Isa-Upanisad (Isopanisad or Isavasyopanisad), Kanva recension with the commentary ascribed to Samkara Input by Input by members of the Sansknet project (formerly: www.sansknet.org) [GRETIL-Version: 2018-08-02] Revision: 2018-08-02: syayambhår corrected to svayambhår in IsUp_8 by Jovan Jakic STRUCTURE OF REFERENCES IsUp_n = måla text IsUpBh_n = øaükara's Bhasya MARKUP ## ADDITIONAL NOTES This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. The mula text has been checked against the ed. by V.P. Limaye and R.D. Vadekar (Eighteen Principal Upanisads, vol. 1, Poona 1958). The text of the commentary is not proofread! ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ ä÷a-Upaniùad (ä÷opaniùad or ä÷àvàsyopanisad), Kàõva recension with the commentary ascribed to øaükara ## tat sad bràhmaõe namaþ #<ã÷àvàsyopaniùad># oü pårõam adaþ pårõam idaü pårõàt pårõam udacyate / pårõasya pårõam àdàya pårõam evàva÷iùyate // oü ÷àntiþ ÷àntiþ ÷àntiþ / ã÷à vàsyamityàdayo mantràþ karmasvaviniyuktàþ / teùàmakarma÷eùasyàtmano yàthàtmyaprakà÷akatvàt / yàthàtmyaü càtmanaþ ÷uddhatvàpàpaviddhatvaikatvanityatvà÷arãratvasarvagatatvàdi vakùyamàõam / tacca karmaõà virudhyeteti yukta evaiùàü karmasvaviniyogaþ / na hyevaü lakùaõamàtmano yàthàtmyamutpàdyaü vikàryamàpyaü saüskàryaü kartçbhoktçråpaü và yena karma÷eùatà syàt / sarvàsàmupaniùadàmàtmayàthàtmyaniråpaõenaiva upakùayàt / gãtànàü mokùadharmàõàü caivaü paratvàt / tasmàdàtmano 'nekatvakartçtvabhoktçtvàdi cà÷uddhatvàpàpaviddhatvàdi copàdàya lokabuddhisiddhakarmàõi vihitàni / yo hi karmaphalenàrthã dçùñena brahmavarcasàdinàdçùñena svargàdinà ca dvijàtirahaü na kàõakubjatvàdyanadhikàraprayojakadharmavànityàtmànaü manyate so 'dhikriyate karmasviti hyadhikàravido vadanti / tasmàdete mantrà àtmano yàthàtmyaprakà÷anena àtmaviùayaü svàbhàvikamaj¤ànaü nivartayantaþ ÷okamohàdisaüsàradharmavicchittisàdhanamàtmaikatvàdivij¤ànamutpàdayanti / ityevamuktàdhikàryabhidheyasambandhaprayojanànmantrànsaükùepato vyàkhyàsyàmaþ / ## #<ã÷à vàsyam idaü sarvaü yat ki¤ca jagatyàü jagat | tena tyaktena bhu¤jãthà mà gçdhaþ kasya sviddhanam || IsUp_1 ||># ã÷à ãùña itãñ tene÷à / ã÷ità parame÷varaþ paramàtmà sarvasya / sa hi sarvamãùñe sarvajantånàmàtmà sanpratyagàtmatayà tena svena råpeõàtmane÷à vàsyamàcchàdanãyam / kim? idaü sarva yatki¤ca yatki¤cijjagatyàü pçthivyàü jagattatsarvaü svenàtmanà ã÷ena pratyagàtmatayàhamevedaü sarvamiti paramàrthasatyaråpeõànçtamidaü sarvaü caràcaramàcchàdanãyaü svena paramàtmanà / yathà candanàgarvàderudakàdisambandhajakledàdijamaupàdhikaü daurgandhyaü tatsvaråpanigharùaõena