùu vibhutvaü ca svàmyameva samràóiva pràõavçttibhedànàü pa¤cadhà sthàpanaü bàhyamàdityàdiråpeõa adhyàtmaü caiva cakùuràdyàkàreõa avasthànaü vij¤àyaivaü pràõamamçtam a÷nuta iti vij¤àyàmçtama÷nuta iti dvirvacanaü pra÷nàrthaparisamàptyartham //12// iti tçtãyaþ pra÷naþ ============================================================================= caturthaþ pra÷naþ _______________________________________________________________________ START PrUp 4.1 ## ____________________ PrUpBh_4.1 atha hainaü sauryàyaõã gàrgyaþ papraccha / pra÷natrayeõàparavidyàgocaraü sarvaü parisamàpya saüsàraü vyàkçtaviùayaü sàdhyasàdhanalakùaõamanityam;athedànãmasàdhyasàdhanalakùaõamapràõamamanogocaramatãndriyaviùayaü ÷ivaü ÷àntamavikçtamakùaraü satyaü paravidyàgamyaü puruùàkhyaü sabàhyàbhyantaramajaü vaktavyamityuttaraü pra÷natrayamàrabhyate / tatra sudãptàdivàgreryasmàt paràdakùaràtsarve bhàvà visphuliïgà iva jàyante tatra caivàpiyanti ityuktaü dvitãye muõóake;ke te sarve bhàvà akùaràdvibhajyante?kathaü và vibhaktàþ santastatraiva apiyanti?kiü lakùaõaü và tadakùaramiti?etadvivakùayàdhunà pra÷nàn udbhàvayati - bhagavannetasminpuruùo ÷iraþ pàõyàdimati kàni karaõàni svapanti svàpaü kurvanti svavyàpàràduparamante?kàni càsmin jàgrati jàgaraõamanidràvasthàü svavyàpàraü kurvanti kataraþ kàryakaraõa lakùaõayoreùa devaþ svapnànpa÷yati?svapno nàma jàgraddar÷anànnivçttasya jàgradvadantaþ÷arãre yaddar÷anam / tatkiü kàryalakùaõena devena nirvartyante kiü và karaõalakùaõena kenacidityabhipràyaþ / uparate ca jàgratsvapnavyàpàre yatprasannaü niràyàsalakùaõamanàbàdhaü sukhaü kasyaitadbhavati / tasminkàle jàgratsvapnavyàpàràd uparatàþ santaþ kasminnu sarve samyagekãbhåtàþ saüpratiùñhitàþ / madhuni rasavatsamudrapraviùñanadyàdivacca vivekànarhàþ pratiùñhità bhavanti saügatàþ saüpratiùñhità bhavantãtyarthaþ / nanu nyastadàtràdikaraõàt svavyàpàràduparatàni pçthakpçthageva svàtmanyavatiùñhanta ityetadyuktam / kutaþ pràptiþ suùuptapuruùàõàü karaõànàü kasmiü÷cidekãbhàvagamanà÷aïkàyàþ praùñuþ / yuktaiva tvà÷aïkà / yataþ saühatàni karaõàni svàbhyarthàni paratantràõi ca jàgradviùaye tasmàt svàpe 'pi saühatànàü pàratantryeõaiva kasmiü÷citsaütirnyàyyeti tasmàd à÷aïkànuråpa eva pra÷no 'yam / atra tu kàryakaraõasaüghàto yasmiü÷ca pralãnaþ suùuptapralayakàlayostadvi÷eùaü bubhutsoþ sa ko nu syàditi kasminsarve saüpratiùñhità bhavantãti //1// _______________________________________________________________________ START PrUp 4.2 ## ____________________ PrUpBh_4.2 tasmai sa hovàcàcàryaþ - ÷çõu he gàrgya yattvayà pçùñam / yathà marãcayo ra÷mayor'kasya àdityasyàstamadar÷anaü gacchataþ sarvà a÷eùata etasmiüstejomaõóale tejorà÷iråpa ekãbhavanti vivekànarhatvamavi÷eùatàü gacchanti marãcayastasyaivàrkasya tàþ punaþ punarudayata udgacchataþ pracaranti vikãryante / yathàyaü dçùñàntaþ, evaü ha vai tatsarvaü viùayendriyàdijàtaü pare prakçùñe deve dyotanavati manasi cakùuràdidevànàü manastantratvàtparo devo manaþ tasminsvapnakàla ekãbhavati / maõóale marãcivadavi÷eùatàü gacchati / jijàgariùo÷ca ra÷mimavanmaõóalànmanasa eva pracaranti svavyàpàràya pratiùñhante / yasmàtsvapnakàle ÷rotràdãni ÷abdàdyupalabdhikaraõàni manasi ekãbhåtànãva karaõavyàpàràd uparatàni tena tasmàttarhi tasmin svàpakàla eùa devadattàdilakùaõaþ puruùo na ÷çõoti na pa÷yati na jighrati na rasayate na spç÷ate nàbhivadate nàdatte nànandayate na visçjate neyàyate svapitãyàcakùate laukikàþ //2// _______________________________________________________________________ START PrUp 4.3 ## ____________________ PrUpBh_4.3 suptatsu ÷rotràdiùu karaõeùu etasminpure navadvàre dehe pràõàgnayaþ pràõà eva pa¤ca vàyavo 'gnaya ivàgnayo jàgrati / agnisàmànyaü hi àha - gàrhapatyo ha và eùo 'pànaþ / kathamityàha - yasmàdgàrhapatyàdagneragnihotrakàla itaro 'gniþ àhavanãyaþ praõãyate praõayanàt praõãyate 'smàditi praõayano gàrhapatyo 'gniþ / tathà suptasyàpànavçtteþ praõãyata iva pràõo mukhanàsikàbhyàü saücaratyata àhavanãyasthànãyaþ pràõaþ / vyànastu hçdayàd dakùiõasuùiradvàreõa nirgamàddakùiõadiksambandhàdanvàhàryapacano dakùiõàgniþ //3// atra ca hotàgnihotrasya - _______________________________________________________________________ START PrUp 4.4 ## ____________________ PrUpBh_4.4 yadyasmàducchvàsaniþ÷vàsau agnihotràhutã iva nityaü dvitvasàmànyàdeva tvetàvàhutã samaü sàmyena ÷arãrasthitibhàvàya nayati yo vàyuragnisthànãyo 'pi hotà càhutyornetçtvàt / ko 'sau sa samànaþ / ata÷ca viduùaþ svàpo 'pyagnihotrahavanameva / tasmàdvidvànnàkarmãtyevaü mantavya ityabhipràyaþ / sarvadà sarvàõi bhåtàni vicinvantyapi svapata iti hi vàjasaneyake / atra hi jàgrasu pràõàgniùu upasaühçtya bàhyakaraõàni viùayàü÷ca agnihotraphalamiva svarga brahma jigamiùurmano ha vàva yajamàno jàgarti yajamànavatkàryakaraõeùu