Isa-Upanisad (Isopanisad or Isavasyopanisad), Kanva recension with the commentary ascribed to Samkara Input by Input by members of the Sansknet project (formerly: www.sansknet.org) [GRETIL-Version: 2018-08-02] Revision: 2018-08-02: syayambhÆr corrected to svayambhÆr in IsUp_8 by Jovan Jakic STRUCTURE OF REFERENCES IsUp_n = mÆla text IsUpBh_n = Áaækara's Bhasya MARKUP ## ADDITIONAL NOTES This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. The mula text has been checked against the ed. by V.P. Limaye and R.D. Vadekar (Eighteen Principal Upanisads, vol. 1, Poona 1958). The text of the commentary is not proofread! ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ ýÓa-Upani«ad (ýÓopani«ad or ýÓÃvÃsyopanisad), KÃïva recension with the commentary ascribed to Áaækara ## tat sad brÃhmaïe nama÷ #<ÅÓÃvÃsyopani«ad># oæ pÆrïam ada÷ pÆrïam idaæ pÆrïÃt pÆrïam udacyate / pÆrïasya pÆrïam ÃdÃya pÆrïam evÃvaÓi«yate // oæ ÓÃnti÷ ÓÃnti÷ ÓÃnti÷ / ÅÓà vÃsyamityÃdayo mantrÃ÷ karmasvaviniyuktÃ÷ / te«ÃmakarmaÓe«asyÃtmano yÃthÃtmyaprakÃÓakatvÃt / yÃthÃtmyaæ cÃtmana÷ ÓuddhatvÃpÃpaviddhatvaikatvanityatvÃÓarÅratvasarvagatatvÃdi vak«yamÃïam / tacca karmaïà virudhyeteti yukta evai«Ãæ karmasvaviniyoga÷ / na hyevaæ lak«aïamÃtmano yÃthÃtmyamutpÃdyaæ vikÃryamÃpyaæ saæskÃryaæ kart­bhokt­rÆpaæ và yena karmaÓe«atà syÃt / sarvÃsÃmupani«adÃmÃtmayÃthÃtmyanirÆpaïenaiva upak«ayÃt / gÅtÃnÃæ mok«adharmÃïÃæ caivaæ paratvÃt / tasmÃdÃtmano 'nekatvakart­tvabhokt­tvÃdi cÃÓuddhatvÃpÃpaviddhatvÃdi copÃdÃya lokabuddhisiddhakarmÃïi vihitÃni / yo hi karmaphalenÃrthÅ d­«Âena brahmavarcasÃdinÃd­«Âena svargÃdinà ca dvijÃtirahaæ na kÃïakubjatvÃdyanadhikÃraprayojakadharmavÃnityÃtmÃnaæ manyate so 'dhikriyate karmasviti hyadhikÃravido vadanti / tasmÃdete mantrà Ãtmano yÃthÃtmyaprakÃÓanena Ãtmavi«ayaæ svÃbhÃvikamaj¤Ãnaæ nivartayanta÷ ÓokamohÃdisaæsÃradharmavicchittisÃdhanamÃtmaikatvÃdivij¤ÃnamutpÃdayanti / ityevamuktÃdhikÃryabhidheyasambandhaprayojanÃnmantrÃnsaæk«epato vyÃkhyÃsyÃma÷ / ## #<ÅÓà vÃsyam idaæ sarvaæ yat ki¤ca jagatyÃæ jagat | tena tyaktena bhu¤jÅthà mà g­dha÷ kasya sviddhanam || IsUp_1 ||># ÅÓà ūÂa itÅ teneÓà / ÅÓità parameÓvara÷ paramÃtmà sarvasya / sa hi sarvamÅ«Âe sarvajantÆnÃmÃtmà sanpratyagÃtmatayà tena svena rÆpeïÃtmaneÓà vÃsyamÃcchÃdanÅyam / kim? idaæ sarva yatki¤ca yatki¤cijjagatyÃæ p­thivyÃæ jagattatsarvaæ svenÃtmanà ÅÓena pratyagÃtmatayÃhamevedaæ sarvamiti paramÃrthasatyarÆpeïÃn­tamidaæ sarvaæ carÃcaramÃcchÃdanÅyaæ svena paramÃtmanà / yathà candanÃgarvÃderudakÃdisambandhajakledÃdijamaupÃdhikaæ daurgandhyaæ tatsvarÆpanighar«aïena