àcchàghate svena pàramàrthikena gandhena / tadvadeva hi svàtmani adhyastaü svàbhàvikaü kartçtvabhoktçtvàdilakùaõaü jagadadvaitaråpaü jagatyàü pçthivyàm, jagatyàmiti upalakùaõàrthatvàtsarvameva nàmaråpakarmàkhyaü vikàrajàtaü paramàrthasatyàtmabhàvanayà tyaktaü syàt / evamã÷varàtmabhàvanayà yuktasya putràdyeùaõàtrayasaünyàsa evàdhikàro na karmasu / tena tyaktena tyàgenetyarthaþ / na hi tyakto mçtaþ putro và bhçtyo và àtmasambandhitàyà abhàvàt àtmànaü pàlayati atastyàgena ityayameva vedàrthaþ-- bhu¤jãthàþ pàlayethàþ / evaü tyaktaiùaõastvaü mà gçdhaþ gçdhimàkàïkùàü mà kàrùãrdhanaviùayàm kasyasviddhanaü kasyacitparasya svasya và dhanaü mà kàïkùãrityarthaþ / svidityanarthako nipàtaþ / athavà mà gçdhaþ / kasmàt? kasyasviddhanamityàkùepàrtho na kasyaciddhanamasti yadgçdhyeta / àtmaivedaü sarvamitã÷varabhàvanayà sarvaü tyaktamata àtmana evedaü sarvamàtmaiva ca sarvamato mithyàviùayàü gçdhiü mà kàrùãrityarthaþ //IsUpBh_1// evamàtmavidaþ putràdyeùaõàtrayasaünyàsenàtmaj¤ànaniùñhatayàtmà rakùitavya ityeùa vedàrthaþ / atha itarasyànàtmaj¤atayà àtmagrahaõàya a÷aktasyedamupadi÷ati mantraþ-- ## kurvanneva iha nivartayanneva karmàõyagnihotràdãni jijãviùejjãvitumicchecchataü ÷atasaïkhyàkàþ samàþ saüvatsaràn / tàvaddhi puruùasya paramàyurniråpitam / tathà ca pràptànuvàdena yajjijãviùecchataü varùàõi tat kurvanneva karmàõãtyetadvidhãyate / evamevamprakàreõa tvayi jijãviùati nare naramàtràbhimàninãta etasmàdagnihotràdãni karmàõi kurvato vartamànàtprakàràdanyathà prakàràntaraü nàsti yena prakàreõà÷ubhaü karma na lipyate karmaõà na lipyata ityarthaþ / ataþ ÷àstravihitàni karmàõyagnihotràdãni kurvanneva jijãviùet / kathaü punaridamavagamyate pårveõa saünyàsino j¤ànaniùñhoktà dvitãyena tada÷aktasya karmaniùñheti / ucyateþ j¤ànakarmaõorvirodhaü parvatavadakampyaü yathoktaü na smarasi kim / ihàpyuktaü 'yo hi jijãviùet sa karma kurvan' 'ã÷àvàsyamidaü sarvam' 'tena tyaktena bhu¤jãthàþ' 'mà gçdhaþ kasyasviddhanam' iti ca / 'na jãvite maraõe và gçdhiü kurvãtàraõyamiyàditi ca param ; tato na punariyàt' iti saünyàsàsanàt / ubhayoþ phalabhedaü ca vakùyati / imau dvàveva panthànàvanuniùkràntatarau bhavataþ kriyàpatha÷caiva purastàtsaünyàsa÷cottareõa / nivçttimàrgeõa eùaõàtrayasya tyàgaþ / tayoþ saünyàsapatha evàtirecayati / "nyàsa evàtyarecayat"iti ca taittirãyake / "dvàvimàvatha panthànau yatra vedàþ pratiùñhitàþ / pravçttilakùaõo dharmo nivçtta÷ca vibhàvitaþ" // ityàdi putràya vicàrya ni÷citamuktaü vyàsena vedàcàryeõa bhagavatà vibhàga¤cànayoþ dar÷ayiùyàmaþ //IsUpBh_2// athedànãmavidvannindàrtho 'yaü mantra àrabhyate -- ## asuryàþ paramàtmabhàvamadvayamapekùya devàdayo 'pyasuràsteùà¤ca svabhåtà lokà asuryà nàma / nàma÷abdo 'narthako nipàtaþ / te lokàþ karmaphalàni / lokyante dç÷yante bhujyanta iti janmàni / andhenàdar÷anàtmakenàj¤ànena tamasàvçtà àcchàditàþ tàüsthàvaràntànpretya tyaktvemaü dehamabhigacchanti yathàkarma yathà÷rutam / àtmànaü ghnantãtyàtmahanàþ / ke te janàþ ye 'vidvàüsaþ / kathaü ta àtmànaü nityaü hiüsanti / avidyàdoùeõa vidyamànasyàtmanaþ tiraskaraõàt vidyamànasya àtmano yatkàryaü phalamajaràmaratvàdisaüvedanalakùaõaü taddhatasyeva tirobhåtaü bhavatãti pràkçtàvidvàüso janàþ janàþ àtmahana ucyante / tena hyàtmahananadoùeõa saüsaranti te //IsUpBh_3// yasyàtmano hananàdavidvàüsaþ saüsaranti tadviparyayeõa vidvàüso janà mucyante te nàtmahanaþ tat kãgh÷amàtmatacvamityucyate-- ## anejat na ejat / ejç kampane, kampanaü calanaü svàvasthàpracyutistadvarjitaü sarvadaikaråpamityarthaþ / taccaikaü sarvabhåteùu manasaþ saïkalpàdilakùaõàd javãyo javavattaram / kathaü viruddhamucyate dhruvaü ni÷calamidaü manaso javãya iti ca / naiùa doùaþ / nirupàdhyupàdhimattvenopapatteþ tatra nirupàdhikena svena råpeõocyate anejadekamiti manaso 'ntaþkaraõasya saïkalpavikalpalakùaõasyopàdheranuvarttanàd iha dehasthasya manaso brahmalokàdidåragamanaü saïkalpena kùaõamàtràdbhavatãtyato manaso javiùñhatvaü loke prasiddham / tasmin manasi brahmalokàdãn drutaü gacchati sati prathamaü pràpta ivàtmacaitanyàvabhàso gçhyate 'to manaso javãya ityàha / nainaddevà dyotanàddevà÷cakùuràdãnãndriyàõyetatprakçtamàtmatattvaü nàpnuvanna pràptavantaþ / tebhyo mano javãyaþ manovyàpàravyavahitatvàd àbhàsamàtramapi àtmano naiva devànàü viùayãbhavati / yasmàjjavanànmanaso 'pi pårvamarùat pårvameva gataü vyomavadvyàpitvàt sarvavyàpi tadàtmatattva sarvasaüsàradharmavarjitaü svena nirupàdhikena svaråpeõàvikriyameva sadupàdhikçtàþ sarvàþ saüsàravikriyà anubhavatãtyavivekinàü måóhànàmanekamiva ca pratidehaü pratyavabhàsata ityetadàha / taddhàvato drutaü gacchato 'nyànàtmavilakùaõànmanovàgindriyaprabhçtãnatyeti atãtya gacchati iva / ivàrthaü svayameva dar÷ayati tiùñhaditi svayamavikriyameva sadityarthaþ / tasminnàtmatattve sati nityacaitanyasvabhàve màtari÷và vàyuþ sarvapràõabhçt kriyàtmako yadà÷rayàõi kàryakaraõajàtàni yasminnotàni protàni ca yatsåtrasaüj¤akaü sarvasya jagato vighàrayitç sa màtari÷và; apaþ karmàõi pràõinàü ceùñàlakùaõàni, agnyàdityaparjanyàdãnàü jvalanadahanaprakà÷àbhivarùaõàdilakùaõàni dadhàti vibhajati ityarthaþ / dhàrayatãti và"bhãùàsmàdvàtaþ pavate" (tai. u. 2 / 8 / 1) ityàdi ÷rutibhyaþ / sarvà hi kàryakaraõàdivikriyà nityacaitanyàtmasvaråpe