Brhadaranyaka-Upanisad (Brhadaranyakopanisad), Kanva recension with the commentary ascribed to Samkara Input by members of the Sansknet project (formerly: www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. The mula text has been checked against the ed. by V.P. Limaye and R.D. Vadekar (Eighteen Principal Upanisads, vol. 1, Poona 1958), and the electronic version available on TITUS. In cases of divergence, preference has usually been given to the printed edition. The text of the commentary is not proofread! REFERENCE SYSTEM: BrhUp_n,n.n = mula text BrhUPBh_n,n.n = Samkara's Bhasya #<...># = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ADHYAYA 1 oæ b­hadÃraïyakopani«ad oæ pÆrïamada÷ pÆrïamidaæ pÆrïÃtpÆrïamadacyate / pÆrïasya pÆrïamÃdÃya pÆrïamevÃvaÓi«yate // oæ ÓÃnti÷ ! ÓÃnti÷ !! ÓÃnti÷ !!! oæ namo brahmÃdibhyo brahmavidyÃsampradÃyakart­bhyo vaæÓa­«ibhyo namo gurubhya÷ / 'u«Ã và aÓvasya'ityevamÃdyà vÃjasaneyibrÃhmaïopani«at / tasyà iyamalpagranthà v­ttirÃrabhyate saæsÃravyÃviv­tsubhya÷ saæsÃrahetuniv­ttisÃdhanabrahmÃtmaikatvavidyÃpratipattaye / seyaæ brahmavidyà upani«acchabdhavÃcyÃtatparÃïÃæ saheto÷ saæsÃrasyÃtyantÃvasÃdanÃt / upani«ÆvasyasadestadarthatvÃt / tÃdarthyÃd grantho 'pyupani«ad ucyate / seyaæ «a¬adhyÃyÅ araïye 'nÆcyamÃnatvÃdÃraïyakam,b­hattvÃtparimÃïato b­hadÃraïyakam / tasyÃsya karmakÃï¬ena sambandho 'bhidhÅyate / sarvo 'pyayaæ veda÷ pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃmanavagate«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃropÃya- prakÃÓanapara÷ sarvapuru«Ãæ nisargata eva tatprÃptiparihÃrayori«ÂatvÃt / d­«Âavi«aye ce«ÂÃni«Âa«ÂaprÃptiparihÃropÃya- j¤Ãnasya pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃmeva siddatvÃnnÃgamÃnve«aïà / na cÃsati janmÃntarasambandhyÃtmÃstitvavij¤Ãne janmÃntarasambandhyÃtmÃstitvavij¤Ãne janmÃntare«ÂÃni«Âa«ÂaprÃptiparihÃrecchà syÃt svabhÃvavÃdidarÓanÃt / tasmÃjjanmÃntarasambandhyÃtmÃstitve janmÃntare«ÂÃni«Âa«ÂaprÃptiparihÃropÃyaviÓe«e ca ÓÃstraæ pravartate / "yeyaæ prete vicikitsà mÃnu«ye 'stÅtyeke nÃyamastÅti caike" (ka.u. 1 / 1 / 20) ityupakramya"astÅtyevopalabdhavya÷" (ka.u. 2 / 3 / 13) ityevamÃdinirïayadarÓanÃt / "yathà ca maraïaæ prÃpya" (ka.u.2 / 2 / 6) ityupakramya"yonimanye prapadyante ÓarÅratvÃya dehina÷ / sthÃïumanye 'nusaæyanti yathÃkarma yathÃÓrutam"(ka.u.2 / 2 / 7) iti ca / "svaya¤jyoti÷" (b­.u. 4 / 3 / 9) ityupakramya"taæ vidyÃkarmaïi samanvÃramete"( 4 / 4 / 2 ) "puïyo vai puïena karmaïà bhavati pÃpa÷ pÃpena"( 3 / 2 / 13 ) iti ca / "j¤apayi«yÃmi"(b­.u.2 / 1 / 15) ityupakramya"vij¤Ãnamaya÷"(2 / 1 / 16) iti ca vyatiriktÃtmÃstitvam / tatpratyak«avi«ayameveti cenna, vÃdivipratipattidarÓanÃt / na hi dehÃntarasambandhina Ãtmana÷ pratyak«eïÃstitvavij¤Ãne lokÃyatikà bauddhÃÓca na÷ pratikÆlÃ÷ syunÃstyÃtmeti vadanta÷ / na hi ghaÂÃdau pratyak«avi«aye kaÓcidvipratipadyate nÃsti ghaÂa iti / sthÃïvÃdau puru«ÃdidarÓanÃnneti cenna nirÆpite sthÃïvÃdau vipratipattirbhavati / vainÃÓikÃstvahamitipratyaye jÃyamÃne 'pi dehÃntaravyatiriktasya nÃstitvameva pratijÃnate / tasmÃtpratyak«avi«ayavailak«aïyÃt pratyak«ÃnnÃtmÃstitvasiddhi÷ / tathÃnumÃnÃdapi / Órutyà ÃtmÃstitve liÇgasya darÓitvÃlliÇgasya ca pratyak«avi«ayatvÃnneti cenna, janmÃntarasambandhasyÃgrahaïÃt / Ãgamena tvÃtmÃstitve 'vagate vedapradarÓitalaukikaliÇgaviÓe«aiÓca tadanusÃriïo mÅmÃæsakÃstÃrkikÃÓca ahampratyayaliÇgÃni ca vaidikÃnyeva svamatiprabhavÃïÅti kalpayanto vadanti pratyak«aÓcÃnumeyaÓcÃtmeti / sarvathÃpyastyÃtmà dehÃntarasambandhÅtyevaæ pratipatturdehÃntaragate«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃropÃyaviÓe«ÃrthinastadviÓe«aj¤ÃpanÃya karmakÃï¬amÃrabdham / na tvÃtmana i«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃrecchÃkÃraïamÃtmavi«ayamaj¤Ãnaæ kart­bhokt­svarÆpÃbhimÃnalak«aïaæ tadviparÅtabrahmÃtmasvarÆpavij¤ÃnenÃpanÅtam / yÃvaddhi tannÃpanÅyate tÃvadayaæ karmaphalarÃgadve«ÃdisvÃbhÃvikado«aprayukta÷ ÓÃstravihitaprati«iddhÃtikrameïÃpi vartamÃno manovÃkkÃyaird­«ÂÃd­«ÂÃni«ÂasÃdhanÃni adharmasaæj¤akÃni karmÃïyupacinoti bÃhulyena, svÃbhÃvikado«abalÅyastvÃt / tata÷ sthÃvarantÃdhogati÷ / kadÃcicchÃstrak­tasaæskÃrabalÅyastvam, tato manaÃdibhiri«ÂasÃdhanaæ bÃhulyenopacinoti dharmÃkhyam / tad dvividham-j¤ÃnapÆrvakaæ kevala¤ca / tatra kevalaæ pit­lokÃdiprÃptiphalam / j¤ÃnapÆrvakaæ devalokÃdibrahmalokÃntaprÃptiphalam / tathà ca ÓÃstram-"ÃtmayÃji ÓreyÃndevayÃjina÷"(Óata.brÃhma.) ityÃdi / sm­tiÓca"dvividham karma vaidikam"(manu.12 / 88) ityÃdyà / sÃmye ca dharmÃdharmayo÷ manu«yatvaprÃpti÷ / evaæ brahmÃndyà sthÃvarÃntà svÃbhÃvikÃvidyÃdido«avatÅ dharmÃdharmasÃdhanak­tà saæsÃragatirnÃmarÆpakarmÃÓrayà / tadevedaæ vyÃk­taæ sÃdhyasÃdhanarÆpaæ jagatprÃgutpatteravyÃk­tamÃsÅt / sa e«a bÅjÃÇkurÃdivadavidyÃk­ta÷ saæsÃra Ãtmani kriyÃkÃrakaphalÃdhyÃropalak«aïo 'nÃdirananto 'nartha÷, ityetasmÃdviraktasyÃvidyÃniv­ttaye tadviparÅtabrahmavidyÃpratipattyarthopani«adÃrabhyate / asya tvaÓvamedhakarmasambandhino vij¤Ãnasya prayojanaæ yepÃmaÓvamedhe na adhikÃraste«ÃmasmÃdeva vij¤ÃnÃt phalaprÃpti÷ / 'vidyayà và karmaïà vÃ' "taddhaitallokajideva"(b­.u.1 / 3 / 28) ityevamÃdiÓrutibhya÷ / karmavi«ayatvameva vij¤Ãnasyeti cenna,"yo 'Óvamedhena yajate ya u cainamevaæ veda"iti vikalpaÓrute÷ / vidyÃprakaraïe cÃmnÃnÃt karmÃntare ca sampÃdanadarÓanÃd vij¤ÃnÃt tatphalaprÃptirastÅtyavagamyate / sarve«Ãæ ca karmaïÃæ paraæ karmÃÓvamedha÷ sama«Âivya«ÂiprÃptiphalavatvÃt tasya ceha brahmavidyÃprÃrambha ÃmnÃnaæ sarvakarmaïÃæ saæsÃravi«ayatvapradarÓanÃrtham / tathà ca darÓayi«yati phalamaÓanÃyÃm­tyubhÃvam / na nityÃnÃæ saæsÃravi«ayaphalatvamiti cenna, sarvakarmaphalopasaæhÃraÓrute÷ / sarvaæ hi patnÅsambaddhaæ karma / "jayà me syÃt ........etÃvÃnvai kÃma÷"(b­.u.1 / 4 / 17) iti nisargata eva sarvakarmaïÃæ kÃmyatvaæ darÓayitvÃ, putrakarmÃparavidyÃnÃæ ca"manu«yaloka÷ pit­loko devaloka÷"(b­.u.1 / 5 / 16) iti phalaæ darÓayitvÃ, tryannÃtmakatÃæ cÃnte upasaæhari«yati"trayaæ và idaæ nÃma rÆpaæ karma"(b­.u.1 / 6 / 1) iti / sarvatarmaïÃæ phalaæ vyÃk­taæ saæsÃra eveti / idameva trayaæ prÃgutpattestarhyavyÃk­tamÃsÅt / tadeva puna÷ sarvaprÃïikarmavaÓÃdvyÃkriyate bÅjÃdiva v­k«a÷ / so 'yaæ vyÃk­tÃvyÃk­tarÆpa÷ saæsÃro 'vidyÃvi«aya÷;kriyÃkÃrakaphalÃtmakatayà ÃtmarÆpatvenÃdhyÃropita÷ avidyayaiva mÆrtÃmÆrtatadvÃsanÃtmaka÷ / ato vilak«aïo 'nÃmarÆpakarmÃtmako 'dvayo nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvo 'pi kriyÃkÃrakaphalabhedÃdiviparyayeïÃvabhÃsate / ato 'smÃtkriyÃkÃrakaphalabhedasvarÆpÃd etÃvadidamiti sÃdhyasÃdhanarÆpÃdviraktasya kÃmÃdido«akarmabÅjabhÆtÃvidyÃniv­ttaye rajjvÃmiva sarpavij¤ÃnÃpanayÃya brahmavidyà Ãrabhyate / tatra tÃvadaÓvamedhavij¤ÃnÃya'u«Ã và aÓvasya'ityÃdi / tatrÃÓvavi«ayameva darÓanamucyate prÃdhÃnyÃdaÓvasya / prÃdhÃnyaæ ca tannÃmÃÇkitatvÃtkrato÷ prÃjÃpatyatvÃcca / _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,1.1 ## __________ BrhUpBh_1,1.1 u«Ã iti, brÃhmo muhÆrta u«Ã÷ / vaiÓabda÷ smaraïÃrtha÷ prasiddhaæ kÃlaæ smÃrayati / Óira÷ prÃdhÃnyÃt / ÓiraÓca pradhÃnaæ ÓarÅrÃvayavÃnÃm / aÓvasya medhyasya medhÃrhasyayaj¤iyasyopÃ÷ Óira÷ iti sambandha÷ / karmÃÇgasya paÓo÷ saæskartavyatvÃt kÃlÃdid­«Âaya÷ Óira Ãdi«u k«ipyante / prÃjÃpatyatvaæ ca prajÃpatid­«ÂyadhyÃropaïÃt / kÃlalokadevatÃtvÃdhyÃropaïaæ ca prajÃpatitvakaraïaæ paÓo÷ / evaærÆpo hi prajÃpati÷, vi«ïatvÃdikaraïamiva pratimÃdau / sÆryaÓcak«u÷ Óiraso 'nantaratvÃt sÆryÃdhidaivatatvÃcca / vÃta÷ prÃïo vÃyusvÃbhÃvyÃt / vyÃttaæ viv­taæ mukhamagnirvaiÓvÃnarar÷ / vaiÓvÃnara ityagnerviÓe«aïarm / vaiÓvÃnaro nÃmÃgnirviv­taæ mukhamityartho mukhasyÃgnidaivatatvÃt / saævatsara ÃtmÃ, saævatsaro dvÃdaÓamÃsastrayodaÓamÃso vÃ,ÃtmÃÓarÅram / kÃlÃvayavÃnÃæ ca saævatsara÷ ÓarÅraæ cÃtmà "madhyaæ hya«ÃmaÇgÃnÃmÃtmÃ"iti Órute÷ / aÓvasya medhyasyeti sarvatrÃnupaÇgÃrthaæ punarvacanam / dyau÷ p­«ÂhamÆrdhvatvasÃmÃnyÃt / antarik«amudaraæ su«iratvasÃmÃnyÃt p­thivÅ pÃjasyaæ pÃdasyaæ pÃjasyamiti varïavyatyayena, pÃdÃsanasthÃnamityartha÷ / diÓaÓcatasro 'pi pÃrÓve pÃrÓvena diÓÃæ sambandhÃt / pÃrÓvayordiÓÃæ ca saÇkhyÃvai«amyÃdayuktamiti cenna, sarvamukhatvopapatteraÓvasya pÃrÓvÃbhyÃmeva sarvadiÓÃæ sambandhÃdado«a÷ / avÃntaradiÓa ÃgneyyÃdyÃ÷ parÓava÷ pÃrÓvÃsthÅni / ­tavo 'ÇgÃni saævatsarÃvayavatvÃdaÇgasÃdharmyÃt / ahorÃtrÃïi prati«ÂhÃ÷ / bahuvacanÃt prÃjÃpatyadaivapitryamÃnu«Ãïi, prati«ÂhÃ÷ pÃdÃ÷ pratiti«Âhatyetairiti / ahorÃtrairhi kÃlÃtmà pratiti«ÂhatyaÓvasya pÃdai÷ / nak«atrÃïyasthÅni ÓuklatvasÃmÃnyÃt / nabho nabha÷sthà meghà antarÅk«asyodaratvokte÷, mÃæsÃnyudakarudhirasecanasÃmÃnyÃt / Ævadhyaæ udarasthamardhajÅrïamaÓanaæ sikatà viÓli«ÂÃvayavatvasÃmÃnyÃt / sindhava÷ syandanasÃmÃnyannadyo gudà nìyo bahuvacanÃcca / yak­ccaklomÃnaÓca h­dayasyÃdhasthÃddak«iïottarau mÃæsakhaï¬au / klomÃna iti nityaæ bahuvacanamekasminneva / parvatÃ÷ kÃÂhinyÃducchritatvÃcca / o«adhayaÓca k«udrÃ÷ sthÃvarà vanaspatayo mahÃnto lomÃni keÓÃÓca yathÃsambhavam / udyannudgacchanbhavati savità ÃmadhyÃhnÃdaÓvasya pÆrvÃrdho nÃmerÆrdhvamityartha÷ / nimlocannastaæ yannÃmadhyÃhnÃjjaghanÃrdho 'parÃrdha÷ pÆrvÃparatvasÃdharmyÃt / yadvij­mbhate gÃtrÃïi vinÃmayati vik«ipati tadvidyotate vidyotanaæ mukhaghanavidÃraïasÃmÃnyÃt / yadvidhÆnute gÃtrÃïi kampayati tatstanayati garjanaÓabdhasÃmÃnyÃt / yanmehati mÆtraæ karotyaÓvastadvar«ati var«aïaæ tat secanasÃmÃnyÃt / vÃgeva Óabda evÃsyÃÓvasya vÃgiti, nÃtra kalpanetyartha÷ //1// aharvà iti / sÃvarïarÃjatau mahimÃkhyau grahÃvaÓvasyÃgrata÷ p­«ÂhataÓca sthÃpyete tadvi«ayamidaæ darÓanam-- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,1.2 ## __________ BrhUpBh_1,1.2 aha÷ sauvarïo graho dÅptisÃmÃnyÃdvai / aharaÓvaæ purastÃnmahimÃnvajÃyateti katham? aÓvasya prajÃpatitvÃt / prajÃpatirhyÃdityÃdilak«aïo 'hnà lak«yate / aÓvaæ lak«ayitvÃjÃyata sauvarïo mahimà graho v­k«amanu vidyotate vidyuditi yadvat / tasya grahasya pÆrve pÆrva÷ samudre samudro yonirvibhaktivyatyayena / yonirityÃsÃdanasthÃnam / tathà rÃtrÅ rÃjate graho varïasÃmÃnyÃjjaghanyatvasÃmÃnyÃdvà / enamaÓvaæ paÓcÃtp­«Âato mahimÃnvajÃyata, tasyÃpare samudre yoni÷ / mahimà mahattvÃt / aÓvasya hi vibhÆtire«Ã yatsauvarïo rÃjataÓca grahÃvubhayata÷ sthÃpyete / tÃvetau vai mahimÃnau mahimÃkhyau grahÃvaÓvamabhita÷ sambabhÆvaturuktalak«aïÃveva sambhÆtau / itthamasÃvaÓvo mahatvayukta iti punarvacanaæ stutyartham / tathà ca hayo bhÆtvetyÃdi stutyarthameva / hayo hinotergatikarmaïo viÓi«Âagatirityartha÷ / jÃtaviÓe«o và / devÃnavahad devatvamagamayatprajÃpatitvÃt / devÃnÃæ và vo¬hÃbhavat / natu nindaiva vÃhanatvam / nai«a do«a÷, vÃhanatvaæ svÃbhÃvikamaÓvasya / svÃbhÃvikatvÃducchrÃyaprÃptirdevÃdisambandho 'Óvasyeti stutirevai«Ã / tathà vÃjyÃdayo jÃtiviÓe«Ã÷ / vÃjÅ bhÆtvà gandharvÃnavahadityanu«aÇga÷ / tathÃrvà bhÆtvÃsurÃn / aÓvo bhÆtvà manu«yÃn / samudra eveti paramÃtmà bandhubandhanaæ badhyate 'sminniti / samudro yoni÷ kÃraïamutpattiæ prati / evamasau Óuddhayoni÷ Óuddhasthitiriti stÆyate / apsu yonirvà aÓva÷ iti Órute÷ prasiddha eva và samudro yoni÷ //2// ## athÃgneraÓvamedhopayogikasyotpattirucyate / tadvi«ayadarÓanavivak«ayaivotpatti÷ stutyarthà / _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,2.1 ## __________ BrhUpBh_1,2.1 naiveha ki¤canÃgra ÃsÅt / iha saæsÃramaï¬ale ki¤cana ki¤cidapi nÃmarÆpapravibhaktaviÓe«aæ naivÃsÅd na babhÆva agre prÃgutpattermanÃde÷ / kiæ ÓÆnyameva syÃt"naiveha ki¤cana"iti Órute÷ / na kÃryaæ kÃraïaæ vÃsÅt / utpatteÓca, utpadyate hi ghaÂa÷, ata÷ prÃgutpatterghaÂasya nÃstitvam / nanu kÃraïasya na nÃstitvaæ m­tpiï¬ÃdidarÓanÃt / yannopalabhyate tasyaiva nÃstità / astu kÃryasya na tu kÃraïasya, upalampamÃnatvÃt / na÷ prÃgutpatte÷ sarvÃnupalambhÃt / anupalabdhiÓcedabhÃvahetu÷ sarvasya jagata÷ prÃgutpatterna kÃraïaæ kÃryaæ vopalabhyate / tasmÃtsarvasyaivÃbhÃvo 'stu / na÷"m­tyunaivedamÃv­tamÃsÅt"iti Órute÷ / yadi hi ki¤cidapi nÃsÅd yenÃvriyate yaccÃvriyate tadà nÃvak«yat'm­tyunaivedamÃv­tam'iti / na hi bhavati gaganakusumacchanno vandhyÃputra iti / bravÅti ca'm­tyunaivedamÃv­tamÃsÅt'iti, tasmÃdyenÃv­taæ kÃraïena, yaccÃv­taæ kÃryaæ prÃgutpattestadubhayamÃsÅt, Órute÷ prÃmÃïyÃdanumeyatvÃcca / anumÅyate ca prÃgutpatte÷ kÃryakÃraïayorastitvam;kÃryasya hi sato jÃyamÃnasya kÃraïe satyutpattidarÓanÃt, asati cÃdarÓanÃt / jagato 'pi prÃgutpatte÷ kÃraïÃstitvamanumÅyate ghaÂÃdikÃraïÃstitvavat / ghaÂÃdikÃraïasyÃpyasattvameva, anupam­dya m­tpiï¬Ãdikaæ ghaÂÃdyanutpatteriti cet? na;m­dÃde÷ kÃraïatvÃt / m­tsuvarïÃdi hi tatra kÃraïaæ ghaÂarucakÃde÷, na piï¬ÃkÃraviÓe«a÷, tadabhÃve bhÃvÃt / asatyapi piï¬ÃkÃraviÓe«e m­tsuvarïÃdikÃraïadravyamÃtrÃdeva ghaÂarucakÃdikÃryotpattird­Óyate / tasmÃnna piï¬ÃkÃraviÓe«e ghaÂarucakÃdikÃraïam / asati tu m­tsuvarïÃdidravye ghaÂarucakÃdirna jÃyata iti m­tsuvarïÃdidravyameva kÃraïam, na tu piï¬ÃkÃraviÓe«a÷ / sarvaæ hi kÃraïaæ kÃryamutpÃdayatpÆrvotpannasyÃtmakÃryasya tirodhÃnaæ kurvatkÃryÃntaramutpÃdayati, ekasminkÃraïe yugapadanekakÃryavirodhÃt / na ca pÆrvakÃryopamamarde kÃraïasya svÃtmopamarde bhavati / tasmÃtpiï¬Ãdyupamarde kÃryotpattidarÓanamahetu÷ prÃgutpatte÷ kÃraïÃsattve÷ / piï¬Ãdivyatirekeïa m­dÃderasattvÃdayuktamiti cet-piï¬ÃdipÆrvakÃryopamarde m­dÃdikÃraïaæ nopam­dyate, ghaÂÃdikÃryÃntare 'pyanuvartate ityetadayuktam;piï¬aghaÂÃdivyatirekeïa m­dÃdikÃraïasyÃnupalambhÃditi cet? na, m­dÃdikÃraïÃnÃæ ghaÂÃdyutpattau piï¬Ãdiniv­ttÃvanuv­ttidarÓanÃt / sÃd­ÓyÃdanvayadarÓanaæ na kÃraïÃnuv­tteriti cenna, piï¬ÃdigatÃnÃæ m­dÃdyavayavÃnÃmeva ghaÂÃdau pratyak«atve 'numÃnÃbhÃsÃtsÃd­ÓyÃdikalpanÃnupapatte÷ / na ca pratyak«ÃnumÃnayorviruddhÃvyabhicÃritÃ,pratyak«apÆrvakatvÃdanumÃnasya sarvatraivÃnÃÓvÃsaprasaÇgÃt / yadi ca k«aïikaæ sarvaæ tadevedamiti gamyamÃnaæ tadbuddherapyanyatadbuddhyapek«atve tasyà apyanyatadbuddhyapek«atvamityanavasthÃyÃæ tatsad­Óamidamityasyà api buddherm­pÃtvÃtsarvatrÃnÃÓvÃsataiva / tadidambuddhyorapi kartrabhÃve sambandhÃnupapatti÷ / sÃd­ÓyÃttatsambandha iti cenna, tadidambuddhyoritaretaravi«ayatvÃnupapatte÷ / asati cetaretaravi«ayatve sÃd­ÓyagrahaïÃnupapatti÷ / asatyeva sÃd­Óye tadbuddhiriti cenna, tadidambuddhyorapi sÃd­Óyabuddhivadasadvi«ayatvaprasaÇgÃt / asadvi«ayatvameva sarvabuddhÅnÃmastviti cenna, buddhibuddherapyasadvi«ayatvaprasaÇgÃt / tadapyastviti cenna, sarvabuddhÅnÃæ m­«Ãtve 'satyabuddhyanupapatte÷ / tasmÃdasadetatsÃd­ÓyÃttadbuddhiriti / ata÷ siddha÷ prÃkkÃryotpatte÷ kÃraïasadbhÃva÷ / kÃryasya cÃbhivyaktiliÇgatvÃt / kÃryasya ca sadbhÃva÷ prÃgutpatte÷ siddha÷ / kathamabhivyaktiliÇgatvÃdabhivyaktiliÇgamasyeti / abhivyakti÷ sÃk«Ãdvij¤ÃnÃlambanatvaprÃpti÷ / yadvi loke prÃv­taæ tama Ãdinà ghaÂÃdivastu tadÃlokÃdinà prÃvaraïatiraskÃreïa vij¤Ãnavi«ayatvaæ prÃpnuvatprÃksadbhÃvaæ na vyabhicarati / tathedamapi jagatprÃgutpatterityavagacchÃma÷ / na hyavidyamÃno ghaÂa udite 'pyÃditye upalabhyate / na te 'vidyamÃnatvÃbhÃvÃdupalabhyetaiveti cet / na hi tava ghaÂÃdikÃryaæ kadÃcidapyavidyamÃnamityudite Ãditye upalabhyetaiva m­tpiï¬e 'sannihite tamÃdyÃvaraïe cÃsati vidyamÃnatvÃditi cet? na, dvividhatvÃdÃvaraïasya / ghaÂÃdikÃryasya dvividhaæ hyÃvaraïaæ m­dÃdÃravibhaktasya tama÷ku¬yÃdi prÃÇm­do 'bhivyakterm­dÃdyavayavÃnÃæ piï¬ÃdikÃryÃntararÆpeïa saæsthÃnam / tasmÃtprÃgutpattervidyamÃnasyaiva ghaÂÃdikÃryasya Ãv­tatvÃdanupalabdhi÷ / na«ÂotpannabhÃvÃbhÃvaÓabdapratyayabhedastu abhivyÃktatirobhÃvayordvividhatvÃpek«a÷ / piï¬akapÃlÃderÃvaraïavailak«aïyÃdayuktamiti cet? tama÷ku¬yÃdi hi ghaÂÃdyÃvaraïaæ ghaÂÃdibhinnadeÓaæ d­«Âaæ na tathà ghaÂÃdibhinnadeÓe d­«Âe piï¬akapÃle / tasmÃt piï¬akapÃlasaæsthÃnayorvidyamÃnasyaiva ghaÂasyÃv­tatvÃd anupalabdhirityayuktam Ãvaraïadharmavailak«aïyÃditi cet? na k«ÅrodakÃde÷ k«ÅrÃdyÃvaraïenaikadeÓatvadarÓanÃt / ghaÂÃdikÃrye kapÃlacÆrïÃdyavayavÃnÃmantarbhÃvÃdanÃvaraïatvamiti cenna, vibhaktÃnÃæ kÃryÃntaratvÃdÃvaraïatvopapatte÷ / ÃvaraïÃbhÃva eva yatna÷ kartavya iti cet? piï¬akapÃlÃvasthayorvidyamÃnameva ghaÂÃdikÃryamÃv­tatvÃnnobhalabhyata iti ced ghaÂÃdikÃryÃrthinà tadÃvaraïavinÃÓa eva yatna÷ kartavyo na ghaÂÃdyutpattau? na caitadasti, tasmÃdayuktaæ vidyamÃnasyaivÃv­tatvÃdanupalabdhiriti cet? na aniyamÃt / na hi vinÃÓamÃtraprayatnÃdeva ghaÂÃdyabhivyaktirniyatà / tamÃdyÃv­te ghaÂÃdau pradÅpÃdyutpattau prayatnadarÓanÃt / so 'pi tamonÃÓÃyaiveti cet? dÅpÃdyutpattÃvapi ya÷ prayatna÷ so 'pi tamastiraskaraïÃya tasminna«Âe ghaÂa÷ svayamevopalabhyate / na hi ki¤cidÃdhÅyate iti cet? na, prakÃÓavato ghaÂasyopalabhyamÃnatvÃt / yathà prakÃÓaviÓi«Âo ghaÂa upalabhyate na tathà prÃkpradÅpakaraïÃt / tasmÃnna tamastiraskÃrÃyaiva pradÅpakaraïaæ kiæ tarhi? prakÃÓavattvaya / prakÃÓavattvenaivopalabhyamÃnatvÃt / kvacidÃvaraïavinÃÓe 'pi yatna÷ syÃt, yathà ku¬yÃdivinÃÓe / tasmÃnna niyamo 'styabhivyaktarthinÃvaraïavinÃÓa eva yatna÷ kÃrya iti / niyamÃtmarthavattvÃcca / kÃraïe vartamÃnaæ kÃryaæ kÃryÃntarÃïÃmÃvaraïamityavocÃma / tatra yadi pÆrvÃbhivyaktasya kÃryasyapiï¬asyavyavahitasya và kapÃlasya vinÃÓa eva yatna÷ kriyeta, tadà vidalacÆrïÃdyapi kÃryaæ jÃyeta / tenÃpyÃv­to ghaÂo nopalabhyata iti puna÷ prayatnÃntarapek«aiva / tasmÃd ghaÂÃdyabhivyaktyarthino niyata eva kÃrakavyÃpÃror'thavÃn / tasmÃtprÃgutpatterapi tadeva kÃryam / atitÃnÃgatapratyayabhedÃcca / atÅto ghaÂo 'nÃgato ghaÂa ityetayoÓca pratyayorvartamÃnaghaÂapratyayavanna nirvi«ayatvaæ yuktam;anÃgatÃrthiprav­tteÓca / na hyasatyarthitayà prav­ttirloke d­«Âà / yoginÃæ cÃtÅtÃnÃgataj¤Ãnasya satyatvÃt / asaæÓcedbhavi«yadghaÂa aiÓvarambhavi«yadghaÂavi«ayaæ pratyak«aj¤Ãnaæ mithyà syÃt na ca pratyak«amupacaryate / ghaÂasadbhÃvehyanumÃnamavocÃma / viprati«edhÃcca / yadi ghaÂo bhavi«yatÅti kulÃlÃdi«u vyÃpriyamÃïe«u ghaÂÃrthaæ pramÃïena niÓcitaæ yena ca kÃlena ghaÂasya sambandho bhavi«yatÅtyucyate, tasminneva kÃle ghaÂo 'sanniti viprati«iddhamabhidhÅyate / bhavi«yanaghaÂo 'sanniti, na bhavi«yatÅtyartha÷ / ayaæ ghaÂo na vartata iti yadvat / atha prÃgutpatterghaÂo 'sannityucyeta, ghaÂÃrtha prav­tte«u kulÃlÃdi«u tatra yathà vyÃpÃrarÆpeïa vartamÃnÃstÃvatkulÃlÃdaya÷, tathà ghaÂo na vartata ityasacchabdasyÃrthaÓcenna virudhyate / kasmÃt? svena hi bhavi«yadrÆpeïa ghaÂo vartate / na hi piï¬asya vartamÃnatà kapÃlasya và ghaÂasya bhavati / na ca tayorbhavi«yattà ghaÂasya / tasmÃtkulÃlÃdivyÃpÃravartamÃnatÃyÃæ prÃgutpatterghaÂo 'sanniti na virudhyate / yadi ghaÂasya yatsvaæ bhavi«yattÃkÃryarÆpaæ tatpratipidhyeta, tatpratipedhe virodha÷ syÃt / na tu tadbhavÃnprati«edhati / na ca sarve«Ãæ kriyÃvatÃæ kÃrakÃïÃmekaiva vartamÃnatà bhavi«yattvaæ và / api ca caturvidhÃnÃmabhÃvÃnÃæ ghaÂasyetaretarÃbhÃvo ghaÂÃdanyo d­«Âo yathà ghaÂÃbhÃva÷ paÂÃdireva na ghaÂasvarÆpameva / na ca ghaÂÃbhÃva÷ sanpaÂo 'bhÃvÃtmaka÷, kiæ tarhi? bhÃvarÆpa eva / evaæ ghaÂasya prÃkpradhvaæsÃtyantÃbhÃvanÃmapi ghaÂÃdanyatvaæ syÃt / ghaÂena vyapadiÓyamÃnatvÃd ghaÂasyetaretarÃbhÃvavat / tathaiva bhÃvÃtmakatÃbhÃvÃnÃm / evaæ ca sati ghaÂasya prÃgabhÃva iti na ghaÂasvarÆpameva prÃgutpatternÃsti / atha ghaÂasya prÃgabhÃva iti ghaÂasya yatsvarÆpaæ tadevocyeta ghaÂasyetivyapadeÓÃnupapatti÷ / atha kalpayitvà vyapadiÓyeta ÓilÃputrakasya ÓarÅramiti yadvat, tathÃpi ghaÂasya prÃgabhÃva iti kalpitasyaivÃbhÃvasya ghaÂena vyapadeÓo na ghaÂasvarÆpasyaiva / athÃrthÃntaraæ ghaÂÃd ghaÂasyÃbhÃva iti, uktottarametat / ki¤cÃnyatprÃgutpatte÷ ÓaÓavi«ÃïavadabhÃvabhÆtasya ghaÂasya svakÃraïasattÃsambandhÃnupapatti÷, dvini«ÂhatvÃtsambandhasya ayutasiddhÃnÃmado«a iti cenna, bhÃvÃbhÃvayorayutasiddhatvÃnupapatte÷ / bhÃvÃbhÆtayorhi yutasiddhatÃyutasiddhatà và syÃnna tu bhÃvÃbhÃvayorabhÃvayorvà / tasmÃtsadeva kÃryaæ prÃgutpatteriti siddham / kiællak«aïena m­tyunÃv­tamityata Ãha-aÓanÃyayà aÓitumicchà aÓanÃyà saiva? m­tyorlak«aïaæ tayà lak«itena m­tyunÃÓanÃyayà / kathamaÓanÃyà m­tyu÷? ityucyate-- aÓanÃyà hi m­tyu÷ / hiÓabdena prasiddhaæ hetumavadyotayati / yo hyaÓitumicchati so 'ÓanÃyÃnantarameva hanti jantÆn, tenÃsÃvaÓanÃyayà lak«yate m­tyurityaÓanÃyà hÅtyÃha / buddhyÃtmano 'ÓanÃyà dharma iti sa e«a buddhyavastho hiraïyagarbho m­tyurityucyate / tena m­tyunedaæ kÃryamÃv­tamÃsÅt / yathà piï¬Ãvasthayà m­dà ghaïÂÃdaya Ãv­tÃ÷ syuriti tadvat / tanmano 'kuruta / taditi manaso nirdeÓa÷ / sa prak­to m­tyurvak«yamÃïakÃryasis­k«ayà tatkÃryÃlocanak«amaæ mana÷ÓabdavÃcyaæ saækalpÃdilak«aïamanta÷karaïamakuruta k­tavÃn / kenÃbhiprÃyeïa mano 'karot? ityucyate-ÃtmanvÅ ÃtmavÃn syÃæ bhaveyam / ahamanenÃtmanà manasà manasvÅ syÃmityabhiprÃya÷ / sa prajÃpatirabhivyaktena manasà samanaska÷ sannarcannarcayanpÆjayan ÃtmÃnameva k­tÃrtho 'smÅtyacaraccaraïamakarot / tasya prajÃpaterarcata÷ pÆjayata Ãpo rasÃtmikÃ÷ pÆjÃÇgabhÆtà ajÃyantotpannÃ÷ / atrÃkÃÓaprabh­tÅnÃæ trayÃïÃmutpattyanantaramiti vaktavyam, ÓrutyantarasÃmarthyÃdvikalpÃsambhavÃcca s­«Âikramasya / arcate pÆjÃæ kurvate vai me mahyaæ kamudakamabhÆdityevamamanyata yasmÃnm­tyu÷, tadeva tasmÃdeva hetorarkasya agneraÓvamedhakratvaupayogikasyÃrkatvam arkatve heturityartha÷ / agnerarkanÃmanirvacanametet / arcanÃtsukhahetupÆjÃkaraïÃd apsambandhÃcca agneretadgauïaæ nÃmÃrka iti / ya evaæ yathoktamarkasyÃrkatvaæ veda jÃnÃti kamudakaæ sukhaæ và nÃmasÃmÃnyÃt / ha và ityavatÃraïÃrthau / bhavatyeveti / asmai evaævide evaævidarthaæ bhavati //1// ka÷ punarasÃvarka÷? ityucyate- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,2.2 #<Ãpo và arka÷ | tad yad apÃæ Óara ÃsÅt tat samahanyata | sà p­thivy abhavat | tasyÃm aÓrÃmyat | tasya ÓrÃntasya taptasya tejoraso niravartatÃgni÷ || BrhUp_1,2.2 ||># __________ BrhUpBh_1,2.2 Ãpo vai yà arcanÃÇgabhÆtÃstà evÃrko 'gnerarkasya hetutvÃt / apsu cÃgni÷ prati«iÂhita iti / na puna÷ sÃk«ÃdevÃrkastÃ÷, tÃsÃmaprakaraïÃt, agneÓca prakaraïam / vak«yati ca'ayamagnirarka÷'(b­ha.u.1 / 2 / 7) iti / tattatra yadapÃæ Óara iva Óaro dadhna iva maï¬abhÆtamÃsÅttatsamahanyata saÇgÃtamÃpadyata tejasà bÃhyÃnta÷pacyamÃnam / liÇgavyatyayena và yo '«Ãæ Óara÷ samahanyateti / sà p­thivyabhavatsa saæghÃto yeyaæ p­thivÅ sÃbhavat / tÃbhyo 'dbhayo aï¬amabhinirv­ttamityartha÷ / tasyÃæ p­thivyÃmutpÃditÃyÃæ sa m­tyu prajÃpatiraÓrÃmyacchramayukto babhÆva / sarvo hi loka÷ kÃrya k­tvà ÓrÃmyati / prajÃpataÓcatanmahatkÃryaæ yatp­thivÅsarga÷ / kiæ tasya ÓrÃntasya? ityucyate tasya ÓrÃntasya taptasya khinnasya tejorasasteja eva rasastejoraso rasa÷ sÃro niravartata prajÃpatiÓarÅrÃnni«krÃnta ityartha÷ / ko 'sau ni«krÃnta? agni÷ / so 'ï¬asyÃntarviràprajÃpati÷ prathamaja÷ kÃryakaraïasaæghÃtavÃn jÃta÷ / sa vai ÓarÅri prathama÷ iti smaraïÃt //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,2.3 ## __________ BrhUpBh_1,2.3 sa ca jÃta÷ prajÃpatistredhà triprakÃramÃtmÃnaæ svayameva kÃryakaraïasaæghÃtaæ vyakuruta vyabhajadityetat / kathaæ tredhÃ? ityÃha Ãdityaæ t­tÅyamagnivÃyvapek«ayà trayÃïÃæ pÆraïam akurutetyanuvartate / tathÃgnyÃdityÃpek«ayà vÃyuæ t­tÅyam / tathà vÃyvÃdityÃpek«ayÃgniæ t­tÅyamiti dra«Âavyam / sÃmarthyasya tulyatvÃttrayÃïÃæ saækhyÃpÆraïatve / sa e«a prÃïa÷ sarvabhÆtÃnÃmÃtmÃpy agnivÃyvÃdityarÆpeïa viÓe«ata÷ svenaiva m­tyvÃtmanà tredhà vihito vibhakto na viràsvarÆpopamardanena / tasyÃsya prathamajasyÃgneraÓvamedhopayogikasyÃrkasya virÃjaÓcityÃtmakasya aÓvasyeva darÓanamucyate / sarvà hi pÆrvoktotpattirasya stutyarthetyavocÃmaitthamasau Óuddhajanmeti / tasya prÃcÅ dikÓiro viÓi«ÂatvasÃmÃnyÃt / asau cÃsau caiÓÃnyÃgneyyau Årmau bÃhÆ / Årayatergatikarmaïa÷ / athÃsyÃgne÷ pratÅcÅ dikpucchaæ jaghanyobhÃga÷, prÃÇmukhasya pratyagdiksambandhÃd / asau cÃsau ca vÃyavyanair­tyau sakthyausakthinÅ p­«ÂhakoïatvasÃmÃnyÃt / dak«iïà codÅcÅ ca pÃrÓe ubhayadiksambandhasÃmÃnyÃt / dyau÷ p­«Âhamantarik«amudaramiti pÆrvavat / iyamura÷ adhobhÃgasÃmÃnyÃt / sa e«o 'gni prajÃpatirÆpo lokÃdyÃtmako 'gnirapsu prati«Âhita÷"evamime lokà apsvanta÷"iti Órute÷ / yatra kka ca yasminkasmiæÓcideti gacchati tadeva tatraiva pratiti«Âhati sthitiæ labhate / ko 'sau? evaæ yathoktamapsu prati«ÂhitatvamagnevidvÃnvijÃnan guïaphalametat //3// yo 'sau m­tyu÷ so 'bÃdikrameïÃtmanÃtmÃnam aï¬asyÃnta÷ kÃryakaraïasaæghÃtavantaæ virÃjamagnimas­jata, tredhà cÃtmÃnamakurutetyuktam / sa kiævyÃpÃra÷ sannas­jata? ityucyate- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,2.4 ## __________ BrhUpBh_1,2.4 sa m­tyurakÃmayata kÃmitavÃn / kim? dvitÅyo me mamÃtmà ÓarÅraæ yenÃhaæ ÓarÅrÅ syÃæ sa jÃyetotpadyeta ityevametadakÃmayata / sa evaæ kÃmayitvà manasà pÆrvotpannena vÃcaæ lak«aïÃæ mithunaæ dvandvabhÃvaæ samabhavatsambhavanaæ k­tavÃnmanasà trayÅmÃlocitavÃn / trayÅvihitaæ s­«Âikramaæ manasÃnvÃlocayadityartha÷ / ko 'sau? aÓanÃyayà lak«ito m­tyu÷ / aÓanÃyà m­tyurityuktam / tameva parÃm­Óatyanyatra prasaÇgo mà bhÆditi / tadyadreta ÃsÅt-tattatra mithune yadreta ÃsÅt, prathamaÓarÅriïa÷ prajÃpaterutpattau kÃraïaæ reto bÅjaæ j¤ÃnakarmarÆpam,trayyÃlocanÃyÃæ yadd­«ÂavÃnÃsÅjjanmÃntarak­tam;tadbhÃvabhÃvito 'pa÷ s­«Âvà tena retasà bÅjenÃpsvanupraviÓya aï¬arÆpeïa garbhÅbhÆta÷ sa saævatsaro 'bhavat, saævatsarakÃlanirmÃtà saævatsara÷ prajÃpatirabhavat / na ha, purà pÆrvam, tatastasmÃtsaævatsarakÃlanirmÃtu÷ prajÃpate÷, saævatsara÷ kÃlo nÃma nÃsa na babhÆva ha / taæ saævatsarakÃlanirmÃtÃramantargarbhaprajÃpatim, yÃvÃniha prasiddha÷ kÃla etÃvantametÃvatsaævatsaraparimÃïaæ kÃlamabibha÷ bh­tavÃnm­tyu÷ / yÃvÃnsaævatsara iha prasiddha÷, tata÷ parastÃtkiæ k­tavÃn? tametÃvata÷ kÃlasya saævatsaramÃtrasya parastÃd Ærdhvamas­jata s­«ÂavÃn, aï¬amabhinadityartha÷ tamevaæ kumÃraæ jÃtamagniæ prathamaÓarÅriïam, aÓanÃyavattvÃnm­tyurabhivyÃdadÃnmukhavidÃraïaæ k­tavÃnattum;sa ca kumÃro bhÅta÷ svÃbhÃvikyÃvidyayà yukto bhÃïityevaæ Óabdamakarot / saiva vÃgabhavat, vÃk-Óabdo 'bhavat //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,2.5 ## __________ BrhUpBh_1,2.5 sa aik«ata-sa evaæ bhÅtaæ k­taravaæ kumÃraæ d­«Âvà m­tyuraik«atek«itavÃn aÓanÃyÃvÃnapi-yadà kadÃcidvà imaæ kumÃramapimaæsye-abhipÆrvomanyatirhiæsÃrtha÷-hiæsi«ya ityartha÷;kanÅyo 'nnaæ kari«ye kanÅyo 'lpamannaæ kari«ya iti / evamÅk«itvà tadbhak«aïÃdupararÃma bahu hyannaæ kartavyaæ dÅrghakÃlabhak«aïÃya na÷ kanÅya÷ / tadbhak«aïe hi kanÅyo 'nnaæ syÃdbÅjabhak«aïa iva sasyÃbhÃva÷ / sa evamprayojanamannabÃhulyamÃlocya tayyaiva trayyà vÃcà pÆrvoktayà tenaiva cÃtmanà manasà mithunÅbhÃvamÃlocanamupagamyopagamyedaæ sarvaæ sthÃvaraæ jaÇgamaæ cÃs­jata yadidaæ ki¤cayatki¤cedam / kiæ tat? ­co yajÆæ«i sÃmÃni chandÃæsi ca saptagÃyatryÃdÅdÅni stotraÓastrÃdikarmÃÇgabhÆtÃæstrividhÃn mantrÃngÃyatryÃdicchandoviÓi«ÂÃn yaj¤ÃæÓca tatsÃdhyÃnprajÃstatkartrÅ÷ paÓÆæÓca grÃmyÃnÃraïyÃnkarmasÃdhanabhÆtÃn / nanu trayyà mithunÅbhÆtayÃs­jatetyuktam, ­gÃdÅneha kathamas­jateti? nai«a do«a÷, manasastvavyakto 'yaæ mithunÅbhÃvastrayyÃ, bÃhyastu ­gÃdÅnÃæ vidyamÃnÃnÃmeva karmasu viniyogabhÃvena vyaktÅbhÃva÷ sarga iti / sa prajÃpatirevamannav­ddhiæ buddhvà yadyadeva kriyÃsÃdhanaæ phalaæ và ki¤cidas­jata tattadattuæ bhak«ayitumadhriyata dh­tavÃnmana÷ / sarvaæ k­tsnaæ vai yasmÃdattÅti tattasmÃdaditeraditinÃmno m­tyoradititvaæ prasiddham / tathà ca mantra÷-"aditirdyairaditirantarik«amaditirmÃtà sa pitÃ"(yaju÷.saæ.25 / 23) ityÃdi÷ / sarvasyaitasya jagato 'nnabhÆtasyÃttà sarvÃtmanaivabhavatyanyathà virodhÃt / na hi kaÓcitsarvasyaiko 'ttà d­ÓyatetasmÃtsarvÃtmà bhavatÅtyartha÷ / sarvamasyÃnnaæ bhavati;ata eva sarvÃtmano hyattu÷ sarvamannaæ bhavatÅtyupapadyate / ya evametadyathoktamaditerm­tyo÷ prajÃpate÷ sarvasya adanÃdadititvaæ veda tasyaitat phalam //5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,2.6 ## __________ BrhUpBh_1,2.6 so 'kÃmayatetyaÓvÃÓvamedhayornirvacanÃrthamidamÃha- bhÆyasà mahatà yaj¤ena bhÆya÷ punarapi yaj¤eyeti / janmÃntarakaraïÃpek«ayà bhÆya÷- Óabda÷ / sa prajÃpati÷ janmÃntare 'ÓvamedhenÃyajata / sa tadbhÃvabhÃvita eva kalpÃdau vyÃvartata / so 'ÓvamedhakriyÃkÃrakaphalÃtmatvena nirv­tta÷ sannakÃmayata bhÆyasà yaj¤ena bhÆyo yajeyeti / evaæ mahatkÃryaæ kÃmayitvà lokavadaÓrÃmyat / sa tapo 'tapyata / tasya ÓrÃntasya taptasyeti pÆrvavat, yaÓo vÅryamudakrÃmaditi / svayameva padÃrthamÃha- prÃïÃÓcak«urÃdayo vai yaÓo yaÓohetutvÃt te«u hi yatsukhyÃtirbhavati, tathà vÅryaæ balamasmi¤ÓarÅre / tadevaæ prÃïalak«aïaæ yaÓo vÅryamudakrÃmadutkrÃntavat / tadevaæ yaÓovÅryabhÆte«u prÃïe«ÆtkrÃnte«u ÓarÅrÃnni«krÃnte«u taccharÅraæ prajÃpate÷ ÓvayitumucchÆnabhÃvaæ gantumadhriyatÃmedhyaæ cÃbhavat tasya prajÃpate÷ ÓarÅrÃnnirgatasyÃpi tasminneva ÓarÅre mana ÃsÅdyathà kasyacitpriye vi«aye dÆraæ gatasyÃpi mano bhavati tadvat //6// sa tasminneva ÓarÅre gatamanÃ÷ sankimakarot? ityucyate- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,2.7 ## __________ BrhUpBh_1,2.7 so 'kÃmayata, katham? medhyaæ medhÃrha yaj¤iyaæ me mamedaæ ÓarÅraæ syÃt / ki¤ca ÃtmanvyÃtmavÃæÓcÃnena ÓarÅreïa ÓarÅravÃnsyÃmiti prÃviveÓa / yasmÃttaccharÅraæ tadviyogÃdgatayaÓorvÅryaæ sad aÓvad aÓvayat tatastasmÃdaÓva÷ samabhavat / tato 'ÓvanÃmà prajÃpatireva sÃk«Ãditi stÆyate / yasmÃcca punastatpraveÓÃdgatayaÓovÅryatvÃdamedhyaæ sanmedhyamabhÆttadeva tasmÃdevÃÓvamedhasyÃÓvamedhanÃmna÷ kratoraÓvamedhatvam aÓvamedhanÃmalÃbha÷ / kriyÃkÃrakaphalÃtmako hi kratu÷ / sa ca prajÃpatireveti stÆyate / kratunirvartakasyÃÓvasya pajÃpatitvamuktam'u«Ã và aÓvasya medhasya'ityÃdinà / tasyaivÃÓvasya medhyasya prajÃpatisvarÆpasyÃgneÓca yathoktasya kratuphalÃtmarÆpatayà samasyopÃsanaæ vidhÃtavyamityÃrabhyate / pÆrvatra kriyÃpadasyavidhÃyakasyÃÓrutatvÃt kriyÃpadÃpek«atvÃcca prakaraïasya ayamartho 'vagamyate / e«a ha aÓvamedhaæ kratuæ veda ya enamevaæ veda, ya÷ kaÓcidenamaÓvamagnirÆpamarkaæ ca yathoktamevaæ vak«yamÃïena samÃsena padarÓyamÃnena viÓe«aïena viÓi«Âaæ veda, sa e«o 'Óvamedhaæ veda nÃnya÷ / tasmÃdevaæ veditavya ityartha÷ / katham? tatra paÓuvi«ayameva tÃvaddarÓanamÃha / tatra prajÃpatirbhÆyasà yaj¤ena bhÆyo yajeyeti kÃmayitvà ÃtmÃnameva paÓuæ medhyaæ kalpayitvà taæ paÓumanavarudhyaivots­«Âaæ paÓumavarodhamak­tyaiva muktapragrahamamanyatÃcintayat / taæ saævatsarasya pÆrïasya parastÃdÆrdhvamÃtmane ÃtmÃrthamÃlabhata- prajÃpatidevatÃkatvenetyetat- ÃlabhatÃlambhaæ k­tavÃn / paÓÆnanyÃngrÃmyÃnÃraïyÃæÓca devatÃbhyo yathÃdaivataæ pratyauhatpratigamitavÃn / yasmÃccaivaæ prajÃpatiramanyata tasmÃdevamanyo 'pyuktena vidhinÃtmÃnaæ paÓumaÓvaæ medhyaæ kalpayitvÃ- sarvadevatyo 'haæ prok«yamÃïa ÃlabhyamÃnastvahaæ maddevatya eva syÃm, anya itare paÓavo grÃmyÃraïyà yathÃdaivatamanyÃbhyo devatÃbhya Ãlabhyante madavayavabhÆtÃbhya eva- itividyÃt / ata evedÃnÅæ sarvadevatyaæ prok«itaæ prÃjÃpatyamÃlabhante yÃj¤ikÃ÷ / 'evameva ha và aÓvamedho ya e«a tapati'- yastvevaæ paÓusÃdhanaka÷ kratu÷ sa e«a sÃk«ÃtphalabhÆto nirdiÓyata e«a ha và aÓvamedha÷ / ko 'sau? ya eva savità tapati jagadavabhÃsayati tejasà / tasyÃsya kratuphalÃtmana÷ saævatsara÷ kÃlaviÓe«a÷, Ãtmà ÓarÅraæ tannirvartyatvÃtsaævatsarasya / tasyaiva kratvÃtmana÷, agnisÃdhyatvÃcca phalasya kratutvarÆpeïaiva nirdeÓa÷, ayaæ pÃrthivo 'gnirarka÷ sÃdhanabhÆta÷ / tasya cÃrkasya kratau cityasyeme lokÃstrayo 'yopyÃtmÃna÷ ÓarÅrÃvayavÃ÷ / tathà ca vyÃkhyÃtaæ'tasya prÃcÅ dik'ityÃdinà / tÃvagnyÃdityÃvetau yathÃviÓe«itÃvarkÃÓvamedhau kratuphale / arko ya÷ pÃrthivo 'gni÷ sa sÃk«ÃtkraturÆpa÷ kriyÃtmaka÷ / kratoragnisÃdhyatvÃttadrÆpeïaiva nirdeÓa÷ / kratusÃdhyatvÃcca phalasya kraturÆpeïaiva nirdeÓa Ãdityo 'Óvamedha iti / tau sÃdhyaisÃdhanau kratuphalabhÆtÃvagnyÃdityau, sà u punarbhÆya ekaiva devatà bhavati / kà sÃ? m­tyureva / pÆrvamapyekaivÃsÅtkriyÃsÃdhanaphalabhedÃya vibhaktà / tathà coktam"sa tredhÃtmÃnaæ vyakuruta" (b­.u.1 / 2 / 3) iti / sà punarapi kriyÃnirv­ttyuttarakÃlamekaiva devatà bhavati m­tyureva phalarÆpa / ya÷ punarevamenamaÓvamedhaæ m­tyumekÃæ devatÃæ veda / ahameva m­tyurasmyaÓvamedha ekà devatà madrÆpà aÓvÃgnisÃdhanasÃdhyeti so 'pajayati punarm­tyuæ punarmaraïaæ sak­nm­tvà punarmaraïÃya na jÃyata ityartha÷ / apajito 'pi m­tyurenaæ punarÃpnuyÃdityÃÓaÇkyÃha- nainaæ m­tyurÃpnoti / kasmÃt? m­tyurasya evaævida Ãtmà bhavati / ki¤ca m­tyureva phalarÆpa÷ sanne tÃsÃæ devatÃnÃmeko bhavati / tasyaitat phalam //7// ## dvayà hetyÃdyasya ka÷ sambandha÷? karmaïÃæ j¤ÃnasahitÃnÃæ parà gatiruktà m­tyvÃtmabhÃvo 'Óvamedhagatyuktyà / athedÃnÅæ m­tyvÃtmabhÃvasÃdhanabhÆtayo÷ karmaj¤Ãnayoryata udbhavastatprakÃÓanÃrthamudgÅthabrÃhmaïamÃrabhyate / nanu m­tyvÃtmabhÃva÷ pÆrvatra j¤Ãnakarmaïo÷ phalamuktam / udgÅthaj¤Ãnakarmaïostum­tyvÃtmabhÃvÃtikramaïaæ phalaæ vak«yati ato bhinnavi«ayatvÃtphalasya na pÆrvakarmaj¤ÃnodbhavaprakÃÓanÃrthamiti cet / nÃyaæ do«a÷;agnyÃdityÃtmabhÃvatvÃdudgÅthaphalasya / pÆrvatrÃpyetadeva phalamuktam'etÃsÃæ devatÃnÃmeko bhavati'iti / nanu'm­tyumatikrÃnta÷'ityÃdi viruddham;na svÃbhÃvikapapmÃsaÇgavi«ayatvÃdatikramaïasya / ko 'sau svÃbhÃvika÷ papmÃsaÇgo m­tyu÷? kuto và tasyodbhava÷? kena và tasyÃtikramaïam? kathaæ vÃ? ityetasyÃrthasya prakÃÓanÃyÃkhyÃyikÃrabhate / katham- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.1 ## __________ BrhUpBh_1,3.1 dvayà dviprakÃrÃ÷ / heti pÆrvav­ttÃvadyodako nipÃta÷ / vartamÃna pradÃpate÷ pÆrvajanmani yad v­ttaæ tadavadyodayati haÓabdena / prÃjÃpatyÃ÷ prajÃpaterv­ttajanmÃvasthasyÃpatyÃni prÃjÃpatyÃ÷ / ke te? devÃÓcÃsurÃÓca / tasyaiva prajÃpate÷ prÃïà vÃgÃdaya÷ / kathaæ punaste«Ãæ devÃsuratvam? ucyate - ÓÃstrajanitaj¤ÃnakarmabhÃvità dyodanÃddevà bhavanti / ta eva svÃbhÃvikapratyak«ÃnumÃnajanitad­«Âaprayojanakarmaj¤ÃnabhÃvità asurÃ÷ / sve«vevÃsu«u ramaïÃt surebhyo và devobhyo 'nyatvÃt / yasmÃcca d­«Âaprayojanaj¤ÃnakarmabhÃvità asurÃ÷, tatastasmÃtkÃnÅyasÃ÷, kÃnÅyÃæsa eva kÃnÅyasÃ÷, svÃrthe 'ïi v­ddhi÷ / kanÅyÃæso 'lpà eva devÃ÷ / jyÃyasà asurÃjyÃyÃnaso 'surÃ÷ / svÃbhÃvikÅ hi karmaj¤Ãnaprav­ttirmahattarà prÃïÃnÃæ ÓÃstrajanitÃyÃ÷ karmaj¤Ãnaprav­tterd­«ÂaprayojanatvÃt / ata eva kanÅyastvaæ devÃnÃæ ÓÃstrajanitaprav­tteralpatvÃt / atyantayatnasÃdhyà hi sà / te devÃÓcÃsurÃÓca prajÃpatiÓarÅrasthà e«u loke«u nimittabhÆte«u svÃbhÃviketarakarmaj¤ÃnasÃdhye«u aspardhanta spardhÃ. k­tavanta÷ / devÃnÃæ cÃsurÃïÃæ ca v­ttyudbhavÃbhibhavau spardhà / kadÃcicchÃstrajanitakarmaj¤ÃnabhÃvanÃrÆpà vatti÷ prÃïÃnÃmudbhavati / yadà codbhavati tadà d­«Âaprayojanà pratyak«ÃnumÃna janitakarmaj¤ÃnabhÃvanÃrÆpà te«Ãmeva prÃïÃnÃæ v­ttirÃsuryabhibhÆyate / sa devÃnÃæ jayo 'surÃïÃæ parÃjaya÷ / kadÃcittadviparyayeïa devÃnÃæ v­ttirabhibhÆyata Ãsuryà udbhava÷ / so 'surÃïÃæ jayo devÃnÃæ parÃjaya÷ / evaæ devÃnÃæ jaye dharmabhÆyastvÃdutkar«a à prajÃpatitvaprÃpte÷ / asurajaye 'dharmabhÆyastvÃdapakar«a à sthÃvaratvaprÃpte÷ / ubhayasÃmye manu«yatvaprÃpti÷ / ta evaæ kanÅyastvÃdabhibhÆyamÃnà asurairdevà bÃhulyÃdasurÃïÃæ kiæ k­tavanta÷? ityucyate- te devà asurairabhibhÆyamÃnà ha kilocuruktavanta÷ / katham? hantedÃnÅm asminyaj¤e jyoti«Âome, udgÅthena udgÅthakarmapadÃrthakart­svarÆpÃÓrayaïena ÃtyayÃmÃtigacchÃma÷ / asurÃnabhibhÆya svaæ devabhÃvaæ ÓÃstraprakÃÓitaæ pratipatyÃmaha ityuktavanto 'nyonyam / udgÅthakarmapadÃrthakart­svarÆpÃÓrayaïaæ ca j¤ÃnakarmabhyÃm / karma vak«yamÃïaæ mantrajapalak«aïaæ vidhitsyamÃnaæ"tadetÃni japet"iti / j¤Ãnaæ tvidameva nirÆpyamÃïam / nanvidamabhyÃrohajapaviÓe«or'thavÃdau na j¤ÃnanirÆpaïaparam / na; 'ya evaæ veda'iti vacanÃt / udgÅthaprastÃve purÃkalpaÓravaïÃdudgÅthavidhiparamiti cenna, aprakaraïÃt / udgÅthasya cÃnyatra vihitatvÃt / vidyÃprakaratvÃccÃsya / abhyÃrohajapasya cÃnityatvÃt, evaæ viprayojyatvÃt;vij¤Ãnasya ca nityavacchravaïÃt / "taddhaitallokajideva"(b­. u.1 / 3 / 28) iti ca Órute÷;prÃïasya vÃgÃdÅnÃæ ÓuddhyaÓuddhivacanÃt / na hyanyupÃsyate prÃïasya Óuddhivacanaæ vÃgÃdÅnÃæ ca sahopÃnyastÃnÃmaÓuddhivacanam / vÃgÃdinindayà mukhyaprÃïastutiÓcÃbhipretà upapadyate / 'm­tyumatikrÃnto dÅpyate'ityÃdi phalavacanaæ ca / prÃïasvarÆpÃpatterhi phalaæ tadyadvÃgÃdyagnyÃdibhÃva÷ / bhavatu nÃma prÃïasyopÃsanam, na tu viÓuddhyÃdiguïavatteti / nanu syÃcchrutatvÃt;na syÃt;upÃsyatve stutyarthatvopapatte÷ / na;aviparÅtÃrthapratipatte÷ Óreya÷prÃptyupapatterlokavat / yo hyaviparÅtamarthaæ pratipadyate loke sa i«Âaæ prÃpnotyani«ÂÃdvà nivartate, na viparÅtÃrthapratipattyà / tathehÃpi ÓrautaÓabdajanitÃrthapratipattau Óreya÷prÃptirupapannà na viparyaye / na copÃsanÃrthaÓrutaÓabdotthavij¤Ãnavi«ayasya ayathÃrthatve pramÃïamasti / na ca tadvij¤ÃnasyÃpavÃda÷ ÓrÆyate / tata÷ Óreya÷prÃptidarÓanÃdyathÃrthatÃæ pratipadyÃmahe;viparyaye cÃnarthaprÃptidarÓanÃt / yo hi viparyayeïÃrthaæ pratipadyate loke, puru«aæ sthÃïurityamitraæ mitramiti vÃ, so 'narthaæ prÃpnuvand­Óyate / ÃtmeÓvaradevatÃdÅnÃmapi ayathÃrthÃnÃmeva ced grahaïaæ Órutita÷, anarthaprÃptyarthaæ ÓÃstramiti dhruvaæ prÃpnuyÃllokavadeva, na caitadi«Âam;tasmÃdyathÃbhÆtÃneva ÃtmeÓvaradevatÃdÅn grÃhayatyupÃsanÃrthaæ ÓÃstram / nÃmÃdau brahmad­«ÂidarÓanÃdayuktamiti cetsphuÂaæ nÃmÃderabrahmatvam, tatra brahmad­«Âiæ sthÃïbÃdÃviva puru«ad­«Âiæ viparÅtÃæ grÃhayacchÃstraæ d­Óyate / tasmÃdyathÃrthameva ÓÃstrata÷ pratipatte÷ Óreya÷ ityuktamiti cet? na, pratimÃvadbhedapratipatte÷ / nÃmÃdavabrahmaïi brahmad­«Âiæ viparÅtÃæ grÃhayati ÓÃstraæ sthÃïbÃdÃviva puru«ad­«Âiæ, iti naitatsÃdhvavoca÷ / kasmtÃt? bhedena hi brahmaïo nÃmÃdivastupratipannasya nÃmÃdau vidhÅyate brahmad­«Âi÷ pratimÃdÃviva vi«ïud­«Âi÷ / Ãlambanatvena hi nÃmÃdipratipatti÷ pratimÃdivadeva, na tu nÃmÃdyeva brahmeti / yathà sthÃïÃvanirj¤Ãte na sthÃïuriti, puru«a evÃyamiti pratipadyate viparÅtam, na tu tathà nÃmÃdau brahmad­«ÂirviparÅtà / brahmad­«Âireva kevalà nÃsti brameti cet / etena pratimÃbrÃhmaïÃdi«u vi«ïvÃdidevapitrÃdid­«ÂÅnÃæ tulyatà / na;­gÃdi«u p­thivyÃdid­«ÂidarÓanÃt / vidyamÃnap­thivyÃdivastud­«ÂÅnÃmeva ­gÃdivi«aye k«epadarÓanÃt / tasmÃttatsÃmÃnyÃnnÃmÃdi«u brahmÃdid­«ÂÅnÃæ vidyamÃnabrahmÃdivi«ayatvasiddhi÷ / etena pratimÃbrÃhmaïÃdi«u vi«ïvÃdidevapitrÃdibuddhÅnÃæ ca satyavastuvi«ayatvasiddhi÷ / mukhyÃpek«atvÃcca gauïatvasya / pa¤cÃgnyÃdi«u cÃgnitvÃdergauïatvÃd mukhyÃgnyÃdisadbhÃvavannÃmÃdi«u bahmatvasya gauïatvÃnmukhyabrahmasadbhÃvopapatti÷ / kriyÃrthaiÓcÃviÓe«ÃdvidyÃrthÃnÃm yathà ca darÓapaurïamÃsÃdikriyedamphalà viÓi«ÂaitikartavyatÃkà evaÇkramaprayuktÃÇgà ca ityetadalaukikaæ vastu pratyak«Ãdyavi«ayaæ tathÃbhÆtaæ ca vedavÃkyaireva j¤Ãpyate / tathÃ, paramÃtmeÓvaradevatÃdivastu asthÆlÃdidharmakamaÓanÃyÃdyatÅtaæ cetyevamÃdiviÓi«Âamiti vedavÃkyaireva j¤Ãpyate, ityalaukikatvÃttathÃbhÆtameva bhavitumarhatÅti / na ca kriyÃrthairvÃkyairj¤ÃnavÃkyÃnÃæ buddhyutpÃtakatve viÓe«o 'sti / na cÃniÓcità viparyastà và paramÃtmÃdivastuvi«ayà buddhirutpadyate / anu«ÂheyÃbhÃvÃdayuktamiti cet kriyÃrthairvÃkyaistryaæÓÃbhÃvanÃnu«Âheyà j¤Ãpyate 'laukikyapi / na tathà paramÃtmeÓvarÃdivij¤Ãne 'nu«Âheyaæ ki¤citasti / ata÷ kriyÃrthai÷ sÃdharmyamityayuktamiti cet? na, j¤Ãnasya tathÃbhÆtÃrthavi«ayatvÃt na hyanu«ÂheyatvÃttathÃtvam, kiæ tarhi? pramÃïasamadhigatatvÃt / na ca tadvi«ayÃyà buddheranu«Âheyavi«ayatvÃttathÃrthatvam, kiæ tarhi? vedavÃkyajanitatvÃdeva / vedavÃkyÃdhigatasya vastunastathÃtve satyanu«ÂheyatvaviÓi«Âhaæ cedanuti«Âhati / no cedanu«ÂheyatvaviÓi«Âhaæ nÃnu ti«Âhati / ananu«Âheyatve vÃkyapramÃïatvÃnupapattiriti cet / na hyanu«Âheye 'sati padÃnÃæ sahatirupapadyate / anu«Âheyatve tu sati tÃdarthyena padÃni saæhanyante / tatrÃnu«Âheyani«Âhaæ vÃkyaæ pramÃïaæ bhavati idamanenaivaæ kartavyamiti / na tvidamanenaivamityevaæ prakÃrÃïÃæ padaÓatÃnÃmapi vÃkyatvamasti'kuryÃtkriyeta kartavyaæ bhavetsyÃditi pa¤camam'ityevamÃdÅnÃmanyatame 'sati / ata÷ paramÃtmeÓvarÃdÅnÃmavÃkyapramÃïatvam, padÃrthatve ca pramÃïÃntaravi«ayatvam / ato 'sadetaditi cet? na,'asti merurvarïacatu«Âayopeta÷'ityevamÃdyananu«Âheye 'pi vÃkyadarÓanÃt / na ca'merurvarïacatu«Âayopeta÷'ityevamÃdivÃkyaÓravaïe mervÃdÃvanu«Âheyatvabuddhirutpadyate / tathà astipadasahitÃnÃæ paramÃtmeÓvarÃdipratipÃdakavÃkyapadÃnÃæ viÓe«aïa viÓe«yabhÃvena saæhati÷ kena vÃryate / mervÃdij¤ÃnavatparamÃtmaj¤Ãne prayojanÃbhÃvÃdayuktamiti cet? na,"brahmavidÃpnoti param"(tai.u.2 / 1 / 1) "brahmavidÃpnoti param bhidyate h­dayagranthi÷"(mu.u.2 / 2 / 8) iti phalaÓravaïÃt, saæsÃrabÅjÃvidyÃdido«aniv­ttidarÓanÃcca / ananyaÓe«atvÃcca tajj¤Ãnasya, juhvÃmiva phalaÓruterarthavÃdatvÃnupapatti / prati«iddhÃni«ÂaphalasambandhaÓca vedÃdeva vij¤Ãyate / na cÃnu«Âheya÷ sa÷ / na ca prati«iddhavi«aye prav­ttakriyasya akaraïÃdanyadanu«Âheyamasti / akartavyatÃj¤Ãnani«Âhataiva hi paramÃrthata÷ prati«edhavidhÅnÃæ syÃt / k«udhÃrtasya prati«edhaj¤Ãnasaæsk­tasya abhak«ye 'bhojye và pratyupasthite kalajjÃbhiÓastÃnnÃdau'idaæ bhak«yamado bhojyam'iti và j¤Ãnamutpannam, tadvi«ayayà prati«edhaj¤Ãnasm­tyà bÃdhyate / m­gat­«ïikÃyÃmiva peyaj¤Ãnaæ tadvi«ayayÃthÃtmyavij¤Ãnena / tasminbÃdhite snÃbhÃvikanarthakarÅtadbhak«aïabhojanaprav­ttirna bhavati / viparÅtaj¤ÃnanimittÃyÃ÷ prav­tterniv­ttireva, na punaryatna÷ kÃryastadabhÃve / tasmÃt prati«edhavidhÅnÃæ vastuyÃthÃtmyaj¤Ãnani«Âhataiva, na puru«avyÃpÃrani«ÂhatÃgandho 'pyasti / tathehÃpi paramÃtmÃdiyÃthÃtmyaj¤ÃnavidhÅnÃæ tÃvanmÃtraparyavÃsanataiva syÃt / tathà tadvij¤Ãnasaæsk­tasya tadviparÅtÃrthaj¤ÃnanimittÃnÃæ prav­ttÅnÃmanarthÃrthatvena j¤ÃyamÃnatvÃt paramÃtmÃdiyÃthÃtmyaj¤Ãnasm­tyà svÃbhÃvike tannimittavij¤Ãne bÃdhite 'bhÃva÷ syÃt / nanu kala¤jÃdibhak«aïÃderanarthÃrthatvavastuyÃthÃtmyaj¤Ãnasm­tyà svÃbhÃvike tadbhak«yatvÃdivi«ayaviparÅtaj¤Ãne nivartite tadbhak«aïÃdyanarthaprav­ttyabhÃvavadaprati«edhavi«ayatvÃcchÃstravihitaprav­ttyabhÃvo na yukta iti cet / na, viparÅtaj¤ÃnanimittatvÃnarthÃrthatvÃbhyÃæ tulyatvÃt / kala¤jabhak«aïÃdiprav­tte÷ mithyÃj¤Ãnanimittatvam / anarthÃrthatvaæ ca yathÃ, tathà ÓÃstravihitaprav­ttÅnÃmapi / tasmÃt paramÃtmayÃthÃtmyavij¤Ãnavata÷ ÓÃstravihitaprav­ttÅnÃmapi mithyÃj¤Ãnanimittatvena anarthÃrthatvena ca tulyatvÃt paramÃtmaj¤Ãnena viparÅtaj¤Ãne nivartite yukta evÃbhÃva÷ / nanu tatra yukta÷, nityÃnÃæ tu kevalaÓÃstranimittatvÃt, anarthÃrthatvÃbhÃvaccÃbhÃvo na yukta iti cet? na avidyÃrÃgadve«Ãdido«avato vihitatvÃt / yathà svargakÃmÃdido«avato darÓapÆrïamÃsÃdÅni kÃmyÃni karmÃïi vihitÃni tathà sarvÃnarthabÅjÃvidyÃdido«avatastajjanite«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃrarÃgadve«Ãdido«avataÓca tatpreritÃviÓe«aprav­tteri«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃrÃrthino nityÃni karmÃïi vidhÅyante, na kevalaæ ÓÃstranimittÃnyeva / na cÃgnihotradarÓapÆrïamÃsacÃturmÃsyapaÓubandhasomÃnÃæ karmaïÃæ svata÷ kÃmyanityatvavivekosti / kart­gatena hi svargÃdikÃmado«eïa kÃmÃrthatà / tathà avidyÃdido«avata÷ svabhÃvaprÃpte«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃrÃrthina÷ tadarthÃnyeva nityÃni iti yuktam, taæ prati vihitatvÃt / na paramÃtmayÃthÃtmyavij¤Ãnavata÷ ÓamopÃyavyatirekeïa ki¤citkarma vihitamubhalabhyate / karmanimittadevatÃdisarvasÃdhanavij¤Ãnopamardena hyÃtmaj¤Ãnaæ vidhÅyate, na copamarditakriyÃkÃrakÃdivij¤Ãnasya karmaprav­ttirupapadyate / viÓi«ÂakriyÃsÃdhanÃdij¤ÃnapÆrvakatvÃtkriyÃprav­tte÷ / na hi deÓakÃlÃdyanavacchinnÃsthÆladvayÃdibrahmapatyayadhÃriïa÷ karmÃvasaro 'sti / bhojanÃdiprav­ttyavasaravatsyÃditi cet? na, avidyÃdikevalado«animittatvÃdbhojanÃdi prav­tterÃvaÓyakatvÃnupapatte÷ / na tu tathÃniyataæ kadÃcitkriyate kadÃcinna kriyate ceti nityaæ karmopapadyate / kevalado«animittatvÃttu bhojanÃdikarmaïo 'niyatatvaæ syÃt / do«odbhavÃbhibhavayoraniyatatvÃt kÃmÃnÃmiva kÃmye«u / ÓÃstranimittakÃlÃdyapek«atvÃcca nityÃnÃmaniyatatvÃnupapatti÷ / do«animittatve satyapi yathà kÃmyÃgnihotrasya ÓÃstravihitatvÃt sÃyaæprÃta÷ kÃlÃdyapek«atvamevam / tadbhojanÃdipav­ttau niyamavatsyÃditi cet? na, niyamasÃkriyatvÃt kriyÃyÃÓcaprayojakatvÃnnÃsau j¤ÃnasyÃpavÃdakara÷ / tasmÃt paramÃtmÃyÃthÃtmyaj¤Ãnavidherapi tadviparÅtasthÆladvaitÃdij¤ÃnanivartakatvÃt sÃmarthyÃtsarvakarmaprati«edhavidhyarthatvaæ sampadyate;karmaprav­ttyabhÃvasya tulyatvÃd yathà prati«edhavi«aye / tasmÃt prati«edhavidhivacca vastupratipÃdanaæ tatparatvaæ ca siddhaæ ÓÃstrasya //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.2 ## __________ BrhUpBh_1,3.2 te devà haivaæ viniÓcitya, vÃcaæ vÃgabhimÃninÅæ devatÃmucuruktavanta÷ / tvaæ no 'smabhyamudgÃyaudgÃtraæ karma kuru«va / vÃgdevatÃnirvarttyamaugÃtraæ kama d­«Âavanta÷, tÃmeva ca devatÃæ japamantrÃbhidhÃyÃm"asato mà sadgamaya"(b­.u.1 / 3 / 28) iti / atra copÃsanÃyÃ÷ karmaïaÓca kart­tvena vÃgÃdaya eva vivak«yante / kasmÃt? yasmÃtparamÃrthatastat kart­kastadvi«aya eva ca sarvo j¤ÃnakarmasaævyavahÃra÷ / vak«yati hi"dhyÃyatÅva lelÃyatÅva"ityÃtmakart­katvÃbhÃvaæ vistarata÷ «a«Âe / ihÃpi cÃdyÃyÃnte upasaæhari«yati avyÃk­tÃdikriyÃkÃrakaphalajÃtam,"trayaæ và idaæ nÃma rÆpaæ karma"(1 / 6 / 1) iti avidyÃvi«ayam / avyÃk­tÃttu yatparaæ paramÃtmÃkhyaæ vidyÃvi«ayam anÃmarÆpakarmÃtmakam"neti neti"(2 / 3 / 6) iti itarapratyÃkhyÃnenopasaæhari«yati p­thak / yastu vÃgÃdisamÃhÃropÃdhiparikalpita÷ saæsÃryÃtmà taæ ca vÃgÃdisamÃhÃrapak«apÃtinameva darÓayi«yati"etebhyo bhÆtebhya÷ samutthÃya tÃnyevÃnuvinaÓyati"(2 / 4 / 12) iti / tasmÃdyuktà vÃgÃdÅnÃmeva j¤Ãnakarmakart­tvaphalaprÃptivivak«Ã / tatheti tathÃstviti devairuktà vÃktebhyo 'rthibhyor'thÃya udakÃyadudgÃnaæ k­tavatÅ / ka÷ punarasau devebhyor'thÃya udgÃnakarmaïà vÃcà nirvartita÷ kÃryaviÓe«a÷? ityucyate- yo vÃcÅ nimittabhÆtÃyÃæ vÃgÃdisamudÃyasya ya upakÃro ni«padyate vadanÃdivyÃpÃreïa, sa eva / sarve«Ãæ hyasau vÃgvadanÃbhinirv­tto bhoga÷ phalam / taæ bhogaæ sà t­«u pavamÃne«u k­tvà avaÓi«Âe«u navasu stotre«u vÃcanikamÃrtvijyaæ phalaæ yatkalyÃïaæ Óobhanaæ vadati varïÃnabhinirvartayati tad Ãtmane mahyameva / taddhyasÃdhÃraïaæ vÃgdevatÃyÃ÷ karma yatsamyagvarïÃnÃmuccÃraïam / atastadeva viÓe«yate yatkalyÃïaæ vadatÅti / yattu vadanakÃryaæ sarvasaæghÃtopakÃrÃtmakaæ tadyÃjamÃnameva / tatra kalyÃïavadanÃtmasambandhÃsaÇgÃvasaraæ devatÃyà randhraæ pratilamya te vidurasurÃ÷, katham? anenodgÃtrÃno 'smÃnsvÃbhÃvikaæ j¤Ãnaæ cÃbhibhÆyÃtÅtya ÓÃstrajanitakarmaj¤ÃnarÆpeïa jyoti«odgÃtrÃtmanà atye«vantyatigami«yanti / ityevaæ vij¤Ãya samudgÃtÃramabhidrutyÃbhigamya svena ÃsaÇgalak«aïena pÃpmanÃvidhyaæstìitavanta÷ saæyojitavanta ityartha÷ / sa ya÷ sa pÃpmà prajÃpate÷ pÆrvajanmÃvasthasya vÃci k«ipta÷ sa e«a pratyak«Åkriyate / ko 'sau? yadevamapratirÆpamananurÆpaæ ÓÃstraprati«iddhaæ vadati yena prayukto 'sabhyabÅbhatsÃn­tÃdyanicchannapi vadati / anena kÃryeïÃpratirÆpavadanena anugamyamÃna÷ prajÃpate÷ kÃryabhÆtÃsu prajÃsu vÃci vartate / sa evÃpratirÆpavadanenÃnumita÷ sa prajÃpatervÃci gata÷ pÃpmÃ, kÃraïÃnuvidhÃyi hi kÃryamiti //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.3-6 ## ## ## ## __________ BrhUpBh_1,3.3-6 tathaiva ghrÃïÃdidevatà udgÅthanirvartatvÃjjapamantraprakÃÓyà upÃsyÃÓceti kameïa parÅk«itavanta÷ / devÃnÃæ caitanniÓcitamÃsÅt- vÃgÃdidevatÃ÷ kameïa parÅk«yamÃïÃ÷ kalyÃïavi«ayaviÓe«ÃtmasambandhÃsaÇgahetorÃsurapÃpmasaæsargÃd udgÅthanirvartanÃsamarthÃ÷ / ato 'nabhidheyÃ÷"asato mà sadgamaya"ityanupÃsyÃÓca, aÓuddhatvÃditarÃvyÃpakatvÃcceti / evamu khalvanuktà apyetÃstvagÃdidevatÃ÷ kalyÃïÃkalyÃïÃkÃryadarÓanÃdevaæ vÃgÃdideva, enÃ÷ pÃpmanÃvidhyanpÃpmanà viddhavanta iti yaduktaæ tatpÃpmabhirupÃs­janpÃpmabhi÷ saæsargaæ k­tavanta ityetat //3-6 // vÃgÃdidevatà upÃsÅnà api m­tyatigamanÃyÃÓaraïÃ÷ santo devÃ÷ krameïa- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.7 ## __________ BrhUpBh_1,3.7 athÃnantaraæ ha imamityabhinayapradarÓanÃrtham / ÃsanyamÃsye bhavamÃsanyaæ mukhÃntarbilasthaæ prÃïamÆcustvaæ na udgÃyeti / tathetyevaæ Óaraïamupagatebhya÷ sa e«a prÃïo mukhya udagÃyadityÃdi pÆrvavat / pÃpmanÃvivyatsanvedhanaæ kartumi«Âavantaste ca do«Ãsaæsargiïaæ santaæ mukhyaæ prÃïam / svena ÃsaÇgado«eïa vÃgÃdi«u labdhaprasarÃstadabhyÃsÃnuv­ttyà saæsrak«yamÃïà vineÓurvina«Âà vidhvastÃ÷ / kathamiva? iti d­«ÂÃnta ucyate- sa yathà sa d­«ÂÃnto yathà loke 'ÓmÃnaæ pëÃïam­tvà gatvà prÃpya, lo«Âa÷ pÃæsupiï¬a÷ pëÃïacÆrïanÃyÃÓmani nik«ipta÷ svayaæ vidhvaæseta vistraæseta vicÆrïÅbhavet, evaæ haiva yathÃyaæ d­«ÂÃnta evameva, vidhvaæsamÃnà viÓe«eïa dhvaæsamÃnà vi«va¤co nÃnÃgatayo vineÓurvina«Âà yata÷, tatastasmÃdÃsuravinÃÓÃddevatvapratibandhabhÆtebhya÷ svÃbhÃvikÃsaÇgajanitapÃpmabhyo viyogÃd asaæsargadharmimukhyaprÃïÃÓrayabalÃd devà vÃgÃdaya÷ prak­tà abhavat / kimabhavan? svaæ devatÃrÆpamagnyÃdyÃtmakaæ vak«yamÃïam / pÆrvama«yagnyÃdyÃtmana eva santa÷ svÃbhÃvikena pÃpmanà tirask­tavij¤ÃnÃ÷ piï¬amÃtrÃbhimÃnà Ãsan / te tatpÃpmaviyogÃdujjhitvà piï¬amÃtrÃbhimÃnaæ ÓÃstrasamarpitavÃgÃdyagnyÃdyÃtmÃbhimÃnà babhÆvurityartha÷ / ki¤ca te pratipak«abhÆtà asurÃ÷ parÃbhavannityanuvartate / parÃbhÆtà vina«Âà ityartha÷ / yathà purÃkalpena varïita÷ pÆrvayajamÃno 'tikrÃntakÃlika÷ etÃmevÃkhyÃyikÃrÆpÃæ Órutiæ d­«Âvà tenaiva krameïa vÃgÃdidevatÃ÷ parÅk«ya, tÃÓcÃpohyÃsaÇgapÃpmÃspadado«avattvenÃdo«Ãspadaæ mukhyaæ prÃïamÃtmatvenopagamya vÃgÃdyÃdhyÃtmikapiï¬amÃtraparicchinnÃtmÃbhimÃnaæ hitvà vairÃjapiï¬ÃbhimÃnaæ vÃgÃdyagnyÃdyÃtmavi«ayaæ vartamÃnaprajÃpatitvaæ ÓÃstraprakÃÓitaæ pratipanna÷, tathaivÃyaæ yajamÃnastenaiva vidhinà bhavati prajÃpatisvarÆpeïÃtmanà / parà cÃsyà prajÃpatitvapratipak«abhÆta÷ pÃpmà dvi«anbhrÃt­vyo bhavati / yato 'dve«ÂÃpi bhavati kaÓcid bhrÃt­vyo bharatÃditulya÷, yastvindriyavi«ayÃsaÇgajanita÷ pÃpmà bhrÃt­vyo dve«Âà ca, pÃramÃrthikÃtmasvarÆpatiratiraskaraïahetutvÃt sa ca parÃbhavati viÓÅryate lo«ÂavÃtprÃïapari«vaÇgÃt / kasyaitatphalam? ityÃha- ya evaæ veda / yathoktaæ prÃïamÃtmatvena pratipadyate pÆrvayajamÃnavadityartha÷ //7// phalamupasaæh­tyÃdhunÃkhyÃyikÃrÆpamevÃÓrityÃha- kasmÃccahetorvÃgÃdÅnmuktà mukhya eva prÃïa ÃtmatvenÃÓrayitavya÷? iti tadupapattinirÆpaïÃya yasmÃdayaæ vÃgÃdÅnÃæ piï¬ÃdÅnÃæ ca sÃdhÃraïa ÃtmÃ, ityetamarthamÃkhyÃyikayà darÓayantyÃha Óruti÷- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.8 ## __________ BrhUpBh_1,3.8 te prajÃpatiprÃïà mukhyena prÃïena pariprÃpitadevasvarÆpà hocuruktavanta÷ phalÃvasthÃ÷ / kim? ityÃha- kva nviti vitarke / kva nu kasminnu so 'bhÆt / ka÷? yo no 'smÃnitthamevamasakta sa¤jitavÃndevabhÃvamÃtmatvenopagamitavÃn / smaranti hi loke kenacidupak­tà upakÃriïam / lokavadeva smaranto vicÃrayamÃïÃ÷ kÃryakaraïasaæghÃte Ãtmanyevopalabdhavanta÷ / katham? ayamÃsye 'ntariti, Ãsye mukhe ya ÃkÃÓastasminnantarayaæ pratyak«o vartata iti / sarvo hi loko vicÃryÃdhyavasyati, tathà devÃ÷ / yasmÃdayamantarÃkÃÓe vÃgÃdyÃtmatvena viÓe«amanÃÓritya vartamÃna upalabdho devai÷, tasmÃtsaprÃïo 'yÃsyo viÓe«ÃnÃÓrayÃcca asakta sa¤jitavÃnvÃgÃdÅn / ata evÃÇgirasa Ãtmà kÃryakaraïÃnÃm / kathamÃÇgirasa÷? prasiddhaæ hyetadaÇgÃnÃæ kÃryakaraïalak«aïÃnÃæ rasa÷ sÃra Ãtmetyartha÷ / kathaæ punaraÇgarasatvam? tadapÃye Óo«aprÃpteriti vak«yÃma÷ / yasmÃccÃyamaÇgarasatvÃdviÓe«ÃmÃÓritatvÃcca kÃryakaraïÃnÃæ sÃdhÃraïa Ãtmà viÓuddhaÓca, tasmÃdvÃgÃdÅnapÃsya prÃïa evÃtmatvenÃÓrayitavya iti vÃkyÃrtha÷ / Ãtmà hyÃtmatvenopagantavyo 'viparÅtabodhÃcchreya÷prÃpte÷, viparyaye svÃni«ÂaprÃptidarÓanÃt //8// syÃnmataæ prÃïasya viÓuddhirasiddheti / nanu parih­tametadvÃgÃdÅnÃæ kalyÃïavadanÃdyÃsaÇgavatprÃïasya ÃsaÇgÃspadatvÃbhÃvena / vìham, kiæ tvÃÇgirasatvena vÃgÃdÅnÃmÃtmatvoktyà vÃgÃdidvÃreïa Óavas­«Âitatsp­«ÂerivÃÓuddhatà ÓaÇkyate- ityÃha- Óuddha eva praïa÷ / kuta÷? _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.9 ## __________ BrhUpBh_1,3.9 sà và e«Ã devatà dÆrnÃma / yaæ prÃïaæ prÃpyÃÓmÃnamiva lo«Âavadvidhvastà asurÃstaæ parÃm­Óati seti / saivai«Ã yeyaæ vartamÃnayajamÃnaÓarÅrasthà devairnirdhÃritÃ"ayamÃsye 'nta÷"iti / devatà ca sà syÃt, upÃsanakriyÃyÃ÷ karmabhÃvena guïabhÆtatvÃt / yasyÃtmà dÆrnÃma dÆrityevaæ khyÃtà / nÃmaÓabda÷ khyÃpanaparyÃya÷ / tasmÃtprasiddhÃsyà viÓuddhidÆrnÃmatvÃt / kuta÷ punardÆrnÃmatvam? ityÃha- dÆraæ dÆre÷ hi yasmÃdasyÃ÷ prÃïadevatÃyÃ÷ m­tyurÃsaÇgalak«aïa÷ pÃpmà / asaæÓle«adharmitvÃtprÃïasya samÅpasthÃsyÃpi dÆratà m­tyostasmÃd dÆrityevaæ khyÃti÷, evaæ prÃïasya viÓuddhirj¤Ãpità / vidu«a÷ phalamucyate- dÆraæ ha và asmÃnm­tyurbhavati / asmÃdevaævida÷, ya evaæ veda tasmÃdevamiti prak­taæ viÓuddhiguïopetaæ prÃïamupÃsta ityartha÷ / upÃsanaæ nÃma upÃsyÃrthavÃde yathà devatÃdisvarÆpaæ Órutyà j¤Ãpyate tathà manasopagamya Ãsanaæ cintanaæ laukikapratyayÃvyavadhÃnena yÃvattaddevatÃdisvarÆpÃtmÃbhimÃnÃbhivyaktiriti laukikÃtmÃbhimÃnavat / "devo bhÆtvà devÃnapyeti" (b­.u.4 / 1 / 2) "kindevato 'syÃæ prÃcyÃæ diÓyasi" (b­.u.3 / 9 / 20) ityevamÃdiÓrutibhya÷ //9// sà và e«Ã devatà dÆraæ ha và asmÃnm­tyurbhavatÅtyuktam / kathaæ punarevaævido dÆraæ m­tyurbhavati? ityucyate- evaævittvavirodhÃt / indriyavi«ayasaæsargÃsaÇgajo hi pÃpmà prÃïÃtmÃbhimÃnino hi virudhyate, vÃgÃdiviÓe«ÃtmÃbhimÃnahetutvÃt svÃbhÃvikÃj¤ÃnahetutvÃcca / ÓÃstrajanito hi prÃïÃtmÃbhimÃna÷ / tasmÃdevaævida÷ pÃpmà dÆraæ bhavatÅti yuktaæ virodhÃt / tadetatpradarÓayati- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.10 ## __________ BrhUpBh_1,3.10 sà và e«Ã devatetyuktÃrtham / etÃsÃæ vÃgÃdÅnÃæ devatÃnÃæ pÃpmÃnaæ m­tyuæ svÃbhÃvikÃj¤Ãnaprayuktendriyavi«ayasaæsargÃsaÇgajanitena hi pÃpmanà sarvo mriyate, sa hyato m­tyu÷, taæ prÃïÃtmÃbhimÃnamÃtratayaiva prÃïo 'pahantetyucyate / virodhÃdeva tu pÃpmaivaævido dÆraæ gato bhavati / kiæ punaÓcakÃra devatÃnÃæ pÃpmÃnaæ m­tyumapahatya? ityucyate- yatra yasminnÃsÃæ prÃcyÃdÅnÃæ diÓÃmanto 'vasÃnaæ tattatra gamayäcakÃra gamanaæ k­tavÃnityetat / nanu nÃsti diÓÃmanta÷ kathamantaæ gamitavÃn? ityucyate- Órautavij¤ÃnavajjanÃvadhinimittakalpitatvÃddiÓÃæ tadvirodhijanÃvyu«ita eva deÓo diÓÃmanta÷, deÓÃnto 'raïyamiti yadvadityado«a÷ / tattatra gamayitvà ÃsÃæ devatÃnÃm, pÃpmana iti dvitÅyÃbahuvacanam, vinyadadhÃdvividhaæ nyagbhÃvenadadhÃtsthÃpitavatÅ prÃïadevatà / prÃïÃtmÃbhimÃnaÓÆnye«u antyajane«viti sÃmarthyÃt / indriyasaæsargajo hi sa iti prÃïyÃÓrayatÃvagamyate / tasmÃttamantyaæ janaæ neyÃnna gacchetsambhëaïadarÓanÃdibhirna saæs­jet / tatsaæsarge pÃpmanà saæsarga÷ k­ta÷ syÃtpÃpmÃÓrayo hi sa÷ / tajjananivÃsaæ cÃntaæ digantaÓabdavÃcyaæ neyÃjjanaÓÆnyamapi, janamapi taddeÓaviyuktamityabhiprÃya÷ / nediti paribhayÃrthe nipÃta÷ / itthaæ janasaæsarge pÃpmÃnaæ m­tyumanvavÃyÃnÅti / anu ava ayÃnÅtyanugaccheyamiti, evaæ bhÅto na janamantaæ ceyÃditi pÆrveïa sambandha÷ //10// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.11 ## __________ BrhUpBh_1,3.11 sà và e«Ã devatÃ, tadetatprÃïÃtmaj¤Ãnakarmaphalaæ vÃgÃdÅnÃmagnyÃdyÃtmatvamucyate / athainà m­tyumatyavahat tasmÃdÃdhyÃtmikaparicchedakara÷ pÃpmà m­tyu÷ prÃïÃtmavij¤ÃnenapahatastasmÃtsaprÃïo 'pahantà pÃpmano m­tyo÷ / tasmÃtsa eva prÃïa enà vÃgÃdidevatÃ÷ prak­taæ pÃpmÃnaæ m­tyumatÅtya avahatprÃpayatsvaæ svamaparicchinnamagnyÃdidevÃtÃtmarÆpam //11// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.12 ## __________ BrhUpBh_1,3.12. sa vai vÃcameva prathamÃmatyavahat / sa prÃïo vÃcameva prathamÃæ pradhÃnÃmityetat / udgÅthakarmaïÅtarakaraïÃpek«ayà sÃdhakatamatvaæ prÃdhÃnyaæ tasyÃ÷ / tÃæ prathamÃmatyavahadvahanaæ k­tavÃn / tasyÃ÷ punarm­tyumatÅtyo¬hÃyÃ÷ kiæ rÆpam? ityucyate- sà vÃgyadà yasminkÃle pÃpmÃnaæ m­tyum atyamucyatÃtÅtyÃmucyata mocità svayameva, tadÃsognirabhavat / sà vÃkpÆrvamapyagnireva satÅ m­tyuviyoge 'pyagnirevÃbhavat / etÃvÃæstu viÓe«o m­tyuviyoge / soyamatikrÃnto 'gni÷ pareïam­tyuæ parastÃnm­tyordÅpyate / prÃÇmok«Ãnm­tyupratibaddho adhyÃtmavÃgÃtmanà nedÃnÅmiva dÅptimÃnÃsÅt, idÃnÅæ tu m­tyuæ pareïa dÅpyate m­tyuviyogÃt //12// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.13 ## __________ BrhUpBh_1,3.13 tathà prÃïo ghrÃïam- vÃyurabhavat / sa tu pavate m­tyuæ pareïÃtikrÃnta÷ / sarvamanyaduktÃrtham //13// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.14 ## __________ BrhUpBh_1,3.14 tathà cak«urÃdityo 'bhavatsa tu tapati //14// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.15 ## __________ BrhUpBh_1,3.15 tathà Órotraæ diÓo 'bhavat / diÓa÷ prÃcyÃdivibhÃgenÃvasthitÃ÷ //15// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.16 ## __________ BrhUpBh_1,3.16 manaÓcandramà bhÃti / yathà pÆrvayajamÃnaæ vÃgÃdyagnyÃdibhÃvena m­tyumatyavahat, evamenaæ vartamÃnayajamÃnamapi ha và e«Ã prÃïadevatà m­tyumativahati vÃgÃdyagnyÃdibhÃvena / evaæ yo vÃgÃdipa¤cakaviÓi«Âaæ prÃïaæ veda / "taæ yathà yathopÃsate tadeva bhavati"iti Órute÷ //16// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.17 ## __________ BrhUpBh_1,3.17 yathà vÃgÃdibhirÃtmÃrthamÃgÃnaæ k­taæ tathà mukhyo 'pi prÃïa÷ sarvaprÃïasÃdhÃraïaæ prÃjÃpatyaphalamÃgÃnaæ k­tvà tri«u pamÃne«u, athÃnantaraæ Ói«Âe«u navasu, stotre«u, Ãtmane ÃtmÃrthamannÃdyamannaæ ca tadÃdyaæ cÃnnÃdyamÃgÃyat / kartu÷ kÃmasaæyogo vÃcanika ityuktam / kathaæ punastadannÃdyaæ prÃïenÃtmÃrthamÃgÅtamiti gamyate? ityatra hetumÃha- yatki¤ceti sÃmÃnyÃnnamÃtraparÃmarÓÃrtha÷ / hÅti hetau / yasmÃlloke prÃïibhiryadki¤cidannamadyatebhak«yate tadanenaiva / ana iti prÃïasyÃkhyà prasiddhà ana÷ Óabda÷ sÃnta÷ ÓakaÂavÃcÅ, yastvanya÷ svarÃnta÷ sa prÃïaparyÃya÷ / prÃïenaiva tadadyata ityartha÷ / ki¤ca na kevalaæ prÃïenÃdyata evÃnnÃdyam, tasmi¤charÅrÃkÃrapariïate 'nnÃdya iha pratiti«Âhati prÃïa÷ / tasmÃtprÃïenÃtmana÷ prati«ÂhÃrthamÃgÅtamannÃdyam / yadapi prÃïenÃnnÃdanaæ tadapi prati«ÂhÃrthameveti na vÃgÃdi«viva kalyÃïasaÇgajapÃtmasambhava÷ prÃïe 'sti //17// nanvavadhÃraïamayuktaæ prÃïenaiva tadadyata iti, vÃgÃdÅnÃmapi annanimittopakÃradarÓanÃt / nai«a do«a÷, prÃïadvÃratvÃttadupakÃrasya / kathaæ prÃïadvÃrako 'nnak­tau vÃgÃdÅnÃmupakÃra ityetamarthaæ pradarÓayannÃha- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.18 ## __________ BrhUpBh_1,3.18 te vÃgÃdayo devÃ÷, svavi«ayadyotanÃddevÃ÷, abruvannuktavanto mukhyaæ prÃïam idametÃvannÃto 'dhikamasti / và iti smaraïÃrtha÷ / idaæ tatsarvametÃvadeva, kim? yadannaæ prÃïasthitikaramadyate loke tatsarvamÃtmana ÃtmÃrthamÃgÃsÅ÷ ÃgÅtavÃnasi ÃgÃnenÃtmasÃtk­tamityartha÷ / vayaæ cÃnnamantareïa sthÃtuæ notsÃmahe / ato 'nu paÓcÃnnosmÃnasminnanne ÃtmÃrthe tavÃnne Ãbhajasva ÃbhÃjayasva / ïico 'Óravaïaæ chÃndasam / asmÃæÓcÃnnabhÃgina÷ kuru / itara Ãha- te yÆyaæ yadyannÃrthino vai, mà mÃmabhisaæviÓata samantato mÃmÃbhimukhyena niviÓata / ityevamuktavati prÃïe tathetyevamiti, taæ prÃïaæ parive«Âya nivi«Âavanta ityartha÷ / tathà nivi«ÂÃnÃæ prÃïÃnuj¤ayà te«Ãæ prÃïe naivÃdyamÃnaæ prÃïasthitikaraæ sadannaæ t­ptikaraæ bhavati na svÃtantryeïa / tasmÃdyuktamevÃvadhÃraïam anenaiva tadadyata iti / tadeva cÃha- tasmÃdyasmÃtprÃïÃÓrayatayaiva prÃïÃnuj¤ayÃbhisannivi«Âà vÃgÃdidevatÃ÷ tasmÃdyadannamanena prÃïenÃtti lokastenÃnnenaità vÃgÃdyÃst­pyanti / vÃgÃdyÃÓrayaæ prÃïaæ yo veda vÃgÃdayaÓca pa¤ca prÃïÃÓrayà iti tamapyevamevaæ ha vai svà j¤Ãtasya abhisaæviÓanti vÃgÃdaya iva prÃïam / j¤ÃtÅnÃmÃÓrayaïÅyo bhavatÅtyabhiprÃya÷ / abhisannivi«ÂÃnÃæ ca svÃnÃæ prÃïavadeva vÃgÃdÅnÃæ svÃnnena bhartà bhavati / tathà Óre«Âha÷ puro 'grata età gantà bhavati vÃgÃdÅnÃmiva prÃïa÷ / tathÃnnÃdo 'nÃmayÃvÅtyartha÷ / adhipatiradhi«ÂhÃya ca pÃlayità svatantra÷ pati÷ prÃïavadeva vÃgÃdÅnÃm / ya evaæ prÃïaæ veda tasyaitadyathoktaæ phalaæ bhavati / ki¤ca ya u haivaævidhaæ prÃïavidaæ prati sve«u j¤ÃtÅnÃæ madhye prati÷ pratikÆlo bubhÆr«ati pratispardhÅ bhavitumicchati, sosurà iva, prÃïapratispardhino na haivÃlaæ na paryÃpto bhÃryebhyo bharaïÅyebhyo bhavati bhartumityartha÷ / atha punarya evaæ j¤ÃtÅnÃæ madhye evaævidaæ vÃgÃdaya iva prÃïam anu anugato bhavati, yo vaitamevaævidamanvevÃnuvartayanneva ÃtmÅyÃnbhÃryÃn bubhÆr«ati bhartumicchati, yathaiva vÃgÃdaya÷ prÃïÃnuv­ttyÃtmabubhÆr«ava Ãsan / sa haivÃlaæ paryÃpto bhÃryebhyo bharaïÅyebhyo bhavati bhartuæ netara÷ svatantra÷ / sarvametatprÃïaguïavij¤Ãnaphalamuktam //18// kÃryakaraïÃnÃmÃtmatvapratipÃdanÃya prÃïasyÃÇgirasatvamupanyastaæ so 'yÃsya ÃÇgirasa iti / asmÃddhetorayamÃÇgirasa ityÃÇgirasatve heturnokta÷ / taddhetusiddhyarthamÃrabhyate, taddhetusiddhyÃyattaæ hi kÃryÃïÃtmatva prÃïasya / anantaraæ ca vÃgÃdÅnÃæ prÃïÃdhÅnatoktà sà ca kathamupapÃdanÅyÃ? ityÃha- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.19 ## __________ BrhUpBh_1,3.19 so 'yÃsya ÃÇgirasa ityÃdi yathopanyastamevopÃdÅyate uttarÃrtham'prÃïo và aÇgÃnÃæ rasa÷'ityevamantaæ vÃkyaæ yathÃvyÃkhyÃrthameva puna÷ smÃrayati / katham? 'prÃïo và aÇgÃnÃæ rasa÷'iti / 'prÃïo hi'-hiÓabda÷ prasiddhau- aÇgÃnÃæ rasa÷ / prasiddhametatprÃïasyÃÇgarasatvaæ na vÃgÃdÅnÃm / tasmÃdyuktaæ prÃïo và iti smÃraïam / kathaæ puna÷ prasiddhatvam? ityata Ãha / tasmÃcchabda upasaæhÃrÃrtha uparitvena sambadhyate / yasmÃdyato 'vayavÃtkasmÃdanuktaviÓe«Ãt, yasmÃtkasmÃdyata÷ kutaÓcicca aÇgÃccharÅrÃvayavÃdaviÓe«itÃtprÃïa utkrÃmatyapasarpati tadeva tatraiva tadaÇgaæ Óu«yati nÅrasaæ bhavati Óo«amupaiti / tasmÃde«a hi và aÇgÃnÃæ rasa÷ ityupasaæhÃra÷ / ata÷ kÃryakaraïÃnÃmÃtmà prÃïa ityetatsiddham / ÃtmÃpÃye hi Óe«o maraïaæ syÃttasmÃttena jÅvanti prÃïina÷ sarve / tasmÃdapÃsya vÃgÃdÅnprÃïa evopÃsya iti samudÃyÃrtha÷ //19// na kevalaæ kÃryakaraïayorevÃtmà prÃïo rÆpakarmabhÆtayo÷ / kiæ tarhi? ­gyaju÷sÃmnÃæ nÃmabhÆtÃnÃmÃtmeti sarvÃtmakatayà prÃïaæ stuvanmahÅkarotyupÃsyatvÃya- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.20 ## __________ BrhUpBh_1,3.20 e«a u eva prak­ta ÃÇgiraso b­haspati÷ / kathaæ b­haspati÷? ityucyate- vÃgvai b­hatÅ b­hatÅcchanda÷ «aÂtriæÓadak«arà / anu«Âupca vÃk / katham? "vÃgvà anu«Âup"(n­si.pÆ.1 / 1) iti Órute÷ / sà ca vÃganu«Âubb­hatyÃæ chandasyantarbhavati / ato yuktaæ vÃgvai b­hatÅti prasiddhavadvaktum / b­hatyÃæ ca sarvà ­co 'ntarbhavanti prÃïasaæstutatvÃt / "prÃïo b­hatÅ prÃïa ­ca ityeva vidyÃt"iti ÓrutyantarÃt / vÃgÃtmatvÃccarcà prÃïe 'ntarbhÃva÷ / tatkatham? ityÃha- tasyà vÃco b­hatyà ­ca e«a prÃïa÷ pati÷ / tasyà nirvartakatvÃt / kau«ÂhyÃgnipreritamÃrutanirvartyà hi ­k / pÃlanÃdvà vÃca÷ pati÷ / prÃïena hi pÃlyate vÃk / aprÃïasya ÓabdoccÃraïasÃmarthyÃbhÃvÃt / tasmà b­haspatir­cÃæ prÃïa Ãtmetyartha÷ //20// tathà yaju«Ãm / katham? _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.21 ## __________ BrhUpBh_1,3.21 e«a u eva brahmaïaspati÷ / vÃgvai brahma, brahma yaju÷, tacca vÃgviÓe«a eva / tasyà vÃco yaju«o brahmaïa e«a patistasmÃdu brahmaïaspati÷ pÆrvavat / kathaæ punaretadavagamyate b­hatÅbrahmaïor­gyaju«Âvaæ na punaranyÃrthatvam? ityucyate- vÃco 'nte sÃmasÃmÃnÃdhikaraïyanirdeÓÃt"vÃgvai sÃma"(1 / 3 / 22) iti / tathà ca'vÃgvai b­hatÅ' 'vÃgvai brahma'iti ca vÃksamÃnÃdhikaraïayor­gyaju«Âvaæ yuktam / pariÓe«Ãcca- sÃmni abhihite ­gyaju«Å eva pariÓi«Âe / vÃgviÓe«atvÃcca- vÃgviÓe«o hi ­gyaju«Å / tasmÃt tayorvÃcà samÃnÃdhikaraïatà yuktà / aviÓe«aprasaÇgÃcca- sÃmodgÅtha iti ca spa«Âaæ viÓe«ÃbhidhÃnatvam, tathà b­hatÅbrahmaÓabdayorapi viÓe«ÃbhidhÃnatvaæ yuktam / anyathà anirdhÃrita viÓe«ayorÃnarthakyÃpatteÓca viÓe«ÃbhidhÃnasya vÃÇmÃtratve cobhayatra paunaruktyÃt / ­gyaju÷sÃmodgÅthaÓabdÃnÃæ ca Óruti«vevaÇkramadarÓanÃt //21// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.22 ## __________ BrhUpBh_1,3.22 e«a u eva sÃma / katham? ityÃha vÃgvai sà yatki¤citstrÅÓabdÃbhidheyaæ sà vÃk / sarvastrÅÓabdÃbhidheyavastuvi«ayo 'ma÷ Óabda÷ / "kena me paiæsnÃni nÃmÃnyÃpno«Åti, prÃïeneti brÆyÃtkena me strÅnÃmÃnÅti vÃcÃ"(kau«Å.u 1 / 7) iti ÓrutyantarÃt vÃkprÃïÃbhidhÃnabhÆto 'yaæ sÃmaÓabda÷, tathà prÃïanirvartyasvarÃdisamudÃyamÃtraæ giti÷ sÃmaÓabdenÃbhidhÅyate;ato na prÃïavÃgvyatirekeïa sÃmanÃmÃsti ki¤cit, svaravarïÃdeÓca prÃïanirvartyatvÃtprÃïatantratvÃcca / e«a u eva prÃïa÷ sÃma / yasmÃtsÃma sÃmeti vÃkprÃïÃtmakam- sà cÃmaÓceti, tattasmÃtsÃmno gÅtirÆpabhya svarÃdisamudÃyasya sÃmatvaæ tatpragÅtaæ bhuvi / yad u eva samastulya÷ sarveïa vak«yamÃïena prakÃreïa, tasmÃdvà sÃmetyanena sambandha÷ / vÃÓabda÷ sÃmaÓabdalÃbhanimittaprakÃrÃntaranirdeÓasÃmarthyalabhya÷ / kena puna÷ prakÃreïa prÃïasya tulyatvam? ityucyate- sama÷ plu«iïà puttikÃÓarÅreïa samo maÓakena maÓakaÓarÅreïa, samo nÃgena hastiÓarÅreïa, sama ebhistribhirlokaistrailokyaÓarÅreïa prÃjÃpatyena, samo 'nena jagadrÆpeïa hairaïyagarbheïa / puttikÃdiÓarÅre«u gotvÃdivatkÃrtsnyena parisamÃpta iti samatvaæ prÃïasya;na puna÷ ÓarÅramÃtraparimÃïenaiva, amÆrtatvÃtsarvagatatvÃcca / na ca ghaÂaprÃsÃdÃdipradÅpavatsaækocavikÃsitayà ÓarÅre tÃvanmÃtraæ samatvam / "ta ete sarva eva samÃ÷ sarve 'nantÃ÷"(b­ha.u.1 / 5 / 13) iti Órute÷ / sarvagatasya tu ÓarÅraparimÃïav­ttilÃbho na virudhyate / evaæ samatvÃtsÃmÃkhyaæ prÃïaæ veda ya÷ÓratiprakÃÓitamahacvaæ taspaitatphalam-aÓnute vyÃpnoti sÃmna÷ prÃïasya sÃyujyaæ sayugbhÃvaæ samÃnadehendriyÃbhimÃnatvam, sÃlokyaæ samÃnalophatÃæ và bhÃvanÃviÓe«ata÷, ya evametadyathoktaæ sÃma prÃïaæ veda-à prÃïÃtmÃbhimÃnÃbhivyakterupÃste ityartha÷ //22// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.23 ## __________ BrhUpBh_1,3.23 e«a u và udgÅtha÷ / udgÅtho nÃma sÃmÃvayavo bhaktiviÓe«o nodgÃnam, sÃmÃdhikÃrÃt / kathamudgÅtha÷ prÃïa÷? prÃïo và utprÃïena hi yasmÃdidaæ sarvaæ jagaduttabdhamÆrdhvaæ stabdhamuttambhitaæ vidh­tamityartha÷ / uttabdhÃrthÃvadyotako 'yamucchabda÷ prÃïaguïÃbhidhÃyaka÷, tasmÃdutprÃïa÷ / vÃgeva gÅthÃÓabdaviÓe«atvÃdudgÅthabhakte÷ / gÃyate÷ ÓabdÃrthatvÃtsà vÃgeva / na hyudgÅthabhakte÷Óabdavyatirekeïa ki¤cidrÆpamutprek«yate / tasmÃdyuktamavadhÃraïaæ vÃgeva gÅtheti / ucca prÃïo gÅthà ca prÃïatantrà vÃgityubhayamekena ÓabdenÃbhidhÅyate sa udgÅtha÷ //23// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.24 ## __________ BrhUpBh_1,3.24 taddhÃpi tattatraitasminnukter'the hÃpyÃkhyÃyikÃpi ÓrÆtaye hasma / brahmadatto nÃmata÷ cikitÃnasyÃpatyaæ caikitÃnastadapatyaæ yuvà caikitÃneya÷, rÃjÃnaæ yaj¤e somaæ bhak«ayannuvÃca / kim? ayaæ camasastho mayÃbhak«yamÃïo rÃjà tyasya tasya mamÃn­tavÃdino mÆrdhÃnaæ Óiro vipÃtayatÃdvispa«Âaæ pÃtayatu / torayaæ tÃtaÇÇÃdeÓa÷ ÃÓipi loÂ, vipÃtayatÃditi / yadyahaman­tavÃdÅ syÃmityartha÷ / kathaæ punaran­tavÃditvaprÃpti÷? ityucyate-yadyadÅto 'smÃtprak­tÃt prÃïÃdvÃksaæyuktÃt, ayÃsya÷-mukhyaprÃïÃbhidhÃyakena ayÃsyÃÇgirasaÓabdenÃbhidhÅyate viÓvas­jÃæ pÆrvar«ÅïÃæ satre udrÃtÃso 'nyena devatÃntareïa vÃkprÃïavyatiriktenodagÃyadudgÃnaæ k­tavÃn, tato 'haman­tavÃdÅ syÃm, tasya mama devatà viparÅtapratipatturmÆrdhÃnaæ vipÃtayatu, ityevaæ Óapathaæ cakÃreti vij¤Ãne pratyayadÃr¬hyakartavyatÃæ darÓayati / tamimamÃkhyÃyikÃnirdhÃritamarthaæ svena vacasopasaæharati Óruti÷-vÃcà ca prÃïapradhÃnayà prÃïena ca svasyÃtmabhÆtena so 'yÃsya ÃÇgirasa udgÃtodagÃyaditye«or'tho nirdhÃrita÷ Óapathena //24// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.25 ## __________ BrhUpBh_1,3.25 tasyeti prak­taæ prÃïamabhisamvadhnÃti / haitasyeti mukhyaæ vyapadiÓatyabhinayena / sÃmna÷ sÃmaÓabdavÃcyasyaprÃïasyaya÷svaæ dhanaæ veda, tasya ha kiæ syÃt? bhavati hÃsyasvam / phalena pralobhyÃbhimukhÅk­tya ÓuÓrÆ«ave Ãha-tasya vai sÃmna÷ svara eva svam / svara iti kaïÂhagataæ mÃdhuryaæ tadevÃsya svaæ vibhÆ«aïam / tena hi bhÆ«itam­ddhimallak«yataudgÃnam / yasmÃdevaæ tasmÃdÃrtvijyaæ ­tvikkarmodgÃnaæ kari«yanvÃci vi«aye vÃci vÃgÃÓritaæ svaramiccheta icchet sÃmno dhanavattÃæ svareïa cikÅr«urudgÃtà / idaæ tu prÃsaÇgikaævidhÅyate;sÃmna÷ sausvaryeïa svaravacvapratyayekartavye icchÃmÃtreïa sausvaryaæ na bhavatÅti dantadhÃvanatailapÃnÃdi sÃmarthyÃtkartavyamityartha÷ / tathaivaæ saæsk­tayà vÃcà svarasampannayÃrtvijyaæ kuryÃt / tasmÃdyasmÃtsÃmna÷ svabhÆta÷ svarastena svena bhÆ«itaæ sÃma ato yaj¤e svaravantamudgÃtÃraæ did­k«anta eva dra«Âumicchanta eva dhaninÃmava laukikÃ÷ / prasiddhaæ hi loke 'tho api yasya svaæ dhanaæ bhavati taæ dhaninaæ did­k«ante iti siddhasya guïavij¤Ãnaphalasambandhasya upasaæhÃra÷ kriyate- bhavati hÃsya svaæ ya evametatsÃmna÷ svaæ vedeti //25// athÃnyo guïa÷ suvarïavattÃlak«aïo vidhÅyate / asÃvapi sausvaryameva / etÃvÃnviÓe«a÷- pÆrvaæ kaïÂhagatamÃdhuryamidaæ tu lÃk«aïikaæ suvarïaÓabdavÃcyam / _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.26 ## __________ BrhUpBh_1,3.26 tasya haitasya sÃmno ya÷ suvarïaæ veda bhavati hÃsya suvarïam / suvarïa ÓabdasÃmÃnyÃtsvarasuvarïayo÷ lokikameva suvarïaæ guïavij¤Ãnaphalaæ bhavatÅtyartha÷ / tasya vai svara eva suvarïam / bhavati hÃsya suvarïaæ ya evametatsÃmna÷ suvarïaæ vedeti pÆrvavatsarvam //26// tathà prati«ÂhÃguïaæ vidhitsannÃha- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.27 ## __________ BrhUpBh_1,3.27 tasya haitasya sÃmno ya÷ prati«ÂhÃæ veda / pratiti«ÂhatyasyÃmiti prati«Âhà vÃktÃæ prati«ÂhÃæ sÃmno guïaæ yo veda sa pratiti«Âhati ha / "taæ yathà yathopÃsate"iti Órutestadguïatvaæ yuktam / pÆrvavatphalena pratilobhitÃya kà pratilobhitÃya kà prati«Âheti ÓuÓrÆpave Ãha- tasya vai sÃmno vÃgeva, vÃgiti jihvÃmÆlÅyÃdÅnÃæ sthÃnÃnÃmÃkhyÃ, saiva prati«ÂhÃ, tadÃha- vÃci hi jihvÃmÆlÅyÃdi«uhi yasmÃtprati«Âhita÷ sanne«a prÃïa etadgÃnaæ gÅyate gÅtibhÃvamÃpadyate tasmÃtsÃmna÷ prati«Âhà vÃk / anne prati«Âhito gÅyata ityu haike 'nye Ãhu÷ / iha pratiti«ÂhatÅti yuktam / aninditatvÃdekÅyapak«asya vikalpena prati«ÂhÃguïavij¤Ãnaæ kuryÃd vÃgvà pati«ÂhÃnnaæ veti //27// evaæ prÃïavij¤Ãnavato japakarma vidhitsyate / yadvij¤Ãnavato japakarmaïyadhikÃrastadvij¤Ãnamuktam / _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,3.28 ## __________ BrhUpBh_1,3.28 athÃnantaraæ yasmÃccaivaæ vidu«Ã prayujyamÃnaæ devabhÃvÃyÃbhyÃrohaphalaæ japakarma, atastasmÃttadvidhÅyata iha / tasya codgÅthasambandhÃtsarvatra prÃptau pavamÃnÃnÃmiti vacanÃt pavamÃne«u tri«vapi kartavyatÃyÃæ prÃptÃyÃæ puna÷ kÃla saækocaæ karoti- sa vai khalu prastotà sÃma prastauti / sa prastotà yatra yasminkÃle sÃma prastuyÃtprÃrabheta tasminkÃla etÃni japet / asya ca japakarmaïa Ãkhyà abhyÃroha iti / ÃbhimukhyenÃrohatyanena japakarmaïaivaævid devabhÃvÃtmÃnamityabhyÃroha÷ / etÃnÅti bahuvacanÃttrÅïi yajÆæ«i / dvitÅyÃnirdeÓÃd brÃhmaïotpannatvÃcca yathÃpaÂhita eva svara÷ prayoktavyo na mÃntra÷ / yÃjamÃnaæ japakarma / etÃni tÃni yajÆæ«i-'asato mà sadgamaya''tamaso mà jyotirgamaya' 'm­tyormÃm­taæ gamaya'iti / mantrÃmarthastirohito bhavatÅti svayameva vyÃca«Âe brÃhmaïaæ mantrÃrtham- sa mantro yadÃha yaduktavÃnko 'sÃvartha÷? ityucyate-'asato mà sadgamaya'iti m­tyurvà asat- svÃbhÃvikakarmavij¤Ãne m­tyurityucyete, asad atyantÃdhobhÃvahetutvÃt / sadam­tam- sacchÃstrÅyakarmavij¤Ãne agaraïahetutvÃdam­tam / tasmÃdasato asatkarmaïo 'j¤ÃnÃcca mà mÃæ sacchÃstrÅyakarmavij¤Ãne gamaya devabhÃvasÃdhanÃtmabhÃvamÃpÃdayetyartha÷ / tatra vÃkyÃrthamÃha- am­taæ mà kurvityevaitadÃheti / tathà tamaso mà jyotirgamayeti m­tyurgamayeti / m­tyurvai tama÷ sarvaæ hyaj¤ÃnamÃvaraïÃtmakatvÃttama÷ tadeva ca maraïahetutvÃnm­tyu÷ / jyotiram­taæ pÆrvoktaviparÅtaæ daivaæ svarÆpam / prakÃÓÃtmakatvÃjj¤Ãnaæ jyoti÷, tadevÃm­tamavinÃÓÃtmakatvÃt / tasmÃt tamaso mà jyotirgamayeti pÆrvavanm­tyormÃm­taæ gamayetyÃdi / am­taæ mà kurvityevaitadÃha- daivaæ prÃjÃpatyaæ phalabhÃvamÃpÃdayetyartha÷ / pÆrvo mantro 'sÃdhanasvabhÃvÃt sÃdhanabhÃvamÃpÃdayeti / dvitÅyastu sÃdhanabhÃvÃdapi aj¤ÃnarÆpÃt sÃdhyabhÃvamÃpÃdayeti / m­tyormÃm­taæ gamayeti pÆrvayoreva mantrayo÷ samucitor'thast­tÅyena mantreïocyata iti prasiddhÃrthataiva / nÃtra t­tÅye mantre tirohitamantarhitamivÃrtharÆpaæ pÆrvayoriva mantrayorasti, yathÃÓruta evÃrtha÷ / yÃjamÃnamudgÃnaæ k­tvà pavamÃne«u tri«u, athÃnantaraæ yÃnÅtarÃïi Ói«ÂÃni stotrÃïi te«vÃtmane 'nnÃdyamÃgÃyet prÃïavidudgÃtÃprÃïabhÆta÷ prÃïavadeva / yasmÃtsa eva udgÃtaivaæ prÃïaæ yathoktaæ vetti, ata÷ prÃïavadeva taæ kÃmaæ sÃdhayituæ samartha÷ / tasmÃdyajamÃnaste«u stotre«u prayujyamÃne«u varaæ v­ïÅta, yaæ kÃmaæ kÃmayeta taæ kÃmaæ varaæ v­ïÅta prÃrthayeta / yasmÃtsa e«a evaævidudgÃteti tasmÃcchabdÃtprÃgeva sambadhyate / Ãtmane và yajamÃnÃya và yaæ kÃmaæ kÃmayate icchatyudgÃtà tamÃgÃyatyÃgÃnena sÃdhayati / evaæ tÃvajj¤ÃnakarmabhyÃæ prÃïÃtmÃpattirityuktam / tatra nÃstyÃÓaÇkÃsambhava÷ / ata÷ karmÃpÃye prÃïÃpattirbhavati và na vÃ? ityÃÓaÇkate / tadÃÓaÇkÃniv­ttyarthamÃha- taddhaitalokajideveti / taddhatadetatprÃïadarÓanaæ karmaviyuktaæ kevalamapi, lokajideveti lokasÃdhanameva / na ha evÃlokyatÃyai alokÃrhatvÃya ÃÓà ÃÓaæsanaæ prÃrthanaæ naivÃsti ha / na hi prÃïÃtmani utpannÃtmÃbhimÃnasya tatprÃptyÃÓaæsanaæ sambhavati / na hi grÃmastha÷ kadà grÃmaæ prÃpnutÃmityaraïyastha ivÃÓÃste / asannik­«Âavi«aye hyanÃtmanyÃÓaæsanam, na tatsvÃtmani sambhavati / tasmÃnnÃÓÃsti kadÃcitprÃïÃtmabhÃvaæ na prapadyeyamiti / kasyaitat? ya evametatsÃma prÃïaæ yathoktaæ nirdhÃritamahimÃnaæ veda- ahamasmi prÃïa indriyavi«ayÃsaÇgairÃsurai÷ pÃpmabhiradhar«aïÅyo viÓuddha÷, vÃgÃdipa¤cakaæ ca madÃÓrayatvÃdagnyÃdyÃtmarÆpaæ svÃbhÃvikavij¤Ãnotthendriyavi«ayÃsaÇgajanitÃsurapÃpmado«aviyuktaæ sarvabhÆte«u ca madÃÓrayÃnnÃdyopayogabandhanam, Ãtmà cÃhaæ sarvabhÆtÃnÃmÃÇgirasatvÃt, ­gyaju÷ sÃmodgÅthabhÆtÃyÃÓca vÃca Ãtmà tadvayÃptestannirvartakatvÃcca, mama sÃmno gÅtibhÃvamÃpadyamÃnasya bÃhyaæ dhanaæ bhÆ«aïaæ sausvaryaæ tato 'pyÃntaraæ sauvarïyalÃk«aïikaæ sausvaryam, gÅtibhÃvamÃpadyamÃnasya mama kaïÂhÃdisthÃnÃni prati«Âhà / evaæ guïo 'haæ puttikÃdiÓarÅre«u kÃrtsnyena parisamÃpto 'mÆrtatvÃtsarvagatatvÃcca- iti à evamabhimÃnÃbhivyaktervedopÃsta ityartha÷ //28// ## j¤ÃnakarmabhyÃæ samucitÃbhyÃæ prajÃpatitvaprÃptirvyÃkhyÃtà kevalaprÃïadarÓanena ca'taddhaitallokajideva'ityÃdinà / prajÃpate÷ phalabhÆtasya s­«ÂisthitisaæhÃre«u jagata÷ svÃtantryÃdivibhÆtyupavarïanena j¤Ãnakarmaïorvaidikayo÷ phalotkar«o varïayitavya ityevamarthamÃrabhyate / tena ca karmakÃï¬avihitaj¤Ãnakarmastuti÷ k­tvà bhavetsÃmarthyÃt / vivak«itaæ tvetat- sarvamapyetajj¤Ãnakarmaphalaæ saæsÃra eva, bhayÃratyÃdiyuktatvaÓravaïÃt, kÃryakaraïalak«aïatvÃcca sthÆlavyaktÃnityavi«ayatvÃcceti / brahmavidyÃyÃ÷ kevalÃyà vak«yamÃïÃyà mok«ahetutvamityuttarÃrthaæ ceti / na hi saæsÃravi«ayÃtsÃdhyasÃdhanÃdibhedalak«aïÃd aviraktasya Ãtmaikatva j¤Ãnavi«aye 'dhikÃra÷, at­«itasyeva pÃne / tasmÃjj¤Ãnakarmaphalotkar«opavarïanamuttarÃrtham / tathà ca vak«yati-"tadetatpadanÅyamasya"(b­.u.1 / 4 / 7) "tadetatpreya÷ putrÃt" (b­.u.1 / 4 / 8) ityÃdi / _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.1 #<Ãtmaivedam agra ÃsÅt puru«avidha÷ | so 'nuvÅk«ya nÃnyad Ãtmano 'paÓyat | so 'ham asmÅty agre vyÃharat | tato 'haænÃmÃbhavat | tasmÃd apy etarhy Ãmantrito 'ham ayam ity evÃgra uktvÃthÃnyan nÃma prabrÆte yad asya bhavati | sa yat pÆrvo 'smÃt sarvasmÃt sarvÃn pÃpmana au«at tasmÃt puru«a÷ | o«ati ha vai sa taæ yo 'smÃt pÆrvo bubhÆ«ati ya evaæ veda || BrhUp_1,4.1 ||># __________ BrhUpBh_1,4.1 ÃtmaivÃtmeti prajÃpati÷ prathamo 'ï¬aja÷ ÓarÅryabhidhÅyate / vaidikaj¤ÃnakarmaphalabhÆta÷ sa eva kim? idaæ ÓarÅrabhedajÃtaæ tena prajÃpatiÓarÅreïÃvibhaktam / ÃtmaivÃsÅdagre prÃkÓarÅrÃntarotpatte÷ / sa ca puru«avidha÷ puru«aprakÃra÷ Óira÷prÃïyÃdilak«aïo virà/ sa eva prathama÷ sambhÆto 'nuvÅk«yÃnvÃlocanaæ k­tvÃ, ko 'haæ kiælak«aïo vÃsmÅti, nÃnyadvastvantaram, Ãtmana÷ prÃïapiï¬ÃtmakÃryakaraïarÆpÃnna apaÓyanna dadarÓa / kevalaæ tvÃtmÃnameva sarvÃtmÃnamapaÓyat / tathà pÆrvajanmaÓrautavij¤Ãnasaæsk­ta÷, so 'haæ prajÃpati÷ sarvÃtmÃhamasmÅtyagre vyÃharadvyÃh­tavÃn / tatastasmÃdyata÷ pÆrvaj¤ÃnasaæskÃrÃd ÃtmÃnamevÃhamityabhyadhÃdagre tasmÃdahaænÃmÃbhavat / tasyopani«adamiti ÓrutipradarÓitameva nÃma vak«yati / tasmÃdyasmÃtkÃraïe prajÃpatÃvevaæ v­ttaæ tasmÃt, tatkÃryabhÆte«u prÃïi«u etarhyetasminnapi kÃla Ãmantrita÷ kastvamityukta÷ sannahamayamityevÃgra uktvà kÃraïÃtmÃbhidhÃnena ÃtmÃnamabhidhÃyÃgre punarviÓe«anÃmajij¤Ãsave 'thÃnantaraæ viÓe«apiï¬ÃbhidhÃnaæ devadatto yaj¤adatto veti prabÆte kathayati yannÃmÃsya viÓe«apiï¬asya mÃtÃpit­k­taæ bhavati tatkathayati / sa ca prajÃpatiratikrÃntajanmani samyakkarmaj¤ÃnabhÃvanÃnu«ÂhÃnai÷ sÃdhakÃvasthÃyÃæ yadyasmÃtkarmaj¤ÃnabhÃvanÃnu«ÂhÃnai÷ prajÃpatitvaæ pratipitsÆnÃæ pÆrva÷ prathama÷ san asmÃtprajÃpatitvapratipitsusamudÃyÃtsarvasmÃd Ãdau au«adadahat / kim? ÃsaÇgÃj¤Ãnalak«aïÃnsarvÃnpÃpmana÷ prajÃpatitva pratibandhakÃraïabhÆtÃn / yasmÃdevaæ tasmÃtpuru«a÷, pÆrvamau«aditi puru«a÷ / yathÃyaæ prajÃpatiro«itvà prativandhakÃnpÃpmana÷ sarvÃnpuru«a÷ prajÃpatirabhavat, evamanyo 'pi j¤ÃnakarmabhÃvanÃnu«ÂhÃnavahninà kevalaæ j¤ÃnabalÃdvau«ati bhasmÅkaroti ha vai sa tam;kam? yo 'smÃdvidu«a÷ pÆrva÷ prathama÷ prajÃpatirbubhÆ«ati bhavitumicchati tamityartha÷ / taæ darÓayati ya evaæ vedeti / sÃmarthyÃjj¤ÃnabhÃvanÃprakar«avÃn / nanvanarthÃya prÃjÃpatyapratipipsÃ, evaævidà ceddahyate / nai«a do«a÷, j¤ÃnabhÃvanotkar«ÃbhÃvÃtprathamaæ prajÃpatitvapratipattya bhÃvamÃtratvÃddÃhasya / utk­«ÂasÃdhana÷ prathamaæ prajÃpatitvaæ prÃpnuvan nyÆnasÃdhano na prÃpnotÅti, sa taæ dahatÅtyucyate / na puna÷ pratyak«amutk­«ÂasÃdhanena itaro dahyate / yathà loke Ãjis­tÃæ ya÷ prathamamÃjimupasarpati tenetare dagdhà ivÃpah­tasÃmarthyà bhavanti tadvat //1// yadidaæ tu«ÂÆ«itaæ karmakÃï¬avihitaj¤Ãnakarmaphalaæ prÃjÃpatyalak«aïaæ naiva tatsaæsÃravi«ayamatyakrÃmaditÅmamartha pradarÓayi«yannÃha- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.2 ## __________ BrhUpBh_1,4.2 so 'bibhetsa prajÃpatiryoyaæ prathama÷ ÓarÅri puru«avidho vyÃkhyÃta÷ / so 'bibhedbhÅtavÃnasmadÃdivadevetyÃha / yasmÃdayaæ puru«avidha÷ ÓarÅrakaraïavÃn ÃtmanÃÓaviparÅtadarÓanavatvÃd abibhet, tasmÃttatsÃmÃnyÃdadyatve 'pyekÃkÅ bibheti / ki¤cÃsmadÃdivadeva bhayahetuviparÅtadarÓanÃpanodakÃraïaæ yathÃbhÆtÃtmadarÓanam / so 'yaæ prajÃpatirÅk«ÃmÅk«aïaæ cakre k­tavÃn ha / katham? ityÃha- yadyasmÃnmattonyadÃtmavyatirekeïa vastvantaraæ pratidvandÅbhÆtaæ nÃsti, tasminnÃtmavinÃÓahetvabhÃve kasmÃnnu bibhemÅti / tata eva yathÃbhÆtÃtmadarÓanÃdasya prajÃpaterbhayaæ vÅyÃya vispa«Âamapagatavat / tasya prajÃpateryadbhayaæ tatkevalÃvidyÃnimittameva paramÃrthadarÓane 'nupapannamityÃha- kasmÃddhyabhe«yat kimityasau bhÅtavÃnparamÃrthanirÆpaïÃyÃæ bhayamanupapannamevetyabhiprÃya÷ / yasmÃd dvitÅyadvastvantaraddhi bhayaæ bhavati / dvitÅyaæ ca vastvantaramavidyÃpratyupasthÃpitameva;na hyad­ÓyamÃnaæ dvitÅyaæ bhayajanmano hetu÷"tatra ko moha÷ ka÷ Óoka÷ ekatvamanupaÓyata÷"(ÅÓÃ.7) iti mantravarïÃt / yaccaikatvadarÓanena bhayamapanunoda tadyuktam / kasmÃt? dvitÅyÃdvastvantarÃdvai bhayaæ bhavati, tadekatvadarÓanena dvitÅyadarÓanamapanÅtamiti nÃsti yata÷ / atra codayanti- kuta÷ prajÃpaterekatvadarÓanaæ jÃtam? ko vÃsmai upadideÓa? athÃnupadi«Âameva prÃdurabhÆt, asmadÃderapi tathà prasaÇga÷ / atha janmÃntarak­tasaæskÃrahetukam, ekatvadarÓanÃnarthakyaprasaÇga÷ / yathÃprajÃpateratikrÃntajanmÃvasthasya ekatvadarÓanaæ vidyamÃnamapyavidyÃbandhakÃraïaæ nÃpaninye, yata÷ avidyÃsaæyukta evÃyaæ jÃto 'bibhet, evaæ sarve«ÃmekatvadarÓanÃnarthakyaæ prÃpnoti / antyameva nivartakamiti cenna, pÆrvavatpuna÷ prasaÇgenÃnaikÃntyÃt / tasmÃdanarthakamevaikatvadarÓanamiti / nai«a do«a÷, utk­«ÂahetÆdbhavatvÃllokavat / yathà puïyakarmodbhavairviviktai÷ kÃryakaraïai÷ saæyukte janmani sati praj¤ÃmedhÃsm­tivaiÓÃradyaæ d­«Âam, tathà prajÃpate÷ dharmaj¤ÃnavairÃgyaiÓvaryaviparÅtahetusarvapÃpmadÃhÃt viÓuddhai÷ kÃryakaraïai saæyuktamutk­«Âaæ janma tadudbhavaæ cÃnupadi«Âameva yuktamekatvadarÓanaæ prajÃpate÷ / tathà ca sm­ti÷-"j¤Ãnamagratidhaæ yasya vairÃgyaæ ca jagatpate÷ / aiÓvaryaæ caiva dharmasya sahasiddhaæ catu«Âayam // "iti / sahasiddhatve bhayÃnupapattiriti cet / na hyÃdityena saha tama udeti / na, anyÃnupadi«ÂÃrthatvÃtsaha siddhavÃkyasya / ÓraddhÃtÃtparyapraïipÃtÃdÅnÃm ahetutvamiti cet syÃnmatam"ÓraddhÃvÃællabhate j¤Ãnaæ tatpara÷ saæyatendriya÷"(gÅtà 4 / 39) "tadviddhi praïipÃtena"(gÅtà 4 / 34) ityevamÃdÅnÃæ Órutism­tivihitÃnÃæ j¤ÃnahetÆnÃmahetutvam, prajÃpatiriva janmÃntarak­tadharmahetutve j¤Ãnasyeti cet? na;nimittavikalpasamuccayaguïavadaguïavattvabhedopapatte÷ / loke hi naimittikÃnÃæ kÃryÃïÃæ nimittabhedo 'nekadhà vikalpate / tathà nimittasamuccaya÷ / te«Ãæ ca vikalpitÃnÃæ samuccitÃnÃæ ca punarguïavadaguïavattvak­to bhedo bhavati / tadyathÃ- rÆpaj¤Ãna eva tÃvannaimittike kÃrye- tamasi vinÃlokena cak«ÆrÆpasannikar«o nakta¤carÃïÃæ rÆpaj¤Ãne nimittaæ bhavati / mana eva kevalaæ rÆpaj¤Ãnanimittaæ yogÅnÃm / asmÃkaæ tu sannikar«ÃlokÃbhyÃæ saha tathÃdityacandrÃdyÃlokabhedai÷ samuccità nimittabhedà bhavanti / tathà ÃlokaviÓe«aguïavadaguïavattvena bhedÃ÷ syu÷ / evameva Ãtmaikatvaj¤Ãne 'pi kvacijjanmÃntarak­taæ kÃrma nimittaæ bhavati, yathà prajÃpate÷ / kvacittapo nimittam,"tapasà vijij¤Ãsasva"(chÃ.u.3 / 2 / 1) iti Órute÷ / kvacit"ÃcÃryavÃnpuru«o veda"(chÃ.u.6 / 14 / 2) "ÓraddhÃvÃællabhate j¤Ãnam"(gÅtÃ.4 / 39) "tadviddhi praïipÃtena"(gÅtÃ.4 / 34) "ÃcÃryÃddhaiva"(chÃ.u.4 / 1 / 3) "dra«Âavya÷ Órotavya÷"(b­.u.2 / 4 / 5) ityÃdi Órutism­tibhya ekÃntaj¤ÃnalÃbhanimittatvaæ ÓraddhÃprabh­tÅnÃm adharmÃdinimittaviyogahetutvÃt / vedÃntaÓravaïamanananididhyÃsanÃnÃæ ca sÃk«Ãjj¤eyavi«ayatvÃt / pÃpÃdipratibandhak«aye cÃtmamanasorbhÆtÃrthaj¤ÃnanimittasvÃbhÃvyÃt / tasmÃdahetutvaæ na jÃtu j¤Ãnasya ÓraddhÃpraïipÃtÃdÅnÃmiti //2// itaÓca saæsÃravi«aya eva prÃjÃpatitvam, yata÷ / _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.3 ## __________ BrhUpBh_1,4.3 sa prÃpatirvai naiva reme ratiæ nÃnvabhavat, aratyÃvi«Âo 'bhÆdityartha÷, asmÃdÃdideva yata÷, idÃnÅmapi tasmÃdekÃkitvÃdidharmavattvÃdekÃkÅ na ramate ratiæ nÃnubhavati / ratirnÃme«ÂÃrthasaæyogajà krŬÃ, tatprasaægina i«ÂaviyogÃnmanasyÃkulÅbhÃvo 'ratirityucyate / sa tasyà araterapanodÃya dvitÅyam aratyapaghÃtasamarthaæ strÅvastvaicchadg­ddhimakarot / tasya caivaæ strÅvi«ayaæ g­dhyata÷ striyà pari«vaktasyevÃtmano bhÃvo babhÆva / sa tena satyepsutvÃd etÃvÃnetatparimÃïa Ãsa babhÆva ha / kiæparimÃïa÷? ityÃha- yathà loke strÅpumÃæsau aratyapanodÃya sampari«vaktau yatparimÃïau syÃtÃæ tathà tatparimÃïau babhÆvetyartha÷ / sa tathà tatparimÃïameva iyamÃtmÃnaæ dvedhà dviprakÃramapÃtayatpÃtitavÃn iyamevetyavadhÃraïaæ mÆlakÃraïÃdvirÃjo viÓe«aïÃrtham / na k«Årasya sarvopamardena dadhibhÃvÃpattivadviràsarvopamardenaitÃvÃnÃsa;kiæ tarhi? Ãtmanà vyavasthitasyaiva virÃja÷ satyasaækalpatvÃdÃtmavyatiriktaæ strÅpuæsapari«vaktaparisÃïaæ ÓarÅrÃntaraæ babhÆva / sa eva ca viràtathÃbhÆta÷ sa haitÃvÃnÃseti sÃmÃnÃdhikaraïyÃt / tatastasmÃtpÃtanÃtpatitaÓca patnÅ cÃbhavatÃmiti dampatyornirvacanaæ laukikayo÷ / ata eva tasmÃt, yasmÃdÃtmana evÃrdha÷ p­thagbhÆtoyeyaæ strÅ, tasmÃdidaæ ÓarÅramÃnor'dhab­galamardhaæ ca tad b­galaæ vidalaæ ca tadardhab­galam ardhavidalamevetyartha÷ / prÃkstryudvahanÃtkasyÃrdhab­galam? ityucyate- sva Ãtmana iti / evamÃha smoktavÃnkila yÃj¤avalkya÷, yaj¤asya valko vaktà yaj¤avalkastasyÃpatyaæ yÃj¤avalkyo daivarÃtirityartha÷ / brahmaïo vÃpatyam / yasmÃdayaæ puru«Ãrdha ÃkÃÓa÷ stryardhaÓÆnya÷ punarudvahanÃttasmÃtpÆryate stryardhena, puna÷ sampuÂÅkaraïeneva vidalÃrdha÷ / tÃæ sa prajÃpatirmanvÃkhya÷ ÓatarÆpÃkhyÃmÃtmano duhitaraæ patnÅtvena kalpitÃæ samabhavanmaithunamupagatavÃn / tatastasmÃttadupagamanÃd manu«yà ajÃyantotpannÃ÷ //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.4 ## __________ BrhUpBh_1,4.4 sà ÓatarÆpà u ha iyaæ seyaæ duhit­gamane smÃrtaæ prati«edhamanusmarantÅk«Ã¤cake / kathaæ nvidamak­tyaæ yanmà mÃmÃtmana eva janayitvotpÃdya sambhavatyupagacchati / yadyapyayaæ nirgh­ïo 'haæ hantedÃnÅæ tiro 'sÃni jÃtyantareïa tirask­tà bhavÃni / ityevamÅk«itvÃsau gaurabhavat / utpÃdyaprÃïikarmabhiÓcodyamÃnÃyÃ÷ puna÷ puna÷ saivamati÷ ÓatarÆpÃyà manoÓcÃbhavat / tataÓca ­«abha itara÷ / tÃæ samevÃbhadityÃdi pÆrvavat / tato gÃvo 'jÃyanta / tathà ba¬avetarÃbhavadaÓvav­«a itara÷ / tathà gardabhÅtarà gardabha itara÷ / tatra ba¬avÃÓvav­«ÃdÅnÃæ saÇgamÃttata ekaÓaphamekagvuram aÓvÃÓvataragardabhÃkhyaæ trayamajÃyata / tathà ajetarÃbhavadvastaÓchÃga itara÷, tathà aviritarà me«a itara÷, tÃæ samevÃbhavat / tÃæ tÃmiti vÅpsà / tÃmajÃæ tÃmavi¤cetisamabhavadevetyartha÷ / tato 'jÃÓvÃvayaÓcÃjÃvayo 'jÃyanta / evameva yadidaæ ki¤ca yatkiæ¤cedaæ mithunaæ srÅpuæsalak«aïaæ dvandam, à pipÅlikÃbhya÷ pipÅlikÃbhi÷ sahÃnenaivanyÃyena tatsarvamas­jata jagats­«ÂavÃn //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.5 ## __________ BrhUpBh_1,4.5 sa prajÃpati÷ sarvamidaæ jagats­«Âvà avet / katham? ahaæ vÃvÃhameva s­«Âi÷, s­jyate iti s­«Âaæ jagaducyate s­«Âiriti / yanmayÃs­«Âaæ jaganmadabhedatvÃdahamevÃsmi na matto vyatiricyate / kuta etat? ahaæ hi yasmÃdidaæ sarvaæ jagadas­k«i s­«ÂavÃnasmi tasmÃdityartha÷ / yasmÃts­«ÂiÓabdena ÃtmÃnamevÃbhyadhÃtprajÃpati÷, tatastasmÃts­«Âirabhavat s­«ÂinÃmÃbhavat / s­«ÂyÃæ jagati, hÃsya prajÃpategetasyÃmetasmi¤jagati, sa prajÃpativatsra«Âà bhavati svÃtmano 'nanyabhÆtasya jagata÷, ka÷? ya evaæ prajÃpativadyathoktaæ svÃtmano 'nanyabhÆtaæ jagatsÃdhyÃtmÃdibhÆtÃdhidaivaæ jagadahamasmÅti veda //5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.6 ## __________ BrhUpBh_1,4.6 evaæ sa prajÃpatirjagadidaæ mithunÃtmakaæ s­«Âà brahmaïÃdivarïaniyanvardevatÃ÷ sis­k«urÃdau, ayeti ÓabdadvayamabhinayapradarÓanÃrtham, anena prakÃreïa mukhe hastau prak«ityÃbhyamanyadÃbhimukhyena manyanapakarot / sa mukhahastÃbhyÃæ mathitvà mukhÃcca yonerhastÃbhyÃæ ca yonibhyÃmagniæ brÃhmaïajÃteranugrahakartÃramas­jata s­«ÂavÃn / yasmÃddÃhakasyÃgneryoniretadubhayaæ hastau mukhaæ ca, tasmÃdbhaya mapyetadalomakaæ lomavivarjitam / kiæ sarvameva? na, antarato 'bhyantarata÷;asti hi yonyà sÃmÃnyamubhayasyÃsya / kim? alomakà hi yonirantarata÷ strÅïÃm / tathà brÃhmaïo 'pi mukhÃdeva jajhe prajÃpate÷ / tasmÃdekayonitvÃjjaye«ÂhenevÃnujo 'nug­hyate agninà brÃhmaïa÷ / tasmÃdbrÃhmaïo 'gnidevatyo mukhavÅryaÓceti Órutism­tisiddham / tathà balÃÓrayÃbhyÃæ bÃhubhyÃæ balabhidÃdikaæ k«anniyajÃtiniyantarÃæ k«anniyaæ ca / tasmÃdaindraæ k«atraæ bÃhuvÅryaæ ceti Órutau sm­tau cÃvagatam / tathoruta Åhà ce«Âà tadÃÓrayÃdvasvÃdilak«aïaæ viÓo niyantÃraæ viÓaæ ca / tasmÃtk­«yÃdiparo vasvÃdidevatyaÓca vaiÓya÷ / tathà pÆ«aïaæ p­thvÅdaivataæ ÓÆdraæ ca padbhyÃæ paricaraïak«amamas­jateti Órutism­tiprasiddhe÷ / tatra k«atrÃdidevatÃsargamihÃnuktaæ vak«yamÃïamamapyuktavadupasaæharati s­«ÂisÃkalyÃnukÅrtyai / yatheyaæ Órutirvyavasthità tathà prajÃpatireva sarve devà iti niÓcitor'tha÷ / sra«ÂurananyatvÃts­«ÂÃnÃm / prajÃpatinaiva tu s­«ÂatvÃd devÃnÃm / athaivaæ prakaraïÃrthe vyavasthite tatstutyabhiprÃyeïÃvidvanmatÃntaranindopanyÃsa÷, anyanindÃnyastutaye / tattatra karmaprakaraïe kevalayÃj¤ikà yÃgakÃle yadidaæ vaca Ãhu÷ -'amumagniæ yajÃsumindraæ yaja'ityÃdi - nÃmaÓastrastotrakarmÃdibhinnatvÃdbhinnamevÃgnyÃdidevamevaikaæ manyamÃnà ÃhurityabhiprÃya÷ / tanna tathà vidyÃt, yasmÃdetasyaiva prajÃpate÷ sà vis­«Âirdevabheda÷ sarva e«a u hyeva prajÃpatireva prÃïa÷ sarve devÃ÷ / atra vipratipadyante - para eva hiraïyagarbhe ityeke / saæsÃrÅtyapare / paraæ eva tu mantravarïÃt / "indraæ mitraæ varuïamagnimÃhu÷"iti Órute÷ / "e«a brahmai«a indra e«a prajÃpatirete sarve devÃ÷"(ai.u.5 / 3) iti ca Órute÷ / sm­teÓca -"etameke vadantyagniæ manumanye prajÃpatim"(manu.12 / 123) iti"yo 'sÃvatÅndriyo 'grÃhya÷ sÆk«mo 'vyakta÷ sanÃtana÷ / sarvabhÆtamayo 'cintya÷ sa eva svayamudbabhau" / (manu.1 / 7) iti / saæsÃryeva và syÃt / "sarvainpÃpmana aupat"(b­.u.1 / 4 / 1) iti Órute÷ / na hyasaæsÃriïa÷ pÃpmadÃhaprasaÇgo 'sti / bhayÃratisaæyogaÓravaïÃt / "atha yanmartya÷ sannam­tÃnas­jata"(b­.u.1 / 4 / 6) iti ca / "hiraïyagarbhaæ paÓyati jÃyamÃnam"(Óve.u.4 / 12) iti ca mantravarïÃt / sm­teÓca karmavipÃkaprakriyÃyÃm -"brahmà viÓvas­jo dharmo mahÃnavyaktameva ca / uttamÃæ sÃtvikÅmetÃæ gatimÃhurmanÅ«iïa÷"(manu.12 / 50) iti / athaivaæ viruddhÃrthÃnupapatte÷ prÃmÃïyavyÃghÃta iti cet? na, kalpanÃntaropapatteravirodhÃt / upÃdhiviÓe«asambandhÃdviÓe«akalpanÃntaramupapadyate / "ÃsÅno dÆraæ vrajati ÓayÃno yÃti sarvata÷ / kastaæ madÃmadaæ devaæ madanyo j¤Ãtumarhati"(ka.u.1 / 2 / 21) ityevamÃdiÓrutibhya upÃdhivaÓÃtsaæsÃritvaæ na paramÃrthata÷ / svato 'saæsÃryeva / evamekatvaæ nÃnÃtvaæ ca hiraïyagarbhasya / tathà sarvajÅvÃnÃm, tattvamasi (chÃ.u.6 / 8 -16) iti Órute÷ / hiraïyagarbhastu upÃdhiÓuddhyatiÓayÃpek«ayà prÃyaÓa÷ para eveti Órutism­tivÃdÃ÷ prav­ttÃ÷ / saæsÃritvaæ tu kvacideva darÓayanti / jÅvÃnÃæ upÃdhigatÃÓuddhibÃhulyÃtsaæsÃritvameva prÃyaÓo 'bhilapyate / vyÃv­ttak­tsnopÃdhibhedÃpek«ayà tu sarva÷ paratvenÃbhidhÅyate Órutism­tivÃdai÷ / tÃrkikaistu parityaktÃgamabalairasti nÃsti kartÃkartetyÃdi viruddhaæ bahu tarkapadbhirÃkulÅk­ta÷ ÓÃstrÃrtha÷, tenÃrthaniÓcayo durlabha÷ / ye tu kevalaÓÃstrÃnusÃriïa÷ ÓÃntadarpÃste«Ãæ pratyak«avi«aya iva niÓcita÷ ÓÃstrÃrthe devatÃdivi«aya÷ / tatra prajÃpaterekasya devasyÃtrÃdyalak«aïo bhedo vivak«ita iti tatrÃgnirukto 'ttÃ, Ãdya÷ soma idÃnÅmucyate - atha yatki¤cedaæ loka Ãrdraæ dravÃtmakaæ tadretasa ÃtmÃno bÅjÃdas­jata;retasa Ãpa÷ (ai.u.1 / 4) iti Órute÷ / dravÃtmakaÓca soma÷ / tasmÃdyadÃrdraæ prajÃpatinà retasa÷ s­«Âaæ tadu soma eva / etÃvadvai etÃvadeva nÃto 'dhikamidaæ sarvam / kiæ tat? annaæ caiva somo dravÃtmakatvÃdÃpyÃyakam / annÃdaÓcÃgnirau«ïyÃd rÆk«atvÃcca / tatraivadhriyate, soma evÃnnaæ yadadyate tadeva soma ityartha÷ / ya evÃttà sa evÃgni÷ arthabalÃddhyavadhÃraïam / agnirapi kvacid hÆyamÃna÷ somapak«asyaiva / somo 'pÅjyamÃno 'gnirevÃtt­tvÃt / evamagnÅ«omÃtmakaæ jagadÃtmatvena paÓyanta kenaciddo«eïa lipyate, prajÃpatiÓca bhavati / sai«Ã brahmaïa÷ prajÃpateratis­«ÂirÃtmano 'pyatiÓayà / kà sà ityÃha - yacchreyasa÷ praÓasyatarÃnÃtmana÷ sakÃÓÃdyasmÃdas­jata devÃæstasmÃddevas­«Âiratis­«Âi÷ / kathaæ punarÃtmano 'tiÓayà s­«Âi÷ ityata Ãha - atha yadyasmÃnmartya÷ sanmaraïadharmà sannam­tÃnamaraïadharmiïo devÃn karmaj¤Ãnavahninà sarvÃnÃtmana÷ pÃpmana o«itvÃs­jata, tasmÃdetÃmatis­«Âiæ prajÃpaterÃtmabhÆtÃæ yo veda sa etasyÃmatis­«ÂyÃæ prajÃpatiriva bhavati prajÃpativadeva sra«Âà bhavati //6// sarvaæ vaidikaæ sÃdhanaæ j¤Ãnakarmalak«aïaæ kartrÃdyanekakÃrakÃpek«aæ prajÃpatitvaphalÃvasÃnaæ sÃdhyametÃvadeva yadetadvyÃk­taæ jagatsaæsÃra÷ / athaitasyaiva sÃdhyasÃdhanalak«aïasya vyÃk­tasya jagato vyÃkaraïÃtprÃgbÅjÃvasthà yà tÃæ nirdidij¤atyaÇkurÃdikÃryÃnumitÃmiva v­k«asya, karmabÅjo 'vidyÃk«etro hyasau saæsÃrav­k«a÷ samÆla uddhartavya iti / taduddharaïe hi puru«ÃrthaparisamÃpti÷ / tathà coktam -"ÆrdhvamÆlo 'vÃkÓÃkha÷"iti kÃÂhake / gÅtÃsu ca"ÆrdhvamÆlamadha÷ ÓÃkham"iti / purÃïe ca"brahmav­k«a÷ sanÃtana÷"iti / _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.7 ## __________ BrhUpBh_1,4.7 tadvedaæ taditi bÅjÃvasthaæ jagatprÃgutpattestarhi tasminkÃle;parok«atvÃsarvanÃmnÃpratyak«ÃbhidhÃnenÃbhidhÅyate, bhÆtakÃlasambandhitvÃdavyÃk­tabhÃvino jagata÷;sukhagrahaïÃrthamaitihyaprayogo ha Óabda÷ / evaæ ha tadà ÃsÅdityucyamÃne sukhaæ tÃæ parok«Ãmapi jagato bÅjÃvasthÃæ pratipadyate, yudhi«Âhiro ha kila rÃjÃsÅdityukte yadvat / idamiti vyÃk­tanÃmarÆpÃtmakaæ sÃdhyasÃdhanalak«aïaæ yathÃvarïitamabhidhÅyate / tadidaæÓabdayo÷ parok«apratyak«ÃvasthajagadvÃcakayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyÃdekatvameva parok«apratayak«Ãvasthasya jagato 'vagamyate / tadevedamidameva ca tadavyÃk­tamÃsÅditi / athaivaæ sati nÃsata utpattirna sato vinÃÓa÷ kÃryasyetyavadh­taæ bhavati / tadevambhÆtaæ jagadavyÃk­taæ sannÃmarÆpÃbhyÃmeva nÃmnà rÆpeïaiva ca vyÃkriyata / vyÃkriyateti karmakart­prayogÃttatsvayamevÃtmaiva vyÃkriyata, vi à akriyata, vispa«Âaæ nÃmarÆpaviÓe«ÃvadhÃraïamaryÃdaæ vyaktÅbhÃvamÃpadyata sÃmarthyÃdÃk«iptaniyant­kart­sÃdhanakriyÃnimittam / asaunÃmeti sarvanÃmnÃviÓe«ÃbhidhÃnena nÃmamÃtraæ vyapadiÓati / devadatto yaj¤adatta iti và nÃmÃsya ityasaunÃmÃyam / tathedamiti Óuklak­«ïÃdÅnÃmaviÓe«a÷ / idaæ Óuklamidaæ k­«ïaæ và rÆpamasyetÅdaæ rÆpa÷ / tadidamavyÃk­taæ vastu etarhyetasminnapi kÃle nÃmarÆpÃbhyÃmeva vyÃkriyate asaunÃmÃyamidaæ rÆpa iti / yadartha÷ sarvaÓÃstrÃrambha÷. yasminnavidyayà svÃbhÃvikyà kart­kriyÃphalÃdhyÃropaïà k­tÃ;ya÷ kÃraïaæ sarvasya jagata÷ yadÃtmake nÃmarÆpe salilÃdiva svacchÃnmalamiva phenamavyÃk­te vyÃkriyete, yaÓca tÃbhyÃæ nÃmarÆpÃbhyÃæ vilak«aïa÷ svato nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃva÷ sa e«o 'vyÃk­te ÃtmabhÆte nÃmarÆpe vyÃkurvanbrahmÃdistambaparyante«u dehe«viha karmaphalÃÓraye«vaÓanÃyÃdimatsu pravi«Âa÷ / nanu avyÃk­taæ svayameva vyÃkriyatetyuktam, kathamidamidÃnÅm ucyate, para eva tu ÃtmÃvyÃk­taæ vyÃkurvanniha pravi«Âa iti / nai«a do«a÷, parasyÃpyÃtmano 'vyÃk­tajagadÃtmatvena vivak«itatvÃt / Ãk«iptaniyant­kart­kriyà nimittaæ hi jagadavyÃk­taæ vyÃkriyatetyavocÃma / idaæÓabdasÃmÃnÃdhikaraïyÃccÃvyÃk­taÓabdasya / yathedaæ jaganniyantrÃdyanekakÃrakanimittÃdiviÓe«avadvyÃk­tam, tathà aparityaktÃnyatamaviÓe«avadeva tadavyÃk­tam / vyÃk­tÃvyÃk­tamÃtraæ tu viÓe«a÷ / d­«ÂaÓca loke vivak«Ãta÷ Óabdaprayogo grÃma Ãgato grÃma÷ ÓÆnya iti / kadÃcid grÃmaÓabdena nivÃsamÃtravivak«ÃyÃæ grÃma÷ ÓÆnya iti Óabdaprayogo bhavati, kadÃcinnivÃsijanavivak«ÃyÃæ grÃma Ãgata iti, kadÃcidubhayavivak«ÃyÃmapi grÃmaÓabdaprayogo bhavati, grÃmaæ ca na praviÓediti yathà / tadvadihÃpi jagadidaæ vyÃk­tamavyÃk­taæ cetyabhedavivak«ÃyÃm ÃtmÃnÃtmanorbhavati vyapadeÓa÷ / tathedaæ jagadutpattivinÃÓÃtmakamiti kevalajagadvayapadeÓa÷ / tathà mahÃnaja Ãtmà (b­.u.4 / 4 / 22) asthÆlo 'naïu÷ sa e«a neti neti (b­.u.3 / 9 / 26) ityÃdi kevalÃtmavyapadeÓa÷ / nanu pareïa vyÃkartrà vyÃk­taæ sarvato vyÃptaæ sarvadà jagat, sa kathamiha pravi«Âa÷ parikalpyate? apravi«Âo hi deÓa÷ paricchinnena prave«Âuæ Óakyate, yathà puru«eïa grÃmÃdi÷ / nÃkÃÓena ki¤cinnityapravi«ÂatvÃt / pëÃïasarpÃdivaddharmÃntareïeti cet / athÃpi syÃt, na para Ãtmà svenaiva rÆpeïa praviveÓa, kiæ tarhi? tatstha eva dharmÃntareïopajÃyate, tena pravi«Âa ityupacaryate / yathà pëÃïe sahajo 'nta÷stha÷ sarpo nÃlikere và toyam / na,"tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat"iti Órute÷ / ya÷ sra«Âà sa bhÃvÃntaramanÃpanna eva kÃryaæ s­«Âvà paÓcÃtprÃviÓaditi hi ÓrÆyate / yathà bhuktvà gacchatÅti bhujigamikriyayo÷ pÆrvÃparakÃlayoritaretaravicchedo 'viÓi«ÂaÓca kartà tadvadihÃpi syÃt / na tu tatsthasyaiva bhÃvÃntaropajanana etatsambhavati / na ca sthÃnÃntareïa viyujya sthÃnÃntara saæyogalak«aïa÷praveÓo niravayavasyÃparicchinnasya d­«Âa÷ / sÃvayava eva praveÓaÓravaïÃditi cet na;Âhadivyo hyamÆrta÷ puru«a÷" (mu.u.2 / 1 / 2) ni«kalaæ ni«kriyam (Óve.u.6 / 19) ityÃdiÓrutibhya÷ sarvavyapadeÓyadharma viÓe«aprati«edhaÓrutibhyaÓca / pratibimbapraveÓavaditi cet? na, vastvantareïa viprakar«Ãnupapatte÷ / dravye guïapraveÓavaditi cet? na, anÃÓritatvÃt / nityaparatantrasyaivÃÓritasya guïasya dravye praveÓa upacaryate / na tu brahmaïa÷ svÃtantryaÓravaïÃttathà praveÓa upapadyate / phale bÅjavaditi cet? na;sÃvayavatvav­ddhik«ayotpattivinÃÓÃdidharmavattvaprasaÇgÃt / na caivaæ dharmavattvaæ brahmaïa÷ ajo 'jara÷ ityÃdi ÓrutinyÃyavirodhÃt / tasmÃdanya eva saæsÃrÅ paricchinna iha pravi«Âa iti cet? na;"seyaæ daivataik«ata"(chÃ.u.6 / 3 / 2) ityÃrabhya ÂanÃmarÆpe vyÃkaravÃïi"(6 / 2 / 3) iti tasyà eva praveÓavyÃkaraïakart­tvaÓrute÷ / tathÃ'tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat'(tai.u.2 / 6 / 1) 'sa etameva sÅmÃnaæ vidÃryaitayà dvÃrà prÃpadyata"(ai.u.3 / 12) 'sarvÃïi rÆpÃïi vicitya dhÅro nÃmÃni k­tvÃbhivadanyadÃste""tvaæ kumÃra uta và kumÃrÅ tvaæ jÅrïo daï¬ena va¤casi"(Óve.u.4 / 3) "puraÓcakre dvipada÷"(b­.u.2 / 5 / 18) "rÆpaæ rÆpam"(ka.u.2 / 2 / 9) iti ta mantravarïÃnna parÃdanyasya praveÓa÷ / pravi«ÂÃnÃmitaretarabhedÃtparÃnekatvamiti cet na,"eko devo bahudhà sannivi«Âa÷" "eka÷sanbahudhà vicacÃra" "tvameko 'si bahÆnanupravi«Âa÷" "eko deva÷ sarvabhÆte«u gƬha÷ sarvavyÃpÅ sarvabhÆtÃntarÃtmÃ"(Óve.u.6 / 11) ityÃdi Órutibhya÷ / praveÓa upapadyate nopapadyata iti ti«Âhatu tÃvat / pravi«ÂÃnÃæ saæsÃritvÃttadananyatvÃnna parasya saæsÃritvamiti cet? na, aÓanÃyÃdyatyayaÓrute÷ / sukhitvadu÷khitvÃdidarÓanÃnneti cenna,"na lipyate lokadu÷khena bÃhya÷"(ka.u.2 / 2 / 11) iti Órute÷ / pratyak«ÃdivirodhÃdayuktamiti cet? na, upÃdhyÃÓrayajanitaviÓe«avi«ayatvÃtprak«Ãde÷ / "na d­«Âerdra«ÂÃraæ paÓye÷"(b­.u.3 / 4 / 2) "vij¤ÃtÃramare kena vijÃnÅyÃt"(b­.u.4 / 5 / 19) "avij¤Ãtaæ vij¤Ãt­"(b­.u.3 / 8 / 11) ityÃdi Órutibhyo nÃtmavi«ayaæ vij¤Ãnam / kiæ tarhi? buddhyÃdyupÃdhyÃtmapraticchÃyÃvi«ayameva sukhito 'haæ du÷khito 'hamityevamÃdi pratyak«avij¤Ãnam / ayamahamiti vi«ayeïa vi«ayiïa÷ sÃmÃnÃdhikaraïyopacÃrÃt,"nÃnyadato 'sti dra«Âr­"(b­.u.3 / 8 / 11) ityanyÃtmaprati«edhÃcca, dehÃvayavaviÓe«yatvÃcca sukhadu÷khayorvi«ayadharmatvam / "ÃtmÃnastu kÃmÃya"(b­.u.2 / 4 / 5) ityÃtmÃrtha÷ tvaÓruterayukta iti cenna,"yatra và anyadiva syÃt"ityavidyÃvi«ayÃtmÃrthatvÃbhyupagamÃt tatkena kaæ paÓyet (b­.u.4 / 5 / 15) neha nÃnÃsti ki¤cana (b­.u.4 / 4 / 19) tatra ko moha÷ ka÷ Óoka÷ ekatvamanupaÓyata÷ (ÅÓÃ.7) ityÃdinà vidyÃvi«aye tatprati«edhÃcca nÃtmadharmatvam / tÃrkikasamayavirodhÃdayuktamiti cet na;yuktyÃpyÃtmano du÷khitvÃnupapatte÷ / na hi du÷khena pratyak«avi«ayeïa Ãtmano viÓe«yatvam pratyak«Ãvi«ayatvÃt / ÃkÃÓasya ÓabdaguïavattvavadÃtmano du÷khitvamiti cenna, ekapratyayavi«ayatvÃnupapatte÷ / na hi sukhagrÃhakeïa pratyak«avi«ayeïa pratyayena nityÃnumeyasyÃtmano vi«ayÅkaraïÃmupapadyate tasya ca vi«ayÅkaraïe Ãtmana ekatvÃdvi«ayyabhÃvaprasaÇga÷ / ekasyaiva vi«ayavi«ayitvaæ dÅpavaditi cet? na;yugapadasambhavÃt,ÃtmanyaæÓÃnupapatteÓca / etena vij¤Ãnasya grÃhyagrÃhakatvaæ pratyuktam / pratyak«ÃnumÃnavi«ayayoÓca du÷khÃtmanorguïaguïitve nÃnumÃnam / du÷khasya nityameva pratyak«avi«ayatvÃt, rÆpÃdisÃmÃnÃdhikaraïyÃcca / mana÷saæyogajatve 'pyÃtmani du÷khasya sÃvayavatvavikriyÃvattvÃnityatvaprasaÇgÃt / na hyavik­tya saæyogi dravyaæ guïa÷ kaÓcidupayannapayanvà d­«Âa÷ kvacit / na ca niravayavaæ vikriyamÃïaæ d­«Âaæ kvacidanityaguïÃÓrayaæ và nityam / na cÃkÃÓa ÃgamavÃdibhirnityatayÃbhyupagamyate, na cÃnyo d­«ÂÃnto 'sti / vikriyamÃïamapi tatpratyayÃniv­tternityameveti cet? na, dravyasya avayavÃnyathÃtvavyatirekeïa vikriyÃnupapatte÷ / sÃvayavatve 'pi nityatvamiti cenna;sÃvayavasyÃvayavasaæyogapÆrvakatve sati vibhÃgopapatte÷ / vajrÃdi«vadarÓanÃnneti cenna, anumeyatvÃtsaæyogapÆrvatvasya / tasmÃnnÃtmÃno du÷khÃdyanityaguïÃÓrayatvopapatti÷ / parasyÃdu÷khitve 'nyasya ca du÷khino 'bhÃve du÷khopaÓamanÃya ÓÃstrÃrambhÃnarthakyamiti cet? na, avidyÃdhyÃropitadu÷khitvabhramÃpohÃrthatvÃt, Ãtmani prak­tasaÇkhyÃpÆraïabhramÃpohavat / kalpitadu÷khyÃtmÃbhyupagamÃcca / jalasÆryÃdipratibimbavadÃtmagraveÓaÓca pratibimbavadvyÃk­te kÃrya upalabhyatvÃt / prÃgutpatteranupalabdha Ãtmà paÓcÃtkÃrye ca s­«Âa vyÃk­te buddherantarupalabhyamÃna÷ sÆryÃdipratibimbavajjalÃdau kÃryaæ s­«Âvà pravi«Âa iva lak«yamÃïo nirdiÓyate sa e«a iha pravi«Âa÷ (b­.u.1 / 4 / 7) tÃ÷ s­«Âvà tadevÃnuprÃviÓata sa etameva sÅmÃnaæ vidÃryaitayà dvÃrà prÃpadyata (ai.u.3 / 12) seyaæ devataik«ata hantÃhamimÃstisro devatà anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya (chÃ.u.6 / 2 / 3) ityevamÃdibhi÷ / na tu sarvagatasya niravayavasya digdeÓakÃlÃntarÃpakramaïaprÃptilak«aïa÷ praveÓa÷ kadÃcidapyupapadyate / na ca parÃdÃtmano 'nyo 'sti dra«Âà nÃnyadato 'sti dra«Â­ nÃnyadato 'stiÓrot­ (b­.u.3 / 8 / 11) ityÃdi ÓruterityavocÃma / upalabdhyarthatvÃcca s­«ÂipraveÓasthityapyayavÃkyÃnÃm, upalabdhe÷ puru«ÃrthatvaÓravaïÃt / ÃtmÃnamevÃvet (b­.u.1 / 4 / 10) tasmÃttatsarvamabhavat (b­.u.1 / 4 / 10) bahmavidÃpnoti param (tai.u.2 / 1 / 1) sa yo ha vai tatparamaæ brahma veda brahmaiva bhavati (mu.u.3 / 2 / 9) ÃcÃryavÃnpuru«o veda (chÃ.u.6 / 14 / 2) tasya tÃvadeva ciram (chÃ.u.6 / 14 / 2) ityÃdi Órutibhya÷ / tato mÃæ tattvato j¤Ãtvà viÓate tadanantaram (gÅtà 18 / 55) taddhyagryaæ sarvavidyÃnÃæ prÃpyate hyam­taæ tata÷ ityÃdi sm­tibhyaÓca / bhedadarÓanÃpavÃdÃcca s­«ÂyÃdi vÃkyÃnÃm ÃtmaikatvadarÓanÃrthaparatvopapatti÷ / tasmÃtkÃryasthasya upalabhyatvameva praveÓa ityupacaryate / ÃnakhÃgrebhyo nakhÃgramaryÃdam ÃtmanaÓcaitanyamupalabhyate / tatra kathamiva pravi«Âa÷? ityÃha - yathà loke k«urÃdhÃne k«uro dhÅyate 'sminniti k«uradhÃnaæ tasminnÃpitopaskarÃdhÃne, k«uro 'nta÷stha upalabhyate, avahita÷ praveÓita÷ syÃd yathà và viÓvambharo 'gni÷, viÓvasya bharaïÃdviÓvambhara÷ kulÃye nŬe 'gni÷, këÂhÃdÃvahita÷ syÃdityanuvartate / tatra hi sa mathyamÃna upalabhyate / yathà ca k«ura÷ k«uradhÃna ekadeÓe 'vasthito yathà cÃgni÷ këÂhÃdau sarvato vyÃpyÃvasthita÷, evaæ sÃmÃnyato viÓe«ataÓca dehaæ saævyÃpyÃvasthita Ãtmà / tatra hi sa prÃïanÃdikriyÃvÃn darÓanÃdikriyÃvÃæÓcopalabhyate / tasmÃttatraivaæ pravi«Âhaæ tamÃtmÃnaæ prÃïanÃdikriyÃviÓi«Âaæ na paÓyanti nopalabhante / nanvaprÃptaprati«edho 'yaæ taæ na paÓyantÅti, darÓanasyÃprak­tatvÃt / nai«a do«a÷, s­«ÂyÃdivÃkyÃnÃm ÃtmaikatvapratipattyarthaparatvÃtprak­tameva tasya darÓanam / rÆpaæ rÆpaæ pratirÆpo babhÆva tadasya rÆpaæ prati cak«aïÃya (b­.u.2 / 5 / 19) iti mantravarïÃt / tatra prÃïanÃdikriyÃviÓi«ÂasyÃdarÓane hetumÃha - ak­tsno 'samasto hi yasmÃtsa prÃïanÃdikriyÃviÓi«Âa÷ / kuta÷ punarak­tsnatvam ityucyate - prÃïÃnneva prÃïanakriyÃmeva kurvanprÃïo nÃma prÃïasamÃkhya÷ prÃïÃbhidhÃno bhavati / prÃïanakriyÃkart­tvÃddhi prÃïa÷ prÃïatÅtyucyate nÃnyÃæ kriyÃæ kurvan / yathà lÃvaka÷ pÃcaka iti / tasmÃtkriyÃntaraviÓi«Âasya anupasaæhÃrÃdak­tsno hi sa÷ / tathà vadanvadanakriyÃæ kurvanvaktÅti vÃk, paÓyaæÓcak«uÓca«Âa iti cak«urdra«ÂÃ, Ó­ïva¤Ó­ïotÅti Órotram / prÃïÃnneva prÃïa÷ vadanvÃk ityÃbhyÃæ kriyÃÓaktyudbhava÷ pradarÓito bhavati / paÓyaæÓcak«u÷ Ó­ïva¤Órotram ityÃbhyÃæ vij¤ÃnaÓaktyudbhava÷ pradarÓyate, nÃmarÆpavi«ayatvÃdvij¤ÃnaÓakte÷ / Órotracak«u«Å vij¤Ãnasya sÃdhane, vij¤Ãnaæ tu nÃmarÆpasÃdhanam / na hi nÃmarÆpavyatiriktaæ vij¤eyamasti / tayoÓcopalambhe karaïaæ cak«u÷Órotre / kriyà ca nÃmarÆpasÃdhyà prÃïasamavÃyinÅ, tasyÃ÷ prÃïÃÓrayÃyà abhivyakto vÃkkaraïam / tathà pÃïipÃdapÃyÆpaÓthÃkhyÃni / sarve«Ãmupalak«aïÃrthà vÃk / etadeva hi sarvaæ vyÃk­tam / trayaæ và idaæ nÃma rÆpaæ karma (b­.u.1 / 6 / 1) iti hi vak«yati / manvÃno mano manuta iti / j¤ÃnaÓaktivikÃsÃnÃæ sÃdhÃraïaæ karaïaæ mano manute 'neneti / puru«astu kartà sanmanvÃno mana ityucyate / tÃnyetÃni prÃïÃdÅnyasyÃtmana÷ karmanÃmÃni, karmajÃni nÃmÃni karmanÃmÃnyeva, na tu vastumÃtravi«ayÃïi / ato na k­tsnÃtmavastvavadyotakÃni / evaæ hyasÃvÃtmà prÃïanÃdikriyayà tattatkriyÃjanitaprÃïÃdinÃmarÆpÃbhyÃæ vyÃkriyamÃïo 'vadyotyamÃno 'pi / sa yo 'to 'smÃtprÃïanÃdikriyÃsamudÃyÃd ekaikaæ prÃïaæ cak«uriti và viÓi«Âam anupasaæh­tetaraviÓi«ÂakriyÃtmakaæ manasà ayamÃtmetyupÃste cintayati, na sa veda nasa jÃnÃti brahma / kasmÃt ak­tsno 'samÃpto hi yasmÃde«a Ãtmà asmÃtprÃïanÃdisamudÃyÃt / ata÷ pravibhakta ekaikena viÓe«aïena viÓi«Âa itaradharmÃntarÃnupasaæhÃrÃdbhavati / yÃvadayamevaæ veda paÓyati Ó­ïomi sp­ÓÃmÅti và svabhÃvaprav­ttiviÓi«Âaæ veda tÃvada¤jasà k­tsnamÃtmÃnaæ na veda / kathaæ puna÷ paÓyanveda? ityÃha - Ãtmetyeva, Ãtmeti prÃïÃdÅni viÓe«aïÃni yÃnyuktÃni tÃni yasya sa ÃpnuvaæstÃnyÃtmà ityucyate / na tathà k­tsnaviÓe«olasaæhÃrÅ sank­tsno bhavati / vastumÃtrarÆpeïa hi prÃïÃdyupÃdhiviÓe«akriyÃjanitÃni viÓe«aïÃni vyÃpnoti / tathà ca vak«yati - dhyÃyatÅva lelÃyatÅva (b­.u.4 / 3 / 7) iti / tasmÃdÃtmetyevopÃsÅta / evaæ k­tsno hyasau svena vasturÆpeïa g­hyamÃïo bhavati / kasmÃtk­tsna÷? ityÃÓaÇkyÃha - atrÃsminnÃtmani hi yasmÃnnirupÃdhikajalasÆryapratibimbabhedà ivÃditve prÃïÃdyupÃdhik­tà viÓe«Ã÷ prÃïÃdikarmajanÃmÃbhidheyà yadyoktà hyete ekamabhinnatÃæ bhavanti pratipadyante / ÃtmetyevopÃsÅta iti nÃpÆrvavidhi÷ / pak«e prÃptatvÃt yatsÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma (b­.u.3 / 4 / 1) katama Ãtmeti - yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ (b­.u.4 / 3 / 7) ityevamÃdyÃtmapratipÃdanaparÃbhi÷ ÓrutibhirÃtmavi«ayaæ vij¤ÃnamutpÃditam / tatrÃtmasvarÆpavij¤Ãnenaiva tadvi«ayÃnÃtmÃbhimÃnabuddhi÷ kÃrakÃdikriyÃphalÃdhyÃropaïÃtmikà avidyà nivartità / tasyÃæ nivartitÃyÃæ kÃmÃdido«Ãnupapatte÷ ÃnÃtmacintÃnupapatti÷ / tasmÃttadupÃsanamasminpak«e na vidhÃtavyam, prÃptatvÃt / ti«Âhasu tÃvatpÃk«ikyÃtmopÃsanaprÃptirnityà veti, apÆrvavidhi÷ syÃt;j¤ÃnopÃsanayorekatve satyaprÃptatvÃt / na sa veda iti vij¤Ãnaæ prastutya ÃtmetyevopÃsÅta ityabhidhÃnÃdvedopÃsanaÓabdayorekÃrthatÃvagamyate / anena hyetattsarvaæ veda ÃtmÃnamevÃvet (b­.u.1 / 4 / 10) ityÃdiÓrutibhyaÓca vij¤ÃnamupÃsanam / tasya cÃprÃptatvÃdvidhyarhatvam / na ca svarÆpÃnvÃkhyÃne puru«aprav­ttirupapadyate, tasmÃdapÆrvavidhirevÃyam / karmavidhisÃmÃnyÃcca / yathà yajeta juhuyÃt ityÃdaya÷ karmavidhaya÷, na tairasya ÃtmetyevopÃsÅta (1 / 4 / 7) Ãtmà và are dra«Âavya÷ (2 / 4 / 5) ityÃdyÃtmopÃsanavidherviÓe«o 'vagamyate / mÃnasakriyÃtvÃcca vij¤Ãnasya tathà yasyai devatÃyai havirg­hÅtaæ syÃttÃæ manasà dhyÃyedva«aÂkari«yan ityÃdyà mÃnasÅ kriyà vidhÅyate, tathà ÃtmetyevopÃsÅta (1 / 4 / 7) mantavyo nididhyÃsitavya÷ (2 / 4 / 5) ityÃdyà kriyaiva vidhÅyate j¤ÃnÃtmikà / tathÃvocÃma vedopÃsanaÓabdayorekÃrthatvamiti / bhÃvÃnÃæÓatrayopapatteÓca - yathà hi yajeta ityasyÃæ bhÃvanÃyÃm kena katham iti bhÃvyÃdyÃkÃÇk«ÃpanayakÃraïamaæÓatrayamavagamyate, tathà upÃsÅta ityasyÃmapi bhÃvanÃyÃæ vidhÅyamÃnÃyÃm kimupÃsÅta? kenopÃsÅta? ityasyÃmÃkÃÇk«ÃyÃm ÃtmÃnamupÃsÅta manasà tyÃgabrahmacaryaÓamadamoparamatitik«ÃdÅtikartavyatÃsaæyukta÷ ityÃdÅÓÃstreïaiva samarthyate 'Óatrayam / yathà ca k­tsnasya darÓapÆrïamÃsÃdiprakaraïasya darÓapÆrïamÃsÃdividhyuddeÓatvenopayoga÷ evamaupani«adÃm ÃtmopÃsanaprakaraïasya ÃtmopÃsanaprakaraïasya ÃtmopÃsanavidhyuddeÓatvenaivopayoga÷ / neti neti (2 / 3 / 6) asthÆlam (3 / 8 / 8) ekamevÃdvitÅyam (chÃ.u.6 / 2 / 1) aÓanÃyÃdyatÅta÷ ityevamÃdivÃkyÃnÃm upÃsyÃtmasvarÆpaviÓe«asamarpaïenopayoga÷«a phalaæ ca mok«o 'vidyÃniv­ttirvà / apare varïayanti upÃsanenÃtmavi«ayaæ viÓi«Âaæ vij¤ÃnÃntaraæ bhÃvayet, tenÃtmà j¤Ãyate, avidyÃnivartakaæ ca tadeva, nÃtmavi«ayaæ vedavÃkyajanitaæ vij¤Ãnamiti / etasminnarthe vacanÃnyapi - vij¤Ãya praj¤Ãæ kurvÅta (b­.u.4 / 4 / 21) dra«Âavya÷ Órotavyo mantavyo nididhyÃsitavya÷ (2 / 4 / 5) so 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷ (chÃ.u.4) ityÃdÅni / na, arthÃntarÃbhÃvÃt / na ca ÃtmetyevopÃsÅta ityapÆrvavidhi÷;kasmÃt? ÃtmasvarÆpakathanÃnÃtmaprati«edhavÃkyajanitavij¤Ãnavyatirekeïa mÃnasasya bÃhyasya vÃbhÃvÃt / tatra hi vidhe÷ sÃphalyaæ yatra vidhivÃkyaÓravaïamÃtrajanitavij¤Ãnavyatirekeïa puru«aprav­ttirgamyate / yathà darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajeta ityevamÃdau / na hi darÓapÆrïamÃsavidhivÃkyajanitavij¤Ãnameva darÓapÆrïamÃsÃmu«ÂhÃnam, taccÃdhikÃrÃdyapek«ÃnubhÃvi / na tu neti neti (2 / 3 / 6) ityÃdyÃtmapratipÃdakavÃkyajanitavij¤Ãnavyatirekeïa darÓapÆrïamÃsÃdivatpuru«avyÃpÃra÷ sambhavati / sarvavyÃpÃropaÓamahetutvÃt tadvÃkyajanitavij¤Ãnasya / na hyudÃsÅnavij¤Ãnaæ prav­ttijanakam, abrahmÃnÃtmavij¤ÃnanivartakatvÃcca ekamevÃdvitÅyam (chÃ.u.6 / 2 / 1) tattvamasi (chÃ.u.6 / 8 -16) ityevamÃdivÃkyÃnÃm / na ca tanniv­ttau prav­ttirupapadyate;virodhÃt / vÃkyajanitavij¤ÃnamÃtrÃnnÃbrahmÃnÃtmavij¤Ãnaniv­ttiriti cet na;tattvamasi (chÃ.u.6 / 8 -16) neti neti (b­.u.2 / 3 / 6) Ãtmaivedam (chÃ.u.7 / 25 / 2) ekamevÃdvitÅyam (chÃ.u.6 / 2 / 1) brahmaivedamam­tam (mu.u.2 / 2 / 11) nÃnyadato 'sti dra«Âa÷ (b­.u.3 / 8 / 11) tadeva brahma tvaæ viddhi (ke.u.1 / 4) ityÃdivÃkyÃnÃæ tadvÃditvÃt / dra«Âavyavidhervi«ayasamarpakÃïyetÃnÅti cet? na, arthÃntarÃbhÃvÃdityuktottaratvÃt / ÃtmavastusvarÆpasamarpakaireva vÃkyai÷ tattvamasi ityÃdibhi÷ ÓravaïakÃla eva taddarÓanasya k­tatvÃd dra«ÂavyavidhernÃnu«ÂhÃnÃntaraæ kartavyamityuktottarametat / ÃtmasvarÆpÃnvÃkhyÃnamÃtreïa Ãtmavij¤Ãne vidhimantareïa na pravartata iti cet? na, ÃtmavÃdivÃkyaÓravaïena Ãtmavij¤Ãnasya janitatvÃt - kiæ bho k­tasya karaïam? tacchravaïe 'pi na pravartata iti cenna, anavasthÃprasaÇgÃt / yathà ÃtmavÃdivÃkyÃrthaÓravaïe vidhimantareïa na pravartate tathà vidhivÃkyÃrthaÓravaïe 'pi vidhimantareïa na pravarti«yata iti vidhyantarÃpek«Ã / tathà tadarthaÓravaïe 'pÅtyanavasthà prasajyeta / vÃkyajanitÃtmaj¤Ãnasm­tisaætate÷ Óravaïavij¤ÃnamÃtrÃdarthÃntaratvamiti cet? na, arthaprÃptatvÃt / yadaivÃtmapratipÃdakavÃkyaÓravaïÃd Ãtmavi«ayaæ vij¤Ãnamutpadyate, tadaiva tadunpadyagÃnaæ tadvi«ayaæ vij¤Ãnamutpadyate, tadaiva tadunpadyagÃnaæ tadvi«ayaæ mithyÃj¤Ãnaæ nivartayadevotpadyate / Ãtmavi«ayamithyÃj¤Ãnaniv­ttau ca tatprabhavÃ÷ sm­tayo na bhavanti svÃbhÃvikyo 'nÃtmavastubhedavi«ayÃ÷ / anarthatvÃvagateÓca, ÃtmÃvagatau hi satyÃmanyadvastvanarthatvenÃmagamyate, anityadu÷khÃÓuddhyÃdibahudo«avattvÃd ÃtmavastunaÓca tadvilak«aïatvÃt / tasmÃdanÃtmavij¤Ãnasm­tÅnÃm ÃtmÃvagaterabhÃvaprÃpti÷ / pÃriÓe«yÃdÃtmaikatvavij¤Ãnasm­tisantaterarthata eva bhÃvÃnna vidheyatvam, ÓokamohabhayÃyÃsÃdidu÷khado«anivartakatvÃcca tatsm­te÷ / viparÅtaj¤Ãnaprabhavo hi ÓokamohÃdido«a÷ / tathà ca tatra ko moha÷ (ÅÓa.7) vidvÃæma bibheti kutaÓcana (tai.u.2 / 9 / 1) abhayaæ vai janaka prapto 'si (b­.u.4 / 2 / 4) bhidyate h­dayagranthi÷ (mu.u.2 / 2 / 8) ityÃdiÓrutaya÷ / nirodhastarhyarthÃntaramiti cet / athÃpi syÃccittav­ttinirodhasya vedavÃkyajanitÃtmavij¤ÃnÃdarthÃntaratvÃt, tantrÃntare«u ca kartavyatayÃvagatatvÃdvidheyatvamiti cet? na;mok«asÃdhanatvenÃnavagamÃt / na hi vedÃnte«u brahmÃtmavij¤ÃnÃd anyatparamapuru«ÃrthasÃdhanatvenÃmagamyate / "ÃtmÃnamevÃvet"(b­.u.1 / 4 / 10) "tasmÃttatsarvamabhavat"(1 / 4 / 10) "brahmavidÃpnoti param"(tai.u.2 / 1 / 1 / ) "sa yo ha vai tatparamaæ brahma veda brahmaiva bhavati"(mu.u.3 / 2 / 9) "ÃcÃryavÃnpuru«o veda"(chÃ.u.6 / 14 / 2) "tasya tÃvadeva ciram"(6 / 14 / 2) "abhayaæ hi vai brahma bhavati evaæ veda"(b­.u.4 / 4 / 25) ityevamÃdiÓrutiÓatebhya÷ / ananyasÃdhanatvÃcca nirodhasya / na hyÃtmavij¤Ãnatatsm­tisantÃnavyatirekeïa cittav­ttinirodhasya sÃdhanamasti / abhyupagamyedamuktam, na tu brahmavij¤Ãnavyatirekeïa anyanmok«asÃdhanamavagamyate / ÃkÃÇk«ÃbhÃvÃcca bhÃvanÃbhÃva÷;yaduktaæ yajetetyÃdau kiæ kena katham iti bhÃvanÃkÃÇk«ÃyÃæ phalasÃdhanetikartavyatÃbhirÃkÃÇk«Ãpanayanaæ yathÃ, tadvadihÃpyÃtmavij¤ÃnavidhÃvapyupapadyata iti;tadasat,"ekamevÃdvitÅyam"(chÃ.u.6 / 2 / 1) "tattvamasi"(chÃ.u.6 / 8 -16)"neti neti"(b­.u.2 / 3 / 6) "anantaramabÃhyam"(b­.u.2 / 5 / 19) "ayamÃtmà brahma"(2 / 5 / 19) ityÃdivÃkyÃrthavij¤ÃnasamakÃlameva sarvÃkÃÇk«Ãviniv­tte÷ / na ca vÃkyÃrthavij¤Ãne vidhiprayukta÷ pravartate vidhyantaraprayuktau cÃnavasthÃdo«amavocÃma / na ca ekamevÃdvitÅyaæ brahma ityÃdivÃkye«u vidhiravagamyate / ÃtmasvarÆpÃnvÃkhyÃnenaivÃvasitatvÃt / vastusvarÆpÃnvÃkhyÃnamÃtratvÃdaprÃmÃïyamiti cet / athÃpi syÃdyathà so 'rodÅdyadarodÅttadrudrasya rudratvam ityevamÃdau vastusvarÆpÃnvÃkhyÃnamÃtratvÃdaprÃmÃïyam, evamÃtmÃrthavÃkyÃnÃmapÅti cet? na;viÓe«Ãt / na vÃkyasya vastvanvÃkhyÃnaæ kriyÃnvÃkhyÃnaæ và prÃmÃïyÃprÃmÃïyakÃraïam, kiæ tarhi? niÓcitaphalavadvij¤ÃnotpÃdakatvam / tadyatrÃsti tatpramÃïaæ vÃkyam, yatra nÃsti tadapramÃïam / kiæ¤ca bho p­cchÃmastvÃm ÃtmasvarÆpÃnvÃkhyÃnapare«u vÃkye«u phalavanniÓcitaæ ca vij¤Ãnamutpadyate, na vÃ? utpadyate cetkathamaprÃmÃïyamiti? kiæ và na paÓyasi avidyÃÓokamohabhayÃdisaæsÃrabÅjado«aniv­ttiæ vij¤Ãnaphalam / na Ó­ïopi và kim tatra ko moha÷ ka÷ Óoka ekatvamanupaÓyata÷ (ÅÓÃ.7) mantravidevÃsmi nÃtmavitso 'haæ bhagaya÷ ÓocÃmi taæ mà bhagavächokasya pÃraæ ÓocÃmi tÃrayatu (chÃ.u.7 / 1 / 3) ityevamÃdyupani«advÃkyaÓatÃni? evaæ vidyate kiæ so 'rodÅdityÃdi«u niÓcitaæ phalavacca vij¤Ãnam / na cedvidyate 'stvaprÃmÃïyam / tadaprÃmÃïye phalavanniÓcitavij¤ÃnotpÃdakasya kimityaprÃmÃïyaæ syÃt? tadaprÃmÃïye ta darÓapÆrïamÃsÃdivÃkye«u ko viÓrambha÷ / nanu darÓapÆrïamÃsÃdivÃkyÃnÃæ puru«aprav­ttivij¤ÃnotpÃdakatvÃt prÃmÃïyam / Ãtmavij¤ÃnavÃkye«u tannÃstÅti / satyamevam, nai«a do«a÷ / prÃmÃïayakÃraïopapatte÷ / prÃmÃïyakÃraïaæ ca yathoktameva, nÃnyat / alaÇkÃraÓcÃyam, yatsarvaprav­ttibÅjavirodhaphalavadavij¤ÃnotpÃdakatvam ÃtmapratipÃdakavÃkyÃnÃæ nÃprÃmÃïyakÃraïam / yattÆktam vij¤Ãya praj¤Ãæ kurvÅta (b­.u.4 / 4 / 21) ityÃdivacanÃnÃæ vÃkyÃrthavij¤Ãnavyatirekeïa upÃsanÃrthatvamiti, satyametat, kintu nÃpÆrvavidhyarthatÃ, pak«e prÃptasya niyamÃrthataiva / kathaæ punarupÃsanasya pak«aprÃpti÷? yÃvatà pÃriÓe«yÃdÃtmavij¤Ãnasm­tisantati÷ nityaivetyabhihitam bìham, yadyapyevam;ÓarÅrÃrambhà kasya karmaïo niyataphalatvÃt, samyagj¤ÃnaprÃptÃvapyavaÓyambhÃvinÅ prav­ttirvÃÇmana÷kÃyÃnÃm, labdhav­tte÷ karmaïo balÅyastvÃt mukte«vÃdiprav­ttivat / tena pak«e prÃptaæ j¤Ãnaprav­ttidaurbalyam / tasmÃttyÃgavairÃgyÃdisÃdhanabalÃvalambena Ãtmavij¤Ãnasm­tisantatirniyantavyà bhavati, na tvapÆrvà kartavyÃ;prÃptatvÃd ityavecÃma / tasmÃt prÃptavij¤Ãnasm­tisantÃnaniyamavidhyarthÃni vij¤Ãya praj¤Ãæ kurvÅta ityÃdi vÃkyÃni, anyÃrthÃsambhavÃt / nanvanÃtmopÃsanamidam, itiÓabdaprayogÃt;yathà priyamityetadupÃsÅta ityÃdau na priyÃdiguïà evopÃsyÃ÷, kiæ tarhi? priyÃdiguïavatprÃïÃdyevopÃsyam;tathehÃpi iti parÃtmaÓabdaprayogÃd ÃtmaguïavadanÃtmavastÆpÃsyamiti gamyate / ÃtmopÃsyatvavÃkyavailak«aïyÃcca pareïa ca vak«yati - ÃtmÃnameva lokamupÃsÅta (1 / 4 / 15) iti / tatra ca vÃkye ÃtmaivopÃsyatvenÃbhipreto dvitÅyÃÓravaïÃdÃtmÃnameveti / iha tu na dvitÅyà ÓrÆyate / itiparaÓcÃtmaÓabda÷ ÃtmenyevopÃsÅta iti / ato nÃtmopÃsya ÃtmaguïaÓcÃnya iti tvavagamyate / na;vÃkyaÓe«a Ãtmana upÃsyatvenÃvagamÃt / asyaiva vÃkyasya Óe«e ÃtmaivopÃsyatvenÃvagamyate - tadetatpadanÅyamasya sarvasya yadayamÃtmà (b­.u.1 / 4 / 7) antarataraæ yadayamÃtmà (b­.u.1 / 4 / 8) ÃtmÃnamevÃvet (1 / 4 / 10) iti / pravi«Âasya darÓanaprati«edhÃdanupÃsyatvamiti cet / yasyÃtmana÷ praveÓa ukta÷ tasyaiva darÓanaæ vÃryate taæ na paÓyanti (4 / 3 / 23) iti prak­topÃdÃnÃt / tasmÃdÃtmano 'nupÃsyatvamevet cet? na, ak­tsnatvado«Ãt / darÓanaprati«edho 'k­tsnatvado«ÃbhiprÃyeïa nÃtmopÃsyatvaæprati«edhÃya / prÃïanÃdikriyÃviÓi«Âatvena viÓe«aïÃt / ÃtmanaÓcedupÃsyatvamanabhipetaæ prÃïanÃdyekaikakriyÃviÓi«ÂasyÃtmano 'k­tsnatvavacanamanarthakaæ syÃt ak­tsno hye«o 'ta ekaikena bhavati (1 / 4 / 7) iti ato 'nekaikaviÓi«ÂastvÃtmà k­tsnatvÃdupÃsya eveti siddham / yastvÃtmaÓabdasya itipara÷ prayoga÷, ÃtmaÓabdapratyayo÷ Ãtmatattvasya paramÃrthato 'vi«ayatvaj¤ÃnÃrtham, anyathà ÃtmÃnamupÃsÅtetyevamavak«yat / tathà cÃrthÃdÃtmani ÓabdapratyayÃvanuj¤Ãtau syÃtÃm;taccÃni«Âam, neti neti (2 / 3 / 6) vij¤ÃtÃramarekena vijÃnÅyÃt (2 / 4 / 14) avij¤Ãtaæ vij¤Ãt­ (3 / 8 / 12) yato vÃco nivartante aprÃpya manasà saha (tai.u.2 / 4 / 1) ityÃdiÓrutibhya÷ / yattu ÃtmÃnameva lokamupÃsÅta (1 / 4 / 15) iti tadanÃtmopÃsanaprasaÇganiv­ttiparatvÃnna vÃkyÃntaram / anirj¤ÃtatvasÃmÃnyÃdÃtmà j¤Ãtavyo 'nÃtmà ca / tatra kasmÃdÃtmopÃsane eva yatna ÃsthÅyate ÃtmetyevopÃsÅta iti netaravij¤Ãna iti? atrocyate - tadetadeva prak­taæ padanÅyaæ gamanÅyaæ nÃnyat / asya sarvasyeti nirdhÃraïÃrthà «a«ÂhÅ / asminsarvasminnityartha÷ / yadayamÃtmà yadetadÃtmatattvam / kiæ na vij¤ÃtavyamevÃnyat? na;kiæ tarhi? j¤Ãtavyatve 'pi na p­thagj¤ÃnÃntaramapek«ata Ãtmaj¤ÃnÃt / kasmÃt? anenÃtmanà j¤Ãtena hi yasmÃdetatsarvamanÃtmajÃtam anyadyattatsarvaæ samastaæ veda jÃnÃti / nanvanyaj¤ÃnenÃnyanna j¤Ãyata iti / asya parihÃraæ dundubhyÃdigranthena vak«yÃma÷ / kathaæ punaretat padanÅyamityucyate - yathà ha vai loke padena, gavÃdikhurÃÇkito deÓa÷ padamityucyate tena padena, na«Âaæ vivitsitaæ paÓuæ padenÃnve«amÃïo 'nuvindellabheta / evamÃtmani labdhe sarvamanulabhata ityartha÷ / nanvÃtmani j¤Ãte sarvamanyajj¤Ãyata iti j¤Ãne prak­te, kathaæ lÃbho 'prak­ta ucyata iti? na;j¤ÃnalÃbhayorekÃrthatvasya vivak«itatvÃt / Ãtmano hyalÃbho 'j¤Ãnameva, tasmÃjj¤ÃnamevÃtmano lÃbha÷, nÃnÃtmalÃbhavadaprÃptaprÃptilak«aïa ÃtmalÃbha÷, labdh­labdhavyayarbhedÃbhÃvÃt / yatra hyÃtmano 'nÃtmà labdhÃ, labdhavyo 'nÃtmà / sa cÃprÃpta utpÃdyÃdikriyÃvyavahita÷ kÃrakaviÓe«opÃdÃnena kriyÃviÓe«amutpÃdya labdhavya÷ / sa tvaprÃptaprÃptilak«aïo 'nitya÷, mithyÃj¤ÃnajanitakÃmakriyÃprabhavatvÃt, svapne putrÃdilÃbhavat / ayaæ tu tadviparÅta Ãtmà / ÃtmatvÃdeva notpÃdyÃdikriyÃvyavahita÷ / nityalabdhasvarÆpatve 'pi satyavidyÃmÃtraæ vyavadhÃnam / yathà g­hyamÃïÃyà api ÓuktikÃyà viparyayeïa rajatÃbhÃsÃyà agrahaïaæ viparÅtaj¤ÃnavyavadhÃnamÃtram, tathà grahaïaæ j¤ÃnamÃtrameva, viparÅtaj¤ÃnavyavadhÃnÃpohÃrthatvÃjj¤Ãnasya / evamihÃpyÃtmano 'lÃbho 'vidyÃmÃtravyavadhÃnam / tasmÃdvidyayà tadapohanamÃtrameva lÃbho nÃnya÷ kadÃcidapyupapadyate / tasmÃdÃtmalÃbhe j¤ÃnÃdarthÃntarasÃdhanasya Ãnarthakyaæ vak«yÃma÷ / tasmÃnnirÃÓaÇkameva j¤ÃnalÃbhayorekÃrthatvaæ vivak«annÃha - j¤Ãnaæ prak­tya, anuvindediti / vindaterlÃbhÃrthatvÃt / guïavij¤Ãnaphalamidamucyate - yathÃyamÃtmÃtmà nÃmarÆpÃnupraveÓena khyÃtiæ gata ÃtmetyÃdinÃmarÆpÃbhyÃæ prÃïÃdisaæhatiæ ca Ólokaæ prÃptavÃnityevaæ yo veda,sa kÅrtiæ khyÃtiæ Ólokaæ ca saÇghÃtami«Âai÷ saha vindate labhate / yadvà yathoktaæ vastu yo veda mumuk«ÆïÃmapek«itaæ kÅrtiÓabditamaikyaj¤Ãnaæ tatphalaæ ÓlokaÓabditÃæ muktimÃpnotÅti mukhyameva phalam //7// kutaÓcÃtmatattvameva j¤eyamanÃhatyÃnyadityÃha - _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.8 ## __________ BrhUpBh_1,4.8 tadetadÃtmatattvaæ preya÷ priyataraæ putrÃt / putro hi loke priya÷ prasiddhastasmÃdapi priyataramiti niratiÓayapriyatvaæ darÓayati / tathà vittÃddhiraïyaratnÃde÷, tathà anyasyÃdyalloke priyatvena prasiddhaæ tasmÃtsarvasmÃdityartha÷ / tatkasmÃdÃtmatattvameva priyataraæ na prÃïÃdi? ityucyate - antarataraæ bÃhyÃtputravittÃde÷ prÃïapiï¬asamudÃyo hyantaro 'bhyantara÷ sannik­«Âa Ãtmana÷ / tasmÃdapyantarÃdantarataraæ yadayamÃtmà yadetadÃtmatattvam / yo hi loke niratiÓayapriya÷ sa sarvaprayatnena labdhavyo bhavati / tathÃyamÃtmà sarvalaukikapriyebhya÷ priyatama÷ / tasmÃttallÃbhe mahÃnyatna Ãsthena ityartha÷, karttavyatÃprÃptamapyanyapriyalÃbhe yatnamujjhitvà / kasmÃtpuna÷ ÃtmÃnÃtmapriyayoranyatarapriyahÃnena itarapriyopÃdÃnaprÃptau ÃtmapriyopÃdÃnenaivetarahÃnaæ kriyate na viparyaya÷? ityucyate - sa ya÷ kaÓcidanyamanÃtmamamamamaviÓe«aæ putrÃdikaæ priyataramÃtmÃna÷ sÃkÃÓÃd brÆvÃïaæ brÆyÃdÃtmapriyavÃdÅ / kim? priyaæ tavÃbhimataæ putrÃdilak«aïaæ rotsyatyÃvaraïaæ prÃïasaærodhaæ prÃpsyati / vinaÇk«yatÅti / sa kasmÃdevaæ bravÅti? yasmÃdÅÓvara÷ samartha÷ paryÃpto 'sÃvevaæ vaktuæ ha yasmÃttasmÃttathaiva syÃdyattenoktaæ prÃïasaærodhaæ prÃpsyati / yathÃbhÆtavÃdÅ hi sa÷, tasmÃtsa ÅÓvaro vaktum / ÅÓvaraÓabda÷ k«ipravÃcÅti kecit / bhavedyadi prasiddhi÷ syÃt / tasmÃdujjhitvÃnyatpriyamÃtmÃnameva priyamupÃsÅta / sa ya ÃtmÃnameva priyamupÃste, Ãtmaiva priyo nÃnyo 'stÅti pratipadyate 'nyallaukikaæ priyamapyapriyameveti niÓcitya upÃste cintayati, na hÃsyaivaævida÷ priyaæ pramÃyukaæ pramaraïaÓÅlaæ bhavati / nityÃnuvÃdamÃtrametat, Ãtmavido 'nyasya priyasyÃpriyasya cÃbhÃvÃt / Ãtmapriyagrahaïastutyarthaæ và priyaguïaphalavidhÃnÃrthaæ mandÃtmadarÓina÷ / tÃcchÅlyapratyayopÃdÃnÃt //8// sÆtrità brahmavidyà ÃtmetyevopÃsÅta iti yadarthopani«atk­tasnÃpi / tasyaitasya sÆtrasya vyÃcikhyÃsu÷ prayojanÃbhidhitsayopojjighÃæsati / _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.9 ## __________ BrhUpBh_1,4.9 taditi vak«yamÃïamanantaravÃkye 'vadyotyaæ vastvÃhu÷ / brÃhmaïà brahma vividi«avo janmajarÃmaraïaprabandhacakrabhramaïak­tÃyÃsadu÷khodakÃpÃramahodadhiplavabhÆtaæ gurumÃsÃdya tattÅramuttitÅr«avo dharmÃdharmasÃdhanatatphalalak«aïÃt sÃdhyasÃdhanarÆpÃnnirviïïÃ÷ tadvilak«aïanityaniratiÓayaÓreya÷ pratipitsava÷ / kimÃhurityÃha - yadbrahmavidyayà brahma paramÃtmà tayà brahmavidyayÃ, sarvaæ niravaÓe«aæ bhavi«yanto bhavi«yÃma ityevaæ manu«yà yanmanyante / manu«yagrahaïaæ viÓe«ato 'dhikÃraj¤ÃpanÃrtham / manu«yà eva hi viÓe«ato 'bhyudayani÷ÓreyasasÃdhane 'dhik­tà ityabhiprÃya÷ / yathà karmavi«aye phalaprÃptiæ dhruvÃæ karmabhyo manyante, tathà brahmavidyÃyà sarvÃtmabhÃvaphalaprÃptiæ dhruvÃmeva manyante / vedaprÃmÃïyasyobhayatrÃviÓe«Ãt / tatra viprati«iddhaæ vastu lak«yate 'ta÷ p­cchÃma÷ - kimu tadbrahma yasya vij¤ÃnÃtsarvaæ bhavi«yanto manu«yà manyante? tatkimavedyasmÃdvij¤ÃnÃttadbrahma sarvamabhavat? brahma ca sarvamiti ÓrÆyate / tadyadyavij¤Ãya ki¤citsarvamabhavattathÃnye«Ãmapyastu, kiæ brahmavidyayÃ? atha vij¤Ãya sarvamabhavat, vij¤ÃnasÃdhyatvÃtkarmaphalena tulyamevetyanityatvaprasaÇga÷ sarvabhÃvasya brahmavidyÃphalasya / anavasthÃdo«aÓcatadapyanyadvij¤Ãya sarevamabhavattata÷ pÆrvamapyanyadvij¤Ãyeti / na tÃvadavij¤Ãya sarvamabhavat, ÓÃstrÃrthavairÆpyado«Ãt / phalÃnityatvado«astarhi? naiko 'pi do«or'thaviÓe«opapatte÷ //9// yadi kimapi vij¤Ãyaiva tadbrahma sarvamabhavatp­cchÃma÷ - kimu tadbrahmÃvet? yasmÃttatsarvamabhavaditi / evaæ codite sarvado«ÃnÃgandhitaæ prativacanamÃha- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.10 ## __________ BrhUpBh_1,4.10 brahmÃparam, sarvabhÃvasya sÃdhyatvopapatte÷ / na hi parasya brahmaïa÷ sarvabhÃvÃpattirvij¤ÃnasÃdhyà / vij¤ÃnasÃdhyÃæ ca sarvabhÃvÃpattirvij¤ÃnasÃdhyà / vij¤ÃnasÃdhyÃæ ca sarvabhÃvÃpattimÃha -'tasmÃttatsarvamabhavat'iti / tadasmÃdbrahma và idamagra ÃsÅdityaparaæ brahmeha bhavitumarhati / manu«yÃdhikÃrÃdvà tadbhÃvÅ brÃhmaïa÷ syÃt / 'sarvaæ bhavi«yanto manu«yà manyante'iti hi manu«yÃ÷ prak­tÃ÷, te«Ãæ cÃbhyudayani÷ÓreyasasÃdhane viÓe«ato 'dhikÃra ityuktam, na parasya brahmaïo nÃpyaparasya prajÃpate÷ / ato dvaitaikatvÃparabrahmavidyayà karmasahitayà aparabrahmabhÃvamupasampanno bhojyÃdapÃv­tta÷ sarvaprÃptyocchinnakÃmakarmabandhana÷ parabrahmabhÃvÅ brahmavidyÃhetorbrahmetyabhidhÅyate / d­«ÂaÓca loke bhÃvinÅæ v­ttimÃÓritya Óabdaprayoga÷ - yathÃ'odanaæ pacati'iti, ÓÃstre ca -'parivrÃjaka÷ sarvabhÆtÃbhayadak«iïÃm'ityÃdi, tatheheti kecit - brahma brahmabhÃvÅ puru«o brÃhmaïa÷ - iti vyÃcak«ate / tanna, sarvabhÃvÃpatteranityatvado«Ãt / na hi so 'sti loke paramÃrthato yo nimittavaÓÃdbhÃvÃntaramÃpadyate nityaÓceti / tathà brahmavij¤Ãnanimittak­tà cetsarvabhÃvÃpatti÷, nityà ceti viruddham / anityatve ca karmaphalatulyatetyukto do«a÷ / avidyÃk­tÃsarvatvaniv­ttiæ cetsarvabhÃvÃpattiæ brahmavidyÃphalaæ manyase, brahmabhÃvipuru«akalpanà vyarthà syÃt;prÃgbrahmavij¤ÃnÃdapi sarvo jantubrahmatvÃnnityameva sarvabhÃvÃpanna÷ paramÃrthata÷, avidyayà tvabrahmatvamasarvatvaæ cÃdhyÃropitam yathà ÓuktikÃyÃæ rajatam, vyomni và talamalavattvÃdi, tatheha brahmaïyadhyoropitamavidyayà abrahmatvamasarvatvaæ ca brahmavidyayà nivartyata iti manyase yadi, tadà yuktam yatparamÃrthata ÃsÅtparaæ brahma, brahmaÓabdasya mukhyÃrthabhÆtam'brahma và idamagra ÃsÅt'ityasminvÃkye ucyate iti vaktum;yathÃbhÆtÃrthavÃditvÃdvedasya / na tviyaæ kalpanà yuktÃ, brahmaÓabdÃrthaviparÅto brahmabhÃvÅ puru«o brahmetyucyata iti ÓrutahÃnyaÓrutakalpanÃyà anyÃyyatvÃnmahattare prayojanÃntare 'sati / avidyÃk­tavyatirekeïÃbrahmatvamasarvatvaæ ca vidyata eveti cenna, tasya brahmavidyayÃpohÃnupapatte÷ / na hi kvacitsÃk«ÃdvastudharmasyÃpo¬hrÅ d­«Âà kartrÅ và brahmavidyà / avidyÃyÃstu sarvatraiva nivartikà d­Óyate / tathehÃpyabrahmatvamasarvatvaæ cÃvidyÃk­tameva nivartyatÃæ brahmavidyayà / na tu pÃramÃrthikaæ vastu kartuæ nivartayituæ vÃrhati brahmavidyà / tasmÃdvyarthaiva ÓrutahÃnyaÓrutakalpanà / brahmaïyavidyÃnupapattiriti cet? na, brahmaïi vidyÃvidhÃnÃt / na hi ÓuktikÃyÃæ rajatÃdhyÃropaïe 'sati ÓuktikÃtvaæ j¤Ãpyate cak«urgocarÃpannÃyÃm - iyaæ Óuktikà na rajatam, iti / tathÃ"sadevedaæ sarvam" "brahmaivedaæ sarvam" "Ãtmaivedaæ sarvam" "nedaæ dvaitamastyabrahma"iti brahmaïyekatvavij¤Ãnaæ na vidhÃtavyaæ brahmaïyavidyÃdhyÃropaïÃyÃmasatyÃm / na brÆma÷ - ÓuktikÃyÃmiva brahmaïyataddharmÃdhyÃropaïà nÃstÅti, kiæ tarhi? na brahma svÃtmanyataddharmÃdhyÃropanimittam, avidyÃkart­ ceti / bhavatvevaæ nÃvidyÃkart­ bhrÃntaæ ca brahma / kiæntu naivÃbrahmÃvidyÃkartà cetano bhrÃnto 'nya i«yate / "nÃnyo 'to 'sti vij¤ÃtÃ" (b­.u.3 / 7 / 23) "nÃnyadato 'sti vij¤Ãt­"(3 / 8 / 11) "tattvamasi"(chÃ.u.6 / 8 -13)"ÃtmÃnamevÃvet / ahaæ brahmÃsmi"(b­.u.1 / 4 / 10) "anyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa veda"(1 / 4 / 10) ityÃdiÓrutibhya÷ / sm­tibhyaÓca -"samaæ sarve«u bhÆte«u"(gÅtà 13 / 27) "ahamÃtmÃgu¬ÃkeÓa"(gÅtà 10 / 20) "Óuni caiva ÓvapÃke ca"(gÅtà 5 / 18) "yastu sarvÃïi bhÆtÃni"ityÃdibhya÷ / "yasminsarvÃïi bhÆtÃni" (ÅÓÃ.u.7) iti ca mantravarïÃt / nanvevaæ ÓÃstropadeÓÃnarthakyamiti / bìhamevam avagate 'stvevÃnarthakyam / avagamanarthakyamiti cet? na, anavagamaniv­tterd­«ÂatvÃt / tanniv­tterapyanupapattirekatva iti cet? na d­«ÂavirodhÃt / d­Óyate hyekatvavij¤ÃnÃdevÃnavagamaniv­tti÷, d­ÓyamÃnamapyanupapannamiti bruvato d­«Âavirodha÷ syÃt;na ca d­«Âavirodha÷ kenacidapyabhyupagamyate / na ca d­«Âe 'nupapannaæ nÃma, d­«ÂatvÃdeva / darÓanÃnupapattiriti cettatrÃpye«aiva yukti÷ / "puïyaæ vai puïyena karmaïà bhavati"(b­.u.3 / 2 / 13) "taæ vidyÃkarmaïÅ samanvÃrabhete" (4 / 4 / 2) ityevamÃdiÓrutism­tinyÃyebhya÷ parasmÃdvilak«aïo 'nya÷ saæsÃryavagamyate / tadvilak«aïaÓca para÷"sa e«a neti neti"(b­.u.3 / 9 / 23) "aÓanÃyÃdyatyeti" "ya ÃtmÃpahatapÃpmà vijaro vim­tyu÷"(chÃ.u.8 / 7 / 1) "etasya và ak«arasya praÓÃsane"(b­.u.3 / 8 / 9) ityÃdiÓrutibhya÷ / kaïÃdÃk«apÃdÃditarkaÓÃstre«u ca saæsÃravilak«aïa ÅÓvara upapattita÷ sÃdhyate / saæsÃradu÷khÃpanayÃrthitvaprav­ttidarÓanÃtsphuÂamanyatvamÅÓvarÃtsaæsÃriïo 'vagamyate / "avÃkyanÃdara÷"(chÃ.u.3 / 14 / 2) "na me pÃrthÃsti" (gÅtÃ3 / 22) iti Órutibhya÷ / "so 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷"(chÃ.u.8 / 7 / 1) "taæ viditvà na lipyate"(b­.u.4 / 4 / 23) "brahmavidÃpnoti param"(tai.u.2 / 1 / 1) "ekadhaivÃnudra«Âavyametat"(b­.u.4 / 4 / 20) "yo và etadak«araæ gÃrgyaviditvÃ"(3 / 8 / 10) "tameva dhÅro vij¤Ãya"(4 / 4 / 21) "praïavo dhanu÷ Óaro hyÃtmà brahma tallak«yamucyate" (mu.u.2 / 2 / 4) ityÃdikarmakart­nirdeÓÃcca / mumuk«oÓca gatimÃrgaviÓe«adeÓopadeÓÃt / asati bhede kasya kuto gati÷ syÃt? tadabhÃve ca dak«iïottaramÃrgaviÓe«Ãnupapatti÷, gantavyadeÓÃnupapattiÓceti / bhinnasya tu parasmÃdÃtmana÷ sarvametadupapannam / karmaj¤ÃnasÃdhanopadeÓÃcca - bhinnaÓcedbrahmaïa÷ saæsÃrÅ syÃt, yuktastaæ pratyabhyudayani÷ÓreyasÃdhanayo÷ karmaj¤ÃnayorupadeÓo neÓvarasyÃptakÃmatvÃt / tasmÃdyuktaæ brahmeti brahmabhÃvÅ puru«a ucyata iti cet? na, brahmopadeÓÃnarthakyaprasaÇgÃt / saæsÃrÅ ced - brahmabhÃvyabrahma san viditvÃtmÃnamevÃhaæ brahmÃsmÅti sarvamabhavattasya saæsÃryÃtmavij¤ÃnÃdeva sarvÃtmabhÃvasya phalasya siddhatvÃtparabrahmopadeÓasya dhruvamÃnarthakyaæ prÃptam / tadvij¤Ãnasya kvacitpuru«ÃrthasÃdhane 'viniyÃgÃtsaæsÃriïa evÃhaæ brahmÃsmÅti brahmatvasampÃdanÃrtha upadeÓa iti cet / anirj¤Ãte hi brahmasvarÆpe kiæ sampÃdayedahaæ brahmÃsmÅti / nirj¤Ãtalak«aïe hi brahmaïi Óakyà sampatkartum / na; "ayamÃtmà brahma"(b­.u.2 / 5 / 19) catsÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma (3 / 4 / 1) ya Ãtmà (chÃ.u.8 / 7 / 1) tatsatyaæ sa Ãtmà (chÃ.u.6 / 8 / 7) brahmavidÃpnoti param (tai.u.2 / 1 / 1 / ) iti prak­tya tasmÃdvà etasmÃdÃtmana÷ (2 / 1 / 1) iti sahasraÓo brahmÃtmaÓabdayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyÃdekÃrthatvamevetyavagamyate / anyasya hyanyatve sampatkriyate naikatve / idaæ sarvaæ yadayamÃtmà (b­.u.2 / 4 / 6) iti ca prak­tasyaiva dra«ÂavyasyÃtmana ekatvaæ darÓayati / tasmÃnnÃtmano brahmatvasampadupapatti÷ / na cÃpyanyatprayojanaæ brahmopadeÓasya gamyate, brahma veda brahmaiva bhavati (mu.u.3 / 2 / 9) abhayaæ vai janaka prÃpto 'si (b­.u.4 / 2 / 4) abhayaæ hi vai brahma bhavati (4 / 4 / 25) iti ca tadÃpattiÓravaïÃt / sampattiÓcettadÃpattirna syÃt / na hyanyasyÃmyabhÃva upapadyate / vacanÃt sampatterapi tadbhÃvÃpatti÷ syÃditi cet? na, sampatte÷ pratyayamÃtratvÃt / vij¤Ãnasya ca mithyÃj¤ÃnanivartakatvavyatirekeïÃkÃrakatvamityavocÃma / na ca vacanaæ vastuna÷ sÃmarthyajanakam / j¤Ãpakaæ hi ÓÃstraæ na kÃrakamiti sthiti÷ / sa e«a iha pravi«Âa÷ (b­.u.1 / 4 / 7) ityÃdivÃkye«u ca parasyaiva praveÓa iti sthitam / tasmÃdbrahmeti na brahmabhÃvipuru«akalpanà sÃdhvÅ / i«ÂÃrthabÃdhanÃcca / saindhavadhanavadanantaramabÃhyamekarasaæ brahmeti vij¤Ãnaæ sarvasyÃmupani«adi pratipipÃdayi«itor'tha÷ / kÃï¬advaye 'pyante 'vadhÃraïÃdavagamyate ityanuÓÃsanam etÃvadare khalvam­tatvam iti. tathà sarvaÓÃkhopani«atsu ca brahmaikatvavij¤Ãnaæ niÓcitor'tha÷ / tatra yadi saæsÃrÅ brahmaïo 'nya ÃtmÃnamevÃvediti kalpyeta, i«ÂasyÃrthasya nÃdhanaæ syÃt / tathà ca ÓÃstramupakramopasaæhÃrayorvirodhÃdasama¤jasaæ kalpitaæ syÃt / vyapadeÓÃnupapatteÓca / yadi ca ÃtmÃnamevÃvet iti saæsÃrÅ kalpyeta, brahmavidyà iti vyapadeÓo na syÃt / ÃtmÃnamevÃvediti saæsÃriïa eva vedyatvopapatte÷ / Ãtmeti vedituranyaducyata iti cenna, ahaæ brahmÃsmÅti viÓe«aïÃt / anyaÓcedvedya÷ syÃdayamasÃviti và viÓe«yeta na tvahamasmÅti / ahamasmÅti viÓe«aïÃdÃtmÃnamevÃvediti cÃvadhÃraïÃnniÓcitamÃtmaiva brahmetyavagamyate / tathà ca satyupapanno brahmavidyÃvyapadeÓo nÃnyathà / saæsÃrividyà hyanyathà syÃt / na ca brahmatvÃbrahmatve hyekasyopapanne paramÃrthata÷, tama÷prakÃÓÃviva bhÃnorviruddhatvÃt / na cobhayanimittatve brahmavidyeti niÓcito vyapadeÓo yuktaæ tattvaj¤Ãnavivak«ÃyÃm, Órotu÷ saæÓayo hi tathà syÃt / niÓcitaæ ca j¤Ãnaæ puru«ÃrthasÃdhanami«yate"yasya syÃdddhà na vicikitsÃsti" (chÃ.u.3 / 14 / 4) "saæÓayÃtmà vinaÓyati"(gÅtà 4 / 40) iti Órutism­tibhyÃm / ato na saæÓayito vÃkyÃrtho vÃcya÷ parahitÃrthinà / brahmaïi sÃdhakatvakalpanà asmadÃdi«viva apeÓalÃ'tadÃtmÃnamevÃvettasmÃttatsarvamabhavat'iti - iti cet? na, ÓÃstropÃlambhÃt / na hyasmÃtkalpaneyam, ÓÃstrak­tà tu;tasmÃcchÃstrasyÃyamupÃlambha÷ / na ca brahmaïa i«Âaæ cikÅr«uïà ÓÃstrÃthaviparÅtakalpanà svÃrthaparityÃga÷ kÃrya÷ / na caitÃvatyevÃk«amà yuktà bhavata÷ / sarvaæ hi nÃnÃtvaæ brahmaïi kalpitameva"ekadhaivÃnudra«Âavyam"(b­.u.4 / 4 / 20) "neha nÃnÃsti ki¤cana" (4 / 4 / 19) "yatra hi dvaitamiva bhavati" (2 / 4 / 14) "ekamevÃdvitÅyam"(chÃ.u.6 / 2 / 1) ityÃdivÃkyaÓatebhya÷ / sarvo hi lokavyavahÃro brahmaïyeva kalpito na paramÃrtha÷ san, ityatyalpamidamucyate'iyameva kalpanà apeÓalÃ'iti / tasmÃd yatpravi«Âaæ sra«Âr­ brahma tadbrahma / vaiÓabdo 'vadhÃraïÃrtha÷ / idaæ ÓarÅrasthaæ yad g­hyate, agre prÃkpratibodhÃdapi brahmaivÃsÅt, sarvaæ cedam / kintvapratibodhÃt abrahmÃsmyasarvaæ ca ityÃtmanyadhyÃropÃt'kartÃhe kriyÃvÃnphalÃnÃæ ca bhoktà sukhÅ du÷kho saæsÃrÅ'iti cÃdhyÃropayati / paramÃrthatastu brahmaiva tadvilak«aïaæ sarvaæ ca / tatkatha¤cidÃcÃryeïa dayÃlunà pratibodhitam'nÃsi saæsÃrÅ'ityÃtmÃnamevÃvetsvÃbhÃvikam / avidyÃdhyÃropitaviÓe«avarjitamiti eva ÓabdasyÃrtha÷ / brÆhi ko 'sÃvÃtmà svÃbhÃvika÷, yamÃtmÃnaæ viditavadbrahma / nanu na smarasyÃtmÃnam, darÓito hyasau, ya iha praviÓya prÃïityapÃniti vyÃnityudÃniti samÃnitÅti / nanu'asau gau÷, asÃvaÓva÷'ityevamasau vyapadiÓyate bhavatà nÃtmÃnaæ pratyak«aæ darÓayasi / evaæ tarhi dra«Âà Órotà mantà vij¤ÃtÃ, sa Ãtmeti / nanvatrÃpi darÓanÃdikriyÃkartu÷ svarÆpaæ na pratyak«aæ darÓayasi / na hi gamireva gantu÷ svarÆpaæ chidirvà chettu÷ / evaæ tarhi d­«Âerdra«Âà Órute÷ Órotà matermantà vij¤Ãtervij¤ÃtÃ, sa Ãtmeti / nanvatra ko viÓe«o dra«Âari? yadi d­«Âardra«ÂÃ. yadi và ghaÂasya dra«ÂÃ, sarvathÃpi dra«Âaiva / dra«Âavya eva tu bhavÃnviÓe«amÃha d­«Âerdra«Âeti dra«Âà tu yadi d­«Âe÷, yadi và ghaÂasya, dra«Âà dra«Âaiva / na, viÓe«opapatte÷ / astyatra viÓe«a÷ d­«Âerdra«Âà sa d­«Âim, na kadÃcidapi d­«Âirna d­Óyate dra«ÂÃ;tatra dra«Âurd­«Âyà nityayà bhavitavyam, anityà ced dra«Âurd­«Âi÷, tatra d­Óyà yà d­«Âi÷ sà kadÃcinna d­ÓyetÃpi, yathÃnityayà d­«Âyà ghaÂÃdi vastu / na ca tadvad d­«Âerdra«Âà kadÃcidapi na paÓyati d­«Âim / kiæ dve d­«ÂÅ dra«Âu÷ - nityà ad­ÓyÃ, anyà anityà d­Óyeti? bìham;prasiddhà tÃvadanityà d­«Âi÷, andhÃnandhatvadarÓanÃt / nityaiva cetsarvo 'nandha eva syÃt / dra«Âastu nityà d­«Âi÷"na hi dra«Âurd­«Âerviparilopo vidyate" -iti Órute÷ / anumÃnÃcca - andhasyÃpi ghaÂÃdyÃbhÃsavi«ayà svapne d­«Âirupalabhyate, sà tarhÅtarad­«ÂinÃÓe na paÓyati, sà dra«Âurd­«Âi÷ / tayÃvipariluptayà nityayà d­«Âyà svarÆpabhÆtayà svaya¤jyoti÷samÃkhyathetÃmanityÃæ d­«Âiæ svapnavuddhÃntayorvÃsanÃpratyayarÆpÃæ nityameva paÓyand­«Âerdra«Âà bhavati / evaÓca sati d­«Âireva svarÆpamasyÃgnyau«ïyavat, na kÃïÃdÃnÃmiva d­«Âivyatirikto 'nyaÓcetano dra«Âà / tadbrahma ÃtmÃnameva nityad­grÆpamadhyÃropitÃnityad­«ÂyÃdivarjitamevÃvedviditavat / nanu viprati«iddhaæ"na vij¤Ãtevij¤ÃtÃraæ vijÃnÅyÃ÷"(b­.u.3 / 4 / 2) iti Órute÷, vij¤Ãturvij¤Ãnam / na, evaæ vij¤ÃnÃnna viprati«edha÷ / evaæ d­«Âerdra«Âeti vij¤Ãyata eva / anyaj¤ÃnÃnapek«atvÃcca - na ca dra«Âurnityaiva d­«Âirityevaæ vij¤Ãte dra«Ârivi«ayÃæ d­«ÂimanyÃmÃkÃÇk«ate / nivartate hi dra«Âuvi«ayad­«ÂyÃkÃÇk«Ã tadasambhavÃdeva / na hyavidyamÃne vi«aya ÃkÃÇk«Ã kasyacidupajÃyate / na ca d­Óyà d­«Âirdra«ÂÃraæ vi«ayÅkartumutsahate, yatastÃmÃkÃÇk«eta / na ca svarÆpavi«ayÃkhÃÇk«Ãsvasyaiva / tasmÃdaj¤ÃnÃdhyÃropaïaniv­ttireva'atmÃnamevÃvet ityuktam,nÃtmano vi«ayÅkaraïam' / tatkathamavet? ityÃha - ahaæ d­«Âerdra«Âà Ãtmà brahmÃsmi bhavÃmÅti brahmeti - yatsÃk«Ãdaparok«ÃtsarvÃntara Ãtmà aÓanÃyÃdyatÅto neti netyasthÆlamanaïvityevamÃdi lak«aïam, tadevÃhamasmi, nÃnya÷ saæsÃrÅ, yathà bhavÃnÃheti / tasmÃdevaæ vij¤ÃnÃttadbrahma sarvamabhavat / tasmÃdyuktameva manu«yà manyante yadbrahmavidyayà sarvaæ bhavi«yÃma iti / yatp­«Âam,'kimu tadbrahmÃved yasmÃttatsarvamabhavat'iti, tannirïÅtam -'brahma và idamagra ÃsÅt tadÃtmÃnamevÃvedahaæ brahmÃsmÅti tasmÃttatsarvamabhavat'iti / tattatra yo yo devÃnÃæ madhye pratyabudhyata pratibuddhvÃnÃtmÃnaæ yathoktena Ãtmà tadbrahmÃbhavat / tatharpÅïÃæ tathà manu«yÃïÃæ ca madhye / devÃnÃmityÃdi lokad­«Âyapek«ayà na brahmatvabuddhyocyate / 'pura÷ puru«a ÃviÓat'iti sarvatra brahmaivÃnupravi«ÂamityÃdyucyate / paramÃrthatastu tatra tatra brahmaivÃgra ÃsÅtprÃkpratibodhÃd devÃdiÓarÅreÓvanyathaiva vibhÃvyamÃnam / tadÃtmÃnamevÃvettathaiva ca sarvamabhavat / asyà brahmavidyÃyÃ÷ sarvabhÃvÃpatti÷ phalamityetasyÃrthasya dra¬himne mantrÃnudÃharati Óruti÷ / katham? tad brahma etadÃtmÃnameva'ahamasmi'iti paÓyannetasmÃdeva brahmaïo darÓanÃd­«ÂirvÃmadevÃkhya÷ pratipede ha pratipannavÃnkila / sa etasminmantrÃndadarÓa -'ahaæ manurabhavaæ sÆryaÓca'ityÃdÅn / tadetadbrahma paÓyan iti brahmavidyà parÃm­Óyate / 'ahaæ manurabhavaæ suryaÓca'ityÃdinà sarvabhÃvÃpattiæ brahmavidyÃphalaæ parÃm­Óati / paÓyansarvÃtmabhÃvaæ phalaæ pratipeda ityasmÃtprayogÃd brahmavidyÃsahÃyasÃdhanasÃdhyaæ mok«aæ darÓayati;bhu¤jÃnast­pyatÅti yadvat / seyaæ brahmavidyayà sarvabhÃvÃpattirÃsÅnmahatÃæ devÃdÅnÃæ vÅryÃtiÓayÃt / nedÃnÅmaidaæyugÅnÃnÃæ viÓe«ato manu«yÃïÃm, alpavÅryatvÃditi syÃtkasyacidbuddhi÷, tadutthÃpanÃyÃha- tadidaæ prak­taæ brahma yatsarvabhÆtÃnupravi«Âaæ d­«ÂikriyÃdiliÇgam, etarhyetasminnapi vartamÃnakÃle ya÷ kaÓcidvyÃv­ttabÃhyautsukya ÃtmÃnamevaivaæ veda'ahaæ brahmÃsmi'iti apohyopÃdhijanitabhrÃntivij¤ÃnÃdhyÃropitÃnviÓe«Ãn saæsÃradharmÃnÃgandhitamanantaramabÃhyaæ brahyevÃhamasmi kevalamiti-so 'vidyÃk­tÃsarvatvaniv­tterbrahÃvijhÃnÃdidaæ sarva bhavati / na hi mahÃvÅrye«u vÃma¬hevÃdi«u hÅnavÅrye«u và vÃrtamÃnike«u manu«ye«ubrahyaïo viÓe«astadvijhÃnasya vÃsti / vÃrtamÃnike«u puru«e«u tu bahyavidyÃphale anaikÃntikatà Óa¬kyata ityata Ãha-tasya ha brahyavijhÃturyathotkena vidhinà devà mahÃvÅryÃÓca nÃpi abhÆtatya.abhavanÃya brahyÃsarvamÃvasya, neÓate na paryÃptÃ÷, kimutÃnye / brahyÃvidyÃphalaprÃpyau vidhnakaraïe devÃdaya ÅÓata iti kà Óa¬kÃ? ityucyate-devÃdÅnprati ­ïavattvÃnmartyÃnÃm / "brahyacaryeïa ­pibhyo yajhena devabhya÷ prajayà pit­bhya÷"iti hi jÃyamÃnamevarïavantaæ puru«aæ darÓayati Óruti÷ / paÓunidarÓanÃcca"atho 'yaæ vÃ"(b­.u. 1 / 4 / 16) ityÃdlokaÓruteÓcÃtmano v­ttiparipipÃlayi«ayÃdhamarïÃnivaæ devÃ÷ paratantrÃnmanu«yÃnpratyam­tatvaprÃptiæ prati vidhnaæ kuryuriti nyÃyyaivai«Ã Óa¬kà / svapaÓÆnsvaÓarÅrÃïÅva ca rak«anti devÃ÷ / mahattarÃæ hi v­ttiæ karmÃdhÅnÃæ darÓay«yati devÃdÅnÃæ bahupaÓusamatayaikaikasya puru«asya / "tasmÃndepÃæ tanna priyaæ yadetanmanudhyà vidyÃ÷"(1 / 4 / 10) iti hahi vak«yati / "yathà ha vai svÃya lokÃyÃri«Âimicchedevaæ haivaævide sarvÃïi bhÆtÃnyari«Âimicchanti"(1 / 4 / 16) iti ca / brahyÃviÓve pÃrÃrthyaniv­tterna svalokatvaæ paÓutva¤cetyamiprÃyo 'priyÃri«ÂivacanÃbhyÃmavagamyate / tasmÃdbrahyÃvido brahyavidyÃphalarprÃpta prati kuryureva vidhnaæ devÃ÷, prabhÃvavantaÓca hi te / nanvevaæ satyanyÃsvapi karmaphalaprÃptipudevÃnÃæ vidhnakaraïaæpeyapÃnasamam / hanta tarhyÃvisrambho 'bhyudayani÷ÓreyasasÃdhanÃ. nu«ÂhÃne«u / tatheÓvarasyÃcintaya. ÓaktitvÃdvidhnakaraïe prabhutvam / tathà kÃlakarmamantrau«adhitapasÃm / e«Ãæ hi phalasampattivipattihetutvaæ ÓÃstre loke ca prasidvam / ato 'pyanÃÓvÃsa÷ ÓÃstrÃrthÃnu«ÂhÃne / na;sarvapadÃrthÃnÃæ niyatanimittopÃdÃnÃt, jagadvaicitryadarÓanÃcca / svabhÃvapak«e ca tadubhayÃnupapatte÷ / 'sukhadu÷khÃdi phalanimittaæ karma'ityetasminpak«e sthite vedasm­tinyÃyalokaparig­hÅte, deveÓvarakÃlÃstÃvanna karmaphalaviparyÃsakartÃra÷, karmaïÃæ kÃÇk«itakÃrakatvÃt / karma hi ÓubhÃÓubhaæ puru«ÃïÃæ devakÃleÓvarÃdikÃrakamanapek«ya nÃtmÃnaæ prati labhate, labdhÃtmakamapi phaladÃne 'samartham, kriyÃyà hi kÃrakÃdyanekanimittopÃdÃnasvÃbhÃvyÃt / tasmÃtkriyÃnuguïà hi deveÓvarÃdaya iti karmasu tÃvanna phalaprÃptiæ pratyavisrambha÷ / karmaïÃmapye«Ãæ vaÓÃnigatvaæ kvacit, svasÃmarthyasyÃpraïodyatvÃt / karmakÃladaivadravyÃdisvabhÃvÃnÃæ guïapradhÃnabhÃvastvaniyato durvij¤eyaÓceti tatk­to moho lokasya - karmaiva kÃrakaæ nÃnyatphalaprÃptÃviti kecitaæ;daivamevetyapare;kÃla ityeke;dravyÃdisvabhÃva iti kecit;sarva ete saæhatà evetyapare / tatra karmaïa÷ prÃdhÃnyamaÇgÅk­tya vedasm­tivÃdÃ÷ -"puïyo vai puïyena karmaïà bhavati pÃpa÷ pÃpena"(b­.u.3 / 2 / 13) ityÃdaya÷ / yadyapye«Ãæ svavi«aye kasyacitprÃdhÃnyodbhava itare«Ãæ tatkÃlÅnaprÃdhÃnyaÓaktistambha÷, tathÃpi na karmaïa÷ phalaprÃptiæ pratyanaikÃntikatvam, ÓÃstranyÃyanirdhÃritatvÃtkarmaprÃdhÃnyasya / na;avidyÃpagamamÃtratvÃd brahmaprÃptiphalasya - yaduktaæ brahmaprÃptiphalaæ prati devà vighnaæ kuryuriti, tatra na devÃnÃæ vighnakaraïe sÃmarthyam;kasmÃt? vidyÃkÃlÃnantaritatvÃd brahmaprÃptiphalasya / katham? yathà loke dra«ÂuÓcak«u«a Ãlokena saæyogo yatkÃla÷, tatkÃla eva rÆpÃbhivyakti÷ / evamÃtmavi«ayaæ vij¤Ãnaæ yatkÃlam, tatkÃla eva tadvi«ayaj¤ÃnatirobhÃva÷ syÃt / ato brahmavidyÃyÃæ satyÃmavidyÃkÃryÃnupapatte÷ pradÅpa iva tama÷kÃryasya, kena kasya vighnaæ kuryurdevÃ÷ - yatrÃtmatvameva devÃnÃæ brahmavida÷ / tadetadÃha - Ãtmà svarÆpaæ dhyeyaæ yattatsarvaÓÃstrairvij¤eyaæ brahma, hi yasmÃt, e«Ãæ devÃnÃm, sabrahmavidbhavati / brahmavidyÃsamakÃlamevÃvidyÃmÃtravyavadhÃnÃpagamÃcchuktikÃyà iva rajatÃbhÃsÃyÃ÷ ÓuktikÃtvamityavocÃma / ato nÃtmana÷ pratikÆlatve devÃnÃæ prayatna÷ sambhavati / yasya hyanÃtmabhÆtaæ phalaæ deÓakÃlanimittÃntaritam, tatrÃnÃtmavi«aye saphala÷ prayatno vighnÃcaraïÃya devÃnÃm / na tviha vidyÃsamakÃla ÃtmabhÆte deÓakÃlanimittÃnantarite, avasarÃnupapatte÷ / evaæ tarhi vidyÃpratyayasantatyabhÃvÃd viparÅtapratyayatatkÃryayoÓca darÓanÃd antya evÃtmapratyayo 'vidyÃnivartako na tu pÆrva iti / na;prathamenÃnaikÃntikatvÃt / yadi hi prathama Ãtmavi«aya÷ pratyayo 'vidyÃæ na nivartayati, tathÃntyo 'pi, tulyavi«ayatvÃt / evaæ tarhi santato 'vidyÃnivartako na vicchinna iti / na, jÅvanÃdau sati santatyanupapatte÷ / na hi jÅvanÃdihetuke pratyaye sati vidyÃpratyayasantatirupapadyate, virodhÃt / atha jÅvanÃdipratyayatiraskaraïenaiva ÃmaraïÃntÃdvidyÃsantatiriti cenna, pratyayeyattÃsamantÃnÃnavadhÃraïÃcchÃstrÃrthÃnavadhÃraïado«Ãt / iyatÃæ pratyayÃnÃæ santatiravidyÃyà nivartiketyanavadhÃraïÃcchÃstrÃrtho nÃvadhriyeta, taccÃni«Âam / santatimÃtratve 'vadhÃrita eveti cet? na, ÃdyantayoraviÓe«Ãt / prathamà vidyÃpratyayasantatirmaraïakÃlÃntà veti viÓe«ÃbhÃvÃt, Ãdyantayo÷ pratyayo÷ pÆrvoktau do«au prasajyeyÃtÃm / evaæ tarhyanivartaka eveti cet? na,"tasmÃttatsarvamabhavat"(b­.u.1 / 4 / 10) iti Órute÷ / "bhidyate h­dayagranthi÷"(mu.u.2 / 2 / 8) "tatra ko moha÷" (ÅÓÃ.7) ityÃdi ÓrutibhyaÓca / arthavÃda iti cet? na, sarvaÓÃkhopani«ada÷ / pratyak«apramitÃtmavi«ayatvÃdastyeveti cet? na, uktaparihÃratvÃt / avidyÃÓokamohabhayÃdido«aniv­tte÷ pratyak«atvÃditi cokta÷ parihÃra÷ / tasmÃdÃdyo 'ntya÷ santato 'santataÓcetyacodyametat / avidyÃdido«aniv­ttiphalÃvasÃnatvÃdvidhÃyÃ÷ / ya evÃvidyÃdido«aniv­ttiphalak­tpratyaya Ãdyo 'ntya÷ santato 'santato và sa eva vidyetyabhyupagamÃnna codyasyÃvatÃragandho 'pyasti / yattÆktaæ viparÅtapratyayatatkÃryayoÓca darÓanÃditi, na;tacche«asthitihetutvÃt / yena karmaïà ÓarÅramÃrabdhaæ tadviparÅtapratyayado«animittatvÃttasya tathÃbhÆtasyaiva viparÅtapratyayado«asaæyuktasya phaladÃne sÃvarthyamiti, yÃvaccharÅrapÃta÷ tÃvatphalopabhogÃÇgatayà viparÅtapratyayaæ rÃgÃdido«aæ ca tÃvanmÃtramÃk«ipatyeva, mukte«uvatprav­ttaphalatvÃttaddhetukasya karmaïa÷ / tena na tasya nivartukà vidyÃ, avirodhÃt / kiæ tarhi svÃÓrayÃdeva svÃtmavirodhyavidyÃkÃryaæ yadutpitsu tanniruïÃddhi, anÃgatatvÃt / atÅtaæ hÅtarat / ki¤ca, na ca viparÅtapratyayo vidyÃvata utpadyate, nirvi«ayatvÃt / anavadh­tavi«ayaviÓe«asvarÆpaæ hi sÃmÃnyamÃtramÃÓritya viparÅtapratyaya utpadyamÃna utpadyate, yathà ÓuktikÃyÃæ rajatamiti / sa ca vi«ayaviÓe«ÃvadhÃraïavato 'Óe«aviparÅtapratyayÃÓrayasyopamarditatvÃnna pÆrvavatsambhavati, ÓuktikÃdau samyakpratyayÃtpattau punagdarÓanÃt / kvacittu vidyÃyÃ÷ pÆrvotpannaviparÅtapratyayajanitasaæskÃrebhyo viparÅtapratyayÃvabhÃsÃ÷ sm­tayo jÃyamÃnÃviparÅtapratyayabhrÃntimakasmÃtkurvanti;yathà vij¤ÃtadigvibhÃgasyÃpyakasmÃddigviparyayavibhrama÷ / samyagj¤Ãnavato 'pi cetpÆrvavadviparÅtapratyaya utpadyate, samyagj¤Ãne 'pyavisrambhÃcchÃstrÃrthavij¤ÃnÃdau prav­ttirasama¤jasà syÃtsarvaæ ca pramÃïamapramÃïaæ sampadyeta pramÃïÃpramÃïayorviÓe«Ãnupapatte÷ / etena'samyagj¤ÃnÃnantarameva ÓarÅrapÃtÃbhÃva÷ kasmÃt? 'ityetat parih­tam / j¤Ãnotpatte÷ prÃgÆrdhvaæ tatkÃlajanmÃntarasa¤citÃnÃæ vinÃÓa÷ siddho bhavati phalaprÃptivighnani«edhaÓrutereva / "k«Åyante cÃsya karmÃïi"(mu.u.2 / 2 / 8) "tasya tÃvadeva ciram"(chÃ.u.6 / 14 / 2) "sarve pÃpmÃna÷ pradrÆyante"(chÃ.u.5 / 24 / 3) "taæ viditvà na lipyate karmaïà pÃpakena"(b­.u.4 / 4 / 23) "etamu haivaite na tarata÷"(4 / 4 / 22) "nainaæ k­tÃk­te tapata÷"(4 / 4 / 22) "etaæ ha vÃva na tapati"(tai.u.2 / 9 / 1) "na bibheti kutaÓcana"(tai.u.2 / 9 / 1) ityÃdi ÓrutibhyaÓca / "j¤ÃnÃgni÷ sarvakarmÃïi bhasmasÃtkurute"(gÅtà 4 / 37) ityÃdism­tibhyaÓca / yattu ­ïai÷ pratibadhyata iti, tanna, avidyÃvadvipayatvÃt / avidyÃvÃnhi ­ïÅ, tasya kart­tvÃdyupapatte÷ / 'yatra và anyadiva syÃttatrÃnyo 'nyatpaÓyet'(4 / 3 / 31) iti hi vak«yati / ananyatsadvastvÃtmÃkhyaæ yatrÃvidyÃyÃæ satyÃmanyadivasyÃttimirak­tadvitÅyacandravat, tatrÃvidyÃk­tÃnekakÃrakÃpek«aæ darÓanÃdikarma tatk­taæ phalaæ ca darÓayati,"tatrÃnyo 'nyatpaÓyet"ityÃdinà / yatra punarvidyÃyÃæ satyÃmavidyÃk­tÃnekatvabhramaprahÃïam,"tatkena kaæ paÓyet"(4 / 5 / 15) iti karmÃsambhavaæ darÓayati / tasmÃdavidyÃvadvi«aya eva ­ïitvam, karmasambhavÃt;netaratra / etaccottaratra vyÃcikhyÃsi«yamÃïairevavÃkyairvistareïa pradarÓayi«yÃma÷ / tadyathehaiva tÃvat - atha ya÷ kaÓcidabrahmavid anyÃmÃtmÃno vyatiriktÃæ yÃæ käciddevatÃm, upÃste stutinamaskÃrayÃgabalyupahÃrapraïidhÃnÃdinà upa Ãste - anyo 'sÃvanÃtmà matta÷ p­thak, anyo 'hamasmyadhik­ta÷, mayÃsmai ­ïivatpratikartavyam - ityevampratyayo veda vijÃnÃti tattvam / na sa kevalamevaæbhÆto 'vidvÃnavidyÃdo«avÃneva, kiæ tarhi? yathà paÓurgavÃdirvÃhanadohanÃdyupakÃrairupabhujyate, evaæ sa ijyÃdyanekopakÃrairupabhoktavyatvÃdekaikena devÃdÅnÃm, ata÷ paÓuriva sarvÃrthe«u karmasvadhik­ta ityartha÷ / etasya hyavidu«o varïÃÓramÃdipravibhÃgavato 'dhik­tasya karmaïo vidyÃsahitasya kevalasya ca ÓÃstroktasya kÃryaæ manu«yatvÃdiko brahmÃnta utkar«a÷ / ÓÃstroktaviparÅtasya ca svÃbhÃvikasya kÃryaæ manu«yatvÃdika eva sthÃvarÃnto 'pakar«a÷ / yathà caitattathÃ"atha trayo vÃva lokÃ÷" (1 / 5 / 16) ityÃdinà vak«yÃma÷ k­tsnenaivÃdhyÃyaÓe«eïa / vidyayÃÓca kÃryaæ sarvÃtmabhÃvÃpattirityetatsaÇk«epato darÓitam / sarvÃhÅyamupani«ad vidyÃvidyÃvibhÃgapradarÓanenaivopak«Åïà / yathà cai«or'tha÷ k­tsnasya ÓÃstrasya tathà pradarÓayi«yÃma÷ / yasmÃdevam, tasmÃdavidyÃvantaæ puru«aæ prati devà ÅÓata eva vighnaæ kartumanugrahaæ cetyetaddarÓayati - yathà ha vai loke bahavo go-aÓvÃdaya÷ paÓavo manu«yaæ svÃminamÃtmano 'dhi«ÂhÃtÃraæ bhu¤jyu÷ pÃlayeyurevaæ bahupaÓusthÃnÅya ekaiko 'vidvÃnpuru«o devÃn - devÃniti pitrÃdyupalak«aïÃrtham - bhunakti pÃlayatÅti / ima indrÃdayo 'nye matto mameÓitÃro bh­tya ivÃhame«Ãæ stutinamaskÃrejyÃdinÃrÃdhanaæ k­tvÃbhyudayaæ ni÷Óreyasaæ ca tatprattaæphalaæ prÃpsyÃmÅtyevamabhisandhi÷ / tatra loke bahupaÓumato yathaikasminneva paÓÃvÃdÅyamÃne vyÃghrÃdinÃpahiyamÃïe mahadapriyaæ bhavati, tathà bahupaÓusthÃnÅya ekasminpuru«e paÓubhÃvÃd vyutti«Âhatyapriyaæ bhavatÅti, kiæ citraæ devÃnÃæ bahupaÓvapaharaïa iva kuÂuæbina÷ / tasmÃde«Ãæ devÃnÃæ tanna priyam, kiæ tat? yadetadbrahmÃtmatattvaæ katha¤cana manu«yà vidyurvijÃnÅyu÷ tathà ca smaraïamanugÅtÃsu bhagavato vyÃsasya - "kriyÃvadbhirhi kaunteya devaloka÷ samÃv­ta÷ / na caitadi«Âaæ devÃnÃæ maryairupari vartanam // " ato devÃ÷ paÓÆniva vyÃghrÃdibhyo brahmavij¤ÃnÃdvighnamÃcikÅr«anti;asmadupabhogyatvÃnmÃvyutti«Âheyuriti / yaæ tu mumocayi«anti taæ ÓraddhÃdibhiryok«yanti viparÅtamaÓraddhÃdibhi÷ / tasmÃnmumuk«urdevÃrÃdhanapara÷ ÓraddhÃbhaktipara÷ praïayo 'pramÃdÅ syÃdvidyÃprÃptiæ ati vidyÃæ pratÅti và kÃkvaitatpradarÓitaæ bhavati devÃpriyavÃkyena //10// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.11 ## __________ BrhUpBh_1,4.11 sÆtrita÷ ÓÃsrÃrtha÷"ÃtmetyevopÃsÅta"iti / tasya ca vyÃcikhyÃsitasyasÃrthavÃdena"tadÃhuryadbrahmavidyayÃ" ityÃdinà sambandhaprayojane abhihite / avidyÃyÃÓcasaæsÃrÃdhikÃrakÃraïatvamuktam"atha yo 'nyÃæ devatÃmupÃste"ityÃdinà / tatrÃvidvÃn­ïÅ paÓavaddevÃdikarmakartavyatayà paratantra ityuktam / kiæ punardevÃdikarmavyatvenimittam? varïà ÃÓramÃÓca / tatra ke varïÃ÷? ityataidamÃrabhyate / yannimittasambaddhe«u karmasvayaæ paratantra evÃdhik­ta÷ saæsÃrÅti / etasyaivÃrthasya pradarÓanÃyÃgnisargÃnantaramindrÃdisargo nokta÷ / agnestu sarga÷ prajÃpate÷ s­«ÂiparipÆraïÃya pradarÓita÷ / ayaæ ca indrÃdisargastatraiva dra«Âavyastacche«atvÃt / iha tu sa evÃmidhÅyate 'vidu«a÷ karmÃdhikÃrahetupradarÓanÃya- brahma và idamagra ÃsÅdyadagniæ s­«Âvà agnirÆpÃpannaæ brahma / brÃhmaïajÃtyamimÃnÃd brahmetyabhidhÅyate / vai idaæ k«atrÃdijjÃtaæ brahmaivÃbhinnamÃsÅdekameva / nÃsÅtk«atrÃdibheda÷ / tadbrahmaikaæ k«atrÃdiparipÃlayitrÃdiÓÆnyaæ sadaæ na vyabhavat- na vibhÆtavat, karmaïe nÃlamÃsÅdityartha÷ / tatastadbrahma'brÃhmaïo 'smi mametthaæ kartavyam'iti brÃhmaïajÃtinimittaæ karma cikÅr«u-Ãtmana÷ karmakart­tvavibhÆtyai ÓreyorÆpaæ praÓastarÆpam atyas­jatÃtiÓayenÃs­jata-s­«Âavat / kiæ punastadyats­«Âam? k«atraæ k«atriyajÃti÷, tadvyaktibhedena pradarÓayati-yÃnyetÃni prasiddhÃni loke devatrà deve«u k«atrÃïÅti / jÃtyÃkhyÃyÃæ pak«e bahuvacanasmaraïÃd vyaktibahutvÃdvà bhedopacÃreïa bahuvacanam / kÃni punastÃni? ityÃhatatrÃbhipiktà eva viÓe«ato nirdiÓyante-indro devÃnÃæ rÃjÃ, varuïo yÃdasÃm, somo brÃhmaïÃnÃm, rudra÷ paÓÆnÃm, parjanyo vidyudÃdÅnÃm, yama÷ pitÌïÃm, m­tyurogÃdÅnÃm, ÅÓÃnobhÃsÃm-ityevamÃdÅni deve«uk«atrÃïi / tadanu, indrÃdik«atradevatÃdhi«ÂhitÃni purÆrava÷prabh­tÅni s­«ÂÃnyeva dra«ÂavyÃni / tadartha eva hi devak«atrasarga÷ prastuta÷ / yasmÃdbrahmaïÃtiÓayena s­«Âaæ k«atraæ tasmÃtk«atrÃtparaæ nÃsti brÃhmaïajÃterapi niyans­ / tasmÃdbrÃhmaïa÷ kÃraïabhÃto 'pi k«atriyasya k«atriyamadhastÃdvyavasthita÷ sannuparisthitamupÃste / kka? rÃjasÆye / k«atra eva tadÃtmÅyaæ yaÓa÷ khyÃtirÆpaæ brahmeti dadhÃti sthÃpayati / rÃjasÆyÃbhi«iktenÃsandyÃæ sthitena rÃj¤Ã Ãmantrito brahmanniti ­tvikpunastaæ pratyÃha"tvaæ rÃjanbrahmÃsi"iti / tadetadabhidhÅyate -"k«atra eva tadyaÓo dadhÃti"iti / sai«Ã prak­tà k«atrasya yonireva yadbrahma / tasmÃdyadyati rÃjà paramatÃæ rÃjasÆyÃbhi«ekaguïaæ gacchatyÃpnoti brahmaiva brÃhmaïajÃtimedha, antato 'nte karmaparisamÃptÃvupanik«ayatyÃÓrayati svÃæ yonim, purohitaæ puro nidhatta ityartha÷ / yastu punarbalÃbhimÃnÃtsvÃæ yoniæ brÃhmaïajÃtiæ brÃhmaïaæ ya u enaæ hinasti hiæsati nyagbhÃvena paÓyati, svÃmÃtmÃyÃmeva sa yonim­cchati-svaæ prasavaæ vicchinatti vinÃÓayati-svaæ prasavaæ vicchinatti vinÃÓayati / sa etatk­tvà pÃpÅyÃnpÃpataro bhavati / pÆrvamapi k«atriya÷ pÃpa eva krÆratvÃdÃtmaprasavahiæsayà sutarÃm / yathà loke ÓreyÃæsaæ praÓastataraæ hiæsitvà paribhÆya pÃpataro bhavati tadvat //11// k«atre s­«Âe 'pi- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.12 ## __________ BrhUpBh_1,4.12 sa naiva vyabhavat, karmaïe brahma tathà navyabhavat, vittopÃrjayiturabhÃvÃt / sa viÓamas­jata karmasÃdhanavittopÃrjanÃya / ka÷ punarasau viÂ? yÃnyetÃni devajÃtÃni-svÃrthe ni«ÂhÃ, ya ete devajÃtibhedà ityartha÷;gaïaÓo gaïaæ gaïam, ÃkhyÃyante kathyante / gaïaprÃyà hi viÓa÷, prÃyeïa saæhatà hi vittopÃrjane samarthÃ÷ na ekaikaÓa÷ / vasava÷ a«ÂasaÇkhyo gaïa÷, tathaikÃdaÓa rudrÃ÷, dvÃdaÓÃdityÃ÷, viÓvedevÃsrayodaÓa viÓvÃyà apatyÃni, sarve và devÃ÷, maruta÷ sapta sapta gaïÃ÷ //12// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.13 ## __________ BrhUpBh_1,4.13 sa paricÃrakabhÃvÃtpunarapi naiva vyabhavat, sa Óaudraæ varïamas­jata- ÓÆdra eva Óaudra÷, svÃrthe 'ïi v­ddhi÷ / ka÷ punarasau Óaudro varïo ya÷ s­«Âa÷? pÆ«aïam- puïyatÅti pÆ«Ã ka÷ punarasau pÆ«Ã? iti viÓe«atastannirdiÓati- iyaæ p­thivÅ pÆpà / svayameva nirvacanamÃha- iyaæ hÅdaæ sarvaæ pu«yati yadidaæ ki¤ca //13// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.14 ## __________ BrhUpBh_1,4.14 sa catura÷ s­«ÂvÃpi varïÃnnaiva vyabhavat, ugratvÃtk«atrasyÃniyatÃÓaÇkayà / tacchreyorÆpamatyas­jata, kiæ tat? dharmam;tadetacchreyorÆpaæ s­«Âaæ k«atrasya k«atraæ k«atrasyÃpi niyant­, ugrÃdapyugram, yaddharmo yo dharma÷;tasmÃtk«atrasyÃpi niyant­tvÃddharmÃtparaæ nÃsti;tena hi niyamyante sarve / tatkatham? ityucyate- atho apyabalÅyÃndurbalataro balÅyÃæsamÃtmano balavattaramapyÃÓaæsate kÃmayate jetuæ dharmeïa balena;yathà loke rÃj¤Ã sarvabalavattamenÃpi kuÂumbika÷; evam;tasmÃtsiddhaæ dharmasya sarvabalavattaratvÃtsarvaniyant­tvam / yo vai sa dharmo vyavahÃralak«aïo laukikairvyavahriyamÃïa÷ satyaæ vai tat;satyamiti yathÃstrÃrthatÃ;sa evÃnu«ÂhÅyamÃno dharmanÃmà bhavati, ÓÃstrÃrthatvena j¤ÃyamÃnastu satyaæ bhavati / yasmÃdevaæ tasmÃtsatyaæ yathÃÓÃstraæ vadantaæ vyavahÃrakÃla Ãhu÷ samÅpasthà ubhayavivekaj¤Ã÷- dharma vadatÅti, prasiddhaæ laukikaæ nyÃyaæ vadatÅti / tathà viparyayeïa dharma và laukikaæ vyavahÃraæ vadantamÃhu÷- satyaæ vadati, ÓÃstrÃdanapetaæ vadatÅti / etadyaduktamubhayaæ j¤ÃyamÃnamanu«ÂhÅyamÃnaæ caitaddharma eva bhavati / tasmÃtsa dharmo j¤ÃnÃnu«ÂÃnalak«aïa÷ ÓÃstraj¤ÃnanitarÃæÓca sarvÃneva niyamayati / tasmÃtsa k«atrasyÃpi k«atram / atastadabhimÃno 'vidvÃæstadviÓe«Ãnu«ÂhÃnÃya brahmak«atraviÂÓÆdranimittaviÓe«amabhimanyate / tÃni ca nisargata eva karmÃdhikÃranimittÃni //14// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.15 ## __________ BrhUpBh_1,4.15 tadetaccÃturvarïyaæ s­«Âam - brahma k«atraæ viÂÓÆdra iti;uttarÃrthaæ upasaæhÃra÷ yattatsra«Â­ brahma, tadagninaivanÃnyena rÆpeïa deve«u brahma, brÃhmaïajÃtirabhavat / brÃhmaïà brÃhmaïasvarÆpeïa manu«ye«u brahmÃbhavat, itare«u varïe«u vikÃrÃntaraæ prÃpya, k«atriyeïa k«atriyo 'bhavadindrÃdidevatÃdhi«Âhita÷, vaiÓyena vaiÓya÷, ÓÆdreïa ÓÆdra÷ / yasmÃtk«atrÃdi«u vikÃrÃpannam, agnau brÃhmaïa e cÃvik­taæ sra«Â­ brahma, tasmÃdagnÃveva deve«u devÃnÃæ madhye lokaæ karmaphalam, icchantyagnisambaddhaæ karma k­tvetyartha÷ / tadarthameva hi tadbrahma karmÃdhikaraïatvenÃgnirÆpeïa vyavasthitam / tasmÃt tasminnagnau karma k­tvà tatphalaæ prÃrthayanta ityetadupapannam / brahmaïe manu«ye«u - manu«yÃïÃæ punarmadhye karmaphalecchÃyÃæ nÃgnyÃdinimittakriyÃpek«Ã, kiæ tarhi? jÃtimÃtrasvarÆpapratilambhenaiva puru«Ãrthasiddhi÷ / yatra nu devÃdhÅnà puru«Ãrthasiddhi÷, tatraivÃgnyÃdisambaddhakriyÃpek«Ã / sm­teÓca - "japyenaiva tu saæsidhyedbrÃhmaïo nÃtra saæÓaya÷ / kuryÃdanyanna và kuryÃnmaitro brÃhmaïa ucyate // " (manu.2 / 87) iti / pÃrivrÃjyadarÓanÃcca / tasmÃdbrahmaïatva eva manu«ye«u lokaæ karmaphalamicchanti / yasmÃdetÃbhyÃæ hi brÃhmaïÃgnirÆpÃbhyÃæ karmakartradhikaraïarÆpÃbhyÃæ yatsra«Â­ brahma sÃk«Ãdabhavat / atra tu paramÃtmalokamagnau brÃhmaïe cecchantÅti kecit / tadasat, avidyÃdhikÃre karmÃdhikÃrÃrthaæ varïavibhÃgasya prastutatvÃt, pareïa ca viÓe«aïÃt;yadi hyatra lokaÓabdena para evÃtmocyeta, pareïa viÓe«aïamanarthakaæ syÃt'svaæ lokamad­«ÂvÃ'iti / svalokavyatiriktaÓcedagnyadhÅnatayà prÃrthyamÃna÷ prak­to loka÷, tata÷ svam, iti yuktaæ viÓe«aïam, prak­taparalokaniv­ttyarthatvÃt;svatvena cÃvyabhicÃrÃtparamÃtmalokasya, avidyÃk­tÃnÃæ ca svatvavyabhicÃrÃt / bravÅti ca karmak­tÃnÃæ vyabhicÃram-'k«Åyata eva'iti / brahmaïà s­«Âà varïÃ÷ karmÃrtham;tacca karma dharmÃkhyaæ sarvÃneva kartavyatayà niyant­ puru«ÃrthasÃdhanaæ va / tasmÃttenaiva cetkarmaïà svo loka÷ paramÃtmÃkhyo 'vidito 'pi prÃpyate, kiæ tasyaiva padanÅyatvena kriyata ityata Ãha-atheti pÆrvapak«aviniv­ttyartha÷;ya÷ kaÓcit, ha vai asmÃtsaæsÃrikÃmakarmahetukÃdagnyadhÅnakarmÃbhimÃnatayà và brÃhmaïajÃtimÃtrakarmÃbhimÃnatayà và ÃgantukÃdasvabhÆtÃllokÃt, svaæ lokamÃtmÃkhyam ÃtmatvenÃvyabhicÃritvÃt, ad­«Âà -'ahaæ brahmÃsmi'iti, praiti mriyate;sa yadyapi svo loka÷, avidito 'vidyayà vyavahito 'sva ivÃj¤Ãta÷ enam - saÇkhyÃpÆraïa iva laukika ÃtmÃnam na bhunakti na pÃlayati ÓokamohabhayÃdido«Ãpanayena / yathà ca loke vedo 'nanukto 'nadhÅta÷ karmÃdyavabodhakatvena na bhunakti, anyadvà laukikaæ k­«yÃdi karmÃk­taæ svÃtmanÃnabhivya¤jitam ÃtmÅyaphalapradÃnena na bhunakti, evamÃtmà svo loka÷ svenaiva nityÃtmasvarÆpeïÃnabhivya¤jito 'vidyÃdi prahÃïena na bhunaktyeva / nanu kiæ svalokadarÓananimittaparipÃlanena? karmaïa÷ phalaprÃptidhrauvyÃt, i«Âaphalanimittasya ca karmaïo bÃhulyÃt, tannimittaæ pÃlanamak«ayaæ bhavi«yati / tanna, k­tasya k«ayavattvÃt;ityetadÃha - yadiha vai saæsÃre 'dbhutavatkaÓcinmahÃtmÃpi, anevaævit-svaæ lokaæ yathoktena vidhinà avidvÃn, mahadbahu aÓvamedhÃdi puïyaæ karma i«Âaphalameva nairantaryeïa karoti,'anenaivÃnantyaæ mama bhavi«yati'iti, tatkarma hÃsyÃvidyÃvato 'vidyÃjanitakÃmahetutvÃt svapnadarÓanavibhramodbhÆtavibhÆtivadantato 'nte phalopabhogasya k«Åyata eva / tatkÃraïayoravidyÃkÃmayoÓcalatvÃt, k­tak«ayaghnauvyopapatti÷ / tasmÃnna puïyakarmaphalapÃlanÃnantyÃÓà astyeva / ata ÃtmÃnameva svaæ lokam -'ÃtmÃnam'iti'svaæ lokam'ityasminnarthe, svaæ lokamiti prak­tatvÃt, iha ca svaÓabdasyÃprayogÃt - upÃsÅta / sa ya ÃtmÃnameva lokamupÃste, tasya kim? ityucyate - na hÃsya karma k«Åyate;karmÃbhÃvÃdeva, iti nityÃnuvÃda÷ / yathÃvidu«a÷ karmak«ayalak«aïaæ saæsÃradu÷khaæ santatameva,na tathà tadasya vidyata ityartha÷ / "mithilÃyÃæ pradÅptÃyÃæ na me dahyati ki¤cana"iti yadvat / svÃtmalokopÃsakasya vidu«o vidyÃsaæyogÃtkarmaiva na k«Åyata ityapare var«ayanti / lokaÓabdÃrthaæ ca karmasamavÃyinaæ dvidhà parikalpayanti kila eko vyÃk­tÃvasthà karmÃÓrayo loko hairaïyagarbhÃkhya÷, taæ karmasamavÃyinaæ lokaæ vyÃk­taæ paricchinnaæ ya upÃste, tasya kila paricchinnaæ ya upÃste, tasya kila paricchinnakarmÃtmadarÓina÷ karma k«Åyate / tameva karmasamavÃyinaæ lokamavyÃk­tÃvasthaæ kÃraïarÆpamÃpÃdya yastÆpÃste, tasyÃparicchinnakarmÃtmadarÓitvÃttasya yastÆpÃste, tasyÃparicchinnakarmÃtmadarÓitvÃttasya karma na k«Åyata iti / bhavatÅyaæ Óobhanà kalpanà na tu ÓrautÅ / svalokaÓabdena prak­tasya paramÃtmano 'bhihitatvÃt / svaæ lokamiti prastutya svaÓabdaæ vihÃyÃtmaÓabdaprak«epeïa punastasyaiva pratinirdeÓÃdÃtmÃnameva lokamupÃsÅteti / tatra karmasamavÃyilokakalpanÃyà anavasara eva / pareïa ca kevalavidyÃvi«ayeïa viÓe«aïÃt -"kiæ prajayà kari«yÃmo ye«Ãæ no 'yamÃtmÃyaæ loka÷"(b­.u.4 / 4 / 22) ithi / putrakarmÃparavidyÃk­tebhyo hi lokebhyo viÓina«Âi'ayamÃtmà no loka÷'iti / "na hÃsya kenacana karmaïà loko mÅyata e«o 'sya paramo loka÷"iti ca / tai÷ saviÓe«aïairasyaikavÃkyatà yuktÃ, ihÃpi svaæ lokamiti viÓe«aïadarÓanÃt / asmÃtkÃmayata ityayuktamiti cet - iha svo loka÷ paramÃtmÃ, tadupÃsanÃtsa eva bhavatÅti sthite, yadyatkÃmayate tattadasmÃdÃtmana÷ s­jata ithi tadÃtmaprÃptivyatirekeïa phalavacanamayuktamiti cet, na;svalokopÃsanastutiparatvat svasmÃdeva lokÃtsarvami«Âaæ sampadyata ityartha÷;nÃnyadata÷ prÃrthanÅyamÃptakÃmatvÃt,"Ãtmata÷ prÃïa Ãtmata ÃÓÃ" (chÃ.u.7 / 23 / 1) ityÃdi Órutyantare yathà / sarvÃtmabhÃvapradarÓanÃrtho và pÆrvavat / yadi hi para evÃtmà sampadyate tadà yukta÷ asmÃddhyevÃtmana÷ ityÃtmaÓabdaprayoga÷, svasmÃdeva prak­tÃdÃtmano lokÃdityevamartha÷ / anyathÃ'avyÃk­tÃvasthÃtkarmaïo lokÃt'iti saviÓe«aïamavak«yÃt prak­taparamÃtmalokavyÃv­ttaye vyÃk­tÃvasthÃvyÃv­ttaye ca / na hyasminprak­te viÓe«ite 'ÓrutÃntarÃlÃvasthÃpratipattuæ Óakyate //15// atho ayaæ và Ãtmà / atrÃvidvÃn varïÃÓramÃdyabhimÃno dharmeïa niyamyamÃno devÃdikarmakartavyatayà paÓuvatparatantra ityuktam / kÃni punastÃni karmÃïi yatkartavyatayà paÓuvatparatantro bhavati? ke và te devÃdayo ye«Ãæ karmabhi÷ paÓuvadupakaroti? iti tadubhayaæ prapa¤cayati- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.16 ## __________ BrhUpBh_1,4.16 atho ityayaæ vÃkyopanyÃsÃrtha÷ / ayaæ ya÷ prak­to g­hÅ karmÃdhik­to 'vidvächarÅrendriyasaÇghÃtÃdiviÓi«Âa÷ piï¬a Ãtmetyucyate;sarve«Ãæ varïÃÓramÃdivihitai÷ karmabhirupakÃritvÃt / kai÷ puna÷ karmaviÓe«airupakurvan ke«Ãæ bhÆtaviÓe«ÃïÃæ loka÷? ityucyate - sa g­hÅ yajjuhoti yadyajate, yÃgo devatÃmuddiÓya svatvaparityÃga÷, sa eva parityÃga÷, sa eva ÃsecanÃdhiko homa÷ tena homayÃgalak«aïena karmaïÃvaÓyakartavyatvena devÃnÃæ paÓuvatparatantratvena pratibaddha iti loka÷ / atha yadanubrÆte svÃdhyÃyamadhÅte 'harahastena ­«ÅïÃæ loka÷ / atha yatpit­bhyo nip­ïÃti prayacchati piï¬odakÃdi, yacca prajÃmicchati prajÃrthamudyamaæ karoti - icchà cotpattyupalak«aïÃrthà - prajÃæ cotpÃdayatÅtyartha÷, tena karmaïÃvaÓyakartavyatvena pit­ïÃæ bhogyatvena paratantro loka÷ / atha yanmanu«yÃnvÃsayate g­he, yacca tebhyo vasadbhyo 'vasadbhyo và arthibhyo 'Óanaæ dadÃti, tena manu«yÃïÃm;atha yatpaÓubhyast­ïodakaæ vindati lambhayati, tena paÓÆnÃm;yadasya g­he«u ÓvÃpadà vayÃæsi ca pipÅlikÃbhi÷ saha kaïabalibhÃï¬ak«ÃlanÃdyupajÅvanti, tena te«Ãæ loka÷ / yasmÃdayametÃni karmÃïi kurvannupakaroti devÃdibhya÷, tasmÃdyathà ha vai loke svÃpya lokÃya svasmai dehÃyÃri«ÂamavinÃÓaæ svatvabhÃvÃpracyutimicchet svatvabhÃvapracyutibhayÃtpo«aïarak«aïÃdibhi÷ sarvata÷ paripÃlayet, evaæ haivaævide'sarvabhÆtabhogyo 'hamanena prakÃreïa mayà avaÓyam­ïivatpratikartavyam'ityevamÃtmÃnaæ parikalpitavate sarvÃïi bhÆtÃni devÃdÅni yathoktÃni ari«ÂimavinÃÓamicchanti svatvÃpracyutyai sarvata÷ saærak«anti kuÂumbina iva paÓÆn -"tasmÃde«Ãæ tanna priyam"ityuktam / tadvà etattadetadyathoktÃnÃæ karmaïÃm ­ïavadavaÓyakartavyatvaæ pa¤camahÃyaj¤aprakaraïe viditaæ kartavyatayà mÅmÃæsitaæ vicÃritaæ cÃvadÃnaprakaraïe //16// brahma vidvÃæÓcettasmÃtpaÓubhÃvÃtkartavyatÃbandhanarÆpÃtpratimucyate, kenÃyaæ kÃrita÷ karmavandhanÃdhikÃre 'vaÓa iva pravartate, na punastadvimok«ïopÃye vidyÃdhikÃra iti nanÆktaæ devà rak«antÅti / bìham, karmÃdhikÃrasvagocarÃrƬhÃneva te 'pi rak«anti, anyathÃk­tÃbhyÃgamak­tanÃÓaprasaÇgÃt / na tu sÃmÃnyaæ puru«amÃtraæ viÓi«ÂÃdhikÃrÃnÃrƬham;tasmÃdbhavitavyaæ tena, yena prerito 'vaÓa eva bahirmukho bhavati svasmÃllokÃt / nanvavidyÃsÃ, avidyÃvÃnihi bahirmukhÅbhÆta÷ pravartate / sÃpi naiva pravartikÃ;vastusvarÆpÃvarïÃtmikà hi sÃ;pravartakabÅjatvaæ tu pratipadyate 'ndhatvamiva gartÃdipatanaprav­ttihetu÷ / evaæ tarhyucyatÃæ kiæ tad yatprav­ttiheturiti? tadihÃbhidhÅyate - e«aïà kÃma÷ sa÷ ,'svÃbhÃvikyÃmavidyÃyÃæ vartamÃnà bÃlÃ÷ parÃca÷ kÃmÃnanuyanti'iti kÃÂhakaÓrutau, sm­tau ca -"kÃma e«a krodha e«a÷"(gÅtà 3 / 37) ityÃdi, mÃnave ca sarvà prav­tti÷ kÃmahetukyeveti / sa e«or'tha÷ savistara÷ pradarÓyata iha à adhyÃyaparisamÃpte÷ - _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,4.17 #<Ãtmaivedam agra ÃsÅd eka eva | so 'kÃmayata jÃyà me syÃd atha prajÃyeya | atha vittaæ me syÃd atha karma kurvÅyeti | etÃvÃn vai kÃma÷ | necchaæÓ canÃto bhÆyo vindet | tasmÃd apy etarhy ekÃkÅ kÃmayate -- jÃyà me syÃd atha prajÃyeyÃtha vittaæ me syÃd atha karma kurvÅyeti | sa yÃvad apy ete«Ãm ekaikaæ na prÃpnoty ak­tsna eva tÃvan manyate | tasyo k­tsnatà | mana evÃsyÃtmà | vÃg jÃyà | prÃïa÷ prajà | cak«ur mÃnu«aæ vittam | cak«u«Ã hi tad vindate | Órotraæ daivam | Órotreïa hi tac ch­ïoti | ÃtmaivÃsya karma | Ãtmanà hi karma karoti | sa e«a pÃÇkto yaj¤a÷ | pÃÇkta÷ paÓu÷ | pÃÇkta÷ puru«a÷ | pÃÇktam idaæ sarvaæ yad idaæ ki¤ca | tad idaæ sarvam Ãpnoti ya evaæ veda || BrhUp_1,4.17 ||># __________ BrhUpBh_1,4.17 Ãtmaivedamagra ÃsÅt / Ãtmaiva svÃbhÃviko 'vidvÃnkÃryakaraïasaÇghÃtalak«aïo varïÅ, agre prÃgdÃrasambandhÃt,ÃtmetyabhidhÅyate;tasmÃdÃtmana÷ p­thagbhÆtaæ kÃmyamÃnaæ jÃyÃdibhedarÆpaæ nÃsÅt;sa evaika ÃsÅt - jÃyÃdye«aïÃbÅjabhÆtà vidyÃvÃneka evÃsÅt / svÃbhÃvikyà svÃtmani kartrÃdikÃrakakriyÃphalÃtmakatÃdhyÃropalak«aïayà avidyÃvÃsanayà vÃsita÷ so 'kÃmayata kÃmitavÃn / katham? jÃyà karmÃdhikÃrahetubhÆtà me mama kartu÷ syÃt;tayà vinÃhamanadhik­ta eva karmaïi;ata÷ karmÃdhikÃrasampattaye bhavejjÃyÃ;athÃhaæ prajÃyeya prajÃrÆpeïÃhamevotpadyeya / atha vittaæ me syÃtkarmasÃdhanaæ gavÃdilak«aïam athÃhamabhyudayani÷ÓreyasasÃdhanaæ karma kurvÅya;yenÃhaman­ïÅ bhÆtvà devÃdÅnÃæ lokÃn prÃpnuyÃm, tatkarma kurvÅya;kÃmyÃni ca putravittasvargÃdisÃdhanÃni / etÃvÃnvai kÃma etÃvadvi«ayaparicchinna ityartha÷ / etÃvÃneva hi kÃmayitavyo vi«ayo yaduta jÃyÃputravittakarmÃïi sÃdhanalak«aïai«aïÃ;lokÃÓca trayo manu«yaloka÷ pit­loko devaloka iti phalabhÆtÃ÷ sÃdhanai«aïÃ, tasmÃtsà ekaivai«aïà yà lokai«aïà / saikaiva satye«aïà sÃdhanÃpek«eti dvidhÃ;ato 'vadhÃrayi«yati"ubhe hyete e«aïe eva"3 / 5 / 1) iti / phalÃrthatvÃtsarvÃrambhasya lokai«aïÃrthaprÃptà uktaiveti / etÃvÃnvà etÃvÃneva kÃma ityavadhriyate / bhojane 'bhihite t­ptirna hi p­thagabhidheyÃ, tadarthatvÃdbhojanasya / te ete e«aïe sÃdhyasÃdhanalak«aïe kÃma÷, yena prayukto 'vidvÃnavaÓa eva koÓakÃravadÃtmÃnaæ ve«Âayati - karmamÃrga evÃtmÃnaæ praïidadhadbahirmukhÅbhÆto na svaæ lokaæ pratijÃnÃti / tathà ca taittirÅyake -"agnimugdho haiva dhÆmatÃnta÷ svaæ lokaæ na pratijÃnÃti"iti / kathaæ punaretÃvattvamavadhÃryate kÃmÃnÃm? anantatvÃt / anantà hi kÃmÃ÷, ityetadÃÓaÇkya hetumÃha - yasmÃd na icchan ca na icchannapi, ato 'smÃtphalasÃdhanalak«aïÃd bhÆyo 'dhikÃraæ na vindenna labheta / na hi loke phalasÃdhanavyatiriktaæ d­«Âamad­«Âaæ và labdhavyamasti / labdhavyavi«ayo hi kÃma÷, tasya caitadvyatirekeïÃbhÃvÃt yuktaæ vaktum'etÃvÃnvai kÃma÷'iti / etaduktaæ bhavati - d­«ÂÃrthamad­«ÂÃrtha và sÃdhyasÃdhanalak«aïam avidyÃvatpuru«ÃdhikÃravi«ayame«aïÃdvayaæ kÃma÷, ato 'smÃdvidu«Ã vyutthÃtavyamiti / yasmÃdevamavidvÃnÃtmà kÃmo pÆrvaæ kÃmayÃmÃsa, tathà pÆrvataro 'pi, e«Ã lokasthiti÷ prajÃpateÓcaivame«a sargaæ ÃsÅt / so 'bibhedavidyayÃ, tata÷ kÃmaprayukta ekÃkyaramamÃïo 'styupaghÃtÃya striyamaicchat, tÃæ samabhavat tata÷ sargo 'yamÃsÅditi hyuktam / tasmÃttats­«Âau etarhyetasminnapi kÃla ekÃkÅ sanprÃgdÃrakriyÃta÷ kÃmayate - jÃyà me syÃt, atha prajÃyeya atha vittaæ me syÃt, atha karma kurvÅya - ityuktÃrthaæ vÃkyam / sa evaæ kÃmayamÃna÷ sampÃdayaæÓca jÃyÃdÅnyÃvatsa ete«Ãæ yathoktÃnÃæ jÃyÃdÅnÃmekaikamapi na prÃpnoti, ak­tsno 'sampÆrïo 'hamityevaæ tÃvadÃtmÃnaæ manyate / pÃriÓe«yÃtsamastÃnevaitÃnsampÃdayati yadÃ, tadà tasya k­tsnatà / yadà tu na Óaknoti k­tsnatÃæ sampÃdayituæ tadà asya k­tsnatvasampÃdanÃyÃha - tasyo tasyÃk­tsnatvabhimÃnina÷ k­tsnatà iyam evaæ bhavati katham? ayaæ kÃryakaraïasaÇghÃta÷ pravibhajyate;tatra mano 'nuv­tti hi itaratsarvaæ kÃryakaraïaj¤Ãtamiti mana÷ pradhÃnatvÃjÃtmevÃtmà / yathà jÃyÃdÅnÃæ kuÂumbapatirÃtmeva tadanukÃritväjÃyÃdi catu«Âyasya;evamihÃpi mana Ãtmà parikalpate k­tsnatÃyai / tathà vÃgjÃyÃ, mano 'nuv­ttitvasÃmÃnyÃdvÃca÷ / vÃgiti ÓabdaÓcodanÃdilak«aïa÷, manasà ÓrotradvÃreïa g­hyate 'vadhÃryate pras­jyate ca, iti manaso jÃyeva vÃk / tÃbhyÃæ ca vÃÇmanasÃbhyÃæ jÃyÃpatisthÃnÅyÃbhyÃæ prasÆyate prÃïa÷ karmÃrtham, iti prÃïa÷ prajeva / tatra prÃïace«ÂÃdilak«aïaæ karma cak«urmÃnu«aæ vittam / tad dvividhaæ vittaæ mÃnu«amitaracca;ato viÓina«ÂÅtaravittaniv­ttyartha mÃnu«amiti / gavÃdi hi manu«yasambandhi vittaæ cak«urgrÃhyaæ karmasÃdhanam;tasmÃttatsthÃnÅyam, tena sambandhÃccak«urgrÃhyaæ vittam;cak«u«Ã hi yasmÃttanmÃnu«aæ vittaæ vindate gavÃdyupalabhata ityartha÷ / kiæ punaritaradvittam? Órotraæ daivaæ devavi«ayatvÃdvij¤Ãnasya / vij¤Ãnaæ daivaæ vittam;tadiha Órotrameva sampattivi«ayam / kasmÃt? Órotreïa hi yasmÃttaddaivaæ vittaæ vij¤Ãnaæ Ó­ïoti;ata÷ Órotrameva taditi / kiæ punaretairÃtmÃdivittÃntairiha nirvartya karma? ityucyate - Ãtmaiva - Ãtmeti ÓarÅramucyate / kathaæ punarÃtmà karmasthÃnÅya÷? asya karmahetutvÃt / kathaæ karmahetutvam? Ãtmanà hi ÓarÅreïa yata÷ karma karoti / tasyÃk­tsnatvÃbhimÃnina evaæ k­tsnatà sampannà - yathà bÃhyà jÃyÃdilak«aïà evam / tasmÃtsa e«a pÃÇkta÷ pa¤cabhirnirv­tta÷ pÃÇkto yaj¤o darÓanamÃtranirv­tto 'karmiïo 'pi / kathaæ punarasya pa¤catvasampattimÃtreïa yaj¤atvam? ucyate - yasmÃdbÃhyo 'pi yaj¤a÷ paÓupuru«asÃdhya÷, sa ca paÓu÷ puru«aÓca pÃÇkta eva yathoktamanaÃdipa¤catvayogÃt / tadÃha - pÃÇkta÷ paÓugarvÃdi÷, pÃÇkta÷ puru«a÷ paÓutve 'pyadhik­tatvenÃsya viÓe«a÷ puru«asyeti p­thakpuru«agrahaïam / kiæ bahunÃ? pÃÇktamidaæ sarvaæ karmasÃdhanaæ phalaæ ca, yadidaæ ki¤ca yatki¤cididaæ sarvam / evaæ pÃÇktaæ yaj¤amÃtmÃnaæ ya÷ sampÃdayat sa tadidaæ sarvaæ jagadÃtmatvenÃpnoti ya evaæ veda //17// ## yatsaptÃnnÃni medhayà / avidyà prastutÃ, tatrÃvidvÃnanyÃæ devatÃmupÃste'anyo 'sÃvanyo 'hamasmi'iti / sa varïÃÓramÃbhimÃna÷ karmakartavyatayà niyato juhotyÃdikarmabhi÷ kÃmaprayukto devÃdÅnÃmupakurvansarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ loka ityuktam / yathà ca svakarmabhirekaikena sarvairbhÆtairasau loko bhojyatvena s­«Âa÷, evamasÃvapi juhotyÃdipÃÇktakarmabhi÷ sarvÃïi bhÆtÃni sarvaæ ca jagadÃtmabhojyatvenÃs­jat / evamekaika÷ svakarmavidyÃnurÆpyeïa sarvasya jagato bhoktà bhojyaæ ca, sarvasya sarva÷ kartà kÃryaæ cetyartha÷ / etadeva ca vidyÃprakaraïe madhuvidyÃyÃæ vak«yÃma÷ -'sarvaæ sarvasya kÃryaæ madhu'ityÃtmaikatvavij¤ÃnÃrtham / yadasau juhotÅtyÃdinà pÃÇktena kÃmyena karmaïà Ãtmabhojyatvena jagadas­jata vij¤Ãnena ca, tajjagatsarvaæ saptadhà pravibhajyamÃnaæ kÃryakÃraïatvena saptÃnnÃnyucyante, bhojyatvÃt;tenÃsau pità te«ÃmannÃnÃm / ete«ÃmannÃnÃæ saviniyogÃnÃæ sÆtrabhÆtÃ÷ saÇk«epata÷ prakÃÓakatvÃdime mantrÃ÷ / _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.1 ## __________ BrhUpBh_1,5.1 yatsaptÃnnÃni, yad ajanayaditi kriyÃviÓe«aïam;medhayà praj¤ayà vij¤Ãnena tapasà ca karmaïÃ;j¤ÃnakarmaïÅ eva hi medhÃtapa÷ ÓabdavÃcye, tayo÷ prak­tatvÃt;netare medhÃtapasÅ, aprakaraïÃt;pÃÇktaæ hi karma jÃyÃdisÃdhanam; 'ya evaæ veda'iti cÃnantarameva j¤Ãnaæ prak­tam;tasmÃnna prasiddhayormedhÃtapasorÃÓaÇkà kÃryÃ;ato yÃni saptÃnnÃni j¤ÃnakarmabhyÃæ janitavÃnpità tÃni prakÃÓayi«yÃma iti vÃkyaÓe«a÷ //1// tatra mantrÃïÃmarthastirohitatvÃttprÃyeïa durvij¤eyo bhavatÅti tadarthavyÃkhyÃnÃya brÃhmaïaæ pravartate - _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.2 ## __________ BrhUpBh_1,5.2 tatra'yatsaptÃnnÃni medhayà tapasÃjanayatpitÃ'ityasya kor'tha ucyate? ithi hi Óabdenaiva vyÃca«Âe prasiddhÃrthÃvadyotakena / prasiddho hyasya mantrasyÃrtha ityartha÷ / yadajanayaditi cÃnuvÃdasvarÆpeïa mantreïa prasiddhÃrthataiva prakÃÓità / ato brÃhmaïamaviÓaÇkyaivÃha -'medhayà hi tapasÃjanayatpitÃ'iti? nanu kathaæ prasiddhÃtÃsyÃrthasya? ityucyate - jÃyÃdikarmÃntÃnÃæ lokaphalasÃdhanÃnÃæ pit­tvaæ tÃvat pratyak«ameva, abhihitaæ ca'jÃyà me syÃt'ityÃdinà / tatra ca daivaæ vittaæ vidyà karma putraÓca phalabhÆtÃnÃæ lokÃnÃæ sÃdhanaæ sra«Â­tvaæ pratÅtyabhihitam, vak«yamÃïaæ ca prasiddhameva;tasmÃdyuktaæ vaktuæ medhayetyÃdi / e«aïà hi phalavi«ayà prasiddhaiva ca loke / e«aïà ca jÃyÃdÅtyuktam'etÃvÃnvai kÃma÷'ityanena / brahmavidyÃvi«aye ca sarvaikatvÃtkÃmÃnupapatte÷ / etenÃÓÃstrÅyapraj¤ÃtapobhyÃæ svÃbhÃvikÃbhyÃæ jagatsra«Â­tvamuktameva bhavati;sthÃvarÃntasya cÃni«Âaphalasya karmavij¤ÃnanimittatvÃt / vivak«itastu ÓÃstrÅya eva sÃdhyasÃdhanabhÃvo brahmavidyÃvidhitsayà tadvairÃgyasya vivak«itatvÃt / sarvo hyaæ vyaktÃvyaktalak«aïa÷ saæsÃro 'suddho 'nitya÷ sÃdhyasÃdhanarÆpo du÷kho 'vidyÃvi«aya ityetasmÃdviraktasya brahmavidyà Ãrabdhavyeti / tatrÃnnÃnÃæ vibhÃgena viniyoga ucyate-'ekamasya sÃdhÃraïma'iti mantrapadam, tasya vyÃkhyÃnam'idamevÃsya tasmÃdhÃraïamannam'ityuttkam / asya bhottk­samudÃyasya, kiæ tat? yadidamadyate bhujyate sarvai÷ prÃïibhirahanyahani, tasmÃdhÃraïaæ sarvabhoktrarthamakalpayatpità s­«ÂvÃnnam / sa ya etatsÃdhÃraïaæ sarvaprÃïabh­tsthitikaraæ bhujyamÃnamannamupÃste tatparo bhavatÅtyartha÷-- upÃsanaæ hi nÃma tÃtparya d­«Âaæ loke'gurumupÃste' 'rÃjÃnamupÃste'ityÃdau--tasmÃccharÅrasthityarthannopabhogapradhÃnonÃd­«ÂÃrthakarmapradhÃna ityartha÷;sa evaæ bhÆto na pÃpmano 'dharmadvayÃvartate--na vimucyata ityetat / tathà ca mantravarïa÷---"moghamannaævindate"ityÃdi÷ / sm­tirapi-"nÃtmÃrtha pÃcayedannam" "apradÃyaibhyo yo bhÆÇkte stena eva sa÷" "annÃde bhrÆïahà mÃr«Âi" ityÃdi÷ / kasmÃtpuna÷ pÃpmano na vyÃvartate? miÓraæ hyetasmarse«Ãæ hi svaæ tadapravibhaktaæ yatprÃïibhirbhujyate / sarvabhojyatpÃdeva yo mukhe prak«ipyamÃïo 'pi grÃsa÷ parasya pŬÃkaro d­Óyate,'mamedaæ syÃt'iti hi sarve«Ãæ tatrÃÓà prativadvà / tasmÃnna paramapŬaytvà grasitumapi Óakyate / "du«k­taæ hi manu«yÃïÃm"ityÃdismaraïÃcca / g­hiïà vaiÓvadevÃkhyamannaæ yadahanyahani nirÆpyata iti kecit, tatra, sarvabhottak­sÃdhÃraïatvaæ vaiÓvadevÃkhyasyÃnnasya na sarvaprÃïabh­dbhujyamÃnÃnnavatpratyak«am, nÃpi'yadidamadyate'iti tadvi«ayaæ vacanamanukÆlam / sarvaprÃïabh­dbhapajyamÃnÃænÃnnÃnta÷pÃtitvÃcca vaiÓvadevÃkhyasya yuttakaæ ÓvacÃï¬ÃlÃdyÃdhasyÃnnasya grahaïam, vaiÓvadevavyatirekeïÃpi ÓvacÃï¬ÃlÃdyÃdhÃÓvadarÓanÃt, tatra yutkam,'yadidamadyate'iti vacanam / yadi hi tanna g­hyeta, sÃdhÃraïaÓabdena pitrÃs­«ÂatvÃviniyuttkatve tasya prasajyeyÃtÃm / i«yate hi tats­«Âavaæ tadviniyuttkatvaæ ya sarvasyÃnnajÃtasya / na ca vaiÓvadevÃkhyaæ ÓÃstroktaæ karma kurvata÷ pÃpmano 'viniv­ttiryuktÃ, na ca tasya prati«edho 'sti, na ca matsyabandhanÃdikarmavatsvabhÃvajugupsitametat, Ói«ÂanirvartyatvÃt, akaraïe ca pratyavÃyaÓravaïÃt / itaratra ca pratyavÃyopapatte÷"ahamannamannamadantamÃ3Çmi"(tai.u.3 / 10 / 6) iti mantravarïÃt / dve devÃnabhÃjayat iti mantrapadam, ye dve anne s­«Âvà devÃnabhÃjayat / ke te dve? ityucyate - hutaæ ca prahutaæ ca / hutamityagnau havanam, prahutaæ hutvà baliharaïam / yasmÃd dve ete anne hutaprahute devÃnabhÃjayatpità / tasmÃdetarhyapi g­hiïa÷ kÃle dvebhyo(? ) juhvati devebhya idamannamasmÃbhirdÅyamÃnamiti manvÃnà juhvati, prajuhvati ca hutvà baliharaïaæ ca kurvata ityartha÷ / atho apyanya Ãhurdve anne pitrà devebhya÷ pratte na hutaprahute, kiæ tarhi? darÓapÆrïamÃsÃviti / dvitvaÓravaïÃviÓe«ÃdatyantaprasiddhatvÃcca hutaprahute iti prathama÷ pak«a÷ / yadyapi dvitvaæ hutaprahutayo÷ sambhavati, tathÃpi Órautayoreva tu darÓapÆrïamÃsayordevÃnnatvaæ prasiddhataram, mantra prakÃÓitatvÃt / guïapradhÃnaprÃptau ca pradhÃne prathamatarà avagati÷, darÓapÆrïamÃsayoÓca prÃdhÃnyaæ hutaprahutÃpek«ayà / tasmÃttayoreva grahaïaæ yuktam'dve devÃnabhÃjayat'iti / yasmÃddevÃtamete pitrà prakÊpte darÓapÆrïamÃsÃkhye anne, tasmÃttayordevÃrthatvÃvighÃtÃya ne«ÂiyÃjuka i«ÂiyajanaÓÅla÷, i«ÂiÓabdena kila kÃmyà i«Âaya÷, ÓÃtapathÅyaæ prasiddhi÷, tÃcchÅlyapratyayaprayogÃtkÃmye«ÂiyajanapradhÃne na syÃdityartha÷ / paÓubhya ekaæ prÃyacchaditi - yatpaÓubhya ekaæ punastadannam? tatpaya÷ / kathaæ punaravagamyate paÓavo 'syÃnnasya svÃmina÷? ityata Ãha - payo hyagre prathamaæ yasmÃnmanu«yÃÓca paÓavaÓca paya÷ evopajÅvantÅti / ucitaæ hi'tapo tadannam'anyathà kathaæ tadevÃgre niyamenopajÅveyu÷? kathamagre tadevopajÅvanti? ityucyate - manu«yÃÓca paÓavaÓca yasmÃttenaivÃnnena vartante 'dyatve 'pi, yathà pitrà Ãdau viniyoga÷ k­tastathà / tasmÃtkumÃraæ bÃlaæ jÃtaæ gh­taæ và traivarïikà jÃtakarmaïi jÃtarÆpasaæyuktaæ pratilehayanti paÓcÃt pÃyayanti / yathÃsambhavamanye«Ãæ stanamevÃgre dhÃpayanti manu«yebhyo 'nye«Ãæ paÓÆnÃm / atha vatsaæ jÃtamÃhu÷'kiyatpramÃïo vatsa÷'? ityevaæ p­«ÂÃ- santo 't­ïÃda iti / nÃdyÃpi t­ïamatti, atÅva bÃla÷, payasaivÃdyÃpi vartata ityartha÷ / yaccÃgre jÃtakarmÃdau gh­tamupajÅvanti, yaccetare paya eva, tatsarvathÃpi paya evopajÅvanti;gh­tasyÃpi payovikÃratvÃtpayastvameva kasmÃtpuna÷ saptamaæ satpaÓvannaæ caturthatvena vyÃkhyÃyate? karmasÃdhanatvÃt / karma hi paya÷sÃdhanÃÓrayaæ agnihotrÃdi / tacca karma sÃdhanaæ vittasÃdhyaæ vak«yamÃïasyÃnnatrayasya sÃdhyasya, yathà darÓapÆrïamÃsau pÆrvoktÃvanne / ata÷ karmapak«atvÃt karmaïà saha piï¬Åk­tyopadeÓa÷ / sÃdhanatvÃviÓe«ÃdarthasambandhÃdÃnantaryamakÃraïamiti cÃvyÃkhyÃne pratipattisaukaryÃcca / sukhaæ hi nairantaryeïa vyÃkhyÃtu Óakyante 'nnÃni vyÃkhyÃtÃni ca sukhaæ pratÅyante / tasminsarvaæ prati«Âhitaæ yacca prÃïiti yacca netyasya kor'tha÷? ityucyate - tasminpaÓvanne payasi sarvamadhyÃtmÃdhibhÆtÃdhidaivalak«aïaæ k­tsnaæ jagatprati«Âhitaæ yacca prÃïiti prÃïave«ÂÃvadyacca na sthÃnaraæ ÓailÃdi / tatra hi Óabdenaiva prasiddhÃvadyotakena vyÃkhyÃtam / kÃraïatvÃpapatte÷ / kÃraïatvaæ cÃgnihotrÃdikarmasamavÃyitvam / agnihotrÃdyÃhutivipariïÃmÃtmakaæ ca jagatk­tsnamiti Órutism­tivÃdÃ÷ ÓataÓo vyavasthitÃ÷ / ato yuktameva hi Óabdena vyÃkhyÃnam / yattadbrÃhmaïÃntare«vidamÃhu÷ - saævatsaraæ payasà juhvadapa punarm­tyuæ jayatÅti, saævatsareïa kila trÅïi «a«ÂiÓatÃnyÃhutÅnÃæ sapta ca ÓatÃni viæÓatiÓceti yÃju«matÅri«Âakà abhisampadyamÃnÃ÷ saævatsarasya cÃhorÃtrÃïi, saævatsaramagniæ prajÃpatimÃpnuvanti;evaæ k­tvà saævatsaraæ juhvadapajayati puna÷ m­tyum, ita÷ pretya deve«u sambhÆta÷ punarna mriyata ityartha÷ / ityevaæ brÃhmaïavÃdà Ãhu÷, na tathà vidyÃnna tathà dra«Âavyam;yadahareva juhoti tadaha÷ punarm­tyumapajayati, na saævatsarÃbhyÃsamapek«ate / evaæ vidvÃnsan, yaduktam - payasi hÅdaæ sarvaæ prati«Âhitaæ paya ÃhutivipariïÃmÃtmakatvÃtsarvasyeti, tadekenaivÃhvà jagadÃtmatvaæ pratipadyate;taducyate - apajayati punarm­tyuæ punarmaraïam, sak­nm­tvÃviddhächarÅreïa viyujya sarvÃtmà bhavati na punarmaraïÃya paricchinnaæ ÓarÅraæ g­hïÃtÅtyartha÷ / ka÷ punarhetu÷ sarvÃtmÃptyà m­tyumapajayati? ityucyate - sarvaæ samastaæ hi yasmÃddevebhya÷ sarvebhyo 'nnÃdyamannameva tadÃdyaæ ca sÃyaæprÃtarÃhutiprak«epeïa prayacchati / tadyuktaæ sarvamÃhutimayamÃtmÃnaæ k­tvà sarvadevÃnnarÆpeïa sarvairdevairekÃtmabhÃvaæ gatvà sarvadevamayo bhÆtvà punarna mriyata iti / athaitadapyuktaæ brÃhmaïena -"brahma vai svayambhÆ tapo 'tapyata tadaik«ata na vai tapasyÃnantyamasti, hantÃhaæ bhÆte«vÃtmÃnaæ juhavÃni bhÆtÃni cÃtmanÅti, tatsarve«u bhÆte«vÃtmÃnaæ hutvà bhÆtÃni cÃtmani sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ Órai«Âhyaæ svÃrÃjyagÃdhipatyaæ paryet"iti / kasmÃttÃni na k«Åyante 'dyamÃnÃni sarvadeti / yadà pitrà annÃni s­«Âvà sapta p­thakp­thagbhokt­bhiradyagÃnÃni - tannimittatvÃtte«Ãæ sthite÷ - sarvadà nairantaryeïa;k­tak«ayopapatteÓca yuktaste«Ãæ k«aya÷ / na ca tÃni k«ÅyamÃïÃni, jagato 'vibhra«ÂarÆpeïaivÃvasthÃnadarÓanÃt / bhavitavyaæ cÃk«ayakÃraïena;tasmÃtkasmÃtpunastÃni na k«Åyanta iti praÓna÷ / tasyedaæ prativacanam -'puri«o và ak«iti÷' / yathÃsau pÆrvamannÃnÃæ sra«ÂÃsÅtpità medhayà jÃyÃdisambandhena ca pÃÇktakarmaïà bhoktà ca, tathà yebhyo dattÃnyannÃni te 'pi te«ÃmannÃnÃæ bhoktÃro 'pi santa÷ pitara eva, medhayà tapasà ca yato janayanti tÃnyannÃni / tadetadabhidhÅyate puru«o vai yo 'nnÃnÃæ bhoktà so 'k«itirak«ayahetu÷ / kathamasyÃk«ititvam? ityucyate - sa hi yasmÃdidaæ bhujyamÃnaæ saptavidhaæ kÃryakaraïalak«aïaæ kriyÃphalÃtmakaæ puna÷ punarbhÆyo bhÆyo janayata utpÃdayati dhiyà dhiyà tattatkÃlabhÃvinyà tayà tayà praj¤ayÃ, karmabhiÓca vÃÇmana÷kÃyave«Âitai÷ yadyadi ha yadyetatsaptavidhamannamuktaæ k«aïamÃtramapi na kuryÃtpraj¤ayà karmabhiÓca, tato vicchidyeta bhujyamÃnatvÃtsÃtatyena k«Åyeta ha / tasmÃdyathaivÃyaæ puru«o bhoktà annÃnÃæ nairantaryeïa, yathÃpraj¤e yathÃkarma ca karotyapi / tasmÃtpuru«o 'k«iti÷ sÃtatyena kart­tvÃt / tasmÃd bhujyamÃnÃnyapyannÃni na k«Åyanta ityartha÷ / ata÷ praj¤ÃkriyÃlak«aïaprabandhÃrƬha÷ sarvo loka÷ sÃdhyasÃdhanalak«aïa÷ kriyÃphalÃtmaka÷ saæhatÃnekaprÃïikarmavÃsanÃsantÃnÃva«ÂabdhatvÃtk«aïiko 'Óuddho 'sÃro nadÅsrota÷ pradÅpasantÃnakalpa÷ kadalÅstambhavadasÃra÷ phenamÃyÃmarÅcyambha÷svapnÃdisamastadÃtmagatad­«ÂÅnÃmavikÅryamÃïo nitya÷ sÃravÃniva lak«yate / tadetadvairÃgyÃrthamucyate - dhiyà dhiyà janayate karmabhiryaddhaitanna kuryÃtk«Åyeta heti - viraktÃnÃæ hyasmÃdbrahmavidyà Ãrabdhavyà caturthapramukheïeti / yo vaitÃmak«itiæ vedeti;vak«yamÃïÃnyapi trÅïyannÃnyasminnavasare vyakhyÃtÃnyeveti k­tvà te«Ãæ yÃthÃtmyavij¤Ãnaphalamupasaæhriyate - yo và etÃm ak«itim ak«ayahetuæ yathoktaæ veda, puru«o và ak«iti÷ sa hÅdamannaæ dhiyà dhiyà janayate karmabhiryaddhaitanna kuryÃtk«Åyate heti / so 'nnamatti pratÅkenetyasyÃrtha ucyate - mukhaæ mukhyatvaæ prÃdhÃnyamityetat / prÃdhÃnyevÃnnÃnÃæ pitu÷ puru«asyÃk«ititvaæ yo veda so 'nnamatti nÃnnaæ prati guïabhÆta÷ san / yathÃj¤o na tathà vidvÃnannÃnÃyÃtmabhÆta÷, bhoktaiva bhavati, na bhojyatÃmÃpÃdyate / sa devÃnapi gacchati sa ÆrjamupajÅvati, devÃnapi gacchati devÃtmabhÃvaæ pratipadyate, Ærjamam­taæ copajÅvatÅti yaduktaæ sà praÓaæsÃ, nÃpÆrvÃrtho 'nyo 'sti //2// pÃÇktasya karmaïa÷ phalabhÆtÃni yÃni trÅïyannÃpyupak«iptÃni tÃni kÃryatvÃdvistÅrïavi«ayatvÃcca pÆrvabhyo 'nnebhya÷ p­thagutk­«ÂÃni, te«Ãæ vyÃkhyÃnÃrtha uttaro grantha à brÃhmaïaparisamÃpte÷ / _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.3 ## __________ BrhUpBh_1,5.3 trÅïyÃtmane 'kuruteti ko 'syÃrtha ityucyate - manovÃkprÃïà etÃni trÅïyannÃni, tÃni mano vÃcaæ prÃïaæ cÃtmane ÃtmÃrthamakuruta - k­tavÃn s­«Âvà Ãdau pità / te«Ãæ saæÓaya ityata Ãha - asti tÃvanmana÷ ÓrotrÃdibÃhyakaraïavyatiriktam, yata evaæ prasiddham - bÃhyakaraïavi«ayÃtmasambandhe satyapyabhimukhÅbhÆtaæ vi«ayaæ na g­hïÃti,'kiæ d­«ÂavÃnasÅdaæ rÆpam'? ityukto vadati -'anyatra me gataæ mana ÃsÅtso 'hamanyatramanà Ãsaæ nÃdarÓam' / tathÃ'idaæ ÓrutavÃnasi madÅyaæ vaca÷'ityukta÷'anyatramanà abhÆvaæ nÃÓrau«aæ na ÓrutavÃnasmi'iti / tasmÃd yasyÃsannidhau rÆpÃdigrahaïasamarthasyÃpi sataÓcak«urÃde÷ svasvavi«ayasambandhe rÆpÃÓabdÃdij¤Ãnaæ na bhavati, yasya ca bhÃve bhavati, tadanyadasti mano nÃmÃnta÷karaïaæ sarvakÃraïavi«ayayogi ityavagabhyate / tasmÃtsarvo hi lokÃæ manasà hyeva paÓyati manasà ӭïoti, tadvayagratve darÓanÃdyabhÃvÃt / astitve sidve manasa÷ svarÆpÃrthamidamucyatekÃma÷ strÅcyatikarÃbhÅlëÃdi÷, saækalpa÷ pratyupasthitavipayavikalpanaæ ÓuklanÅlÃdibhedena, vicikitsà saæÓayaj¤Ãnam, Óradvà ad­«ÂÃrthe«u karmasvÃstikyavudvidaivayÃdipu ca, aÓradvà tadviparÅtà vudvi÷, dh­tirdhÃraïaæ dehÃdyavasÃde uttambhan, adh­tistadviparyaya÷, hrÅrlajjÃ, dhÅ÷ praj¤Ã, bhÅrbhayma, ityetadevamÃdikaæ sarvaæ mana eva;manaso 'nta÷karaïasya rÆpÃïyetÃni / mano 'stitvaæ pratyanyacca kÃraïamucyate-tasmÃnmano nÃmÃstayanta÷ karaïam, yasmÃccak«u«o hyagocare p­«Âhapto 'pyupasp­«Âha÷ kenicid hastasyÃyaæ sparÓo jÃnerayamiti vivekena pratipadyate / yadi vivekak­nmano nÃma nÃsti tarhi tvaÇmÃtreïa kuto vivekapratipatti÷ syÃt? tanmana÷ / asti tÃvanmana÷, svarÆpaæ ca tasyÃpÃdhigatam / trÅïyannÃnÅha phalabhÆtÃni karmaïÃæ manovÃkprÃïÃkhyÃni adhpÃtmamadhibhÆtamadhidaivaæ ca vyÃcikhyÃsitÃni / tatra ÃdhyÃtmikÃnÃæ vÃÇmana÷ prÃïÃnÃæ mano vyÃkhyÃtam / athedÃrnÅvÃgvattkavyetyÃraæma÷- ya÷ kaÓca loke Óabdo dhavanistÃlvÃdivyaÇgya÷ prÃïibhirvarïÃdilak«aïa itaro và vÃditramedhÃdinimitta÷ sarvo dhvanirvÃgeva sà / idaæ tÃvadvÃca÷ svarÆpamuttkam? atha tasyÃ÷ kÃryamucyate-e«Ã vÃgghi yasmÃdantamabhidheyÃvasÃnamabhidheyanirïayamÃyattÃnugatà / e«Ã puna÷ svayaæ nÃbhidheyavatprakÃÓyà abhidheyaprakÃÓikaiv prakÃÓÃtmakatvÃt pradÅpÃdivat / na hi pradÅpÃdiprakÃÓa÷ prakÃÓÃntareïa prakÃÓyate, tadvadvÃkprakÃÓikaiva svayaæ na prakÃÓyetyanavasthÃæ Óruti÷ pariharati - e«Ã hi na prakÃÓyà / prakÃÓakatvameva vÃca÷ kÃryamityartha÷ / atha prÃïa ucyate - prÃïo mukhanÃsikÃsa¤cÃryà h­dayav­tti÷praïayanÃtprÃïa÷ apanayanÃnmÆtrapurÅ«ÃderapÃnano 'dhov­ttirÃnÃbhisthÃna÷;vyÃnano vyÃyamanakarmà vyÃna÷ prÃïÃpÃnayo÷ sandhirvÅryavatkarmahetuÓca;udÃna utkar«ordhvagamanÃdiheturÃpÃdatalamastakasthÃna Ærdhvav­tti÷, samÃna÷ samaæ nayanÃd bhuktasya pÅtasya ca ko«ÂhasthÃno 'nnapaktÃ, ana itye«Ãæ v­ttiviÓe«ÃïÃæ sÃmÃnyabhÆtà sÃmÃnyadehace«ÂÃbhisambandhinÅ v­tti÷, evaæ yathoktaæ prÃïÃdiv­ttijÃtametatsarvaæ prÃïa eva / prÃïa ithi v­ttimÃnÃdhyÃtmiko 'na ukta÷ / karma cÃsya v­ttibhedapradarÓanenaiva vyÃkhyÃtam / vyÃkhyÃtÃnyÃdhyÃtmikÃni manovÃkprÃïÃkhyÃnyannÃni / etanmaya etadvikÃra÷ prÃjÃpatyairetairvÃÇmana÷ prÃïairÃrabdha÷ / ko 'sau? athaæ kÃryakaraïasaÇghÃta Ãtmà piï¬a ÃtmasvarÆpatvenÃbhimato 'vivekibhi÷ / aviÓe«eïaitanmaya ityuktasya viÓe«eïa vÃÇmayo manomaya÷ prÃïamaya iti sphuÂÅkaraïam //3// te«Ãmeva prÃjÃpatyÃnÃmannÃnÃmÃdhibhautiko vistÃro 'bhidhÅyate _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.4 ## __________ BrhUpBh_1,5.4 traya lokà eta eva vÃgevÃyaæ loko mano 'ntarik«aloka÷, prÃïo 'sau loka÷ //4// tathà - _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.5-7 ## ## ## __________ BrhUpBh_1,5.5-7 trayo vedà ityÃdÅni vÃkyÃni ­jvarthÃni //5-7// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.8 ## __________ BrhUpBh_1,5.8 vij¤Ãtaæ vijij¤Ãsyamavij¤Ãtameta eva / tatra viÓe«a÷ - yatki¤ca vij¤Ãtaæ vispa«Âaæ j¤Ãtaæ vÃcastadrÆpam / tatra svayameva hetunÃha - vÃgdhi vij¤Ãtà prakÃÓÃtmakatvÃt / kathamavij¤Ãtà bhaved yÃnyÃnapi vij¤Ãpayadi"vÃcaiva samrìbandhu÷ praj¤Ãyate"(4 / 1 / 2) iti hi vak«yati / vÃgviÓe«avida idaæ phalamucyate - vÃgevainaæ yathoktavÃgvibhÆtividaæ tadvij¤Ãtaæ bhÆtvà avati pÃlayati, vij¤ÃtarÆpeïevÃsyÃnnaæ bhojyatÃæ pratipadyata ityartha÷ //8// tathà - _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.9 ## __________ BrhUpBh_1,5.9 yatki¤ca vijij¤Ãsyam, vispa«Âaæ j¤Ãtumi«Âaæ vijij¤Ãsyam, tatsarvaæ manaso rÆpam;mano hi yasmÃsyam / pÆrvamanmanovibhÆtivida÷ phalam - mana enaæ tadvijij¤Ãsyaæ bhÆtvà avati vijij¤ÃsyasvarÆpeïaivÃnnatvamÃpadyate //9// tathà - _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.10 ## __________ BrhUpBh_1,5.10 yatki¤cÃvij¤Ãtaæ vij¤ÃnÃgocaraæ na ca sandihyamÃnam, prÃïasya tadrÆpam prÃïo hyavij¤Ãto 'niruktaÓrute÷ / vij¤Ãtavijij¤ÃsyÃvij¤Ãtabhedena vÃÇmana÷prÃïavibhÃge sthite trayo lokà ityÃdayo vÃcanikà eva / sarvatra vij¤ÃtÃdirÆpadarÓanÃdvacanÃdeva niyama÷ smartavya÷ / prÃïa enaæ tadbhÆtvà avati - avij¤ÃtarÆpeïaivÃsya prÃïo 'nnaæ bhavatÅtyartha÷ / Ói«yaputrÃdibhi÷ sandihyamÃnÃvij¤ÃtopakÃrà apyÃcÃryapitrÃdayà d­Óyante;tathà mana÷prÃïayorapi sandihyamÃnÃvij¤Ãtayorannatvopapatti÷ //10// vyÃkhyÃto vÃÇmana÷prÃïÃnÃmÃdhibhautiko vistÃra÷ / athÃyamÃdhidaivikÃrya Ãrambha÷ - _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.11 ## __________ BrhUpBh_1,5.11 tasyai tasyÃ÷ vÃca÷ prajÃpaterannatvena prastutÃyÃ÷ p­thivÅ ÓarÅraæ brahma ÃdhÃra÷, jyotÅrÆpaæ prakÃÓÃtmakaæ karaïaæ cÃdheyaæ prakÃÓa÷, tadubhayaæ p­thivyagni vÃgeva prajÃpate÷ / tattatra yÃvatyeva yÃvatparimÃïaiva adhyÃtmÃdhibhÆtabhedabhinnà satÅ vÃgbhavati, tatra sarvatra ÃdhÃratvena p­thivÅ vyavasthitÃ, tÃvatyeva bhavati kÃryabhÆtÃ;tÃvÃnayamagni÷, Ãdheya÷ karaïarÆpo jyotirÆpeïa p­thivÅmanupravi«ÂastÃvÃneva bhavati / samÃnamuttaram //11// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.12 ## __________ BrhUpBh_1,5.12 athaitasya prÃjÃpatyÃnnoktasyaiva manaso dyaurdyuloka÷ ÓarÅraæ kÃryamÃdhÃra÷, jyotÅrÆpaæ karaïamÃdheyo 'sÃvÃditya÷ / tattatra yÃvatparimÃïameva adhyÃtmamadhibhÆtaæ và manastÃvatÅ tÃvadvistÃrà tÃvatparimÃïà manaso jyotÅrÆpasya karaïasya ÃdhÃratvena vyavasthità dyau÷, tÃvÃnasÃvÃdityo jyotÅrÆpaæ karaïamÃdheyam / tÃvavagnyÃdityau vÃÇmanase Ãdhidaivike bhÃtÃpitarau, mithunaæ maithunyamitaretarasaæsarga samaitÃæ samagacchetÃm / 'manasà Ãdityena prabhÆtaæ pitrÃ, vÃcÃgninà mÃtrà prakÃÓitaæ karma kari«yÃmi'iti, antarà rodasyo÷ / tatastayoreva saÇgamanÃtprÃïo vÃyuraj¤Ãyata parispandÃya karmaïe / yo jÃta÷ sa indra÷ parameÓvara÷, na kevalamindra evÃsapatno 'vidyamÃna÷ sapatno yasya;ka÷ puna÷ sapatnano nÃma? dvitÅyo vai pratipak«atvenopagata÷ sa dvitÅya÷ sapatna ityucyate / tena dvitÅyatve 'pi sati vÃÇmanase na sapatnatvaæ bhajete, prÃïaæ prati guïabhÃvopagate eva hi te adhyÃtmamiva / tatra prÃsaÇgikÃsapatnavij¤Ãnaphalamidam - nÃsyavidu«a÷sapatna÷ pratipak«o bhavati, ya evaæ yathoktaæ prÃïamasapatnaæ veda //12// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.13 ## __________ BrhUpBh_1,5.13 athaitasya prak­tasya prajÃpatyÃnnasya prÃïamasya, na prajoktasyÃntaranirdi«Âasya, Ãpa÷ ÓarÅraæ kÃryaæ karaïÃdhÃra÷, pÆrvavajjayotÅrÆpamasau candra÷ / tatrayÃvaneva prÃïo yÃvatparimÃïo 'dhyÃtmÃdibhede«u, tÃvadvyÃptimatya Ãpa÷ tÃvatparimÃïÃ÷, tÃvÃnasau candro 'bÃdheyastÃsvapsvanupravi«Âa÷ karaïabhÆto 'dhyÃtmamadhibhÆtaæ ca tÃvadvyÃptimÃneva / tÃnyetÃni pitrà pÃÇktena karmaïà s­«ÂÃni trÅïyannÃni vÃÇmana÷prÃïÃkhyÃni / adhyÃtmamadhibhÆtaæ ca jagatsamastametairvyÃptam, naitebhyo 'nyadatiriktaæ ki¤cidasti kÃryÃtmakaæ karaïÃtmakaæ và / samastÃni tvetÃni prajÃpati÷ / ta ete vÃÇmana÷prÃïÃ÷ sarve eva samÃstulyà vyÃptimanto yÃvatprÃïigocaraæ sÃdhyÃtmÃdhibhÆtaæ vyÃpya vyavasthitÃ÷ / ata evÃnantà yÃvatsaæsÃrabhÃvinano hi te / na hi kÃryakaraïapratyÃkhyÃnena saæsÃro 'vagamyate / kÃryakaraïÃtmakà hi ta ityuktam / sa ya÷ kaÓcid haitÃnprajÃpaterÃtmabhÆtÃnantavata÷paricchinnÃnadhyÃtmarÆpeïa và adhibhÆtarÆpeïa và adhibhÆtarÆpeïa vopÃste, sa ca tadupÃsanÃnurÆpameva phalamantavantaæ lokaæ jayati, paricchinna eva jÃyate naite«ÃmÃtmabhÆto bhavatÅtyartha÷ / atha punaryo haitÃnanantÃnsarvÃtmakÃnsarvaprÃïyÃtmabhÆtÃn aparicchinnÃnupÃste so 'ntameva lokaæ jayati //13// pità pÃÇktena karmaïà saptÃnnÃni s­«Âvà trÅïyannÃnyÃtmÃrthaÇkarodityuktam / tÃnyetÃni / pÃÇktakarmaphalabhÆtÃni vyÃkhyÃtÃni / tatra kathaæ puna÷ pÃÇktatÃvagamyate, vittakarmaïamorapi tatra sambhavÃt / tatra p­thivyagnÅ mÃtÃ, divÃdityau pità / yo 'pyamanayorantarà prÃïa÷, sa prajeti vyÃkhyÃtam / tatra vittakarmaïÅ sambhÃvayitavye ityÃrambha÷ - _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.14 ## __________ BrhUpBh_1,5.14 'sa e«a÷ saævatsara÷' -yo 'yaæ tryannÃtmà prajÃpati÷ prak­ta÷, sa e«a saævatsarÃtmanà viÓe«ato nirdiÓyate / «o¬aÓakala÷ «o¬aÓa kalà avayavà asya so 'yaæ «o¬aÓakala÷ saævatsara÷ saævatsarÃtmÃkÃlarÆpa÷ / tasya ca kÃlÃtmana÷ prajÃpate÷ rÃtraya evÃhorÃtrÃïi, tithaya ityartha÷, pa¤cadaÓa kalÃ÷ / dhruvaiva nityaiva vyavasthità asya prajÃpate÷ «o¬aÓÅ «o¬aÓÃnÃæ pÆraïÅ kalà / sa rÃtribhireva tithibhi÷ kaloktÃbhirÃpÆryate cÃpak«Åyate ca / pratipadÃdyÃbhirhi candramÃ÷ prajÃpati÷ Óuklapak«a ÃpÆryate kalÃbhirupacÅyamÃnÃbhirvardhate yÃvatsampÆrïamaï¬ala÷ paurïamÃsyÃm / tÃbhirevÃpacÅyamÃnÃbhi÷ kalÃbhirapak«Åyate k­«ïapak«e yÃvad dhruvaikà kalà vyavasthità amÃvÃsyÃm / sa prajÃpati÷ kalÃtmà amÃvÃsyÃmamÃvÃsyÃyÃæ rÃtriærÃtrau yà vyavasthità dhruvà kaloktà etayà «o¬aÓyà kalayà sarvamidaæ prÃïabh­tprÃïijÃtamanupraviÓya yadapa÷ pibati yaccaupadhÅraÓnÃti tatsarvameva o«adhyÃtmanà sarvaæ vyÃpyÃmÃvÃsyÃæ rÃtrimavasthÃya tato 'paredyu÷ prÃtarj¤Ãyate dvitÅyayà kalayà saæyukta÷ / evaæ pÃÇktÃtmako 'sau prajÃpati÷ / divÃdityau mana÷ pitÃ;p­thivyagno vÃgj¤Ãyà mÃtÃ;tayoÓca prÃïa÷ prajà / cÃndramasyastithaya÷ kalà vittam, upacayÃpacayadharmitvÃdvittavat / tÃsÃæ ca kalÃnÃæ kÃlÃvayavÃnÃæ jagatpariïÃmahetutvaæ karma / evame«a k­tsna÷ prajÃpati÷"jÃyà me syÃdatha prajÃyeyÃtha vittaæ me syÃdatha karma kurvÅya" (b­.u.1 / 4 / 17) itye«aïÃnurÆpa eva pÃÇktasya karmaïa÷ phalabhÆta÷ saæv­tta÷ / kÃraïÃnuvidhÃyi hi kÃryamiti loke 'pi sthiti÷ / yasmÃde«a candra etÃæ rÃtriæ sarvaprÃïijÃtamanupravi«Âo dhruvayà kalayà vartate, tasmÃddhetoretÃmamÃvÃsyÃæ rÃtriæ prÃïabh­ta÷ prÃïina÷ prÃïaæ na vicchindyÃtprÃïinaæ na pramÃpayedityetat, api k­kalÃsasya / k­kalÃso hi pÃpÃtmà svabhÃvenaiva hiæsyate prÃïibhird­«Âo 'pyamaÇgala iti k­tvà / bìhaæ prati«iddhÃ, tathÃpi nÃmÃvÃsyÃyà anyatra pratiprasavÃrthaæ vacanaæ hiæsÃyÃ÷ k­kalÃsavi«aye vÃ, kiæ tarhi? etasyÃ÷ somadevatÃyà apacityai pÆjÃrtham //14// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.15 ## __________ BrhUpBh_1,5.15 yo vai parok«Ãbhihita÷ saævatsara÷ prajÃpati÷ «o¬aÓakala÷ sa naivÃtyantaæ parok«o mantavya÷, yasmÃdayameva sa pratyak«a upalabhyate / ko 'sÃvayam? yo yathektaæ tryannÃtmakaæ prajÃpatimÃtmabhÆtaæ vetti sa evaævitpuru«a÷ / kena sÃmÃnyena prajÃpatiriti taducyate - tasyaivaævida÷ puru«asya gavÃdi vittameva pa¤cadaÓa kalà upacayÃpacayadharmitvÃt;tadvittasÃdhyaæ ca karma / tasya k­tsnatÃyai Ãtmaiva piï¬a evÃsya vidu«a÷ «o¬aÓÅ kalà dhruvasthÃnÅyà / sa candravadvittenaivÃpÆryate cÃpak«Åyate ca - tadetalloke prasiddham / tadetannabhyam, nÃbhyai hitaæ nabhyaæ nÃbhiæ và arhatÅti / kiæ tat? yadayaæ yo 'yamÃtmà piï¬a÷ / pradhirvittaæ parivÃrasthÃnÅyaæ bÃhyaæ cakrasyevÃranemyÃdi / tasmÃdyadyapi sarvajyÃniæ sarvasvÃpaharaïaæ jÅyate hÅyate glÃniæ prÃpnoti, Ãtmanà cakranÃbhisthÃnÅyena cedyadi jÅvati pradhinà bÃhyena parivÃreïÃyamagÃtk«Åïo 'yaæ yathà cakramaranemivimuktamevamÃhu÷ / jÅvaæÓced aranemisthÃnÅyena vittena punarupacÅyata ityabhiprÃya÷ //15// evaæ pÃÇktena daivavittavidyÃsaæyuktena karmaïà tryannÃtmaka÷ prajÃpatirbhavatÅti vyÃkhyÃtam / anantaraæ ca jÃyÃdivittaæ parivÃrasthÃnÅyamityuktam / tatra putrakarmÃparavidyÃnÃæ lokaprÃptisÃdhanatvamÃtraæ sÃmÃnyenÃvagatam, na putrÃdÅnà lokaprÃptiphalaæ prati viÓe«asambandhaniyama÷ / so 'yaæ putrÃdÅnÃæ sÃdhanÃnÃæ sÃdhyaviÓe«asambandho vaktavya ityuttarakaï¬ikà praïÅyate - _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.16 ## __________ BrhUpBh_1,5.16 atheti vÃkyopanyÃsÃrtha÷ / traya÷, vÃvetyavadhÃraïÃrtha÷ / traya eva ÓÃstroktasÃdhanÃrhà lokÃ÷, na nyÆnà nÃdhikà và / ke te? ityucyate - manu«yaloka÷ pit­loko deloka iti / te«Ãæ so 'yaæ manu«yaloka÷ putreïaiva sÃdhanena jayyo jetavya÷ sÃdhya÷ - yathà ca putreïa jetavyastathottaratra vak«yÃma÷, - nÃnyena karmaïÃ, vidyayà veti vÃkyaÓe«a÷ / karmaïà agnihotrÃdilak«aïena kevalena pit­loko jetavyo na putreïa nÃpi vidyayà / vidyayà devaloko na putreïa nÃpi karmaïà / devaloko vai lokÃnÃæ trayÃïÃæ Óre«Âha÷ praÓasyatama÷ / tasmÃttatsÃdhanatvÃdvidyÃæ praÓaæsanti //16// evaæ sÃdhyalokatrayaphalabhedena viniyuktÃni putrakarmavidyÃkhyÃni trÅïi sÃdhanÃni / jÃyà tu putrakarmÃrthatvÃnna p­thaksÃdhanamiti p­thaÇnÃbhihità / vittaæ ca karmasÃdhanatvÃnna p­thaksÃdhanam / vidyÃkarmaïorlokajayahetutvaæ svÃtmapratilÃbhenaiva bhavatÅti prasiddham / putrasya tvakriyÃtmakatvÃtkena prakÃreïa lokajayahetutvamiti na j¤Ãyate / atastadvaktavyamityathÃnantaramÃrabhyate - _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.17 ## __________ BrhUpBh_1,5.17 samprati÷ sampradÃnam;samprattiriti vak«yamÃïasya karmaïo nÃmadheyam / putro hi svÃtmavyÃpÃrasampradÃnaæ karotyanena prakÃreïa pitÃ, tena samprattisaæj¤akamidaæ karma / tatkasminkÃle kartavyam? ityÃha - sa pità yadà yasmin kÃle prai«yan mari«yan mari«yÃmÅtyapari«ÂÃdidarÓanena manyate, atha tadà putramÃhÆyÃha - tvaæ brahma tvaæ yaj¤astvaæ loka iti / sa evamukta÷ putra÷ pratyÃha;sa tu pÆrvamevÃnuÓi«Âo jÃnÃti mayaitatkartavyamiti, tenÃha - ahaæ brahmÃhaæ yaj¤o 'haæ loka ithi / etadvÃkyatrayam / etasyÃrthastirohita iti manvÃnà ÓrutirvyÃkhyÃnÃya pravartate / yadvai ki¤ca yatki¤cÃvaÓi«ÂamanÆktamadhÅtamanadhÅtaæ ca, tasya sarvasyaiva brahmetyetasminpade ekatà ekatvam yo 'dhyayanavyÃpÃro mama kartavya ÃsÅdetÃvantaæ kÃlaæ vedavi«aya÷, sa ita Ærdhvaæ tvaæ brahma tvatkart­ko 'stvityartha÷ / tathà ye vai ke ca yaj¤Ã anu«ÂheyÃ÷ santo mayà anu«ÂhitÃÓcÃnanu«ÂhitÃÓca, te«Ãæ sarve«Ãæ yaj¤a ityetasminpade ekataikatvam, matkart­kà yaj¤Ã ya Ãsan, te ita Ærdhvaæ tvaæ yaj¤a÷ - tvatkart­kà bhavantvityartha÷ / ye vai ke ca lokà mayà jetavyÃ÷ santo jità ajitÃÓca, te«Ãæ sarve«Ãæ loka ityetasminpade ekatà / ita Ærdhvaæ mayÃdhyayanayaj¤alokajayakartavyakratustvayi samarpita÷, ahaæ tu mukto 'smi kartavyatÃbandhanavi«ayÃtkrato÷ / sa ca sarvaæ tathaiva pratipannavÃnputro 'nuÓi«ÂatvÃt / tatremaæ piturabhiprÃyaæ manvÃnà Ãca«Âa Óruti÷ - etÃvadetatparimÃïaæ vai idaæ sarvaæ yadg­hiïà kartavyam, yaduta vedà adhyetavyÃ÷, yaj¤Ã ya«ÂavyÃ÷, lokÃÓca jetavyÃ÷ / etanmà sarvaæ sannayam - sarvaæ hÅmaæ bhÃraæ madadhÅnaæ matto 'pacchidya Ãtamani nidhÃya, ito 'smÃllokÃnmà mÃm abhunajatpÃlayi«yatÅti / ʬarthe laÇ, chandasi kÃlaniyamÃbhÃvÃt / yasmÃdevaæ sampanna÷ putra÷ pitaram asmÃllokÃtkartavyatÃbandhanato mocayi«yati, tasmÃtputramanuÓi«Âaæ lokyaæ lokahitaæ piturÃhurbrÃhmaïÃ÷ / ata eva hyenaæ putramanuÓÃsati, lokyo 'yaæ na÷ syÃditi, pitara÷ / sa pità yadà yasminkÃle evaævitputrasamarpitakartavyatÃkratu÷, asmÃllokÃtpaiti mriyate, atha tadaibhireva prak­tairvÃÇmana÷prÃïai÷ putramÃviÓati putraæ vyÃpnoti / adhyÃtmaparicchedahetvapagamÃt piturvÃÇmana÷prÃïÃ÷svena Ãdhidaivikena rÆpeïa p­thivyagnyÃdyÃtmanà bhinnaghaÂapradÅpaprakÃÓavatsarvamÃviÓanti / tai÷ prÃïai÷ saha pitÃtyÃviÓati, vÃÇmana÷prÃïÃtmabhÃvitvÃtpitu÷ / ahamasmyanantà vÃÇmana÷prÃïà adhyÃtmÃdibhedavistÃrà ityevaæ bhÃvito hi pità / tasmÃttatprÃïÃnuv­ttitvaæ piturbhavatÅti yuktamuktam - ebhireva prÃïai÷ saha putramÃviÓatÅt;sarve«Ãæ hyasÃvÃtmà bhavati putrasya ca / etaduktaæ bhavati - yasya piturevamanuÓi«Âa÷ putro bhavati so 'sminneva loke vartate putrarÆpeïa, naiva m­to mantavya ityartha÷ / tathà ca Órutyantare -"so 'syÃyamitara Ãtmà puïyebhya÷ karmabhya÷ pratidhÅyate"(ai.u.4 / 4) iti / athedÃnÅæ putranirvacanamÃha - sa putro yadi kadÃcidanena pitrà ak«ïyà koïacchidrato 'ntarà ak­taæ bhavati kartavyam, tasmÃt, kartavyatÃrÆpÃtpitrà ak­tÃt sarvasmÃllokaprÃptipratibandharÆpÃtputro mu¤cati mocayati tatsarvaæ svayamanuti«ÂhanpÆrayitvà / tasmÃtpÆraïena trÃyate sa pitaraæ yasmÃttasmÃtputro nÃma / idaæ tatputrasya putratvaæ yatpituÓchidraæ pÆrayitvà trÃyate / sa pitaivaævidhena putreïa m­to 'pi sannam­to 'sminneva loke pratiti«Âhati, evamasau pità putreïemaæ manu«yalokaæ jayati / na tathà vidyÃkarmabhyÃæ devalokapit­lokau svarÆpalÃbhasattÃmÃtreïa;na hi vidyÃkarmaïÅ svarÆpalÃbhavyatirekeïa putravadvyÃpÃrÃntarÃpek«ayà lokajayahetutvaæ pratipadyete / atha k­tasamprattikaæ pitaramenamete vÃgÃdaya÷ prÃïà daivà hairaïyagarbhà am­tà amaraïadharmÃïa ÃviÓanti kathamiti vak«yati p­thivyai cainamityÃdi / evaæ putrakarmÃparavidyÃnÃæ manu«yalokapit­lokadeva lokasÃdhyÃrthatà pradarÓità Órutyà svayameva / atra kecidvÃvadÆktÃ÷ ÓrutyuktaviÓe«aviniyogopasahÃreïa ca / tasmÃd­ïaÓrutiravidvadvi«ayà na paramÃtmavidvi«ayeti siddham / vak«yati ca -"kari«yÃmo ye«Ãæ no 'yamÃtmÃyaæ loka÷" (4 / 4 / 22) iti / kecittu pit­lokadevalokajayo 'pi pit­lokadevalokÃbhyÃæ vyÃv­ttireva;tasmÃtputrakarmÃparavidyÃbhi÷ samucityÃnu«ÂhitÃbhistribhya etebhyo lokebhyo vyÃv­tta÷ paramÃtmavij¤Ãnena mok«amadhigacchatÅti paramparayà mok«ÃrthÃnyeva putrÃdisÃdhanÃnÅcchanti / te«Ãmapi mukhÃpidhÃnÃyeyameva Órutiruttarà k­tasamprattikasya putriïa÷ karmiïa÷ tryannÃtmavidyÃvida÷, phalapradarÓanÃya prav­ttà / na cedameva phalaæ mok«aphalamiti Óakyaæ, vaktum, tryannasambandhÃt, medhÃtapa÷kÃryatvÃccÃnnÃnÃm,'puna÷ punarjanayate'iti darÓanÃt; 'yaddhaitanna kuryÃtk«Åyeta ha'iti ca k«ayaÓravaïÃt / ÓarÅraæ jyotÅrÆpamiti ca kÃryakaraïatvopapatte÷ / 'trayaæ và idam'iti ca nÃmarÆpakarmÃtmakatvenopasaæhÃrÃt / na cedameva sÃdhanatrayaæ saæhataæ satkasyacinmok«Ãrthaæ kasyacit tryannÃtmaphalamityasmÃdeva vÃkyÃdavagantu Óakyam, putrÃdisÃdhanÃnÃæ tryannÃtmaphaladarÓanenaivopak«ÅïatvÃd vÃkyasya / _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.18 ## __________ BrhUpBh_1,5.18 p­thivyai p­thivyÃ÷ ca enam agneÓca daivÅ adhidaivÃtmikà vÃgenaæ k­tasamprattikamÃviÓati / sarve«Ãæ hi vÃca upÃdÃnabhÆtà daivÅ vÃkp­thivyagnilak«aïÃ, sà hyÃdhyÃtmikÃsaÇgÃdido«airniruddhà / vidu«astaddo«Ãpagame ÃvaraïabhaÇga ivodakapradÅpaprakÃÓavacca vyÃpnoti / tadetaducyat - p­thivyà agneÓcainaæ daivÅ vÃgÃviÓatÅti / sà ca daivÅ vÃgan­tÃdido«arahità ÓuddhÃ, yayà vÃcà daivyà yadyadeva Ãtmane parasmai và vadati tattadà bhavati, amoghà apratibaddhà asya vÃgbhavatÅtyartha÷ //18// tathà - _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.19 ## __________ BrhUpBh_1,5.19 divaÓcainamÃdityÃcca daivaæ mana ÃviÓati - tacca daivaæ mana÷;svabhÃvanirmalatvÃt;yena manasà asau Ãnandyeva bhavati sukhyeva bhavati;atho api na Óocati, ÓokÃdinimittÃsaæyogÃti //19// tathà - _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.20 ## __________ BrhUpBh_1,5.20 adbhayaÓcainaæ candramasaÓca daiva÷ prÃïa ÃviÓati / sa vai daiva÷ prÃïa÷ kiællak«aïa÷? ityucyate-ya÷ sa¤caran prÃïibhede«va sa¤caransama«Âivya «ÂirÆpeïa--athavà sa¤carana jaÇgame«u asa¤caransthÃvare«u, na vyathate na du÷khanimittena bhayena yu¬yate / athÃæ api na ri«yati na vinaÓyati na hiæsÃmÃpadyate / sa÷--yo yathoktamevaæ vetti vyannÃtmadarÓanaæ sa÷-sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ prÃïo bhavati, sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ mano bhavati, sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ vÃgbhavati-ityevaæ sarvÃbhÆtÃtmatayà sarvaj¤o bhavatÅtyartha÷;sarvak­cca / tathaipà pÆrvasidvà hiraïyagarbhadevatà evameva nÃsya sarvaj¤atve sarvak­ttave và kkacitpratighÃta÷ / sa iti dÃr«ÂÃntikanirdeÓa÷ / ki¤ca yathaitÃæd diraïyagarbhadevatÃmijyÃdibhi÷ sarvÃïi bhÆtÃnyavanti pÃlayanti pÆjyanti, evaæ ha evaævidaæ sarvÃïi bhÆtÃnyavanti-ijyÃdilak«aïÃæ pÆjÃæ satataæ prayapa¤jata ityartha÷ / athedamÃÓaÇkayate-sarvaprÃïinÃmÃtmà bhavatÅtyuttkam, tasya ca sarvaprÃïikÃryakaraïÃtmatve sarvaprÃïisukhadu÷khai÷ sambadhyeteti / tanna, aparicchinnabudvitvÃt paricchinnÃtmabudvÅnÃæ hyÃkroÓÃdau du÷khasambandho d­«Âa÷- anenÃhamÃkru«Âa iti / asya tu sarvÃtmano ya ÃkruÓyate yaÓcÃkroÓati yatorÃtmatvabudviviÓe«ÃbhÃvÃnna tannimittaæ du÷khamupapadyate / maraïadu÷khavacca nimittÃbhÃvÃt yathà hi kasmiæÓcinm­te kasyacid du÷khamutpadyate-mamÃsauputrobhrÃtÃceti, putrÃdinimittam;tannimittÃbhÃve tanmaraïadarÓino 'pi naiva du÷khamupajÃyate, tatheÓvarasyÃpyaparicchinnÃtmano mamatavatÃdidu÷khanimittamidhyÃj¤ÃnÃdidopÃbhÃvÃnnaiva du÷khamupajÃyate / tadetaducyate-yadu ki¤cayat ki¤ca imÃ÷ prajÃ÷ Óocantyamaiva sahaiva prajÃbhistacchokÃdinimittaæ du÷khaæ saæyuktaæ bhavatyÃsÃæ prajÃnÃæ paricchinnabudvijanitatvÃt / sarvÃtmanastu kena saha kiæ saæyukta bhavedviyukta vÃ? amuæ tu prÃjÃpatye pade vartamÃnaæ puïyameva Óubhamevaphalamabhipretaæ puïyamiti-niratiÓayaæ hi tena puïyaæ k­tam;tena tatphalameva gacchati / na ha vai devÃnpÃpaæ gacchati, pÃpaphalasyÃvasarÃbhÃvÃt pÃpaphalaæ du÷kha na gacchatÅtyatha÷ //20// 'ta ete sarva eva samÃ÷ sarve 'nantÃ÷'ityaviÓe«eïa vÃÇmana÷prÃïÃnÃmupÃsanamuktam, nÃnyatamagato veÓe«a ukta÷ / kimevameva pratipattavyam? kiæ và vicÃryamÃïe kaÓcidviÓe«o vratamupÃsanaæ prati pratitapattuæ Óakyate? ityucyate- _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.21 ## __________ BrhUpBh_1,5.21 athÃto 'nantaraæ vratamÅmÃæsà upÃsanakarmavicÃraïetyartha÷ / e«Ãæ prÃïÃnÃæ kasya karma vratatvena dhÃrayitavyamiti mÅmÃæsà pravartate / tatra prajÃpatirha - haÓabda÷ kilÃrthe - prajÃpati÷ kila prajÃ÷ s­«Âvà karmÃïi karaïÃni vÃgÃdÅni - karmÃthÃni hi tÃnÅti karmÃïÅtyucyante - sas­je s­«ÂavÃnvÃgÃdÅni karaïÃnÅtyartha÷ / tÃni puna÷ s­«ÂÃnyanyonyena itaretaramaspardhanta spardhÃæ saæghar«aæ cakru÷ / katham? vadi«yÃmyeva svavyÃpÃrÃdvadanÃdanuparataivÃhaæ syÃmiti vÃgvrataæ dadhre dh­tavatÅ - yadyanyo 'pi matsamo 'sti svavyÃpÃrÃdanuparantuæ Óakta÷, so 'pi darÓayatvÃtmano vÅryamiti / tathà drak«yÃmyahamiti cak«u÷, Óro«yÃmyahamiti Órotram;evamanyÃni karmÃïi karaïÃni yathÃkarma - yadyadyasya karma yathÃkarma / tÃni karaïÃni m­tyurmÃraka÷ Órama÷ ÓramarÆpÅ bhÆtvà upayeme sa¤jagrÃha / katham? tÃni karaïÃni svavyÃpÃre prav­ttÃnyÃpnot, ÓramarÆpeïÃtmÃnaæ darÓitavÃn / Ãptvà ca tÃnyavÃrundha avarodhaæ k­tavÃnm­tyu÷ - svakarmabhya÷ pracyÃvitavÃnityartha÷ / tasmÃdadyatve 'pi vadane svakarmaïi prav­ttà vÃk ÓrÃmyatvena ÓramarÆpiïà m­tyunà saæyuktà svakarmata÷ pracyavate / tathà ÓrÃmyati cak«u÷, ÓrÃmyati Órotram / athemameva mukhyaæ prÃïaæ nÃpnonna prÃptavÃnm­tyu÷ ÓramarÆpÅ, yo 'yaæ madhyama÷ prÃïastam / tenÃdyatve 'pyaÓrÃnta eva svakarmaïi pravartate / tÃnÅtarÃïi karaïÃni taæ j¤Ãtuæ dadhrire dh­tavanti mana÷ / ayaæ vai no 'smÃkaæ madhye Óre«Âha÷ praÓasyatamo 'bhyadhika÷, yasmÃdya÷ sa¤caraæÓcÃsa¤caraæÓca na vyathate 'tho na ri«yati - hantedÃnÅmasyaiva prÃïasya sarve vayaæ rÆpamasÃma prÃïamÃtmatvena pratipadyemahi - evaæ viniÓcitya te etasyaiva sarve rÆpamabhavan;prÃïarÆpamevÃtmatvena pratipannÃ÷, prÃïavratameva dadhrire - asmadvratÃni na m­tyorvÃraïÃya paryÃptÃnÅti / yasmÃtprÃïena rÆpeïa rÆpavantÅtarÃïi karaïÃni calanÃtmanà svena ca prakÃÓÃtmana÷, na hi prÃïÃdanyatra calanÃtmakatvopapatti÷;calanavyÃpÃrapÆrvakÃïyeva hi sarvadà svavyÃpÃre«u lak«yante;tasmÃdete vÃgÃdaya etena prÃïÃbhidhÃnena ÃkhyÃyante 'bhidhÅyante prÃïà ityevam / ya evaæ prÃïÃtmatÃæ sarvakaraïÃnÃæ vetti prÃïaÓabdÃbhidheyatvaæ ca, tena ha vÃva tenaiva vidu«Ã tatkulamÃcak«ate laukikÃ÷ / yasminkule sa vidväjÃto bhavati tatkulaæ vidväjÃto bhavati tatkulaæ vidvannÃmnaiva prathitaæ bhavatyamu«yadaæ kulamiti, yathà tÃpatya iti / ya evaæ yathoktaæ veda vÃgÃdÅnÃæ prÃïarÆpatÃæ prÃïÃkhyatvaæ ca tasyaitatphalam / ki¤ca ya÷ kaÓcidu haivaævidà prÃïÃtmadarÓinà spardhate tatpratipak«Å san, so 'sminneva ÓarÅre 'nuÓu«yati Óo«amupagacchati / anuÓu«ya haiva Óo«aæ gatvaiva antato 'nte mriyate na sahasÃnupadruto mriyate ityaivamuktamadhyÃtmaæ prÃïÃtmadarÓanamityuktopasaæhÃro 'dhidaivatapradarÓanÃrtha÷ //21// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.22 ## __________ BrhUpBh_1,5.22 athÃnantaram adhidaivataæ devatÃvi«ayaæ darÓanamucyate / kasya devatÃviÓe«asya vratadhÃraïaæ Óreya÷? iti mÅmÃsyate / adhyÃtmavatsarvam / jvali«yÃmyevÃhamityagnirdadhre / tapsyÃmyahamityÃditya÷;bhÃsyÃmyahamiti candramÃ÷;evamanyà devatà yathÃdaivatam / so 'dhyÃtmaæ vÃgÃdÅnÃme«Ãæ prÃïo m­tyunà anÃpta÷ svakarmaïo na pracyÃvita÷ svena prÃïavratenÃbhagnavrato yathÃ;evametÃsÃmagnyÃdÅnÃæ devatÃnÃæ vÃyurapi / mlocantyastaæ yanti svakarmebhya uparamante - yathÃdhyÃtmaæ vÃgÃdayo 'nyà devatà agnyÃdyÃ÷, na vÃyurastaæ yÃti - yathà madhyama÷ prÃïa÷, ata÷ sai«Ã anastamità devatà yadvÃyuryo 'yaæ vÃyu÷ / evamadhyÃtmamadhidaivaæ ca mÅmÃæsitvà nirdhÃritam - prÃïavÃyyvÃtmano vratamabhagnamiti //22// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,5.23 ## __________ BrhUpBh_1,5.23 athaitasyaivÃrthasya prakÃÓaka e«a Óloko mantro bhavati / yataÓca yasmÃdvÃyorudetyudgacchati sÆrya÷, adhyÃtmaæ ca cak«urÃtmanà prÃïÃd astaæ ca yatra vÃyau prÃïe ca gacchatyaparasaædhyÃsamaye svÃpasamaye ca puru«asya, taæ devÃstaæ dharmaæ devÃÓcakrire dh­tavanto vÃgÃdayo 'gnyÃdayaÓca prÃïavrataæ ca purà vicÃrya / sa evÃdyedÃnÅæ Óvo 'pi bhavi«yatyapi kÃle 'nuvartyate 'nuvarti«yate ca devairityabhiprÃya÷ / tatremaæ mantraæ saæk«epato vyÃca«Âa brÃhmaïam - prÃïÃdvà e«a sÆrya udeti prÃïe 'stameti / taæ devÃÓcakrire dharmaæ sa evÃdya sa u Óva ityasya kor'tha÷? ityucyate - yadvai ete vratamamurhi amu«minkÃle vÃgÃdayo 'gnyÃdayaÓca prÃïavrataæ vÃyuvrataæ cÃdhriyanta, tadevÃdyÃpi kurvantyanuvartate 'nuvarti«yante ca / vrataæ tairabhagnameva / yattu vÃgÃdivratamagnyÃdivrataæ ca tadbhagnameva, te«ÃmastamanakÃle svÃpakÃle ca vÃyau prÃïe ca nimsuktidarÓanÃt / athaitadanyatroktam"yadà vai pura«a÷ svapiti prÃïaæ tarhi vÃgapyeti prÃïaæ mana÷ prÃïaæ cak«u÷prÃïaæ Órotraæ yadà prabudhyate prÃïÃdevÃdhi punarjÃyanta ityadhyÃtmamathÃdhidaivataæ yadà và agniranugacchati vÃyuæ tarhyanÆdvÃti yadÃdityo 'stameti vÃyuæ tarhi praviÓati vÃyuæ candramà vÃyau diÓa÷ prati«Âhità vÃyorevÃdhi punarjÃyante"iti / yasmÃde etadeva vrataæ vÃgÃdi«vagnyÃdi«u cÃnugataæ yadetadvÃyoÓca prÃïasya ca parispandÃtmakatvaæ sarvedevairuvartyamÃnaæ vratam tasmÃdanyo 'pyokameva vrataæ caret / kiæ tata? prÃïyÃtprÃïanavyÃpÃraæ kuryÃdapÃnyÃdapÃnanadhyÃpÃraæ ca;na hi prÃïÃpÃnavyÃpÃrasya prÃïanÃpÃnanalak«aïasyoparamo 'sti / tasmÃttadevaikaæ vrataæ careddhitvendriyÃntaravyÃpÃraæ nenmà mÃæ pÃpmà m­tyu÷ ÓramarÆpyÃpnuvadÃpnuyÃt / necchabda÷ paribhaye -'yadyahamasmÃd vratÃtpracyuta÷ syÃm, grasta evÃhaæ m­tyunÃ'ityevaæ trasto dhÃrayetprÃïavratamityabhiprÃya÷ / yadi kadÃcid u caretprÃrabheta prÃïavratam, samÃpipayi«etsamÃpayitumicchet;yadi hyasmÃd vratÃduparametprÃïa÷ paribhÆta÷ syÃddevÃÓca;tasmÃtsamÃpayedeva / tena u tenÃnena vratena prÃïÃtmapratipattyà sarvabhÆte«u - vÃgÃdayo 'gnyÃdayaÓca madÃtmakà eva, ahaæ prÃïa Ãtmà sarvaparispandak­t - evaæ tenÃnena vratadhÃraïena etasyà eva prÃïadevatÃyÃ÷ sÃyujyaæ sayugbhÃvamekÃtmatvaæ salokatÃæ samÃnalokatÃæ và ekasthÃnatvam - vij¤ÃnamÃndyopek«ametat - jayati prÃpnotÅt //23// ## yadetadavidyÃvi«ayatvena prastutaæ sÃdhyasÃdhanalak«aïaæ vyÃk­taæ jagat prÃïÃtmaprÃptyantotkar«avadapi phalam, yà caitasya vyÃkaraïÃtprÃgavasthà avyÃk­taÓabdavÃcyà v­k«abÅjavatsarvametat / _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,6.1 ## __________ BrhUpBh_1,6.1 trayam;kiæ tattrayam? ityucyate / nÃma rÆpaæ karma cetyanÃtmaiva / nÃtmà yatsÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma / tasmÃdasmÃdvirajyetetyevamarthastrayaæ và ityÃdyÃrambha÷ na hyasmÃdanÃtmano 'vyÃv­tticittasya ÃtmÃnameva lokamahaæ brahmÃsmÅtyupÃsituæ buddhi÷ pravartate / bÃhyapratyagÃtmaprav­ttyorvirodhÃt / tathà ca kÃÂhake -"paräci khÃni vyat­ïatsvayambhÆstasmÃtparÃÇpaÓyati nÃntarÃtman / kaÓciddhÅra÷ pratyagÃtmÃnamaik«adÃv­ttacak«uram­tatvamicchan" (ka.u.2 / 1 / 1) ityÃdi / kathaæ punarasya vyÃk­tÃvyÃk­tasya kriyÃkÃrakaphalÃtmana÷ saæsÃrasya nÃmarÆpakarmÃtmakataiva? na punarÃtmatvam? ityetatsambhÃvayituæ Óakyata iti;atrocyate - te«Ãæ nÃmnÃæ yathopanyastÃnÃæ vÃgiti ÓabdasÃmÃnyamucyate / "ya÷ kaÓca Óabdo vÃgeva sÃ"(1 / 5 / 3) ityuktatvÃdvÃdityetasya Óabdasya yor'tha÷ Óabdasya ÓabdasÃmÃnyamÃtram etadete«Ãæ nÃmaviÓe«ÃïÃmukthaæ kÃraïamupÃdÃnam, saindhavalavaïakaïÃnÃmiva saindhavÃcala÷ / tadÃha - ato hyasmÃnnÃmasÃmÃnyÃtsarvÃïi nÃmÃni yaj¤adatto devadatta ityevamÃdipravibhÃgÃnyutti«Âhantyutpadyante pravibhajyante, lavaïÃcalÃdiva lavaïakaïÃ÷;kÃryaæ ca kÃraïenÃvyatiriktam / tathà viÓe«ÃïÃæ ca sÃmÃnye 'ntarbhÃvÃt / kathaæ sÃmÃnyaviÓe«abhÃva iti etacchabda sÃmÃnyame«Ãæ nÃmaviÓe«ÃïÃæ sÃma / samatvÃtsÃma, sÃmÃnyamityartha÷, etaddhi yasmÃtsarvairnÃmabhirÃtmaviÓe«ai÷ samam / ki¤ca ÃtmalÃbhÃviÓe«Ãcca nÃmaviÓe«ÃïÃm / yasya ca yasmÃdÃtmalÃbho bhavati sa tenÃpravibhakto d­«Âa÷, yathà ghaÂÃdÅnÃæ m­dà / kathaæ nÃmaviÓe«ÃïÃmÃtmalÃbho vÃca ityucyate yata etade«Ãæ vÃkchabdavÃcyaæ vastu brahma ÃtmÃ, tato hyÃtmalÃbho nÃmnÃm, ÓabdavyatiriktasvarÆpÃnupapatte÷ / tatpratipÃdayati - yataÓchabdasÃmÃnyaæ hi yasmÃcchabdaviÓe«ÃnsarvÃïi nÃmÃni bibharti dhÃrayati svarÆpapradÃnena / evaæ kÃryakÃraïatvopapatte÷ sÃmÃnyaviÓe«opapatterÃtmapradÃnopapattaÓca nÃmaviÓe«ÃïÃæ ÓabdamÃtratà siddhà / evamuttarayorapi sarvaæ yojyaæ yathoktam //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,6.2 ## __________ BrhUpBh_1,6.2 athedÃnÅæ rÆpÃïÃæ sitÃsitaprabh­tÅnÃæ cak«uriti cak«urvi«ayasÃmÃnyaæ cak«u÷ÓabdÃbhidheyaæ rÆpasÃmÃnyaæ prakÃÓyamÃtramabhidhÅyate / ato hi sarvÃïi rÆpÃïyitti«Âhanti, etade«Ãæ sÃma, etaddhi sarvai rÆpe÷ samam, etade«Ãæ brahma, etaddhi sarvÃïi rÆpÃïi bibharti //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 1,6.3 ## __________ BrhUpBh_1,6.3 athedÃnÅæ sarvakarmaviÓe«ÃïÃæ mananadarÓanÃtmakÃnÃæ calanÃtmakÃnÃæ ca kriyÃsÃmÃnyamÃtre 'ntarbhÃva ucyate / katham? sarve«aæ karmaviÓe«ÃïÃmÃtmà ÓarÅraæ sÃmÃnyamÃtmÃ, Ãtmana÷ karma Ãtmetyucyate / 'Ãtmanà hi ÓarÅreïa karma karoti'ityuktam / ÓarÅre ca sarvaæ karmÃbhivyajyat / ata÷ tÃtsthyÃttacchabdaæ karmakarmasÃmÃnyamÃtraæ sarve«ÃmukthamityÃdi pÆrvavat / tadetadyathoktaæ nÃma rÆpaæ karma trayamitaretarÃÓrayam, itaretarÃbhivyaktikÃraïam, itaretarapralayaæ saæhataæ tridaï¬avi«Âambhavat sadekam / kenÃtmanaikatvam? ityucyate - ayamÃtmÃyaæ piï¬a÷ kÃryakaraïÃtmasaÇghÃta÷ tathÃnnatraye vyÃkhyÃta÷'etanmayo và ayamÃtmÃ'ityÃdinÃ;etÃvaddhÅdaæ sarvaæ vyÃk­tamavyÃk­taæ ca yaduta nÃma rÆpaæ karmeti, Ãtmà u eko 'yaæ kÃryakaraïasaÇghÃta÷ sannadhyÃtmÃdhibhÆtÃdhidaivabhÃvena vyavasthitametadeva trayaæ nÃma rÆpaæ karmeti / tadetadvak«yamÃïam / am­taæ satyenacchannamityetasya vÃkyasyÃrthamÃha - prÃïo và am­taæ karaïÃtmako 'ntarupa«Âambhaka ÃtmabhÆto 'bhÆto 'vinÃÓÅ;nÃmarÆpe satyaæ kÃryÃtmake ÓarÅrÃvasthe;kriyÃtmakastu prÃïastayorupa«Âambhako bÃhy bÃhy ÃbhyÃæ ÓarÅrÃtmakÃbhyÃmupajanÃpÃyadharmibhyÃæ martyÃbhyÃæ channo 'prakÃÓÅk­ta÷ / etadevasaæsÃrasatatvamavidyÃvi«ayaæ pradarÓitam / ata Ærdhvaæ vidyÃvi«aya ÃtmÃdhigantavya ithi caturthaæ Ãrabhyate //3 // // ## ======================================================================= ADHYAYA 2 ÃtmetyevopÃsÅta tadanve«aïe ca sarvamanvi«Âaæ syÃttadeva cÃ'tmatattvaæ sarvasmÃtpreyastvÃdanve«Âavyam / ÃtmÃnamevÃvedahaæ brahmÃsmÅtyÃtmatattvamekaæ vidyÃvi«aya÷ / yastu bhedad­«Âivi«aya÷ so 'nyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa vedetyavidyÃvi«aya÷ / "ekadhaivÃnudra«Âavyam" "m­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati"ityevamÃdibhi÷ pravibhatkau vidyÃvi«ayau sarvopani«atsu / tatra cÃvidyÃvi«aya÷ sarva eva sÃdhyasÃdhanÃdibhedaviÓe«aviniyogena vyÃkhyÃta÷-à t­tÅyÃdhyÃyaparisamÃpte÷ / sa ca vyÃkhyÃto 'vidyÃvi«aya÷ sarva eva dviprakÃra÷- anta÷ prÃïa upa«Âambhako g­hasyeva stambhÃdilak«aïa÷ prakÃÓako 'm­ta÷ / bÃhyaÓca kÃryalak«aïo 'prakÃÓaka upajanÃpÃyadharmakast­ïakuÓam­ttikÃsamo g­hasyeva satyaÓabdavÃcyo martya÷ tenÃm­taÓabdavÃcya÷ prÃïaÓchanna iti copasaæhratam / sa eva ca prÃïo bÃhyÃdhÃramede«vanekadhà vist­ta÷; prÃïa eko deva ityucyate / tasyaiva bÃhya÷ piï¬a eka÷ sÃdhÃraïa÷---virì vaiÓvÃnara Ãtmà puru«avidha÷ prajÃpati÷ ko hiraïyagarbha ityÃdibhi÷ piï¬apradhÃnai÷ ÓabdairÃkhyÃyate sÆryÃdipravibhaktakaraïa÷ / ekaæ cÃnekaæ ca brahma etÃvadeva, nÃta÷ paramasti pratyekaæ ca ÓarÅrabhede«u parisamÃptaæ cetanÃvatkart­ bhokt­ cetyavidyÃvi«ayameva Ãtmatvenopagato gÃrgyo brÃhmaïo vaktà upasthÃpyate ; tadviparÅtÃtmad­gajÃtaÓatru÷ ÓrotÃ; evaæ hi yata÷ pÆrvapak«asiddhÃntÃkhyÃyikÃrÆpeïa samarpyamÃïor'tha÷ ÓrotuÓcittasya vaÓameti; viparyaye hi tarkaÓÃstravat kevalÃrthÃnugamavÃkyai÷ samarpyamÃïo durvij¤eya÷ syÃdatyantasÆk«matvÃdvastuna÷ / tathà ca kÃÂhake-"ÓravaïÃyÃpi bahubhiryo na labhya÷"ityÃdivÃkyai÷ su saæsk­tadevabuddhigamyatvaæ sÃmÃnyamÃtrabuddhyÃgamyatvaæ ca saprapa¤caæ darÓitam / "ÃcÃryavÃnpuru«o veda""ÃcÃryÃddhaiva vidyÃ"iti cacchÃndogye / "upadek«yanti te j¤Ãnaæ j¤ÃninastattvadarÓina÷"iti ca gÅtÃsu / ihÃpi ca ÓÃkalyayÃj¤avalkyasaævÃdena atigahvaratvaæ mahatà saærambheïa brahmaïo vak«yati-tasmÃÓcila«Âa eva ÃkhyÃyikÃrÆpeïa pÆrvapak«asiddhÃntarÆpamÃpÃdya vasyusamarpaïÃrtha Ãrambha÷ / ÃcÃravidhyupadeÓÃrthaÓca--evamÃcÃravatorvattk­ÓrokrorÃkhyÃyikÃnugater'tho 'vagamyate / kevalatarkabudvini«edhÃrthà cÃkhyÃyikÃ--"nai«Ã tarkeïa matirÃpaneyÃ""na tarkaÓÃstradagdhÃya"iti Órutism­tibhyÃm / Óradvà ca brahmavij¤Ãne paramaæ sÃdhanamityÃkhyÃykÃrtha÷ / tathà hi gÃrgyÃjÃtaÓatravoratÅva ÓradvÃlutÃdd­Óyate ÃkhyÃyikÃyÃm;"ÓradvÃællabhate j¤Ãnam"iti ca sm­ti÷ / _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.1 ## __________ BrhUpBh_2,1.1 tatra pÆrvapak«avÃdÅ avidyÃvi«ayabrahmavid d­ptabÃlÃki÷ d­pate garvito 'sabhyagbrahmavittavÃdev balÃkÃyà apatyaæ bÃlÃkird­ptaÓcÃsau bÃlÃkiÓceti d­ptabÃlÃrki÷, haÓabda etihyÃrtha ÃkhyÃyikÃyÃm, anÆcÃna÷ anuvacasamartho vattkÃvÃggamÅ;gÃrgyo gonnata÷, Ãsa babhÆva kvacitkÃlaviÓe«e / sa hovÃcÃjÃtaÓatrumajÃtaÓatrunÃmÃnaæ kÃÓyaæ kÃÓirÃjamabhigamya-brahma te bravÃïÅti brahma te tubhyaæ bravÃïi kathayÃni / sa evamukto 'jÃtaÓatruruvÃca-sahasraæ gavÃæ dadbha etasyÃæ vÃci- yÃæ mÃæ pratyavoco brahma te bravÃïÅti, tÃvanmÃtrameva gosahasrapradÃne nimittamityabhiprÃya÷ / sÃk«Ãdbrahmakathanameva nimittaæ kasmÃnnÃpek«yate sahasradÃne? brahma te bravÃïÅtÅyameva tu vÃg nimittamapek«yate? ityucyate;yata÷ Órutireva rÃj¤o 'bhiprÃyamÃha-janako dÃtà janaka÷ Óroteti caitasminvÃkyadvaye padadvayamabhyasyate janako janaka iti / vaiÓabda÷ prasiddhÃvadyotanÃrtha÷;janako ditsurjanaka÷ ÓuÓrÆ«uriti brahma ÓuÓrÆ«avo vivak«ava÷ pa3tijigh­k«avaÓca janÃdhÃvantyabhigacchanti / tasmÃttatsarvaæ mayyapi sambhÃvitavÃnasÅti //1// evaæ rÃjÃnaæ ÓuÓrÆ«umabhimukhÅbhÆtam- _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.2 ## __________ BrhUpBh_2,1.2 sa hovÃca gÃrgya÷-ya eva asau Ãditye cak«u«i caiko 'bhimÃnÅ cak«urdvÃreïeha h­di pravi«Âa÷ 'ahaæ bhoktà kartà ca'ityavasthita÷, etamevÃhaæ brahma paÓyÃmi, asminkÃryakaraïasaÇghÃte upÃse / tasmÃttamahaæ puru«aæ brahma tubhyaæ bravÅbhyupÃ÷sveti / sa evamukta÷ pratyuvÃca ajÃtaÓatru÷ 'mà mÃ'iti hastena vinivÃrayan-etasminbrahmaïi vij¤eye mà saævadi«ÂhÃ÷;mà metyÃbÃdhanÃrthaæ dvirvacanam / evaæ samÃne vij¤Ãnavi«aye ÃvayorasmÃnavij¤Ãnavata iva darÓayatà bÃdhitÃ÷ syÃma, ato mà saævadi«ÂhÃ÷-mà saævÃdaæ kÃr«Årasminbrahmaïi / anyaccejjÃnÃsi, tadbrahma vaktumarhasi, na tu yanmayà j¤Ãyata eva / atha cenmanyase-jÃnÅ«e tvaæ brahmamÃtraæ na tu tadviÓe«aïopÃsanaphalÃnÅti-tanna mantavyam, yata÷ sarvametadahaæ jÃne yadbravÅ«i / katham? ati«ÂhÃ÷-atÅtya bhÆtÃni ti«ÂhÃtÅtyati«ÂhÃ÷ / sarve«Ãæ ca bhÆtÃnÃæ mÆrdhà Óiro rÃjeti vai-rÃjà dÅptigumopetatvÃt, etairviÓe«aïairviÓi«Âametadbrahma