ÃcchÃghate svena pÃramÃrthikena gandhena / tadvadeva hi svÃtmani adhyastaæ svÃbhÃvikaæ kart­tvabhokt­tvÃdilak«aïaæ jagadadvaitarÆpaæ jagatyÃæ p­thivyÃm, jagatyÃmiti upalak«aïÃrthatvÃtsarvameva nÃmarÆpakarmÃkhyaæ vikÃrajÃtaæ paramÃrthasatyÃtmabhÃvanayà tyaktaæ syÃt / evamÅÓvarÃtmabhÃvanayà yuktasya putrÃdye«aïÃtrayasaænyÃsa evÃdhikÃro na karmasu / tena tyaktena tyÃgenetyartha÷ / na hi tyakto m­ta÷ putro và bh­tyo và ÃtmasambandhitÃyà abhÃvÃt ÃtmÃnaæ pÃlayati atastyÃgena ityayameva vedÃrtha÷-- bhu¤jÅthÃ÷ pÃlayethÃ÷ / evaæ tyaktai«aïastvaæ mà g­dha÷ g­dhimÃkÃÇk«Ãæ mà kÃr«Årdhanavi«ayÃm kasyasviddhanaæ kasyacitparasya svasya và dhanaæ mà kÃÇk«Årityartha÷ / svidityanarthako nipÃta÷ / athavà mà g­dha÷ / kasmÃt? kasyasviddhanamityÃk«epÃrtho na kasyaciddhanamasti yadg­dhyeta / Ãtmaivedaæ sarvamitÅÓvarabhÃvanayà sarvaæ tyaktamata Ãtmana evedaæ sarvamÃtmaiva ca sarvamato mithyÃvi«ayÃæ g­dhiæ mà kÃr«Årityartha÷ //IsUpBh_1// evamÃtmavida÷ putrÃdye«aïÃtrayasaænyÃsenÃtmaj¤Ãnani«ÂhatayÃtmà rak«itavya itye«a vedÃrtha÷ / atha itarasyÃnÃtmaj¤atayà ÃtmagrahaïÃya aÓaktasyedamupadiÓati mantra÷-- ## kurvanneva iha nivartayanneva karmÃïyagnihotrÃdÅni jijÅvi«ejjÅvitumicchecchataæ ÓatasaÇkhyÃkÃ÷ samÃ÷ saævatsarÃn / tÃvaddhi puru«asya paramÃyurnirÆpitam / tathà ca prÃptÃnuvÃdena yajjijÅvi«ecchataæ var«Ãïi tat kurvanneva karmÃïÅtyetadvidhÅyate / evamevamprakÃreïa tvayi jijÅvi«ati nare naramÃtrÃbhimÃninÅta etasmÃdagnihotrÃdÅni karmÃïi kurvato vartamÃnÃtprakÃrÃdanyathà prakÃrÃntaraæ nÃsti yena prakÃreïÃÓubhaæ karma na lipyate karmaïà na lipyata ityartha÷ / ata÷ ÓÃstravihitÃni karmÃïyagnihotrÃdÅni kurvanneva jijÅvi«et / kathaæ punaridamavagamyate pÆrveïa saænyÃsino j¤Ãnani«Âhoktà dvitÅyena tadaÓaktasya karmani«Âheti / ucyate÷ j¤Ãnakarmaïorvirodhaæ parvatavadakampyaæ yathoktaæ na smarasi kim / ihÃpyuktaæ 'yo hi jijÅvi«et sa karma kurvan' 'ÅÓÃvÃsyamidaæ sarvam' 'tena tyaktena bhu¤jÅthÃ÷' 'mà g­dha÷ kasyasviddhanam' iti ca / 'na jÅvite maraïe và g­dhiæ kurvÅtÃraïyamiyÃditi ca param ; tato na punariyÃt' iti saænyÃsÃsanÃt / ubhayo÷ phalabhedaæ ca vak«yati / imau dvÃveva panthÃnÃvanuni«krÃntatarau bhavata÷ kriyÃpathaÓcaiva purastÃtsaænyÃsaÓcottareïa / niv­ttimÃrgeïa e«aïÃtrayasya tyÃga÷ / tayo÷ saænyÃsapatha evÃtirecayati / "nyÃsa evÃtyarecayat"iti ca taittirÅyake / "dvÃvimÃvatha panthÃnau yatra vedÃ÷ prati«ÂhitÃ÷ / prav­ttilak«aïo dharmo niv­ttaÓca vibhÃvita÷" // ityÃdi putrÃya vicÃrya niÓcitamuktaæ vyÃsena vedÃcÃryeïa bhagavatà vibhÃga¤cÃnayo÷ darÓayi«yÃma÷ //IsUpBh_2// athedÃnÅmavidvannindÃrtho 'yaæ mantra Ãrabhyate -- ## asuryÃ÷ paramÃtmabhÃvamadvayamapek«ya devÃdayo 'pyasurÃste«Ã¤ca svabhÆtà lokà asuryà nÃma / nÃmaÓabdo 'narthako nipÃta÷ / te lokÃ÷ karmaphalÃni / lokyante d­Óyante bhujyanta iti janmÃni / andhenÃdarÓanÃtmakenÃj¤Ãnena tamasÃv­tà ÃcchÃditÃ÷ tÃæsthÃvarÃntÃnpretya tyaktvemaæ dehamabhigacchanti yathÃkarma yathÃÓrutam / ÃtmÃnaæ ghnantÅtyÃtmahanÃ÷ / ke te janÃ÷ ye 'vidvÃæsa÷ / kathaæ ta ÃtmÃnaæ nityaæ hiæsanti / avidyÃdo«eïa vidyamÃnasyÃtmana÷ tiraskaraïÃt vidyamÃnasya Ãtmano yatkÃryaæ phalamajarÃmaratvÃdisaævedanalak«aïaæ taddhatasyeva tirobhÆtaæ bhavatÅti prÃk­tÃvidvÃæso janÃ÷ janÃ÷ Ãtmahana ucyante / tena hyÃtmahananado«eïa saæsaranti te //IsUpBh_3// yasyÃtmano hananÃdavidvÃæsa÷ saæsaranti tadviparyayeïa vidvÃæso janà mucyante te nÃtmahana÷ tat kÅghÓamÃtmatacvamityucyate-- ## anejat na ejat / ej­ kampane, kampanaæ calanaæ svÃvasthÃpracyutistadvarjitaæ sarvadaikarÆpamityartha÷ / taccaikaæ sarvabhÆte«u manasa÷ saÇkalpÃdilak«aïÃd javÅyo javavattaram / kathaæ viruddhamucyate dhruvaæ niÓcalamidaæ manaso javÅya iti ca / nai«a do«a÷ / nirupÃdhyupÃdhimattvenopapatte÷ tatra nirupÃdhikena svena rÆpeïocyate anejadekamiti manaso 'nta÷karaïasya saÇkalpavikalpalak«aïasyopÃdheranuvarttanÃd iha dehasthasya manaso brahmalokÃdidÆragamanaæ saÇkalpena k«aïamÃtrÃdbhavatÅtyato manaso javi«Âhatvaæ loke prasiddham / tasmin manasi brahmalokÃdÅn drutaæ gacchati sati prathamaæ prÃpta ivÃtmacaitanyÃvabhÃso g­hyate 'to manaso javÅya ityÃha / nainaddevà dyotanÃddevÃÓcak«urÃdÅnÅndriyÃïyetatprak­tamÃtmatattvaæ nÃpnuvanna prÃptavanta÷ / tebhyo mano javÅya÷ manovyÃpÃravyavahitatvÃd ÃbhÃsamÃtramapi Ãtmano naiva devÃnÃæ vi«ayÅbhavati / yasmÃjjavanÃnmanaso 'pi pÆrvamar«at pÆrvameva gataæ vyomavadvyÃpitvÃt sarvavyÃpi tadÃtmatattva sarvasaæsÃradharmavarjitaæ svena nirupÃdhikena svarÆpeïÃvikriyameva sadupÃdhik­tÃ÷ sarvÃ÷ saæsÃravikriyà anubhavatÅtyavivekinÃæ mƬhÃnÃmanekamiva ca pratidehaæ pratyavabhÃsata ityetadÃha / taddhÃvato drutaæ gacchato 'nyÃnÃtmavilak«aïÃnmanovÃgindriyaprabh­tÅnatyeti atÅtya gacchati iva / ivÃrthaæ svayameva darÓayati ti«Âhaditi svayamavikriyameva sadityartha÷ / tasminnÃtmatattve sati nityacaitanyasvabhÃve mÃtariÓvà vÃyu÷ sarvaprÃïabh­t kriyÃtmako yadÃÓrayÃïi kÃryakaraïajÃtÃni yasminnotÃni protÃni ca yatsÆtrasaæj¤akaæ sarvasya jagato vighÃrayit­ sa mÃtariÓvÃ; apa÷ karmÃïi prÃïinÃæ ce«ÂÃlak«aïÃni, agnyÃdityaparjanyÃdÅnÃæ jvalanadahanaprakÃÓÃbhivar«aïÃdilak«aïÃni dadhÃti vibhajati ityartha÷ / dhÃrayatÅti vÃ"bhÅ«ÃsmÃdvÃta÷ pavate" (tai. u. 2 / 8 / 1) ityÃdi Órutibhya÷ / sarvà hi kÃryakaraïÃdivikriyà nityacaitanyÃtmasvarÆpe sarvÃspadabhÆte