sarvàspadabhåte satyeva bhavantãtyarthaþ //IsUpBh_4// na mantràõàü jàmitàstiti pårvamantroktamapyartha punaràha-- ## tadàtmatattvaü yatprakçtaü tadejati calati tadeva ca naijati svato naiva calati svato 'calameva sat calatãvetyarthaþ / ki¤ca taddåre varùakoñi÷atairapyaviduùàmapràpyatvàd dåra iva / tad u antike iti cchedaþ / tadvantike samãpe 'tyantameva viduùàmàtmatvànna kevalaü dåre 'ntike ca / tadantarabhyantare 'sya sarvasya"ya àtmà sarvàntaraþ"(bç. u. 3 / 4 / 1) iti ÷ruteþ asya sarvasya jagato nàma råpakriyàtmakasya tadu api sarvasya asya bàhyato vyàpakatvàdàkà÷avannirati÷ayasåkùmatvàd antaþ / "praj¤ànaghana eva"(bç. u. 4 / 5 / 13) iti ca ÷àsanànnirantaraü ca //IsUpBh_5// ## yaþ parivràó mumukùuþ sarvàõi bhåtànyavyaktàdãni sthàvaràntàni àtmanyevànupa÷yatyàtmavyatiriktàni na pa÷yatãtyarthaþ, sarvabhåteùu ca teùveva càtmànaü teùàm api bhåtànàü svamàtmànamàtmatvena yathàsya dehasya kàryakaraõasaïdhàtasyàtmà ahaü sarvapratyayasàkùibhåta÷cetayità kevalo nirguõo 'nenaiva svaråpeõàvyaktàdãnàü sthàvaràntànàmahamevàtmeti sarvabhåteùu càtmànaü nirvi÷eùaü yastvanupa÷yati sa tatastasmàdeva dar÷anànna vijugupsate vijugupsàü ghçõàü na karoti / pràptasyaivànuvàdo 'yam / sarvà hi ghçõàtmano 'nyadduùñaü pa÷yato bhavati, àtmànamevàtyantavi÷uddhaü nirantaraü pa÷yato na ghçõànimittam arthàntaramastãti pràptameva / tato na vijugupsata iti //IsUpBh_6// imamevàrthamanyo 'pi mantra àha-- ## yasminkàle yathoktàtmani và tànyeva bhåtàni sarvàõi paramàrthàtmadar÷anàdàtmaivàbhåd àtmaiva saüvçtaþ paramàrthavastu vijànataþ tatra tasminkàle tatràtmani và ko mohaþ kaþ ÷okaþ / ÷oka÷ca moha÷ca kàmakarmabãjam ajànato bhavati / na tvàtmaikatvaü vi÷uddhaü gaganopamaü pa÷yataþ ko mohaþ kaþ ÷oka iti ÷okamohayoravidyàkàryayoràkùepeõa asambhavapradar÷anàt sakàraõasya saüsàrasyàtyantamevocchedaþ pradar÷ito bhavati //IsUpBh_7// yo 'yamatãtairmantrairukta àtmà sa svena råpeõa kiülakùaõa ityàhàyaü mantraþ-- ## sa yathokta àtmà paryagàt pari samantàdagàdgatavànàkà÷avadvyàpã ityarthaþ / ÷ukraü ÷uddhaü jyotiùmaddãptimànityarthaþ / akàyama÷arãro liïga÷arãravarjita ityarthaþ / avraõam akùatam / asnàviraü snàvàþ ÷irà yasminna vidyanta ityasnàviram / avraõamasnàviramityàbhyàü sthåla÷arãrapratiùedhaþ / ÷uddhaü nirmalamavidyàmalarahitamiti kàraõa÷arãrapratiùedhaþ / apàpaviddhaü dharmàdharmàdipàpavarjitam / ÷ukramityàdãni vacàüsi pulliïgatvena pariõeyàni / sa paryagàdityupakramya kavirmanãùãtyàdinà pulliïgatvenopasaühàràt / kaviþ kràntadar÷ã sarvàdçk / "nànyo 'to 'sti draùñà"(bç. u. 3 / 8 / 11) ityàdi÷ruteþ / maniùã manasa ãùità sarvaj¤a ã÷vara