pràdhànyena saüvyavahàràtsvargamiva brahma prati prasthitatvàdyajamàno manaþ kalpyate / iùñaphalaü yàgaphalamevodàno vàyuþ / udànanimittatvàdiùñaphalapràpteþ / katham?sa udàno mana àkhyaü yajamànaü svapnavçttiråpàdapi pracyàvyàharahaþ suùuptikàle svargamiva brahmàkùaraü gamayati / ato yàgaphalasthànãya udànaþ //4// evaü viduùaþ ÷rotràdyuparamakàlàdàrabhya yàvatsuptotthito bhavati tàvatsarvayàgaphalànubhava eva nàviduùàmivànarthàyeti vidvattà ståyate / na hi viduùa eva ÷rotràdãni svapante pràõàgnayo và jàgrati jàgratsvapnayormanaþ svàtantryamanubhavadaharahaþ suùuptaü và pratipadyate / samànaü hi sarvapràõinàü paryàyeõa jàgratsvapnasuùuptigamanamato vidvattàstutireva iyamupapadyate / yatpçùñaü katara eùa devaþ svapnànpa÷yatãti tadàha - _______________________________________________________________________ START PrUp 4.5 ## ____________________ PrUpBh_4.5 atroparateùu ÷rotràdiùu deharakùàyai jàgratsu pràõàdivàyuùu pràksuùuptipratipatteþ etasmin antaràla eùa devor'kara÷mivat svàtmani saühçta÷rotràdikaraõaþ svapne mahimànaü vibhåtiü viùayaviùayilakùaõamanekàtmabhàvagamanam anubhavati pratipadyate / nanu mahimànubhavane karaõaü mano 'nubhavitustatkathaü svàtantryeõànubhavati ityucyate svatantro hi kùetraj¤aþ / naiùa doùaþ kùetraj¤asya svàtantrya mana upàdhikçtatvànna hi kùetraj¤aþ paramàrthataþ svataþ svapiti jàgarti và / mana upàdhikçtameva tasya jàgaraõaü svapna÷cetyuktaü vàjasaneyake"sa hi svapno bhåtvà dhyàyatãva lelàyatãva" (bç.u.4 / 3 / 7) ityàdi / tasmànmanaso vibhåtyanubhave svàtantryavacanaü nyàyyameva / mana upàdhisahitatve svapnakàle kùetraj¤asya svayaü jyotiùñvaü bàdhyeteti kecit tanna, ÷rutyarthàparij¤ànakçtà bhràntiþ teùàm / yasmàtsvaya¤jyotiùñvàdivyavahàro 'pyàmokùàntaþ sarvo 'vidyàviùaya eva mana àdyupàdhijanitaþ / "yatra và anyadiva syàttatrànyo 'nyatpa÷yet" (bç.u.4 / 3 / 32) "màtràsaüsargastvasya bhavati" "yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet" (bç.u.2 / 4 / 14) ityàdi÷rutibhyaþ / ato mandabrahmavidàmeveyamà÷aïkà na tu ekàtmavidàm / nanvevaü sati"atràyaü puruùaþ svaya¤jyotiþ" (bç.u.3 / 3 / 14) iti vi÷eùaõamanarthakaü bhavati / atrocyate atyalpamidamucyate"ya eùa'ntarhçdaya àkà÷astasmi¤÷ete" (bç.u.2 / 1 / 17) ityantarhçdayaparicchede sutaràü svaya¤jyotiùñvaü bàdhyeta / satyamevamayaü doùo yadyapi syàtsvapne kevalayà svaya¤jyotiùñvenàrdhaü tàvadapanãtaü bhàrasyeti cet / na;tatràpi"purãtati ÷ete"(bç.u.2 / 1 / 19) iti ÷ruteþ purãtannàóãsambandhàdatràpi puruùasya svaya¤jyotiùñvenàrdhabhàràpanayàbhipràyo mçùaiva / kathaü tarhi"atràyaü puruùaþ svaya¤jyotiþ"(bç.u.4 / 3 / 14) iti / anya÷àkhàtvàdanapekùà sà ÷rutiriti cet / na athaikatvasyeùñatvàdeko hyàtmà sarvavedàntànàmartho vijij¤àpayiùito bubhutsita÷ca / tasmàdyuktà svapna àtmanaþ svaya¤jyotiùñvopapattirvaktum / ÷ruteryathàrthatattvaprakà÷akatvàt / evaü tarhi ÷çõu ÷rutyarthaü hitvà sarvamabhimànaü na tvabhimànena varùa÷atenàpi ÷rutyartho j¤àtuü ÷akyate sarvaiþ paõóitammanyaiþ / yathà - hçdayàkà÷e purãtati nàóãùu ca svapatastatsaübandhàbhàvàttato vivicya dar÷ayituü ÷akyata ityàtmanaþ svaya¤jyotiùñvaü na bàdhyate / evaü manasyavidyàkàmakarmanimittodbhåtavàsanàvati karmanimittà vàsanàvidyayànyadvastvantaramiva pa÷yataþ sarvakàryakaraõebhyaþ praviviktasya draùñurvàsanàbhyo dç÷yaråpàbhyo 'nyatvena svaya¤jyotiùñvaü sudarpitenàpi tàrkikeõa na vàrayituü ÷akyate / tasmàt sàdhåktaü manasi pralãneùu karaõeùu apralãne ca manasi manomayaþ svapnànpa÷yatãti / kathaü mahimànamanubhavatãtyucyate yanmitraü putràdapi và pårvaü dçùñaü tadvàsanàvàsitaþ putramitràdivàsanàsamudbhåtaü putraü mitramiva và vidyayà pa÷yatãtyevaü manyate / tathà ÷rutamarthaü tadvàsanayànu÷çõotãva / de÷adigantarai÷ca de÷àntarairdigantarai÷ca pratyanubhåtaü punaþ punastatpratyanubhavatãvàvidyayà tathà dçùñaü càsmi¤janmanyadçùñaü ca janmàntaradçùñamityarthaþ, atyantàdçùñe vàsanànupapatteþ, evaü ÷rutaü cà÷rutaü cànubhåtaü càsmi¤janmani kevalena manasà ananubhåtaü ca manasaiva janmàntare 'nubhåtamityarthaþ / sacca paramàrthodakàdi, asacca marãcyudakàdi / kiü bahunoktaü sarvaü pa÷yati sarvaþ pa÷yati sarvamanovàsanopàdhiþ sannevaü sarvakaraõàtmà manodevaþ svapnànpa÷yati //5// _______________________________________________________________________ START PrUp 4.6 ## ____________________ PrUpBh_4.6 sa yadà manoråpo devo yasminkàle saureõa pittàkhyena tejasà nàóã÷ayena sarvatobhi'bhåto bhavati tiraskçtavàsanàdvàro bhavati tathà saha karaõaiþ manaso ra÷mayo hçdyupasaühçtà bhavanti / yadà mano dàrvagnivadavi÷eùavij¤ànaråpeõa kçsnaü ÷arãraü vyàpyavatùñate tadà suùupto bhavati / atraitasminkàla eùa mana àkhyo devaþ svapnànna pa÷yati dar÷anadvàrasya tejasà / atha tadaitasmi¤÷arãra etatsukhaü bhavati yadvij¤ànaü niràbàdhamavi÷eùeõa ÷arãravyàpakaü prasannaü bhavatãtyarthaþ // 6 // etasminkàle 'vidyàkàmakarmanibandhanàni kàryakaraõàni ÷àntàni bhavanti / teùu ÷ànteùu àtmasvaråpamupàdhibhiranyathà vibhàvyamànamadvayamekaü ÷ivaü ÷àntaü bhavatãtyetàmevàvasthàü pçthivyàdyavidyàkçtamàtrànuprave÷ena dar÷ayituü dçùñàntamàha - _______________________________________________________________________ START PrUp 4.7 ## ____________________ PrUpBh_4.7 sa dçùñànto yathà yena prakàreõa somya priyadar÷ana vayàüsi pakùiõo vàsàrthaü vçkùaü vàsovçkùaü prati saüpratiùñhante gacchanti / evaü yathà dçùñànto ha vai tadvakùyamàõaü sarvaü para àtmanyakùare saüpratiùñhate //7// kiü tatsarvam - _______________________________________________________________________ START PrUp 4.8 ## ____________________ PrUpBh_4.8 pçthivã ca sthålà pa¤caguõà tatkàraõà ca pçthivãmàtrà ca gandhatanmàtrà, tathàpa÷càpomàtrà ca, teja÷ca tejomàtrà ca, vàyu÷ca vàyumàtrà ca, àkà÷a÷càkà÷amàtrà ca, sthålàni ca såkùmàõi ca bhåtànãtyarthaþ, tathà cakùu÷cendriyaü råpaü ca draùñavyaü ca, ÷rautraü ca ÷rotavyaü ca, ghràõaü ca ghràtavyaü ca, rasa÷ca rasayitavyaü ca, tvakca spar÷ayitavyaü ca, vàkca vaktavyaü ca, hastau càdàtavyaü ca, upastha÷cànandayitavyaü ca, pàyu÷ca visarjayitavyaü ca, pàdau ca gantavyaü ca, buddhãndriyàõi karmendriyàõi tathà coktàni, mana÷ca pårvoktaü, mantavyaü ca tadviùayaþ, buddhi÷ca ni÷cayàtmikà, boddhavyaü ca tadviùayaþ, ahaïkàra÷càbhimànalakùaõamantaþkaraõamahaïkartavyaü ca tadviùayaþ, cittaü ca cetanàvadantaþkaraõam, cetayitavyaü ca tadviùayaþ, teja÷ca tvagindriyavyatirekeõa prakà÷avi÷iùñà yà tvaktayà nirbhàsyo viùayo vidyotayitavyam, pràõa÷ca såtraü yadàcakùate tena vidhàrayitavyaü saügrathanãyaü sarvaü hi kàryakaraõajàtaü pàràrthyena saühataü nàmaråpàtmakametàvadeva //8// athaþ paraü yadàtmaråpaü jalasåryakàdivadbhoktçtvakartçtvena iha anupraviùñam - _______________________________________________________________________ START PrUp 4.9 ## ____________________ PrUpBh_4.9 eùa hi draùñà spraùñà ÷rotà ghràtà rasayità mantà boddhà kartà vij¤ànàtmà vij¤ànaü vij¤àyate 'neneti karaõabhåtaü buddhyàdãdaü tu vijànàtãti vij¤ànaü kartçkàraråpaü tadàtmà tatsvabhàvo vij¤àtçsvabhàva ityarthaþ / puruùaþ kàryakaraõasaüghàtoktopàdhipårõatvàtpuruùaþ / sa ca jalasåryakàdipratibimbasya såryàdiprave÷avajjagadàdhàra÷eùe pare 'kùi àtmani saüpratiùñhate //9// tadekatvavidaþ phalamàha - _______________________________________________________________________ START PrUp 4.10 ## ____________________ PrUpBh_4.10 paramevàkùaraü vakùyamàõavi÷eùaü pratipadyata ityetaducyate / sa yo ha vai tatsarvaiùaõàvinirmukto 'cchàyaü tamovarjitam, a÷arãraü nàmaråpasarvopàdhi÷arãravarjitam, alohitaü lohitàdisarvaguõavarjitam, yata evamataþ ÷ubhraü ÷uddham, sarvavi÷eùaõarahitatvàdakùaram, satyaü puruùàkhyam, apràõam amanogocaram, ÷ivaü ÷àntaü sabàhyàbhyantaramajaü vedayate vijànàti yastu sarvatyàgã somya sa sarvaj¤o na tena viditaü ki¤cit sambhavati / pårvamavidyayà sarvaj¤a àsãtpunarvidyayàvidyàpanaye sarvo bhavati tadà / tattasminnartha eùa ÷loko mantro bhavati uktàrthasaügràhakaþ //10// _______________________________________________________________________ START PrUp 4.11 ## ____________________ PrUpBh_4.11 vij¤ànàtmà saha devai÷càgnyàdibhiþ pràõa÷cakùuràdayo bhåtàni pçthivyàdãni saüpratiùñhanti pravi÷anti yatra yasminnakùare tadakùaraü vedayate yastu somya priyadar÷ana sa sarvaj¤aþ sarvameva àvive÷àvi÷atãtyarthaþ //11// iti caturthaþ pra÷naþ ============================================================================= pa¤camaþ pra÷naþ _______________________________________________________________________ START PrUp 5.1 ## ____________________ PrUpBh_5.1 atha hainaü ÷aibyaþ satyakàmaþ papraccha - athedànãü paràparabrahmapràptisàdhanatvenoïkàrasyopàsanavidhitsayà pra÷na àrabhyate - sa yaþ ka÷cid vai bhagavan manuùyeùu manuùyàõàü madhye tad adbhutamiva pràyaõàntaü maraõàntam, yàvajjãvamityetat, oïkàramabhidhyàyãtàbhimukhyena cintayet, bàhyaviùayebhya upasaühçtakaraõaþ samàhitacitto bhaktyàve÷itabrahmabhàva oïkàre, àtmapratyayasantànàvicchedo bhinnajàtãyapratyayàntaràkhilãkçto nirvàtasthadãpa÷ikhàsamo 'bhidhyànà÷abdàrthaþ / satyabrahmacaryàhiüsàparigrahatyàgasaünyàsa÷aucasantoùàmàyàvitvàdyanekayamaniyamànugçhãtaþ sa evaü yàvajjãvavratadhàraõaþ katamaü vàva, aneke hi j¤ànakarmabhirjetavyà lokàstiùñhanti teùu tenoïkàràbhidhyànena katamaü sa lokaü jayati //1// _______________________________________________________________________ START PrUp 5.2 ## ____________________ PrUpBh_5.2 iti pçùñavate tasmai sa hovàca pippalàdaþ etasmai satyakàma / etadbrahma vai paraü càparaü ca brahma paraü satyamakùaraü puruùàkhyamaparaü ca pràõàkhyaü prathamajaü yattadoïkàra