satyeva bhavantÅtyartha÷ //IsUpBh_4// na mantrÃïÃæ jÃmitÃstiti pÆrvamantroktamapyartha punarÃha-- ## tadÃtmatattvaæ yatprak­taæ tadejati calati tadeva ca naijati svato naiva calati svato 'calameva sat calatÅvetyartha÷ / ki¤ca taddÆre var«akoÂiÓatairapyavidu«ÃmaprÃpyatvÃd dÆra iva / tad u antike iti ccheda÷ / tadvantike samÅpe 'tyantameva vidu«ÃmÃtmatvÃnna kevalaæ dÆre 'ntike ca / tadantarabhyantare 'sya sarvasya"ya Ãtmà sarvÃntara÷"(b­. u. 3 / 4 / 1) iti Órute÷ asya sarvasya jagato nÃma rÆpakriyÃtmakasya tadu api sarvasya asya bÃhyato vyÃpakatvÃdÃkÃÓavanniratiÓayasÆk«matvÃd anta÷ / "praj¤Ãnaghana eva"(b­. u. 4 / 5 / 13) iti ca ÓÃsanÃnnirantaraæ ca //IsUpBh_5// ## ya÷ parivrì mumuk«u÷ sarvÃïi bhÆtÃnyavyaktÃdÅni sthÃvarÃntÃni ÃtmanyevÃnupaÓyatyÃtmavyatiriktÃni na paÓyatÅtyartha÷, sarvabhÆte«u ca te«veva cÃtmÃnaæ te«Ãm api bhÆtÃnÃæ svamÃtmÃnamÃtmatvena yathÃsya dehasya kÃryakaraïasaÇdhÃtasyÃtmà ahaæ sarvapratyayasÃk«ibhÆtaÓcetayità kevalo nirguïo 'nenaiva svarÆpeïÃvyaktÃdÅnÃæ sthÃvarÃntÃnÃmahamevÃtmeti sarvabhÆte«u cÃtmÃnaæ nirviÓe«aæ yastvanupaÓyati sa tatastasmÃdeva darÓanÃnna vijugupsate vijugupsÃæ gh­ïÃæ na karoti / prÃptasyaivÃnuvÃdo 'yam / sarvà hi gh­ïÃtmano 'nyaddu«Âaæ paÓyato bhavati, ÃtmÃnamevÃtyantaviÓuddhaæ nirantaraæ paÓyato na gh­ïÃnimittam arthÃntaramastÅti prÃptameva / tato na vijugupsata iti //IsUpBh_6// imamevÃrthamanyo 'pi mantra Ãha-- ## yasminkÃle yathoktÃtmani và tÃnyeva bhÆtÃni sarvÃïi paramÃrthÃtmadarÓanÃdÃtmaivÃbhÆd Ãtmaiva saæv­ta÷ paramÃrthavastu vijÃnata÷ tatra tasminkÃle tatrÃtmani và ko moha÷ ka÷ Óoka÷ / ÓokaÓca mohaÓca kÃmakarmabÅjam ajÃnato bhavati / na tvÃtmaikatvaæ viÓuddhaæ gaganopamaæ paÓyata÷ ko moha÷ ka÷ Óoka iti ÓokamohayoravidyÃkÃryayorÃk«epeïa asambhavapradarÓanÃt sakÃraïasya saæsÃrasyÃtyantamevoccheda÷ pradarÓito bhavati //IsUpBh_7// yo 'yamatÅtairmantrairukta Ãtmà sa svena rÆpeïa kiælak«aïa ityÃhÃyaæ mantra÷-- ## sa yathokta Ãtmà paryagÃt pari samantÃdagÃdgatavÃnÃkÃÓavadvyÃpÅ ityartha÷ / Óukraæ Óuddhaæ jyoti«maddÅptimÃnityartha÷ / akÃyamaÓarÅro liÇgaÓarÅravarjita ityartha÷ / avraïam ak«atam / asnÃviraæ snÃvÃ÷ Óirà yasminna vidyanta ityasnÃviram / avraïamasnÃviramityÃbhyÃæ sthÆlaÓarÅraprati«edha÷ / Óuddhaæ nirmalamavidyÃmalarahitamiti kÃraïaÓarÅraprati«edha÷ / apÃpaviddhaæ dharmÃdharmÃdipÃpavarjitam / ÓukramityÃdÅni vacÃæsi pulliÇgatvena pariïeyÃni / sa paryagÃdityupakramya kavirmanÅ«ÅtyÃdinà pulliÇgatvenopasaæhÃrÃt / kavi÷ krÃntadarÓÅ sarvÃd­k / "nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ"(b­. u. 3 / 8 / 11) ityÃdiÓrute÷ / mani«Å manasa Å«ità