ityarthaþ / paribhåþ sarveùàü paryupari bhavatãti paribhåþ / svayambhåþ svayameva bhavatãti / yeùàmupari bhavati ya÷copari bhavati sa sarvaþ svayameva bhavatãti svayambhåþ / sa nityamukta ã÷varo yàthàtathyataþ sarvaj¤atvàdyathàtathàbhàvo yàthàtathyaü tasmàdyathàbhåtakarmaphalasàdhanator'thàn karttavyapadàrthàn vyadadhàdvihitavàn yathànuråpaü vyabhajadityarthaþ, ÷à÷vatãbhyo nityàbhyaþ samàbhyaþ saüvatsaràkhyebhyaþ prajàpatibhya ityarthaþ //IsUpBh_8// atràdyena mantreõa sarvaiùaõàparityàgena j¤ànaniùñhoktà prathamo vedàrthaþ"ã÷à vàsyamidaü sarvaü...mà gçdhaþ kasyasviddhanam"iti / aj¤ànàü jijãviùåõàü j¤ànaniùñhàsambhave"kurvanneveha karmàõi...jijãviùet"iti karmaniùñhoktà dvitãyo vedàrthaþ / anayo÷va niùñhayorvibhàgo mantrapradar÷itayorbçhadàraõyake 'pi pradar÷itaþ "so 'kàmayata jàyà me syàt"(bç. u. 1 / 4 / 17) ityàdinà aj¤asya kàminaþ karmàõãti / "mana evàsyàtmà vàgjàyà"(bç. u. 1 / 4 / 17) ityàdivacanàd aj¤atvaü kàmitvaü ca karmaniùñhasya ni÷citamavagamyate / tathà ca tatphalaü saptànnasargasteùvàtmabhàvenàtmasvaråpàvasthànam / jàyàdyeùaõàtrayasaünyàsena ca àtmavidàü karmaniùñhàpràtikålyenàtmasvaråpaniùñhaiva dar÷ità"kiü prajayà kariùyàmo yeùàü no 'yamàtmàyaü lokaþ"(bç. u. 4 / 4 / 22) ityàdinà / ye tu j¤ànaniùñhàþ saünyàsinastebhyo 'suryà nàma ta ityàdinà avidvannindàdvàreõa àtmano yàthàtmyaü sa paryagàt ityetadantairmantrairupadiùñam / te hyatràdhikçtà na kàmina iti / tathà ca ÷vetà÷vataràõàü mantropaniùadi"atyà÷ramibhyaþ paramaü pavitraü provàca samyagçùisaïghajuùñam"(÷ve. u. 6 / 21) ityàdi vibhajyoktam / ye tu karmiõaþ karmaniùñhàþ karma kurvanta eva jijãviùavastebhya idamucyate-- ## kathaü punarevamavagabhyate na tu sarveùàm iti / ucyate--akàminaþ sàdhyasàdhanabhedopamardena 'yasmin sarvàõi bhåtànyàtmaivàbhåddhijànataþ / tatra ko mohaþ kaþ ÷oka ekatvamanupa÷yataþ ' iti yadàtmaikatvavij¤ànam[uktam ñatanna kenacitkarmaõà j¤ànàntareõa và hyamåóhaþ samuccicãùati / iha tu samuccicãùayà avidvadàdinindà kriyate / tatra ca yasya yena samuccayaþ sambhavati nyàyataþ ÷àstrato và tadihocyate yaddaivaü vittaü devatàviùayaü j¤ànaü karmasambandhitvenopanyastaü na paramàtmaj¤ànam / "vidyayà devalokaþ"(bç.u.1 / 5 / 16) iti pçthakphala÷ravaõàt / tayorj¤ànakarmaõoriha ekaikànuùñhànanindà samuccicãùayà na nindàparaiva ekaikasya pçthakphala÷ravaõàt"vidyayà tadàrohanti" "vidyayà devalokaþ"(bç.u.1 / 5 / 16) "na tatra dakùiõà yanti" "karmaõà pitçlokaþ"(bç.u.1 / 8 / 16) iti / na hi ÷àstravihitaü ki¤cidakartavyatàmiyàt / tatra andhaü tamaþ adar÷anàtmakaü tamaþ pravi÷anti / ke? ye 'vidyàü vidyàyà anyà avidyà tàü karma ityarthaþ, karmaõo