evoïkàràtmakamoïkàrapratãkatvàt / paraü hi brahma ÷abdàdyupalakùaõànarhaü sarvadharmavi÷eùavarjitamato na ÷akyamatãndriyagocaratvàtkevalena manasàvagàhitum / oïkàre tu viùõvàdipratimàsthànãye bhaktyàve÷itabrahmabhàve dhyàyinàü tatprasãdati ityetadavagamyate ÷àstrapràmàõyàt tathàparaü ca brahma / tasmàtparaü càparaü ca brahma yadoïkàra ityupacaryate / tasmàdevaü vidvànetenaivàtmapràptisàdhanenaivoïkàràbhidhyànena ekataraü paramaparaü vànveti brahmànugacchati nediùñaü hyàlambanamoïkàro brahmaõaþ //2// _______________________________________________________________________ START PrUp 5.3 ## ____________________ PrUpBh_5.3 sa yadyapyoïkàrasya sakalamàtràvibhàgaj¤o na bhavati tathàpi oïkàràbhidhyànaprabhàvàdvi÷iùñameva gatiü gacchati;etadekade÷aj¤ànavaiguõyatayoïkàra÷araõaþ karmaj¤ànobhayabhraùño na durgatiü gacchati / kiü tarhi?yadyapyevam oïkàramevaikamàtràvibhàgaj¤a eva kevalo 'bhidhyàyãtaikamàtraü sadà dhyàyãta sa tenaivaikamàtra vi÷iùñoïkàràbhidhyànenaiva saüveditaþ sambodhitastårõaü kùiprameva jagatyàü pçthivyàmabhisampadyate / kiü manuùyalokam / anekàni hi janmàni jagatyàü sambhavanti / tatra taü sàdhakaü jagatyàü manuùyalokamevarca upanayanta upanigamayanti / tena sa tatra manuùyajanmani dvijàgryaþ saüstapasà brahmacaryeõa ÷raddhayà ca saüpanno mahimànaü vibhåtimanubhavati na vãta÷raddho yatheùñaceùño bhavati yogabhraùñaþ kadàcidapi na durgatiü gacchati //3// _______________________________________________________________________ START PrUp 5.4 ## ____________________ PrUpBh_5.4 atha punaryadi dvimàtravibhàgaj¤o dvimàtreõa vi÷iùñamoïàkàram abhidhyàyãta svapnàtmake manasi mananãye yajurmaye somadaivatye saüpadyata ekàgratayàtbhàvaü gacchati sa evaü sampanno mçto 'ntarãkùam antarikùàdhàraü dvitãyamàtràråpaü dvitãyamàtraråpairevayajurbhirunnãyate somalokaü saumyaü janma pràpayanti taü yajåüùãtyarthaþ sa tatra vibhçtimanubhåya somaloke manuùyalokaü prati punaràvartate //4// _______________________________________________________________________ START PrUp 5.5 ## ____________________ PrUpBh_5.5 yaþ punaretamoïkàraü trimàtreõa trimàtràviùayavij¤ànavi÷iùñena omityetenaivàkùareõa paraü såryàntargataü puruùaü pratãkenàbhidhyàyãta tenàbhidhyànena, pratãkatvena hyàlambanatvaü prakçtam oïkàrasya paraü càparaü ca brahmetyabheda÷ruteroïkàramiti ca dvitãyàneka÷aþ ÷rutà bàdhyetànyathà / yadyapi tçtãyàbhidhyànatvena karaõatvamupapadyate tathàpi prakçtànurodhàt trimàtraü paraü puruùamiti dvitãyaiva pariõeyà"tyajedekaü kulasyàrthe"(mahà.u.37 / 17) iti nyàyena / sa tçtãyamàtràråpastejasi sårye saüpanne bhavati dhyàyamàno mçto 'pi såryàtsomalokàdivanna punaràvartate kintu sårye saüpannamàtra eva / yathà pàdodaraþ sarpastvacà vinirmucyate jãrõatvagvinirmuktaþ sa punarnavo bhavati / evaü ha và eùa yathà dçùñàntaþ sa pàpmanà sarpatvaksthànãyenà÷uddhiråpeõa vinirmuktaþ sàmabhistçtãyamàtràråpairårdhvamunnãyate brahmalokaü hiraõyagarbhasya brahmaõo lokaü satyàkhyam / sa hiraõyagarbhaþ sarveùàü saüsàriõàü jãvànàmàtmabhåtaþ / sa hyantaràtmà liïgaråpeõa sarvabhåtànàm, tasminhi liïgàtmani saühatàþ sarve jãvàþ / tasmàtma jãvaghanaþ / sa vidvàüstrimàtroïkàràbhij¤a etasmàjjãvaghanàddhiraõyagarbhàtparàtparaü paramàtmàkhyaü puruùamãkùate puri÷ayaü sarva÷arãrànupraviùñaü pa÷yati dhyàyamànaþ / tadetasminyathektàrthaprakà÷akau mantrau bhavataþ //5// _______________________________________________________________________ START PrUp 5.6 ## ____________________ PrUpBh_5.6 tisrastrisaükhyakà akàrokàramakàràkhyà oïkàrasya màtrà mçtyumatyo mçtyuryàsàü vidyate tà mçtyumatyo mçtyugocaràdanatikràntàmçtyugocarà evetyarthaþ / tà àtmano dhyànakriyàsu prayuktàþ, kiü cànyonyasaktà itaretarasaübaddhàþ, anaviprayuktà vi÷eùeõaikaikaviùaya eva prayuktà viprayuktàþ, na tathà viprayuktà nàviprayuktà anaviprayuktàþ / kiü tarhi, vi÷eùeõaikasmindhyànakàle tisçùu kriyàsu bàhyàbhyantaramadhyamàsu jàgratsvapnasuùuptasthànapuruùàbhidhyànalakùaõàsu yogakriyàsu samyakprayuktàsu samyagdhyànakàle prayojitàsu na kampate na calati yo yogã yathoktavibhàgaj¤a oïkàrasyetyarthaþ, na tasyaivaüvida÷calanamupapadyate / yasmàjjàgratsvapnasuùuptapuruùàþ saha sthànairmàtràtrayaråpeõa oïkàràtmarupeõa dçùñàþ / sa hyevaü vidvànsarvàtmabhåta oïkàramayaþ kuto và caletkasminvà //6// sarvàrthasaügrahàrtho dvitãyo mantraþ - _______________________________________________________________________ START PrUp 5.7 #<çgbhir etaü yajurbhir antarikùaü sàmabhir yat tat kavayo vedayante / tam oükàreõaivàyatanenànveti vidvàn yat tac chàntam ajaram amçtam abhayaü paraü ceti // PrUp_5.7 //># ____________________ PrUpBh_5.7 çgbhiretaü lokaü manuùyopalakùitam / yajurbhirantarikùaü somàdhiùñhitam / sàmabhiryattad brahmalokamiti tçtãyaü kavayo medhàvino vidyàvanta eva