sarvaj¤a ÅÓvara ityartha÷ / paribhÆ÷ sarve«Ãæ paryupari bhavatÅti paribhÆ÷ / svayambhÆ÷ svayameva bhavatÅti / ye«Ãmupari bhavati yaÓcopari bhavati sa sarva÷ svayameva bhavatÅti svayambhÆ÷ / sa nityamukta ÅÓvaro yÃthÃtathyata÷ sarvaj¤atvÃdyathÃtathÃbhÃvo yÃthÃtathyaæ tasmÃdyathÃbhÆtakarmaphalasÃdhanator'thÃn karttavyapadÃrthÃn vyadadhÃdvihitavÃn yathÃnurÆpaæ vyabhajadityartha÷, ÓÃÓvatÅbhyo nityÃbhya÷ samÃbhya÷ saævatsarÃkhyebhya÷ prajÃpatibhya ityartha÷ //IsUpBh_8// atrÃdyena mantreïa sarvai«aïÃparityÃgena j¤Ãnani«Âhoktà prathamo vedÃrtha÷"ÅÓà vÃsyamidaæ sarvaæ...mà g­dha÷ kasyasviddhanam"iti / aj¤ÃnÃæ jijÅvi«ÆïÃæ j¤Ãnani«ÂhÃsambhave"kurvanneveha karmÃïi...jijÅvi«et"iti karmani«Âhoktà dvitÅyo vedÃrtha÷ / anayoÓva ni«ÂhayorvibhÃgo mantrapradarÓitayorb­hadÃraïyake 'pi pradarÓita÷ "so 'kÃmayata jÃyà me syÃt"(b­. u. 1 / 4 / 17) ityÃdinà aj¤asya kÃmina÷ karmÃïÅti / "mana evÃsyÃtmà vÃgjÃyÃ"(b­. u. 1 / 4 / 17) ityÃdivacanÃd aj¤atvaæ kÃmitvaæ ca karmani«Âhasya niÓcitamavagamyate / tathà ca tatphalaæ saptÃnnasargaste«vÃtmabhÃvenÃtmasvarÆpÃvasthÃnam / jÃyÃdye«aïÃtrayasaænyÃsena ca ÃtmavidÃæ karmani«ÂhÃprÃtikÆlyenÃtmasvarÆpani«Âhaiva darÓitÃ"kiæ prajayà kari«yÃmo ye«Ãæ no 'yamÃtmÃyaæ loka÷"(b­. u. 4 / 4 / 22) ityÃdinà / ye tu j¤Ãnani«ÂhÃ÷ saænyÃsinastebhyo 'suryà nÃma ta ityÃdinà avidvannindÃdvÃreïa Ãtmano yÃthÃtmyaæ sa paryagÃt ityetadantairmantrairupadi«Âam / te hyatrÃdhik­tà na kÃmina iti / tathà ca ÓvetÃÓvatarÃïÃæ mantropani«adi"atyÃÓramibhya÷ paramaæ pavitraæ provÃca samyag­«isaÇghaju«Âam"(Óve. u. 6 / 21) ityÃdi vibhajyoktam / ye tu karmiïa÷ karmani«ÂhÃ÷ karma kurvanta eva jijÅvi«avastebhya idamucyate-- ## kathaæ punarevamavagabhyate na tu sarve«Ãm iti / ucyate--akÃmina÷ sÃdhyasÃdhanabhedopamardena 'yasmin sarvÃïi bhÆtÃnyÃtmaivÃbhÆddhijÃnata÷ / tatra ko moha÷ ka÷ Óoka ekatvamanupaÓyata÷ ' iti yadÃtmaikatvavij¤Ãnam[uktam Âatanna kenacitkarmaïà j¤ÃnÃntareïa và hyamƬha÷ samuccicÅ«ati / iha tu samuccicÅ«ayà avidvadÃdinindà kriyate / tatra ca yasya yena samuccaya÷ sambhavati nyÃyata÷ ÓÃstrato và tadihocyate yaddaivaæ vittaæ devatÃvi«ayaæ j¤Ãnaæ karmasambandhitvenopanyastaæ na paramÃtmaj¤Ãnam / "vidyayà devaloka÷"(b­.u.1 / 5 / 16) iti p­thakphalaÓravaïÃt / tayorj¤Ãnakarmaïoriha ekaikÃnu«ÂhÃnanindà samuccicÅ«ayà na nindÃparaiva ekaikasya p­thakphalaÓravaïÃt"vidyayà tadÃrohanti" "vidyayà devaloka÷"(b­.u.1 / 5 / 16) "na tatra dak«iïà yanti" "karmaïà pit­loka÷"(b­.u.1 / 8 / 16) iti / na hi ÓÃstravihitaæ ki¤cidakartavyatÃmiyÃt / tatra andhaæ tama÷ adarÓanÃtmakaæ tama÷ praviÓanti / ke? ye 'vidyÃæ vidyÃyà anyà avidyà tÃæ karma ityartha÷, karmaïo vidyÃvirodhitvÃt ; tÃmavidyÃmagnihotrÃdilak«aïÃmeva kevalÃmupÃsate tatparÃ÷ santo 'nuti«ÂhantÅtyabhiprÃya÷ / tatastasmÃdandhÃtmakÃttamaso bhÆya iva bahutarameva te tama÷ praviÓanti, ke? karma itvà ye u ye tu vidyÃyÃmeva devatÃj¤Ãna eva ratÃ÷ abhiratÃ÷ / tatrÃvÃntaraphalabhedaæ vidyÃkarmaïo÷ samuccayakÃraïamÃha ; anyathà phalavadaphalavato÷ sannihitayoraÇgÃÇgitaiva syÃt ityartha÷ //IsUpBh_9// ## anyatp­thageva vidyayà kriyate phalamityÃhurvadatti"vidyayà devaloka÷"(b­.u.1 / 6 / 16) "karmaïà kriyate karmaïà pit­loka÷"(b­.u.1 / 5 / 16) iti Órute÷ / ityevaæ ÓuÓruma Órutavanto vayaæ dhÅrÃïÃæ dhÅmatÃæ vacanam / ye ÃcÃryà no 'smabhyaæ tatkarma ca j¤Ãnaæ ca vicacak«ire vyÃkhyÃtavantaste«ÃmayamÃgama÷ pÃramparyÃgata ityartha÷ //IsUpBh_10// ## yata evamato vidyÃæ cÃvidyÃæ ca devatÃj¤Ãnaæ karma cetyartha÷ / yastadetadubhayaæ sahaikena puru«eïa anu«Âheyaæ veda tasyaivaæ samuccayakÃriïa eva ekapuru«Ãrthasambandha÷ krameïa syÃdityucyate / avidyayà karmaïà agnihotrÃdinà m­tyuæ svÃbhÃvikaæ karma j¤Ãnaæ ca m­tyuÓabdavÃcyamubhayaæ tÅrtvà atikramya vidyayà devatÃj¤ÃnenÃm­taæ devatÃtmabhÃvamaÓnute prÃpnoti / taddhyam­tamucyate yaddevatÃtmagamanam //IsUpBh_11// adhunà vyÃk­tÃvyÃk­topÃsanayo÷ samuccicÅ«ayà pratyekaæ nindocyate / ## andhaæ tama÷ praviÓanti ye asambhÆtiæ sambhavanaæ sambhÆti÷ sà yasya kÃryasya sà sambhÆti÷ tasyà anyà asambhÆti÷ prak­ti÷ kÃraïamavidyà avyÃk­tÃkhyà tÃmasambhÆtimavyÃk­tÃkhyÃæ prak­tiæ kÃraïamavidyÃæ kÃmakarmabÅjabhÆtÃmadarÓanÃtmikÃmupÃsate ye te tadanurÆpamevÃndhaæ tamo 'darÓanÃtmakaæ praviÓanti / tatastasmÃdapi bhÆyo bahutaramiva tama÷ praviÓanti ya u sambhÆtyÃæ kÃryabrahmaïi hiraïyagarbhÃkhye ratÃ÷ //IsUpBh_12// adhunobhayorupÃsanayo÷ samuccayakÃraïamavayavaphalabhedamÃha-- ## anyadeva p­thagevÃhu÷ phalaæ sambhavÃtsambhÆte÷ kÃryabrahmopÃsanÃdaïimÃdyaiÓvaryalak«aïaæ vyÃkhyÃtavanta ityartha÷ / tathà cÃnyadÃhu÷ asambhavÃdasambhÆtekhyÃk­tÃd avyÃk­topÃsanÃt / yaduktamandhantama÷ praviÓantÅti prak­tilaya iti ca paurÃïikairucyata ityevaæ ÓuÓruma dhÅraïÃæ vacanaæ ye nastadvicacak«ire vyÃk­tÃvyÃk­topÃsanaphalaæ vyÃkhyÃtavanta ityartha÷ //IsUpBh_13// yata evamata÷ samuccaya÷ sambhÆtyasambhÆtyupÃsanayoryukta evaikapuru«ÃrthatvÃccetyÃha-- ## sambhÆtiæ ca vinÃÓaæ ca yastadvedobhayaæ saha vinÃÓo dharmo yasya kÃryasya sa tena dharmiïà abhedena ucyate vinÃÓa iti, tena tadupÃsanenÃnaiÓvaryamadharmakÃmÃdido«ajÃtaæ ca m­tyuæ tÅrtvÃ-- hiraïyagarbhopÃsanenÃpti hyÃïimÃdiprÃpti÷ phalam, tenÃnaiÓvaryÃdim­tyumatÅtya asambhÆtyà avyÃk­topÃsanayà am­taæ prak­tilayalak«aïamaÓnute / sambhÆtiæ ca vinÃÓaæ cetyatrÃvarïalopena nirdeÓo dra«Âavya÷ prak­tilayaphalaÓrutyanurodhÃt //IsUpBh_14// mÃnu«adaivavittasÃdhyaæ phalaæ ÓÃstralak«aïaæ prak­tilayÃntam / etÃvatÅ saæsÃragati÷ / ata÷ paraæ pÆrvoktamÃtmaivÃbhÆdvijÃnata iti sarvÃtmabhÃva eva sarve«aïÃsaænyÃsaj¤Ãnani«ÂhÃphalam / evaæ dviprakÃra÷ prav­ttiniv­ttilak«aïo vedÃrtho 'tra prakÃÓita÷ / tatra prav­ttilak«aïasya vedÃrthasya vidhiprati«edhalak«aïasya vedÃrthasya vidhiprati«edhalak«aïasya k­tsnasya prakÃÓane pravargyÃntaæ brÃhmaïamupayuktam / niv­ttilak«aïasya vedÃrthasya prakÃÓane 'ta Ærdhvaæ b­hadÃraïyakamupayuktam / tatra ni«ekÃdiÓmaÓÃnÃntaæ karma kurvan jijÅvi«edyo vidyayà sahÃparabrahmavi«ayayà taduktaæ 'vidyÃæ cÃvidyÃæ ca yastadvedobhayaæ saha / avidyayà m­tyuæ tÅrtvà vidyayÃm­tamasnute' iti / tatra kena mÃrgeïÃm­tatvamaÓnuta ityucyate / tadyattatsatyamasau sa Ãdityo ya e«a etasminmaï¬ale puru«o yaÓcÃyaæ dak«iïe 'k«anpuru«a etadubhayaæ satyam / brahmopÃsÅno yathoktakarmak­cca ya÷ so 'ntakÃle prÃpte satyÃtmÃnamÃtmana÷ prÃptidvÃraæ yÃcate 'hiraïmayena pÃtreïa' iti / ## hiraïmayamiva hiraïmayaæ jyotirmayamityetat / tena pÃtreïeva apidhÃnabhÆtena satyasyaivÃdityamaï¬alasthasya brÃhmaïo 'pihitam ÃcchÃditaæ mukhaæ dvÃram / tattvaæ he pÆ«annapÃv­ïvapasÃraya satyasya upÃsanÃtsatyaæ dharmo yasya mama so 'haæ satyadharmà tasmai mahyamathavà yathÃbhÆtasya dharmasyÃnu«ÂhÃtre d­«Âaye tava satyÃtmana upalabdhaye //IsUpBh_15// ## he pÆ«an! jagata÷ po«aïÃtpÆ«Ã ravistathaika eva ­«ati gacchati ityekar«i÷-- he ekar«e! tathà sarvasya saæyamanÃdyama÷-- he yama! tathà raÓmÅnÃæ prÃïÃnÃæ rasÃnäca svÅkaraïÃt sÆrya÷-- he sÆrya! prajÃpaterapatyaæ prÃjÃpatya÷-- he prÃjÃpatya! vyÆha vigamaya raÓmÅnsvÃn / samÆha ekÅkuru upasaæharate tejastÃpakaæ jyoti÷ / yatte tava rÆpaæ kalyÃïatamam atyantaÓobhanaæ tatte tavÃtmana÷ prasÃdÃt paÓyÃmi / ki¤cÃhaæ na tu tvÃæ bh­tyavadyÃce yo 'sÃvÃdityamaï¬alastho vyÃh­tyavayava÷ puru«a÷ puru«ÃkÃratvÃtpÆrïaæ vÃnena prÃïabuddhayÃtmanà jagatsamastamiti puru«a÷ puri ÓayanÃdvà puru«a÷ so 'hamasmi bhavÃmi //IsUpBh_16// ## athedÃnÅæ mama mari«yato vÃyu÷ prÃïo 'dhyÃtmaparicchedaæ hitvÃdhidaivatÃtmÃnaæ sarvÃtmakamanilamam­taæ sÆtrÃtmÃnaæ pratipadyatÃmiti vÃkyaÓe«a÷ / liÇgaæ cedaæ j¤Ãnakarmasaæsk­tamutkrÃmatviti dra«Âavyam, mÃrgayÃcanasÃmarthyÃt / athedaæ ÓarÅramagnau hutaæ bhasmÃntaæ bhÆyÃt / om iti yathopÃsanam oæpratÅkÃtmakatvÃtsatyÃtmakamagnyÃkhyaæ brahmÃbhedenocyate / he krato! saÇkalpÃtmaka! smara yanmama smartavyaæ tasya kÃlo 'yaæ pratyupasthito 'ta÷ smara / etÃvantaæ kÃlaæ bhÃvitaæ k­tamagne smara yanmayà bÃlyaprabh­tyanu«Âhitaæ karma tacca smara / krato smara k­taæ smareti punarvacanamÃdarÃrtham //IsUpBh_17// punaranyena mantreïa mÃrgaæ yÃcate-- ## he agne! naya gamaya supathà Óobhanena mÃrgeïa / supratheti viÓe«aïaæ dak«iïamÃrganiv­ttyartham / nirviïïo 'haæ dak«iïena mÃrgeïa gatÃgatalak«aïenÃto yÃce tvÃæ puna÷ punargamanÃgamanavarjitena Óobhanena pathà naya / rÃye dhanÃya karmaphalabhogÃyetyartha÷, asmÃnyathoktadharmaphalaviÓi«ÂÃn viÓvÃni sarvÃïi he deva! vayunÃni karmÃïi praj¤ÃnÃni và vidväjÃnan / ki¤ca yuyodhi viyojaya vinÃÓaya asmadasmatto juhurÃïaæ kuÂilaæ va¤canÃtmakamena÷ pÃpam / tato vayaæ viÓuddhÃ÷ santa i«Âaæ prÃpsyÃma ityabhiprÃya÷ / kintu vayamidÃnÅæ te na Óaknuma÷ paricaryÃæ kartum / bhÆyi«ÂhÃæ bahutarÃæ te tubhyaæ nama uktiæ namaskÃravacanaæ vidhema namaskÃreïa paricarema ityartha÷ / 'avidyayà m­tyuæ tÅrtvà vidyayÃm­tamaÓnute /' (Å.u.11) 'vinÃÓena m­tyuæ tÅrtvÃsambhÆtyÃm­tamaÓnute' (Å.u.14) iti Órutvà kecitsaæÓayaæ kurvanti / atastannirÃkaraïÃrthaæ saæk«epato vicÃraïÃæ kari«yÃma÷ / tatra tÃvaktinnimitta÷ saæÓaya ityucyate / vidyÃÓabdena mukhyà paramÃtmavidyaiva kasmÃnna g­hyate 'm­tatva¤ca / nÃnuktÃyÃ÷ paramÃtmavidyÃyÃ÷ karmaïaÓca virodhÃtsamuccayÃnupapatti÷ / satyam / virodhastu nÃvagamyate virodhÃvirodhayo÷ ÓÃstrapramÃïakatvÃt / yathÃvidyÃnu«ÂhÃnaæ vidyopÃsana¤ca ÓÃstrapramÃïakaæ tathà tadvirodhÃvirodhÃvapi / yathà ca na hiæsyÃtsarvà bhÆtÃnÅti ÓÃstrÃdavagataæ puna÷ ÓÃstreïaiva bÃdhyate 'dhvare paÓuæ hiæsyÃditi / evaæ vidyÃvidyayorapi syÃt / vidyÃkarmaïoÓca samuccaya÷ / na"dÆramete viparÅte vi«ÆcÅ avidyà yà ca vidyÃ"(ka.u.1 / 2 / 4) iti Órute÷ / vidyÃæ cÃvidyÃæ ceti vacanÃdavirodha iti cet? na ; hetusvarÆpaphalavirodhÃt / vidyÃvidyÃvirodhÃvirodhayorvikalpÃsambhavÃtsamuccayavidhÃnÃdavirodha eveti cet? na? sahasambhavÃnupapatte÷ / krameïaikÃÓraye syÃtÃæ vidyÃvidye iti cet? na ; vidyotpattau avidyÃyà hyÃstatvÃttadÃÓraye 'vidyÃnupapatte÷ / na hyagniru«ïa÷ prakÃÓaÓceti vij¤Ãnotpattau yasminnÃÓraye tadutpannaæ tasminnevÃÓraye ÓÅto 'gniraprakÃÓo vetyavidyÃyà utpattirnÃpi saæÓayo 'j¤Ãnaæ vÃ"yasmin sarvÃïi bhÆtÃnyÃtmaivÃbhÆdvijÃnata÷ / tatra ko moha÷ ka÷ Óoka ekatvamanupaÓyata÷"(Å.u.7) iti ÓokamohÃdyasambhavaÓrute÷ / avidyÃsambhavÃttadupÃdÃnasya karmaïo 'pyanupapattim avocÃma / am­tamaÓnuta ityÃpek«ikam am­tam / vidyÃÓabdena paramÃtmavidyÃgrahaïe hiraïmayenetyÃdinà dvÃramÃrgÃdiyÃcanamanupapannaæ syÃt / tasmÃdupÃsanayà samuccayo na paramÃtmavij¤Ãneneti yathÃsmÃbhirvyÃkhyÃta eva mantrÃïÃmartha ityuparamyate //IsUpBh_18// iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryasya ÓrÅÓaÇkarabhagavata÷ k­tÃvÅÓÃvÃsyopani«adbhëyaæ sampÆrïam /