vidyàvirodhitvàt ; tàmavidyàmagnihotràdilakùaõàmeva kevalàmupàsate tatparàþ santo 'nutiùñhantãtyabhipràyaþ / tatastasmàdandhàtmakàttamaso bhåya iva bahutarameva te tamaþ pravi÷anti, ke? karma itvà ye u ye tu vidyàyàmeva devatàj¤àna eva ratàþ abhiratàþ / tatràvàntaraphalabhedaü vidyàkarmaõoþ samuccayakàraõamàha ; anyathà phalavadaphalavatoþ sannihitayoraïgàïgitaiva syàt ityarthaþ //IsUpBh_9// ## anyatpçthageva vidyayà kriyate phalamityàhurvadatti"vidyayà devalokaþ"(bç.u.1 / 6 / 16) "karmaõà kriyate karmaõà pitçlokaþ"(bç.u.1 / 5 / 16) iti ÷ruteþ / ityevaü ÷u÷ruma ÷rutavanto vayaü dhãràõàü dhãmatàü vacanam / ye àcàryà no 'smabhyaü tatkarma ca j¤ànaü ca vicacakùire vyàkhyàtavantasteùàmayamàgamaþ pàramparyàgata ityarthaþ //IsUpBh_10// ## yata evamato vidyàü càvidyàü ca devatàj¤ànaü karma cetyarthaþ / yastadetadubhayaü sahaikena puruùeõa anuùñheyaü veda tasyaivaü samuccayakàriõa eva ekapuruùàrthasambandhaþ krameõa syàdityucyate / avidyayà karmaõà agnihotràdinà mçtyuü svàbhàvikaü karma j¤ànaü ca mçtyu÷abdavàcyamubhayaü tãrtvà atikramya vidyayà devatàj¤ànenàmçtaü devatàtmabhàvama÷nute pràpnoti / taddhyamçtamucyate yaddevatàtmagamanam //IsUpBh_11// adhunà vyàkçtàvyàkçtopàsanayoþ samuccicãùayà pratyekaü nindocyate / ## andhaü tamaþ pravi÷anti ye asambhåtiü sambhavanaü sambhåtiþ sà yasya kàryasya sà sambhåtiþ tasyà anyà asambhåtiþ prakçtiþ kàraõamavidyà avyàkçtàkhyà tàmasambhåtimavyàkçtàkhyàü prakçtiü kàraõamavidyàü kàmakarmabãjabhåtàmadar÷anàtmikàmupàsate ye te tadanuråpamevàndhaü tamo 'dar÷anàtmakaü pravi÷anti / tatastasmàdapi bhåyo bahutaramiva tamaþ pravi÷anti ya u sambhåtyàü kàryabrahmaõi hiraõyagarbhàkhye ratàþ //IsUpBh_12// adhunobhayorupàsanayoþ samuccayakàraõamavayavaphalabhedamàha-- ## anyadeva pçthagevàhuþ phalaü sambhavàtsambhåteþ kàryabrahmopàsanàdaõimàdyai÷varyalakùaõaü vyàkhyàtavanta ityarthaþ / tathà cànyadàhuþ asambhavàdasambhåtekhyàkçtàd avyàkçtopàsanàt / yaduktamandhantamaþ pravi÷antãti prakçtilaya iti ca pauràõikairucyata ityevaü ÷u÷ruma dhãraõàü vacanaü ye nastadvicacakùire vyàkçtàvyàkçtopàsanaphalaü vyàkhyàtavanta ityarthaþ //IsUpBh_13// yata evamataþ samuccayaþ sambhåtyasambhåtyupàsanayoryukta evaikapuruùàrthatvàccetyàha-- ## sambhåtiü ca vinà÷aü ca yastadvedobhayaü saha vinà÷o dharmo yasya kàryasya sa tena dharmiõà abhedena ucyate vinà÷a iti, tena tadupàsanenànai÷varyamadharmakàmàdidoùajàtaü ca mçtyuü tãrtvà-- hiraõyagarbhopàsanenàpti hyàõimàdipràptiþ phalam, tenànai÷varyàdimçtyumatãtya asambhåtyà avyàkçtopàsanayà amçtaü prakçtilayalakùaõama÷nute / sambhåtiü ca vinà÷aü