nàvidvàüso vedayante / taü trividhaü lokamoïkàreõa sàdhanenàparabrahmalakùaõamanvetyanugacchati vidvàn / tenaivoïkàreõa yattatparaü brahmàkùaraü satyaü puruùàkhyaü ÷àntaü vimuktaü jàgratsvapnasuùupàtyàdi vi÷eùasarvaprapa¤cavivarjitamata eva ajaraü jaràvarjitamamçtaü mçtyuvarjitamata eva yasmàjjaràvikriyàrahitamato 'bhayam, yasmàdevàbhayaü tasmàtparaü nirati÷ayam, tadapyoïkàreõàyatanena gamanasàdhanenànvetãtyarthaþ / iti÷abdo vàkyaparisamàptyarthaþ //7// iti pa¤camaþ pra÷naþ ============================================================================= ùaùñhaþ pra÷naþ _______________________________________________________________________ START PrUp 6.1 ## ____________________ PrUpBh_6.1 atha hainaü suke÷à bhàradvàjaþ papraccha / samastaü jagatkàryakàraõalakùaõaü saha vij¤ànàtmanà parasminnakùare suùuptikàle sampratiùñhata ityuktam / sàmarthyàtpralaye 'pi tasminnevàkùare sampratiùñhate jagattata evotpadyata iti siddhaü bhavati / na hyakàraõe kàryasya sampratiùñhànamupapadyate / uktaü ca àtmana eùa pràõo jàyate'iti / jagata÷ca yanmålaü tatparij¤ànàtparaü ÷reya iti sarvopaniùadàü ni÷citor'thaþ / anantaraü coktaü 'sa sarvaj¤aþ sarvo bhavati'iti vaktavyaü ca kva tarhi tadakùaraü satyaü puruùàkhyaü vij¤eyamiti tadarthoyaü pra÷na àrabhyate / vçttànvàkhyànaü ca vij¤ànasya durlabhatvakhyàpanena tallabdhyarthaü mumukùaõàü yatnavi÷eùopàdànàrtham / he bhagavan hiraõyanàbho nàmataþ kosalàyàü bhavaþ kausalyo ràjaputro jàtitaþ kùatriyo màm upetyopagamyaitamucyamànaü pra÷namapçcchata / ùoóa÷akalaü ùoóa÷asaükhyàkàþ kalà avayavà iva àtmanyavidyàdhyàropitaråpà yasmin puruùe so 'yaü ùoóa÷akalastaü ùoóa÷akalaü he bhàradvàja puruùaü vettha vijànàsi / tamahaü ràjaputraü kumàraü pçùñavantamabruvamuktavànasmi nàhamimaü veda yaü tvaü pçcchasãti / evamuktavatyapi mayyaj¤ànamasaübhàvayantaü tamaj¤àne kàraõamavàdiùam / yadi katha¤cidahamimaü tvayà pçùñaü puruùamavediùaü viditavànasmi kathamatyanta÷iùyaguõavate 'rthine te tubhyaü nàvakùyaü noktavànasmi na bråyàmityarthaþ / bhåyo 'pyapratyayamivàlakùya pratyàyayitumabravam / samålaþ saha målena và eùo 'nyathà santamàtmànamanyathà kurvannançtamayathàbhåtàrthamabhivadati yaþ sa pari÷uùyati ÷oùamupaitãhalokaparalokàbhyàü vicchidyate vina÷yati / yata evaü jàne tasmànnàrhàbhyahamançtaü vaktuü måóhavat / sa ràjaputra evaü pratyàyita tåùõãü vrãóito rathamàruhya pravavràja pragatavàn yathàgatameva / ato nyàyata upasannàya yogyàya jànatà vidyà vaktavyaivànçtaü ca na vaktavyaü sarvàsvapyavasthàsu ityetatsiddhaü bhavati / taü puruùaü tvà tvàü pçcchàmi mama hçdi vij¤eyatvena ÷alyamiva sthitaü kvàsau vartate vij¤eyaþ puruùa iti //1// _______________________________________________________________________ START PrUp 6.2 ## ____________________ PrUpBh_6.2 tasmai sa hovàca / ihaivàntaþ÷arãre hçdayapuõóarãkàkà÷amadhye he somya sa puruùo na de÷àntare vij¤eyo yasminnetà ucyamànàþ ùoóa÷a kalàþ pràõàdyàþ prabhavanti utpadyanta iti ùoóa÷akalàbhiþ upàdhibhåtàbhiþ sakala iva niùkalaþ puruùo lakùyate 'vidyayeti tadupàdhikalàdhyàropàpanayena vidyayà sa puruùaþ kevalo dar÷ayitavya iti kalànàü tatprabhavatvamucyate / pràõàdãnàmatyantanirvi÷eùe hyadvaye ÷uddhe tattve na ÷akyo 'dhyàropamantareõa pratipàdyapratipàdanàdivyavahàraþ kartumiti kalànàü prabhavasthityapyayà àropyante avidyàviùayàþ / caitanyàvyatirekeõaiva hi kalà jàyamànàþ tiùñhantyaþ pralãyamànà÷ca sarvadà lakùyante / ata eva bhràntàþ kecid agnisaüyogàd ghçtamiva ghañàdyàkàreõa caitanyam eva pratikùaõaü jàyate na÷yatãti / tannirodhe ÷ånyamiva sarvamityapare / ghañàdiviùayaü caitanyaü cetayiturnityasyàtmano 'nityaü jàyate vina÷yatãtyapare / caitanyaü bhåtadharma iti laukayatikàþ / anapàyopajanadharmakacaitanyamàtmà eva nàmaråpàdyupàdhidharmaiþ pratyavabhàsate "satyaü j¤ànamanantaü brahma"(tai.u.2 / 1 / 1) "praj¤ànaü brahma"(ai.u.5 / 3) "vij¤ànamànandaü brahma"(bç.u.3 / 9 / 28) "vij¤ànaghana eva"(bç.u.2 / 4 / 12) ityàdi ÷rutibhyaþ / svaråpavyabhicàriùu padàrtheùu caitanyasyàvyabhicàràdyathà yathà yo yaþ padàrtho vij¤àyate tathà tathà j¤àyamànatvàdeva tasya tasya caitanyasyàvyabhicàritvam / vastutattvaü bhavati ki¤cit na j¤àyata iti cànupapannam råpaü ca dç÷yate na càsti cakùuriti yathà / vyabhicarati tu j¤eyam na j¤ànaü vyabhicarati kadàcidapi j¤eyam, j¤eyàbhàve 'pi j¤eyàntare bhàvàjj¤ànasya / na hi j¤àne 'sati j¤eyaü nàma bhavati kasyacit suùupte 'dar÷anàt / j¤ànasyàpi suùupte 'bhàvàjj¤eyavajj¤ànasvaråpasya vyabhicàra iti cet / na j¤eyàvabhàsakasya j¤ànasyàlokavajj¤eyàbhivya¤jakatvàtsvavyaïgyàbhàva àlokàbhàvànupapattivatsuùupte vij¤ànabhàvànupapatteþ / na hyandhakàre cakùuùà råpànupalabdhau cakùuùo 'bhàvaþ ÷akyaþ kalpayituü vainà÷ikena / vainà÷iko j¤eyàbhàve j¤ànàbhàvaü kalpayatyeveti cet / yena tadabhàvaü