cetyatràvarõalopena nirde÷o draùñavyaþ prakçtilayaphala÷rutyanurodhàt //IsUpBh_14// mànuùadaivavittasàdhyaü phalaü ÷àstralakùaõaü prakçtilayàntam / etàvatã saüsàragatiþ / ataþ paraü pårvoktamàtmaivàbhådvijànata iti sarvàtmabhàva eva sarveùaõàsaünyàsaj¤ànaniùñhàphalam / evaü dviprakàraþ pravçttinivçttilakùaõo vedàrtho 'tra prakà÷itaþ / tatra pravçttilakùaõasya vedàrthasya vidhipratiùedhalakùaõasya vedàrthasya vidhipratiùedhalakùaõasya kçtsnasya prakà÷ane pravargyàntaü bràhmaõamupayuktam / nivçttilakùaõasya vedàrthasya prakà÷ane 'ta årdhvaü bçhadàraõyakamupayuktam / tatra niùekàdi÷ma÷ànàntaü karma kurvan jijãviùedyo vidyayà sahàparabrahmaviùayayà taduktaü 'vidyàü càvidyàü ca yastadvedobhayaü saha / avidyayà mçtyuü tãrtvà vidyayàmçtamasnute' iti / tatra kena màrgeõàmçtatvama÷nuta ityucyate / tadyattatsatyamasau sa àdityo ya eùa etasminmaõóale puruùo ya÷càyaü dakùiõe 'kùanpuruùa etadubhayaü satyam / brahmopàsãno yathoktakarmakçcca yaþ so 'ntakàle pràpte satyàtmànamàtmanaþ pràptidvàraü yàcate 'hiraõmayena pàtreõa' iti / ## hiraõmayamiva hiraõmayaü jyotirmayamityetat / tena pàtreõeva apidhànabhåtena satyasyaivàdityamaõóalasthasya bràhmaõo 'pihitam àcchàditaü mukhaü dvàram / tattvaü he påùannapàvçõvapasàraya satyasya upàsanàtsatyaü dharmo yasya mama so 'haü satyadharmà tasmai mahyamathavà yathàbhåtasya dharmasyànuùñhàtre dçùñaye tava satyàtmana upalabdhaye //IsUpBh_15// ## he påùan! jagataþ poùaõàtpåùà ravistathaika eva çùati gacchati ityekarùiþ-- he ekarùe! tathà sarvasya saüyamanàdyamaþ-- he yama! tathà ra÷mãnàü pràõànàü rasànà¤ca svãkaraõàt såryaþ-- he sårya! prajàpaterapatyaü pràjàpatyaþ-- he pràjàpatya! vyåha vigamaya ra÷mãnsvàn / samåha ekãkuru upasaüharate tejastàpakaü jyotiþ / yatte tava råpaü kalyàõatamam atyanta÷obhanaü tatte tavàtmanaþ prasàdàt pa÷yàmi / ki¤càhaü na tu tvàü bhçtyavadyàce yo 'sàvàdityamaõóalastho vyàhçtyavayavaþ puruùaþ puruùàkàratvàtpårõaü vànena pràõabuddhayàtmanà jagatsamastamiti puruùaþ puri ÷ayanàdvà puruùaþ so 'hamasmi bhavàmi //IsUpBh_16// ## athedànãü mama mariùyato vàyuþ pràõo 'dhyàtmaparicchedaü hitvàdhidaivatàtmànaü sarvàtmakamanilamamçtaü såtràtmànaü pratipadyatàmiti vàkya÷eùaþ / liïgaü cedaü j¤ànakarmasaüskçtamutkràmatviti draùñavyam, màrgayàcanasàmarthyàt / athedaü ÷arãramagnau hutaü bhasmàntaü bhåyàt / om iti yathopàsanam oüpratãkàtmakatvàtsatyàtmakamagnyàkhyaü brahmàbhedenocyate / he krato! saïkalpàtmaka! smara yanmama smartavyaü tasya kàlo 'yaü pratyupasthito 'taþ smara / etàvantaü kàlaü bhàvitaü kçtamagne smara yanmayà bàlyaprabhçtyanuùñhitaü karma tacca smara / krato smara kçtaü smareti punarvacanamàdaràrtham //IsUpBh_17// punaranyena mantreõa màrgaü yàcate-- ## he agne! naya gamaya supathà ÷obhanena màrgeõa / supratheti vi÷eùaõaü dakùiõamàrganivçttyartham / nirviõõo 'haü dakùiõena màrgeõa gatàgatalakùaõenàto yàce tvàü punaþ punargamanàgamanavarjitena ÷obhanena pathà naya / ràye dhanàya karmaphalabhogàyetyarthaþ, asmànyathoktadharmaphalavi÷iùñàn vi÷vàni sarvàõi he deva! vayunàni karmàõi praj¤ànàni và vidvà¤jànan / ki¤ca yuyodhi viyojaya vinà÷aya asmadasmatto juhuràõaü kuñilaü va¤canàtmakamenaþ pàpam / tato vayaü vi÷uddhàþ santa iùñaü pràpsyàma ityabhipràyaþ / kintu vayamidànãü te na ÷aknumaþ paricaryàü kartum / bhåyiùñhàü bahutaràü te tubhyaü nama uktiü namaskàravacanaü vidhema namaskàreõa paricarema ityarthaþ / 'avidyayà mçtyuü tãrtvà vidyayàmçtama÷nute /' (ã.u.11) 'vinà÷ena mçtyuü tãrtvàsambhåtyàmçtama÷nute' (ã.u.14) iti ÷rutvà kecitsaü÷ayaü kurvanti / atastanniràkaraõàrthaü saükùepato vicàraõàü kariùyàmaþ / tatra tàvaktinnimittaþ saü÷aya ityucyate / vidyà÷abdena mukhyà paramàtmavidyaiva kasmànna gçhyate 'mçtatva¤ca / nànuktàyàþ paramàtmavidyàyàþ karmaõa÷ca virodhàtsamuccayànupapattiþ / satyam / virodhastu nàvagamyate virodhàvirodhayoþ ÷àstrapramàõakatvàt / yathàvidyànuùñhànaü vidyopàsana¤ca ÷àstrapramàõakaü tathà tadvirodhàvirodhàvapi / yathà ca na hiüsyàtsarvà bhåtànãti ÷àstràdavagataü punaþ ÷àstreõaiva bàdhyate 'dhvare pa÷uü hiüsyàditi / evaü vidyàvidyayorapi syàt / vidyàkarmaõo÷ca samuccayaþ / na"dåramete viparãte viùåcã avidyà yà ca vidyà"(ka.u.1 / 2 / 4) iti ÷ruteþ / vidyàü càvidyàü ceti vacanàdavirodha iti cet? na ; hetusvaråpaphalavirodhàt / vidyàvidyàvirodhàvirodhayorvikalpàsambhavàtsamuccayavidhànàdavirodha eveti cet? na? sahasambhavànupapatteþ / krameõaikà÷raye syàtàü vidyàvidye iti cet? na ; vidyotpattau avidyàyà hyàstatvàttadà÷raye 'vidyànupapatteþ / na hyagniruùõaþ prakà÷a÷ceti vij¤ànotpattau yasminnà÷raye tadutpannaü tasminnevà÷raye ÷ãto 'gniraprakà÷o vetyavidyàyà utpattirnàpi saü÷ayo 'j¤ànaü và"yasmin sarvàõi bhåtànyàtmaivàbhådvijànataþ / tatra ko mohaþ kaþ ÷oka ekatvamanupa÷yataþ"(ã.u.7) iti ÷okamohàdyasambhava÷ruteþ / avidyàsambhavàttadupàdànasya karmaõo 'pyanupapattim avocàma / amçtama÷nuta ityàpekùikam amçtam / vidyà÷abdena paramàtmavidyàgrahaõe hiraõmayenetyàdinà dvàramàrgàdiyàcanamanupapannaü syàt / tasmàdupàsanayà samuccayo na paramàtmavij¤àneneti yathàsmàbhirvyàkhyàta eva mantràõàmartha ityuparamyate //IsUpBh_18// iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàryasya ÷rã÷aïkarabhagavataþ kçtàvã÷àvàsyopaniùadbhàùyaü sampårõam /