kalpayettasyàbhàvaþ kena kalpyata iti vaktavyaü vainà÷ikena, tadabhàvasyàpi j¤eyatvàjj¤ànàbhàve tadanupapatteþ / j¤ànasya j¤eyàvyatiriktatvàjj¤eyàbhàve j¤ànàbhàva iti cet / na abhàvasyàpi j¤eyatvàbhyupagamàdabhàvo 'pi j¤eyobhyupagamyate vainà÷ikairnitya÷ca tadavyatiriktaü cejj¤ànaü nityaü kalpitaü syàttadabhàvasya ca j¤ànàtmakatvàdabhàvatvaü vàïmàtrameva na paramàrthato 'bhàvatvamanityatvaü ca j¤ànasya / na ca nityasya j¤ànasyàbhàvanàmamàtràdhyàrope ki¤cinna÷chinnam / athàbhàvo j¤eyo 'pi san j¤ànavyatirikta iti cet / na tarhi j¤eyàbhàve j¤ànàbhàvaþ / j¤eyaü j¤ànavyatiriktaü na tu j¤ànaü j¤eyavyatiriktamiti cet / na ÷abdamàtratvàdvi÷eùànupapatteþ / j¤eyaj¤ànayorekatvaü cedabhyupagamyate j¤eyaü j¤ànavyatiriktaü j¤ànaü j¤eyavyatiriktaü neti tu ÷abdamàtrametadvahniragnivyatiriktaþ agnirna vahnivyatirikta iti yadvadabhyupagamyate / j¤eyavyatireke tu j¤ànasya j¤eyàbhàve j¤ànàbhàvànupapattiþ siddhà / j¤eyàbhàve 'dar÷anàdabhàvo j¤ànasyeti cet / na, suùupte j¤aptyabhyupagamàt / vainà÷ikairabhyupagamyate hi suùupte 'pi j¤ànàstitvam / tatràpi j¤eyatvamabhyupagamyate j¤ànasya svenaiveti cet / na, bhedasya siddhatvàt / siddhaü hyabhàvavij¤eyaviùayasya j¤ànasya abhàvaj¤eyavyatirekàjj¤eyaj¤ànayoþ anyatvam / na hi tatsiddhaü mçtamivojjãvayituü punaranyathà kartuü ÷akyate vainà÷ika÷atairapi / j¤ànasya j¤eyatvameveti tadapyanyena tadapyanyeneti tvatpakùe 'tiprasaïga iti cet / na, tadvibhàgopapatteþ sarvastha / yadà hi sarvaü j¤eyaü kasyacittadà tadvyatiriktaü j¤ànaü j¤ànameveti dvitãyo vibhàga evàbhyupagamyate 'vainà÷ikerna tçtãyastadviùaya ityanavasthànupapattiþ / j¤ànasya svenaivàvij¤eyatve sarvaj¤atvahàniriti cet / so 'pi doùastasyaivàstu kiü tannibarhaõenàsmàkam / anavasthàdoùa÷ca j¤ànasya j¤eyatvàbhyupagamàt / ava÷yaü ca vainà÷ikànàü j¤ànaü j¤eyam / svàtmanà càvij¤eyatvenànavasthànivàryà. samàna evàyaü doùa iti cet / na, j¤ànasyaikatvopapatteþ / sarvade÷akàlapuruùàdyavasthamekameva j¤ànaü nàmaråpàdyanekopàdhibhedàt savitràdijalàdipratibimbavad anekadhàvabhàsata iti nàsau doùaþ / tathà cehedamucyate / nanu ÷ruterihaivàntaþ÷arãre paricchinnaþ kuõóabadaravatpuruùa iti / na, pràõàdikalàkàraõatvàt / na hi ÷arãramàtraparicchinnasya pràõa÷raddhàdãnàü kalànàü kàraõatvaü pratipattuü ÷aknuyàt / kalàkàryatvàcca ÷arãrasya / na hi puruùakàryàõàü kalànàü kàryaü saccharãraü kàraõakàraõaü svasya puruùaü kuõóabadaramivàbhyantarãkuryàt / bãjavçkùàdivatsyàditi cet / yathà bãjakàryaü vçkùastatkàryaü ca phalaü svakàraõakàraõaü bãjamabhyantarãkarotyàmràdi tadvat puruùamabhyantarãkuryàccharãraü svakàraõakàraõamapãti cet / na, anyatvàtsàvayavatvàcca / dçùñànte kàraõabãjàt vçkùaphalasaüvçtànyanyànyeva bãjàni dàrùñàntike tu svakàraõakàraõabhåtaþ sa eva puruùaþ ÷arãre 'bhyantarãkçtaþ ÷råyate / bãjavçkùàdãnàü sàvayavatvàcca syàdàdhàràdheyatvaü niravayava÷ca puruùaþ sàvayavà÷ca kalàþ ÷arãraü ca / etenàkà÷asyàpi ÷arãràdhàratvamanupapannaü kimutàkà÷akàraõasya purusya tasmàdasamàno dçùñàntaþ / kiü dçùñàntena vacanàtsyàditi cet / na, vacanasyàkàrakatvàt / na hi vacanaü vastuno 'nyathàkaraõe vyàpriyate / kiü tarhi?yathàbhåtàrthàvadyotane / tasmàdantaþ÷arãra ityetadvacanamaõóasyàntarvyometivacca draùñavyam / upalabdhinimittatvàcca, dar÷ana÷ravaõamananavij¤ànàdiliïgaiþ antaþ ÷arãre paricchinna iva hyupalabhyate puruùa upalabhyate càta ucyate 'ntaþ ÷arãre somya sa puruùa iti / na punaràkà÷akàraõaþ sankuõóabadaravaccharãraparicchinna iti manasàpãcchati vaktuü måóho 'pi kimuta pramàõabhåtà ÷rutiþ //2// yasminnetàþ ùoóa÷a kalàþ prabhavantãtyuktaü puruùavi÷eùaõàrthaü kalànàü prabhavaþ sa cànyàrthe 'pi ÷rutaþ kena krameõa syàdityata idamucyate - cetanapårvikà ca sçùñirityevamarthaü ca / _______________________________________________________________________ START PrUp 6.3 ## ____________________ PrUpBh_6.3 sa puruùaþ ùoóa÷akalaþ pçùño yo bhàradvàjena ãkùàntakra ãkùyaü dar÷anaü cakre kçtavànityarthaþ sçùñiphalakramàdiviùayam / katham?ityucyate kasminakartçvi÷eùe dehàdutkrànta utkrànte bhaviùyàmi ahamevaü kasminvà ÷arãre pratiùñhite ahaü pratiùñhàsyàmi pratiùñhitasyàmityarthaþ / _______________________________________________________________________ START PrUp 6.4 ## ____________________ PrUpBh_6.4 nanvàtmàkartà pradhànaü kartç, ataþ puruùàrthaprayojanamurarãkçtya pradhànaü pravartate mahadàdyàkàreõa / tatredamanupapannaü puruùasya svàtantryeõa ãkùàpårvakaü kartçtvavacam, sattvàdiguõasàmye pradhàne pramàõopapanne sçùñikartari satã÷carecchànuvartiùu và paramàõuùu satsvàtmano 'pyekatvena kartçtve sàdhanàbhàvàdàtmana àtmanyanarthakartçtvànupapatte÷ca / na hi cetanàvànbuddhipårvakàryàtmano 'nartha kuryàt / tasmàtpuruùàrthena prayojanena ãkùàpårvakamiva niyatakrameõa pravartamàne 'cetane pradhàne cetanavadupacàre 'yaü sa ãkùà¤cakre ityàdiþ / yathà ràj¤aþ sarvàrthakàriõi bhçtye ràjeti tadvat / na, àtmano bhoktçtvavatkartçtvopapatteþ / yathà sàükhyasya cinmàtrasyàpàraõàmino 'pyàtmano bhoktçtvaü tadvadvedavàdinàmãkùàdipårvakaü jagatkartçtvamupapannaü ÷rutipràmàõyàt / tattvàntarapariõàma àtmano 'nityatvà÷uddhatvànekatvanimitto na cinmàtrasvaråpavikriyà / ataþ puruùasya svàtmanyeva bhoktçtvaü cinmàtrasvaråpavikriyà na doùàya bhavatàü punarvedavàdinàü sçùñikartçtve tattvàntarapariõàma evetyàtmano 'nityatvàdisarvadoùaprasaïga iti cet / na, ekasyàpyàtmano 'vidyàyàü viùayanàmaråpopàdhyanupàdhikçtavi÷eùobhyupagamàdavidyàkçtanàmaråpopàdhikçto hi vi÷eùo 'bhyupagamyata àtmano bandhamokùàdi÷àstrakçtasaüvyavahàràya paramàrthato 'nupàdhikçtaü ca tattvamekamevàdvitãyamupàdeyaü sarvatàkiïkabuddhyanavagàhyamabhayaü ÷ivam iùyate na tatra kartçtvaü bhoktçtvaü và kriyàkàrakaphalaü ca syàd advaitatvàtsarvabhàvànàm. sàükhyàstvavidyàdhyàropitam eva puruùe kartçtvaü kriyàkàrakaü phalaü ceti kalpayitvàgamabàhyatvàtpunastatastrasyantaþ paramàrthata eva bhoktçtvaü puruùasyecchanti tattvàntaraü ca pradhànaü puruùàtparamàrthavastubhåtameva kalpayanto 'nyatàrkikakçtabuddhiviùayàþ santo vihanyante / tathetare tàrkikàþ sàükhyaiþ / ityevaü parasparaviruddhàrthakalpanàt àmiùàrthina iva pràõino 'nyonyaviruddhamànàrthadar÷itvàt paramàrthatattvàddåram evàpakçùyante / atastanmatamanàdçtya vedàntàrthatattvamekatvadar÷anaü prati àdaravanto mumukùavaþ syuriti tàrkikamatadoùapradar÷anaü ki¤ciducyata asmàbhirna tu tàrkikavattàtparyeõa / tadaitadatroktam - 'vivadatsveva nikùipya virodhodbhavakàraõam / taiþ saürakùitasadbuddhiþ sukhaü nirvàti vedavitña // iti / kiü ca bhoktçtvakartçtvayorvikriyayorvi÷eùànupapattiþ / kà nàmàsau kartçtvàjjàtyantarabhåtà bhoktçtvavi÷iùñà vikriyà yato bhoktaiva puruùaþ kalpyate na kartà pradhànaü tu kartreva na bhoktriti / nanåktaü puruùa÷cinmàtra eva sa ca svàtmastho vikriyate bhu¤jàno na tattvàntarapariõàmena pradhànaü tu tattvàntarapariõàmena pradhànaü tu tattvàntarapariõàmena vikriyate 'to 'nekama÷uddhamacetanaü cetyàdidharmavattadviparãtaþ puruùaþ / nàsau vi÷eùo vàïmàtratvàt / pràgbhogotpatteþ kevalacinmàtrasya puruùasya bhoktçtvaü nàma vi÷eùo bhogotpattikàle cejjàyate nivçtte ca bhoge punastadvi÷eùàdapeta÷cinmàtra eva bhavatãti cenmahadàdyàkàreõa ca pariõamya pradhànaü tato 'petya punaþ pradhànaü tato 'petya punaþ pradhànaü svaråpeõàvatiùñhata ityasyàü kalpanàyàü na ka÷cidvi÷eùa iti vàïmàtreõa pradhànapuruùayorvi÷iùñavikriyà kalpyate / atha bhogakàle 'pi cinmàtra eva pràgvatpuruùa iti cet / na tarhi paramàrthato bhogaþ puruùasya / bhogakàle cinmàtrasya vikriyà paramàrthaiva tena bhogaþ puruùasyeti cet / na, pradhànasyàpi bhogakàle vikriyàvattvàdbhoktçtvaprasaïgaþ / cinmàtrasyaiva vikriyà bhoktçtvam iti cedauùõyàdyasàdhàraõadharmavatàmagnyàdãnàmabhoktçtve hetvanupapattiþ / pradhànapuruùasyordvayoryugapadbhoktçtvamiti cet / na, pradhànasya paràrthyànupapatteþ / na hi bhoktçrtrordvayoritaretaraguõapradhànabhàva upapadyate prakà÷ayorivetaretaraprakà÷ane / bhogadharmavati sattvàïgini cetasi puruùasya caitanyapratibimbodayo 'vikriyasya puruùasya bhoktçtvamiti cet / na, puruùasya vi÷eùàbhàve bhoktçtvakalpanànarthakyàt / bhogaråpa÷cedanarthaþ puruùasya nàsti sadà nirvi÷eùatvàtpuruùasya kasya apanayàrthaü mokùasàdhanaü ÷àstraü praõãyate / avidyàdhyàropitànarthàpanayanàya ÷àstrapraõayanamiti cetparamàrthataþ puruùo bhoktaiva na kartà pradhànaü kartreva na bhoktçparamàrthasadvastvantaraü puruùàccetãyaü kalpanàgamabàhyàvyarthà nirhetukà ceti nàdartavyà mumukùubhiþ / ekatve 'pi ÷àstrapraõàyanàdyànarthakyamiti cet / na abhàvàt / satsu hi ÷àstrapraõetràdiùu tatphalàrthiùu ca ÷àstrasya praõayanamanarthakaü sàrthakaü veti vikalpanà syàt / na hyàtmaikatve ÷àstrapraõetràdayastato bhinnàþ santi tadabhàva evaü vikalphanaivànupapannà / abhyupagata àtmaikatve pramàõàrtha÷càbhyupagato bhavatà yadàtmaikatvamabhyupagacchatà, tadabhyupagame ca vikalpànupapattimàha ÷àstram"yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet"(bç.u.2 / 4 / 14) ityàdi / ÷àstrapraõayanàdyupapattiü càhànyatra paramàrthavastusvaråpàdavidyàviùaye / "yatra hi dvaitamiva bhavati"(bç.u.2 / 4 / 14) ityàdi vistarato vàjasaneyake / atra ca vibhakte vidyàvidye paràpare ityàdàveva ÷àstrasya / ato na tàrkikavàdabhañaprave÷o vedàntaràjapramàõabàhugupta ihàtmaikatvaviùaya iti / etenàvidyàkçtanàmaråpàdyupàdhikçtàneka÷aktisàdhana÷rutabhedavattvàdbràhmaõaþ sçùñyàdikartçtve sàdhanàdyabhàvo doùaþ pratyukto veditavyaþ parairukta àtmànarthakartçtvàdidoùa÷ca / yastu dçùñànto ràj¤aþ sarvàrthakàriõi kartaryupacàràdràjà karteti so 'trànubhapapannaþ"sa ãkùà¤cakre"iti ÷rutermukhyàrthabàdhanàtpramàõabhåtàyàþ / tatra hi gauõã kalpanà ÷abdasya yatra mukhyàrtho na sambhavati / iha tvacetanasya muktabaddhapuruùavi÷eùàpekùayà kartçkarmade÷akàlanimittàpekùayà ca bandhamokùàdiphalàrthà niyatà puruùaü prati pravçttirnopapadyate / yathoktasarvaj¤e÷varakartçtvapakùe tåpapannà ã÷vareõeva sarvàdhikàri pràõaþ puruùeõa sçjyate / katham sa puruùa uktaprakàreõekùitvà sarvapràõaü hiraõyagarbhàkhyaü sarvapràõikaraõàdhàram àtmànam asçjata sçùñavàn / ataþ pràõàcchraddhàü sarvapràõinàü ÷ubhakarmapravçttihetubhåtàm / tataþ karmaphalopabhogasàdhanàdhiùñhànàni kàraõabhåtàni mahàbhåtànyasçjata / svaü ÷abdaguõam, vàyuü svena spar÷ena kàraõaguõena ca vi÷iùñaü triguõaü ÷abdaspar÷àbhyàm / tathàpo rasena guõena sàdhàraõena pårvaguõànuprave÷ena ca caturguõàþ / tathà gandhaguõena pårvaguõànuprave÷ena ca caturguõàþ / tathà gandhaguõena pårvaguõànuprave÷ena ca pa¤caguõà pçthivã / tathà taireva bhåtairàrabdhamindriyaü dviprakàraü buddhyarthaü karmàrthaü ca da÷asaükhyàkaü tasya ce÷varamantaþsthaü saü÷ayasaïkalpalakùaõaü manaþ / evaü pràõinàü kàryaü karaõaü ta sçùñvà tatsthityarthaü vrãhiyavàdilakùaõamannam / tata÷cànnàdadyamànàdvãryaü sàmarthyaü balaü sarvakarmapravçttisàdhanam / tadvãryavatàü ca pràõinàü tapo vi÷uddhisàdhanaü saïkãryamàõànàm / mantrastapovi÷uddhàntarbahiþkaraõebhyaþ karmasàdhanabhåtàçgyajuþ sàmàtharvàïgirasaþ tataþ / karmàgnihotràdilakùaõam / tapo lokàþ karmaõàü phalam / teùu ca sçùñànàü pràõinàü nàma ca devadatto yaj¤adatta ityàdi / evam etàþ kalàþ pràõinàmavidyàdidoùabãjàpekùayà sçùñàþ taimirikadçùñisçùñà iva dvicandrama÷akamakùikàdyàþ svapnadçksçùñà iva ca sarvapadàrthaþ punastasminneva puruùe pralãyante hitvà nàmaråpàdi vibhàgam //4// _______________________________________________________________________ START PrUp 6.5 katham - ## ____________________ PrUpBh_6.5 sa dçùñànto yathà loka imà nadyaþ syandamànàþ sravantyaþ samudràyaõàþ samudro 'yanaü gatiþ àtmabhovo yàsàü tàþ samudràyaõàþ samudraü pràpyopagamyàstaü nàmaråpatiraskàraü gacchanti / tàsàü càstaü gatànàü bhidyete vina÷yato nàmaråpe gaïgàyamunetyàdilakùaõe / tadabhede samudra ityevaü procyate tadvastådakalakùaõam / evaü yathàyaü dçùñàntaþ, uktalakùaõasya prakçtasyàsya puruùasya paridraùñuþ parisamantàd draùñurdar÷anasya kartuþ svaråpabhåtasya yathàrkaþ svàtmaprakà÷asya kartà sarvataþ tadvadimàþ ùoóa÷a kalàþ pràõàdyà uktàþ kalàþ puruùàyaõà nadãnàmiva samudraþ puruùo 'yanamàtmabhàvagamanaü yàsàü kalànàü tàþ puruùàyaõàþ puruùaü pràpya puruùàtmabhàvamupagamya tathaivàstaü gacchanti / bhidyete càsàü nàmaråpe kalànàü pràõàdyàkhyà råpaü ca yathàsvam / bhede ca nàmaråpayoryadanaùñaü tattvaü puruùa ityevaü procyate brahmavidbhiþ / ya evaü vidvànguruõà pradar÷itakalàpralayamàrgaþ sa eùa vidyayà pravilàpitàsvavidyàkàmakarmajanitàsu pràõàdikalàsvakalaþ avidyàkçtakalànimitto hi mçtyuþ tadapagame 'kalatvàdevàmçto bhavati tadetasminnartha eùa ÷lokaþ //5// _______________________________________________________________________ START PrUp 6.6 ## ____________________ PrUpBh_6.6 arà rathacakraparivàrà iva rathanàbhau rathacakrasya nàbhau yathà prave÷itàstadà÷rayà bhavanti yathà tathetyarthaþ, kalàþ pràõàdyà yasminpuruùe pratiùñhità utpattisthitilayakàleùu taü puruùaü kalànàmàtmabhåtaü vedyaü vedanãyaü pårõatvàt puruùaü puri ÷ayanàdvà veda jànãyàt, yathà he ÷iùyà mà vo yuùmànmçtyuþ parivyathà mà parivyathayatu / na cedvij¤àyeta puruùo mçtyunimittàü vyathàmàpannà duþkhina eva yåyaü stha / atastanmà bhudyuùmàkamityabhipràyaþ //6// _______________________________________________________________________ START PrUp 6.7 ## ____________________ PrUpBh_6.7 tànevamanu÷iùya ÷iùyàüstàn hovàca pippalàdaþ kilaitàvadeva vedyaü paraü brahma veda vijànàmyahametat / nàto 'smàtparamastiprakçùñataraü veditavyamityevamuktavà¤÷iùyàõàmavidita÷eùàstitvà÷aïkànivçttaye kçtàrthabuddhijananàrthaü ca //7// _______________________________________________________________________ START PrUp 6.8 ## ____________________ PrUpBh_6.8 tataste ÷iùyà guruõànu÷iùñàstaü guruü kçtàrthàþ santo vidyàniùkrayamapa÷yantaþ kiü kçtavanta ityucyate - arcayantaþ påjayantaþ pàdayoþ puùpà¤jaliprakiraõena praõipàtena ca ÷irasà / kimåcirityàha - tvaü hi no 'smàkaü pità brahma÷arãrasya vidyayà janayitçtvànnityasyàjaràmarasyàbhayasya yastvameva asmàkavidyàyà viparãtaj¤ànàt janmajaràmaraõarogaduþkhàdigràhàdapàràdavidyàmahodadhervidyàplavena paramapunaràvçttilakùaõaü mokùàkhyaü mahodadheriva pàraü tàrayasyasmànityataþ pitçtvaü tavàsmàn pratyapapannamitarasmàt / itaro 'pi hi pità ÷arãramàtraü janayati / tathàpi sa prapåjyatamo loke kimu vaktavyamàtyantikàbhayadàturityabhipràyaþ / namaþ parama çùibhyo brahmavidyàsampradàyakartçbhyo namaþ paramaçùibhya iti dvirvacanamàdaràrtham //8// iti ùaùñhaþ pra÷naþ / iti pra÷nopaniùatsamàptà //