asminkÃryakaraïasaÇghÃte kart­ bhokt­ cetyahametamupÃsa iti / phalamapyevaæ viÓi«ÂopÃsakasya-sa ya etamevamupÃste 'ti«ÂhÃ÷ sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ mÆrdhà rÃjà bhavati / yathÃguïopÃsanameva hi phalam;"taæ yathà yathopÃsate tadeva bhavati"iti Órute÷ //2// saævÃdenÃdityabrahmaïi pratyÃkhyÃte 'jÃtaÓatruïà candramasi brahmÃntaraæ pratipede gÃrgya÷ / _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.3 ## __________ BrhUpBh_2,1.3 ya evÃsau candre manasi caika÷ puru«o bhoktà kartà ceti pÆrvavadviÓe«aïam / b­han mahÃn pÃï¬araæ Óuklaæ vÃso yasya so 'yaæ pÃï¬aravÃsÃ÷, apÓarÅratvÃccandrÃbhimÃnina÷ prÃïasya, somo rÃjà candra÷, yaÓcÃnnabhÆto 'bhi«Æyate latÃtmako yaj¤e, tamekÅk­tyaitamevÃhaæ brahmopÃse / yathoktaguïaæ ya upÃste tasyÃharaha÷ suta÷ somo 'bhi«uto bhavati yaj¤e, prasuta÷ prak­«Âaæ sutarÃæ suto bhavati vikÃre, ubhayavidhayaj¤Ãnu«ÂhÃnasÃmarthyaæ bhavatÅtyartha÷ / annaæ cÃsya na k«Åyate 'nnÃtmakopÃsakasya //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.4 ## __________ BrhUpBh_2,1.4 tathà vidyuti tvaci h­daye caikà devatà / tejasvÅti viÓe«aïam, tasyÃstatphalam-tejasvÅ ha bhavati tejasvinÅ hÃsya prajà bhavati / vidyutÃæ bahutvasyÃÇgÅkaraïÃdÃtmani prajÃyÃæ ca phalabÃhulyam //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.5 ## __________ BrhUpBh_2,1.5 tathà ÃkÃÓe h­dyÃkÃÓe h­daye caikà devatà / pÆrïamapravarti ceti viÓe«aïadvayam / pÆrïatvaviÓe«aïaphalamidam-pÆryate prajayà paÓubhi÷;apravartiviÓe«aïaphalam-nÃsyÃsmÃllokÃtprajodvartata iti, prajÃsantÃnÃvicchitti÷ //5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.6 ## __________ BrhUpBh_2,1.6 tathà vÃyau prÃïe h­di caikà devatà / tasyà viÓe«aïam-indra÷ parameÓvara÷, vaikuïÂho 'prasahya÷, na parairjitapÆrvà parÃjità senÃ-marutÃæ gaïatvaprasiddhe÷ / upÃsanaphalamapi-ji«ïurha jayanaÓÅlo 'parÃji«ïurna ca parairjitasvabhÃvo bhavati, anyatastyajÃyÅ anyatastyÃnÃæ sapatnÃnÃæ jayanaÓÅlo bhavati //6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.7 ## __________ BrhUpBh_2,1.7 agnau vÃcih­di caikà devatà / tasyà viÓe«aïam-vi«Ãsahirmar«ayità pare«Ãm / agnibÃhulyÃt phalabÃhulyaæ pÆrvavat //7// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.8 ## __________ BrhUpBh_2,1.8 apsu retasi h­di caikà devatà / tasyà viÓe«aïam-pratirÆpo 'nurÆpa÷ Órutism­tyapratikÆla ityartha÷ / phalam-pratirÆpaæ Órutism­tiÓÃsanÃnurÆpameva enamupagacchati prÃpnoti, na viparÅtam, anyacca-asmÃttathÃvidha evopajÃyate //8// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.9 ## __________ BrhUpBh_2,1.9 ÃdarÓe prasÃdasvabhÃve cÃnyatra kha¬gÃdau hÃrde ca sattvaÓuddhisvÃbhÃvye caikà devatÃ, tasyà viÓe«aïam-roci«ïurdÅptisvabhÃva÷, phalaæ ca tadeva / rocanÃdhÃrabÃhulyÃtphalabÃhulyam //9// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.10 ## __________ BrhUpBh_2,1.10 yantaæ gacchantaæ ya evÃyaæ Óabda÷ paÓcÃtp­«Âhato 'nÅdetyadhyÃtmaæ ca jÅvanahetu÷ prÃïa÷, tamekÅk­tyÃha;asu÷ prÃïo jÅvanaheturiti guïastasya;phalam-sarvamÃyurasmiælloka etÅti-yathopÃttaæ karmaïà Ãyu÷;karmaphalaparicchinnakÃlÃtpurà pÆrvaæ rogÃdibhi÷ pŬyamÃnamapyenaæ prÃïo na jahÃti //10// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.11 ## __________ BrhUpBh_2,1.11 dik«u karïayorh­di caikà devatà aÓvinau devÃvaviyuktasvabhÃvau / guïastasya dvitÅyavattvamanapagatvamaviyuktatà cÃnyonyaæ diÓÃmaÓvinoÓcaivandharmitvÃt / tadeva ca phalamupÃsakasya-gaïÃvicchedo dvitÅyavattvaæ ca //11// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.12 ## __________ BrhUpBh_2,1.12 chÃyÃyÃæ bÃhye tamasyadhyÃtmaæ ca ÃvaraïÃtmake 'j¤Ãne h­di caikà devatà / tasyà viÓe«aïaæ m­tyu÷ / phalaæ sarvaæ pÆrvavat, m­tyoranÃgamanena rogÃdipŬÃbhÃvo viÓe«a÷ //12// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.13 ## __________ BrhUpBh_2,1.13 Ãtmani prajÃpatau buddhau ca h­di caikà devatà / tasyà ÃtmanvÅ-ÃtmavÃnÅti viÓe«aïam / phalam-ÃtmanvÅ ha bhavatyÃtmavÃnbhavati, ÃtmanvinÅ hÃsya prajà bhavati / buddhibahulatvÃtprajÃyÃæ sampÃdanamiti viÓe«a÷ / svayaæ parij¤Ãtatvenaivaæ krameïa pratyÃkhyà te«u brahmasu sa gÃrgya÷ k«Åïabrahmavij¤Ãno 'pratibhÃsamÃnottarastÆ«ïÅmavÃkchirà Ãsa //13// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.14 taæ tathÃbhÆtamÃlak«ya gÃrgyam- ## __________ BrhUpBh_2,1.14 sa hovÃcÃjÃtaÓatru÷-etÃvannÆ3iti / kimetÃvadbrahma nirj¤Ãtam, ÃhosvidadhikamapyastÅti? itara ÃhaitÃvaddhÅti / naitÃvatà viditena brahma viditaæ bhavatÅtyÃhÃjÃtaÓatru÷, kimarthaæ garvito 'si brahma te bravÃïÅti / kimetÃvadviditaæ viditameva na bhavati? ityucyate-na, phalavadvij¤a3naÓravaïÃt / na cÃrthavÃdatvameva vÃkyÃnÃmavagantuæ Óakyam apÆrvavidhÃnaparÃïi hi vÃkyÃni pratyupÃsanopadeÓaæ lak«yante-"ati«ÂhÃ÷ sarve«Ãæ bhÆtÃnÃm"ityÃdÅni / tadanurÆpÃïi ca phalÃni sarvatra ÓrÆyante vibhaktÃni / arthavÃdatve etadasama¤jasam / kathaæ tarhi naitÃvatà viditaæ bhavatÅti? nai«a do«a÷, adhik­tÃpek«atvÃt / brahmopÃdeÓÃrthaæ hi ÓuÓrÆ«ave 'jÃtaÓatrave 'mukhyabrahmavidgÃrgya÷ prav­tta÷, sa yukta eva mukhyabrahmavidÃjÃtaÓatruïÃmukhya brahmavidgÃrgyo vaktum- yanmukhyaæ brahma vaktuæ prav­ttastvaæ tanna jÃnÅ«a iti / yadyamukhyabrahmavij¤Ãnamapi pratyÃkhyÃyeta, tadaitÃvateti na brÆyÃt, na ki¤cijj¤Ãtaæ tvayetyevaæ brÆyÃt, na ki¤cijj¤Ãtaæ tvayetyevaæ brÆyÃt / tasmÃdbhavantyetÃvantyavidyÃvi«aye brahmÃïi / etÃvadvij¤ÃnadvÃratvÃcca parabrahmavij¤Ãnasya, yuktameva vaktum-naitÃvatÃviditaæbhavatÅti / avidyÃvi«aye vij¤eyatvaæ nÃmarÆpakarmÃtmakatvaæ cai«Ãæ t­tÅye 'dhyÃye pradarÓitam / tasmÃt"naitÃvatà viditaæ bhavati"iti bruvatà adhikaæ bhrahma j¤ÃtavyamastÅti darÓitaæ bhavati / taccÃnupasannÃya na vaktavyam ityÃcÃravidhij¤o gÃrgya÷ svayamevÃha-upa tvà yÃnÅti-upagacchÃnÅti tvÃm, yathÃnya÷ Ói«yo gurum //14// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.15 ## __________ BrhUpBh_2,1.15 sa hovÃcÃjÃtaÓatru÷ pratilomaæ viparÅtaæ caitat / kiæ tat? yadbrahmaïa uttamavarïa ÃcÃryatve 'dhik­ta÷ san k«atriyamanÃcÃryasvabhÃvamupeyÃt-upagacchecchi«yav­ttyà brahma me vak«yatÅti / etadÃcÃravidhiÓÃsre«u ni«iddham;tasmÃtti«ÂhatvamÃcÃrya eva san / vij¤apayi«yÃmyeva tvÃmahaæ yasminvidite brahma viditaæ bhavati yattanmukhyaæ brahma vedyam / taæ gÃrgyaæ salajjamÃlak«ya viÓrambhajananÃya pÃïau hasta ÃdÃya g­hÅtvottasthÃvutthitavÃn / tau ha gÃrgyÃjÃtaÓatrÆ puru«aæ suptaæ rÃjag­hapradeÓe kvacidÃjagmaturÃgatau / taæ ca puru«aæ suptaæ pÃpya etairnÃmabhi÷"b­han pÃï¬aravÃsa÷ soma rÃjan"ityetairÃmantrayäcakre / evamÃmantryamÃïo 'pi sa supto nottasthau, tamapratibudhyamÃnaæ pÃïinà Ãpe«amÃpi«yÃpi«ya bodhayäcakÃra pratibodhitavÃn; tena sa hottasthau / tasmÃdyo gÃrgyeïÃbhipreta÷ nÃsÃvasmi¤charÅre kartà bhoktà brahmeti / kathaæ punaridamavagamyate suptapuru«agamanatatsambodhanÃnutthÃnairgÃrgyÃbhimatasya brahmaïo 'brahmatvaæ j¤Ãpitamiti? jÃgaritakÃle yo gÃrgyÃbhipreta÷ puru«a÷ kartà bhoktà brahma saænihita÷ karaïe«u yathÃ, tathÃjÃtaÓatrvabhipreto 'pi tatsvÃmÅ bh­tye«viva rÃjà saænihita eva / kiæ tu bh­tyasvÃminorgÃrgyÃjÃtaÓatrvabhipretayoryadvivekÃvadhÃraïa kÃraïaæ tatsaÇkÅrïatvÃdanavadhÃritaviÓe«am / yaddra«Âutvameva bhokturna d­Óyatvam, yaccÃbhokturd­Óyatvameva na tu dra«Â­tvam, taccobhayamiha saÇkÅrïatvÃdvivicya darÓayitumaÓakyamiti suptapuru«agamanam / nanu supte 'pi puru«e viÓi«ÂairnÃmabhirÃmantrito bhoktaiva pratipatsyate nÃbhokteti naiva nirïaya÷ syÃditi / na, nirdhÃritaviÓe«atvÃdgÃrgyÃbhipretasya÷ yo hi satyenacchanna÷ prÃïa ÃtmÃm­to vÃgÃdi«vanastamito nimlocatsu, yasyÃpa÷ ÓarÅraæ pÃï¬aravÃsÃ÷, yaÓcÃsapatnatvÃd b­han, yaÓca somo rÃjà «o¬aÓakÃla÷, sa svavyÃpÃrÃrƬho yathÃnirj¤Ãta evÃnastamitasvabhÃva Ãste / nacÃnyasya kasyacidvyÃpÃrastasminkÃle gÃrgyeïÃbhipreyate tadvirodhina÷ / tasmÃtsvanÃmabhirÃmantritena pratiboddhavyam, na ca pratyabudhyata / tasmÃtpÃriÓe«yÃdgÃrgyÃbhipretasyÃbhokt­tvaæ brahmaïa÷ / bhokt­svabhÃvaÓced bhu¤jÅtaiva svaæ vi«ayaæ prÃptam / na hi dagdh­svabhÃva÷ prakÃÓayit­svabhÃva÷ sanvahnist­ïolapÃdi dÃhyaæ svavi«ayaæ prÃptaæ na dahati, prakÃÓyaæ và na prakÃÓayati / na ceddahati prakÃÓayati và prÃptaæ svaæ vi«ayam, nÃsau vahnirdagdhà prakÃÓayità veti niÓcÅyate / tathÃsau prÃptaÓabdÃdivi«ayopalabdh­svabhÃvaÓced gÃrgyÃbhipreta÷ prÃïo b­han pÃï¬aravÃsa ityevamÃdiÓabdaæ svaæ vi«ayamupalabheta, yathà prÃptaæ t­ïolapÃdi vahnirdahetprakÃÓayecca avyabhicÃreïa tadvat / tasmÃtprÃptÃnÃæ ÓabdÃdÅnÃmapratibodhÃdabhokt­svabhÃva iti niÓcÅyate / na hi yasya ya÷ svabhÃvo niÓcita÷, sa taæ vyabhicarati kadÃcidapi / ata÷ siddhaæ prÃïasyÃbhokt­tvam / sambodhanÃrthanÃmaviÓe«eïa sambandhÃgrahaïÃdapratibodha iti cet? syÃdetat-yathà bahu«vÃsÅne«u svanÃmaviÓe«eïa sambandhÃghrahaïÃnmÃmayaæ sambodhayatÅti, Ó­ïvannapi sambodhyamÃno viÓe«ato na pratipadyate, tathemÃni b­hannityevamÃdÅni mama nÃmÃnÅtyag­hÅtasambandhatvÃtprÃïo na g­hïÃti sambodhanÃrthaæ Óabdam, na tvavij¤Ãt­tvÃdeveti cet? na;devatÃbhyupagame 'ghrahaïÃnupapatte÷ / yasya hi candrÃdyabhimÃninÅ devatà adhyÃtmaæ prÃïo bhoktà abhyupagamyate, tasya tathà saævyavahÃrÃya viÓe«anÃmnà sambandho 'vaÓyaæ grahÅtavya÷, anyathà ÃhvÃnÃdivi«aye saævyavahÃro 'nupapannaæ syÃt / vyatiriktapak«e 'pyapratipattera yuktamiti cet? yasya ca prÃïavyatirikto bhoktÃ, tasyÃpi b­hannityÃdinÃmabhi÷ sambodhane b­hattvÃdinÃmnÃæ tadà tadvi«ayatvÃtpratipattiryuktà / na ca kadÃcidapi b­hattvÃdiÓabdai÷ sambodhita÷ pratipadyamÃno d­Óyate / tasmÃdakÃraïamabhokt­tve sambodhanÃpratipattiriti cet? na;tadvatastÃvanmÃtrÃbhimÃnÃnupapatte÷ / yasya prÃïavyatirikto bhoktà sa prÃïadevatÃmÃtre 'bhimÃno yathà haste / tasmÃtprÃïanÃmasambodhane k­tsnÃbhimÃnino yuktaivÃpratipatti÷;na tu prÃïasyÃsÃdhÃraïanÃmasaæyoge, devatÃtmatvÃnabhimÃnÃccÃtmana÷ / svanÃmaprayoge 'pyapratipattidarÓanÃdayuktamiti cet? su«uptasya yallaukikaæ devadattÃdi nÃma tenÃpi sambodhyamÃna÷ kadÃcinna pratipadyate su«upta÷ / tathà bhoktÃpi sanprÃïo na pratipadyata iti cet? na, ÃtmaprÃïayo÷ suptÃsuptatvaviÓe«opapatte÷ / su«uptatvÃtprÃïagrastatayoparatakaïa Ãtmà svaæ nÃma prayujyamÃnamapi na pratipadyate / na tu tadasuptasya prÃïasya bhokt­tva uparatakaraïatvaæ sambodhanÃgrahaïaæ và yuktam / aprasiddhanÃmabhi÷ sambodhanamayuktamiti cet- santi hi prÃïavi«ayÃïi prasiddhÃni prÃïÃdinÃmÃni;tÃnyapohya aprasiddhairb­hattvÃdinÃmabhi÷ sambodhanamayuktam, laukikanyÃyÃpohÃt / tasmÃdbhoktureva sata÷ prÃïasyÃpratipattiriti cet? na, devatÃpratyÃkhyÃnÃrthatvÃt / kevalasambodhanamÃtrÃpratipattyaiva asuptasyÃdhyÃtmikasya prÃïasyÃbhokat­tve siddhe yaccandradevatÃvi«ayairnÃmabhi÷ sambodhanam, taccandradevatà prÃïo 'smi¤charÅre bhokteti gÃrgyasya viÓe«apratipattinirÃkaraïÃrtham / na hi tallaukikanÃmnà sambodhaneÓakyaæ kartum / prÃïagrastatvÃtkaraïÃntarÃïÃæ prav­ttyanupapatterbhokt­tvÃÓaÇkÃnupapatti÷ / devatÃntarÃbhÃvÃcca / nanvati«Âhà ityÃdyÃtmanvÅtyantena granthena guïavaddevatÃbhedasya darÓitatvÃditi cet? na, tasya prÃïa evaikatvÃbhyupagamÃtsarvaÓruti«varanÃbhinidarÓanena / "satyenacchannam prÃïo và am­tam"iti ca prÃïabÃhyasyÃnyasyÃnabhyupagamÃdbhoktu÷"e«a u hyeva sarve devÃ÷" "katama eko deva iti prÃïa÷"iti ca sarvadevÃnÃæ prÃïa evaikatvopapÃdanÃcca / tathà karaïabhede«vanÃÓaÇkÃ, dehabhede«viva sm­tij¤ÃnecchadipratisandhÃnÃnupapatte÷;na hyanyad­«Âamanya÷ smarati jÃnÃtÅcchati pratisandadhÃti và / tasmÃnna karaïabhedavi«ayà bhokt­tvÃÓaÇkà vij¤ÃnamÃtravi«ayà và kadÃcidapyupapadyate / nanu saÇghÃta evÃstu bhoktÃ, kiæ vyatiriktakalpanayeti? na;Ãpe«aïe viÓe«adarÓanÃt / yadi hi prÃïaÓarÅrasaÇghÃtamÃtro bhoktà syÃtsaÇghÃtamÃtrÃviÓe«Ãtsadà Ãpi«ÂasyÃnÃpi«Âasya ca pratibodhe viÓe«o na syÃt / saÇghÃtavyatirikte tu punarbhoktari saÇghÃtasambandhaviÓe«ÃnekatvÃt pe«aïÃpe«aïak­tavedanÃyÃ÷ sukhadu÷khamohamadhyamÃdhamottamakarmaphalabhedopapatteÓca viÓe«o yukta÷ / na tu saÇghÃtamÃtre sambandhakarmaphalabhedÃnupapatterviÓe«o yukta÷ / tathà ÓabdÃdipaÂumÃndyÃdik­taÓca / asti cÃyaæ viÓe«a÷-yasmÃtsparÓamÃtreïÃpratibudhyamÃnaæ puru«aæ suptaæ pÃïinà Ãpe«amÃpi«yÃpi«ya bodhayäcakÃrÃjÃtaÓatru÷ / tasmÃdya Ãpe«aïena pratibubudhe jvalanniva sphuranniva kutaÓcidÃgata iva piï¬aæ ca pÆrvaviparÅtaæ bodhace«ÂÃkÃraviÓe«ÃdimattvenÃpÃdayan, so 'nyo 'sti gÃrgyÃbhimatabrahmabhyo vyatirikta iti siddham / saæhatatvÃcca pÃrÃrthyopapatti÷ prÃïasya / g­hasya stambhÃdivaccharÅrasya antarupa«Âambhaka÷ prÃïa÷ ÓarÅrÃdibhi÷ saæhata ityavocÃma / aranemivacca, nÃbhisthÃnÅya etasminsarvamiti ca / tasmÃd g­hÃdivatsvÃvayavasamudÃyajÃtÅyavyatiriktÃrthaæsaæhanyataityevamagacchÃma / stambhaku¬yat­ïakëÂhÃdig­hÃvayavÃnÃæ svÃtmajanmopacayÃpacaya-vinÃÓanÃmÃ-k­tikÃrya-dharma- nirapek«alabdha - sattÃditadvi«aya-dra«Â­-Órot­-mant­vij¤Ãtrarthatvaæ d­«Âvà manyÃmahe, tatsaÇghÃtasya ca - tathà prÃïÃdyava yavÃnÃæ tatsaÇghÃtasya ca svÃtma -janmopacayà -pacaya -vinÃÓanÃmÃk­ti -kÃryadharma -nirapek«alabdhasattÃditadvi«ayadra«Â­Órot­mant­vij¤Ãtrarthatvaæ bhavitumarhatÅti / devatÃcetanÃvattve samatvÃdguïabhÃvÃnupagama iti cet-prÃïasya viÓi«ÂairnÃmabhirÃmantraïadarÓanÃccetanÃvattvamabhyupagatam / cetanÃvattve ca pÃrÃrthyopagama÷ samatvÃdanupapanna iti cet? na;nirupÃdhikasya kevalasya vijij¤Ãpayi«itatvÃt / kriyÃkÃrakaphalÃtmakatà hyÃtmano nÃmarÆpopÃdhijanità avidyÃdhyÃropità / tannimitto lokasya kriyÃkÃrakaphalÃbhimÃnalak«aïa÷ saæsÃra÷ / sa nirupÃdhikÃtmasvarÆpavidyayà nivartayitavya iti tatsvarÆpavijij¤Ãpayi«ayopani«adÃrambha÷"brahma te bravÃïi" "naitÃvatà viditaæ bhavati"iti copakramya"etÃvadarekhalvam­tatvam"iti copasaæhÃrÃt / na cÃto 'nyadantarÃle vivak«itamuktaæ vÃsti / tasmÃdanavasara÷ samatvÃd guïabhÃvÃnupagama iti codyasya / viÓe«avato hi sopÃdhikasya saævyavahÃrÃrtho guïaguïibhÃva÷, na viparÅtasya / nirÆpÃkhyo hi vijij¤Ãpayi«ita÷ sarvasyÃmupani«adi / "sa e«a neti neti"ityupasaæhÃrÃt / tasmÃdÃdityÃdibrahmabhya etebhyo 'vij¤Ãnamayebhyo vilak«aïo 'nyo 'sti vij¤Ãnamaya ityetatsiddham //15// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.16 ## __________ BrhUpBh_2,1.16 sa evamajÃtaÓatrurvyatiriktÃtmastitvaæ pratipÃdya gÃrgyamuvÃcayatra yasminkÃle e«a vij¤Ãnamaya÷ puru«a etatsvapanaæ supto 'bhÆtprakpÃïipe«apratibodhÃt; vij¤Ãnaæ vij¤Ãyate 'nenetyanta÷ karaïaæ buddhirucyate, tanmayastatprÃyo vij¤Ãnamaya÷ / kiæ punastatprÃyatvam? tasminnupalabhyatvaæ tena copalabhyatvamupalabdh­tvaæ ca; kathaæ punarmayaÂo 'nekÃrthatve prÃyÃrthataivÃvagamyate? "sa và ayamÃtmà brahma vij¤Ãnamayo manomaya÷"ityevamÃdau prÃyÃrtha eva prayogadarÓanÃt, paravij¤ÃnavikÃratvasyÃprasiddhatvÃt,"ya e«a vij¤Ãnamaya÷"iti ca prasiddhavadanuvÃdÃd avayavopamÃrthayoÓcÃtrÃsambhavÃt pÃriÓe«yÃtprÃyÃrthataiva / tasmÃtsaÇgalpavikalpÃdyÃtmakamanta÷karaïaæ tanmaya ityetat / puru«a÷ puri ÓayanÃt / kvai«a tadÃbhÆditi praÓna÷ svabhÃvavij¤Ãpayi«ayÃ-prÃkpratibodhÃtkriyÃkÃrakaphalaviparÅtasvabhÃva Ãtmeti kÃryÃbhÃvena didarÓayi«itam;na hi prÃkpratibodhÃtkarmÃdikÃryaæ sukhÃdi ki¤cana g­hyate;na hi prÃkpratibodhÃtkarmÃdikÃryaæ sukhÃdi ki¤cana g­hyate;tasmÃdakarmaprayuktatvÃttathÃsvÃbhÃvyamevÃtmano 'vagamyate-yasminsvÃbhÃvye 'bhÆt, yataÓca svÃbhÃvyÃtpracyuta÷ saæsÃrÅ svabhÃvavilak«aïa iti- etadvivak«ayà p­cchati gÃrgyaæ pratibhÃnarahitaæ buddhivyutpÃdanÃya / kvai«a tadÃbhÆt? kuta etadÃgÃt? ityetadubhayaæ gÃrgyeïaiva pra«ÂavyamÃsÅt, tathÃpi gÃrgyeïa na p­«Âamiti nodÃste ajÃtaÓatru÷, bodhayitavya eveti pravartate / j¤apayi«yÃmyeveti pratij¤ÃtatvÃt / evamasau vyutpÃdyamÃno 'pi gÃrgyo yatrai«a ÃtmÃbhÆtprÃkpratibodhÃd yataÓcaitadÃgamanamÃgÃt tadubhayaæ na vyutpede vaktuæ và pra«Âuæ và gÃrgyo ha na mene na j¤ÃtavÃn //16// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.17 ## __________ BrhUpBh_2,1.17 sa hovÃcÃjÃtaÓatrurvivak«itÃrthasamarpaïÃya-yatrai«a etatsupto 'bhÆdya e«a vij¤Ãnamaya÷ puru«a÷ etatsupto 'bhÆdya e«a vij¤Ãnamaya÷ puru«a÷ kvai«a tadÃbhÆt? kuta etadÃgÃt? iti yadap­cchÃma, tacch­ïÆcyamÃnam-yatrai«a etat supto 'bhÆttattadÃtasminkÃle e«Ãæ vÃgÃdÅnÃæ prÃïÃnÃæ vij¤ÃnenÃnta÷karaïagatÃbhivyaktiviÓe«avij¤Ãnena upÃdhisvabhÃvajanitena ÃdÃya vij¤Ãnaæ vÃgÃdÅnÃæ svasvavi«ayagatasÃmarthyaæ g­hÅtvÃ, ya e«o 'ntarmadhye h­daye h­dayasyÃkÃÓa÷, ya ÃkÃÓaÓabdena para eva sva Ãtmocyate, tasminsve ÃtmanyÃkÃÓe Óete svÃbhÃvike 'sÃæsÃrike / na kevala ÃkÃÓa eva, ÓrutyantarasÃmarthyÃt-"satà somya tadà sampanno bhavati"iti / liÇgopÃdhisambandhak­taæ viÓe«ÃtmasvarÆpamuts­jya aviÓe«e svÃbhÃvike Ãtmanyeva kevale vartata ityabhiprÃya÷ yadà ÓarÅrendriyÃdhyak«atÃmuts­jati, tadÃsau svÃtmani vartata iti kathamavagamyate? nÃmaprasiddhyà / kÃsau nÃmaprasiddhi÷? ityÃha-tÃni vÃgÃdervij¤ÃnÃni yadà yasminkÃle g­hïÃtyÃdatte atha tadà haitatpuru«a÷ svapiti nÃma-etannÃmÃsya puru«asya tadà prasiddhaæ bhavati / gauïamevÃsya nÃma bhavati / svamevÃtmÃnamapÅtyapigacchatÅti svapitÅtyucyate / satyaæ svapitÅtinÃmaprasiddhyà Ãtmana÷ saæsÃradharmavilak«aïaæ rÆpamavagamyate, na tvatra yuktirastÅtyÃÓaÇkyÃha-tatttra svÃpakÃle g­hÅta eva prÃïo bhavati / prÃïa iti ghrÃïendriyam, vÃgÃdiprakaraïÃt;vÃgÃdisambandhe hi sati sadupÃdhitvÃdasya saæsÃradharmitvaæ lak«yate / vÃgÃdayaÓcopasaæh­tà eva tadà tena / katham? g­hÅtà vÃgg­hÅtaæ cak«urg­hÅtaæ Órotraæ g­hÅtaæ mana÷ / tasmÃdupasaæh­te«u vÃgÃdi«u kriyÃkÃrakaphalÃtmatÃbhÃvÃtsvÃtmastha evÃtmÃbhavatÅtyavagamyate //17// nanu darÓanalak«aïÃyÃæ svapnÃvasthÃyÃæ kÃryakaraïaviyoge 'pi saæsÃradharmitvamasya d­Óyate / yathà ca jÃgarite sukhÅ du÷khÅ bandhuviyukta÷ Óocati muhyate ta;tasmÃcchokamohadharmavÃnevÃyam / nÃsya ÓokamohÃdÃya÷ sukhadu÷khÃdayaÓca kÃryakaraïasaæyogajanitabhrÃntyÃdhyÃropità iti / na m­«ÃtvÃt / _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.18 ## __________ BrhUpBh_2,1.18 sa prak­ta Ãtmà yatra yasminkÃle darÓanalak«aïayà svapnyayà svapnav­ttyà carati vartate tadà te hÃsya lokÃ÷ karmaphalÃni / ke te? tattatrotÃpi mahÃrÃja iva bhavati / so 'yaæ mahÃrÃjatvamivÃsya loka÷, na mahÃrÃjatvameva jÃgarita iva / tathà mahÃbrÃhmaïa iva, utÃpyuccÃvacamuccaæ ca devatvÃdyavacaæ ca tiryaktvÃdi, uccamivÃvacamiva ca nigacchati / m­«aiva mahÃrÃjatvÃdayo 'sya lokÃ÷, ivaÓabdaprayogÃdvyabhicÃradarÓanÃcca / tasmÃnna bandhuviyogÃdijanitaÓokamohÃdibhi÷ svapne sambadhyata eva / nanu ca yathà jÃgarite jÃgratkÃlÃvyabhicÃriïo lokÃ÷, evaæ svapne 'pi te 'sya mahÃrÃjatvÃdayo lokÃ÷ svapnakÃlabhÃvina÷ svapnakÃlÃvyabhicÃriïa ÃtmabhÆtà eva, na tvavidyÃdhyÃropità iti / nanu ca jÃgratkÃryakaraïÃtmatvaæ devatÃtmatvaæ cÃvidyÃdhyÃropitaæ na paramÃrthata iti vyatiriktavij¤ÃnamayÃtmapradarÓanena pradarÓitam / tatkathaæ d­«ÂÃntatvena svapnalokasya m­ta ivojjÅvi«yanprÃdurbhavi«yati? satyam, vij¤Ãnamaye vyatirikte kÃryakaraïadevatÃtmatvapradarÓanam avidyÃdhyÃropitam-ÓuktikÃyÃmiva rajatatvadarÓanam-ityetatsiddhyati vyatiriktÃtmÃstitvapradarÓananyÃyenaiva, na tu tadviÓuddhiparatayaiva nyÃya ukta÷;ityasannapi d­«ÂÃnto jÃgratkÃryakaraïadevatÃtmatvadarÓanalak«aïa÷ punarudbhÃvyate / sarvo hi nyÃya÷ ki¤cidviÓe«amapek«amÃïo 'punaruktibhavati / na tÃvatsvapne 'nubhÆtamahÃrÃjatvÃdayo lokà ÃtmabhÆtÃ÷;Ãtmano 'nyasya jÃgratprativimbabhÆtasya lokasya darÓanÃt / mahÃrÃja eva tÃvadvyastasuptÃsu prak­ti«u paryaÇke ÓayÃna÷ svapnÃnpaÓyannupasaæh­takaraïa÷ punarupagataprak­tiæ mabÃrÃjamivÃtmÃnaæ jÃgarita iva paÓyati yÃtrÃgataæ bhu¤jÃnamiva ca bhogÃn / na ca tasya mabÃrÃjasya paryaÇke ÓayanÃd dvitÅyo 'nya÷ prak­tyupeto vi«aye paryaÂannahani loke prasiddho 'sti, yamasau supta÷ paÓyati / na copasaæh­takaraïasya rÆpÃdimato darÓanamupapadyate / na ca dehe dehÃntarasya tattulyasya sambhavo 'sti, dehasthasyaiva hi svapnadarÓanam / nanu paryaÇke ÓayÃna÷ pathi prav­ttamÃtmÃnaæ paÓyati-na bahi÷ svapnÃnpaÓyatÅtyetadÃha-sa mahÃrÃjo jÃnapadäjanapade bhavÃnrÃjopakaraïabhÆtÃnbh­tyÃnanyÃæÓca g­hÅtvopÃdÃya sva ÃtmÅya eva jayÃdinopÃrjite janapade yathÃkÃmaæ yo ya÷ kÃmo 'sya yathÃkÃmamicchÃto yathà parivartetetyartha÷;evamevai«a vij¤Ãnamaya÷, etaditi kriyÃviÓe«aïam, prÃïÃng­hÅtvà jÃgaritasthÃnebhya upasaæh­tya sve ÓarÅre sva eva dehe na bahi÷ yathÃkÃmaæ parivartate;kÃmakarmabhyÃmudbhÃsitÃ÷ pÆrvÃnubhÆtavastusad­ÓÅrvÃsanà anubhavatÅtyartha÷ / tasmÃtsvapne m­«ÃdhyÃropità evÃtmabhÆtatvena lokà avidyamÃnà eva santa÷, tathà jÃgarite 'pi, iti pratyetavyam / tasmÃdviÓuddho 'kriyÃkÃrakaphalÃtmako vij¤Ãnamaya ityetatsiddham / yasmÃd d­Óyante dra«Âurvi«ayabhÆtÃ÷ kriyÃkÃrakaphalÃtmakÃ÷ kÃryakaraïalak«aïà lokÃ÷, tathà svapne 'pi, tasmÃdanyo 'sau d­Óyebhya÷ svapnajÃgaritalokebhyo dra«Âà vij¤Ãnamayo viÓuddha÷ //18// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.19 darÓanav­ttau svapne vÃsanÃrÃÓerd­ÓyatvÃdataddharmateti viÓuddhatÃvagatà Ãtmana÷ / tatra yathÃkÃmaæ parivartata iti kÃmavaÓÃtparivartanamuktam / dra«Âurd­ÓyasambandhaÓcÃsya svÃbhÃvika ityaÓuddhatà ÓaÇkyate;atastadviÓuddhyarthamÃha- ## __________ BrhUpBh_2,1.19 atha yadà su«upto bhavati-yadà svapnyayà carati, tadÃpyayaæ viÓuddha eva / atha punaryadà hitvà darÓanav­ttiæ svapnaæ yadà yasminkÃle su«upta÷ su«Âhu supta÷ samprasÃdaæ svÃbhÃvyena prasÅdati / kadà su«upto bhavati? yadà yasminkÃle na kasyana na ki¤canetyartha÷, veda vijÃnÃti;kasyacana và ÓabdÃde÷ sambandhi vastvantaraæ ki¤cana na vedetyadhyÃhÃryam;pÆrvaæ tu nyÃyyam, supte tu viÓe«avij¤ÃnÃbhÃvasya vivak«itatvÃt / evaæ tÃvadviÓe«avij¤ÃnÃbhÃve su«upto bhavatÅtyuktam / kena puna÷ krameïa su«upto bhavati? ityucyate-hità nÃma hità ityevaænÃmnyo nìya÷ Óirà dehasyÃnnarasavipariïÃmabhÆtÃ÷, tÃÓca dvÃsaptati÷ sahasrÃïi, dve sahasre adhike saptatiÓca sahasrÃïi tà dvÃsaptati÷ sahasrÃïi, h­dayÃt-h­dayaæ nÃma mÃæsapiï¬a÷-tasmÃnmÃæsapiï¬Ãtpuï¬arÅkÃkÃrÃt, purÅtataæ h­dayaparive«ÂanamÃcak«ate, tadupalak«itaæ ÓarÅramiha purÅtatamabhiprati«Âhanta iti ÓarÅraæ k­tsnaæ vyÃpnuvatyo 'ÓvatthaparïarÃjaya iva bahirmukhya÷ prav­ttà ityartha÷ / tatra buddheranta÷karaïasya h­dayaæ sthÃnam, tatrasthabuddhitantrÃïi cetarÃïi bÃhyÃni karaïÃni / tena buddhi÷ karmavaÓÃcchrotrÃdÅni tÃbhirnìÅbhirmatsyajÃlavatkarïaÓa«kulyÃdisthÃnebhya÷ prasÃrayati, prasÃryacÃdhiti«Âhati jÃgaritakÃle / tÃæ vij¤Ãnamayo 'bhivyaktasvÃtmacaitanyÃvabhÃsatayà vyÃpnoti / saÇkocanakÃle ca tasyà anusaÇkucita;so 'sya vij¤Ãnamayasya svÃpa÷;jÃgradvikÃsÃnubhavo bhoga÷;buddhyupÃdhisvabhÃvÃnuvidhÃyÅ hi sa÷, candrÃdipratibimba iva jalÃdyanuvidhÃyÅ / tasmÃttasyà buddherjÃgradvi«ayÃyÃstÃbhirnìÅbhi÷ pratyavasarpaïamanu pratyavas­pya purÅtati ÓarÅre Óete ti«Âhati, taptamiva lohapiï¬amaviÓe«eïa saævyÃpyÃgnivaccharÅraæ saævyÃpya vartata ityartha÷ / svÃbhÃvika eva svÃtmani vartamÃno 'pi karmÃnugatabuddhyanuv­ttitvÃtpurÅtati Óeta ityucyate / na hi su«iptikÃle ÓarÅrasambandho 'sti / "tÅrïo hi tadà sarvächokÃnh­dayasya"iti hi vak«yati / sarvasaæsÃradu÷khaviyuktà iyamavasthetyatra d­«ÂÃnta÷-sa yathà kumÃro và atyantabÃlo vÃ, mahÃrÃjo vÃtyantavaÓyaprak­tiryathoktak­t, mahÃbrÃhmaïo và atyantaparipakvavidyÃvinayasampanna÷, atighnÅm-atiÓayena du÷khaæ hantÅtyatighnÅ ÃnandasyÃvasthà sukhÃvasthà tÃæ prÃpya gatvÃ, ÓayÅtÃvati«Âheta / e«Ãæ ca kumÃrÃdÅnÃæ svabhÃvasthÃnÃæ sukaæ niratiÓyaæ prasiddhaæ loke, vikriyamÃïÃnÃæ hi te«Ãæ du÷khaæ na svabhÃvata÷;tena te«Ãæ svÃbhÃvikyavasthà d­«ÂÃntatvenopÃdÅyate prasiddhatvÃt / na te«Ãæ svÃpa evÃbhipreta÷, svÃpasya dÃr«ÂÃntikatvena vivak«itatvÃdviÓe«ÃbhÃvÃcca / viÓe«e hi sati d­«ÂÃntadÃr«ÂÃntikabheda÷ syÃt;tasmÃnna te«Ãæ svÃpo d­«ÂÃnta÷ / evameva yathÃyaæ d­«ÂÃnta÷, e«a vij¤Ãnamaya etacchayanaæ Óete iti, etacchabda÷ kriyÃviÓe«aïÃrtha÷ / evamayaæ svÃbhÃvike sve Ãtmani sarvasaæsÃradharmÃtÅto vartate svÃpakÃla iti //19// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,1.20 kvai«a tadÃbhÆdityasya praÓnasya prativacanamuktam / anena ca praÓnanirïayena vij¤Ãnamayasya svabhÃvato viÓuddhirasaæsÃritvaæ coktam / kuta etadÃgÃt? ityasya praÓnasyÃpÃkaraïÃrtha Ãrambha÷ / nanu yasmingrÃme nagare và yo bhavati so 'nyatra gacchaæstata eva grÃmÃnnagarÃdvà gacchati nÃnyata÷ / tathà sati kvai«a tadÃbhÆdityetÃvÃnevÃstu praÓna÷ / yatrÃbhÆttata evÃganamaæ prasiddhaæ syÃnnÃnyata iti kuta etadÃgÃditi praÓno nirarthaka eva / kiæ ÓrutirupÃlabhyate bhavatÃ? na / kiæ tarhi? dvitÅyasya praÓnasyÃrthÃntaraæ ÓrotumicchÃmyata Ãnarthakyaæ codayÃmi / evaæ tarhi kuta ityapÃdÃnÃrthatà na g­hyate;apÃdÃnÃrthatve hi punaruktatÃ, nÃnyÃrthatve / astu tarhi nimittÃrtha÷ praÓna÷-kuta etadÃgÃt-kinnimittamihÃgamanam? iti / na nimittÃrthatÃpi, prativacanavairÆpyÃt / ÃtmanaÓca sarvasya jagato 'gnivisphuliÇgÃdivadutpatti÷ prativacane ÓrÆyate / na hi visphuliÇgÃnÃæ vidravaïe 'gnirnimittamapÃdÃnameva tu sa÷ / tathà paramÃtmà vij¤ÃnamayasyÃtmano 'pÃdÃnatvena ÓrÆyate"asmÃdÃtmana÷"ityetasminvÃkye / tasmÃtprativacanavailomyÃtkuta iti praÓnasya nimittÃrthatà na Óakyate varïayitum / nanvapÃdÃnapak«e 'pi punaruktatÃdo«a÷ sthita eva / nai«a do«a÷, praÓnÃbhyÃm Ãtmani kriyÃkÃrakaphalÃtmatÃpohasya vivak«itatvÃt / iha hi vidyÃvidyÃvi«ayÃvupanyastau / "ÃtmetyevopÃsÅta" "ÃtmÃnamevÃvet" "ÃtmÃnameva lokamupÃsÅta"iti vidyÃvi«aya÷ / tathà avidyÃvi«ayaÓca pÃÇktaæ karma tatphalaæ cÃnnatrayaæ nÃmarÆpakarmÃtmakamiti / tatrÃvidyÃvi«aye vaktavyaæ sarvamuktam / vidyÃvi«ayastvÃtmà kevala upanyasto na nirïÅta÷ / tannirïayÃya ca 'brahma te bravÃïi'iti prakrÃntaæ 'j¤apayi«yÃmi'iti ca / atastadbrahma vidyÃvi«ayabhÆtaæ j¤Ãpayitavyaæ yÃthÃtmyata÷ / tasya ca yÃthÃtmyaæ kriyÃkÃrakaphalabhedaÓÆnyamatyantaviÓuddhamadvaitamityetadvivak«itam / atastadanurÆpau praÓnÃvutthÃpyete Órutyà 'kvai«a tadÃbhÆt' 'kuta etadÃgÃt'iti / tatra yatra bhavati tadadhikaraïaæ yadbhavati tadadhikartavyam, yatoÓcÃdhikaraïÃdhikartavyayorbhedo d­«Âo loke / tathà yata Ãgacchati tadapÃdÃnaæ ya Ãgacchati sa kartà tasmÃdanyo d­«Âa÷ / tathà Ãtmà kvÃpyabhÆdanyasminnanya÷ kutaÓcidÃgÃdanyasmÃdanya÷ kenacidbhinnena sÃdhanÃntareïetyevaæ lokavatprÃptà buddhi÷ / sà prativacanena nivartayitavyeti / nÃyamÃtmà anyo 'nyatrÃbhÆdanyo và anyasmÃdÃgata÷ sÃdhanÃntaraæ và Ãtmanyasti / kiæ tarhi? svÃtmanyevÃbhÆt 'svam (ÃtmÃnam) apÅto bhavati' 'satà somya tadà sampanno bhavati' 'prÃj¤enÃtmanà sampari«vakta÷' / 'para Ãtmani samprati«Âhate'ityÃdiÓrutibhya÷ / ata eva nÃnyo 'nyasmÃdÃgacchati / tacchrutyaiva pradarÓyate 'asmÃdÃtmana÷'iti / Ãtmavyatirekeïa vastvantarÃbhÃvÃt / nanvasti prÃïÃdyÃtmavyatiriktaæ vastvantaram / na, prÃïÃdestata eva ni«patte÷ / tatkatham? ityucyate, tatra d­«ÂÃnta÷- ## __________ BrhUpBh_2,1.20 sa yathà loka ÆrïanÃbhi÷ / ÆrïanÃbhirlÆtÃkÅÂa eka eva prasiddha÷ sansvÃtmÃpravibhaktena tantunoccaredudgacchet / na cÃsti tasyodgamane svato 'tiriktaæ kÃrakÃntaram / yathà caikarÆpÃdekasmÃdagne÷ Órudrà alpà visphuliÇgÃsruÂayo 'gnyavayavà vyuccaranti vividhaæ nÃnà voccaranti / yathemau d­«ÂÃntau kÃrakabhedÃbhÃve 'pi prav­ttiæ darÓayata÷, prÃkprav­tteÓca svabhÃvata ekatvam, evamevÃsmÃdÃtmano vij¤Ãnamayasya prÃkpratibodhÃdyatsvarÆpaæ tasmÃdityartha÷ / sarve prÃïà vÃgÃdaya÷, sarve lokà bhÆrÃdaya÷, sarvÃïi karmaphalÃni, sarve devÃ÷ prÃïalokÃdhi«ÂhÃtÃro 'gnyÃdaya÷, sarvÃïi bhÆtÃni brahmÃdistambaparyantÃni prÃïijÃtÃni, sarva eta ÃtmÃna ityasminpÃÂha upÃdhisamparkajanitaprabudhyamÃnaviÓe«ÃtmÃna ityartha÷, vyuccaranti / yasmÃdÃtmana÷ sthÃvarajabhgamaæ jagadidamagnivisphuliÇgavad vyuccaratyaniÓam, yasminneva ca pralÅyate jalabudbudavat, yadÃtmakaæ ca vartate sthitikÃle, tasyÃsyÃtmano brahmaïa÷, upani«ad;upa samÅpaæ nigamayatÅtyabhidhÃyaka÷ Óabda upani«adityucatyate, ÓÃsraprÃmÃïyÃdetacchabdagato viÓe«o 'vasÅyata upanigamayit­tvaæ nÃma / kÃsÃvupani«adityÃha-satyasya satyamiti / sà hi sarvatra copani«adalaukikÃrthatvÃd durvij¤eyÃrthÃ, iti tadarthamÃca«Âe-prÃïà vai satyaæ te«Ãme«a satyamiti / etasyaiva vÃkyasya vyÃkhyÃnÃyottaraæ brÃhmaïadvayaæ bhavi«yati / bhavatu tÃvadupani«advyÃkhyÃnÃyottaraæ brÃhmaïadvayam, tasyopani«adityuktam, tatra na jÃnÅma÷ kiæ prak­tasyÃtmano vij¤Ãnamayasya pÃïipe«aïotthitasya saæsÃriïa÷ ÓabdÃdibhuja iyamupani«adÃhosvidasaæsÃriïa÷ kasyacit? ki¤cÃta÷? yadi saæsÃriïastadà saæsÃryeva vij¤eya÷, tadvij¤ÃnÃdeva sarvaprÃpti÷ / sa eva brahmaÓabdavÃcyastadvidyaiva brahmavidyeti / atha asaæsÃriïa÷, tadà tadvi«ayà vidyà brahmavidyà / tasmÃcca brahmavij¤ÃnÃtsarvabhÃvÃpatti÷ / sarvametacchÃsraprÃmÃïyÃdbhavi«yati / kintvasminpak«e"ÃtmetyevopÃsÅta" "ÃtmÃnamevÃvedahaæ brahmÃsmi"iti parabrahmaikatvapratipÃdikÃ÷ Órutaya÷ kupyeran, saæsÃriïaÓcÃnyasyÃbhÃve upadeÓÃnarthakyÃt / yata evaæ paï¬itÃnÃmapyetanmahÃmohasthÃnam anuktaprativacanapraÓnavi«ayam; ato yathÃÓakti brahmavidyÃpratipÃdakavÃkye«u brahma vijij¤ÃsÆnÃæ buddhivyutpÃdanÃya vicÃrayi«yÃma÷ / na tÃvadasaæsÃrÅ para÷, pÃïipe«aïapratibodhitÃcchabdÃdibhujo 'vasthÃntaraviÓi«ÂÃdutpattiÓrute÷ / na praÓÃsitÃÓanÃyÃdivarjita÷ paro vidyate, kasmÃt? yasmÃt 'brahma j¤apayi«yÃmi' iti pratij¤Ãya suptaæ puru«aæ pÃïipe«aæ bodhayitvà tasyaiva svapnadvÃreïa su«uptyÃkhyamavasthÃntaramunnÅya tasmÃdevÃtmana÷ su«uptyavasthÃviÓi«ÂÃd agnivisphuliÇgorïanÃbhid­«ÂÃntÃbhyÃmutpattiæ darÓayati Óruti÷"evamevÃsmÃt"ityÃdinà / na cÃnyo jagadutpattikÃraïamantarÃle Óruto 'sti, vij¤Ãnamayasyaiva hi prakaraïam / samÃnaprakaraïe ca Órutyantare kau«ÅtakinÃmÃdityÃdipuru«Ãnprastutya"sa hovÃca yo vai bÃlÃka ete«Ãæ puru«ÃïÃæ kartà yasya vaitatkarma sa vai veditavya÷"iti prabuddhasyaiva vij¤Ãnamayasya veditavyatÃæ darÓayati, nÃrthÃntarasya / tathà ca"Ãtmanastu kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavati"ityuktvÃ, ya evÃtmà priya÷ prasiddhastasyaiva dra«ÂavyaÓrotavyamantavyanididhyÃsitavyatÃæ darÓayati / tathà ca vidyopanyÃsakÃle"ÃtmetyevopÃsÅta" "tadetatpreya÷ putrÃtpreyo vittÃt" "tadÃtmÃnamevÃvedahaæ brahmÃsmi"ityevamÃdivÃkyÃnÃmÃnulomyaæ syÃtparÃbhÃve / vak«yati ca -"ÃtmÃnaæ cedvijÃnÅyÃdayamasmÅti pÆru«a÷"iti / sarvavedÃnte«u ca pratyagÃtmavedyataiva pradarÓyate 'hamiti, na bahirvedyatà ÓabdÃdivatpradarÓyate 'sau brahmeti / tathà kau«ÅtakinÃmeva"na vÃcaæ vijij¤ÃsÅta vaktÃraæ vidyÃt"ityÃdinà vÃgÃdikaraïairvyÃv­ttasya kartureva veditavyatÃæ darÓayati / avasthÃntaraviÓi«Âo 'saæsÃrÅti cet-athÃpi syÃdyo jÃgarite ÓabdÃdibhugvij¤Ãnamaya÷, sa eva su«uptÃkhyamavasthÃntaraæ gato 'saæsÃrÅ para÷ praÓÃsità anya÷ syÃditi cenna, ad­«ÂatvÃt / na hyevandharmaka÷ padÃrtho d­«Âo 'nyatra vainÃÓikasiddhÃntÃt / na hi loke gausti«Âhan gacchanvà gaurbhavati, ÓayÃnastvaÓvÃdijÃtyantaramiti / nyÃyÃcca-yaddharmako ya÷ padÃrdha÷ pramÃïenÃvagato bhavati, sa deÓakÃlÃvasthÃntare«vapi taddharmaka eva bhavati / sa cettaddharmakatvaæ vyabhicarati, sarva÷ pramÃïavyavahÃro lupyeta / tathà ca nyÃyavida÷ sÃÇkhyamÅmÃæsakÃdayo 'saæsÃriïo 'bhÃvaæ yuktiÓatai÷ pratipÃdayanti / saæsÃriïo 'pi jagadutpattisthitilayakriyÃkart­tvavij¤ÃnasyÃbhÃvÃd ayuktamiti cet-yanmahatà prapa¤cena sthÃpitaæ bhavatÃ, ÓabdÃdibhuksaæsÃryevÃvasthÃntaraviÓi«Âo jagata iha karteti-tadasat; yato jagadutpattisthitilayakriyÃkart­tvavij¤ÃnaÓaktisÃdhanÃbhÃva÷ sarvalokapratyak«a÷ saæsÃriïa÷ / sa kathamasmadÃdi÷ saæsÃrÅ manasÃpi cintayitumaÓakyaæ p­thivyÃdivinyÃsaviÓi«Âaæ jagannirminuyÃt? ato 'yuktamiti cenna, ÓÃsrÃt; ÓÃsraæ saæsÃriïa÷"evamevÃsmÃdÃtmana÷"iti jagadutpattyÃdi darÓayati / tasmÃtsarvaæ Óraddheyamiti syÃdayameka÷ pak«a÷ / "ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit" "yo 'ÓanÃyÃpipÃse atyeti" "asaÇgo na hi sajjate" "etasya và ak«arasya praÓÃsane" "ya÷ sarve«u bhÆte«u ti«ÂhannantaryÃmyam­ta÷" "sa yastÃnpuru«ÃnniruhyÃtyakrÃmat" "sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃ" "e«a seturvidharaïa÷" "sarvasya vaÓÅ sarvasyeÓÃna÷" "ya ÃtmÃpahatapÃpmà vijaro vim­tyu÷" "tattejo 's­jata" "Ãtmà và idameka evÃgra ÃsÅt" "na lipyate lokadu÷khena bÃhya÷"ityÃdiÓrutiÓatebhya÷ / sm­teÓca"ahaæ sarvasya prabhavo matta÷ sarvaæ pravartate"iti paro 'styasaæsÃrÅ / Órutism­tinyÃyebhyaÓca / sa ca kÃraïaæ jagata÷ / nan"vevamevÃsmÃdÃtmana"iti saæsÃriïa evotpattiæ / darÓayatÅtyuktam / na / "ya e«o 'ntarh­daya ÃkÃÓa"iti parasya prak­tatvÃdasmÃdÃtmana iti yukta÷ parasyaiva parÃmarÓa÷ / "kvai«a tadÃbhÆdi"tyasya praÓnasya prativacanatvenÃ'kÃÓaÓabdavÃcya÷ para Ãtmokto"ya e«o 'ntarh­daya ÃkÃÓastasmi¤cheta"iti / "satà somya tadà sampanno bhavatya" "harahargacchantya etaæ brahmalokaæ na vidanti" "prÃj¤enÃ'tmanà sampari«vakta÷" "para Ãtmani saæprati«Âhate"ityÃdiÓrutibhya ÃkÃÓaÓabda÷ para Ãtmeti niÓcÅyate / "daharo 'sminnantarÃkÃÓa"iti prastutya tasminnevÃ'tmaÓabdaprayogÃcca / prakuta eva para Ãtmà / tasmÃdyuktameva asmÃdÃtmana iti paramÃtmana eva s­«Âiriti / saæsÃriïa÷ s­«ÂisthitisaæhÃraj¤ÃnasÃmarthyÃbhÃvaæ cÃvotÃma / atra ca"ÃtmetyevopÃsÅta" "ÃtmÃnamevÃvedahaæ brahmÃsmÅ"ti brahmavidyà prastutà / brahmavi«aya¤ca brahmavij¤Ãnamiti / "brahma te bravÃïÅ"ti"brahma j¤apayi«yÃmÅ"ti prÃrabdham / tatredÃnÅmasaæsÃri brahma jagata÷ kÃraïamaÓanÃyÃdyatÅtaæ nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvaæ tadviparÅtaÓca saæsÃrÅ tasmÃdahaæ brahmÃsmÅti na g­hïÅyÃt / paraæ hi devamÅÓÃnaæ nik­«Âa÷ saæsÃryÃtmatvena smarankathaæ na do«abhÃksyÃt / tasmÃnnÃhaæ brahmÃsmÅti yuktam / tasmÃtpu«podakäjalistutinamaskÃrabalyupahÃrasvÃdhyÃyadhyÃnayogÃdibhirÃr irÃdhayi«eta / ÃrÃdhanena viditvà sarveÓit­ brahma bhavati / na punarasaæsÃri brahma saæsÃryÃtmatvena cintayedagnimiva ÓÅtatvenÃ'kÃÓamiva mÆrtimatvena / brahmÃtmatvapratipÃdakamapi ÓÃsramarthavÃdo bhavi«yati / sarvatarkaÓÃsralokanyÃyaiÓcaivamavirodha÷ syÃt / na, mantrabrÃhmaïavÃdebhyastasyaiva praveÓa ÓravaïÃt / "puraÓcakra"iti prak­tya"pura÷ puru«a ÃviÓadi"ti"rÆpaæ rÆpaæ pratirÆpo babhÆva tadasya rÆpaæ praticak«aïÃya" "sarvÃïi rÆpÃïi vicitya dhoro nÃmÃni k­tvÃbhivadanyadÃste"iti sarvaÓÃkhÃsu sahasraÓo mantravÃdÃ÷ s­«ÂikarturevÃsaæsÃriïa÷ ÓarÅrapraveÓaæ darÓayanti / tathà brÃhmaïavÃdÃ÷ / "tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat" "sa etameva sÅmÃnaæ vidÃryaitayà dvÃrà prÃpadyata" "seyaæ devatemÃstisatro devatà anena jÅvenÃ'tmanÃnupraviÓya" "e«a sarve«u bhÆte«u gƬhÃtmà na prakÃÓate"ityÃdyÃ÷ / sarvaÓruti«u ca brahmaïyÃtmaÓabdaprayogÃdÃtmaÓabdasya ca pratyagÃtmÃbhidhÃyakatvÃt"e«a sarvabhÆtÃntarÃtmÃ"iti ca Órute÷ paramÃtmavyatirekeïa saæsÃriïo 'bhÃvÃt"ekamevÃdvitÅyam" "brahmaivedam" "Ãtmaivedam"ityÃdiÓrutibhyo yuktamevÃhaæ brahmÃsmÅtyavadhÃrayitum / yadaivaæ sthita÷ ÓÃsrÃrthastadà paramÃtmana÷ saæsaritvam / tathà ca sati ÓÃsrÃnarthakyamasaæsÃritve copadeÓÃnarthakyaæ spa«Âo do«a÷ prÃpta÷ / yadi tÃvatparamÃtmà sarvabhÆtÃntarÃtmà sarvaÓarÅrasamparkajanitadu÷khÃnyanubhavatÅti spa«Âaæ parasya saæsÃritvaæ prÃptam / tathà ca parasyÃsaæsÃritvapratipÃdikÃ÷ Órutaya÷ kupyeransm­tayaÓca sarve ca nyÃyÃ÷ / atha katha¤citprÃïiÓarÅrasambandhajairdu÷khairna sambadhyata iti Óakyaæ pratipÃdayituæ paramÃtmana÷ sÃdhyaparihÃryÃbhÃvÃdupadeÓÃnarthakyado«o na Óakyate nivÃrayitum / atra kecitparihÃramÃcak«ate / paramÃtmà na sÃk«ÃdbhÆte«vanupravi«Âa÷ svena rÆpeïa / kiæ tarhi vikÃrabhÃvamÃpanno vij¤ÃnÃtmatvaæ pratipede / sa ca vij¤ÃnÃtmà parasmÃdanyo 'nanyaÓca / yenÃnyastena saæsÃritvasambandhÅ yenÃnanyastenÃhaæ brahmetyavadhÃraïÃrha÷ / evaæ sarvamaviruddhaæ bhavi«yatÅti / tatra vij¤ÃnÃtmano vikÃrapak«e età gataya÷-p­thivÅdravyavadane-kadravyasamÃhÃrasya sÃvayavasya paramÃtmana ekadeÓavipariïÃmo vij¤ÃnÃtmà ghaÂÃdivat / pÆrvasaæsthÃnÃvasthasya và parasyaikadeÓo vikriyate keÓo«arÃdivat, sarva eva và para÷ pariïametk«ÅrÃdivat / tatra samÃnajÃtÅyÃnekadravyasamÆhasya kaÓciddravyaviÓe«o vij¤ÃnÃtmatvaæ pratipadyate yadÃ, tadà samÃnajÃtÅyatvÃdekatvamupacaritameva na tu paramÃrthata÷ / tathà ca sati siddhÃntavirodha÷ / atha nityÃyutasiddhÃvayavÃnugato 'vayavÅ para ÃtmÃ, tasya tadavasthasyaikadeÓo vij¤ÃnÃtmà saæsÃrÅ-tadÃpi sarvÃvayavÃnugatatvÃdavayavina evÃvayavagato do«o guïo veti, vij¤ÃnÃtmana÷ saæsÃritvado«eïa para evÃtmà sambadhyata iti, iyamapyani«Âà kalpanà / k«ÅravatsarvapariïÃmapak«e sarvaÓrutism­tikopa÷, sa cÃni«Âa÷ / "ni«kalaæ ni«kriyaæ ÓÃntam" "divyo hyamÆrta÷ puru«a÷ sabÃhyÃbhyantaro hyaja÷" "ÃkÃÓavatsarvagataÓca nitya÷" "sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃjaro 'maro 'm­ta÷" "na jÃyate mriyate và kadÃcit" "avyakto 'yam"ityÃdiÓrutism­tinyÃyaviruddhà ete sarve pak«Ã÷ / acalasya paramÃtmana ekadeÓapak«e vij¤ÃnÃtmana÷ karmaphalavaddeÓasaæsaraïÃnupapatti÷, parasya và saæsÃritvam-ityuktam / parasyaikadeÓo 'gnivisphuliÇgavatsphuÂito vij¤ÃnÃtmà saæsaratÅti cet-tathÃpi parasyÃvayavasphuÂanena k«ataprÃpti÷, tatsaæsaraïe ca paramÃtmana÷ pradeÓÃntarÃvayavavyÆhe chidratÃprÃpti÷, avraïatvavÃkyavirodhaÓca / ÃtmÃvayavabhÆtasya vij¤ÃnÃtmana÷ saæsaraïe paramÃtmaÓÆnyapradeÓÃbhÃvÃdavayavÃntaranodanavyÆhanÃbhyÃæ h­dayaÓÆleneva paramÃtmano du÷khitvaprÃpti÷ / agnivisphuliÇgÃdid­«ÂÃntaÓruterna do«a iti cet? na, Óruterj¤ÃpakatvÃt;na ÓÃsraæ padÃrthÃnanyathà kartuæ prav­ttam / kiæ tarhi? yathÃbhÆtÃnÃmaj¤ÃtÃnÃæ j¤Ãpane / ki¤cÃta÷? Ó­ïu-ato yadbhavati, yathÃbhÆtà mÆrtÃmÆrtÃdipadÃrthadharmà loke prasiddhÃ÷ / tadd­«ÂÃntopÃdÃnena tadavirodhyeva vastvantaraæ j¤Ãpayituæ prav­ttaæ ÓÃsraæ na laukikavastuvirodhaj¤ÃpanÃya laukikavastuvirodhaj¤ÃpanÃya laukikameva d­«ÂÃntamupÃdatte / upÃdÅyamÃno 'pi d­«ÂÃnto 'narthaka÷ syÃddÃr«ÂÃntikÃsaÇgate÷ / na hyÃgni÷ ÓÅta Ãdityo na tapatÅti và d­«ÂÃntaÓatenÃpi pratipÃdayituæ Óakyam, pramÃïÃntareïÃnyathÃdhigatatvÃdvastuna÷ / na ca pramÃïaæ pramÃïÃntareïa virudhyate, pramÃïÃntarÃvi«ayameva hi pramÃïÃntaraæ j¤Ãpayati / na ca laukikapadapadÃrthÃÓrayaïavyatirekeïÃgamena Óakyamaj¤Ãtaæ vastvantaramavagamayitum / tasmÃtprasiddhanyÃyamanusaratà na Óakyà paramÃtmana÷ sÃvayavÃæÓÃæÓitvakalpanà paramÃrthata÷ pratipÃdayitum / "k«udrà visphuliÇgÃ÷" "mamaivÃæÓa÷"iti ca ÓrÆyate smaryate ceti cenna, ekatvapratyayÃrthaparatvÃt / agnerhi visphuliÇgo 'gnireva ityekatvapratyayÃrhe d­«Âo loke; tathà cÃæÓoæ'ÓinaikatvapratyayÃrha÷; tatraivaæ sati vij¤ÃnÃtmana÷ paramÃtmavikÃrÃæÓatvavÃcakÃ÷ ÓabdÃ÷ paramÃtmavikÃrÃæÓatvavÃcakÃ÷ ÓabdÃ÷ paramÃtmaikatvapratyayÃdhitsava÷ / upakramopasaæhÃrÃbhyÃæ ca-sarvÃsu hyupani«atsu pÆrvamekatvaæ pratij¤Ãya, d­«ÂÃntairhetubhiÓca paramÃtmano vikÃrÃæÓÃditvaæ jagata÷ pratipÃdya, punarekatvamupasaæharati; tadyathehaiva tÃvat"idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ"iti pratij¤Ãya, utpattisthitilayahetud­«ÂÃntairvikÃravikÃritvÃdyekatvapratyayahetÆnprati pÃdya"anantaramabÃhyam" "ayamÃtmà brahma"ityupasaæhari«yati / tasmÃdupakramopasaæhari«yati / tasmÃdupakramopasaæhÃrÃbhyÃmayamartho niÓcÅyate paramÃtmaikatvapratyayadra¬himna utpattisthitilayapratipÃdakÃni vÃkyÃnÅti / anyathà vÃkyabhedaprasaÇgÃcca-sarvopani«atsu hi vij¤ÃnÃtmana÷ paramÃtmanaikatvapratyayo vidhÅyata ityavipratipatti÷ sarve«Ãmupani«advÃdinÃm / tadvidhyekavÃkyayoge ca sambhavatyutpattyÃdivÃkyÃnÃæ na pramÃïamasti;phalÃntaraæ ca kalpayitavyaæ syÃt;tasmÃdutpattyÃdiÓrutaya ÃtmaikatvapratipÃdanaparÃ÷ / atra ca sampradÃyavida ÃkhyÃyikÃæ sampracak«ate-kaÓcitkila rÃjapitro jÃtamÃtra eva mÃtÃpit­bhyÃmapaviddho vyÃdhag­he saævardhita÷, so 'mu«ya vaæÓyatÃmajÃnanvyÃdhajÃtipratyayo vyÃdhajÃtikarmÃïyevÃnuvartate; na rÃjÃsmÅti rÃjajÃtikarmÃïyanuvartate / yadà puna÷ kaÓcitparamakÃruïiko rÃjaputrasya rÃjaÓrÅprÃptiyogyatÃæ jÃnannamu«ya putratÃæ bodhayati-"na tvaæ vyÃdho 'mu«ya rÃj¤a÷ putra÷, katha¤cidvyÃdhag­hamanupravi«Âa÷"iti-sa evaæ bodhitastyaktvà vyÃdhajÃtipratyayakarmÃïi pit­paitÃmahÅmÃtmana÷ padavÅmanuvartate rÃjÃhamasmÅti / tathà kilÃyaæ parasmÃdagnivisphuliÇgÃdivattajjÃtireva vibhakta iha dehendriyÃdigahane pravi«Âo 'saæsÃrÅ san dehendriyÃdisaæsÃradharmamanuvartate-"dehendriyasaÇghÃto 'smi k­Óa÷ sthÆla÷ sukhÅ du÷khÅ"iti paramÃtmatÃmajÃnannÃtmana÷ / na tvametadÃtmaka÷ parameva brahmÃsyasaæsÃrÅti pratibodhita ÃcÃryeïa hitvai«aïÃtrayÃnuv­ttiæ brahmaivÃsmÅti pratipadyate / atra rÃjaputrasya rÃjapratyayavadbrahmapratyayo d­¬hÅbhavati-visphuliÇgava deva tvaæ parasmÃdbrahmaïo bhra«Âa ityukte visphuliÇgasya prÃgagnerbhraæÓÃdagnyekatvadarÓanÃt / tasmÃdekatvapratyayadÃr¬hyÃya suvarïamaïilohÃgnivisphuliÇgad­«ÂÃntÃ÷, notpattyÃdibhedapratipÃdanaparÃ÷ / saindhavadhanavatpraj¤aptyekarasanairantaryÃvadhÃraïÃt"ekadhaivÃnudra«Âavyam"iti ca / yadi ca brahmaïaÓcitrapaÂavad v­k«asamudrÃdivaccotpattyÃdyanekadharmavicitratà vijigrÃhayi«itÃ, ekarasaæ saindhavaghanavadanantaramabÃhyamiti nopasamahari«yat,"ekadhaivÃnudra«Âavyam"iti ca na prÃyok«yata-"ya iha nÃneva paÓyati"iti nindÃvacanaæ ca / tasmÃdekarÆpaikatvapratyayadÃr¬hyÃyaiva sarvavedÃnte«ÆtpattisthitilayÃdikalpanÃ, na tatpratyayakaraïÃya / na ca niravayavasya paramÃtmano 'saæsÃriïa÷ saæsÃryekadeÓakalpanÃnyÃyyÃ, svato 'deÓatvÃtparamÃtmana÷ / adeÓasya parasya ekadeÓasaæsÃritvakalpanÃyÃæ para eva saæsÃrÅti kalpitaæ bhavet / atha paropÃdhik­ta ekadeÓa÷ parasya, ghaÂakarakÃdyÃkÃÓavat;na tadà tatra vivekinÃæ paramÃtmaikadeÓa÷ p­thaksaævyavahÃrabhÃgiti buddhirutpadyate / avivekinÃæ vivekinÃæ copacarità buddhird­«Âeti cet? na;avivekinÃæ mithyÃbuddhitvÃt, vivekinÃæ ca saævyavahÃramÃtrÃlambanÃrthatvÃt-yathà k­«ïo raktaÓcÃkÃÓa iti vivekinÃmapi kadÃcitk­«ïatà raktatà ca ÃkÃÓasya saævyavahÃramÃtrÃlambanÃrthatvaæ pratipadyata iti, na paramÃrthata÷ k­«ïo rakto và ÃkÃÓo bhavitumarhati / ato na paï¬itairbrahmasvarÆpapratipattivi«aye brahmaïoæ'ÓÃæÓyekadeÓaikadeÓivikÃravikÃritvakalpanà kÃryÃ, sarvakalpanÃpanayanÃrthasÃraparatvÃtsarvopani«adÃm / ato hitvà sarvakalpanÃmÃkÃÓasyeva nirviÓe«atà pratipattavyÃ-"ÃkÃÓavatsarvagataÓca nitya÷" "na lipyate lokadu÷khena bÃhya÷"ityÃdiÓrutiÓatebhya÷; nÃtmÃnaæ brahmavilak«aïaæ kalpayet-u«ïÃtmaka ivÃgnau ÓÅtaikadeÓam, prakÃÓÃtmake và savitari tamekadeÓam-sarvakalpanÃpanayanÃrthasÃraparatvÃtsarvopani«adÃm / tasmÃnnÃmarÆpopÃdhinimittà eva ÃtmanyasaæsÃradharmiïi sarve vyavahÃrÃ÷;"rÆpaæ rÆpaæ pratirÆpo babhÆva" "sarvÃïi rÆpÃïi vicitya dhÅro nÃmÃni k­tvÃbhivadanyadÃste"ityevamÃdimantravarïebhya÷ / na svata Ãtmana÷ saæsÃritvam, alaktakÃdyupÃdhisaæyogajanitaraktasphaÂikÃdibuddhivadbhrÃntameva, na paramÃrthata÷ / "dhyÃyatÅva lelÃyatÅva" "na vardhate karmaïà no kanÅyÃn" "na lipyate karmaïà pÃpakena" "samaæ sarve«u bhÆte«u ti«Âhantam" "Óuni caiva ÓvapÃke ca"ityÃdiÓrutism­tinyÃyebhya÷ paramÃtmano 'saæsÃritaiva / ata ekadeÓo vikÃra÷ Óaktirvà vij¤ÃnÃtmà anyo veti vikalpayituæ niravayavatvÃbhyupagame viÓe«ato na Óakyate / aæÓÃdiÓrutism­tivÃdÃÓcaikatvÃrthÃ÷, na tu bhedapratipÃdakÃ÷, vivak«itÃrthaikavÃkyayogÃt-ityavocÃma / sarvopani«adÃæ paramÃtmaikatvaj¤Ãpanaparatve atha kimarthaæ tatpratikÆlor'tho vij¤ÃnÃtmabheda÷ parikalpyata iti? karmakÃï¬aprÃmÃïyavirodhaparihÃrÃyetyekeca karmapratipÃdakÃni hi vÃkyÃni anekakriyÃkÃrakaphalabhokt­kartrÃÓrayÃïi, vij¤ÃnÃtmabhedÃbhÃve hyasaæsÃriïa eva paramÃtmana ekatve kathami«ÂaphalÃsu kriyÃsu pravartayeyu÷? ani«ÂaphalÃbhyo và kriyÃbhyo nivartayeyu÷? kasya và baddhasya mok«Ãyopani«adÃrabhyeta? api ca paramÃtmaikatvÃvÃdipak«e kathaæ paramÃtmaikatvopadeÓa÷? kathaæ và tadupadeÓagrahaïaphalam? baddhasya hi bandhanÃÓÃyopadeÓastadabhÃva upani«acchÃsraæ nirvi«ayameva / evaæ tarhi upani«advÃdipak«asya karmakÃï¬avÃdipak«eïa codyaparihÃrayo÷ samÃna÷ panthÃ÷-yena bhedÃbhÃve karmakÃï¬aæ nirÃlambanamÃtmÃnaæ na labhte prÃmÃïyaæ prati tathopani«adapi / evaæ tarhi yasya prÃmÃïye svÃrthavidhÃto nÃsti, tasyaiva karmakÃï¬asyÃstu prÃmÃïyam;upani«adÃæ tu prÃmÃïyakalpanÃyÃæ svÃrthavighÃto bhavediti mà bhÆtprÃmÃïyam / na hi karmakÃï¬aæ pramÃïaæ sadapramÃïaæ bhavitumarhati;na hi pradÅpa÷ prakÃÓyaæ prakÃÓayati, na prakÃÓayati ceti / pratyak«ÃdipramÃïaviprati«edhÃcca-na kevalamupani«ado brahmaikatvaæ pratipÃdayantya÷ svÃrthavighÃtaæ karmakÃï¬aprÃmÃïyavighÃtaæ ca kurvanti;pratyak«ÃdiniÓcitabhedapratipattyarthapramÃïaiÓca virudhyante / tasmÃdaprÃmÃïyamevopani«adÃm;anyÃrthatà vÃstu;na tveva brahmaikatvapratipattyarthatà / na;uktottaratvÃt / pramÃïasya hi pramÃïatvamapramÃïatvaæ và pramotpÃdanÃnutpÃdananimitm, anyathà cetstambhÃdÅnÃæ prÃmÃïyaprasaÇgÃcchabdÃdau prameye / ki¤cÃta÷? yadi tÃvadupani«ado brahmaikatvapratipattipramÃæ kurvanti, kathamapramÃïaæ bhaveyu÷? sa bhavÃnevaæ vadanvaktavya÷-upani«atprÃmÃïyaprati«edhÃrthaæ bhavato vÃkyamupani«atprÃmÃïyaprati«edhaæ kiæ na karotyevÃgnirvà rÆpaprakÃÓam? atha karoti / yadi karoti bhavatu tadà prati«edhÃrthaæ pramÃïaæ bhavadvÃkyam, agniÓca rÆpaprakÃÓako bhavet;prati«edhavÃkyaprÃmÃïye bhavatyevopani«adÃæ prÃmÃïyam / atra bhavanto bruvantu ka÷ parihÃra iti? nanvatra pratyatrà madÃvÃkya upani«atprÃmÃïyaprati«edhÃrthapratipattiragnau ca rÆpaprakÃÓanapratipatti÷ pramà / kastarhi bhavata÷ pradve«o brahmaikatvapratyaye pramÃæ pratyak«aæ kurvatÅ«Æpani«atsÆpalabhyamÃnÃsu prati«edhÃnupapatte÷ / ÓokamohÃdiniv­ttiÓca pratyak«aæ phalaæ brahmaikatvapratipattipÃramparyajanitamityavocÃma / tasmÃduktottaratvÃdupani«adaæ pratyaprÃmÃïyaÓaÇkà tÃvannÃsti / yaccoktaæ svÃrthavighÃtakaratvÃdaprÃmÃïyamiti, tadapi na, tadarthapratipatterbÃdhakÃbhÃvÃt / na hi upani«adbhya÷-brahmaikamevÃdvitÅyam, naiva ca-iti pratipattirasti;yathÃgniru«ïa÷ ÓÅtaÓcetyasmÃdvÃkyÃdviruddhÃrthadvayapratipatti÷ / abhyupagamya caitadavocÃma;na tu vÃkyaprÃmÃïyasamaya e«anyÃya÷-yadutaikasya vÃkyasyÃnekÃrthatvam / sati cÃnekÃrthatve, svÃrthaÓca syÃt, tadvighÃtak­cca viruddho 'nyor'tha÷ / na tvetat-vÃkyapramÃïakÃnÃæ viruddhamaviruddhaæ ca, evaæ vÃkyam, anekamarthaæ pratipÃdayatÅtye«a samaya÷;arthaikatvÃdvyekavÃkyatà / na ca kÃnicidupani«advÃkyÃni brahmaikatvaprati«edhaæ kurvanti / yattu, laukikaæ vÃkyam-agniru«ïa÷ ÓÅtaÓceti, na tatraikavÃkyatÃ, tadekadeÓasya pramÃïÃntaravi«ayÃnuvÃditvÃt / agni÷ ÓÅta ityetadekaæ vÃkyam;agniru«ïa iti tu pramÃïÃntarÃnubhavasmÃrakam, na tu svayamarthÃvabodhakam / ato nÃgni÷ ÓÅta ityanenaikavÃkyatÃ, pramÃïÃntarÃnubhavasmÃraïenaivopak«ÅïatvÃt / yattu viruddhÃrthapratipÃdakamidaæ vÃkyamiti manyate, tacchÅto«ïapadÃbhyÃm agnipadasÃmÃnÃdhikaraïyaprayoganimittà bhrÃnti÷;na tvevaikasya vÃkyasyÃnekÃrthatvaæ laukikasya vaidikasya và / yaccoktaæ karmakÃï¬aprÃmÃïyavighÃtak­dupani«advÃkyamiti, tanna; anyÃrthatvÃt / brahmaikatvapratipÃdanaparà hyupani«ado ne«ÂÃrthaprÃptau sÃdhanopadeÓaæ tasminvà puru«aniyogaæ vÃrayanti, anekÃrthatvÃnupapattereva / na ca karmakÃï¬avÃkyÃnÃæ svÃrthe pramà notpadyate / asÃdhÃraïe cetsvÃrthe pramÃmutpÃdayati vÃkyam, kuto 'nyena virodha÷ syÃt? brahmaikatve nirvi«ayatvÃtpramÃnotpadyata eveti cet? na, pratyak«atvÃtpramÃyÃ÷ / "darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajeta" "brÃhmaïo na hantavya÷"ityevamÃdivÃkyebhya÷ pratyak«Ã pramà jÃyamÃnÃ; 'sà naiva bhavi«yati, yadyupani«ado brahmaikatvaæ bodhayi«yanti' ityanumÃnam; na cÃnumÃnaæ pratyak«avirodhe prÃmÃïyaæ labhate; tasmÃdasadevaitadgÅyate-pramaiva notpadyata iti / api ca yathÃprÃptasyaiva avidyÃpratyupasthÃpitasya kriyÃkÃrakaphalasyÃÓrayaïena i«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃropÃyasÃmÃnye prav­ttasya tadviÓe«amajÃnata÷ tadÃcak«Ãïà Óruti÷ kriyÃkÃrakaphalabhedasya lokaprasiddhasya satyatÃmasatyatÃæ và nÃca«Âe na ca vÃrayati, i«ÂÃni«ÂaphalaprÃptiparihÃropÃyavidhiparatvÃt / yathà kÃmye«u prav­ttà Óruti÷ kÃmÃnÃæ mithyÃj¤Ãnaprabhavatve satyapi yathÃprÃptÃneva kÃmÃnupÃdÃya tatsÃdhanÃnyeva vidhatte, na tu kÃmÃnÃæ mithyÃj¤ÃnaprabhavatvÃdanartharÆpatvaæ ceti na vidadhÃti / tathà nityÃgnihotrÃdiÓÃsramapi mithyÃj¤Ãnaprabhavaæ kriyÃkÃrakabhedaæ yathÃprÃptamevÃdÃya i«ÂaviÓe«aprÃptimani«ÂaviÓe«aparihÃraæ và kimapi prayojanaæ paÓyadagnihotrÃdÅni karmÃïi vidhatte / nÃvidyÃgocarÃsadvastuvi«ayamiti na pravartate yathà kÃmye«u / na ca puru«Ã na pravarterannavidyÃvanta÷, d­«ÂatvÃdyathà kÃmina÷ / vidyÃvatÃmeva karmÃdhikÃra iti cet? na, brahmaikatvavidyÃyÃæ karmÃdhikÃravirodhasyoktatvÃt / etena brahmaikatve nirvi«ayatvÃdupadeÓena tadgrahaïaphalÃbhÃvado«aparihÃra ukto veditavya÷ / puru«ecchÃrÃgÃdivaicitryÃcca-anekà hi puru«ÃïamicchÃ÷, rÃgÃdayaÓca do«Ã vicitrÃ÷;tataÓca bÃhyavi«ayarÃgÃdyapah­tacetaso na ÓÃsraæ nivartayituæ Óaktam;nÃpi svabhÃvato bÃhyavi«ayaviraktacetaso vi«aye«u pravartayituæ Óaktam;kintu ÓÃsrÃdetÃvadeva bhavati-idami«ÂasÃdhanamidamani«ÂasÃdhanamiti sÃdhyasÃdhanasambandhaviÓe«Ãbhivyakti÷-pradÅpÃdivattamasi rÆpÃdij¤Ãnam / na tu ÓÃsraæ bh­tyÃniva balÃnnivartayati niyojayati vÃ;d­Óyante hi puru«Ã rÃgÃdigauravÃcchÃsramapyatikrÃmanta÷ / tasmÃt puru«amativaicitryamapek«ya sÃdhyasÃdhanasambandhaviÓe«ÃnanekadhopadiÓati / tatra puru«Ã÷ svayameva yathÃruci sÃdhanaviÓe«e«u pravartante, ÓÃsraæ tu savit­pradÅpÃdivadudÃsta eva / tathà kasyacitparo 'pi puru«Ãrtho 'puru«ÃrthavadavabhÃsate; yasya yathÃvabhÃsa÷, sa tathÃrÆpaæ puru«Ãrthaæ paÓyati; tadanurÆpÃïi sÃdhanÃnyupÃditsate / tathà cÃrthavÃdo 'pi-"trayÃ÷ prÃjÃpatyÃ÷ prajÃpatau pitari brahmacaryamÆ«u÷"ityÃdi÷ / tasmÃnna brahmaikatvaæ j¤Ãpayi«yanto vedÃntà vidhiÓÃsrasya bÃdhakÃ÷ / na ca vidhiÓÃsrametÃvatà nirvi«ayaæ syÃt / nÃpyuktakÃrakÃdibhedaæ vidhiÓÃsramupani«adÃæ brahmaikatvaæ prati prÃmÃïyaæ nivartayati / svavi«ayaÓÆrÃïi hi pramÃïÃni, ÓrotrÃdivat / tatra paï¬itaæmanyÃ÷ kecitsvacittavaÓÃtsarvaæ pramÃïamitaretaraviruddhaæ manyante, tachà pratyak«Ãdivirodhamapi codayanti brahmaikatve-ÓabdÃdaya÷ kila ÓrotrÃdivi«ayà bhinnÃ÷ pratyak«ata upalabhyante, brahmaikatvaæ bruvatÃæ pratyak«avirodha÷ syÃt; tathà ÓrotrÃdibhi÷ ÓabdÃdyupalabdhÃra÷ kartÃraÓca dharmÃdharmayo÷ pratiÓarÅraæ bhinnà anumÅyante saæsÃriïa÷; tatra brahmaikatvaæ bruvatÃmanumÃnavirodhaÓca / tathà ca Ãgamavirodhaæ vadanti-"grÃmakÃmo yajeta" "paÓukÃmo yajeta" "svargakÃmo yajeta"ityevamÃdivÃkyebhyo grÃmapaÓusvargÃdikÃmÃstatsÃdhanÃdyanu«ÂhÃtÃraÓca bhinnà avagamyante / atrocyate-te tu kutarkadÆ«itÃnta÷karaïà brÃhmaïÃdivarïÃpasadà anukampanÅyà ÃgamÃrthavicchinnasampradÃyabuddhaya iti / katham? ÓrotrÃdidvÃrai÷ ÓabdÃdibhi÷ pratyak«ata upalabhyamÃnairbrahmaïa ekatvaæ virudhyata iti vadanto vaktavyÃ÷-kiæ ÓabdÃdÅnÃæ bhedenÃkÃÓaikatvaæ virudhyata iti;atha na viruddhyate, na tarhi pratyak«avirodha÷ / yaccoktaæ pratiÓarÅraæ ÓabdÃdyupalabdhÃro dharmÃdharmayoÓca kartÃro bhinnà anumÅyante, tathà ca brahmaikatve 'numÃnavirodha iti;bhinnà kairanumÅyanta iti pra«ÂavyÃ÷;atha yadi brÆyu÷-sarvairasmÃbhiranumÃnakuÓalairiti-ke yÆyamanumÃnakuÓalà ityevaæ p­«ÂÃnÃæ kimuttaram / ÓarÅrendriyamana Ãtmasu ca pratyekamanumÃnakauÓalapratyÃkhyÃne, ÓarÅrendriyamana÷sÃdhanà ÃtmÃno vayamanumÃnakuÓalÃ÷, anekakÃrakasÃdhyatvÃtkriyÃïÃmiti cet? evaæ tarhyanumÃnakauÓalebhavatÃmanekatvaprasaÇga÷; anekakÃrakasÃdhyà hi kriyeti bhavadbhirevÃbhyupagatam / tatrÃnumÃnaæ ca kriyÃ; sà ÓarÅrendriyamana ÃtmasÃdhanai÷ kÃrakairÃtmakart­kà nirvartyata ityetatpratij¤Ãtam / tatra vayamanumÃnakuÓalà ityevaæ vadadbhi÷-ÓarÅrendriyamana÷sÃdhanà ÃtmÃna÷ pratyekaæ vayamaneka ityabhyupagataæ syÃt / aho anumÃnakauÓalaæ darÓitamapucchaÓ­ÇgaistÃrkikabalÅvardai÷ / yo hyÃtmÃnameva na jÃnÃti sa kathaæ mƬhastadgataæ và jÃnÅyÃt? tatra kimanuminoti? kena và liÇgena? na hyÃtmana÷ svato bhedapratipÃdakaæ ki¤cilliÇgamasti, yena liÇgenÃtmabhedaæ sÃdhayet; yÃni liÇgÃnyÃtmabhedasÃdhanÃya nÃmarÆpavantyupanyasyanti, tÃni nÃmarÆpagatÃnyupÃdhaya evÃtmano ghaÂakarakÃpavarakabhÆcchidrÃïÅvÃkÃÓasya / yadÃkÃÓasya bhedaliÇgaæ paÓyati, tadÃtmano 'pi bhedaliÇgaæ labheta sa÷; na hyÃtmana÷ parato 'pi viÓe«amabhyupagacchadbhistÃrkikaÓatairapi bhedaliÇgamÃtmano darÓayituæ Óakyate; svatastu dÆrÃdapanÅtameva, avi«ayatvÃdÃtmana÷ / yadyatpara ÃtmadharmatvenÃbhyupagacchati, tasya tasya nÃmarÆpÃbhyÃæ cÃtmano 'nyatvÃbhyupagamÃt,"ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahità te yadantarà tadbrahma"iti Órute÷"nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi"iti ca / utpattipralayÃtmake hi nÃmarÆpe, tadvilak«aïaæ ca brahma-ato 'numÃnasyaivÃvi«ayatvÃtkuto 'numÃnavirodha÷? etenÃgamavirodha÷ pratyukta÷ / yaduktaæ brahmaikatve yasmà upadeÓa÷, yasya copadeÓagrahaïaphalam, tadabhÃvÃdekatvopadeÓÃnarthakyamiti, tadapi na, anekakÃrakasÃdhyatvÃtkriyÃïÃæ kaÓcodyo bhavati / ekasminbrahmaïi nirupÃdhike nopadeÓa÷, nopade«ÂÃ, na copadeÓagrahaïaphalam; tasmÃdupani«adÃæ cÃnarthakyamityetadabhyupagatameva / athÃnekakÃrakavi«ayÃnarthakyaæ codyate-na, svato / ¤abhyupagamavirodhÃdÃtmavÃdinÃm / tasmÃttÃrkikacÃÂabhaÂarÃjÃpraveÓyam abhayaæ durgamidamalpabuddhyagamyaæ ÓÃsraguruprasÃdarahitaiÓca,"kastaæ madÃmadaæ devaæ madanyo j¤Ãtumarhati" "devairatrÃpi vicikitsitaæ purÃ" "nai«Ã tarkeïa matirÃpaneyÃ"-varaprasÃdalabhyatvaÓrutism­tivÃdebhyaÓca;"tadejati tannaijati taddÆre tadvantike"ityÃdiviruddhadharmasamavÃyitvaprakÃÓakamantravarïebhyaÓca / gÅtÃsu ca-"matsthÃni sarvabhÆtÃni"ityÃdi / tasmÃtparabrahmavyatirekeïa saæsÃrÅ nÃma nÃnyadvastvantaramasti / tasmÃtsu«ÂhÆcyate"brahma và idamagra ÃsÅt tadÃtmÃnamevÃved ahaæ brahmÃsmi" "nÃnyadato 'sti dra«Â­ nÃnyadato 'sti Órot­"ityÃdiÓrutiÓatebhya÷ / tasmÃtparasyaiva brahmaïa÷"satyasya satyam"nÃmopani«atparà //20// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,2.1 'brahma j¤apayi«yÃmi'iti prastutam;tatra yato jagajjÃtaæ yanmayaæ yasmiæÓca lÅyate tadekaæ brahmeti j¤Ãpitam / kimÃtmakaæ punastajjagajjÃyate, lÅyate ca? pa¤cabhÆtÃtmakam;bhÆtÃni ca nÃmarÆpÃtmakÃni;nÃmarÆpe satyamiti hyuktam;tasya satyasya pa¤cabhÆtÃtmakasya satyaæ brahma / kathaæ punarbhÆtÃni satyamiti mÆrtÃmÆrtabrÃhmaïam / mÆrtÃmÆrtabhÆtÃtmakatvÃtkÃryakaraïÃtmakÃni bhÆtÃni prÃïà api satyam / te«Ãæ kÃryakaraïÃtmakÃnÃæ bhÆtÃnÃæ satyatvanirdidhÃrayi«ayà brÃhmaïadvayamÃrabhyate saivopani«advyÃkhyà / kÃryakaraïasatyatvÃvadhÃraïadvÃreïa hi satyasya satyaæ brahmÃvadhÃryate / atroktam 'prÃïà vai satyaæ te«Ãme«a satyam'iti / tatra ke prÃïÃ÷? kiyatyo và prÃïavi«ayà upani«ada÷? kÃ÷? iti ca brahmopani«atprasaÇgena karaïÃnÃæ prÃïÃnÃæ svarÆpamavadhÃrayati-pathigatakÆpÃrÃmÃdyavadhÃraïavat / ## __________ BrhUpBh_2,2.1 yo ha vai ÓiÓuæ sÃdhÃnaæ sapratyÃdhÃnaæ sasthÆïaæ sadÃmaæ veda, tasyedaæ phalam; kiæ tat? sapta saptasaækhyÃkÃn ha dvi«ato dve«akartÌn bhrÃt­vyÃn / bhrÃt­vyà hi dvividhà bhavanti, dvi«anto 'dvi«antaÓca, tatra dvi«anto ye bhrÃt­vyÃstÃn dvi«ato bhrÃt­vyÃnavaruïaddhi; sapta ye ÓÅr«aïyÃ÷ prÃïà vi«ayopalabdhidvÃrÃïi tatprabhavà vi«ayarÃgÃ÷ sahajatvÃd bhrÃt­vyÃ÷ / te hyasya svÃtmasthÃæ d­«Âiæ vi«ayavi«ayÃæ kurvanti, tena te dve«ÂÃro bhrÃt­vyÃ÷ / pratyagÃtmek«aïaprati«edhakaratvÃt / kÃÂhake coktam-"paräci khÃni vyat­ïatsvayambhÆstasmÃtparÃÇpaÓyati nÃntarÃtman"ityÃdi / tatra ya÷ ÓiÓvÃdÅnveda, te«Ãæ yÃthÃtmyamavadhÃrayati, sa etÃn bhrÃt­vyÃnavaruïaddhyapÃv­ïoti vinÃÓayati / tasmai phalaÓravaïenÃbhimukhÅbhÆtÃyÃha-ayaæ vÃva ÓiÓu÷ / ko 'sau? yo 'yaæ madhyama÷ prÃïa÷, ÓarÅramadhye ya÷ prÃïo liÇgÃtmÃ, ya÷ pa¤cadhà ÓarÅramÃvi«Âa÷-b­hanpÃï¬aravÃsa÷ soma rÃjannityukta÷, yasminvÃÇmana÷ prabh­tÅni karaïÃni vi«aktÃni-pa¬vÅÓaÓaÇkunidarÓanÃt; sa e«a ÓiÓuriva, vi«aye«vitarakaraïavadapaÂutvÃt; ÓiÓuæ sÃdhÃnamityuktam / kiæ punastasya ÓiÓorvatsasthÃnÅyasya karaïÃtmana ÃdhÃnam? tasyedameva ÓarÅramÃdhÃnaæ kÃryÃtmakam-ÃdhÅyate 'sminnityÃdhÃnam; tasya hi ÓiÓo÷ prÃïasyedaæ ÓarÅramadhi«ÂhÃnam, asminhi karaïÃnyadhi«ÂhitÃni labdhÃtmakÃnyupalabdhidvÃrÃïi bhavanti, na tu prÃïamÃtre vi«aktÃni / tathà hi darÓitamajÃtaÓatruïÃ-upasaæh­te«u karaïe«u vij¤Ãnamayo nopalabhyate, ÓarÅradeÓavyƬhe«u tu karaïe«u vij¤Ãnamaya upalabhamÃna upalabhyate-tacca darÓitaæ pÃïipe«apratibodhanena / idaæ pratyÃdhÃnaæ Óira÷; pradeÓaviÓe«e«u-prati pratyÃdhÅyata iti pratyÃdhÃnam / prÃïa÷ sthÆïà annapÃnajanitÃÓakti÷-prÃïo balamiti paryÃya÷ / balÃva«Âambho hi prÃïo 'smi¤charÅre-"sa yatrÃyamÃtmÃbalyaæ nyetya saæmohamiva"iti darÓanÃt / yathà vatsa÷ sthÆïÃva«Âambha evaæ ÓarÅrapak«apÃtÅ vÃyu÷ prÃïa÷ sthÆïeti kecit / annaæ dÃma-annaæ hi bhuktaæ tredhà pariïamate;ya;sthÆla÷ pariïÃma÷, sa etaddvayaæ bhÆtvà imÃmapyeti-mÆtraæ ca purÅ«aæ ca / yo madhyamo rasa÷ sa raso lohitÃdikrameïa svakÃryaæ ÓarÅraæ sÃptadhÃtukamupacinoti;svayonyannÃgame hi ÓarÅramupacÅyate 'nnamayatvÃt;viparyaye 'pak«Åyate patati;yastvaïi«Âho rasa÷-am­tam ÆrkprabhÃva÷-iti ca kathyate, sa nÃbherÆrdhvaæ h­dayadeÓamÃgatya, h­dayÃdvipras­te«u dvÃsaptatinìÅsahasre«vanupraviÓya yattatkaraïasaÇghÃtarÆpaæ liÇgaæ ÓiÓusa¤j¤akam, tasya ÓarÅre sthitikÃraïaæ bhavati balamupajanayatsthÆïÃkhyam;tenÃnnamubhayata÷ pÃÓavatsadÃmavat prÃïaÓarÅrayornibandhanaæ bhavati //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,2.2 idÃnÅæ tasyaiva ÓiÓo÷ pratyÃdhÃna Ƭhasya cak«u«i kÃÓcanopani«ada ucyante- ## __________ BrhUpBh_2,2.2 tametÃ÷ saptÃk«itaya upati«Âhantetaæ karaïÃtmakaæ prÃmaæ ÓarÅre 'nnabandhanaæ cak«u«yƬhametà vak«yamÃïÃ÷ sapta saptasaÇkhyÃkà ak«itayo 'k«itihetutvÃdupati«Âhante / yadyapi mantrakaraïe ti«ÂhatirupapÆrva ÃtmanepadÅ bhavati, ihÃpi sapta devatÃbhidhÃnÃni mantrasthÃnÅyÃni karaïÃni;ti«Âhaterato 'trÃpyÃtmanepadaæ na viruddham / kÃstà ak«itaya÷? ityucyante-tattatra yà imÃ÷ prasiddhÃ÷, ak«annak«aïi lohinyo lohità rÃjayo rekhÃ÷, tÃbhirdvÃrabhÆtÃbhirenaæ madhyamaæ prÃïaæ rudro 'nvÃyatto 'nugata÷; atha yà ak«annak«aïyÃpo dhÆmÃdisaæyogenÃbhivyajyamÃnÃ÷, tÃbhiradbhirdvÃrabhÆtÃbhi÷ parjanyo devatÃtmÃnvÃyatto / ¤anugata upati«Âhata ityartha÷ / sa cÃnnabhÆto 'k«iti÷ prÃïasya;"parjanye var«atyÃnandina÷ prÃïà bhavanti"iti ÓrutyantarÃt / yà kanÅnakà d­kchaktistayà kanÅnakayà dvÃreïÃdityo madhyamaæ prÃïamupati«Âhate;yatk­«ïaæ cak«u«i tenainamagnirupati«Âhate;yacchuklaæ cak«u«i tenendra÷;adharayà vartanyà pak«maïainaæ p­thivyanvÃyattÃ, adharatvasÃmÃnyÃt; etÃ÷ saptÃnnabhÆtÃ÷ prÃïasya santatamupati«Âhante-ityevaæ yo veda, tasyaitatphalam-nÃsyÃnnaæ k«Åyate, ya evaæ veda //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,2.3 ## __________ BrhUpBh_2,2.3 tattatraitasminnarthe e«a Óloko mantro bhavati-arvÃgbilaÓcamasa ityÃdi÷ / tatra mantrÃrthamÃca«Âe Óruti÷-arvÃgbilaÓcamasa ityÃdi÷ / tatra mantrÃrthamÃca«Âe Óruti÷-arvÃgbilaÓcamasa Ærdhvabudhna iti / ka÷ punarasÃvarvÃgbilaÓcamasa Ærdhvabudhna÷? idaæ tat Óira÷, camasÃkÃraæ hi tat / katham? e«a hyarvÃgbilo mukhasya bilarÆpatvÃt, Óiraso budhnÃkÃratvÃdÆrdhvabudhna÷ / tasminyaÓo nihitaæ viÓvarÆpamiti-yathà somaÓcamase, evaæ tasmi¤chirasi viÓvarÆpaæ nÃnÃrÆpaæ nihitaæ sthitaæ bhavati / kiæ punastad yaÓa÷? prÃïà vai yaÓo viÓvarÆpam-prÃïÃ÷ ÓrotrÃdayo vÃyavaÓca maruta÷ saptadhà te«u pras­tà yaÓa÷-ityetadÃha mantra÷, ÓabdÃdij¤ÃnahetutvÃt / tasyÃsata ­«aya÷ sapta tÅra iti-prÃïÃ÷ parispandÃtmakÃ÷, ta eva ca ­«aya÷, prÃïÃvetadÃha mantra÷ / vÃga«ÂamÅ brahmaïà saævidÃneti-brahmaïà saævÃdaæ kurvatÅ a«ÂamÅ bhavati;taddhetumÃha-vÃgghya«ÂamÅ brahmaïà saævitta iti //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,2.4 ke punastasya camasasya tÅra Ãsata ­«aya iti / ## __________ BrhUpBh_2,2.4 imÃveva gotamabharadvÃjau karïau-ayameva gotamo 'yaæ bharadvÃjo dak«iïaÓcottaraÓca, viparyayeïa và / tathà cak«u«Å upadiÓannuvÃca-imÃveva viÓvÃmitrajamadagnÅ dak«iïaæ viÓvÃmitra uttaraæ jamadagnirviparyayeïa và / imÃveva vasi«ÂhakaÓyapau-nÃsike upadiÓannuvÃca;dak«iïa÷ puÂo bhavati vasi«Âha÷, uttara÷ kaÓyapa÷ pÆrvavat / vÃgevÃtri÷, adanakriyÃyogÃtsaptama÷;vÃcà hyannamadyate tasmÃdattirha vai prasiddhaæ nÃmaitat-att­tvÃdattiriti, attireva san yadatrirityucyate parok«eïa / sarvasyaitasyÃnnajÃtasya prÃïasyÃtrinirvacanavij¤ÃnÃdattà bhavati / attaiva bhavati nÃmu«minnannena puna÷ pratipadyata ityetaduktaæ bhavati-sarvamasyÃnnaæ bhavatÅti / ya evametadyathoktaæ prÃïayÃthÃtmyaæ veda, sa evaæ madhyama÷ prÃïo bhÆtvà ÃdhÃnapratyÃdhÃnagato bhoktaiva bhavati, na bhojyam, bhojyÃd vyÃvartata ityartha÷ //4// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,3.1 tatra prÃïà vai satyamityuktam / yÃ÷ prÃïÃnÃmupani«ada÷, tà brahmopani«atprasaÇgena vyÃkhyÃtÃ÷-ete te prÃïà iti cacha te kimÃtmakÃ÷? kathaæ và te«Ãæ satyatvam? iti ca vaktavyamiti pa¤cabhÆtÃnÃæ satyÃnÃæ kÃryakaraïÃtmakÃnÃæ svarÆpÃvadhÃraïÃrthamidaæ brÃhmaïamÃrabhyate-yadupÃdhiviÓe«ÃpanayadvÃreïa 'neti neti'iti brahmaïa÷ satattvaæ nirdidhÃrayi«itam / ## __________ BrhUpBh_2,3.1 tatra dvirÆpaæ brahma pa¤cabhÆtajanitakÃryakaraïasambaddhaæ mÆrtÃmÆrtÃkhyaæ martyÃm­tasvabhÃvaæ tajjanitavÃsanÃrÆpaæ ca sarva¤j¤aæ sarvaÓakti sopÃkhyaæ bhavati / kriyÃkÃrakaphalÃtmakaæ ca sarvavyavahÃrÃspadam / tadeva brahma vigatasarvopÃdhiviÓe«aæ samyagdarÓanavi«ayam ajamajaramam­tamabhayam, vÃÇmanasayorapyavi«ayamadvaitatvÃt 'neti neti'iti nirdiÓyate / tatra yadapohadvÃreïa 'neti neti'iti nirdiÓyate brahma, te ete dve vÃva-vÃvaÓabdo 'vadhÃraïÃrtha÷-dve evetyartha÷-brahmaïa÷ paramÃtmano rÆpe-rÆpyate yÃbhyÃmarÆpaæ paraæ brahma avidyÃdhyÃropyamÃïÃbhyÃm / ke te dve? mÆrtaæ caiva mÆrtameva ca / tathÃmÆrtaæ cÃmÆrtameva cetyartha÷ / antarïÅtasvÃtmaviÓe«aïe mÆrtÃmÆrte dve evetyavadhÃryete / kÃni punastÃni viÓe«aïÃni mÆrtÃmÆrtayo÷? ityucyante-martyaæ ca martyaæ maraïadharmi, am­taæ ca tadviparÅtam, sthitaæ ca-paricchinnaæ gatipÆrvakaæ yatsthÃsnu, yacca-yÃtÅti yat-vyÃpi-aparicchinnaæ sthitaviparÅtam, sacca-sadityanyebhyo viÓe«yamÃïÃsÃdhÃraïadharmaviÓe«avat, tyacca-tadviparÅtam 'tyat'ityeva sarvadà parok«ÃbhidhÃnÃrham //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,3.2 tatra catu«ÂayaviÓe«aïaviÓi«Âaæ mÆrtaæ tathà amÆrtaæ ca / tatra kÃni mÆrtaviÓe«aïÃni? kÃni cetarÃïi? iti vibhajyate / ## __________ BrhUpBh_2,3.2 tadetanmÆrtaæ mÆrcchitÃvayavam itaretarÃnupravi«ÂÃvayavaæ ghanaæ saæhatamityartha÷ / kiæ tat? yadanyat;kasmÃdanyat? vÃyoÓcÃntarik«Ãcca bhÆtadvayÃt-pariÓe«Ãt p­thivyÃdibhÆtatrayam / etanmartyam-yadetanmÆrtÃkhyaæ bhÆtatrayamidaæ martyaæ maraïadharmi;kasmÃt? yasmÃtsthitametat;paricchinnaæ hyarthÃntareïa samprayujyamÃnaæ virudhyate-yathà ghaÂa÷ stambhakuï¬yÃdinÃ;tathà mÆrtaæ sthitaæ paricchinnam arthÃntarasambandhi tator'thÃntaravirodhÃnmartyam;etatsadviÓe«ya mÃïÃsÃdhÃraïadharmavat, tasmÃddhi paricchinnam, paricchinnatvÃnmartyam ato mÆrtam;mÆrtatvÃdvà martyam, martyatvÃtsthitam, sthitatvÃtsat / ato 'nyonyÃvyabhicÃrÃccaturïÃæ dharmÃïÃæ yathe«Âaæ viÓe«aïaviÓe«yabhÃvo hetuhetumadbhÃvaÓca darÓayitavya÷ / sarvathÃpi tu bhÆtatrayaæ catu«ÂayaviÓe«aïaviÓi«Âaæ mÆrtaæ rÆpaæ brahmaïa÷ / tatra caturïÃmekasming­hÅte viÓe«aïe itaradg­hÅtameva viÓe«aïamityÃha-tasyaitasya mÆrtasya, etasya martyasya, etasya sthitasya, etasya sata÷-catu«ÂayaviÓe«aïasya bhÆtatrayasyetyartha÷, e«a rasa÷ sÃra ityartha÷ / trayÃïÃæ hi bhÆtÃnÃæ sÃri«Âha÷ savitÃ;etatsÃrÃïi trÅïi bhÆtÃni, yata etatk­tavibhajyamÃnarÆpaviÓe«aïÃni bhavanti;Ãdhidaivikasya kÃryasyaitadrÆpam-yatsavità yadetanmaï¬alaæ tapati;sato bhÆtatrayasya hi yasmÃde«a rasa ityetad g­hyate / mÆrto hye«a savità tapati, sÃri«ÂhaÓca / yattvÃdhidaivikaæ karaïaæ maï¬alasyÃbhyantaram, tadvak«yÃma÷ //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,3.3 ## __________ BrhUpBh_2,3.3 athÃmÆrtam-athÃdhunÃmÆrtamucyate / vÃyuÓcÃntarik«aæ ca yatpariÓe«itaæ bhÆtadvayam-etadam­tam, amÆrtatvÃt;asthitam, ato 'virudhyamÃnaæ kenacit, am­tamamaraïadharmi / etadyatsthitaviparÅtam, vyÃpi, aparicchinnam, yasmÃt 'yat'etad anyebhyo 'pravibhajyamÃnaviÓe«am, atastyat, 'tyat'iti parok«ÃbhidhÃnÃrhameva-pÆrvavat / tasyaitasyÃmÆrtasya tasyÃm­tasyaitasya yata etasya tyasya catu«ÂayaviÓe«aïasyÃmÆrtasyai«a rasa÷;ko 'sau? ya e«a etasminmaï¬ale puru«a÷-karaïÃtmako hiraïyagarbha÷ prÃïa ityabhidhÅyate ya÷, sa e«o 'mÆrtasya bhÆtadvayasya rasa÷ pÆrvavatsÃri«Âha÷ / etatpuru«asÃraæ cÃmÆrtaæ bhÆtadvayamhairaïyagarbhaliÇgÃrambhÃya hi bhÆtadvayÃbhivyaktiravyÃk­tÃt / tasmÃttadarthyÃttatsÃraæ bhÆtadvayam / tyasya hye«a rasa÷-yasmÃdyo maï¬alastha÷ puru«o maï¬alavanna g­hyate sÃraÓca bhÆtadvayasya, tasmÃdasti maï¬alasthasya puru«asya bhÆtadvayasya ca sÃdharmyam, tasmÃdyuktaæ prasiddhavadvetÆpÃdÃnam-tyasya hye«a rasa iti / rasa÷ kÃraïaæ hiraïyagarbhavij¤ÃnÃtmà cetana iti kecit / tatra ca kila hiraïyagarbhavij¤ÃnÃtmana÷ karma vÃyvantarik«ayo÷ prayokt­, tatkarma vÃyvantarik«ÃdhÃraæ sadanye«Ãæ bhÆtÃnÃæ prayokt­ bhavati;tena svakarmaïà vÃyvantarik«ayo÷ prayokteti tayo rasa÷ kÃraïamucyata iti / tanna, mÆrtarasenÃtulyatvÃt / mÆrtasya tu bhÆtatrayasya raso mÆrtameva maï¬alaæ d­«Âaæ bhÆtatrayasya raso mÆrtameva maï¬alaæ d­«Âaæ bhÆtatrayasamÃnajÃtÅyam, na cetana÷;tathÃmÆrtayorapi bhÆtayostatsamÃnajÃtÅyenaivÃmÆrtasena yuktaæ bhavitum;vÃkyaprav­ttestulyatvÃt;yathà hi mÆrtÃmÆrte catu«ÂayadharmavatÅ vibhajyete, tathà rasarasavatorapi mÆrtÃmÆrtayostulyenaiva nyÃyena yukto vibhÃga÷, na tvardhavaiÓasam / mÆrtarase 'pi maï¬alopÃdhiÓcetano vivak«yata iti cet? atyalpamidamucyate, sarvatraiva tu mÆrtÃmÆrtayorbrahmarÆpeïa vivak«itatvÃt / puru«aÓabdo 'cetane 'nupapanna iti cet! na, pak«apucchÃdiviÓi«Âasyaiva liÇgasya puru«aÓabdadarÓanÃt / "na và itthaæ santa÷ Óak«yÃma÷ prajÃ÷ prajanayitumimÃnsapta puru«Ãnekaæ puru«aæ karavÃmeti ta etÃnsapta puru«Ãnekaæ puru«amakurvan"ityÃdau annarasamayÃdi«u ca Órutyantare puru«aÓabdaprayogÃt / ityadhidaivatamityuktopasaæhÃro 'dhyÃtmavibhÃgoktyartha÷ //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,3.4 ## __________ BrhUpBh_2,3.4 athÃdhunÃdhyÃtmaæ mÆrtÃmÆrtayorvibhÃga ucyate-kiæ tanmÆrtam? idameva, kiæ cedam? yadanyatprÃïÃccavÃyoryaÓcÃyamantarabhyantare ÃtmannÃtmanyÃkÃÓa÷ khaæ ÓarÅrasthaÓca ya÷ prÃïa etad dvayaæ varjayitvà yadanyaccharÅrÃrambhakaæ bhÆtatrayam, etanmartyamityÃdi samÃnamanyatpÆrveïa / etasya sato hye«a rasa÷-yaccak«uriti; ÃdhyÃtmikasya ÓarÅrÃrambhakasya kÃryasyai«a rasa÷ sÃra÷; tena hi sÃreïa sÃravadidaæ ÓarÅraæ samastaæ yathÃdhidaivatamÃdityamaï¬alena / prÃthamyÃcca-cak«u«Å eva prathame sambhavata÷ sambhavata iti / "tejo raso niranartatÃgni÷"iti liÇgÃt; taijasaæ hi cak«u÷; etatsÃram; taijasaæ hi cak«u÷; etatsÃram ÃdhyÃtmikaæ bhÆtatrayam; sato hye«a rasa iti mÆrtatvasÃratve hetvartha÷ //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,3.5 ## __________ BrhUpBh_2,3.5 athÃdhunÃmÆrtamucyate / yatpariÓe«itaæ bhÆtadvayaæ prÃïaÓca yaÓcÃyamantarÃtmannÃkÃÓa÷, etadamÆrtam / anyatpÆrvavat / etasya tyasyai«a rasa÷ sÃra÷, yo 'yaæ dak«iïe 'k«anpuru«a÷-dak«iïe 'k«anniti viÓe«agrahaïam, ÓÃstrapratyak«atvÃt;liÇgasya hi dak«iïe 'k«ïi viÓe«ato 'dhi«ÂhÃt­tvaæ ÓÃsatrasya pratyak«aæ sarvaÓruti«u tathà prayogadarÓanÃt / tyasya hye«a rasa iti pÆrvavadviÓe«ato 'grahaïÃdamÆrtatvasÃratve eva hetvartha÷ //5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,3.6 brahmaïaïa upÃdhibhÆtayormÆrtÃmÆrtayo÷ kÃryakaraïavibhÃgena adhyÃtmÃdhidaivatayorvibhÃgo vyÃkhyÃta÷ satyaÓabdavÃcyayo÷ / athedÃnÅm- ## __________ BrhUpBh_2,3.6 tasya haitasya puru«asya karaïÃtmano liÇgasya rÆpaæ vak«yÃmo vÃsanÃmayaæ mÆrtÃmÆrtavÃsanÃvij¤Ãnamayasaæyogajanitaæ vicitraæ paÂabhitticitravanmÃyendrajÃlam­gat­«ïikopamaæ sarvavyÃmohÃspadametÃvanmÃtrameva Ãtmeti vij¤ÃnavÃdino vainÃÓikà yatra bhrÃntÃ÷, etadeva vÃsanÃrÆpaæ paÂarÆpavadÃtmano dravyasya guïa iti naiyÃyikà vaiÓe«ikÃÓca sampratipannÃ÷, idamÃtmÃrthaæ triguïaæ svatantraæ pradhÃnÃÓrayaæ puru«Ãrthena hetunà pravartata iti sÃÇkhyÃ÷ / aupani«adaæmanyà api kecitprakriyÃæ racayanti-mÆrtÃmÆrtarÃÓireka÷, paramÃtmarÃÓiruttama÷, tÃbhyÃmanyo 'yaæ madhyama÷ kila t­tÅya÷ kartrà bhoktrÃvij¤Ãnamayena ajÃtaÓatrupratibodhitena saha vidyÃkarmapÆrvapraj¤ÃsamudÃya÷;prayoktà karmarÃÓi÷, prayojya÷ pÆrvokto mÆrtÃmÆrtabhÆtarÃÓi÷ sÃdhanaæ ceti / tatra ca tÃrkikai÷ saha sandhiæ kurvanti / liÇgÃÓrayaÓcai«a karmarÃÓirityuktvà punastatasrasyanta÷ sÃÇkhyatvabhayÃt, sarva÷ karmarÃÓi÷-pu«pÃÓraya iva gandha÷ pu«paviyoge 'pi puÂatailÃÓrayo bhavati, tadvat-liÇgaviyoge 'pi paramÃtmaikadeÓamÃÓrayati, sa paramÃtmaikadeÓa÷ kilÃnyata Ãgatena guïena karmaïà saguïo bhavati nirguïo 'pi san, sa kartà bhoktà badhyate mucyate ca vij¤ÃnÃtmà - iti vaiÓe«ikacittamapyanusaranti;sa ca karmarÃÓirbhÆtarÃÓerÃgantuka÷, svato nirguïa eva paramÃtmaikadeÓatvÃt;svata utthità avidyà anÃgantukÃpyÆ«aravadanÃtmadharma÷-ityanayà kalpanayà sÃÇkhyacittamanuvartante / sarvametattÃrkikai÷ saha sÃma¤jasyakalpanayà ramaïÅyaæ paÓyanti, lopani«atsiddhÃntaæ sarvanyÃyavirodhaæ ca paÓyanti;katham? uktà eva tÃvatsÃva yavatve paramÃtmana÷ saæsÃritvasavraïatvakarmaphaladeÓasaæsÃritvasavraïatvakarmaphaladeÓasaæsaraïÃnupapattyÃdayo do«Ã÷;nityabhede ca vij¤ÃnÃtmana÷ pareïaikatvÃnupapatti÷ / liÇgameveti cetparamÃtmana upacaritadeÓatvena kalpitaæ ghaÂakarakabhÆchidrÃkÃÓÃdivat, tathà liÇgaviyoge 'pi paramÃtmadeÓÃÓrayaïaæ vÃsanÃyÃ÷ / avidyÃyëca svata utthÃnam Æ«aravat-ityÃdikalpanÃnupapannaiva / na ca vÃsya deÓavyatirekeïa vÃsanÃyà vastvantarasa¤caraïaæ manasÃpi kalpayituæ Óakyam / na ca Órutayo gacchanti"kÃma÷ saÇkalpo vicikitsÃ" "h­daye hyeva rÆpÃïi" "dhyÃyatÅva lelÃyatÅva" "kÃmà ye 'sya h­di ÓritÃ÷""tÅrïo hi tadà sarvächokÃnh­dayasya"ityÃdyÃ÷ / na cÃsÃæ ÓrutÅnÃæ ÓrutÃdarthÃntarakalpanà nyÃyyÃ, Ãtmana÷ parabrahmatvopapÃdanÃrthaparatvÃdÃsÃm, etÃvanmÃtrÃrthopak«ayatvÃcca sarvopani«adÃm / tasmÃcchrutyarthakalpanÃkuÓalÃ÷ sarva evopani«adarthamanyathà kurvanti / tathÃpi vedÃrthaÓcetsyÃtkÃmaæ bhavatu, na me dve«a÷ / na ca 'dva vÃva brahmaïo rÆpe'iti rÃÓitrayapak«e sama¤jasam;yadà tu mÆrtÃmÆrte tajjanitavÃsanÃÓca mÆrtÃmÆrte dve rÆpe, brahma ca rÆpi t­tÅyam, na cÃnyaccaturthamantarÃletadà etadanukÆlamavadhÃraïam, dve eva brahmaïo rÆpe iti;anyathà brahmaikadeÓasya vij¤ÃnÃtmano rÆpe iti kalpyam, paramÃtmano và vij¤ÃnÃtmadvÃreïeti / tadà ca rÆpe eveti dvivacanamasama¤jasam, rÆpÃïÅti vÃsanÃbhi÷ saha bahuvacanaæ yuktataraæ syÃt- dve ca mÆrtÃmÆrte vÃsanÃÓca t­tÅyamiti / atha mÆrtÃmÆrte eva paramÃtmano rÆpe, vÃsanÃstu vij¤ÃnÃtmana iti cet-tadà vij¤ÃnÃtmadvÃreïa vikriyamÃïasya paramÃtmana÷-itÅyaæ vÃcoyuktiranarthikà syÃt, vÃsanÃyà api vij¤ÃnÃtmadvÃratvasya aviÓi«ÂatvÃt;na ca vastu vastvantaradvÃreïa vikriyata iti mukhyayà v­ttyà Óakyaæ kalpayitum;na ca vij¤ÃnÃtmà paramÃtmano vastvantaram, tathà kalpanÃyÃæ siddhÃntahÃnÃt / tasmÃd vedÃrthamƬhÃnÃæ svacittaprabhavà evamÃdikalpanà ak«arabÃhyÃ÷;na hyak«arabÃhyo vedÃrtho vedÃrthopakÃrÅ vÃ, nirapek«atvÃdvedasya prÃmÃïyaæ prati;tasmÃdrÃÓitrayakalpanà asama¤jasà / 'yo 'yaæ dak«iïe 'k«anpuru«a÷'iti liÇgÃtmà prastuto 'dhyÃtme, adhidaive ca 'ya e«a etasminmaï¬ale puru«a÷' iti, 'tasya'iti prak­topÃdÃnÃtsa evopÃdÅyate yo 'sau tyasyÃmÆrtasya raso na tu vij¤Ãnamaya÷ / nanu vij¤ÃnamayasyaivaitÃni rupÃïi kasmÃnna bhavanti? vij¤ÃnamayasyÃpi prak­tatvÃt, 'tasya'iti ca prak­topÃdÃnÃt / naivam, vij¤ÃnamayasyÃrÆpitvena vijij¤Ãpayi«itatvÃt;yadi hi tasyaiva vij¤ÃnamayasyaitÃni mÃhÃrajanÃdÅni rÆpÃïi syustasyÃva 'neti neti'ityanÃkhyeyarÆpatayÃdeÓo na syÃt / nanvanyasyaivÃsÃdeÓo na tu vij¤Ãnamayasyeti! na, «a«ÂhÃnte upasaæhÃrÃt-"vij¤ÃtÃramare kena vijÃnÅyÃt"iti vij¤Ãnamayaæ prastutya"sa e«a neti neti"iti"vij¤Ãpayi«yÃmi"iti ca pratij¤Ãyà arthavattvÃt / yadi ca vij¤Ãnamayasyaiva asaævyavahÃryamÃtmasvarÆpaæ j¤Ãpayitumi«Âaæ syÃtpradhvastasarvopÃdhiviÓe«am, tata iyaæ pratij¤ÃrthavatÅ syÃt- yenÃsau j¤Ãpito jÃnÃtyÃtmÃnamevÃhaæ brahmÃsmÅti, ÓÃsrani«ÂhÃæ prÃpnoti na bibheti kutaÓca / atha punaranyo vij¤Ãnamaya÷, anya÷ 'neti neti' iti vyapadiÓyate-tadÃnyadado brahmÃnyo 'hamasmÅti viparyayo g­hÅta÷ syÃt, na 'ÃtmÃnamevÃvedahaæ brahmÃsmi' iti / tasmÃt 'tasya haitasya' iti liÇgapuruÓasyai vaitÃni rÆpÃïi / satyasya ca satye paramÃtmasvarÆpe vaktavye niravaÓe«aæ satyaæ vaktavyam;satyasya ca viÓe«arÆpÃïi vÃsanÃ÷, tÃsÃmimÃni rÆpÃïyucyante, etasya puru«asya prak­tasya liÇgÃtmana etÃni rÆpÃïi;kÃni tÃni? ityucyante- yathà loke, mahÃrajanaæ haridrà tayà raktaæ mÃhÃrajanaæ yathà vÃso loke, evaæ stryÃdivi«ayasaæyoge tÃd­Óaæ vÃsanÃrÆpaæ ra¤janÃkÃra mutpadyate cittasya, yenÃsau puru«o rakta ityucyate vasrÃdivat / yathà ca loke pÃï¬vÃvikam, averidam Ãvikam ÆrïÃdi, yathà ca tatpÃï¬uraæ bhavati, tathÃnyadvÃsanÃrÆpam / yathà ca loke indragopo 'tyantarakto bhavati, evamasya vÃsanÃrÆpam / kvacidvi«ayaviÓe«Ãpek«ayà rÃgasya tÃratamyam, kvacitpuru«acittav­ttyapek«ayà / yathà ca loke 'gnyarcirbhÃsvaraæ bhavati, tathà kvacitkasyacidvÃsanÃrÆpaæ bhavati / yathà pum¬arÅkaæ Óuklam, tadvadapi ca vÃsanÃrÆpaæ kasyacidbhavati / yathà sak­dvidyuktam, yathà loke sak­dvidyotanaæ sarvata÷ prakÃÓakaæ bhavati, tathà j¤ÃnaprakÃÓaviv­ddhyapek«ayà kasyacidvÃsanÃrÆpamupajÃyate / nai«Ãæ vÃsanÃrÆpÃïÃmÃdiranto madhyaæ saÇkhyà vÃ, deÓa÷ kÃlo nimittaæ vÃvadhÃryate-asaÇkhyeyatvÃdvÃsanÃyÃ÷, vÃsanÃhetÆnÃæ cÃnantyÃt / tathà ca vak«yati «a«Âhe-"idaæmayo 'domaya÷"ityÃdi / tasmÃnna svarÆpasaÇkhyÃvadhÃraïÃrthà d­«ÂÃntÃ÷- 'yathà mÃhÃrajanaæ vÃsa÷'ityÃdaya÷, kiæ tarhi? prakÃrapradarÓanÃrthÃ÷-evamprakÃrÃïi hi vÃsanÃrÆpÃïÅti / yattu vÃsanÃrÆpamabhihitamante-sak­dvidyotanamiveti, tatkila hiraïyagarbhasya avyÃk­tÃtprÃdurbhavata÷ ta¬idvatsak­deva vyaktirbhavatÅti;tattadÅyaæ vÃsanÃrÆpaæ hiraïyagarbhasya yo veda tasya sak­dvidyutteva, ha vai ityavadhÃraïÃrthau, evamevÃsya ÓrÅ÷ khyÃtirbhavatÅtyartha÷, yathà hiraïyagarbhasya-evametadyathoktaæ vÃsanÃrÆpamantyaæ yo veda / evaæ niravaÓe«aæ satyasya svarÆpamabhidhÃya, yattatsatyasya satyamavocÃma tasyaiva svarÆpÃvadhÃraïÃrthaæ brahmaïa idamÃrabhyate-athÃnantaraæ satyasvarÆpanirdeÓÃnantaram, yatsatyasya satyaæ tadevÃvaÓi«yate yasmÃdatastasmÃtsatyasya satyaæ svarÆpaæ nirdek«yÃma÷ / ÃdeÓo nirdeÓo brahmaïa÷ / ka÷ punarasau nirdeÓa÷? ityucyate-neti netÅtyevaæ nirdeÓa÷ / nanu kathamÃbhyÃæ 'neti neti'iti ÓabdÃbhyÃæ satyasya satyaæ nirdidik«itam? ityucyate-sarvopÃdhiviÓe«Ãpohena / yasminna kaÓcidviÓe«o 'sti-nÃma và rÆpaæ và karma và bhedo và jÃtirvà guïo vÃ;taddvÃreïa hi Óabdaprav­ttirbhavati / na cai«Ãæ kaÓcid viÓe«o brahmaïyasti;ato na nirde«Âuæ Óakyate-idaæ taditi / gaurasau spandate Óuklo vi«ÃïÅti yathà loke nirdiÓyate, tathÃ;adhyÃropitanÃmarÆpakarmadvÃreïa brahma nirdiÓyate 'vij¤ÃnamÃnandaæ brahma' 'vij¤Ãnaghana eva brahmÃtmÃ'ityevamÃdiÓabdai÷ / yadà puna÷ svarÆpameva nirdidik«itaæ bhavati;nirastasarvopÃdhiviÓe«am, tadà na Óakyate kenacidapi prakÃreïa nirde«Âum;tadà ayamevÃbhyupÃya÷-yaduta prÃptanirdeÓaprati«edhadvÃreïa 'neti neti'iti nirdeÓa÷ / idaæ ca nakÃradvayaæ vÅpsÃvyÃptyartham;yadyatprÃptaæ tattanni«idhyate / tathà ca sati anirdi«ÂÃÓaÇkà brahmaïa÷ parih­tà bhavati;anyathà hi nakÃradvayena prak­tadvayaprati«edhe, yadanyatprak­tÃtprati«iddhadvayÃdbrahma tanna nirdi«Âam, kÅd­Óaæ nu khalu-ityÃÓaÇkà na nivarti«yate;tathà cÃnarthakaÓca sa nirdeÓa÷, puru«asya vividi«Ãyà anivartakatvÃt; 'brahma j¤apayi«yÃmi'iti ca vÃkyam aparisamÃptÃrthaæ syÃt / yadà tu sarvadikkÃlÃdivividi«Ã nivartità syÃt sarvopÃdhinirÃkaraïadvÃreïa tadà saindhavaghanavadekarasaæ praj¤ÃnaghanamanantaramabÃhyaæ satyasya satyamahaæbrahmÃsmÅti sarvato nivartate vividi«Ã, ÃtmanyevÃvasthità praj¤Ã bhavati / tasmÃdvÅpsÃrthaæ neti netÅti nakÃradvayam / nanu mahatà yatnena parikarabandhaæ k­tvà kiæ yuktamevaæ nirdeÓÂuæ brahma? bìham;kasmÃt? na hi-yasmÃt, 'iti na, iti na'ityetasmÃt-itÅti vyÃptavyaprakÃrà nakÃradvayavi«ayà nirdiÓyante, yathà grÃmo grÃmo ramaïÅya iti, anyatparaæ nirdeÓanaæ nÃsti;tasmÃdayameva nirdeÓo brahmaïa÷ / yaduktam- 'tasyopani«atsatyasya satyam'iti, evaæprakÃreïa satyasya satyaæ tatparaæ brahma;ato yuktamuktaæ nÃmadheyaæ brahmaïa÷, nÃmaiva nÃmadheyam;kiæ tat? satyasya satyaæ prÃïà vai satyaæ te«Ãme«a satyamiti //6// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,4.1 ÃtmetyevopÃsÅta;tadeva tasminsarvasminpadanÅyamÃtmatattvam, yasmÃtpreya÷ putrÃde÷-ityupanyastasya vÃkyasya vyÃkhyÃnavi«aye sambandhaprayojane abhihite- 'tadÃtmÃnamevÃvedahaæ brahmÃsmÅti tasmÃttatsarvamabhavat'iti;evaæ pratyagÃtmà brahmavidyÃyà vi«aya ityetadupanyastam / avidyÃyÃÓca vi«aya÷- 'anyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa veda'ityÃrabhya cÃturvarïyapravibhÃgÃdinimittapÃÇktakarmasÃdhyasÃdhanalak«aïo bÅjÃÇkuravadvyÃk­tÃvyÃk­tasvabhÃvo nÃmarÆpakarmÃtmaka÷ saæsÃra÷ 'trayaæ và idaæ nÃma rÆpaæ karma'ityupasaæh­ta÷ / ÓÃsrÅya utkar«alak«aïo brahmalokÃnto 'dhobhÃvaÓca sthÃvarÃnto 'ÓÃsrÅya÷ pÆrvameva pradarÓita÷- 'dvayà ha'ityÃdinà / etasmÃdavidyÃvi«ayÃdviraktasya pratyagÃtmavi«ayabrahmavidyÃyÃmadhikÃra÷ kathaæ nÃma syÃditi-t­tÅye 'dhyÃye upasaæh­ta÷ samasto 'vidyÃvi«aya÷ / caturthe tu brahmavidyÃvi«ayaæ pratyagÃtmÃnam 'brahma te bravÃïi'iti 'brahma j¤apayi«yÃmi'iti ca prastutya, tadbrahmaikamadvayaæ sarvaviÓe«aÓÆnyaæ kriyÃkÃrakaphalasvabhÃvasatyaÓabdavÃcyÃÓe«abhÆtadharmaprati«edhadvÃreïa 'neti neti'iti j¤Ãpitam / asyà brahmavidyÃyà aÇgatvena saænyÃso vidhitsita÷, jÃyÃputravittÃdilak«aïaæ pÃÇktaæ karmÃvidyÃvi«ayaæ yasmÃnnÃtmaprÃptisÃdhanam; anyasÃdhanaæ hyanyasmai phalasÃdhanÃya prayujyamÃnaæ pratikÆlaæ bhavati / na hi bubhuk«ÃpipÃsÃniv­ttyarthaæ dhÃvanaæ gamanaæ và sÃdhanam; manu«yalokapit­lokadevalokasÃdhanatvena hi putrÃdisÃdhanÃni ÓrutÃni, nÃtmaprÃptisÃdhanatvena / viÓe«itatvÃcca; na ca brahmavido vihitÃni, kÃmyatvaÓravaïÃt- 'etÃvÃnvai kÃma÷' iti / brahmavidaÓcÃptakÃmatvÃdÃptakÃmasya kÃmÃnupapatte÷ / "ye«Ãæ no 'yamÃtmÃyaæ loka÷"iti ca Órute÷ / kecittu brahmavido 'pye«aïÃsambandhaæ varïayanti, tairb­hadÃraïyakaæ na Órutam; putrÃdye«aïÃnÃmavidvadvi«ayatvam; vidyÃvi«aye ca-"ye«Ãæ no 'yamÃtmÃyaæ loka÷"ityata÷"kiæ prajayà kari«yÃma÷"itye«a vibhÃgastairna Óruta÷ Órutyà k­ta÷; sarvakriyÃkÃrakaphalopamardasvarÆpÃyÃæ ca vidyÃyÃæ satyÃm, saha kÃryeïÃvidyÃyà anupapattilak«aïaÓca virodhastairna vij¤Ãta÷ / vyÃsavÃkyaæ ca tairna Órutam; karmavidyÃsvarÆpayorvidyÃvidyÃtmakayo÷ pratikÆlavartanaæ virodha÷; "yadidaæ vedavacanaæ kuru karma tyajeti ca / kÃæ gatiæ vidyayà yÃnti kÃæ ca gacchanti karmaïà // etadvai ÓrotumicchÃmi tadbhavÃnprabravÅtu me / etÃvanyonyavairÆpye vartete pratikÆlata÷ / "ityevaæ p­«Âasya prativacanena - "karmaïà badhyate janturvidyayà ca vimucyate / tasmÃtkarma na kurvanti yataya÷ pÃradarÓina÷þ // ityevamÃdivirodha÷ pradarÓita÷ / tasmÃnna sÃdhanÃntarasahità brahmavidyà puru«ÃrthasÃdhanam, sarvavirodhÃt, sÃdhananirapek«aiva puru«ÃrthasÃdhanamiti pÃrivrÃjyaæ sarvasÃdhanasaænyÃsalak«aïamaÇgatvena vidhitsyate / etÃvadeva am­tatvasÃdhanam ityavadhÃraïÃt, «a«ÂhasamÃptau, liÇgÃcca-karmÅ sanyÃj¤avalkya÷ pravavrÃjeti / maitreyyai ca karmasÃdhanarahitÃyai sÃdhanatvenÃm­tatvasya brahmavidyopadeÓÃd vittanindÃvacanÃcca / yadi hyam­tatvasÃdhanaæ karma syÃd vittasÃdhyaæ pÃÇktaæ karma, iti tannindÃvacanamani«Âaæ syÃt / yadi tu paritityÃjayi«itaæ karma, tato yuktà tatsÃdhananindà / karmÃdhikÃranimittavarïÃÓramÃdipratyayopamardÃcca-"brahma taæ parà dÃt" "k«atraæ taæ parÃdÃt"ityÃde÷ / na hi brahmak«atrÃdyÃtmapratyayopamarde, brÃhmaïenedaæ kartavyaæ k«atriyeïedaæ kartavyamiti vi«ayÃbhÃvÃdÃtmÃnaæ labhate vidhi÷ / yasyaiva puru«asyopamardita÷ pratyayo brahmak«atrÃdyÃtmavi«aya÷, tasya tatpratyayasaænyÃsÃt tatkÃryÃïÃæ karmaïÃæ karmasÃdhanÃnÃæ ca arthaprÃptaÓca sanyÃsa÷ / tasmÃdÃtmaj¤ÃnÃÇgatvena saænyÃsavidhitsayaiva ÃkhyÃyikeyamÃrabhyate- ## __________ BrhUpBh_2,4.1 maitreyÅti hovÃca yÃj¤avalkya÷-maitreyÅæ svabhÃryÃmÃmantritavÃnyÃj¤avalkyo nÃma ­«i÷;udyÃsyannÆrdhvaæ yÃsyanpÃrivrÃjyÃkhyamÃÓramÃntaraæ vai / are iti sambodhanam / aham, asmÃdgÃrhasthyÃt, sthÃnÃdÃÓramÃt, Ærdhvaæ gantumicchannasmi bhavÃmi;ato hantÃnumatiæ prÃrthayÃmi te tava;ki¤cÃnyatte tavÃnayà dvitÅyayà bhÃryayà kÃtyÃyanyÃntaæ vicchedaæ karavÃïi;patidvÃreïa yuvayormayà sambandhasya vicchedaæ karavÃïi dravyavibhÃgaæ k­tvÃ;vittena saævibhajya yuvÃæ gami«yÃmi //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,4.2 ## __________ BrhUpBh_2,4.2 sà evamuktà hovÃca-yadyadi 'nu'iti vitarke, me mama iyaæ p­thivÅ, bhago÷-bhagavan, sarvà sÃgaraparik«iptà vittena dhanena pÆrïà syÃt;katham? na katha¤canetyÃk«epÃrtha÷, praÓnÃrtho vÃ, tena p­thivÅpÆrïavittasÃdhyena karmaïÃgnihotrÃdinà am­tà kiæ syÃmiti vyavahitena sambandha÷ / pratyuvÃca yÃj¤avalkya÷-kathamiti yadyÃk«epÃrtham, anumodanaæ neti hovÃca yÃj¤avalkya÷-kathamiti yadyÃk«epÃrtham, anumodanaæ neti hovÃca yÃj¤avalkya iti;praÓnaÓcetprativacanÃrtham;naiva syà am­tÃ, kiæ tarhi? yathaiva loke upakaraïavatÃæ sÃdhanavatÃæ jÅvitaæ sukhopÃyabhogasampannam;tathaiva tadvadeva tava jÅvitaæ syÃt;am­tatvasya tu nÃÓà manasÃpyasti vittena vittasÃdhyena karmaïeti //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,4.3 ## __________ BrhUpBh_2,4.3 sà hovÃca maitreyÅ;evamuktà pratyuvÃca maitreyÅ-yadyevaæ yenÃhaæ nÃm­tà syÃm, kimahaæ tena vittena kuryÃm? yadeva bhagavÃnkevalamam­tatvasÃdhanaæ veda, tadevÃm­tatvasÃdhanaæ me mahyaæ brÆhi //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,4.4 ## __________ BrhUpBh_2,4.4 sa hovÃca yÃj¤avalkya÷ / evaæ vittasÃdhye 'm­tatvasÃdhane pratyÃkhyÃte, yÃj¤avalkya÷ svÃbhiprÃyasampattau tu«Âa Ãha;sa hovÃca-priye«ÃÂÃ, batetyanukampyÃha, are maitreyi no 'smÃkaæ pÆrvamapi priyà satÅ bhavantÅ idÃnÅæ priyameva cittÃnukÆlaæ bhëase;ata ehyÃ÷svopaviÓa vyÃkhyÃsyÃmi-yatte tava i«Âam am­tatvasÃdhanam Ãtmaj¤Ãnaæ kathayi«yÃmi / vyÃcak«Ãïasya tu me mama vyÃkhyÃnaæ kurvato nididhyÃsasva vÃkyÃnyarthato niÓcayena dhyÃtumiccheti //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,4.5 ## __________ BrhUpBh_2,4.5 sa hovÃca-am­tatvasÃdhanaæ vairÃgyamupadidik«urjÃyÃpatiputrÃdibhyo virÃgamutpÃdayati tatsaænyÃsÃya / na vai-vaiÓabda÷ prasiddhasmaraïÃrtha÷;prasiddhamevaitalloke;patyurbhartu÷ kÃmÃya prayojanÃya jÃyÃyÃ÷ pati÷ priyo na bhavati, kiæ tarhyÃtmanastu kÃmÃya prayojanÃyaiva bhÃryÃyÃ÷ pati÷ priyo bhavati / tathà na và are jÃyÃyà ityÃdi samÃnamanyat, na và are putrÃïÃm, na và are vittasya, na và are brahmaïa÷, na và are k«atrasya, na và are devÃnÃm, na và are bhÆtÃnÃm, na và are sarvasya, pÆrvaæ pÆrvaæ yathÃsanne prÅtisÃdhane vacanam;tatra tatre«ÂataratvÃdvairÃgyasya;sarvagrahaïamuktÃnuktÃrtham / tasmÃllokaprasiddhametat-Ãtmaiva priya÷, nÃnyat / 'tadetatpreya÷ putrÃt'ityupanyastam, tasyaitad v­ttisthÃnÅyaæ prapa¤citam / tasmÃdÃtmaprÅtisÃdhanatvÃdgauïÅ anyatra prÅti÷, Ãtmanyeva mukhyà / tasmÃdÃtmà vai are dra«Âavyo darÓanÃrha÷, darÓanavi«ayamÃpÃdayitavya÷;Órotavya÷ pÆrvamÃcÃryata ÃgamataÓca;paÓcÃnmantavyastarkata÷;tato nididhyÃsitavyo niÓcayena dhyÃtavya÷;evaæ hyasau d­«Âo bhavati ÓravaïamanananididhyÃsanasÃdhanairnirvartitai÷ / yadaikatvamatÃnyupagatÃni, tadà samyagdarÓanaæ brahmaikatvavi«ayaæ prasidati, nÃnyathà ÓravaïamÃtreïa / yadbrahmak«atrÃdi karmanimittaæ varïÃÓramÃdilak«aïam ÃtmavidyÃdhyÃropitapratyayavi«ayaæ kriyÃkÃrakaphalÃtmakamavidyÃpratyayavi«ayam-rajjavÃmva sarpapratyaya÷, tadupamardanÃrtham Ãha-Ãtmani khalvare maitreyi d­«Âe Órute mate vij¤Ãte idaæ sarvaæ viditaæ vij¤Ãtaæ bhavati //5// nanu kathamanyasminvidite 'nyadviditaæ bhavati? nai«a do«a÷;na hi ÃtmavyatirekeïÃnyatki¤cidasti ;yadyasti na tadviditaæ syÃt;na tvanyadasti;Ãtmaiva tu sarvam;tasmÃtsarvamÃtmani vidite viditaæ syÃt / kathaæ punarÃtmaiva sarvamityetacchrÃvayati- _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,4.6 ## __________ BrhUpBh_2,4.6 brahma brÃhmaïajÃtistaæ puru«aæ parÃdÃtparÃdadhyÃtparÃkuryÃt;kam? yo 'nyatrÃtmana ÃtmasvarÆpavyatirekeïa-Ãtmaiva na bhavatÅyaæ brÃhmaïajÃtiriti-tÃæ yo veda, taæ parÃdadhyÃtsà brÃhmaïajÃtiranÃtmasvarÆpeïa mÃæ paÓyatÅti;paramÃtmÃhi sarve«ÃmÃtmà / tathà k«atraæ k«atriyajÃti÷, tathà lokÃ÷, devÃ÷, bhÆtÃni, sarvam / idaæ brahmeti-yÃnyanukrÃntÃni tÃni sarvÃïi, Ãtmaiva, yadayamÃtmÃ-yo 'yamÃtmà dra«Âavya÷ Órotavya iti prak­ta÷;yasmÃdÃtmano jÃyata Ãtmanyeva lÅyata Ãtmamayaæ ca sthitikÃle, ÃtmavyatirekeïÃgrahaïÃt, Ãtmaiva sarvam //6// kathaæ punaridÃnÅmidaæ sarvamÃtmaiveti grahÅtuæ Óakyate? cinmÃtrÃnugamÃtsarvatra citsvarÆpataiveti gamyate / tatra d­«ÂÃnta ucyate / tatra d­«ÂÃnta ucyate-yatsvarÆpavyatirekeïÃgrahaïaæ yasya, tasya tadÃtmatvameva loke d­«Âam / _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,4.7 ## __________ BrhUpBh_2,4.7 sa yathÃ-sa iti d­«ÂÃnta÷, loke yathà dundubherbheryÃde÷, hanyamÃnasya tìyamÃnasya daï¬ÃdinÃ, na, bÃhyächabdÃn bahirbhÆtächabdaviÓe«Ãn dundubhiÓabdasÃmÃnyÃnni«k­«ÂÃn dundubhiÓabdaviÓe«Ãn na ÓaknuyÃd grahaïÃya grahÅtum;dundubhestu grahaïena, dundubhiÓabdà eta iti, ÓabdaviÓe«Ã g­hÅtà bhavanti, dundubhiÓabdasÃmÃnyavyatirekeïÃbhÃvÃtte«Ãm / dundubhyÃghÃtasya vÃ, dunduberÃhananam ÃghÃta÷, dundubhyÃghÃtaviÓi«Âasya ÓabdasÃmÃnyasya grahaïena tadgatà viÓe«Ã g­hÅtà bhavanti, na tu ta eva nirbhidya grahÅtuæ Óakyante, viÓe«arÆpeïÃbhÃvÃtte«Ãm / tathà praj¤Ãnavyatirekeïa svapnajÃgaritayorna kaÓcidvastuviÓe«o g­hyate;tasmÃtpraj¤Ãnavyatirekeïa abhÃvo yuktaste«Ãm //7// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,4.8 ## __________ BrhUpBh_2,4.8 tathà sa yathà ÓaÇkhasya dhmÃyamÃnasya Óabdena saæyojyamÃnasya ÃpÆryamÃïasya na bÃhyächabdächaknuyÃdityevamÃdi pÆrvavat //8// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,4.9 ## __________ BrhUpBh_2,4.9 tathà vÅïÃyai vÃdyamÃnÃyai-vÅmÃyà vÃdyamÃnÃyÃ÷ / anekad­«ÂÃntopÃdÃnamiha sÃmÃnyabahutvakhyÃpanÃrtham-aneke hi vilak«aïÃÓcetanÃcetanarÆpÃ÷ sÃmÃnyaviÓe«Ã÷-te«Ãæ pÃramparyagatyà yathaikasminmahÃsÃmÃnye 'ntarbhÃva÷ praj¤Ãnaghane, kathaæ nÃma pradarÓayitavya iti;dundubhiÓaÇkhavÅïÃÓabdasÃmÃnyaviÓe«ÃïÃæ yathà Óabdatve 'ntarbhÃva÷, evaæ sthitikÃle tÃvatsÃmÃnyaviÓe«ÃvyatirekÃd brahmaikatvaæ Óakyamavagantum //9// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,4.10 evamutpattikÃle prÃgutpatterbrahmaiveti Óakyamavagantum / yathÃgnervisphuliÇgadhÆmÃÇgÃrÃrci«Ãæ prÃgvibhÃgÃdagnireveti bhavatyagnyekatvam, evaæ jagannÃmarÆpavik­taæ pragutpatte÷ praj¤Ãnaghana eveti yuktaæ grahÅtumityetaducyate- ## __________ BrhUpBh_2,4.10 sa yathÃ-ÃrdraidhÃgne÷, Ãrdrairedhobhiriddho 'gnirÃrdraidhÃgni÷, tasmÃt, abhyÃhitÃtp­thagdhÆmÃ÷, p­thagnÃnÃprakÃram, dhÆmagrahaïaæ visphulihgÃdipradarÓanÃrtham, dhÆmavisphuliÇgÃdayo viniÓcaranti vinirgacchanti / evam-yathÃyaæ d­«ÂÃnta÷, are maitreyyasya paramÃtmana÷ prak­tasya mahato bhÆtasya niÓvasitametat, niÓvasitamiva niÓvasitam;yathà aprayatnenaiva puru«aniÓvÃso bhavatyevaæ và are / kiæ tanniÓvasitamiva tato jÃtamityucyate-yad­gvedo yajurveda÷ sÃmavedo 'tharvÃÇgirasa÷-caturvidhaæ mantrajÃtam, itihÃsa ityurvaÓÅpurÆravaso÷ saævÃdÃdi÷-"urvaÓÅhÃpsarÃ÷"ityÃdibrÃhmaïameva, purÃïam"asadvà idamagra ÃsÅt"ityÃdi, vidyà devajanavidyà veda÷ so 'yamityÃdyÃ, upani«ada÷"priyamityetadupÃsÅta"ityÃdyÃ÷, Ólokà brÃhmaïaprabhavà mantrÃ÷"tadete ÓlokÃ÷"ityÃdaya÷; sÆtrÃïi vastusaÇgraha vÃkyÃni vede yathÃ-"ÃtmetyevopÃsÅta"ityÃdÅni, anuvyÃkhyÃnÃni mantravivaraïÃni, vyÃkhyÃnÃnyarthavÃdÃ÷, athavà vastusaÇgrahavÃkyavivaraïÃnyanuvyÃkhyÃnÃni, yathà caturthÃdhyÃye 'ÃtmetyevopÃsÅta' ityasya, yathà và 'anyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa veda yathà paÓurevam' ityasyÃyamevÃdhyÃyaÓe«a÷, mantravivaraïÃni vyÃkhyÃnÃni, evama«Âavidhaæ brÃhmaïam / evaæ mantrabrÃhmaïayoreva grahaïam, niyataracanÃvato vidyamÃnasyaiva vedasyÃbhivyakti÷ puru«aniÓvÃsavat, na ca puru«abuddhiprayatnapÆrvaka÷; ata÷ pramÃïaæ nirapek«a eva svÃrthe; tasmÃdyattenoktaæ tattathaiva pratipattavyam, Ãtmana÷ Óreya icchadbhi÷ j¤Ãnaæ và karma veti / nÃmaprakÃÓavaÓà hi rÆpasya vikriyÃvyavasthà / nÃmarÆpayoreva hi paramÃtmopÃdhibhÆtayorvyÃkriyamÃïayo÷ salilaphenavattattvÃnyatvenÃnirvaktavyayo÷ sarvÃvasthayo÷ saæsÃratvam-ityato nÃmna eva niÓvasitatvamuktam, tadvacanenaivetarasya niÓvasitatvasiddhe÷ / athavà sarvasya dvaitajÃtasya avidyÃvi«ayatvamuktam-"brahma taæ parÃdÃt.....idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ"iti / tena vedasyÃprÃmÃïyamÃÓaÇkyate / tadÃÓaÇkÃniv­ttyarthamidamuktam? puru«aniÓvÃsavadaprayatnotthitatvÃtpramÃïaæ veda÷, na yathà anyo grantha iti //10// ki¤cÃnyat, na kevalaæ sthityutpattikÃlayoreva praj¤ÃnavyatirekeïÃbhÃvÃjjagato brahmatvam, pralayakÃle ca / jalabudbudaphenÃdÅnÃmiva salilavyatirekeïÃbhÃva÷, evaæ praj¤Ãnavyatirekeïa tatkÃryÃïÃæ nÃmarÆpakarmaïÃæ tasminneva lÅyamÃnÃnÃmabhÃva÷ / tasmÃdekameva brahma praj¤Ãnaghanamekarasaæ pratipattavyamityata Ãha / pralayapradarÓanÃya d­«ÂÃnta÷- _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,4.11 ## __________ BrhUpBh_2,4.11 sa iti d­«ÂÃnta÷;yathà yena prakÃreïa, sarvÃsÃæ nadÅvÃpÅta¬ÃgÃdigatÃnÃmapÃm, samudro 'bdhirekÃyanam, ekagamanamekapralayo 'vibhÃgaprÃptirityartha÷;yathÃyÃæ d­«ÂÃnta÷, evaæ sarve«Ãæ sparÓÃnÃæ m­dukarkaÓakaÂhinapicchilÃdÅnÃæ vÃyorÃtmabhÆtÃnÃæ tvagekÃyanam, tvagiti tvagvi«ayaæ sparÓasÃmÃnyamÃtram, tasminpravi«ÂÃ÷ sparÓaviÓe«Ã÷-Ãpa iva samudram-tadvyatirekeïÃbhÃvabhÆtà bhavanti;tasyaiva hi te saæsthÃnamÃtrà Ãsan / tathà tadapi sparÓasÃmÃnyamÃtraæ tvakchabdavÃcyaæ mana÷saÇkalpe manovi«ayasÃmÃnyamÃtre, tvagvi«aya ivasparÓaviÓe«Ã÷, pravi«Âaæ tadvyatirekeïÃbhÃvabhÆtaæ bhavati;evaæ manovi«ayo 'pi buddhivi«ayasÃmÃnyamÃtre pravi«ÂastadvyatirekeïÃbhÃvabhÆto bhavati;vij¤ÃnamÃtrameva bhÆtvà praj¤Ãnaghane pare brahmaïyÃpa iva samudre pralÅyate / evaæ paramparÃkrameïa ÓabdÃdau saha grÃhakeïa karaïena pralÅne praj¤Ãnaghane upÃdhyabhÃvÃtsaindhavaghanavat praj¤ÃnaghanamekarasamanantamapÃraæ nirantaraæ brahma vyavati«Âhate / tasmÃdÃtmaiva ekamadvayamiti pratipattavyam / tathà sarve«Ãæ gandhÃnÃæ p­thivÅviÓe«ÃïÃæ nÃsike ghrÃïavi«ayasÃmÃnyam, tathà sarve«Ãæ rasÃnÃmabviÓe«ÃïÃæ cak«uÓcak«urvi«ayasÃmÃnyam, tathà ÓabdÃnÃæ Órotravi«ayasÃmÃnyaæ pÆrvavat / tathà ÓrotrÃdivi«ayasÃmÃnyÃnÃæ manovi«ayasÃmÃnye saÇkalpe;manovi«ayasÃmÃnyasyÃpi buddhivi«ayasÃmÃnye vij¤ÃnamÃtre;vij¤ÃnamÃtraæ bhÆtvà parasminpraj¤Ãnaghane pralÅyate / tathà karmendriyÃïÃæ vi«ayà vadanÃdÃnagamanavisargÃnandaviÓe«Ã÷ tattatkriyÃsÃmÃnye«veva pravi«Âà na vibhÃgayogyà bhavanti, samudra ivÃbviÓe«Ã÷; tÃni ca sÃmÃnyÃni prÃïamÃtram, prÃïaÓca praj¤ÃnamÃtrameva / "yo vai prÃïa÷ sà praj¤Ã yà vai praj¤Ã sa prÃïa÷"iti kau«Åtakino 'dhÅyate / nanu sarvatra vi«ayasyaiva pralayo 'bhihita÷, na tu karaïasya;tatra ko 'bhiprÃya iti? bìham;kintu vi«ayasamÃnajÃtÅyaæ karaïaæ manyate Óruti÷, na tu jÃtyantaram;vi«ayasyaiva svÃtmagrÃhakatvena saæsthÃnÃntaraæ karaïaæ nÃma-yathà rÆpaviÓe«asyaiva saæsthÃnaæ pradÅpa÷ karaïaæ sarvarÆpaprakÃÓane, evaæ sarvavi«ayaviÓe«ÃïÃmeva svÃtmaviÓe«aprakÃÓakatvena saæsthÃnÃntarÃïi karaïÃni pradÅpavat / tasmÃnna karaïÃnÃæ p­thakpralaye yatna÷ kÃrya÷, vi«ayasÃmÃnyÃtmakatvÃdvi«ayapralayenaiva pralaya÷ siddho bhavati karaïÃnÃmiti //11// tatra 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' iti pratij¤Ãtam, tatra heturabhihita÷-ÃtmasÃmÃnyatvam, Ãtmajatvam, Ãtmapralayatvaæ ca / tasmÃdutpattisthitipralayakÃle«u praj¤ÃnavyatirekeïÃbhÃvÃt"praj¤Ãnaæ brahma" "Ãtmaivedaæ sarvam"iti pratij¤Ãtaæ yat, tattarkata÷ sÃdhitam / svÃbhÃviko 'yaæ pralaya iti paurÃïikà vadanti / yastu buddhipÆrvaka÷ pralayo brahmavidÃæ brahmavidyÃnimitta÷, ayamÃtyantika ityÃcak«ate-avidyÃnirodhadvÃreïa yo bhavati; tadartho 'yaæ viÓe«Ãrambha÷- _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,4.12 ## __________ BrhUpBh_2,4.12 tatra d­«ÂÃnta upÃdÅyate-sa yatheti / saindhavakhilya÷- sindhorvikÃra÷ saindhava÷, sindhuÓabdenodakamabhidhÅyate, syandanÃtsindhurudakam, tadvikÃrastatra bhavo và saindhava÷ saindhavaÓcÃsau khilyaÓceti saindhavakhilya÷, khila eva khilya÷ svÃrthe yatpratyaya÷, udeka sindhau svayonauprasta÷ prak«ipta÷, udakameva vilÅyamÃnamanuvilÅyeta;yattadbhaumataijasasamparkÃtkÃÂhinyaprÃpti÷ / khilyasya svayonisamparkÃdapagacchati tadudakasya vilayanam, tadanu saindhavakhilyo vilÅyata ityucyate / tadetadÃha udakamevÃnuvilÅyeteti / na ha naiva asya khilyasyodgrahaïÃyoddh­tya pÆrvavadgrahaïÃya grahÅtuæ naiva samartha÷ kaÓcitsyÃtsunipuïo 'pi / ivaÓabdo 'narthaka÷ / grahaïÃya naiva samartha÷;kasmÃt? yato yato yasmÃdyasmÃddeÓÃtadudakamÃdadÅta g­hÅtvà svÃdayet, lavaïÃsvÃdameva tadudakaæ na tu khilyamÃva÷ / yathÃyaæ d­«ÂÃnta÷, evameva và are maitreyidaæ paramÃtmÃkhyaæ mahadbhÆtam-yasmÃnmahato bhÆtÃdavidyayà paricchinnà satÅ kÃryakaraïopÃdhisambandhÃtkhilyamÃvamÃpannÃsi, martyà janmamaraïÃÓanÃyÃpipÃsÃdisaæsÃradharmavatyasi, nÃmarÆpakÃryÃtmikÃ-amu«yÃnva yÃhamiti, sa khilyabhÃvastava kÃryakaraïabhÆnopÃdhisamparkabhrÃntijanito mahati bhÆte svayonau mahÃsamudrasyÃnÅye paramÃtmani ajare 'mare 'bhaye Óudve saindhavavanavadekarase praj¤Ãnaghane 'nante 'pÃre nirantare 'vidyÃjanitabhrÃntimedavarjite praveÓita÷ / tasminpravi«Âe svayonigraste khilyabhÃve 'vidyÃk­te bhedabhÃve praïÃÓite-idamekamadvaitaæ mahadbhÆtam mahacca tad bhÆtaæ ca mahadbhÆtaæ sarvamahattaratvÃdÃkÃÓÃdikÃraïatvÃcca / bhÆtaæ vi«vapi kÃlepu svarÆpÃdhyabhicÃrÃtsarvadaiva parini«pannamiti vaikÃliko ni«ÂhÃpratyaya÷ / athavà bhÆtaÓabda÷ paramÃrthavÃcÅ, mahacca pÃramÃrthikaæ cetyartha÷;laukikaæ tu yadyapi mahadbhavati, svapnamÃyÃk­taæ himavadÃdiparvatopamaæ na paramÃrthavastu;ato viÓina«Âi--idaæ tu mahacca tadabhÆtaæ ceti / anantaæ nÃsyÃnto vidyata ityanantam;kadÃcidÃpek«ikaæ syÃdityato viÓina«ÂayapÃramitivij¤aptirvij¤Ãnam, vij¤Ãnama ca tadghanaÓceti vij¤Ãnaghana÷, ghanaÓabdojÃtyantaraprati«edhÃrtha÷-yathà suvarïaghano 'yoghana iti; evaÓabdo 'vadhÃraïÃrtha÷-nÃnya¤jÃtyantaramantarÃle vidyata ityartha÷ / yadÅdamekamadvaitaæ paramÃrthata÷ svacchaæ saæsÃradu÷khÃsamp­ttkam, kinnimito 'yaæ khilyabhÃva Ãtmano jÃto m­ta÷ sukhÅ du÷khyahaæ mametyevamÃdilak«aïo 'nekasaæsÃradharmopadruta÷? ityucyate-- etebhyo bhÆtebhyo yÃnyetÃni kÃryakaraïavipayÃkÃrapariïatÃni nÃmarÆpÃtmakÃni salliphenavudvudopamÃnisvacchasya paramÃtmana÷ salilopamasya, yepÃæ vi«ayaparyantÃnÃæ praj¤Ãnaghane brahmaïi paramÃrthavivekaj¤Ãnena pravilÃpanamuttakaæ nadÅsamudravata--etabhyo hetubhÆtebhyo bhÆtebhya÷ satyaÓabdavÃcyebhya÷ samutthÃya saindhavakhilyavat-yathà adbhaya÷ sÆryacandrÃdipratibimba÷, yathà và svacchasya sphaÂikasya alattakÃdyupÃdhibhyo rattkÃdibhÃva÷, evaæ kÃryakaraïabhÆtabhÆtopÃdhibhyo viÓepÃtmakhilyabhÃvena samutthÃya samyagutthÃya--yebhyo bhÆtebhya utthita÷ tÃni yadÃkÃryakaraïavi«ayÃkÃrapariïatÃni bhÆtÃnyÃtmano viÓepÃtmakhilyahetubhÆtÃni ÓÃstrÃcÃryopadeÓena brahmavidyÃyà nadÅsamudravatpravilÃpitÃni vinaÓyanti, salilaphenabudbudÃdivatte«u vinaÓyatsu anvevai«a viÓe«ÃtmakhilyabhÃvo vinaÓyati;yathà udakÃlattphakÃdihetvapanaye sÃryacandrasphaÂikÃdipratibimbo vinaÓyati, candrÃdi svarÆpameva paramÃrthato vyavati«Âhate, tadvatpraj¤ÃnaghanamanantamapÃraæ svacchaæ vyavati«Âhate / na tatra pretya viÓepasaæj¤Ãsti kÃryakaraïasaÇghÃtebhyovimuttkasya-ityevamare maitreyi bravÅmi nÃsti viÓe«asaæj¤eti--ahamasÃvamu«ya putro mamedaæ k«etraæ dhanaæ sukhÅ du÷khÅtyevamÃdilak«aïÃ, avidyÃk­tatvÃttasyÃ÷;avidyÃyÃÓcabrahmavidyayà niranvayato nÃÓitatvÃtkuto viÓe«asaæj¤Ãsambhavo brahmavidaÓcaitanyasvabhÃvÃvasthitasya? ÓarÅrÃvasthitasyÃpi viÓe«asaæj¤Ã nopapadyate kimuta kÃryakaraïavimuttkasya sarvata÷? iti hovÃcottkavÃnkila paramÃrthadarÓanaæ maitreyyai bhÃryÃyai yÃj¤avalkya÷ //12 // evaæ pratibodhitÃ-- _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,4.13 ## __________ BrhUpBh_2,4.13 sà ha kilovÃcottkavatÅ maitreyÅ--atraiva etasmitreva ekasminvastuni brahmaïi virudvadharmavattavamÃcak«aïena bhagavatà mama moha k­ta÷;tadÃha--atraiva mà bhagavÃnpÆjÃvÃnamÆmuhanmohaæ k­tacÃn / kathaæ tena virudvadharmavattvam utkamityucyate--pÆrva vij¤Ãnaghana eveti pratiÓÃya punarna pretya saæÓÃstÅti;kathaæ vij¤Ãnaghana eva? kathaæ và na pretya saæj¤ÃstÅti? na hyu«ïa÷ ÓÅtaÓcÃgnirevaiko bhavati / ato mƬhÃsmyatra / sa hovÃca yÃj¤avalkya÷-na và are maitreyyahaæ mohaæ bravÅmi mohanaæ vÃkyaæ na bravÅmityartha÷ / nanu kathaæ virudvadharmatvamavoca÷-vij¤Ãna ghanaæ saæj¤ÃbhÃvaæ ca ? na mayedamekasminvamiæïyamihitam, tvayaivedaæ virudvadharmatvenaikaæ vastu parig­hÅtaæ bhrÃntyÃ, na tu mayottkam / mayà tvidamuttkam--yastvavidyÃpratyupasyÃpita÷kÃryakaraïasambandhÅ Ãtmana÷ khilyabhÃva÷, yasminvidyayà nÃÓite, tannimittà yà viÓe«asaæj¤Ã ÓarÅrÃdisambandhinÅ anyatvadarÓanalak«aïÃ, sà kÃryakaraïasaÇghÃtopÃdhau pravilÃpite naÓyati hetvabhÃvÃd udakÃdyÃdhÃranÃÓÃdiva candrÃdipratibimba stannimittaÓca prakÃÓÃdi÷; na puna÷ paramÃrthacandrÃdityasvarÆpÃnÃÓavadasaæsÃribrahmasvarÆpasya vij¤Ãnaghanasya nÃÓa÷; tadvij¤Ãghana ityuttkam; sa Ãtmà sarvasya jagata÷, paramÃrthato bhÆtanÃÓÃnna vinÃÓÅ / vinÃÓÅ tvavidyak­ta÷ khilyabhÃva÷,"vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyam"(chÃ0 u0 6 /1 /4) iti ÓrutyantarÃt / ayaæ tu pÃramÃrthika÷-avinÃÓÅ và are 'yamÃtmÃ, ato 'laæ paryÃptaæ vai are idaæ mahadbhÆtamanantamapÃraæ ya yÃvyÃkhyÃtaæ vij¤ÃnÃya vij¤Ãtum / _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,4.14 ## __________ BrhUpBh_2,4.14 kathaæ tarhi pretya saæj¤Ã nÃstÅtyucyate / Ó­ïu / yatra yasminnavidyÃkalpite kÃryakaraïasaæghÃtopÃdhijanite viÓe«Ãtmani khilyabhÃve hi yasmÃdaddvaitamiva pÃramÃrthato 'dvaite brahmaïi dvaitamiva bhinnamiva vastvantaramÃtmana upalak«yate / nanu dvaitenopamÅyamÃnatvÃddvaitasya pÃramÃrthikatvamiti / na / 'vÃcÃ'rambhaïaæ vikÃro nÃmadheyami'ti Órutyantarà 'dekamevÃ'dvitÅyamÃtmaivedaæ sarvÃmiti ca / tattatra yasmÃddvaitamiva tasmÃdevetaro 'sau paramÃtmana÷ khilyabhÆta ÃtmÃparamÃrthaÓcandroderivodakacandrÃdipratibimba itaro ghrÃtetareïa dhrÃïenetaraæ ghrÃtavyaæ jighrati / itara itaramiti kÃrakapradarÓanÃrthaæ jighratÅti kriyÃphalayorabhidhÃnam / yathà chinttÅti yathodyamyodyamya nipÃtanaæ chedasya ca dvaidhÅbhÃva ubhayaæ chinattÅtyekenaiva ÓabdenÃbhidhÅyate kriyÃvasÃnatvÃtkriyÃvyatirekeïa ca tatphalasyÃnupalambhÃt / itaro ghrÃïetareïa ghrÃïenetaraæ ghratavyaæ jighrati tathà sarvaæ pÆrvavadvijÃnÃti / iyamavidyÃvadavasthà / yatra tu brahmavidyayÃvidyà nÃÓamupagamità tatrÃ'tmavyatirekeïÃnyasyÃbhÃva÷ / yatra và asya brahmavida÷ sarvaæ nÃmarÆpÃdyÃtmanyeva pravilÃpitamÃtmaiva saæv­ttaæ yatraivamÃtmaivÃbhÆttatra kena karaïena kaæ dhrÃtavyaæ ko jighrettathà paÓyodvijÃnÅyÃt / sarvatra hi kÃrakasÃdhyà kriyà / ata÷ kÃrakÃbhÃve 'nupapatti÷ kriyÃyÃ÷ kriyÃbhÃve ca phalÃbhÃva÷ / tasmÃdavidyÃyÃmeva satyÃæ kriyÃkÃrakaphalavyavahÃro na brahmavida÷ / ÃtmatvÃdeva sarvasya nÃ'tmavyatirekeïa kÃrakaæ kriyÃphalaæ vÃsti / nacÃnÃtmà sansarvamÃtmaiva bhavati kasyacit / tasmÃdavidyayaivÃnÃttmatvaæ parikalpitaæ na tu paramÃrthata ÃtmavyatirekeïÃsti ki¤cit / tasmÃtparamÃrthÃtmaikatvapratyaye kriyÃkÃrakaphalapratyayÃnupapatti÷ / ato virodhÃdbrahmavida÷ kriyÃïÃæ tatsÃdhanÃnÃæ cÃntyantameva niv­tti÷ / kena kimiti k«epÃrthaæ vacanaæ prakÃrÃntarÃnupapattidarÓanÃrtham / kenacidapi prakÃreïa kriyÃkaraïÃdikÃrakÃnupapatte÷ / kenatcitka¤citkÃÓcitkathaæ cinna jivredevetyartha÷ / yatrÃpyavidyÃvasthÃyÃmanyo 'nyaæ paÓyati tatrÃpi yenedaæ sarvaæ vijÃnÃti taæ kena vijÃnÅyÃdyena vijÃnÃti tasya karaïasya vij¤eye viniyuktatvÃt / j¤ÃtuÓva j¤eya eva hi jij¤Ãsà nÃ'tmani / na cÃgnerivÃ'tmÃ'tmano vi«ayo na cÃvi«aye j¤Ãturj¤Ãnamupapadyate / tasmÃdyenedaæ vijÃnÃti taæ vij¤ÃtÃraæ kena karaïena ko vÃnyo vijÃnÅyÃt / yadà tu puna÷ paramÃrthavivekino brahmavido vij¤Ãtaiva kevalo 'dvayo vartate taæ vij¤ÃtÃramare kena vijÃnÅyÃditi //4// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.1 yatkevalaæ karmanirapek«amam­tavasÃdhanaæ tadvaktavyamiti maitreyÅbrÃhmaïamÃrabdham / taccÃ'tmaj¤Ãnaæ savaæsanyÃsÃÇgaviÓi«Âam / Ãtmani ca vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati / Ãtmà ca priya÷ sarvasmÃt / tasmÃdÃtmà dra«Âavya÷ sa ca Órotavyo mantavyo nididhyÃstavya iti ca darÓanaprakÃrà uktÃ÷ / tatra Órotavya ÃcÃryÃgamÃbhyÃm / mantavyastarkata÷ / tatra ca tarka ukta Ãtmaivedaæ sarvamiti pratij¤Ãtasya hetuvacanamÃtmaikasÃmÃnyatvamÃtmaikodbhavatvamÃtmaikapralayatvaæ ca / tatrÃyaæ heturasiddha ityÃÓaÇkyata ÃtmaikasÃmÃnyodbhavapralayÃkhyastadÃÓaÇkÃniv­tyarthametadbrÃhmaïamÃrabhyate / yasmÃtparasparopakÃryopakÃrakabhÆtaæ jagatsarvaæ p­thivyÃdi / yacca loke parasparakÃryopakÃrakabhÆtaæ tadekakÃraïapÆrvakamekasÃmÃnyÃtmakamekapralayaæ ca d­«Âam / tasmÃdidamapi p­thivyÃdilak«aïaæ jagatparasparopakÃryopakÃrakatvÃttathÃbhÆtaæ bhavitumarhati / e«a hyartho 'sminbrÃhmaïeprakÃÓyate / athavÃ'tmaivedaæ sarvamiti pratij¤ÃtasyÃ'tmotpattisthitilayatvaæ kriyate / tathà hi naiyÃyikairuktaæ hetvapadeÓÃtpratij¤ÃyÃ÷ punarvacanaæ nigamanamiti / anyairvyÃkhyÃtamà dundubhid­«ÂÃntÃcchrotavyÃrthamÃgamavacanaæ prÃÇbhadhuvrahmaïÃnmantavyÃrthamupapattipradarÓanena madhubrÃhmaïena tu nididhyÃsanavidhirucyata iti / sarvathÃpi tu yathÃ'gamenÃvadhÃritaæ tarkatastathaiva mantavyam / yathà tarkato matasya tarkÃgamÃbhyÃæ niÓcitasya tathaiva nididhyÃsanaæ kriyata iti p­thaÇnididhyÃsanavidhiranarthaka eva / tasmÃtp­thakprakaraïavibhÃgo 'narthaka ityasmadabhiprÃya÷ ÓravaïamanananididhyÃsanÃnÃmiti / sarvathÃpi tvadhyÃyadvayasyÃrtho 'sminbrÃhmaïa upasaæhriyate / ## __________ BrhUpBh_2,5.1 iyaæ p­thivÅ prasiddhà sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ madhu sarve«Ãæ brahmÃdistambaparyantÃnÃæ bhÆtÃnÃæ prÃïinÃæ madhu kÃryaæ madhviva madhu yathaiko madhvapÆpo 'nekairmadhukarairnirvartita evamiyaæ p­thivÅ sarvabhÆtanirvartità / tathà sarvÃïi bhÆtÃni p­thivyai p­thivyà asyà madhu kÃryam / ki¤ca yaÓvÃyaæ puru«o 'syÃæ p­thivyÃæ tejomayaÓvinmÃtraprakÃÓamayo 'm­tamayo 'maraïadharmà puru«o yaÓcÃyamadhyÃtmaæ ÓÃrÅra÷ ÓarÅre bhava÷ pÆrvavattejomayo 'm­tamaya÷ puru«a÷ / sa ca liÇgÃbhimÃnÅ / sa ca sarve«Ãæ bhÆtÃnÃmupakÃrakaraïatvena madhu / sarvÃïi ca bhÆtÃnyasya madhu / caÓabdasÃmarthyÃt / evametaccatu«Âayaæ tÃvadekaæ sarvabhÆtakÃryaæ sarvÃïi ca bhÆtÃnyasya kÃryam ato 'syaikakÃraïapÆrvakatà / yasmÃdekasmÃtkÃraïÃdetajjÃtaæ tadevaikaæ paramÃrthato brahmetaratkÃryaæ vÃcÃ'rambhaïaæ vikÃro nÃmadheyamÃtramitye«amadhuparyÃyÃïÃæ sarve«Ãmartha÷ saæk«epata÷ / ayameva sa yo 'yaæ pratij¤Ãta idaæ sarvaæ yadayamÃtmeti / idamam­taæ yanmaitreyyà am­tatvasÃdhanamuktamÃtmavij¤Ãnamidaæ tadam­tam / idaæ brahma yadbrahmà te bravÃïi j¤apayi«yÃmÅtyadhyÃyÃdau prak­taæ yadvi«ayà ca vidyà brahmavidyetyucyata idaæ sarvaæ yasmÃdbrahmaïo vij¤ÃnÃtsarvaæ bhavati //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.2 ## __________ BrhUpBh_2,5.2 tathÃ'pa÷ / adhyÃtmaæ retasyapÃæ viÓe«ato 'vasthÃnam //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.3 ## __________ BrhUpBh_2,5.3 tathÃgni÷ vÃcyagnerviÓe«ato 'vasthÃnam //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.4 ## __________ BrhUpBh_2,5.4 tathà vÃyu÷ / adhyÃtmaæ prÃïo bhÆtÃnÃæ ÓarÅrÃrambhakatvenopakÃrÃnmadhutvaæ tadantargatÃnÃæ tejomayÃdÅnÃæ karaïatvenopakÃrÃnmadhutvam / tathà coktaæ"tasyaiva vÃca÷ p­thivÅ ÓarÅraæ jyotÅrÆpamayamagni÷"iti //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.5 ## __________ BrhUpBh_2,5.5 tathÃ'dityo madhu / cÃk«u«o 'dhyÃtmam //5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.6 ## __________ BrhUpBh_2,5.6 tathà diÓo madhu / diÓÃæ yadyapi ÓrotramadhyÃtmaæ ÓabdapratiÓravaïavelÃyÃæ tu viÓe«ata÷ saænihito bhavatÅtyadhyÃtmaæ prÃtiÓrutka÷ pratiÓrutkÃyÃæ pratiÓravaïavelÃyÃæ bhava÷ prÃtiÓrutka÷ //6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.7 ## __________ BrhUpBh_2,5.7 tathà candra÷ / adhyÃtmaæ mÃnasa÷ //7// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.8 ## __________ BrhUpBh_2,5.8 tathà vidyut / tvaktejasi bhavastaijaso 'dhyÃtmam //8// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.9 ## __________ BrhUpBh_2,5.9 tathà stanayitna÷ / Óabde bhava÷ ÓÃbdo 'dhyÃtmaæ yadyapi tathÃpi svare viÓe«ato bhavatÅti sauvaro 'dhyÃtmam //9// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.10 ## __________ BrhUpBh_2,5.10 tathÃ'kÃÓa÷ / adhyÃtmaæ hyadyÃkÃÓa÷ //10// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.11 ## __________ BrhUpBh_2,5.11 ayaæ dharmo 'yamityapratyak«o 'pi dharma÷ kÃryeïa tatprayuktena pratyak«eïa vyapadiÓyate 'yaæ dharma iti pratyak«avat / dharmaÓca vyÃkhyÃta÷ Órutism­tilak«aïa÷ k«atrÃdÅnÃmapi niyantà jagato vaicitryak­tp­thivyÃdÅnÃæ pariïÃmahetutvÃtprÃïibhiranu«ÂhÅyamÃnarÆpaÓca / tena cÃyaæ dharma iti pratyak«eïa vyapadeÓa÷ / satyadharmayoÓcÃbhedena nirdeÓa÷ k­ta÷ ÓÃsrÃcÃralak«aïayoridda(? ) tu bhedena vyapadeÓa ekatve satyapi / d­«ÂÃd­«ÂabhedarÆpeïa kÃryÃrambhakatvÃt / yastvad­«Âo 'pÆrvÃkhyo dharma÷ sa sÃmÃnyaviÓe«ÃtmanÃd­«Âena rÆpeïa kÃryamÃrabhate sÃmÃnyarÆpeïa p­thivyÃdÅnÃæ prayoktà bhavati viÓe«arÆpeïa cÃdhyÃtmaæ kÃryakaraïasaæghÃtasya / tatra p­thivyÃdÅnÃæ prayoktari yaÓcÃyamasmindharme tejomayastathÃdhyÃtmaæ kÃryakaraïasaæghÃtakartari dharme bhavo dhÃrma÷ //11// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.12 ## __________ BrhUpBh_2,5.12 tathà d­«ÂenÃnu«ÂhÅyamÃnenÃ'cÃrarÆpeïa satyÃkhyo bhavati sa eva dharma÷ so 'pi dviprakÃra eva sÃmÃnyaviÓe«ÃtmarÆpeïa / sÃmÃnyarÆpa÷ p­thivyÃdisamaveto viÓe«arÆpa÷ kÃryakaraïasaæghÃtasamaveta / tatra p­thivyÃdisamavete vartamÃnakriyÃrÆpe satye tathÃdhyÃtmaæ kÃryakaraïasaæghÃtasa mavete satye bhava÷ satya÷ / satyena vÃyurÃvÃtÅti ÓrutyantarÃt //12// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.13 ## __________ BrhUpBh_2,5.13 dharmasatyÃbhyÃæ prayukto 'yaæ kÃryakaraïasaæghÃtaviÓe«a÷ sa yena jÃtiviÓe«e«a saæyukto bhavati / sa jÃtiviÓe«o mÃnu«Ãdi÷ / tatra mÃnu«ÃdijÃtiviÓi«Âà eva sarve prÃïinikÃyÃ÷ parasparopakÃryopakÃrakabhÃvena vartamÃnà d­Óyante / ato mÃnu«ÃdijÃtirapi sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ madhu / tatra mÃnu«ÃdijÃtirapi bÃhyÃ'dhyÃtmikÅ cetyubhayathà nirdeÓabhÃgbhavati //13// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.14 ##// __________ BrhUpBh_2,5.14 yastu kÃryakaraïasaæghÃto mÃnu«ÃdijÃtiviÓi«Âa÷ so 'yamÃtmà sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ madhu / nanvayaæ ÓÃrÅraÓabdena nirdi«Âa÷ p­thivÅparyÃya eva / na / pÃrthivÃæÓasyaiva tatra grahaïÃt / idaæ tu sarvÃtmà pratyastamitÃdhyÃtmÃdhibhÆtÃdisarvaviÓe«a÷ sarvabhÆtadevatÃgaïaviÓi«Âa÷ kÃryakaraïasaæghÃta÷ so 'yamÃtmetyucyate / tasminnasminnÃtmani tejomayo 'm­tamaya÷ puru«o 'yamÆrtarasa÷ sarvÃtmako nirdiÓyate / ekadeÓena tu p­thivyÃdi«u nirdi«Âo 'trÃdhyÃtmaviÓe«ÃbhÃvÃtsa na nirdiÓyate / yastu pariÓi«Âo vij¤Ãnamayo yadartho 'yaæ dehaliÇgasaæghÃta Ãtmà sa yaÓcÃyamÃtmetyucyate //14// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.15 ## __________ BrhUpBh_2,5.15 yasminnÃtmani pariÓi«Âo vij¤Ãnamayo 'mÃtmà / tasminnavidyÃk­takÃryakaraïasaÇghÃtopadhiviÓi«Âe brahmavidyÃyà paramÃrthÃtmani praveÓite, sa evamuttko 'nantaro 'bÃhya÷ k­tastra÷ praj¤ÃnaghanabhÆta÷ sarve«Ãæ bhÆtÃnÃmayamÃtmà sarvairÆpÃsya÷ sarve«Ãæ bhÆtÃnÃmadhipati÷ sarvabhÆtÃnÃæ svatantro na kumÃramÃtyavat, kiæ tarhi? sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ rÃjà / rÃjatvaviÓe«aïamadhipatiriti;bhavati kaÓcidrÃjocita«ÂattimÃÓritya rÃjÃ, na tvadhipati÷, ato viÓina«Âyadhipatiriti / evaæ sarvabhÆtÃtmà vidvÃn brahmavinmuttko bhavati / yaduttkam 'brahmavidyayà sarvaæ bhavi«yanto manu«yà manyante kimu tadbrahmÃvedyasmÃttatsarvamabhavat'itÅdaæ tad vyÃkhyÃtam / evamÃtmÃnabheva sarvÃtmatvena ÃcÃryagamÃbhyÃæ ÓrutvÃ, matvà tarkato vij¤Ãya sÃk«Ãdevaæ yathà madhubrÃhmaïe darÓitaæ tathÃ, tasmÃdbrahmavij¤ÃnÃdevaælak«aïÃt pÆrvamapibrahemaiva sadavidyayà abrahmÃsÅt, sarvabheva ca sadasarvamÃsÅt tÃntvavidyÃmasmÃdvij¤anÃttirask­tya brahmavidbrahmaiva san brahmÃbhavat sarva÷ sa sarvamabhavat / parisamÃpta÷ ÓÃstrÃrtho yadartha÷ prastuta÷ / tasminnetasmin sarvÃtmabhÆte brahmavidi sarvÃtmani sarvaæ jagat samarpitamityetasminnarthe d­«ÂÃnta upÃdÅyate-tadyathà rathanÃbhau ca rathenemau cÃrÃ÷ sarve samarpità iti prasidvor'tha÷, evamevÃsminnÃtmani paramÃtmabhÆte brahmavidi sarvÃïi bhÆtÃni brahmÃdistambaryantÃni, sarve devà agnyÃdaya÷, sarve lokà bhÆrÃdaya÷, sarve praïà vÃgÃdaya÷, sarva eta ÃtmÃno jalacandravat pratiÓarÅrÃnupraveÓino 'vidyÃkalpitÃ÷, sarvaæ jagadasmin samarpitam / yaduttkaæ brahmavidvÃmadeva÷ pratipede-'ahaæ manurabhavaæ sÆryaÓca'iti, sa e«a sarvÃtmabhÃvo vyÃkhyÃta÷ / sa e«a vidvÃn brahmavit sarvopÃdhi÷ sarvÃtmà sarvo bhavati / nirupÃdhirnirupÃkhya÷ anantaro 'bÃhya÷ k­tsna÷ praj¤Ãnaghano 'jÃjaro 'm­tobhayo 'calo neti netyasthÆlo 'naïurityevaæviÓe«aïo bhavati / tametamarthamajÃnantastÃrkikÃ÷ kecit paï¬itaæmanyÃÓcÃgamavida÷ ÓÃstrÃrtha virudvaæ manyamÃnà vikalpayanto mohamagÃdhamupayÃnti / tametamarthametau manetrÃvanuvadata÷--"anejadekaæ manaso javÅya÷" "tadejati tannaijati"iti / tathà ca taittirÅyake--"yasmÃtparaæ nÃpÃramasti ki¤cat""etatsÃma gÃyannÃste" "ahamannamahamannamahamannam"ityÃdi / tathà ca cchÃndogye"jak«at krŬanramamÃïa÷" "sayadi pit­lokakÃma÷" "sarvagandha÷ sarvarasa÷"ityÃdi / Ãyarvaïe ca"sarvaj¤a÷ sarvavit""dÆrÃta sudÆre tadihÃntike ca / "kaÂhavallÅ«vapi"aïoraïÅyÃn mahato mahÅyÃn" "kastaæ madÃmadaæ devam" "tadvÃvato 'nyÃnatyeti ti«Âhat"iti ca / tathà gÅtÃsu"ahaæ kraturahaæ yaj¤a÷" "pitÃhamasya jagata÷" "nÃdatte kasyacit pÃpam" "samaæ sarve«u bhÆte«u" "avimattkaæ vibhattkepu" "grasi«ïu prabhavi«ïu ca"ityevamÃdyÃgamÃrtha virudvamiva pratibhÃntaæ manyamÃnÃ÷ svacittasÃmarthyÃdarthanirïayÃya vikalpayanta÷, astyÃtmà nÃstyÃtmà kartÃkartà muttko badva÷ k«aïiko vij¤ÃnamÃtraæ ÓÆnyaæ cetyevaæ vikalpayanto na pÃramadhigacchantyavidyÃyÃ÷, virudvarrmadarÓitvÃt sarvatra / tasmÃttatra ya eva ÓrutyÃcÃryadarÓitamÃrgÃnusÃriïa÷, ta evÃvidyÃyÃ÷ pÃramadhigacchanti / ta eva vÃsmÃnmohasamudrÃdagÃdhÃduttari«yanti, netare svavudvikauÓalÃnusÃriïa÷ //15 // _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.16 parisamÃptà brahmavidyÃm­tatvasÃdhanÃbhÆtÃ, yÃæ maitreyÅ p­«ÂavatÅ bhartÃram 'yadeva bhagavÃnam­tatvasÃdhanaæ veda tadeva me brÆhi'iti / etasyà brahmavidyÃyÃ÷ stutyartheyamÃkhyÃyikÃyÃ÷ saÇk«epator'thaprakÃÓanÃrthÃvetau mantrau bhavata÷ / evaæ hi mantrabrÃhmaïÃbhyÃæ stutatvÃt am­tatvasarvaprÃptisÃdhanatvaæ brahmavidyÃyÃ÷ prakaÂÅk­taæ rÃjamÃrga mupanÅtaæ bhavati--yathÃditya udya¤chalÃrvaraæ tamo 'panayatÅti tadvat / api caivaæ stutà brahmavidyÃyà indrarak«ità sà du«prÃpyà devairapi;.smÃdaÓcibhyÃmapidevabhipagbhyÃmindrarak«ità vidyà mahatÃyÃsena prÃptà / brÃhmaïasya ÓiraÓchittvÃÓvayaæ Óira÷ pratisandhÃya tasminnindreïacchinne puna÷ svaÓira eva pratisandhÃya tena brÃhmaïasya svaÓirasaivottkÃÓe«Ã brahmavidyà Órutà / tasmÃttata÷ parataraæ ki¤cit puru«ÃrthasÃdhanaæ na bhÆtaæ na bhÃvi vÃ, kuta eva vartamÃnam, iti nÃta÷ parÃstutirasti / api caivaæ stÆyate brahmavidyÃsarvapuru«ÃrthÃnÃæ karma hi sÃdhanamiti loke prasidvam / tacca karma vittasÃdhyam, tenÃÓÃpinÃstyam­tatvasya / tadidamam­tatvaæ kevalayÃtmavidyayà karmanirapek«ayà prÃpyate;yasmÃt karmaprakaraïe vaktuæ prÃptapi kevalaprakaraïe, karmaprakaraïÃduttÅrta karmaïà virudvatvÃt kevalasaænyÃsasahità abhihità am­tatvasÃdhanÃya / tasmÃnnÃta÷ paraæ puru«ÃrthasÃdhanamasti / api caivaæ stutà brahmavidyà sarvo hi loko dvandvÃrÃma÷"sa vai naiva reme tasmÃdekÃkÅ na ramate"iti Órute÷ / yÃj¤avalkyo lokasÃdhÃraïo 'pi sannÃtmaj¤ÃnabaladbhÃryÃputravittÃdisaæsÃraratiæ parityajya praj¤Ãnat­pta ÃtmaratirbabhÆva / api caivaæ stutà brahmavidyà yasmÃdyÃj¤avalkyenasaæsÃramÃrgad vyutti«ÂhatÃpi priyÃyai bhÃryÃyai protyarthameævÃmihitÃ,"priyaæ bhÃpasa ehyÃ÷sva"iti liÇgÃt / tatreyaæ stutyarthÃkhyÃyiketyavocÃma / kà puna÷ sà ÃkhyÃyikÃ? ityucyate--- ## __________ BrhUpBh_2,5.16 idamityanantaranirdi«Âaæ vyapadiÓati, budvau sannihitatvÃt / vaiÓabda÷ smaraïÃrtha÷ / tadityÃkhyÃyikÃnirv­ttaæprakaraïÃntarÃbhihitaæ parok«aæ vaiÓabdena smÃrayanniha vyapadiÓati / yattat pravargyaprakaraïe mÆcitam, nÃvi«k­taæ madhu, tadidaæ madhvihÃnantaraæ nirdi«Âam-'iyaæ p­thivÅ'ityÃdinà / kathaæ tatra prakaraïÃnte sÆcitam-dadhyaÇ ha và ÃbhyÃmÃtharvaïo madhu nÃma brÃhmaïamuvÃca / tadenayo÷ priyaæ dhÃma tadevainayoretenopagacchati / sa hovÃcendreïa và uttko 'smayetaccedanyasmà anuvrÆyÃstata eva te ÓiraÓchindyÃmiti / tasmÃdvai bibhemi, yadvai me sa Óiro na chindyÃt tadvÃmupane«ya iti / tau hocaturÃvÃæ tvà tasmÃt trÃsyÃvahe iti kathaæ mà trÃsyethe? iti / yadà nÃvupane«yase;atha te ÓiraÓchittvà anyatrÃhratyopanidhÃsyÃva÷;athÃÓvasya Óira Ãhratya tatte pratidhÃsyÃva÷;tena nÃvanuvak«yasi / yadà nÃvanuvak«yasi, atha te tadindra÷ ÓiraÓchetsyati;atha te svaæ Óira Ãhratya tatte pratidhÃsyÃva iti / tatheti tau hopaninye / tau yadopaninye, athÃsya ÓiracchittvÃnyatropanidadhutu÷;athÃÓvasya Óira Ãhratya tadvÃsya pratidadhatu÷ / tena hÃbhyÃmanuvÃca / sa yadà ÃbhyÃmanuvÃcÃthÃsya tadindra÷ ÓiraÓciccheda / athÃsya svaæ Óira Ãhratya tadvÃsya pratidadhaturiti / yÃvattu pravargyakarmÃÇgabhÆtaæ madhu tÃvadeva tatrÃbhihitam, na tu kak«yamÃtmÃj¤ÃnÃkhyam / tatra yà ÃkhyÃyikÃbhihità seha stutyarthà pradarÓyate / idaæ vai tanmadhu dadhyaÇÇÃtharvaïo 'nena prapa¤cenÃÓvibhyÃmuvÃca / tadetad­pi÷-tadetat karma, Ó­pirmantra÷, paÓyannupalabhamÃna÷, avocat-uttkavÃn / katham? taddaæsa iti vyavahitena sambandha÷ / daæsa iti karmaïo nÃmadheyam / tacca daæsa÷ kiviÓi«Âam? ugraæ krÆram / vÃæ yuvayo÷ / he narà narÃkÃrÃvaÓvinau / tacca karma kinnimitam? sanaye lÃbhÃya !lÃmalubdho hi loke 'pi krÆraæ karmÃcarati, tathaivaitÃvupalabhyete yathà soke / tadÃvi÷ prakÃÓaæ k­ïomi karomi yadrahasi bhavadbhayÃæ k­tam, kimiva? ityucyate--tanyatu÷ parjanya÷, na iva / nakÃrastÆpari«ÂÃdupacÃra upamÃrthÅyo vede, na pratipedhÃrtha÷;yathÃÓvaæ na / aÓvamiveti yadvat / tanyaturiva v­r«Âi yathà parjanyo v­r«Âi prakÃÓayati stanayitnvÃdiÓabdai÷, tadvadahaæ yuvayo÷ krÆraæ karma Ãvi«k­ïomÅti sambandha÷ / nanvaÓvino÷ stutyarthau kathamimau mantrau syÃtÃæ nindÃvacanau hÅmau / naipa do«a÷;stutirevai«Ã, na nindÃvacanau / yasmÃdÅd­ÓamapyatikrÆraæ karma kurvatoryuvayorna loma ca mÅyata iti / na cÃnyatki¤cidvÅyata eveti / stutÃvetau bhavata÷ / nindÃæ praÓaæsÃæ hi laukikÃ÷ smaranti / tathà praÓaæsÃrÆpà ca nindà loke prasidvà / dadhyaÇnÃma Ãtharvaïa÷ / hetyanarthako nipÃta÷ / yanmadhukak«yamÃtmaj¤Ãnalak«aïamÃthavaïo vÃæ yukÃbhyÃmaÓvasya ÓÅr«ïà Óirasà prayat Åm uvÃca yat provÃca madhu / Åmityanarthako nipÃta÷ //16// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.17 ## __________ BrhUpBh_2,5.17 idaæ vai tanmadhvityÃdi pÆrvavanmantrÃntaradarÓanÃrtham / tathÃnyo mantrastÃmeva ÃkhyÃyikÃmanusaratisma / Ãtharvaïo dadhyaÇnÃma, Ãtharvaïo 'nyo vidyata ityato viÓina«Âi dadhyaÇnÃmÃtharvaïa÷ / tasmai dadhÅca ÃtharvaïÃya he 'ÓvinÃviti mantrad­Óo vacanam, aÓvyama Óvasya svabhÆtaæ Óira÷, brÃhmaïasya Óirasicchinne 'Óvasya ÓiraÓchittved­ÓamatikrÆraæ karma k­tvà aÓvayaæ Óiro brÃhmaïaæ prati erayataæ gamitavantau yuvÃm / sa cÃtharvaïo vÃæ yuvÃbhyÃæ tanmadhu pravocad yat pÆrvaæ pratij¤Ãtaæ vak«yÃmÅti / sa kimarthamevaæ jÅvitasandehamÃruhya pravocat? ityucyate / Ó­tÃyan yata pÆrvaæ pratij¤Ãtaæ satyaæ tat paripÃlayitumicchan / jÅvitÃdapi hi satyadharmaparipÃlanà gurutaretyesya liÇgametat / ki tanmadhu pravocat? ityucyate-tvëÂram, tva«Âà Ãdityastasya sambandhi, yaj¤asya ÓiraÓchinnaæ tva«ÂÃbhavat, tatpratisandhÃnÃrtha pravargya karma / tatra pravargyakarmÃÇgabhÆtaæ yad vij¤Ãnaæ tattvëÂraæ madhu-yaj¤asya ÓiraÓchedanapratisandhÃnÃdivi«ayaæ darÓanaæ tattvëÂraæ yanmadhu he dastro, dastrÃviti parabalÃnÃmupak«apayitÃrau ÓatrÆïÃæ và hiæsitÃrau, api ca na kevalaæ tvëÂrameva madhu karmasambandhiyuvÃbhyÃmavocat, api ca kak«yaæ gopyaæ rahasyaæ paramÃtmasambandhi yad vij¤Ãnaæ madhu madhubrÃhmaïenottkamadhyÃyadvayaprakÃÓitam, tacca vÃæ yuvÃbhyÃæ pravocadityanuvartate //17// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.18 ## __________ BrhUpBh_2,5.18 idaæ vai tanmadhviti pÆrvavat / uttkau dvau mantrau pravargyasambandhyÃkhyÃyikopasaæhartÃrau / dvayo÷ pravargyakarmÃrthayoradhyÃyayorartha ÃkhyÃyikÃbhÆtÃbhyÃæ mantrÃbhyÃæ prakÃÓita÷ / brahmavidyÃrthayostvadhyÃyayorarthauttarÃbhyÃm­gbhyÃæ prakÃÓayitavya÷, ityata÷ pravartate / yat kak«yaæ ca madhuttkavÃnÃtharvaïo yuvÃbhyÃmityuttkam / kiæ punasdanmadhu? ityucyate- puraÓcakre pura÷ purÃïi ÓarÅrÃïi yata iyamacyÃk­tavyÃkaraïaprakriyà sa parameÓvaro nÃmarÆpe avyÃkrate vyÃkurvÃïa÷ prathamaæ bhÆrÃdÅæ llokÃn s­«Âvà cakre k­tavÃna dvipado dvipÃdapalak«itÃni manu«yaÓarÅrÃïi pak«iÓarÅrÃïi / tavà pura÷ ÓarÅrÃïi cakre catu«padaÓcatu«pÃdupalak«itÃni paÓuÓarÅrÃïi / pura÷ purastÃn sa ÅÓvara÷ pak«Å liÇgaÓarÅraæ bhÆtvà pura÷ ÓarÅrÃïipuru«a ÃviÓadityasyÃrthamÃca«Âe Óruti÷-sa và ayaæ puru«a÷ sarvÃsuyÆr«u sarvaÓarÅre«u puriÓaya÷, puriÓeta iti puriÓaya÷ san puru«a ityucyate / nainenÃnena ki¤acana ki¤cidapyanÃv­tamanÃcchaditam / tathà nainena ki¤canÃsaæv­tamantarananupraveÓitaæ bÃhyabhÆtenÃntarbhÆtena ca na anÃv­tam / evaæ sa eva nÃmakhyÃtmanà antarvahirbhÃvena kÃryakaraïarÆpeïa vyavasthita÷ / puraÓcakre ityÃdimantra÷ saÇk«epata ÃtmaikatvamÃca«Âaityartha÷ //18// _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,5.19 ## __________ BrhUpBh_2,5.19 idaæ vai tanmadhvityÃdi pÆrvavat / rÆpaæ rÆpaæ pratirÆpo rÆpÃntaraæ babhÆvetyartha÷ / pratirÆpo 'nurÆpo và yÃd­ksaæmathÃnau mÃtÃpitarau tatsaæsthÃnastadanurÆpa eva putro jÃyate / na hi catu«pado dvipÃjjÃyate dvipado và catu«pÃt / sa eva hi parameÓvaro nÃmarÆpe vyÃkurvÃïo rÆpaæ rÆpaæ pratirÆpo babhÆva / kimartha puna÷ pratirÆpamÃgamanaæ tasya? ityucyate--tadasyÃtmano rÆpaæ praticak«aïÃya pratikhyÃpanÃya / yadi hi nÃmarÆpe na vyÃkriyete, tadà asyÃtmano nirÆpÃdhikaæ rÆpaæ praj¤ÃnaghanÃkhyaæ na pratikhyÃyeta / yadà puna÷ kÃryakaraïÃtmanà nÃmarÆpe vyÃka-te bhavata÷, tadÃsya rÆpaæ pratikhyÃyeta / indra÷ parameÓvaro mÃyÃbhi÷ praj¤Ãbhi÷ nÃmarÆpabhÆtak­tamithyÃbhimÃnairvÃ, na tu paramÃrthata÷; pururÆpo bahurÆpa Åyate gabhyate, ekarÆpa eva praj¤Ãnaghana÷ sannavidyÃpraj¤Ãbhi÷ / kasmÃt puna÷ kÃraïÃt? yuttkà ratha iva vÃjina÷ svavipayaprakÃÓanÃya, hi yasmÃndasya harayo haraïÃdindriyÃïi, Óatà ÓatÃni, daÓa ca prÃïibhedabÃhulyÃcchatÃna daÓa ca bhavanti / tasmÃdindriyavipayabÃhulyÃttatprakÃÓanÃyeva ca yuttkÃna tÃni na ÃtmaprakÃÓanÃya / "paräci khÃni vyat­ïat svayambhÆ÷"iti hi kÃÂhake / tasmÃtaireva vipayasvarÆpairÅyate na praj¤Ãnaghanaikarasena svarÆpeïa / evaæ tahi ayamanya÷ parameÓvaro 'nye haraya ityevaæ prÃpte ucyate-ayaæ vai harayo 'yaæ vai daÓa ca sahasrÃïi bahÆni cÃnantÃni ca prÃïibhedasyÃnantyÃt / kiæ bahunÃ, tadetadbrahma ya Ãtmà / apÆrvaæ nÃsya kÃraïaæ pÆrva vidyata ityapÆrvam / nÃsyÃparaæ kÃryaæ vidyata ityanaparam / nÃsya jÃtyantaramantarÃle vidyata ityanaltaram / tathà bahirasya na vidyata ityavÃhyam / kiæ punastannirantaraæ brahma? ayamÃtmanà / ko 'sau? ya÷ pratyagÃtmà dra«Âà Órotà mantà bodvà vij¤Ãtà sarvÃnubhÆ÷, sarvÃtmanà sarvamanubhavatÅti sarvamanubhÆ÷ / ityetadanuÓÃsanaæ sarvavedÃntopadeÓa÷ / e«a sarvavedÃntÃnÃmupasaæhrator'tha÷ / etadam­tamabhayam / parisamÃptaÓca ÓÃstrÃrtha÷ //19 // ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,6.1 ## __________ BrhUpBh_2,6.1 ayedÃnÅæ brahmavidyÃrthasya madhukÃï¬asya vaæÓa÷ stutyartho brahmavidyÃyÃ÷ / mantraÓcÃyaæ svÃdhyÃyÃrtho japÃrthaÓca / tatra vaæÓa iva vaæÓa÷ yathà veïurvaæÓa÷ parvaïa÷ parvaïo hi bhidyate tadvadagratprabh­ti ÃmÆlaprÃpterayaæ vaæÓa÷ / adhyÃyacatu«Âayasya ÃcÃryaparamparÃkramo vaæÓa ityucyate / tatra prathamÃnta÷ Ói«ya÷ pa¤camayanta÷ ÃcÃrya÷ / parame«ÂhÅ virÃÂ, brÃhmaïo hiraïyagarbhÃt / tata÷ paramÃcÃryaparamparÃnÃsti / yatpunarbrahma tannityaæ svayambhÆ, tasmai brahmaïai svayambhuve nama÷ //1-3 // _______________________________________________________________________ START BrhUp 2,6.2-3 #<ÃgniveÓyÃt | ÃgniveÓya÷ ÓÃï¬ilyÃc cÃnabhimlÃtÃc ca | ÃnabhimlÃta ÃnabhimlÃtÃt | ÃnabhimlÃta ÃnabhimlÃtÃt | ÃnabhimlÃto gautamÃt | gautama÷ saitavaprÃcÅnayogyÃbhyÃm | saitavaprÃcÅnayogyau pÃrÃÓaryÃt | pÃrÃÓaryo bhÃradvÃjÃt | bhÃradvÃjo bhÃradvÃjÃc ca gautamÃc ca | gautamo bhÃradvÃjÃt | bhÃradvÃja÷ pÃrÃÓaryÃt | pÃrÃÓaryo vaijavÃpÃyanÃt | vaijavÃpÃyana÷ kauÓikÃyane÷ | kauÓikÃyani÷ || BrhUp_2,6.2 ||># ## __________ BrhUpBh_2,6.3 ayedÃnÅæ brahmavidyÃrthasya madhukÃï¬asya vaæÓa÷ stutyartho brahmavidyÃyÃ÷ / mantraÓcÃyaæ svÃdhyÃyÃrtho japÃrthaÓca / tatra vaæÓa iva vaæÓa÷ yathà veïurvaæÓa÷ parvaïa÷ parvaïo hi bhidyate tadvadagratprabh­ti ÃmÆlaprÃpterayaæ vaæÓa÷ / adhyÃyacatu«Âayasya ÃcÃryaparamparÃkramo vaæÓa ityucyate / tatra prathamÃnta÷ Ói«ya÷ pa¤camayanta÷ ÃcÃrya÷ / parame«ÂhÅ virÃÂ, brÃhmaïo hiraïyagarbhÃt / tata÷ paramÃcÃryaparamparÃnÃsti / yatpunarbrahma tannityaæ svayambhÆ, tasmai brahmaïai svayambhuve nama÷ //1-3// ##// ======================================================================= ADHYAYA 3 janako ha vaideha ityÃdi yÃj¤avalkoyaæ kÃï¬amÃrabhyate / upapattipradhÃnatvÃdatikrÃntena madhukÃï¬ena samÃnÃrthatve 'pi sati na punaruktatà / madhukÃï¬aæ hyÃgemapradhÃnam / ÃgamopapattÅ hyÃtmaikatvaprakÃÓanÃya prav­tte Óaknuta÷ karatalagatabilvamiva darÓayitum / Órotavyo mantavya iti hyuktam / tasmÃdÃgamÃrthasyaiva parÅk«ÃpÆrvakaæ nirdhÃraïÃya yÃj¤avalkÅyaæ kÃï¬amupapattipradhÃnamÃrabhyate / ÃkhyÃyikà tu vij¤ÃnastutyarthopÃyavidhiparà và / prasiddho hyupÃyo vidvadbhi÷ ÓÃstre«u ca d­«Âo dÃnam / dÃnena h­yupanamante prÃïina÷ / prabhÆtaæ hiraïyaæ gosahasradÃnaæ cehopalabhyate / tasmÃdanyapareïÃpi ÓÃstreïa vidyÃprÃptyupÃyadÃnapradarÓanÃrthÃ'khyÃyikÃ'rabdhà / api ca tadvidyasaæyogastaiÓva saha vÃdakaraïaæ vidyÃprÃptyupÃyo nyÃyavidyÃyÃæ d­«Âa÷ / taccÃsminnadyÃye prÃbalyena pradarÓyate / pratyak«Ã ca vidvatsaæyoge praj¤Ãv­ddhi÷ / tasmÃdvidyÃprÃptyupÃyapradarÓanÃrthaivÃkhyÃyikà / _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,1.1 ## __________ BrhUpBh_3,1.1 janako nÃma ha kila samrìrÃjà babhÆva videhÃnÃæ tatra bhavo vaideha÷ / sa ca bahudak«iïena yaj¤ena ÓÃkhÃntaraprasiddho và bahudak«iïo nÃma yaj¤o 'Óvamedho và dak«iïÃbÃhulyÃdbahudak«iïa ihocyate teneje 'yajat / tatra tasminyaj¤e nimantrità darÓanakÃmà và kurÆïÃæ deÓÃnÃæ pa¤cÃlÃnÃæ ca brÃhmaïÃste«u hi vidu«Ãæ bÃhulyaæ prasiddhamabhisametà abhisaægatà babhÆvu÷ / tatra mahÃntaæ vidvatsamudÃyaæ d­«Âvà tasya ha kila janakasya vaidehasya yajamÃnasya ko nu khalvatra brahmi«Âha iti viÓe«eïa j¤Ãtumicchà vijij¤Ãsà babhÆva / kathaæ, ka÷svitko nu khalve«Ãæ brÃhmaïÃnÃmanÆcÃnatama÷ sarva ime 'nÆcÃnÃ÷ ka÷svide«ÃmatiÓayenÃnÆcÃna iti / sa hÃnÆcÃnatamavi«ayotpannijij¤Ãsa÷ saæstadvij¤ÃnopÃyÃrthaæ gavÃæ sahasraæ prathamavayasÃmavarurodha go«Âhe 'varodhaæ kÃrayÃmÃsa / kiæviÓi«ÂÃstà gÃvo 'varuddhà ityucyate / palacaturthabhÃga÷ pÃda÷ suvarïasya / daÓa daÓa pÃdà ekaikasyà go÷ Ó­ÇgayorÃbaddhà babhÆvu÷ / pa¤ca pa¤ca pÃdà ekaikasmi¤Ó­Çge //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,1.2 ## __________ BrhUpBh_3,1.2 gà evamavarudhya brÃhmaïÃæstÃnhovÃca / he brÃhmaïà bhagavanta ityÃmantratha yo vo yu«mÃkaæ brahmi«Âha÷ sarve yÆyaæ brahmÃïo 'tiÓayena yu«mÃkaæ brahmà ya÷ sa età gà udajatÃmutkÃlayatu svag­haæ prati / te ha brÃhmaïà na dadh­«u÷ ha kilaivamuktà brÃhmaïà brahmi«ÂhatÃmÃtmana÷ pratij¤Ãtuæ na dadh­purna pragalbhÃ÷ saæv­ttÃ÷ / apragalbhabhÆte«u brÃhmaïe«vatha ha yÃj¤avalkya÷ svamÃtmÅyameva brahmacÃriïamantevÃsinamuvÃca- età gà he somyodajodgamayÃsmadg­hÃn prati, he sÃmaÓrava÷- sÃmavidhiæ hi Ó­ïotyator'yÃccaturvedo yÃj¤avalkya÷ / tà gà hodÃcakÃrotkÃlitavÃnÃcÃryag­haæ prati / yÃj¤avalkyena brahmi«ÂhapaïasvÅkaraïena Ãtmano brahmi«Âhatà pratij¤ÃtÃ, iti te ha cukrudhu÷ kruddhavanto brÃhmaïÃ÷ / te«Ãæ krodhÃbhiprÃyamÃca«Âe- kathaæ no 'smÃkaæ ekaikapradhÃnÃnÃæ brahmi«Âho 'smÅti bruvÅteti / atha haivaæ kruddhe«u brÃhmaïe«u janakasya yajamÃnasya hotà ­tvigaÓvalo nÃma babhÆva ÃsÅt / sa enaæ yÃj¤avalkyam, brahmi«ÂhÃbhimÃnÅ rÃjÃÓrayatvÃccadh­«Âa÷, yÃj¤avalkyaæ papraccha p­«ÂavÃn / katham? tvaæ nu khalu no yÃj¤avalkya brahmi«Âho 'sÅ 3 iti / plutirbhartsanÃrthà / sa hovÃca yÃj¤avalkya÷- namaskarmo vayaæ brahmi«ÂhÃya, idÃnÅæ gokÃmÃ÷ smo vayamiti / taæ brahmi«Âhapratij¤aæ santaæ tata eva brahmi«ÂhapaïasvÅkaraïÃt pra«Âuæ dadhre dh­tavÃn mano hotà aÓvala÷ //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,1.3 ## __________ BrhUpBh_3,1.3 yÃj¤avalkyeti hovÃca / tatra madhukÃï¬e pìaktena karmaïà darÓanasaptuccitena yajamÃnasya m­tyoratyayo vyÃkhyÃta udgÅthaprakaraïe saÇk«epata÷ / tasyaiva parÅk«Ãvi«ayo 'yamititadgatadarÓanaviÓe«Ãrtho 'yaæ vistara Ãrabhyate / yadidaæ sÃdhanajÃtam asya karmaïa ­tvigagnyÃdi m­tyunà karmalak«aïena svÃbhÃvikÃsaÇgasahitena Ãptaæ jyÃptam, na kevalaæ vyÃptamabhi«annaæ ca m­tyunà baÓÅk­taæ ca / kena darÓanalak«aïena sÃdhanena yajamÃno m­tyorÃptimati m­tyugacaratvam atikramya mucyate svatantro m­tyoravaÓo bhavatÅtyartha÷ / nanÆdgÅtha evÃbhihitaæ yenÃtimucyatemukhyaprÃïÃtmadarÓaneneti / bìhamuktam, yo 'nukto viÓe«astatra, tadartho 'yamÃrambha ityado«a÷ / hotrartvijÃgninà vÃcetyÃha yÃj¤avalkya÷ / etasyÃrthaævyÃca«Âe / ka÷ punarhetà yena m­tyumatikÃmati? ityucyate-vÃgvai yaj¤asya yajamÃnasya"yaj¤o vai yajamÃna÷"iti Órute÷ / yaj¤asya yajamÃnasya yÃvÃksaiva hotÃdhiyaj¤e / katham? tatatrayeyaævanga yaj¤asyayajamÃnasya so 'yaæ prasiddho 'gniradhidaivatam / tadetatvyannaprakaraïevyÃkhyÃtam / sa cÃgnirhetÃ"agnirvai hotÃ"iti Órute÷ / yadetad yaj¤asya sÃdhanadvayamhotà catviÇg adhiyaj¤am, adhyÃtmaæ ca vÃk etadubhayaæ sÃdhanadvayaæ paricchinnaæ m­tyunà Ãptaæ svÃbhÃvikÃj¤ÃnÃsaÇgaprayuktena karmaïà m­tyunà pratik«aïamanyathÃtvamÃpadyamÃnaæ vaÓÅk­tam / tad anenÃdhidaivatarÆpeïÃgninÃ'd­ÓyamÃnaæ'yajamÃnasya yaj¤asya s­tyoratimuktaye bhavati / tadetadÃha-sa mukti÷ sa hotà agnirmukti÷, agnisvarÆpadarÓanameva mukti÷ / yadaiva sÃdhanadvayamagnirÆpeïa gaÓyati, tadÃnÅmeva hi svÃbhÃvikÃdÃsaÇgÃnm­tyorvimucyate ÃdhyÃtmikÃt paricchinnarÆpÃdÃdhibhautikÃcca / tasmÃt sa hotà agnirÆpeïa d­«Âo muktirmuktisÃdhanaæ yajamÃnasya / sà atimukti÷-yaiva ca mukti÷ sÃtimukti÷, atimuktisÃdhanamityartha÷ / sÃdhanadvayasya paricchinnasya yà adhidevatÃrÆpeïÃparicchinnenÃgnirÆpeïa d­«Âi÷, sà mukti÷ / yÃsau muktiradhidevatÃd­«Âi÷ saiva, adhyÃtmÃdhibhÆtaparicchedavi«ayÃsaÇgÃspadaæ m­tyumatikramya adhidevatÃtvasyÃgnibhÃvasya prÃptiryà phalabhÆtÃ, sà atimuktirityucyate / tasyà atimuktermuktireva sÃdhanamiti k­tvà sà atimuktirityÃha / yajamÃnasya hyatimuktirvÃgÃdÅnÃmagnyÃdibhÃva ityudgÅthaprakaraïe vyÃkhyÃtam / tatra sÃmÃnyena mukhyaprÃïadarÓanamÃtraæ muktisÃdhanamuktam, na tadviÓe«a÷ / vÃgÃdÅnÃm agnyÃdidarÓanamiha viÓe«o varïyate / m­tyuprÃptyatimuktistu saiva phalabhÆtÃ, yodgÅthabrÃhmaïena vyÃkhyÃtà -'m­tyupratikrÃnto dÅpyate'(1 / 3 / 12) ityÃdyà //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,1.4 ## __________ BrhUpBh_3,1.4 yÃj¤avalkyeti hovÃca / svÃbhÃvikÃdaj¤ÃnÃsaÇgaprayuktÃt karmalak«aïÃnm­tyoratimuktirvyÃkhyÃtà / tasya karmaïa÷ sÃsaÇgasya m­tyorÃÓrayabhÆtÃnÃæ darÓapÆrïamÃsÃdikarmasÃdhanÃnÃæ yo vipariïÃmahetu÷ kÃla÷, tasmÃt kÃlÃt p­thagatinu«ÂhÃnavyatirekeïÃpi prÃgÆrdhvaæ ca kriyÃyÃ÷ sÃdhanavipariïÃmahetutvena vyÃpÃradarÓanÃt kÃlasya / tasmÃt p­thakkÃlÃdatimuktirvaktavyetyata Ãha- yadidaæ sarvamahorÃtrÃbhyÃmÃptam, sa ca kÃlo dvirÆpa÷ - ahorÃtrÃdilak«aïÃ÷, tithyÃdilak«aïaÓca / tatrÃhorÃtrÃdilak«aïÃttÃvadatimuktimÃha - ahorÃtrÃbhyÃæ hi sarvaæ jÃyate vardhate vinaÓyati ca, tathà yaj¤asÃdhanaæ ca / yaj¤asya yajamÃnasya cak«uradhvaryuÓca / Ói«ÂÃnyak«arÃïi pÆrvavanneyÃni / yajamÃnasya cak«uradhvaryuÓca sÃdhanadvayamadhyÃtmÃdhibhÆtaparicchedaæ hitvà adhidaivatÃtmanà d­«Âaæ yat sa mukti÷ so 'dhvaryurÃdityabhÃvena d­«Âo mukti÷ / saiva muktirevÃtimuktiriti / pÆrvavat ÃdityÃtmabhÃvamÃpannasya hi nÃhorÃtre sambhavata÷ //4// idÃnÅæ tithyÃdilak«aïÃdatimuktirucyate- _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,1.5 ## __________ BrhUpBh_3,1.5 idÃnÅæ tithyÃdilak«aïÃdatimuktirÆcyate-yadidaæ sarvam - ahorÃtrayoraviÓi«ÂayorÃditya÷ kartÃ, na prati padÃdÅnÃæ tithÅnÃm;tÃsÃæ tu v­ddhik«ayopagamanenapratipatprabh­tÅnÃæ candramÃ÷ kartà / atastadÃpÃcyà pÆrvapak«Ãparapak«Ãtyaya÷, ÃdityÃpacyà ahorÃtrÃtyayavat / tatra yajamÃnasya prÃïo vÃyu÷, sa evaudgÃtà - ityudgÅthabrÃhmaïe 'vagatam'vÃcà ca hyeva sa prÃïena codagÃyat'iti ca nirdhÃritam / 'athaitasya prÃïasyÃpa÷ ÓarÅraæ jyotÅrÆpamasau candra÷'iti ca / prÃïÃvÃyucandramasÃmekatvÃccandramasà vÃyunà copasaæhÃre na kaÓcid viÓe«a÷ / evaæ manyamÃnà ÓrutirvÃyunà adhidaivatarÆpeïopasaæharati / api ca vÃyunimittau hi v­ddhik«ayau candramasa÷ / tena tithyÃdilak«aïasya kÃlasya karturapi kÃrayità vÃyu÷ / ato vÃyurÆpÃpannastithyÃdikÃlÃdatÅto bhavatÅtyupapannataraæ bhavati / tena Órutyantare candrarÆpeïa d­«ÂirmuktiratimuktiÓca / iha tu kÃïvÃnÃæ sÃdhanadvayasya tatkÃraïarÆpeïa vÃyvÃtmanà d­«ÂirmuktiratimuktiÓceti na Órutyorvirodha÷ //5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,1.6 ## __________ BrhUpBh_3,1.6 m­tyo÷ kÃlÃdatimuktirvyÃkhyÃtà yajamÃnasya / so 'timucyamÃna÷ kenÃva«Âambhena paricchedavi«ayaæ m­tyumatotya phalaæ prÃpnotyatimucyata ityucyate / yadidaæ prasiddhamantarik«amÃkÃÓo 'nÃrambaïamanÃlambanamivaÓabdÃdastyeva tatrÃ'lambanaæ tattu na j¤Ãyata ityabhiprÃya÷ / yattu tadaj¤ÃyamÃnamÃlambanaæ tatsarvanÃmnà keneti p­cchyate / anyathà phalaprÃpterasaæbhavÃt / yenÃva«ÂambhenÃ'krameïa yajamÃna÷ karmaphalaæ pratipadyamÃno 'timucyate kiæ taditi praÓnavi«aya / kenÃ'krameïa yajamÃna÷ svargaæ lokamÃkramata iti svargaæ lokaæ phalaæ prÃpnotyatimucyata ityartha÷ / brahmaïartvijà manasà candreïetyak«aranyÃsa÷ pÆrvavat / tatrÃdhyÃtmaæ yaj¤asya yajamÃnasya yadidaæ prasiddhaæ mana÷ so 'sau candro 'dhidaivatam / mano 'dhyÃtmaæ candramà adhidaivatamiti hi prasiddham / sa eva candramà brahmartviktenÃdhibhÆtaæ brÃhmaïa÷ paricchinnaæ rÆpamadhyÃtmaæ ca manasa etaddvayamaparicchinnena candramaso rÆpeïa paÓyati / tena candramasà manasÃvalambanena karmaphalaæ svargaæ lokaæ prÃpnotyatimucyata ityabhiprÃya÷ / itÅtyupasaæhÃrÃthaæ vacanam / ityevaæprakÃrà m­tyoratimok«Ã÷ / sarvÃæïi hi darÓanaprakÃrÃïi yaj¤ÃÇgavi«ayÃïyasminnavasara uktÃnÅti k­tvopasaæhÃra ityatimok«Ã÷ / evaæprakÃrà atimok«Ã ityartha÷ / atha saæpada÷ / athÃdhunà saæpada ucyante / saæpannÃma kenacitsÃmÃnyenÃgnihotrÃdÅnÃæ karmaïÃæ mahatÃæ phalavatÃæ tatphalÃya saæpÃdanaæ saæpat / phalasyaiva và sarvotsÃhena phalasÃdhanÃnu«ÂhÃne prayatatÃæ kenacidvaiguïyenÃsaæbhava÷ / tadidÃnÅmÃhitÃgni÷ sanyatki¤citkarmÃgnihotrÃdÅnÃæ yathÃsaæbhavamÃdÃyÃ'lambanÅk­tya karmaphalavidvattÃyÃæ satyÃæ yatkarmaphalakÃmo bhavati tadeva saæpÃdayati / anyathà rÃjasÆyÃÓvamedhapuru«amedhasarvamedhalak«aïÃnÃmadhik­tÃnÃæ traivarïikÃnÃmapyasaæbhavaste«Ãæ tatpÃÂha÷ svÃdhyÃyÃrtha eva kevala÷ syÃt / yadi tatphalaprÃptyupÃya÷ kaÓcana na syÃt / tasmÃtte«Ãæ sepadaiva tatphalaprÃptistasmÃtsaæpadÃmapi phalavattvamata÷ saæpada Ãrabhyante //6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,1.7 ## __________ BrhUpBh_3,1.7 yÃj¤avalkyeti hovÃca abhimukhÅkaraïÃya / katibhirayamadyargbhirhetÃsmin yaj¤e katibhi÷ katisaÇkhyÃbhir­gbhir­gjÃtibhi÷ ayaæhotartvigasmin yaj¤e kari«yati Óastraæ Óaæsati / Ãhetara÷-tis­bhir­gjÃtibhi÷ / ityukkavantaæ pratyà hetara÷-katamÃstÃstistra iti / saÇkhyeyavi«ayo 'yaæ praÓna÷, pÆrvastu saÇkhyÃvi«aya÷ / puronuvÃkyÃca-prÃgyÃgaphÃlÃd yÃ÷ prayujyante ­ca÷, sà ­gjÃti÷ puronuvÃkyetyucyate / yÃgÃrthaæ yÃ÷ prayujyante ­ca÷, sà ­gjÃtiryÃjyà / ÓastrÃrthaæ yÃ÷ prayujyante ­ca÷, sà ­gjÃti÷ Óasyà / sarvÃstu yÃ÷ kÃÓcana ­ca÷;tÃ÷ stotriyà và anyà và sarvà etÃsveva tis­«u ­gjÃti«vantarbhavanti / kiæ tÃbhirjayatÅti yatki¤cedaæ prÃïabh­diti-ataÓcasaÇkhyÃsÃmÃnyÃd yatki¤citprÃïabh­jjÃtama, tat sarvaæ jayati tat sarvaæ phalajÃtaæ sampÃdayati saÇkhyÃdisÃmÃnyena //7// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,1.8 ## __________ BrhUpBh_3,1.8 yÃj¤avalkyeti hovÃveti pÆrvavat / katyayamadyÃdhvaryurasmin yaj¤a ÃhutÅrhe«yatÅti, katyÃhutiprakÃrÃ÷? tastra iti, katamÃstÃstistra iti pÆrvavat / itara Ãha-yà hÆtà ujjvalanti samidÃjyÃhutaya÷ yà hutà atinedante 'tÅva Óabdaæ kuvanti mÃsÃdyÃhutaya÷, yà hutà adhiÓerate 'dhyÃdho gatvà bhÆmeradhiÓerate paya÷somÃhutaya÷ / kiæ tÃbhirjayatÅti, tÃbhirevaæ nirvartitÃbhirÃhutibhi÷ kiæ jayatÅti / yà Ãhutayo hutà ujjvalantyujjvalanayuktà Ãhutayo nirvartitÃ÷, phalaæ ca devalokÃkhyamujjvalameva, tena sÃmÃnyena yà mayatà ujjvalantya Ãhutayo nirvartyamÃnÃstà etÃ÷ sÃk«Ãddevalokasya karmaphalasyarÆpaæ devalokÃkhyaæ phalameva mayà nirvartyata ityevaæ sampÃdayati / yà hutà atinedante Ãhutaya÷ pit­lokameva tÃbhirjayati kutsitaÓabdakart­tvasÃmÃnyena / pit­lokameva tÃbhirjayati kutsitaÓabdakart­tvasÃmÃnyena / pit­lokasambaddhÃyÃæ hi saæyamanyÃæ puryÃæ vaivasvatena yÃtyamÃnÃnÃæ'hà hatÃ÷ sma mu¤ca mu¤ca'iti Óabdobhavati / tathÃvadÃnÃhutaya÷ tena pit­lokasÃmÃnyÃt pit­loka eva mayà nirvartyata iti sampÃdayati / yà hutà adhiÓerate manu«yalokameva tÃmijayati bhÆmyupari sambandhasÃmÃnyÃt / adha iva hyagha eva hi manu«yaloka÷ uparitanÃn sÃdhyÃællokÃnapek«ya, athavÃdhogamanamapek«ya / ato manu«yaloka eva mayà nirvartyata iti sampÃdayati / yà hutà adhiÓerate manu«yalokameva tÃbhijayati bhÆmyupari sambandhasÃmÃnyÃt / adha iva hyadha eva hi manu«yaloka÷ uparitanÃn sÃdhyÃællokÃnapek«ya, athavÃdhogamanamapek«ya / ato manu«yaloka eva mayà nirvartyata iti sampÃdayati paya÷somÃhutinirvartanakÃle //8// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,1.9 ## __________ BrhUpBh_3,1.9 yÃj¤avalkyeti hovÃceti pÆrvavat / ayam­tvigbrahmà dak«iïato brahmÃsane sthitvà yaj¤aæ gopÃyati / katibhirdevatÃbhirgopÃyatÅti prÃsaÇgikametadvahuvacanam / ekayà hi devatayà gopÃyatyasau / evaæ j¤Ãte bahuvacanena praÓno nopapadyate svayaæ jÃnatastasmÃtpÆrvayo÷ kaï¬ikayo÷ praÓnaprativacane«u katibhi÷ kati tis­bhististra iti prasaÇgaæ d­«ÂvehÃpi bahuvacanenaiva praÓnopakrama÷ kriyate / athavà prativÃdivyÃmohÃrtha bahuvacanam / itara Ãhaikayetyekà sà devatà yayà dak«iïata÷ sthitvà brahmÃ'sane yaj¤aæ gopÃyati / katamà saiketi / mana eveti mana÷ sà devatà / manasà hi brahmà vyÃpriyate dhyÃnenaiva / "tasya yaj¤asya manaÓca vÃkca vartanÅ tayoranyatarÃæ manasà saæskaroti brahmÃ"(cha.u.4 / 16 / 1) iti ÓrutyantarÃt / tena mana eva devatà tayà manasà hi gopÃyati brahmà yaj¤am / tacca mano v­ttibhedenÃnantam / vaiÓabda÷ prasiddhÃvadyotanÃrtha÷ / prasiddhaæ manasa Ãnantyma / tadÃnantyÃbhimÃnino devÃ÷,"sarve devà yatraikaæ bhavanti"ityÃdiÓrutyantarÃt / tenÃnantyasÃmÃnyÃdanantameva sa tena lokaæ jayati //9// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,1.10 ## __________ BrhUpBh_3,1.10 yÃj¤avalkyeti hovÃceti pÆrvavat / kati stotriyÃ÷ stopyatÅtyayamudgÃtà / stotriyà nÃma ­ksÃmasamudÃya÷ katipayÃnÃm­cÃm / stotriyÃvÃÓamyÃvÃyÃ÷ kÃÓcana ­ca÷, tà sarvÃstistra evetyÃha / tÃÓca vyÃkhyÃtÃ÷- muronuvÃkyà ca yÃjyà ca Óasyaiva t­tÅyeti / tatra pÆrvamuktam - yatki¤cedaæ prÃïabh­ta sarve jayatÅti tat kena sÃmÃnyena? ityucyate - katamÃstÃstistra ­co yà adhyÃtmaæ bhavantÅti / prÃïa eva puronuvÃkyÃ, paÓabdasÃmÃnyÃt / avÃno yÃjyÃ, ÃnantaryÃt / apÃnena hi prattaæ havirdevatà grasanti, yÃgaÓca pradÃnam / vyÃna÷Óasyà -"aprÃïannanapÃnann­camabhivyÃharati"(cha. u. 1 / 3 / 4) / iti ÓratyantarÃt / kiæ tÃbhirjayatÅti vyÃkhyÃtam / tatra viÓe«asambandhasÃmÃnyamanuktamihocyate, sarvamanyad vyÃkhyÃtam / lokasambandhasÃmÃnyena p­thivÅlokamevapuronuvÃkyayà jayati, antarik«alokaæ yÃjyayÃ, madhyamatvasÃmÃnyÃt / dyulokaæÓasyayordhvatvasÃmÃnyÃt / tato ha tasmÃdÃtmana÷ praÓnanirïayÃdasau hotà aÓvala upararÃma nÃyamasmadgecara iti //10// ## ÃkhyÃyikÃsambandha÷ prasiddha eva / m­tyoratimuktirvyÃkhyÃtà kÃlalak«aïÃt karmalak«aïÃcca / ka÷ punarasau m­tyuryasmÃdatimuktirvyÃkhyÃtÃ? sa ca svÃbhÃvikÃj¤ÃnÃsaÇgÃspado 'dhyÃtmÃdhibhÆtÃvi«ayaparicchinno grahÃtigrahalak«aïo m­tyu÷ / tasmÃt paricchinnarÆpÃnm­tyoratimuktasya rÆpÃïyaganyÃdityÃdÅnyudgÅthaprakaraïe vyÃkhyÃtÃni / aÓvalapraÓnecatadgato viÓe«a÷ kaÓcit / taccaitat karmaïÃæ j¤ÃnasahitÃnÃæ phalam / etasmÃt sÃdhyasÃdhanarÆpÃt saæsÃrÃnmok«a÷ kartavya ityatobandhanarÆpasyam­tyo÷ svarÆpamucyate / baddhasya hi mok«a÷ kartavya÷ / yadapyatimuktasya svarÆpamuktaæ tatrÃpi grahÃtigrahÃbhyÃmavinirmukta eva m­tyurÆpÃbhyÃm / tathà coktaæ"aÓanÃyÃhim­tyu÷"(b­.u.1 / 2 / 1) "e«a eva m­tyu÷"iti / Ãdityasthaæ puru«amaÇgÅk­tyÃha"eko m­tyurvahavÃ"iti ca / tadÃtmabhÃvÃpanno hi m­tyorÃptimatimucyata ityucyate / na ca tatra grahÃtigrahau m­tyurÆpau nasta÷ / "athaitasya manaso dyau÷ ÓarÅraæ jyotÅrÆpamasÃvÃditya÷"(b­. u. 1 / 5 / 12) 'manaÓva'graha÷ sa kÃmenÃtigrÃheïa g­hÅta÷"(3 / 2 / 7) iti, vak«yati"prÃïo vai graha÷ so 'pÃnenÃtigrÃheïa"(3 / 2 / 2) iti,"vÃgvai graha÷ sa nÃmnÃtigrÃheïa"(3 / 2 / 3) iti ca / tathà vyannavibhÃge vyÃkhyÃtamasmÃbhi÷ / suvicÃritaæ caitad yadeva prav­ttikÃraïaæ tadeva niv­ttikÃraïaæ na bhavatÅti / kecittu sarvameva niv­ttikÃraïaæ manyante / ata÷ kÃgïÃt pÆrvasmÃtpÆrvasmÃnm­tyormucyate uttaramuttaraæ pratipadyamÃno vyÃv­ttyarthameva prati padyate na tu tÃdarthyam, ityata à dvaitak«ayÃta sarvaæ m­tyu÷, dvainak«aye tu paramÃrthatà m­tyorÃptimatimucyate / ataÓca Ãpek«ikÅ gauïÅ muktirantarÃle / sarvametad evat abÃrhadÃraïyakam / nanu sarvaikatvaæ mok«a÷"tasmÃttatsarvamabhavat"(b­. u. 1 / 4 / 10) iti Órute÷ / bìhaæ bhavatyetadapi, natu"grÃmakÃmo yajeta, paÓukÃmo yajeta"ityÃdiÓrutÅnÃæ tÃdarthyam / yadi hyadvaitÃrthatvameva ÃsÃæ grÃmapaÓusvargÃdyarthatvaæ nÃstÅti grÃmapaÓusvargÃdayo na g­hyeran, g­hyante tu karmaphalavaicitryaviÓe«Ã÷ / yadi ca vaidikÃnÃæ karmaïÃæ tÃdarthyameva, saæsÃra eva nÃbhavi«yat / atha tÃdarthye 'pi anuni«pÃditapadÃrthasvabhÃva÷ saæsÃra iti cet / yathà ca rÆpadarÓanÃrtha Ãloke sarvo 'pi tatrastha÷ prakÃÓyata eva / na;pramÃïÃnupapatte÷ / advaitÃrthatve vaidikÃnÃæ karmaïÃæ vidyÃsahitÃnÃm anyaspÃnuni«pÃditatve pramÃïÃnupapatti÷ / na pratyak«aæ nÃnumÃnamata eva ca nÃgama÷ / ubhayam ekena vÃkyena pradarÓyata iti cet kulyÃpraïayanÃlokÃdivat / tannevam;vÃkyadharmÃnupapatte÷ / na ca ekavÃkyagatasyÃrthasya prav­ttiniv­ttisÃdhanatvamavagantuæ Óakyate / kulyÃpraïayanÃlokÃdÃvarthasya pratyak«atvÃdado«a÷ / yadapyucyate mantrà asminnarthe÷ d­«Âà iti / ayameva tu tÃvadartha÷ pramÃïÃgamya÷ / mantrÃ÷ puna÷ kim asminnartha Ãhosvidanyasminnartha iti m­gyametat / tasmÃd grahÃtiprahalak«aïo m­tyurbandha÷, tasmÃnbhok«o vaktavya ityata idamÃrabhyate na ca jÃnÅmo vi«ayasandhÃvivÃntarÃle 'vasthÃnamardhajaratÅyaæ kauÓalam / yattu m­tyoratimucyata ityukatvà grahÃtigrahÃvucyete, tacvarthasambandhÃt / sarvo 'yaæ sÃdhyasÃdhanalak«aïo bandha÷, grahÃtigrahÃvinirmokÃt / niga¬e hi nirj¤Ãte niga¬itasya mok«Ãya yatna÷ kartavyo bhavati;tasmÃtÃdarthyenÃrambha÷ / _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,2.1 ## __________ BrhUpBh_3,2.1 atha hainaæ haÓabda aitihyÃrtha÷ / athÃnantaramaÓvala uparate prak­taæ yÃj¤avalkyaæ jaratkÃrugotro jÃratkÃrava ­tabhÃgasyÃpatyamÃrtabhÃga÷ papraccha yÃj¤avalkyeti hovÃcetyabhimukhokaraïÃya / pÆrvavatpraÓna÷ kati grahÃ÷ katyatigrahà iti / itiÓabdo vÃkyaparisamÃptyartha÷ / tatra nirj¤Ãte«u và grahÃtigrahe«u praÓna÷ syÃdanirj¤Ãte«u và / yadi tÃvadgrahà atigrahÃÓca nirj¤ÃtÃstadà tadgatasyÃpi guïasya saækhyÃyà nij¤ÃtatvÃtkati grahÃ÷ katyatigrahà iti saækhyÃvi«aya÷ praÓno nopapadyate / athanirj¤ÃtÃstadà saækhyeyavi«ayapraÓna iti ke grahÃ÷ ke 'tigrahà iti pra«Âavyaæ na tu kati grahÃ÷ katyatigrahà iti praÓna÷ / api ca nirj¤ÃtasÃmÃnyakeÓu viÓe«avij¤ÃnÃya praÓno bhavati yathà katame 'tra kaÂhÃ÷ katame 'tra kÃlÃpà iti / na cÃtra grahÃtigrahà nÃma padÃrthÃ÷ kecana loke prasiddhÃ÷ / yena viÓe«Ãrtha÷ praÓna÷ syÃt / nanu cÃtimucyata ityuktaæ grahag­hotasya hi mok«a÷ sa mukti÷ sÃtimuktiriti hi dviruktam / tasmÃtprÃptà grahà atigrahÃÓca / nanu tatrÃpi catvÃro grahà atigrahÃÓca nirj¤Ãtà vÃkcak«u÷ prÃïamanÃæsi tatra katÅti praÓno nopapadyate nirj¤ÃtatvÃt / na / anavadhÃraïÃrthatvÃt / na hi catu«Âvaæ tatra vivak«itamiha tu grahÃtigrahÃdarÓane '«Âhatvaguïavivak«ayà katoti praÓna upapadyata eva / tasmÃtsa mukti÷ sÃtimuktiriti muktyatiktÅ dvirukte grahÃtigrahà api siddhÃ÷ / ata÷ katisaækhyÃkà grahÃ÷ kati vÃtigrahà iti p­cchati / itara Ãha-a«Âau grahà a«ÂÃvatigrahà iti / ye te '«Âau grahà abhihitÃ÷ katame te niyamena grahÅtavyà iti //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,2.2 ## __________ BrhUpBh_3,2.2 tatrÃ'ha / prÃïo vai graha÷ prÃïa iti ghrÃïamucyate / prakaraïÃt / vÃyusahita÷ sa÷ / apÃneneti gandhenetyetat / apÃnasacivatvÃdapÃno gandha ucyate / apÃnopah­taæ hi gandhaæ ghrÃïena sarvo loko jighrati / tadetaducyate 'pÃnena hi gandhäjighratÅti //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,2.3-9 ## ## ## #<Órotraæ vai graha÷ | sa ÓabdenÃtigraheïa g­hÅta÷ | Órotreïa hi Óabdä Ó­ïoti || BrhUp_3,2.6 ||># ## ## ## __________ BrhUpBh_3,2.3-9 vÃgvai graha÷ / vÃcà hyadhyÃtmaparicchinnayÃ'saÇgavi«ayÃspadayÃsatyÃn­tÃsabhyabÅbhatsÃd ivacane«u vyÃp­tayà g­hÅto loko 'pah­tastena / vÃggraha÷ sa nÃmnÃtigrÃreïa g­hÅta÷ sa vÃgÃkhyo graho nÃmnà vaktavyena vi«ayeïÃtigraheïa atigrÃheïeti daighyaæ chÃndasaæ nÃma vaktavyÃrthà hi vÃktena vaktavyenÃrthena tÃdarthyena prayuktà vÃktena vaÓÅk­tà tena tatkÃryamak­tvà naiva tasyà mok«a÷ / ato nÃmnÃtigrÃheïa g­hÅtà vÃgityucyate / vaktavyÃsaÇgena hi prav­ttà sarvÃnarthairyujyate / samÃnamanyat / ityete tvakparyantà a«Âau grahÃ÷ sparÓaparyantÃÓcaite '«ÂÃvatigrahà iti // 3-9 // _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,2.10 ## __________ BrhUpBh_3,2.10 upasaæh­te«u grahÃtigrahe«vÃha puna÷ - yÃj¤avalkyeti hovÃca / yadidaæ sarvaæ m­tyorannaæ yadidaæ vyÃk­taæ sarvaæ m­tyorannaæ sarvaæ jÃyate vipadyate ca grahÃtigrahalak«aïena m­tyunà grastam / kÃsvitkà nu syÃtsà devatà yasyà devatÃyà m­tyurapyannaæ bhavet / "m­tyuryasyopasecanam"iti ÓrutyantarÃt / ayamabhiprÃya÷ pra«Âu÷ / yadi m­tyorm­tyuæ vak«yatyanavasthà syÃt / atha na vak«yatyasmÃdgrahÃtigrahalak«aïÃnm­tyormok«o nopapadyate / grahÃtigraham­tyuvinÃÓe hi mok«a÷ yÃt / sa yadi m­tyorapi m­tyu÷ syÃdbhavedgrahÃtigrahalak«aïasya m­tyorvinÃÓa÷ ato durvacanaæ praÓnaæ manvÃna÷ p­cchati kÃsvitsà devateti / asti tÃvanm­tyorm­tyu÷ / nanvanavasthà syÃttasyÃpyanyo m­tyuriti / nÃnavasthà / sarvam­tyorm­tyvantarÃnupapatte÷ / kathaæ punaravagamyate 'sti m­tyorm­tyuriti / d­«ÂatvÃt / agnistÃvatsarvasya d­«Âo m­tyurvinÃÓakatvÃt / so 'dbhirbhak«yate so 'gnirapÃmannam / g­hÃïa tarhyasti m­tyorm­tyuriti / tena sarvaæ grahÃtigrahajÃtaæ bhak«yate m­tyorm­tyunà / tasminbandhane nÃÓite m­tyunà bhak«ite saæsÃrÃnmok«a upapanno bhavati / bandhanaæ hi grahÃtigrahalak«aïamuktaæ tasmÃcca mok«a upapadyata ityetatprasÃdhitam / ato bandhamok«Ãya puru«aprayÃsa÷ saphalo bhavatyato 'pajayati punarm­tyum //10// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,2.11 ## __________ BrhUpBh_3,2.11 pareïa m­tyunà m­tyau bhak«ite paramÃtmadarÓanena yo 'sau mukto vidvÃnso 'yaæ puru«o yatra yasminkÃle mriyata udÆrdhvamasmÃdbrahmavido mriyamÃïÃtprÃïà vÃgadayo grahà nÃmÃdayaÓcÃtigrahà vÃsanÃrÆpà antasthÃ÷ prayojakÃ÷ kÃmatnyÆrdhvamutkrÃmantyÃhosvinneti / neti hovÃca yÃj¤avalkyo notkrÃmantyatraivÃsminneva pareïÃ'tmanÃvibhÃgaæ gacchanti vidu«i kÃryÃïi karaïÃni ca svayonau parabrahmasatattave samavanÅyanta ekÅbhÃvena samavas­jyante pralÅyanta ityartha÷ / Ærmaya ida samudre / tathà ca Órutyantaraæ kalÃÓabdavÃcyÃnÃæ prÃïÃnÃæ parasminnÃtmani pralayaæ darÓayati -"evamevÃsya paridra«ÂurimÃ÷ «o¬aÓa kalÃ÷ puru«ÃyaïÃ÷ puru«aæ prÃpyÃstaæ gacchantÅ"ti / iti pareïÃ'tmanÃvibhÃgaæ gacchantÅti darÓitam / na tarhi m­to, nahi, m­taÓcÃyaæ yasmÃtsa ucchvayatyucchÆnatÃæ pratipadyata ÃdhmÃyati bÃhyena vÃyunà pÆryate d­tivadÃdhmÃto m­ta÷ Óete niÓce«Âa÷ bandhananÃÓe muktasya na kvacidgamanamiti vÃkyÃrtha÷ //11// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,2.12 ## __________ BrhUpBh_3,2.12 muktasya kiæ prÃïà eva samavanoyanta Ãhosvittatprayojakamapi sarvam / atha prÃïà eva na tatprayojakaæ sarva, prayojake vidyamÃne puna÷ prÃïÃnÃæ prasaÇga÷ / atha sarvameva kÃmakarmÃdi, tato mok«a upapadyata ityevamartha uttara÷ praÓna÷ / yÃj¤avalkyeti hovÃca yatrÃyaæ puru«o mriyate kimenaæ na jahÃtÅti / Ãhetaro nÃmeti sarvaæ samavanÅyata ityartha÷ / nÃmamÃtraæ tu na lÅyata Ãk­tisambandhÃt / nityaæ hi nÃma / anantaæ vai nÃma / nityatvamevÃ'nantyaæ nÃmna÷ / tadÃnantyÃdhik­tà anantà bai viÓve devà anantameva sa tena lokaæ jayati / tannÃmÃnantyÃdhik­tÃnviÓvÃndevÃnÃtmatvenopetya tenÃ'nantyadarÓanenÃnantameva lokaæ jayati //12// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,2.13 ## __________ BrhUpBh_3,2.13 grahÃtigraharÆpaæ bandhanamuktaæ m­tyurÆpaæ tasya ca m­tyorm­tyusadbhÃvÃnmok«aÓcopapadyate / sa ca mok«o grahÃtigraharÆpÃïÃmihaiva pralaya÷ pradÅpanirvÃïavat / yadvadgrahÃtigrahÃkhyaæ bandhanaæ m­tyurÆpaæ tasya yatprayojakaæ tatsvarÆpanirdhÃraïÃrthamidamÃrabhyate / yÃj¤avalkyeti hovÃca / atra kecidvarïayanti grahÃtigrahasya saprayojakasya vinÃÓe 'pi kila na mucyate / nÃmÃvaÓi«Âo 'vidyayo«arasthÃnÅyayà svÃtmaprabhavayà pa mÃtmana÷ paricchinno bhojyÃcca jagato vyÃv­tta ucchinna kÃmakarmÃntarÃle vyavati«Âhate / tasya paramÃtmaikatvadarÓane dvaitadarÓanamapanetavyamityata÷ paraæ paramÃtmadarÓanamÃrabdhavyamityevamapavargÃkhyÃmantarÃlÃvasthÃæ parikalyottaragranthasaæbandhaæ kurvanti / tatra vaktavyaæ viÓÅrïe«u karaïe«u videhasya paramÃtmadarÓanaÓravaïamanananididhyÃsanÃni kathamiti / samavanÅtaprÃïasya hi nÃmamÃtrÃvaÓi«Âasyeti tairucyate / m­ta÷ Óeta iti hayuktam / na manorathenÃpyetadupapÃdayituæ Óakyate / atha jÅvannevÃvidyÃmÃtrÃvaÓi«Âo bhojyÃdapÃv­tta iti parikalpyate tattu kiænimittamiti vaktavyam / samastadvaitaikatvÃtmaprÃptinimittamiti yadyucyate tatpÆrvameva nirÃk­tam / karmasahitena dvaitaikatvÃtmadarÓanena sampanno vidvÃnm­ta÷ samavanÅtaprÃïo jagadÃtmatvaæ hiraïyagarbhasvarÆpaæ và prÃpnuyÃdasamavanÅtaprÃïo bhojyÃjjÅvanneva vyÃv­tto virakta÷ paramÃtmadarÓanÃbhimukha÷ syÃt / na cobhayamekaprayatnani«pÃdyena sÃdhanena labhyam / hiraïyagarbhaprÃptisÃdhanaæ cenna tato vyÃv­ttisÃdhanam / paramÃtmÃbhimukhÅkaraïasya bhojyÃdvayÃv­tte÷ sÃdhanaæ cenna hiraïyagarbhaprÃptisÃdhanam / na hi yadgatisÃdhanaæ tadgatiniv­tterapi / atha m­tvà hiraïyagarbhaæ prÃpya tata÷ samavanÅtaprÃïo nÃmÃvaÓi«Âa÷ paramÃtmaj¤Ãne 'dhikriyate / tato 'smadÃdyarthaæ paramÃtmaj¤ÃnopadeÓo 'narthaka÷ syÃt / sarve«Ãæ hi brahmavidyà puru«ÃrthÃyopadiÓyate"tadyo yo devÃnÃm"ityÃdyayà Órutyà / tasmÃdatyantanik­«Âà ÓÃstrabÃhyaiveyaæ kalpanà / prak­taæ tu vartayi«yÃma / tatra kena prayuktaæ grahÃtigrahalak«aïaæ bandhanamityetannirdidhÃrayi«ayÃ'ha-yatrÃsya puru«asyÃsamyagdarÓina÷ Óira÷pÃïyÃdimato m­tasya vÃgagnimapyeti vÃtaæ prÃïo 'pyeti cak«urÃdityamapyetÅti sarvatra sambadhyate / manaÓcandraæ diÓa÷ Órotraæ p­thivÅæ ÓarÅramÃkÃÓamÃtmetyatrÃ'tmÃdhi«ÂhÃnaæ h­dayÃkÃÓamucyate / sa ÃkÃÓamapyeti / o«adhÅrapiyati lomÃni / vanaspatÅnapiyanti keÓÃ÷ / apsu lohitaæ ca retaÓca nidhÅyata iti punarÃdÃnaliÇgam / sarvatra hi vÃgÃdiÓabdena devatÃ÷ parig­hyante na tu karaïÃnyevÃpakrÃmanti prÃÇmok«Ãt / tatra devatÃbhiranadhi«ÂhitÃni karaïÃni nyastadÃtrÃdyupamÃnÃni videhaÓca kartà puru«o 'svatantra÷ kimÃÓrito bhavatÅti p­cchayate-kvÃyaæ tadà puru«o bhavatÅti / kimÃÓritastadà puru«o bhavatÅti / yamÃÓrayamÃÓritya puna÷ kÃryakaraïasaæghÃtamupÃdatte yena grahÃtigrahalak«aïaæ bandhanaæ prayujyate tatkimiti praÓna÷ / atrocyate-svabhÃvayad­cchÃkÃlakarmadaivavij¤ÃnamÃtraÓÆnyÃni vÃdibhi÷ parikalpitÃni / ato 'nekavipratipattisthÃnatvÃnnaiva jalpanyÃyena vastunirïaya÷ / atra vastunirïayaæ cedicchasyÃhara sobhya hastasÃrtabhÃga ha ÃvÃmevaitasya tvatp­«Âasya veditavyaæ yattadvedi«yÃvo nirÆpayi«yÃva÷ / kasmÃt / na nÃvÃvayoretadvastu sajane janasamudÃye nirïetuæ Óakyate / ata ekÃnta gami«yÃvo vicÃraïÃya / tau hetyÃdi Órutivacanam / tau yÃj¤avalkyÃrtabhÃgÃvekÃntaæ gatvà kiæ cakraturityucyate-tau hotkramya sajanÃddeÓÃnmantrayäcakrÃte / Ãdau laukikavÃdipak«ÃïÃmekaikaæ parug­hya vicÃritavantau / tau ha vicÃrya yadÆcaturapohya pÆrvapak«ÃnsarvÃneva tacch­ïu / karma haivÃ'Órayaæ puna÷ puna÷ kÃryakaraïopÃdÃnahetuæ tattatrocaturuktavantau / na kevalaæ kÃlakarmadaiveÓvare«vabhyupagate«u hetu«u yatpraÓaÓaæsatustau karma haiva tatpraÓaÓaæsatu÷ / yasmÃnnirdhÃritametatkarmaprayuktaæ grahÃtigrahÃdikÃryakaraïopÃdÃnaæ puna÷ punastasmÃtpuïyo vai ÓÃstravihitena puïyena karmaïà bhavati tadviparotena viparÅto bhavati pÃpa÷ pÃpenetyevaæ yÃj¤avalkyena praÓne«u nirïÅte«u tato 'ÓakyaprakampyatvÃdyÃj¤avalkyasya ha jaratkÃrava ÃrtabhÃga upararÃma //13// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,3.1 ## __________ BrhUpBh_3,3.1 atha hainaæ bhujyurlÃhyÃyani÷ papraccha / grahÃtigrahalak«aïaæ bandhanamuktam / yasmÃtsaprayojakÃnmukto mucyate yena và baddha÷ saæsarati sa m­tyu÷ / tasmÃcca mok«a upapadyate / yasmÃnm­yorm­tyurasti / muktasya ca na gati÷ kvacit / sarvotsÃdo nÃmamÃtrÃvaÓe«a÷ pradÅpanirvÃïavaditi cÃvadh­tam / tatra saæsaratÃæ mucyamÃnÃnÃæ ca kÃryakaraïÃnÃæ svakÃraïasaæsarge samÃne muktÃnÃmatyantameva punaranupÃdÃnam / saæsaratÃæ tu puna÷ punarupÃdÃnaæ yena prayuktÃnÃæ bhavati tatkarmetyavadhÃritaæ vicÃraïÃpÆrvakam / tatk«aye ca nÃmÃvaÓe«eïa sarvotsÃdo mok«a÷ / tacca puïyapÃpÃkhyaæ karma / puïyo vai puïyena karmaïà bhavati pÃpa÷ pÃpenetyavadhÃritatvÃt / etatk­ta÷ saæsÃra÷ / tatrÃpuïyena sthÃvarajaÇgame«u svabhÃvadu÷khabahule«u narakatiryakpretÃdi«u ca du÷khamanubhavati puna÷ punarjÃyamÃno mriyamÃïaÓcetyetadrÃjavartmavatsarvalokaprasiddham / yattu ÓÃstrÅyaæ puïyo vai puïyena karmaïà bhavati tatraivÃdara÷ kriyata iha Órutyà / puïyameva ca karma sarvapuru«ÃrthasÃdhanamiti sarve Órutism­tivÃdÃ÷ / mok«asyÃpi puru«ÃrthatvÃttatsÃdhyatà prÃptà / yÃvadyÃvatpuïyotkar«astÃvattÃvatphalotkar«aprÃpti÷ / tasmÃduttameva puïyotkar«eïa mok«o bhavi«yatÅtyÃÓaÇkà syÃt / sà nivartayitavyà j¤Ãnasahitasya ca prak­«Âasya karmaïa etÃvatÅ gati÷ / vyÃk­tanÃmarÆpÃspadatvÃtkarmaïastatphalasya ca / na tvakÃrye nitye 'vyÃk­tadharmiïyanÃmarÆpÃtmake kriyÃkÃrakaphalasvabhÃvavarjite karmaïo vyÃpÃro 'sti / yatra ca vyÃpÃra÷ sa saæsÃra evetyasyÃrthasya pradarÓanÃya brahmaïamÃrabhyate / yattu kaiÓciducyate vidyÃsahitaæ karma nirabhisaædhi mantraÓarkarÃdiyuktavi«adadhyÃdivatkÃryÃntaramÃrabhata iti / tanna / anÃrabhyatvÃnmok«asya / bandhanÃÓa eva hi mok«o na kÃryabhÆta÷ bandhanaæ cÃvidyetyavocÃma / avidyÃyÃÓca na karmaïà nÃÓa upapadyate / d­«Âavi«ayatvÃcva karmasÃmarthyasya / utpattyÃptivikÃrasaæskÃrà hi karmasÃmarthyasya vi«ayÃ÷ / utpÃdayituæ prÃpayituæ vikartuæ ca sÃmarthyaæ karmaïo nÃto vyatiriktavi«ayo 'sti karmasÃmarthyasya / loke 'prasiddhatvÃt / na ca mok«a e«Ãæ padÃrthÃnÃmanyatama÷ / avidyÃmÃtravyavahita ityavocÃma / bìham / bhavatu kevalasyaiva karmaïa evaæsvabhÃvatà / vidyÃsaæyuktasya tu nirabhisaædherbhavatyanyathà svabhÃva÷ / d­«Âaæ hyanyaÓaktitvena nirj¤ÃtÃnÃmapi padÃrthÃnÃæ vi«adadhyÃdÅnÃæ vidyÃmantraÓarkarÃdisaæyuktÃnÃmanyavi«aye sÃmathyam / tathà karmaïo 'pyastviti cet / na / pramÃïÃbhÃvÃt / tatra hi karmaïa uktavi«ayavyatirekeïa vi«ayÃntare sÃmarthyÃstitve pramÃïaæ na pratyak«aæ nÃnumÃnaæ nopamÃnaæ nÃrthÃpattirna Óabdo 'sti / nanu phalÃntarÃbhÃve codanÃnyathÃnupapatti÷ pramÃïamiti / na hi nityÃnÃæ karmaïÃæ viÓvajinnyÃyena phalaæ kalpyate / nÃpi Órutaæ phalamasti / codyante ca tÃni / pÃriÓe«yÃnmok«aste«Ãæ phalamiti gamyate / anyathà hi puru«Ã na pravarteran / nanu viÓvajinnyÃya evÃ'yÃto mok«asya phalasya kalpitatvÃt / mok«e vÃnyasminvà phale 'kalpite puru«Ã na pravarteranniti mok«a÷ phalaæ kalpyate ÓrutÃrthÃpattyà yathà viÓvajiti / nanvevaæ sati kathamucyate viÓvajinnyÃyo na bhavatÅti / phalaæ ca kalpyate viÓvajinnyÃyaÓca na bhavatÅti viprati«iddhamabhidhÅyate / mok«a÷ phalameva na bhavatÅti cet / na / pratij¤ÃhÃnÃt / karma kÃryÃntaraæ vi«adadhyÃdivadÃrabhata iti hi pratij¤Ãtam / sa cenmok«a÷ karmaïa÷ kÃryaæ phalameva na bhavatÅti sà pratij¤Ã hÅyeta / karmakÃryatve ca mok«asya svargÃdiphalebhyo viÓe«o vaktavya÷ / atha karmakÃryaæ na bhavati nityÃnÃæ karmaïÃæ phalaæ mok«a ityasyà vacanavyakte÷ kor'tha iti vaktavyam / na ca kÃryaphalaÓabdabhedamÃtreïa viÓe«a÷ Óakya÷ kalpayitum / aphalaæ ca mok«o nityaiÓca karmabhi÷ kriyate nityÃnÃæ karmaïÃæ phalaæ na kÃryamiti cai«or'tho viprati«iddho 'bhidhÅyate yathÃgni÷ ÓÅta iti / j¤Ãnavaditi cet / yathà j¤Ãnasya kÃryaæ mok«o j¤ÃnenÃkriyamÃïo 'pyucyate tadvatkarmakÃryatvamiti cet / na / aj¤ÃnanivartakatvÃjj¤Ãnasya / aj¤ÃnavyavadhÃnanivartakatvÃjj¤Ãnasya mok«o j¤ÃnakÃryamityupacaryate / na tu karmaïà nivartayitavyamaj¤Ãnam / na cÃj¤Ãnavyatirekeïa mok«asya vyavadhÃnÃntaraæ kalpayituæ Óakyam / nityatvÃnmok«asya sÃdhakasvarÆpÃvyatirekÃcca, yatkarmaïà nivartyeta / aj¤Ãnameva nivartayatÅti cet / na / vilak«aïatvÃt / anabhivyaktiraj¤Ãnamabhivyaktilak«aïena j¤Ãnena virudhyate / karma tu tÃj¤Ãnena virudhyate tena j¤Ãnavilak«aïaæ karma / yadi j¤ÃnÃbhÃvo yadi saæÓayaj¤Ãnaæ yadi viparÅtaj¤Ãnaæ vocyate 'j¤Ãnamiti sarvaæ hi tajj¤Ãnenaiva nivartyate / na tu karmaïÃnyatamenÃpi virodhÃbhÃvÃt / athÃd­«Âaæ karmaïÃmaj¤Ãnanivartakatvaæ kalpyamiti cet / na / j¤ÃnenÃj¤Ãnaniv­ttau gamyamÃnÃyÃmad­«Âaniv­ttikalpanÃnupapatte÷ / yathÃvaghÃtena vrÅhÅïÃæ tu«aniv­ttau gamyamÃnÃyÃmagnihotrÃdinityakarmakÃryÃd­«Âà na kalpyate tu«aniv­tti÷ / tadvadaj¤Ãnaniv­ttirapi nityakarmakÃryÃd­«Âà na kalpyate / j¤Ãnena viruddhatvaæ cÃsak­tkarmaïÃmavocÃma / yadaviruddhaæ j¤Ãnaæ karmabhistaddevalokaprÃptinimittamityuktaæ"vidyayà devaloka÷"iti Órute÷ / ki¤cÃnyatkalpye ca phale nityÃnÃæ karmaïÃæ ÓrutÃnÃæ yatkarmabhirvirudhyate dravyaguïakarmaïÃæ kÃryameva na bhavati, kiæ tatkalpyatÃmiti? yasminkarmaïa÷ sÃmarthyameva na d­«Âam, kiævà yasmind­«Âaæ sÃmarthyaæ yacca karmaïÃæ phalamaviruddhaæ tatkalpyatÃmiti / puru«aprav­ttijananÃyÃvaÓyaæ cetkarmaphalaæ kalpayitavyam karmÃviruddhavi«aya eva ÓrutÃrthÃpatte÷ k«ÅïatvÃnnityo mok«a÷ phalaæ kalpayituæ na ÓakyastadvyavadhÃnÃj¤Ãnaniv­ttirvà / aviruddhatvÃdd­«ÂasÃmarthyavi«ayatvÃcceti / pÃriÓe«yanyÃyÃnmok«a eva kalpayitavya iti cet / sarve«Ãæ hi karmaïÃæ sarvaæ phalam na cÃnyaditarakarmaphalavyatirekeïa phalaæ kalpanÃyogyamasti / pariÓi«ÂaÓca mok«a÷ / sa ce«Âo vedavidÃæ phalam / tasmÃtsa eva kalpayitavya iti cet / na / karmaphalavyaktonÃmÃnantyÃtpÃriÓe«yanyÃyÃnupapatte÷ / nahi puru«ecchÃvi«ayÃïÃæ karmaphalÃnÃmetÃvattvaæ nÃma kenacidasarvaj¤enÃvadh­taæ tatsÃdhanÃnÃæ và puru«ecchÃnÃæ vÃniyatadeÓakÃlanimittatvÃtpuru«ecchÃvi«ayasÃdhanÃnÃæ ca puru«e«ÂaphalaprayuktatvÃt / pratiprÃïi cecchÃvaicitryÃtphalÃnÃæ tatsÃdhanÃnÃæ cÃ'nantyasiddhi÷ / tadÃnantyÃccÃÓakyametÃvattvaæ puru«airj¤Ãtum / aj¤Ãte ca sÃdhanaphalaitÃvattve kathaæ mok«asya pariÓe«asiddhiriti / karmaphalajÃtipÃriÓe«yamiti cet / satyapÅcchÃvi«ayÃïÃæ tatsÃdhanÃnÃæ cÃ'nantye karmaphalajÃtitvaæ nÃma sarve«Ãæ tulyam / mok«asatvakarmaphalatvÃtpariÓi«Âa÷ syÃt / tasmÃtpariÓe«Ãtsa eva yukta÷ kalpayitumiti cet / na / tasyÃpi nityakarmaphalatvÃbhyupagame karmaphalasamÃnajÃtÅyatvopapatte÷ pariÓe«Ãnupapatti÷ / tasmÃdanyathÃpyupapatte÷ k«Åïà ÓrutÃrthÃpatti÷ / utpattayÃptivikÃrasaæskÃrÃïÃmanyatamapi nityÃnÃæ karmaïÃæ phalamupapadyata iti k«Åïà ÓrutÃrthÃpatti÷ / caturïÃmanyatama eva mok«a iti cet / na tÃvadutpÃdyo nityatvÃt / ata evÃvikÃryo 'saæskÃryaÓcÃta eva, asÃdhanadravyÃtmakatvÃcca / sÃdhanÃtmakaæ hi dravyaæ saæskriyate / yathà pÃtrÃjyÃdi prok«aïÃdinà / na ca saæskriyamÃïa÷ saæskÃranirvartyo và yÆpÃdivat / pÃriÓe«yÃdÃpya÷ syÃt / nÃ'pyo 'pyÃtmasvabhÃvatvÃdekatvÃcca / itarai÷ karmabhirvailak«aïyÃnnityÃnÃæ karmaïÃæ tatphalenÃpi vilak«aïena bhavitavyamiti cet / na / karmatvasÃlak«aïyÃtsalak«aïaæ kasmÃtphalaæ na bhavatÅtarakarmaphalai÷ / nimittavailak«aïyÃditi cet / na / k«ÃmavatyÃdibhi÷ samÃnatvÃt / yathà hi g­hadÃhÃdau nimitte k«ÃmavatyÃdÅ«Âiryathà bhinne juhoti skanne juhotÅtyevamÃdau naimittike«u karmasu na mok«a÷ phalaæ kalpyate / taiÓcÃviÓe«Ãnnaimittikatvena jÅvanÃdinimitte ca ÓravaïÃt / tathà nityÃnÃmapi na mok«a÷ phalam / Ãlokasya sarve«Ãæ rÆpadarÓanasÃdhanatva ulÆkÃdaya Ãlokena rÆpaæ na paÓyantÅtyulukÃdicak«u«o vailak«aïyÃditaralokacak«urbhirna rasÃdivi«ayatvaæ parikalpyate rasÃdivi«aye sÃmarthyasyÃd­«ÂatvÃt / sudÆramapi gatvà yadvi«aye d­«Âaæ sÃmarthyaæ tatraiva kaÓcidviÓe«a÷ kalpayitavya÷ / yatpunaruktaæ vidyÃmantraÓarkarÃdisaæyuktavi«adadadhyÃdivannityÃni kÃryÃntaramÃrabhanta iti / ÃrabhyatÃæ viÓi«Âaæ kÃryaæ tadi«ÂatvÃdavirodha÷ / nirabhisaædhe÷ karmaïo vidyÃsaæyuktasya viÓi«ÂakÃryÃntarÃrambhe na kaÓcidvirodha÷ / devayÃjyÃtmayÃjinorÃtmayÃjino viÓe«aÓravaïÃddevayÃjina÷'ÓreyÃnÃtmayÃjÅ'tyÃdau'yadeva vidyayà karotÅ'tyÃdau ca / yastu paramÃtmadarÓanavi«aye manunokta ÃtmayÃjiÓabda÷'samaæ paÓyannÃtmayÃjÅ'tyatra samaæ paÓyannÃtmayÃjÅ bhavatÅtyartha÷ / athavà bhÆtapÆrvagatyà / ÃtmayÃjyÃtmasaæskÃrÃrthaæ nityÃni karmÃïi karoti"idaæ me 'nenÃÇga saæskriyate"iti Órute÷ / tathà gÃrbhairhemairityÃdiprakaraïe kÃryakaraïasaæskÃrÃrthatvaæ nityÃnÃæ karmaïÃæ darÓayati / saæsk­taÓca ya ÃtmayÃjÅ tai÷ karmabhi÷ samaæ dra«Âuæ samartho bhavati / tasyeha và janmÃntare và samamÃtmadarÓanamutpadyate samaæ paÓyansvÃrÃjyamadhigacchatÅtye«or'tha÷ / ÃtmayÃjiÓabdastu bhÆtapÆrvagatyà prayujyate / j¤ÃnayuktÃnÃæ nityÃnÃæ karmaïÃæ j¤ÃnotpattisÃdhanatvapradarÓanÃrtham / ki¤cÃnyat- brahmà viÓvas­jo dharmo mahÃnavyaktameva ca / uttamÃæ sÃttvikÅmetÃæ gatimÃhurmanÅ«iïa÷ // iti ca devasÃr«Âivyatirekeïa bhÆtÃpyayaæ darÓayati bhÆtÃnyapyeti pa¤ca vai / bhÆtÃnyatyetÅti pÃÂhaæ ye kurvanti te«Ãæ vedavi«aye paricchinnabuddhitvÃdado«a÷ / na cÃrthavÃdatvamadhyÃyasya brahmÃntakarmavipÃkÃrthasya tadvayatiriktÃtmaj¤ÃnÃrthasya ca karmakÃï¬opani«adbhayÃæ tulyÃrthatvadarÓanÃt / vihitÃkaraïaprati«iddhakarmaïÃæ ca sthÃvaraÓvasÆkarÃdiphaladarÓanÃt / vÃntÃÓyÃdipretadarÓanÃcca / na ca Órutism­tivÅrÅtaprati«iddhavyatirekeïa vihitÃni và prati«iddhÃnivà karmÃïi kenacidavagantuæ Óakyante / ye«ÃmakaraïÃdanu«ÂhÃnÃcca pretaÓvasÆkarasthÃvarÃdÅni karmaphalÃni pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃmupalabhyante / na cai«Ãmakarmaphalatvaæ kenacidabhyupagamyate / tasmÃdvihitÃkaraïaprati«iddhasevÃnÃæ yathaite karmavipÃkÃ÷ pretatiryaksthÃvarÃdayastathotk­«Âe«vapi brahmÃnte«u karmavipÃkatvaæ veditavyam / tasmÃt"sa Ãtmano vapÃmudakhidat" "so 'rodÅdi"tyÃdivannÃbhÆtÃrthavÃdatvam / tatrÃpyabhÆtÃrthavadatvaæ mà bhÆditi cet / bhavatvevam / na caitÃvatÃsya nyÃyasya bÃdho bhavati / na cÃsmatpak«o và du«yati / na ca"brahmà viÓvas­ja"ityÃdÅnÃæ kÃmyakarmaphalatvaæ Óakyaæ vaktum / te«Ãæ devasÃr«ÂitÃyÃ÷ phalasyoktatvÃt / tasmÃtsÃbhisaædhÅnÃæ nityÃnÃæ karmaïÃæ sarvamedhÃÓvamedhÃdÅnÃæ ca brahmatvÃdÅni phalÃni / ye«Ãæ punarnityÃni nirabhisaædhÅnyÃtmasaæskÃrÃrthÃni te«Ãæ j¤ÃnotpattyarthÃni tÃni / "brÃhmÅyaæ kriyate tanu÷"iti smaraïÃt / te«ÃmÃrÃdupakÃrakatvÃnmok«asÃdhanÃnyapi karmÃïi bhavantÅti na virudhyate / yathà cÃyamartha÷ «a«Âhe janakÃkhyÃyikÃsamÃptau vak«yÃma÷ / yattu vi«adadhyÃdivadityuktaæ tatra pratyak«ÃnumÃnavi«ayatvÃdavirodha÷ / yastvatyantaÓabdagamyor'thastatra vÃkyasyÃbhÃve tadarthapratipÃdakasya na Óakyaæ kalpayituæ vi«adadhyÃdisÃdharmyam / na ca pramÃïÃntaraviruddhÃrthavi«aye Órute÷ prÃmÃïyaæ kalpyate yathà ÓÅto 'gni÷ kledayatÅti / Órute tu tÃdarthye vÃkyasya pramÃïÃntarasyÃ'bhÃsatvama / yathà khadyoto 'gniriti talamalinamantarik«amiti bÃlÃnÃæ yatpratyak«amapi tadvi«ayapramÃïÃntarasya yathÃrthatve niÓcite niÓcitÃrthamapi bÃlapratyak«amÃbhÃsÅbhavati / tasmÃdvedaprÃmÃïyasyÃvyabhicÃrÃttÃdarthye sati vÃkyasya tathÃtvaæ syÃt / na tu puru«amatikauÓalam / nahi puru«amatikauÓalÃtsavità rÆpaæ na prakÃÓayati / tathà vedavÃkyÃnyapi nÃnyÃrthÃni bhavanti / tasmÃnna mok«ÃrthÃni karmÃïÅti siddham / ata÷ karmaphalÃnÃæ saæsÃratvapradarÓanÃyaiva brÃhmaïamÃrabhyate / athÃnantaram uparate jÃratkÃrave, bhujyuriti nÃmato lahyasyÃpatyaæ lÃhyastadapatyaæ lÃhyÃyani÷ papraccha / yÃj¤avalkyeti hovÃca / ÃdÃbuktamaÓvamedhadarÓanam;sama«Âivya«ÂiphalaÓcÃÓvamedhakratu÷, j¤Ãnasamuccito và kevalaj¤ÃnasampÃdito vÃ, sarvakarmaïÃæ parà këÂhÃ;bhraïahatyÃÓvamedhÃbhyÃæ na paraæ puïyapÃpayoriti hi smaranti;tena hi sama«Âiæ vya«ÂÅÓca prÃpnoti;tatra vya«Âayo nirj¤Ãtà antaraï¬avi«ayà aÓvamedhayÃgaphalabhÆtÃ÷;'m­tyurasyÃtmà bhavatyetÃsÃæ devatÃnÃmekà bhavati'(1 / 2 / 7) ityuktam / m­tyuÓcÃÓanÃyÃlak«aïo buddhayÃtmà sama«Âi÷ prathamajo vÃyu÷ sÆtraæ satyaæ hiraïyagarbha÷;tasya vyÃk­to vi«aya÷-yadÃtmakaæ sarvaæ dvaitaikatvam / ya÷ sarvabhÆtÃntarÃtmà liÇgam amÆrtaraso yadÃÓritÃni sarvabhÆtakarmÃïi, ya÷ karmaïÃæ karmasambaddhÃnÃæ ca vij¤ÃnÃnÃæ parà gati÷ paraæ phalam, tasya kiyÃn gocara÷ kiyati vyÃpti÷ sarvata÷ parimaï¬alÅbhÆtÃ, sà vaktavyÃ;tasyÃm uktÃyÃæ sarva÷ saæsÃro bandhagocara ukto bhavati / tasya ca sama«Âivya«ÂyÃtmadarÓanasya alaukikatvapradarÓanÃrthamÃkhyÃyikÃmÃtmano v­ttÃæ prakurute;tena ca prativÃdibuddhiævyÃmohayi«yÃmÅti manyate / madre«u madrà nÃma janapadÃste«u, carakà adhyayanÃrthavratacaraïÃccarakà adhvaryavo vÃ, paryavrajÃma paryaÂitavanta÷;te pata¤calasya nÃmata÷, kÃpyasya kapigotrasya, g­hÃn aima gatavanta÷ / tasyÃsÅd duhità gandharvag­hÅtÃ-gandharveïa amÃnu«eïa sacvena kenacidÃvi«ÂÃ;gandharvo và dhi«ïyo 'gnir­tvigadevatà viÓi«Âavij¤ÃnatvÃdavasÅyate;na hi sacvamÃtrasyed­Óaæ vij¤Ãnamupapadyate / taæ sarve vayaæ parivÃritÃ÷ santo 'p­cchÃma-ko 'sÅti, kastvamasi kinnÃmà kiæsatacva÷ / so 'bravÅd gandharva÷ sudhanvà nÃmata÷, ÃÇgiraso gotrata÷ / taæ yadà yasmin kÃle lokÃnÃmantÃn paryavasÃnÃni ap­cchÃma athainaæ gandharvamabrÆma-bhÆvanakoÓaparimÃïaj¤ÃnÃya prav­tte«u sarve«vÃtmÃnaæ ÓlÃghayanta÷ p­«Âavanto vayam;katham? kva pÃrik«ità abhavanniti / sa ca gandharva÷ sarvamasmabhyabravÅt / tena divyebhyo mayà labdhaæ j¤Ãnam, tattava nÃsti, ato nig­hÅto 'si, ityabhiprÃya÷ / so 'haæ vidyÃsampanno labdhÃgamo gandharvÃt tvà tvÃæ p­cchÃmi yÃj¤avalkya-kva pÃrik«ità abhavantat tvaæ kiæ jÃnÃsi? he yÃj¤avalkya'kathaya p­cchÃmi kva pÃrik«ità abhavanniti //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,3.2 ## __________ BrhUpBh_3,3.2 sa hovÃca yÃj¤avalkya uvÃca vai sa÷ / vaiÓbda÷ smaraïÃrtha÷ / uvÃca vai sa gandharvastubhyam / agacchanvai te pÃrik«itÃstattatra kva? yatra yasminnaÓvamedhayÃjino gacchantÅti / nirïote praÓna Ãha-kva nu kasminnaÓvamedhayÃjino gacchantÅti / te«Ãæ gativivak«ayà bhuvanakoÓaparimÃïamÃha-dvÃtriæÓataæ vai dve adhike triæÓaddvÃtriæÓataæ vai devarathÃhrayÃni deva Ãdityastasya ratho devarathastasya rathasya gatyÃhrà yÃvatparicchidyate deÓaparimÃïa taddevarathÃhrayaæ taddvÃtriæÓadguïitaæ devarathÃhrayÃni tÃvatparimÃïo 'yaæ loko lokÃlokagiriïà parik«ipta÷ / yatra vairÃjaæ ÓarÅraæ yatra ca karmaphalopabhoga÷ prÃïinÃæ sa e«a loka etÃvÃælloko 'ta÷ paramalokastaæ lokaæ samantaæ samantato lokavistÃrÃddviguïaparimÃïavistÃreïa parimÃïena taæ lokaæ parik«iptà paryeti p­thivÅ / tÃæ p­thivÅæ tathaiva samantaæ dvistÃvaddviguïena parimÃïena samudra÷ paryeti yaæ ghanodamÃcak«ate paurÃïikÃ÷ / tatraï¬akapÃlayorvivaraparimÃïamucyate / yena vivareïa mÃrgeïa vahirnirgacchanto vyÃpnuvantyaÓvamedhayÃjina÷ / tatra yÃvatÅ yÃvatparimÃïa k«urasya dhÃrÃgraæ yÃvadvà sauk«myeïa yuktaæ mak«ikÃyÃ÷ patraæ tÃvÃæstÃvatparimÃïo 'ntareïa madhye 'ï¬akapÃlayorÃkÃÓchidraæ tenÃ'kÃÓenetyetat / tÃnpÃrik«itÃnaÓvamedhayÃjina÷ prÃptÃnidra÷ parameÓvaro yo 'Óvameve 'gniÓcita÷ suparïo yadvi«ayaæ darÓanamuktaæ tasya prÃci diviÓara ityÃdinà suparïa÷ pak«Å bhÆtvà pak«apucchÃdyÃtmaka÷ suparïo bhÆtvà vÃyave prÃyacchanmÆrtatvÃnnÃstyÃtmano gatistatreti / tÃnpÃrik«itÃnvÃyurÃtmani dhitvà sthÃpayitvà svÃtmabhÆtÃnk­tvà tatra tasminnagamayat / kva / yatra pÆrve 'tikrÃntÃ÷ pÃrik«ità aÓvamedhayÃjino 'bhavanniti / evamiva và evameva sa gandharvo vÃyumeva praÓaÓaæsa pÃrik«itÃnÃæ gatim / samÃptÃ'khyÃyikà / ÃkhyÃyikÃnirv­ttaæ tvarthamÃkhyÃyikÃto 'pasutya Óruti÷ svamukhenaivÃ'ca«Âe 'smabhyam / yasmÃdvÃyu÷ sthÃvarajaÇgamÃnÃæ bhÆtÃnÃmantarÃtmà bahiÓca sa eva tasmÃdadhyÃtmÃdhibhÆtÃdhidaivabhÃvena vividhà yëÂirvyÃpti÷ sa vÃyureva / tathà sama«Âi÷ kevalena sÆtrÃtmanà vÃyureva / evaæ vÃyumÃtmÃnaæ sama«Âivya«ÂirÆpÃtmakatvenopagacchati ya evaæ veda / tasya kiæ phalamityÃhi-apa punarm­tyuæ jayati sak­tm­tvà punanaæ mriyate / tata Ãtmana÷ praÓnanirïayÃdbhujyurlÃhyÃyanirupararÃma //2// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,4.1 ## __________ BrhUpBh_3,4.1 atha hainamu«astaÓcÃkrÃyaïa÷ papraccha / puïyapÃpaprayuktairgrahÃtigrahairg­hÅta÷ puna÷ punargrahÃtigrahÃæstyajannupÃdadatsaæsaratÅtyuktam / puïyasya ca para utkar«o vyÃkhyÃto vyÃk­tavi«aya÷ sama«Âivya«ÂirÆpo dvaitaikatvÃtmaprÃpti÷ / yastu grahÃtigrahairgrasta÷ saæsarati so 'sti và nÃstyastitve ca kiælak«aïa ityÃtmana eva vivekÃdhigamÃyo«astapraÓna Ãrabhyate / tasya ca nirupÃdhisvarÆpasya kriyÃkÃrakavinirmuktasvabhÃvasyÃdhigamÃdyathoktÃdvandhanÃdvimucyate saprayojakÃt / ÃkhyÃyikÃsaæbandhastu prasiddha÷ / atha hainaæ prak­taæ yÃj¤avalkyamu«asto nÃmataÓcakrasyÃpatyaæ cÃkrÃyaïa÷ papraccha / yadbrahma sÃk«Ãdavyavahitaæ kenaciddra«Âuraparok«Ãdagauïam / na ÓrotrabrahmÃdivat / kiæ tat / ya Ãtmà / ÃtmaÓabdena pratyagÃtmocyate / tatrÃ'tmaÓabdasya prasiddhatvÃt / sarvasyÃbhyantara÷ sarvÃntara÷ yadya÷ÓabdÃbhyÃæ prasiddha Ãtmà brahmeti / tamÃtmÃnaæ me mahyaæ vyÃcak«veti / vi«pa«Âaæ Ó­Çge g­hÅtvà yathà gÃæ darÓayati tathÃ'cak«va so 'yamityevaæ kathayasvetyartha÷ / evamukta÷ pratyÃha yÃj¤avalkya÷-e«u te tavÃ'tmà sarvÃntara÷ sarvasyÃbhyantara÷ / sarvaviÓe«aïopalabhaïÃrtha sarvÃntaragrahaïam / yatsÃk«Ãdavyavahitamaparok«Ãdagauïaæ brahma b­hattamamÃtmà sarvasyÃbhyantara etairguïai÷ samastairukta e«a÷ / ko 'sau tavÃ'tmà / yo 'yaæ kÃryakaraïasaæghÃtastava yenÃ'tmanÃ'tmavÃnsa e«a tavÃtmà / tava kÃryakaraïasaæghÃtasyetyartha÷ / tatra piï¬astamyÃbhyantare liÇgÃtmà karaïasaæghÃtast­tÅyo yaÓca saædihyamÃnaste«u katamo mamÃ'tmà sarvÃntarastvayà vivak«ita ityukta itara Ãha-ya÷ prÃïena mukhanÃsikÃsaæcÃriïà prÃïiti prÃïace«ÂÃæ karoti yena prÃïa÷ praïÅyata ityartha÷ / sa te taba kÃryakaraïasaæghÃtasyÃ'tmà vij¤Ãnamaya÷ / samÃnamanyat / yo 'pÃnenÃpÃnÅti / yo vyÃnena vyÃnÅtÅti cchÃndasaæ dairdhyam / sarvÃ÷ kÃryakaraïasaæghÃtagatÃ÷ prÃïanÃdice«Âà dÃruyantrasyeva yena kriyante / nahi cetanÃvadanadhi«Âhatasya dÃruyantrasyeva prÃïanÃdice«Âà vidyante / tasmÃdvij¤ÃnamayenÃdhi«Âhitaæ vilak«aïena dÃruyantravatprÃïanÃdice«ÂÃæ pratipadyate / tasmÃtso 'sti kÃryakaraïasaæghÃtavilak«aïo yaÓci«Âayati //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,4.2 ## __________ BrhUpBh_3,4.2 sa hovÃco«astaÓcÃkrÃyaïo yathà kaÓcidanyathà pratij¤Ãya pÆrvaæ punarvipratipanno brÆyÃdanyathÃsau gaurasÃvaÓvo yaÓcalati dhÃvatÅti và pÆrvaæ pratyak«aæ darÓayÃmiti pratij¤Ãya paÓcÃccalanÃdiliÇgairvyapadiÓatyevamevaitadbrahma prÃïanÃdiliÇgairvyapadi«Âaæ bhavati tvayà / kiæ bahunà tyaktvà got­«ïÃnimittaæ vyÃjaæ yadeva sÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma ya Ãtmà sarvÃntarastaæ me vyÃcak«veti / itara Ãha-yathà mayà prathamaæ pratij¤ÃtastavÃ'tmava (tmà vi) lak«aïa iti tÃæ pratij¤Ãmanuvarta eva / tattathaiva yathokta mayà / yatpunaruktaæ tamÃtmÃnaæ ghaÂÃdivadvi«ayÅkurviti tadaÓakyatvÃnna kriyate / kasmÃtpunastadaÓakyamiti / Ãha / vastusvÃbhÃvyÃt / kiæ punastadvastusvÃbhÃvyam / d­«ÂayÃdidra«Â­tvam / d­«Âerdra«Âà hyÃtmà / d­«Âiriti dvividhà bhavati laukikÅ pÃramÃrthikÅ ceti / tatra laukikÅ cak«u÷saæyuktÃnta÷karaïav­tti÷ / sà kriyata iti jÃyate vinaÓyati ca / yà tvÃtmano d­«Âiragnyu«ïaprakÃÓÃdivatsà ca dra«Âa÷ svarÆpatvÃnna jÃyate na vinaÓyati ca / sà kriyamÃïayopÃdhibhÆtayà saæs­«Âeveti vyapadiÓyate dra«Âeti bhedavacca dra«Âà d­«Âiriti ca / yÃsau laukikÅ d­«ÂiÓcak«urdvÃrà rÆpoparaktà jÃyamÃnaiva nityayÃ'tmad­«Âyà saæs­«Âeva tatpraticchÃyà tayà vyÃptaiva jÃyate tathà vinaÓyati ca tenopacaryate dra«Âà sadà paÓyannapi paÓyati na paÓyati ceti / na tu punardra«Âurd­«Âe÷ kadÃcidapyanyathÃtvam / tathà ca vak«yati «a«Âhe-dhyÃyatÅva lelÃyatÅva / nahi dra«Âurd­«Âerviparilopo vidyata iti ca / tamimamarthamÃha-laukikyà d­«Âe÷ karmabhÆtÃyà dra«ÂÃraæ svakÅyayà nityayà d­«Âyà vyÃptÃraæ na paÓye÷ / yÃsau laukikÅ d­«Âi÷ karmabhÆtà sà rÆpoparaktà rÆpÃbhivya¤jikà nÃ'tmÃnaæ svÃtmano vyÃptÃraæ pratya¤caæ vyÃpnoti / tasmÃttaæ pratyagÃtmÃnaæ d­«Âedra«ÂÃraæ na paÓye÷ / tathà Órute÷ ÓrotÃraæ na Ó­ïuyÃ÷ / tathà matermanov­tte÷ kevalÃyà vyÃptÃraæ na manvÅthÃ÷ / tathà vij¤Ãte÷ kevalÃyà buddhiv­ttervyÃptÃraæ na vijÃnÅyÃ÷ / e«a vastuna÷ svabhÃvo 'to naiva darÓayituæ Óakyate gavÃdivat / na d­«Âerdra«ÂÃramityatrÃk«arÃïyanyathà vyÃcak«ate kecit / na d­«Âerdra«ÂÃraæ d­«Âe÷ kartÃraæ d­«Âibhedamak­tvà d­«ÂimÃtrasya kartÃraæ na paÓyeriti / d­«Âeriti karmaïi «a«ÂhÅ / sà d­«Âi÷ kriyamÃïà ghaÂavatkarma bhavati / dra«ÂÃramiti t­jantena dra«Âurd­«Âikart­tvamÃca«Âe / tenÃsau d­«Âerdra«Âà d­«Âe÷ karteti vyÃkhyÃt­ïÃmabhiprÃya÷ / tatra d­«Âeriti «a«Âhyantena d­«Âigrahaïaæ nirarthakamiti do«aæ na paÓyanti paÓyatÃæ và punaruktamasÃra÷ pramÃdapÃÂha iti và nÃ'dara÷ / kathaæ punarÃdhikyaæ t­jantenaiva d­«Âikart­tvasya siddhatvÃdd­«Âeriti nirarthakam / tadà dra«ÂÃraæ na paÓyerityetÃvadeva vaktavyam / yasmÃddhÃto÷ parast­cchÆyate taddhÃtvarthakartari hi t­csmaryate / gantÃraæ bhattÃraæ và nayatÅtyetÃvÃneva hi Óabda÷ prayujyate / na tu gatergantÃraæ bhiderbhettÃramityasatyarthaviÓe«e prayoktavya÷ / na cÃrthavÃdatvena hÃtavyaæ satyÃæ gatau / na ca pramÃdapÃÂha÷ / sarve«ÃmavigÃnÃt / tasmÃdvyÃkhyÃt­ïÃmeva buddhidaurbalyaæ nÃdhyet­pramÃda÷ yathà tvasmÃbhirvyÃkhyÃtaæ laukikad­«Âervivicya nityad­«ÂiviÓi«Âa Ãtmà pradarÓayitavyastathà kart­karmaviÓe«aïatvena d­«ÂiÓabdasya dvi÷prayoga upapadyata ÃtmasvarÆpanirdhÃraïÃya / 'nahi dra«Âurd­«Âeri'ti ca pradeÓÃntaravÃkyenaivaikavÃkyatopapannà bhavati / tathà ca"cak«Ææ«i paÓyati""Órotramidaæ Órutam"iti ÓrutyantareïaikavÃkyatopapannà / nyÃyÃcca / evameva hyÃtmano nityatvamupapadyate vikriyÃbhÃve vikriyÃvacca nityamiti ca viprati«iddham / "dhyÃyatÅva lelÃyatÅva" "nahi dra«Âurd­«Âerviparilopo vidyate" "e«a nityo mahimà brÃhmaïasya"iti ca Órutyak«arÃïyanyathà na gacchanti / nanu dra«Âà Órotà mantà vij¤ÃtetyevamÃdÅnyapyak«arÃïyÃtmano 'vikriyatve na gacchantÅti / na / yathÃprÃptalaukikavÃkyÃnuvÃditvÃtte«Ãm / nÃ'tmatattvanirdhÃraïÃrthÃni tÃni / d­«Âerdra«ÂÃramityevamÃdÅnÃmanyÃrthÃsambhavÃdyathoktÃrthaparatvamavagamyate / tasmÃdanavabodhÃdeva hi viÓe«aïaæ parityaktaæ d­«Âerdra«ÂÃramityevamÃdÅnÃmanyÃrthÃsambhavÃdyathoktÃrthaparatvamavagamyate / tasmÃdanavabodhÃdeva hi viÓe«aïaæ parityaktaæ d­«Âeriti / e«a te tavÃ'tmà sarvairuktairviÓeïaïairviÓi«Âa÷ / ata etasmÃdÃtmano 'nyadÃrta kÃrya và ÓarÅraæ karaïÃtmakaæ và liÇgam / etadevaikamanÃrtamavinÃÓi kÆÂastham / tato ho«astaÓcÃkrÃyaïa upararÃma //2// iti b­hadÃraïyakopani«adbhëye t­tÅyÃdhyÃyasya caturtha brÃhmaïam //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,5.1 ## __________ BrhUpBh_3,5.1 vandhanaæ saprayojakamuktam / yaÓca baddhastasyÃpyastitvamadhigataæ vyatiriktatvaæ ca / tasyedÃnÅæ bandhamok«asÃdhanaæ sasaænyÃsamÃtmaj¤Ãnaæ vaktavyamiti kaholapraÓna Ãrabhyate-atha hainaæ kaholo nÃmata÷ ku«ÅtakasyÃpatyaæ kau«Åtakeya÷ papraccha yÃj¤avalkyeti hovÃceti pÆrvavat / yadeva sÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma ya Ãtmà sarvÃntarastaæ me vyÃcak«veti / yaæ viditvà bandhanÃtpramucyate / yÃj¤avalkya Ãha-e«a te tavÃ'tmà / kimu«astakaholÃbhyÃmeka Ãtmà p­«Âa÷ kiævà bhinnÃvÃtmÃnau tulyalak«aïÃviti / bhinnÃviti yuktaæ praÓnayorapunaruktatvopapatte÷ / yadi hyeka Ãtmo«astakaholapraÓnayorvivak«itastatraikenaiva praÓnenÃdhigatatvÃttadvi«ayo dvitoya÷ praÓno 'narthaka÷ syÃt / na cÃrthavÃdarÆpatvaæ vÃkyasya / tasmÃdbhinnÃvetÃvÃtmÃnau k«etraj¤aparamÃtmÃkhyÃviti kecidvyÃcak«ate / tanna / ta iti pratij¤ÃnÃt / e«a ta Ãtmeti hi prativacane pratij¤Ãtam / na caikasya kÃryakaraïasaæghÃtasya dvÃvÃtmÃnÃvupapadyete / eko hi kÃryakaraïasaæghÃta ekenÃ'tmanÃ'tmavÃn / na co«astasyÃnya÷ kaholasyÃnyo jÃtito bhinna Ãtmà bhavati / dvayoragauïatvÃtmatvasarvÃntaratvÃnupapatte÷ / yadyekamagauïaæ brahma dvayoritareïavaÓyaæ gauïena bhavitavyaæ tathÃ'tmatvaæ sarvÃntaratvaæ ca / viruddhatvÃtpadÃrthÃnÃm / yadyekaæ sarvÃntaraæ brahmÃ'tmà mukhya itareïÃsarvÃntareïÃnÃtmanÃmukhyenÃvaÓyaæ bhavitavyam / tasmÃdekasyaiva dvi÷Óravaïaæ viÓe«avivak«ayà / yattu pÆrvoktena samÃnaæ dvitÅye praÓnÃntara uktaæ tÃvanmÃtraæ pÆrvasyaivÃnuvÃdastasyaivÃnukta÷ kaÓcidviÓe«o vaktavya iti / ka÷ punarasau viÓe«a iti / ucyate-pÆrvasminpraÓne 'sti vyatirikta Ãtmà yasyÃyaæ saprayojako bandha ukta iti / dvitÅye tu tasyaivÃ'tmano 'ÓanÃyÃdisaæsÃradharmÃtÅtatvaæ viÓe«a ucyate / yadviÓe«aparij¤ÃnÃtsaænyÃsasahitÃtpÆrvoktÃdvandhanÃdvimucyate / tasmatpraÓnaprativacanayore«a ta ÃtmetyevamantayostulyÃrthataiva / nanu kathamekasyaivÃ'tmano 'ÓanÃyÃdyatÅtatvaæ tadvatvaæ ceti viruddhadharmasamavÃyitvamiti / na / parih­tatvÃt / nÃmarÆpavikarakÃryakaraïalak«aïasaæghÃtopÃdhibhedasaæparkajanitabhrÃntimÃtraæ hi saæsÃritvamityasak­davocÃma / viruddhaÓrativyÃkhyÃnaprasaÇgena ca / yathà rajjuÓuktikÃgaganÃdaya÷ sarparajatamalinà bhavanti parÃdhyÃropitadharmaviÓi«ÂÃ÷ svata÷ kevalà eva rajjuÓuktikÃgaganÃdaya÷ / na caivaæ viruddhadharmasamavÃyitve padÃrthÃnÃæ kaÓcana virodha÷ / nÃmarÆpopÃdhyastitve"ekamevÃdvitÅyam" "neha nÃnÃsti ki¤cana"iti Órutayo virudhyeranniti cet / na / salilaphenad­«ÂÃntena parih­tatvÃnm­dÃdiha«ÂÃntaiÓca / yadà tu paramÃrthad­«Âyà paramÃtmatattvÃcchratyanusÃribhiranyatvena nirupyamÃïe nÃmarÆpe m­dÃdivikÃravadvastvantare tattvato na sta÷ salilaphenaghaÂÃdivikÃravadeva tadà tadapek«ya'ekamevÃdvitÅyaæ'neha nÃnÃsti ki¤cane tyadiparamÃrthadarÓanagocaratvaæ pratipadyate / yadà tu svÃbhÃvikyÃvidyayà brahmasvarÆpaæ rajjuÓuktikÃgaganasvarÆpavadeva svena rÆpeïa vartamÃnaæ kenacidasp­«ÂasvabhÃvamapi sannÃmarÆpak­takÃryakaraïopÃdhibhyo vivekena nÃvadhÃyate nÃmarÆpopÃdhid­«Âireva ca bhavati svÃbhÃvikÅ tadà sarvo 'yaæ vastvantarÃstitvavyavahÃra÷ / asti cÃyaæ bhedak­to mithyÃvyavahÃro ye«Ãæ brahmatattvÃdanyatvena vastu vidyate ye«Ãæ ca nÃsti / paramÃrthavÃdibhistu ÓrutyanusÃreïa nirÆpyamÃïe vastuni kiæ tattvato 'sti vastu kiævà nÃstÅti brahmaikamevÃdvitÅyaæ sarvasaævyahÃraÓÆnyamiti nirdhÃryate tena na kaÓcidvirodha÷ / nahi paramÃrthÃvadhÃraïani«ÂhÃyÃæ vastvantarÃstitvaæ pratipadyÃmahe / "ekamevÃdvitÅyam" "anantaramabÃhyam"iti Órute÷ / na ca nÃmarÆpavyavahÃrakÃle tvavivekinÃæ kriyÃkÃrakaphalÃdisaævyavahÃro nÃstÅti prati«idhyate / tasmÃjj¤ÃnÃj¤Ãne apek«ya sarva÷ saævyavahÃra÷ j¤ÃstrÅyo laukikaÓca / ato na kÃcana virodhaÓaÇkà / sarvavÃdinÃmapyaparihÃrya÷ paramÃrthasavyavahÃrak­to vyavahÃra÷ / tatra paramÃrthÃtmasvarÆpamapek«ya praÓna÷ puna÷ katamo yÃj¤avalkya sarvÃntara iti / pratyÃhetaro yo 'ÓanÃyÃpipÃso / aÓitumicchÃÓanÃyà pÃtumicchà pipÃsà / te aÓanÃyÃpipÃse yo 'tyetÅti vak«yamÃïena sambandha÷ / avivekibhistalamalavadiva gaganaæ gamyamÃnameva talamale atyeti paramÃrthatastÃbhyÃmasaæs­«ÂasvabhÃvatvÃt / tathà mƬhairaÓanÃyÃpipÃsÃdimadbrahma gamyamÃnamapi k«udhito 'haæ pipÃsito 'hamiti te atyetyeva paramÃrthatastÃbhyÃmasaæs­«ÂasvabhÃvatvÃt / "na lipyate lokadu÷khena bÃhya÷"iti Órute÷ / avidvallokÃdhyÃropitadu÷khenetyartha÷ / prÃïaikadharmatvÃtsamÃsakaraïamaÓanÃyÃpipÃsayo÷ / Óokaæ mohaæ Óoka iti kÃma÷ / i«Âaæ vastÆddiÓya cintayato yadaramaïaæ tatt­«ïÃbhibhÆtasya kÃmabÅjaæ tena hi kÃmo dÅpyate / mohastu vaparÅtapratyayaprabhavo 'viveko bhrama÷ / sa cÃvidyà sarvasyÃnarthasya prasavabÅjam / bhinnakÃryatvÃttayo÷ ÓokamohayorasamÃsakaraïam / tau manodhikaraïau / tathà ÓarÅrÃdhikaraïau jarÃæ m­tyuæ cÃtyeti / jareti kÃryakaraïasaæghÃtavipariïÃmo valÅpalitÃdiliÇga÷ / m­tyuriti tadvicchedo vipariïÃmÃvasÃna÷ / tau jarÃm­tyÆ ÓarÅrÃdhikaraïÃvatyeti / ye te 'ÓanÃyÃdaya÷ prÃïamana÷ÓarÅrÃdhikaraïÃ÷ prÃïi«vanavarataæ vartamÃnà ahorÃtrÃdivatsamudrormivacca prÃïi«u saæsÃra ityucyate / yo 'sau d­«Âerdra«ÂetyÃdilak«aïa÷ sÃk«Ãdavyavahito 'parok«Ãdagauïa÷ sarvÃntara Ãtmà brahmÃdistambaparyantÃnÃæ bhÆtÃnÃmaÓanÃyÃpipÃsÃdibhi÷ saæsÃradharmai÷ sadà na sp­Óyata ÃkÃÓa iva ghanÃdimalai÷ / tametaæ và ÃtmÃnaæ svaæ tattvaæ viditvà j¤ÃtvÃyamahamasmi paraæ brahma sadà sarvasaæsÃravinirmuktaæ nityat­ptamiti brÃhmaïÃ÷ / brÃhmaïÃnÃmevÃdhikÃro vyutthÃne 'to brÃhmaïagrahaïam / vyutthÃya vaiparÅtyenotthÃnaæ k­tvà / kuta ityÃha-putrai«aïÃyÃ÷ putrÃrthai«aïà putrai«aïà / putreïemaæ lokaæ jayeyamiti lokajayasÃdhanaæ putraæ pratÅcchai«aïà dÃrasaægraha÷ / dÃrasaægrahamak­tvetyartha÷ / vittai«aïÃyÃÓca karmasÃdhanasya gavÃderupÃdÃnamanena karma k­tvà pit­lokaæ je«yÃmÅti vidyÃsaæyuktena và devalokaæ kevalayà và hiraïyagarbhavidyayà daivena vittena devalokam / daivÃdvittÃdvyutthÃnameva nÃstÅti kecit / yasmÃttadvalena hi kila vyutthÃnamiti / tadasat / etÃvÃnvai kÃma iti paÂhitatvÃde«aïÃmadhye daivasya vittasya / hiraïyagarbhÃdidevÃtÃvi«ayaiva vidyà cittamityucyate / devalokahetutvÃt / nahi nirupÃdhikapraj¤Ãnaghanavi«ayà brahmavidyà devalokaprÃptihetu÷ / "tasmÃttatsarvamabhavat" "Ãtmà hye«Ãæ sa bhavati"iti Órute÷ / tadbalena hi vyutthÃnam / "etaæ vai tamÃtmÃnaæ viditvÃ"iti viÓe«avacanÃt / tasmÃttribhyo 'pyatebhyo 'nÃtmalokaprÃptisÃdhanebhya e«aïÃvi«ayebhyo vyutthÃya / e«aïà kÃma÷"etÃvÃnvai kÃma÷"iti Órute÷ / etasmistrividhe 'nÃtmalokaprÃptisÃdhane t­«ïÃmak­tvetyartha÷ / sarvà hi sÃdhanecchà phalecchaiva / ato vyÃca«Âe-Órutirekaivai«aïeti / katham? yà hyeva putrai«aïà sà vittai«aïà / d­«ÂaphalasÃdhanatvatulyatvÃt / yà vittai«aïà sà lokai«aïà phalÃrthaiva sà / sarva÷ phalÃrthaprayukta eva hi sarvaæ sÃdhanamupÃdatte / ata ekaivai«aïà yà lokai«aïà sà sÃdhanamantareïa sampÃdayituæ na Óakyata iti sÃdhyasÃdhanabhedenobhe hi yasmÃdete e«aïe eva bhavata÷ / tasmÃdbrahmavido nÃsti karma karmasÃdhanaæ và / ato ye 'tikrÃntà brÃhmaïÃ÷ sarva karma karmasÃdhanaæ ca sarva devapit­mÃnu«animittaæ yaj¤opavÅtÃdi tena hi daivaæ pitryaæ mÃnu«aæ ca karma kriyate"nivÅtaæ manu«yÃïÃm"ityÃdiÓrute÷ / tasmÃtpÆrva brÃhmaïà brahmavido vyutthÃya karmabhya÷ karmasÃdhanebhyaÓca yaj¤opavÅtÃdibhya÷ paramahaæsapÃrivrÃjyaæ pratipadya bhik«Ãcarya caranti bhik«Ãrtha caraïaæ bhik«Ãcarya caranti tyaktvà smÃrta liÇgaæ kevalamÃÓramamÃtraÓaraïÃnÃæ jÅvanasÃdhanaæ parivrÃjyavya¤jakam / viddhÃælliÇgavarjita÷ / "tasmÃdaliÇgo dharmaj¤o 'vyaktaliÇgo 'vyaktÃcÃra÷"ityÃdism­tibhya÷ / "atha parivra ¬avivarïavÃsà muï¬o 'parigraha÷" ityÃdiÓrute÷ / "saÓikhÃnkeÓÃnnik­tya vis­jya yaj¤opavÅtami"ti ca / nanu vyutthÃyÃtha bhik«Ãcarya carantÅti vartamÃnÃpadeÓÃdarthavÃdo 'yaæ na vidhÃyaka÷ pratyaya÷ kaÓcicchrÆyate liÇloÂtavyÃnÃmanyatamo 'pi / tasmÃdarthavÃdamÃtreïa Órutism­tivihitÃnÃæ yaj¤opavÅtÃdonÃæ sÃdhanÃnÃæ na Óakyate parityÃga÷ kÃrayitum / yaj¤opavÅtyevÃdhayÅta yÃjayedyajeta và / pÃrivrÃjye tÃvadadhyayanaæ vihitam- "vedasaænyasanÃcchÆdrastasmÃdvedaæ na saænyaset"iti / "svÃdhyÃya evots­jamÃno vÃcam"iti cÃ'pastamba÷ / "brahmojjhaæ vedanindà ca kauÂasÃk«yaæ suh­dvadha÷ / garhitÃnnÃdyayorjagdhi÷ surÃpÃnasamni «aÂ" // iti vedaparityÃge do«aÓravaïÃt / "upÃsane gurÆïÃæ v­ddhÃnÃmatithÅnÃæ home japyakarmaïi bhojana Ãcamane svÃdhyÃye ca yaj¤opavÅtÅ syÃdi"ti parivrÃjakadharme«u ca gurÆpÃsanasvÃdhyÃyabhojanÃcamÃnÃdÅnÃæ karmaïÃæ Órutism­ti«ukartavyatayà coditatvÃdgurvÃdyupÃsanÃÇgatvena yaj¤opavÅtasya vihitatvÃttatparityÃgo naivÃvagantuæ Óakyate / yadyapye«aïÃbhyo vyutthÃnaæ vidhÅyata eva tathÃpi putrÃdye«aïÃbhyastis­bhya eva vyutthÃnaæ na tu sarvasmÃtkarmaïa÷ karmasÃdhanÃcca vyutthÃnam / sarvaparityÃge cÃÓrutaæ k­taæ syÃcchutaæ ca yaj¤opavÅtÃdi hÃpitaæ syÃt / tathà ca mahÃnaparÃdho vihitÃkaraïaprati«iddhÃcaraïanimitta÷ k­ta÷ syÃt / tasmÃdyaj¤opavÅtÃdiliÇgaparityÃgo 'ndhaparamparaiva / na / "yaj¤opavÅtaæ vedÃæÓca sarva tadvarjayedyati÷"iti Órute÷ / api cÃ'tmaj¤ÃnaparatvÃtmarvasyà upani«ada÷ / Ãtmà dra«Âavya÷ Órotavyo mantavya iti hi prastutaæ sa cÃ'tmaiva sÃk«Ãdaparok«ÃtsarvÃntaro 'ÓanÃyÃdisaæsÃradharmavarjita ityevaæ vij¤eya iti tÃvatprasiddham / sarvà hÅyamupani«adevaæpareti vidhyantaraÓe«atva tÃvannÃstyato nÃrthavÃda÷ / Ãtmaj¤Ãnasya kartavyatvÃt / Ãtmà cÃÓanÃyÃdidharmavÃnna bhavatÅti sÃdhanaphalavilak«aïo j¤Ãtavya÷ / ate 'vyatirekeïÃ'tmano j¤Ãnamavidyà / "anyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa veda" "m­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati""ekadhaivÃnudra«Âavyam""ekamevÃdvitÅyam" "tattvamasi"ityÃdiÓrutibhya÷ / kriyÃphalaæ sÃdhanaæ cÃÓanÃyÃdisaæsÃradharmÃtÅtÃdÃtmano 'nyadavidyÃvi«ayam / "yatra hi dvaitamiva bhavati" "anyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa veda" "atha ye 'nyathÃto vidu÷"ityÃdivÃkyaÓatebhya÷ / na ca vidyÃvidye ekasya puru«asya yaha bhavato virodhÃttama÷ prakÃÓÃviva / tasmÃdÃtmavido 'vidyÃvi«ayo 'dhikÃro na dra«Âavya÷ kriyÃkÃrakaphalabhedarÆpa÷ / "m­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti"ityÃdi ninditatvÃt / sarvakriyÃsÃdhanaphalÃnÃæ cÃvidyÃvi«ayÃïÃæ tadviparÅtÃtmavidyayà hÃtavyatvene«ÂatvÃt / yaj¤opavÅtÃdisÃdhanÃnÃæ ca tadvi«ayatvÃt / tasmÃdasÃdhanaphalasvabhÃvÃdÃtmano 'nyavi«ayà vilak«aïai«aïà / ubhe hyete sÃdhanaphale e«aïe eva bhavata÷ / yaj¤opavÅtÃdestatsÃdhyakarmaïÃæ ca sÃdhanatvÃt / ubhe hyete e«aïe eveti hetuvacanenÃvadhÃraïÃt / yaj¤opavÅtÃdisÃdhanÃttatsÃdhyebhyaÓca karmabhyo 'vidyÃvi«ayatvÃde«aïÃrÆpatvÃcca jihÃsitavyarÆpatvÃcca vyutthÃnaæ vidhitsitameva / nanu upani«ada Ãtmaj¤ÃnaparatvÃd vyutthÃnaÓruti÷ tatstutyarthÃ, na vidhi÷ / na;vidhitsitavij¤Ãnena samÃnakart­katvaÓravaïÃt / na hi akartavyena kartavyasya samÃnakart­katvena vede kadÃcidapi Óravaïaæ sambhavati;kartavyÃnÃmeva hi abhipavabahomabhak«ÃïÃæ yathà Óravaïam, abhiputya hutvà bhak«ayantÅti, tadvadÃtmaj¤Ãnai«aïÃvyutthÃnabhik«ÃcaryÃïÃæ kartavyÃnÃmeva samÃnakart­katvaÓravaïaæ bhavet / avidyÃvi«ayatvÃde«aïÃtvÃcca arthaprÃpta Ãtmaj¤Ãnavidhereva yaj¤opavÅtÃdiparityÃga÷, na tu vidhÃtavya iti cet!sutarÃmÃtmaj¤Ãnavidhinaiva vihitasya samÃnakart­katvaÓravaïena dÃr¬hyepapatti÷, tathà bhik«Ãcaryasya ca / yat punaruktaæ vartamÃnÃpadeÓÃdarthavÃdamÃtramiti - na, audumbarayÆpÃdividhisamÃnatvÃdado«a÷ / 'vyutthÃya bhik«Ãcaryaæ caranti'ityanena pÃrivrÃjyaæ vidhÅyate, pÃrivrÃjyÃÓrame ca yaj¤opavÅtÃdisÃdhanÃni vihitÃni, liÇgaæ ca Órutibhi÷ sm­tiÓca / atastad varjayitvà anyasmÃd vyutthÃnam e«aïÃtve 'pÅti cet? na, vij¤ÃnasamÃnakart­kÃt pÃrivrÃjyÃde«aïÃvyutthÃnalak«aïÃt pÃrivrÃjyÃntaropapatte÷;yaddhi tade«aïÃbhyo vyutthÃnalak«aïaæ pÃrivrÃjyaæ tadÃtmaj¤ÃnÃÇgam, Ãtmaj¤Ãnavirodhye«aïÃparityÃgarÆpatvÃt, avidyÃvi«ayatvÃccai«aïÃyÃ÷, tadvyatirekeïa cÃstyÃÓramarÆpaæ pÃrivrÃjyaæ brahmalokÃdiphalaprÃptisÃdhanam, yadvi«ayaæ yaj¤opavÅtÃdisÃdhanavidhÃnaæ siÇgavidhÃnaæ ca / na ca e«aïÃrÆpasÃdhanÃpÃdÃnasya ÃÓramadharmamÃtreïa pÃrivrÃjyÃntare vi«aye sambhavati sati, sarvopani«advihitasya Ãtmaj¤Ãnasya bÃdhanaæ yuktam, yaj¤opavÅtÃdyavidyÃvi«ayai«aïÃrÆpasÃdhanopÃditsÃyÃæ cÃvaÓyam asÃdhanaphalarÆpasya aÓanÃyÃdisaæsÃradharmavarjitasya ahaæ brahmÃsmi, ithi vij¤Ãnaæ bÃdhyate, na ca tadrÃdhanaæ yuktam. sarvopani«adÃæ tadarthaparatvÃt / 'bhik«Ãcaryaæ caranti'itye«aïÃæ grÃhayantÅ Óruti÷ svayameva bÃdhata iti cet? athÃpi syÃde«aïÃbhyo vyutthÃnaæ vidhÃya punare«aïakadeÓaæ bhik«ÃcaryagrÃhayantÅ tatsambaddhamanyadapi grÃhayatÅti cet? na, bhik«ÃcaryasyÃprayojakatvÃd hutvottarakÃlabhak«aïÃt / Óe«apratipattikarmatvÃdaprayojakaæ hi tat, asaæskÃramapi syÃt, na tu bhik«Ãcaryam;niyamÃd­«ÂasyÃpi brahmavido 'ni«ÂatvÃt / niyamÃd­«ÂasyÃni«Âatve kiæ bhik«Ãcaryeïeti cet! na, anyasÃdhanÃd vyutthÃnasya vihitatvÃt / tathÃpi kiæ teneti cet? yadi syÃt, bÃdhamabhyupagamyate hi tat / yÃni pÃrivrÃjye 'bhihitÃni vacanÃni'yaj¤opavÅtyevÃdhÅyÅta'ityÃdÅni, tÃnyavidvatpÃrivrÃjyamÃtravi«ayÃïÅti parih­tÃni;itarathà Ãtmaj¤ÃnabÃdha÷ syÃditi hyuktam,"nirÃÓi«amanÃrambhaæ nirnamastÃramastutim / ak«Åïaæ k«ÅïakarmÃïaæ taæ devà brÃhmaïe vidu÷"iti sarvakarmÃbhÃvaæ darÓayati sm­tirvidu«a÷,"vidvÃæliÇgo dharmaj¤a÷"iti ca / tasmÃt paramahaæsapÃrivrÃjyameva vyutthÃnalak«aïaæ pratipadyetÃtmavit sarvakarmasÃdhanaparityÃgarÆpamiti / yasmÃt pÆrve brÃhmaïà etamÃtmÃnam asÃdhanaphalasvabhÃvaæ viditvà sarvasmÃt sÃdhanaphalasvarÆpÃde«aïÃlak«aïÃd vyutthÃya bhik«Ãcaryaæ caranti sma, d­«ÂÃd­«ÂÃrthaæ karma tatsÃdhanaæ ca hitvÃ, tasmÃd adyatve 'pi brÃhmaïo brahmavit pÃï¬ityaæ paï¬itabhÃvam, etadÃtmavij¤Ãnaæ pÃï¬ityam, nirvidya ni÷Óe«aæ viditvà Ãtmavij¤Ãnaæ niravaÓe«aæ k­tvetyartha÷ - ÃcÃryata ÃgamataÓca, e«aïÃbhyo vyutthÃya-e«aïÃvyutthÃnÃvasÃnameva hi tat pÃï¬ityam e«aïÃtiraskÃrodbhavatvÃde«aïÃvirudvatvÃt;e«aïÃmatirask­tya na hyÃtmaj¤Ãnenaiva vihitame«aïÃvyutthÃnam Ãtmaj¤ÃnasamÃnakart­katvÃpratyayopÃdÃnaliÇgaÓrutyÃd da¬hÅk­tam / tasmÃdepaïÃbhyo vyutthÃya j¤ÃnabanabhÃvena bÃlyena ti«ÂhÃset sthÃtumicchet / sÃdhanaphalÃÓrayaïaæ hi balamitare«ÃmanÃtmavidÃm, tad balaæ hitvà vidvÃn asÃdhanaphalasvarÆpÃtmavij¤Ãnameva balaæ tadbhÃvameva kevalamÃÓrayet, tadÃÓrayaïe hi karaïÃnye«aïÃvipaye enaæ hratvà sthÃpayituæ nÅtsahante;j¤ÃnabalahÅnaæ hi mƬhaæd da«ÂÃd­«Âavi«ayÃyÃm e«aïÃyÃmevainaæ karaïÃni niyojayanti;balaæ nÃma ÃtmavidyayÃÓe«avi«ayad­«Âitiraskaraïam;atastadbhÃvena bÃlyena ti«ÂhÃset;tathÃ"Ãtmanà bindate vÅryam"iti ÓrutyantarÃt / "nÃyamÃtmà balahÅnena labhya÷"iti ca / bÃlyaæ ca pÃï¬ityaæ ca nirvidya ni÷Óe«aæ k­tvÃtha mananÃnmuniryogÅ bhavati;etÃvadvi brÃhmaïena kartavyam, yaduta sarvÃnÃtmapratyayatiraskaraïam;etat k­tvà k­tak­tyo yogÅ bhavati / amaunaæ ca Ãtmaj¤ÃnÃnÃtmapratyayatiraskÃrau pÃï¬ityabÃlyasaæj¤akau ni÷Óe«aæ k­tvÃ, maunaæ nÃma anÃtmapratyayatiraskaraïasya parthavasÃnaæ phalam, tacca nirvidyÃtha brÃhmaïa÷ kutak­tyo bhavatibrahmaiva sarvamiti pratyaya upajÃyate / sa brÃhmaïa÷ kutak­tya÷, ato brÃhmaïa÷, nirÆpacaritaæ hi tadà tasya brÃhmaïyaæ prÃptam;kena syÃt kena caraïena bhavet? yena syÃd yena caraïena bhavet, tened­Óa evÃyam-yena kenaciccaraïena syÃt tened­Óa eva uktalak«aïa eva brÃhmaïo bhavati;yena kenaciccaraïeneti stutyartham-yeyaæ brÃhmaïyÃvasthà seyaæ stÆyate, na tu caraïe 'nÃdara÷ / ata etasmÃd brÃhmaïyÃvasthÃnÃda aÓanÃyÃdyatÅtÃtmasvarÆpÃd nityat­ptÃd anyad avidyÃvipayam e«aïÃlak«aïaæ vastvantaram, Ãrta vinÃÓi Ãrtiparig­hÅtam, svapnamÃyÃmarÅcyudakasamam asÃram, ÃtmaivÃka÷ kevalo nityamukta iti / tato ha kahola÷ kaupÃtakeya÷ upararÃma //1// yat sÃk«Ãdaparok«Ãd brahma sarvantara Ãtmetyuktam, tasya sarvÃntarasya svarÆpÃdhigamÃya à ÓÃkalyabrÃhmaïÃd grantha Ãrabhyate / p­thivyÃdÅni hyÃkÃÓÃntÃni bhÆtÃni antarvahirbhÃvena vyavasthitÃni;te«Ãæ yad bÃhyaæ bÃdyam avigamyÃdhigamya nirÃkurvan dra«Âu÷ sÃk«Ãt sarvÃntaro 'gauïa Ãtmà sarvasaæsÃradharmavinirmukto darÓayitavya ityÃrambha÷---- _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,6.1 ## __________ BrhUpBh_3,6.1 atha hainaæ gÃrgÅ nÃmata÷, vÃcaknavÅvacakrorduhitÃ, papraccha;yÃj¤avalkyeti hovÃca;yadidaæ sarvaæ pÃrthivaæ dhÃtujÃtam apsÆdake otaæ ca protaæ ca, otaæ dÅrghapaÂatantuvat protaæ tiryaktantuvad viparÅtaæ vÃ-adbhi÷ sarvato 'ntarbahirbhÆtÃbhirvyÃptamityartha÷, anyathà saktumu«Âivad viÓÅryeta / idaæ tÃvadanumÃnamupanyastam-yat kÃryaæ paricchinnaæ sthÆlam, kÃraïenÃparicchinnena sÆk«meïa vyÃptamitid da«Âam-yathà p­thivÅ adbhi÷, tathÃpÆrvaæ pÆrvamuttareïottareïa vyÃpinà bhavitavyam, itye«a à sarvÃntarÃdÃtmana÷ praÓnÃrtha÷ / tatra bhÆtÃni pa¤ca saæhatÃnyevottaramuttaraæ sÆk«amabhÃvena vyÃpakena kÃraïarÆpeïa ca vyavati«Âhante, na ca paramÃtmanor'vÃk tadvayatirekeïavastvantaramasti"satyasya satyam"iti Órute÷ / satyaæ ca bhÆtapa¤cakam satyasya satyaæ ca para Ãtmà / kasminnu khalvÃpa otÃÓcaprotÃÓceti-tÃsÃmapi kÃryatvÃt sthÆlatvÃt paricchinnatvÃcca kacidvi otaprotabhÃvena bhavitavyam;kva tÃsÃmetayotabhÃva iti / evamutarottaraprak«aïasaÇgoyojayitavya÷ / vÃyau gÃrgÅti / nanvagnÃviti vaktavyam!naipa do«a÷, agne÷ pÃrthivaæ và Ãpyaæ và dhÃtumanÃÓritya itarabhÆtavat svÃtantryeïa ÃtmalÃbho nÃstÅti tasminnotaprotabhÃvo nopadiÓyate / kasminnu khalu vÃyurotaÓca protaÓcetyantarik«aloke«u gÃrgÅti tÃnyeva bhÆtÃni saæhatÃnyantarik«alokÃ÷, tÃnyapi gandharvaloke«u, gandharvalokà Ãdityaloke«u, ÃdityalokÃÓcandraloke«u, candralokà nak«atraloke«u, nak«atralokà devaloke«u, devalokà indraloke«u, indralokà virÃÂÓarÅrÃraæmake«u bhÆte«u prajÃpatiloke«u, prajÃpatilokà brahmaloke«u / brahmalokà nÃma aï¬ÃraæmakÃïi bhÆtÃni;sarvatra hi sÆk«matÃratamyakrameïa prÃpyubhogÃÓrayÃkÃrapariïatÃni bhÆtÃni saæhatÃni tÃnyeva pa¤ceti bahuvacanamäji / kasminnu khalu brahmalokà otÃÓca protÃÓceti-sa hovÃca yÃj¤avalkyo he gÃrgÅ mÃtiprÃk«Å÷ svaæ praÓnam, nyÃyaprakÃramatÅtya Ãgamena pra«ÂabyÃæ devatÃmanumÃnena mà prÃk«Årityartha÷, p­cchantyÃÓca mà te tava mÆrdhà Óiro vyapatad vispa«Âaæ patet;devatÃyÃ÷ svapraÓna Ãgamavi«aya÷;taæ praÓnavi«ayamatikrÃnto gÃrgyÃ÷ praÓna÷;ÃnumÃnikatvÃt sa yasyà devatÃyÃ÷ praÓna÷ sÃtipraÓnyÃ, nÃtipraÓnyÃnatipraÓnyÃ, svapraÓravi«ayaiva, kevalÃgamagamyetyartha÷, tÃmanatipraÓnyÃæ vai devatÃmatip­cchasi / ato gÃrgi mÃtiprÃk«Å÷, martuæ cennecchasi / tato ha gÃrgÅ vÃcaknavÅ upararÃma //1// ## idÃnÅæ brahmalokÃnÃmantaratamaæ sÆtraæ va ktavyamiti tadartha Ãrambha÷, tacca Ãgamenaiva pra«ÂavyamitÅtihÃsena ÃgamopanyÃsa÷ kriyate-- _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,7.1 ## __________ BrhUpBh_3,7.1 atha hainamuddÃlako nÃmata÷, aruïasyÃpatyamÃruïi÷ papraccha;yÃj¤avalkyeti hovÃca;madre«u deÓe«vavasÃmo«itavanta÷, pata¤calasya-pata¤calo nÃmatastasyaiva kapigotrasya kÃpyasya g­he«u yaj¤amadhÅyÃnà yaÓaÓÃstrÃdhyayanaæ kurvÃïÃ÷ / tasyÃsÅd bhÃryà gandharvag­hÅtÃ;tamap­cchÃma-ko 'sÅti;so 'bravÅt kabandho nÃmata÷, atharvaïo 'patyamÃtharvaïa iti / so 'bravÅd gÃndharva÷ pata¤calaæ kÃpyaæ yÃj¤ikÃæÓca tacchipyÃn-vettha nu tvaæ he kÃpya jÃnÅ«e tat sÆtram? kiæ tat? yena sÆtreïÃyaæ ca leka idaæ ca janma, paraÓca loka÷ paraæ ca pratipattavyaæ janma, sarvÃïi ca bhÆtÃni brahmÃdistambaparyantÃni, sand­bdhÃni saÇgrathitÃni sragiva sÆtreïa vi«ÂabdhÃni bhavanti yena-tat kiæ sÆtraæ vettha? so 'bravÅdevaæ p­«Âa÷ kÃpya÷-nÃhaæ tad bhagavan vedeti, tat sÆtraæ nÃhaæ jÃne he bhagavanniti sampÆjayannÃha / so 'bravÅt punargandharva upÃdhyÃyamasmÃæÓca-vettha na tvaæ kÃpya tamantaryÃmiïam? antaryÃmÅti viÓe«yate-ya imaæ ca lokaæ paraæ ca lokaæ sarvÃïi ca bhÆtÃni yo 'ntarÃbhyantara÷ san yamayati niyamayati, dÃruyantramiva brÃmayati, svaæ svamucitavyÃpÃraæ kÃrayatÅti / so 'bravÅdevamukta÷ pata¤cala÷ kÃpya÷-nÃhaæ taæ jÃne bhagavanniti sampÆjayannÃha / so 'bravÅt punargandharva÷;sÆtratadantargatÃntaryÃmiïorvij¤Ãnaæ stÆyate-ya÷ kaÓcid vai tat sÆtraæ he kÃpya bavidyÃd vijÃnÅyÃt taæ cÃntaryÃmiïaæ sÆtrÃntargataæ tasyaiva sÆtrasya niyantÃraæ vidyÃt ya÷-ityevamuktena prakÃreïa, sa hi brahmavita paramÃtmavit sa lokÃæÓca bhÆrÃdÅnantaryÃmiïà niyamyamÃnÃællokÃn vetti, sa devÃæÓcÃgnyÃdÅællokino jÃnÃti, vedÃæÓca sarvapramÃïabhÆtÃn vetti, bhÆtÃni ca brahmÃdÅni sÆtreïa dhiyamÃïÃni tadantargatenÃntaryÃmiïà niyamyamÃnÃni vetti, sa ÃtmÃnaæ ca kart­tvabhokt­tvaviÓi«Âaæ tenaivÃntaryÃmiïà niyamyamÃnaæ vetti, sarvaæ ca jagata tathÃbhÆtaæ vettÅti / evaæ stute sÆtrÃntaryÃmivij¤Ãne pralubdha÷ kÃpyo 'bhimukhÅbhÆta÷, vayaæ ca;tebhyaÓcÃsmabhyamabhimukhÅbhÆtebhyobravÅd gandharva÷ sÆtramantaryÃmiïaæ ca;tadahaæ sÆtrÃnitaryÃmivij¤Ãnaæ veda gandharvÃllabdhÃgama÷ san / tacced yÃj¤avalkya sÆtraæ taæ cÃntaryÃmiïamavidvÃæÓcebrahmavit san yadi brahmagavÅrudajatase brahmavidÃæ svabhÆtà gà udajase unnayasi tvam anyÃyena, tato macchÃpadagdhasya mÆrdhà Óiraste tava vispa«Âaæ «ati«yati / evamukto yÃj¤avalkya Ãhaveda jÃnÃmyahaæ he gautameti gotrata÷, tat sÆtraæ yad gandharvastubhyamuktavÃn yaæ cÃntaryÃmiïaæ gandharvÃd viditavanto yÆyam, taæ cÃntaryÃmiïaæ vedÃhamiti / evamukto pratyÃha gautama÷-ya÷ kaÓcit prÃk­ta idaæ yattavayoktaæ brÆyÃt-katham? veda vedeti-ÃtmÃnaæ ÓlÃghayan, kiæ tena garjitena kÃryeïa darÓaya;yathà vetya tathà brÆhÅti //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,7.2 ## __________ BrhUpBh_3,7.2 sa hovÃca yÃj¤avalkya÷ / brahmalokà yasminnotÃÓca protÃÓca vartamÃnekÃle, yathà p­thivyapsu, tat sÆtram Ãgamagamyaæ vattavyamiti tadarthaæ praÓnÃntaramutthÃpitam;atastannirïayÃyÃha-vÃyurvai gautama tat sÆtram, nÃnyat;vÃyuriti sÆk«mamÃkÃÓavadvi«Âambhakaæ p­thivyÃdÅnÃm, yadÃtmakaæ saptadaÓavidhaæ liÇgaæ karmavÃsanÃsamavÃyi prÃïinÃm, yattat sama«Âivya«ÂyÃtmakam, yasya bÃhyà medÃ÷ saptasapta marudraïÃ÷ samudrasyevormaya÷, tadetad vÃyavyaæ tattvaæ sÆtrÃmityabhidhÅyate / vÃyunà vai gautama sÆtreïÃyaæ ca loka÷ paraÓca loka÷ sarvÃïi ca bhÆtÃni sand­bdhÃni bhavanti saÇprathitÃni bhavantÅti prasiddhametat / asti ca loke prasiddhi÷, katham? yasmÃd vÃyu÷ sÆtram, vÃyunà vidh­taæ sarvam, tasmÃd vai gautama puru«aæ pretamÃhu÷ kathayanti - vyasraæsipata visrastÃnyasyapuru«asyÃÇgÃnÅti;sÆtrÃpagame hi maïyÃdÅnÃæ protÃni yad yasyÃÇgÃni syustato yuktametad vÃyvapagame 'vasraæsanamaÇgÃnÃm ato vÃyunà hi gautama sÆtreïa sand­bdhÃni bhavantÅti nigamayati / evamevaitad yÃj¤avalkya samyaguktaæ sÆtram;tadantargataæ tvidÃnÅæ tasyaiva sÆtrasya niyantÃramantaryÃmiïaæ brÆhÅtyukta Ãha //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,7.3 ## __________ BrhUpBh_3,7.3 ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan bhavati, so 'ntaryÃmÅ, sarva÷ p­thivyÃæ ti«ÂhatÅti sarvatra prasaÇgo mà bhÆditi viÓina«Âi - p­thivyà antaro 'bhyantara÷ / tatraitat syÃt p­thivÅdevataiva antaryÃmÅtyata Ãha - yamantaryÃmiïaæ p­thivÅ devatÃpi na veda mayyanya÷ kaÓcidvartata iti / yasya p­thivÅ ÓarÅram-yasya ca p­thivyeva ÓarÅram, nÃnyat-p­thivÅdevatÃyà yaccharÅram, tadeva ÓarÅraæ yasya, ÓarÅragrahaïaæ copalak«aïÃrtham, karaïaæ ca p­thivyÃ÷, tasya svakarmaprayuktaæ hi kÃryaæ ca p­thivÅdevatÃyÃ÷, tadasya svakarmÃbhÃvÃdantaryÃmiïo nityamuktatvÃt / parÃrthakartavyatÃsvabhÃvatvÃt parasya yat kÃryaæ karaïaæ ca tadevÃsya, na svata÷, tadÃha-yasya p­thivÅ ÓarÅramiti / devatÃkÃryakaraïasyeÓvarasÃk«imÃtrasÃnnidhyena hi niyamenaprav­ttiniv­ttÅ syÃtÃm;ya Åd­gÅÓvaro nÃrÃyaïÃkhya÷, p­thirvÅ p­thivÅdevatÃm, yamayati niyamayati svavyÃpÃre, antaro 'bhyantarasti«Âhan, e«a ta ÃtmÃ, te tava, mama ca sarvabhÆtÃnÃæ cetyupalak«aïÃrthametat;antaryÃmÅ yastvayÃp­«Âa÷, am­ta÷ sarvasaæsÃradharmavarjita ityetat //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,7.4-14 ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## __________ BrhUpBh_3,7.4-14 samÃnamanyat / yo 'psu ti«Âhan-agnau, antarik«e, vÃyau, divi, Ãditye, yastamasyÃvaraïÃtmake bÃhye tamasi, tejasi tadviparÅte prakÃÓasÃmÃnye ityevamadhidaivatam antaryÃmivi«ayaæ darÓanaæ devatÃsu / athÃdhibhÆtaæ bhÆte«u brahmadistambaparyante«u antaryÃmidaÓanamadhibhÆtam // 4 -14 // _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,7.15-23 ## ## ## ## ## ## ## ## ## __________ BrhUpBh_3,7,15-23 athÃdhyÃtmam-ya÷ prÃïe prÃïavÃyusahite ghrÃïe, yo vÃci, cak«u«i, Órotre, manasi, tvaci, vij¤Ãne, budvau, retasi prajanane / kasmÃt puna÷ kÃraïÃt p­thivyÃdidevatà mahÃbhÃgÃ÷ satyo manu«yÃdivadÃtamani ti«ÂhantamÃtmano niyantÃramantaryÃmiïaæ na vidurityata Ãha-ad­«Âenad da«Âo na vi«ayÅbhÆta÷ cak«urdarÓanasya kasyacit, svayaæ tu cak«u«i sannihitatvÃdd daÓisvarÆpa iti dra«Âà / tathÃÓruta÷ ÓrotragocaratvamanÃpanna÷ kasyacit, svayaæ tvaluptaÓravaïaÓakti÷ sarvaÓrotre«u sannihitatvÃchracotà / tathÃmato mana÷saÇkalpavi«ayatÃmanÃpanna÷;d­«ÂaÓrute eva hi sarva÷ saÇkalpayati;udd­«ÂatvÃdak«utatvÃdevÃmata÷;allaptamananaÓaktitvÃt sarvamana÷su sannihitatvÃcca mantà / tathÃvij¤Ãto niÓcayagocaratÃmanÃpannorÆpÃdivat lasukhÃdivadvÃ, svayaæ tvaluptavij¤ÃnaÓaktitvÃttatsannidhÃnÃcca vij¤Ãtà / tatra yaæ p­thivÅ na veda yaæ sarvÃïi bhÆtÃni na viduriti cÃnye niyantavyà vij¤ÃtÃro 'nyo niyantà antaryÃmÅti prÃptam, tadanyatvÃÓaÇkÃniv­ttyarthamucyate - nÃnyo 'ta÷, nÃnya÷ ato 'smÃdantaryÃmiïo nÃnyo 'sti dra«ÂÃ, tathà nÃnyo 'to 'sti mantÃ, nÃnyo 'to 'sti ÓrotÃ, nÃnyo 'to 'sti mantÃ, nÃnyo 'to 'sti vij¤Ãtà / yasmÃt paro nÃsti dra«Âà Órotà mantà vij¤ÃtÃ, yo 'd­«Âo dra«ÂÃ, aÓruta÷ ÓrotÃ, amato mantÃ, avij¤Ãto vij¤ÃtÃ, am­ta÷ sarvasaæsÃradharmavarjita÷ sarvasaæsÃriïÃæ karmaphalavibhÃgakartà - e«a te ÃtmÃntaryÃmyam­ta÷ asmÃdÅÓvarÃdÃtmano 'nyadÃrtam / tato hi uddÃlaka ÃruïirupararÃma //15// -23 // ## ata÷ paramaÓanÃyÃdivinirmuktaæ nirupÃdhikaæ sÃk«Ãdaparok«Ãt sarvÃntaraæ brahma vaktavyamityata Ãrambha÷ - _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,8.1 ## __________ BrhUpBh_3,8.1 atha ha vÃcaknavyuvÃca / sarvaæ yÃj¤avalkyena ni«iddhà mÆrdhapÃtabhayÃduparatà satÅ puna÷ pra«Âuæ brÃhmaïÃnuj¤Ãæ prÃrthayate - he brÃhmaïà bhagavanta÷ pÆjÃvanta÷ Ó­ïuta mama vaca÷;hantÃhamimaæ yÃj¤avalkyaæ punardvai praÓnau prak«yÃmi, yadyanumatirbhavatÃmasti;tau praÓnau cedyadi vak«yati kathayi«yati me, katha¤cinna vai jÃtu kadÃcid yu«mÃkaæ madhye imaæ yÃj¤avalkyaæ kaÓcid brahmodyaæ brahmavadanaæ prati jetà na vai kaÓcid bhavediti / evamuktà brÃhmaïà anuj¤Ãæ pradadu÷ - p­ccha gÃrgÅti //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,8.2 ## __________ BrhUpBh_3,8.2 labdhÃnuj¤Ã ha yÃj¤avalkyaæ sà hovÃca - ahaæ vai tvà tvÃæ dvau praÓnau prak«yÃmÅtyanu«ajyate;kau tÃviti jij¤ÃsÃyÃæ tayorduruttaratvadyotayituæ d­«ÂÃntapÆrvakaæ tÃvÃha - he yÃj¤avalkya yathà loke kÃÓya÷ kÃÓi«u bhava÷ kÃÓya÷, prasiddhaæ Óauryaæ kÃÓye, vaideho và videhÃnÃæ và rÃjÃ, ugraputra÷ ÓÆrÃnvaya ityartha÷, ujjyam avatÃritajyÃkaæ dhanu÷ punaradhijyam ÃropitalyÃkaæ k­tvà dvau bÃïavantau bÃïaÓabdena ÓarÃgre yo vaæÓakhaï¬a÷ saædhÅyate, tena vinÃpi Óaro bhavatÅtyato viÓina«Âi bÃïavantÃviti - dvau bÃïavantau Óarau, tayoreva viÓe«aïaæ sapatnÃtivyÃdhinau Óatro÷ pŬÃkarÃvatiÓayena, haste k­tvopotti«Âhet samÅpata ÃtmÃnaæ darÓayet evamevÃhaæ tvà tvÃæ ÓarasthÃnÅyÃbhyÃæ praÓnÃbhyÃæ dvÃbhyÃmupodasthÃæ utthitavatyasmi tvatsamÅpe / tau me brÆhÅti - brahmaviccet / Ãhetara÷ - p­ccha gÃrgÅti //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,8.3 ## __________ BrhUpBh_3,8.3 sà hovÃca - yadÆrdhvamupari diva÷aï¬akapÃlÃd yaccÃvÃgadha÷ p­thivyà adho 'ï¬akapÃlÃt, yaccÃntarà madhye dyÃvÃp­thivÅ dyÃvÃp­thivyo÷ aï¬akapÃlayo÷, ime ca dyÃvÃp­thivÅ, yad bhÆtaæ yaccÃtÅtam, bhavacca vartamÃnaæ svavyÃpÃrastham, bhavi«yacca vartamÃnÃdÆrdhvakÃlabhÃviliÇgagamyam - yat sarvametadÃcak«ate kathayantyÃgamata÷ - tat sarvaæ dvaitajÃtaæ yasminnekÅbhavatÅtyartha÷ - tat sÆtrasaæj¤aæ pÆrvoktaæ kasminnotaæ ca protaæ ca p­thivÅdhÃturivÃpsu //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,8.4 ## __________ BrhUpBh_3,8.4 sa hovÃcetara÷ - he gÃrgi yat tvayoktam'Ærdhvaæ diva÷'ityÃdi, tat sarvaæ yat sÆtramÃcak«ate tat sÆtram, ÃkÃÓe tadotaæ protaæ ca, yadetad vyÃk­taæ sÆtrÃtmakaæ jagadavyÃk­tÃkÃÓe, apsviva p­thivÅdhÃtu÷, tri«vapi kÃle«u vartate utpattau sthitau laye ca //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,8.5 ## __________ BrhUpBh_3,8.5 puna÷ sà hovÃca;namaste 'stvityÃdi praÓnasya durvacatvapradarÓanÃrtham;yo me mamaitaæ praÓnaæ vyavoco viÓe«aïÃpÃk­tavÃnasi;etasya durvacatve kÃraïam - sÆtrameva tÃvadagamyamitarairdurvÃcyam, kimuta tat, yasminnotaæ ca protaæ ceti;ato namo 'stu te tubhyam / aparasmai dvitÅyÃya praÓnÃya dhÃrayasva d­¬hÅkurvÃtmÃnamityartha÷ / p­ccha gÃrgÅtÅtara Ãha //5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,8.6 ## __________ BrhUpBh_3,8.6 vyÃkhyÃtamanyat;sà hovÃca yadurdhvaæ yÃj¤avalkyaityÃdipraÓna÷ prativacanaæ ca uktasyaivÃrthasyÃvadhÃraïÃrthaæ punarucyate;na ki¤cidapÆrvamarthÃntaramucyate //6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,8.7 ## __________ BrhUpBh_3,8.7 sarvaæ yathoktaæ gÃrgyà pratyuccÃrya tameva pÆrvoktamarthamavadhÃritavÃnÃkÃÓa eveti yÃj¤avalkya÷ / gÃrgyÃha-kasminnu khalvÃkÃÓa otaÓca protaÓceti / ÃkÃÓameva tÃvat kÃlatrayÃtÅtatvÃd durvÃcyam, tato 'pi ka«Âataramak«aram yasminnÃkÃÓamotaæ ca protaæ ca, ato 'vÃcyamitik­tvÃ, na pratipadyate sà apratipattirnÃma nigrahasthÃnaæ tÃrkikasamaye;athÃvÃcyamapi vak«yati, tathÃpi vipratipattirnÃma nigrahasthÃnam;virudvà pratipattirhi sÃ, yadavÃcyasya vadanam;ato durvacanaæ praÓnaæ manyate gÃrgÅ // 7 // tad do«advayamapi parijihÅrpannÃha- _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,8.8 ## __________ BrhUpBh_3,8.8 sa hovÃca yÃj¤avalkya÷-etad vai tad yat p­«Âavatyasi kasminnu khalvÃkÃÓa otaÓca protaÓceti, kiæ tat? ak«aram-yanna k«Åyate na k«aratÅti vÃk«aram-tadak«araæ he gÃrgi brÃhmaïà brahmavido 'bhivadanti / brahmaïÃbhivadanakathanena-nÃhamavÃcyaæ vak«yÃmi na cana pratipadyeyam-ityevaæ dopadrayaæ pariharati / evamapÃkute praÓne punargÃrgyÃ÷ prativacanaæ dra«Âavyam-brÆhi kiæ tadak«aram? yad brÃhmaïà abhivadanti, ityukta Ãha-prasthÆlaæ tat sthÆlÃdanyat, evaæ tarhyaïu? anaïu, astu tarhi hasvam, ahasvam;evaæ tarhi dÅrgham, nÃpi dÅrghamadÅrgham;evametaiÓcaturbhi÷ parimÃïaprati«edhairdravyadharma÷ prati«idva÷, na dravyaæ tadak«aramityartha÷ / astu tarhi lohito guïa÷, tato 'pyanyadalohitam;Ãgneyo guïo lohita÷;bhavatu tarhyapyÃæ snehanam, na, asnehanam;astu tarhicchÃyÃ, sarvathÃpyanirdeÓyatvÃt, chÃyÃyà apyanyadacchÃyam;astu tarhi tama÷, atama÷;bhavatu vÃyustarhi, avÃyu÷;bhavettarhyÃkÃÓam, anÃkÃÓam;bhavatu tarhi saÇgÃtmakaæ jatuvat, asaÇgam'raso 'stu tarhi, arasam';tathà gandho 'stvagandham;astu tarhi cak«u÷, acak«u«kam-na hi cak«urasya karaïaæ vidyate 'to 'cak«u«kam;"paÓyatyacak«u÷"iti mantravarïÃt / tathÃÓrotram;"sa Ó­ïotyakarïa÷"iti;bhavatu tarhi vÃgavÃk;tathÃmana÷;tathÃtejaskam-avidyamÃnaæ tejo 'sya tadatejaskam;na hi tejo 'gnyÃdiprakÃÓavadasya vidyate;aprÃïam-ÃdhyÃtmiko vÃyu÷prati«idhyate 'prÃïamiti;mukhaæ tarhi dvÃraæ tadamukham;amÃnnam-mÅyate yena tanmÃtram amÃtraæ mÃtrÃrÆpaæ tanna bhavati, na tena ki¤cinmÅyate;astu tarhicchidravat, anantaram-nÃsyÃntaramasti;sambhavet tarhi bahistasya, abÃhyam;astu tarhi bhak«ayit­ tat na tadaÓnÃti k¤cina;bhavettarhi bhak«yaæ kasyacit, na tadaÓnÃti kaÓcana;sarvaviÓe«aïarahitamityartha÷;ekamevÃdvitÅyaæ hi tat kena kiæ viÓi«yate // 8 // anekaviÓe«aïaprati«edhaprayÃsÃdastitvaæ tÃvadak«arasyopagamitaæ ÓrutyÃ;tathÃpi lokabudvimapek«yà ÓaÇkyate yata÷, ato 'stitvÃyÃnumÃnaæ pramÃïamupanyasyati- _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,8.9 ##và ak«arasy a praÓÃsane gÃrgi dadato manu«yÃ÷ praÓaæsanti, ## __________ BrhUpBh_3,8.9 etasya và ak«arasya;yadetadadhigatamak«araæ sarvÃntaraæ sÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma, ya Ãtmà aÓanÃyÃdidharmÃtÅta÷, etasya và ak«arasya praÓÃsane-yathà rÃj¤a÷ praÓÃsane rÃjyamasphuÂitaæ niyataæ vartate, evamatasyÃk«arasya praÓÃsane he gÃrgi sÆryÃcandramaso ahorÃtrayorlokapradÅpau, tÃdarthyena praÓÃsitrà tÃbhyÃæ nirvatyamÃnalokaprayojanavij¤Ãnavatà nirmitau ca, syÃtÃæ sÃdhÃraïasarvaprÃïiprakÃÓopakÃrakatvÃllaukikapradÅpavat / tasmÃdasti tad yena vidh­tÃvÅÓvarau svatantrau sastau nirmitau ti«Âhato niyatadeÓakÃlanimittodayÃstamayav­ddhik«ayÃbhyÃæ vartete;tadastyevametayo÷ praÓÃsitrak«aram, pradÅpakart­vidhÃrayit­vat / etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgÅ dyÃvÃp­thivÅ ca sÃvayavatvÃt sphuÂanasvabhÃve api satyau gurutvÃt patanasvabhÃve saæyuktatvÃd viyogasvabhÃve cetanÃvadabhimÃnidevatÃdhi«ÂhitatvÃt svatantre api etasyÃk«arasya praÓÃsane vartete vidh­te ti«Âhata÷;etaddhyak«araæ sarvavyavasthÃsetu÷ sarvamaryÃdÃvidharaïam, ato nÃsyÃk«arasya praÓÃsanaæ dyÃvÃp­thivyÃvatikrÃmata÷;tasmÃt siddhamasyÃstitvamak«arasya avyabhicÃri hi talliÇgam, yad dyÃvÃp­thivyau niyate vartete;cetanÃvantaæ praÓÃsitÃramasaæsÃriïamantareïa naitad yuktam / "yena dyaurugrà p­thivÅ ca d­«ÂÃ"iti mantravarïÃt / etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi, nime«Ã muhÆrtà ityete kÃlÃvayavÃ÷ sarvasya atÅtÃnÃgatavartamÃnasya janimata÷ kalayitÃra÷ - yathà loke prabhuïà niyato gaïaka÷ sarvamÃyaæ vyayaæ cÃpramatto gaïayati, tathà prabhusthÃnÅya e«Ãæ kÃlÃvayavÃnÃæ niyantà / tathà prÃcaya÷ prÃga¤canÃ÷ pÆrvadiggamanà nadya÷ syandante sravanti Óvetebhyo himavadÃdibhya÷ parvatebhyo giribhyo gaÇgÃdyà nadyastÃÓca yathà pravartità eva niyatÃ÷ pravartante 'nyathÃpi pravartitumutsahantya÷, tadetalliÇgaæ praÓÃstu÷ / pratÅcyo 'nyÃ÷ pratÅcÅæ diÓama¤canti sindhvÃdyà nadya÷, anyÃÓca yÃæ yÃæ diÓamanuprav­ttÃstÃæ tÃæ na vyabhicaranti;tacca siÇgam / ki¤ca dadato hiraïyÃdÅn prayacchata ÃtmapŬÃæ kurvato 'pi pramÃïaj¤Ã api manu«yÃ÷ praÓaæsanti;tatra yacca dÅyate, ye ca dadati, ye ca pratig­hmanti, te«Ãmihaiva samÃgamo vilayaÓcÃnvak«o d­Óyate;ad­«Âastu para÷ samÃgama÷, tathÃpi manu«yà dadatÃæ dÃnaphalena saæyogaæ paÓyanta÷ pramÃïaj¤atayà praÓaæsanti; tacca, karmaphalena saæyojayitari kartu÷ karmaphalavibhÃgaj¤e praÓÃstaryasati na syÃt;dÃnakriyÃyÃ÷ pratyak«avinÃÓitvÃt;tasmÃdasti dÃnakart­ïÃæ phalena saæyojayità / apÆrvamiti cet? tatsadbhÃve pramÃïÃnupapatte÷ praÓasturapÅti cet / na, ÃgamatÃtparyasya siddhatvÃt;avocÃma dyÃgamasya vastuparatvÃt / ki¤cÃnyat, apÆrvakalpanÃyÃæ cÃrthÃpatte÷, k«ayo 'nyathaivopapatte÷ / sevÃphalasya sevyÃt prÃptidarÓanÃt / sevÃyÃÓca kriyÃtvÃt, tatsÃmÃnyÃcca vÃgadÃnahomÃdÅnÃæ sevyÃd ÅÓvarÃde÷ phalaprÃptirupapadyate d­«ÂakriyÃdharmasÃmarthyamaparityajyaiva phalaprÃptikalpanopapattau d­«ÂakriyÃdharmasÃmarthyaparityÃgo na nyÃyya÷ / kalpanÃdhikyÃcca, ÅÓvara÷ kalpvo 'pÆrvà vÃ? tatra kriyÃyÃÓca svabhÃva÷ sevyÃt phalaprÃptird­«Âà na tvapÆrvÃt;na cÃpÆrvaæ d­«Âam;tatrÃpÆrvamad­«Âaæ kalpayitavyaæ tasya ca phaladÃt­tve sÃmarthyam, sÃmarthye ca sati dÃnaæ cÃbhyadhikamiti / iha tu ÅÓvarasya sevyasya sadbhÃvamÃtraæ kalpyam, na tu phaladÃnasÃmarthyaæ dÃt­tvaæ ca, sevyÃt phalaprÃptidarÓanÃt / anumÃnaæ ca darÓitam -'dyÃvÃp­thivyau vidh­te ti«Âhata÷'ityÃdi / tathà ca yajamÃnaæ devà ÅÓvarÃ÷ santo jÅvanÃrthe 'nugatÃ÷, carapuro¬ÃÓÃdyupajÅvanaprayojanena, anyathÃpi jÅvitumutsahanta÷ k­païÃæ dÅnÃæ v­ttimÃÓritya sthitÃ÷, tacca praÓÃstu÷ praÓÃsanÃt syÃt / tathà pitaro 'pi tadarthaæ darvÅ darvÅhomamanvÃyattà anugatà ityartha÷, samÃnaæ sarvamanyat //9// itaÓcÃsti tadak«araæ smÃttadaj¤Ãne niyatà saæsÃropapatti÷ / bhavitavyaæ tu tena, yadvij¤ÃnÃt tadviccheda÷, nyÃyopapatte÷ / nanu kriyÃta eva tadvicchitti÷ syÃditi cet? na - _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,8.10 ## __________ BrhUpBh_3,8.10 yo và etadak«araæ he gÃrgi aviditvÃvij¤Ãya asmiælloke juhoti yajata tapastapyate yadyapi bahÆni var«asahasrÃïi, antavad evÃsya tat phalaæ bhavati, tatphalopabhogÃnte k«Åyanta evÃsya karmÃïi / api ca yadvij¤ÃnÃt kÃrpaïyÃtyaya÷ saæsÃraviccheda÷, yadvij¤ÃnÃbhÃvÃcca karmak­t k­païa÷ k­taphalasyaivopabhoktÃjananamaraïaprabandhÃrƬha÷ saæsarati, tadastyak«araæ praÓÃsit­;tadetaducyate - yo và etadak«araæ gÃrgyaviditvà asmÃllokÃt praiti sa k­païa÷, païakrÅta iva dÃsÃdi÷ / atha ya etadak«araæ gÃrgi viditvà asmÃllokÃt praiti sa brÃhmaïa÷ //10// agnerdahanaprakÃÓakatvÃt svÃbhÃvikasya praÓÃst­tvamacetanasyaivetyata Ãha - _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,8.11 ## __________ BrhUpBh_3,8.11 tad và etadak«araæ gÃrgi ad­«Âaæ na kenacid d­«Âam, avi«ayatvÃt svayaæ tu dra«Â­ d­«ÂisvarÆpatvÃt / tathà Órutaæ ÓrotrÃvi«ayatvÃt, svayaæ Órot­ ÓrutisvarÆpatvÃt / tathÃmataæ manaso 'vi«ayatvÃt, svayaæ mant­matisvarÆpatvÃt / tathÃvij¤Ãtaæ buddheravi«ayatvÃt, svayaæ vij¤Ãt­ vij¤ÃnasvarÆpatvÃt / ki¤ca nÃnyadato 'smÃdak«arÃdasti - nÃsti ki¤cid dra«Â­ darÓanakriyÃkart­;etadevÃk«araæ darÓanakriyÃkart­ sarvatra / tathà nÃnyadato 'sti Órot­;tadevÃk«araæ Órot­ sarvatra / nÃnyadato 'sti mant­;tadevÃk«araæ mant­ sarvatra sarvamanodvÃreïa / nÃnyadato 'sti vij¤Ãt­ vij¤ÃnakriyÃkart­, tadevÃk«araæ sarvabuddhidvÃreïa vij¤ÃnakriyÃkart­, nÃcetanaæ pradhÃnamanyad và / etasminnu khalvak«are gÃrgyÃkÃÓa otaÓca protaÓceti / yadeva sÃk«Ãdaparok«ÃdbraÇma, ya Ãtmà sarvÃntaro 'ÓanÃyÃdi saæsÃradharmÃtÅta÷, yasminnÃkÃÓa otaÓca protaÓca, e«Ã parà këÂhÃ, e«Ã parà gati÷, etat paraæ brahma, etat p­thivyÃderÃkÃÓÃntasya satyasya satyam //11// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,8.12 ## __________ BrhUpBh_3,8.12 sà hovÃca - he brÃhmaïà bhagavanta÷ Ó­ïuta madÅyaæ vaca÷;tadeva bahu manyedhvam;kiæ tat? yadasmÃd yÃj¤avalkyÃnnamaskÃreïa mucyedhvam - asmai namaskÃraæ k­tvà tadeva bahu manyadhvamityartha÷;jayastvasya manasÃpi na ÃÓaæsanÅya÷, kimuta kÃryata÷;kasmÃt? na vai yu«mÃkaæ madhye jÃtu kadÃcidapÅmaæ yÃj¤avalkyaæ brahmodyaæ prati jetà / praÓnau cenamahyaæ vak«yati, na jetà bhaviteti pÆrvameva mayà pratij¤Ãtam;adyÃpi mamÃyameva niÓcaya÷ - brahmodyaæ pratyetattulyo na kaÓcid vidyata iti / tato ha vÃcaknavyupararÃma / atra antaryÃmibrÃhmaïe etad uktam - yaæ p­thivÅ na veda, yaæ sarvÃïi bhÆtÃni na vidiriti ca / yamantaryÃmiïaæ na vidurye ca na viduryacca tadak«araæ darÓanÃdakriyÃkart­tvena sarve«Ãæ cetanÃdidhÃturityuktam-kastve«Ãæ viÓe«a÷ kiæ và sÃmÃnyamiti / tatra kecidÃcak«ate-parasya mahÃsamudrasthÃnÃyasya brahmaïo 'k«arasya apracalitatvarÆpasye«atpracalitÃvasthÃntaryÃmÅ;atyantapracalitÃvasthà k«etraj¤a÷, yastaæ na vedÃntaryÃmiïam;tathÃnyÃ÷ pa¤cÃvasthÃ÷ parikalpayanti, tathà a«ÂÃvasthà brahmaïo bhavantÅti vadanti / anye 'k«arasya Óaktaya età iti vadanti, anantaÓaktimadak«aramiti ca / anye tvak«arasya vikÃrà iti vadanti / avasthÃÓaktÅ tÃvannopapadyeto ak«arasya, aÓanÃyÃdisaæsÃradharmÃtÅtatvaÓrute÷ / na hyaÓanÃyÃdyatÅtatvamaÓanÃyÃdidharmavadavasthÃvattvaæ caikasya yugapadupapadyate;tathà Óaktimattvaæ ca / vikÃrÃvayavatve ca do«Ã÷ pradarÓitÃÓcaturthe / tasmÃdetà asatyÃ÷ sarvÃ÷ kalpanÃ÷ / kastarhi meda e«Ãm? upÃdhik­ta iti brÆma÷;na svata e«Ãæ medo 'medo vÃ, saindhavaghanavat praj¤ÃnadhanaikarasasvÃmÃvyÃt,"apÆrvamanaparamanantaramabÃhyam""ayamÃtmà brahma"iti ca Órute÷ / "savÃhyÃbhyÃntaro hyaja÷"iti cÃtharvaïe / tasmÃnnirÆpÃdhikasyÃtmano nirÆpÃkhyÃtvÃnnirviÓe«atvÃdekatvÃcca"neti neti"iti vyapadeÓo bhavati / avidyÃkÃmakarmaviÓi«ÂakÃryakaraïopÃdhirÃtmà saæsÃrÅ jiva ucyate / nityaniratiÓayaj¤Ãna ÓaktyupÃdhirÃtmÃntaryÃmÅÓvara ucyate, sa eva nirÆpÃdhi÷ kevala÷ Óudva÷ svena svabhÃvenÃk«araæ para ucyate, tathà hiraïyagarmÃvyÃk­tadevatÃjÃtipiï¬amanu«yatiryakpretÃdikÃryakaraïopÃdh ibhirviÓi«ÂastadÃkhyastadarÆpo bhavati / tathÃ"tadejati tannaijati"iti vyÃkhyÃtam / tathÃ"e«a ta ÃtmÃ" "e«a sarvabhÆtÃntarÃtmÃ" "e«a sarve«u bhÆte«u gƬha÷" "tattavamasi" "ahamevedaæ sarvam" "Ãtmaivedaæ sarvam" "nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ"ityÃdiÓrutayo na virudhyante / kalpanÃntare«vetÃ÷ Órutayo na gacchanti / tasmÃdupÃdhimedenaila e«Ãæ medo nÃnyathà / 'ekamevÃdvitÅyam'ityavadhÃraïÃt sarve«ani«atsu //12// ## atha hainaæ vidagdha÷ ÓÃkalya÷ papraccha / p­thivyÃdÅnÃæ sÆk«matÃratamyakrameïa pÆrvasya pÆrvasya uttarasminnuttarasminnotaprotabhÃvaæ kathayan sarvÃntaraæ brahma prakÃÓitavÃn tasya ca brahmaïo vyÃk­tavi«aye sÆtramede«u niyant­tvamuktam-vyÃk­tavi«aye vyaktaraæ liÇgamiti / tasyaiva brahmaïa÷ sÃk«Ãdaparok«atve niyantavyadevatÃmedasaækocavikà sadvÃreïÃdhigantavye iti tadarya ÓÃkalyabrÃhmaïamÃramyate-- _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.1 ## __________ BrhUpBh_3,9.1 atha hainaæ vidagdha iti nÃmata÷ ÓakalasyÃpatyaæ ÓÃkalya÷ papraccha--katisaækhyÃkà devà he yÃj¤avalkyeti / sa yÃj¤avalkya÷, ha kila, etayaiva vak«yamÃïayà nividà pratipede saækhyÃm, yÃæ saækhyÃæ p­«ÂaväÓÃkalya÷ / yÃvanto yÃvatsaækhyÃkà devà vaiÓvadevasya Óastrasya nividi-nivinnÃma devatÃsaækhyÃvÃcakÃni mantrapadÃni, kÃnicid vaiÓvadeve Óastre Óasyante tÃni nivitsaæj¤akÃni;tasyÃæ nividi yÃvanto devÃ÷ ÓrÆyante tÃvanto devà iti / kà puna÷ sà nividiti tÃni nivitpadÃni pradarÓyante-trayaÓca trÅ ca ÓatÃ-trayaÓca devÃ÷, devÃnÃæ trÅ ca trÅïi ca ÓatÃni;punarapyevaæ trayaÓca, trÅ ca sahasrà sahasrÃï-etÃvanto devà iti ÓÃkalyo 'pyomiti hovÃca / evame«Ãæ madhyamà saækhyà samyaktayà j¤ÃtÃ, punastepÃmeva devÃnÃæ saækocavi«ayÃæ saækhyÃæ p­cchati-katyeva devà yÃj¤avalkyeti;trayastriÓata;pada, traya÷, dvau, adhyardha÷, eka iti / devatÃsaækocavikÃsavi«ayÃæ saækhyÃæ p­«Âvà puna÷ saækhyeyasvarÆpaæ p­cchati-katame te trayaÓca trÅ ca Óatà trayaÓca trÅ ca sahasreti //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.2 ## __________ BrhUpBh_3,9.2 sa hovÃcetara÷ - mahimÃno vibhÆtaya÷, e«Ãæ trayastriæÓata÷ devÃnÃm ete trayaÓca trÅ ca ÓatetyÃdaya÷;paramÃrthatastu trayastriæÓattveva devà iti / katame te trayastriæÓadityucyate - a«Âau vasava÷ ekÃdaÓa rudrÃ÷, dvÃdaÓa ÃdityÃste ekatriæÓat, indraÓcaiva prajÃpatiÓca trayastriæÓÃviti trayastriæÓata÷ pÆraïau //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.3 ## __________ BrhUpBh_3,9.3 katame vasava iti te«Ãæ svarÆpaæ pratyekaæ p­chcyate;agniÓca p­thivÅ ceti - agnyÃdyà nak«atrÃntarà ete vasava÷ - prÃïinÃæ karmaphalÃÓrayatvena kÃryakaraïasaæghÃtarÆpeïa tannivÃsatvena ca vipariïamanto jagadidaæ sarvaæ vÃsayanti vasanti ca;te yasmÃd vÃsanti tasmÃde vasava iti //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.4 ## __________ BrhUpBh_3,9.4 katame rudrà iti / daÓeme puru«e karmabuddhÅndriyÃïi prÃïÃ÷, Ãtmà mana ekÃdaÓa÷ - ekÃdaÓÃnÃæ pÆraïa÷ te ete prÃïà yadà asmÃccharÅrÃnmartyÃt prÃïinÃæ karmaphalapabhogak«aye utkrÃmanti - atha tadà rodayanti tatsambandhina÷ / tattatra yasmÃdrodayanti te sambandhina÷, tasmÃd rudrà iti //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.5 ## __________ BrhUpBh_3,9.5 katama Ãdityà iti / dvÃdaÓa vai mÃsÃ÷ saævatsarasya kÃlasyÃvayavÃ÷ prasiddhÃ÷, ete ÃdityÃ÷;katham? ete hi yasmÃt puna÷ puna÷ parivartamÃnÃ÷ prÃïinÃmÃyÆæ«i karmaphalaæ ca ÃdadÃnà g­hyanta upÃdadato yanti gacchanti te yad yasmÃdevamidaæ sarvamÃdadÃnà yanti tasmÃdÃdityà iti //5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.6 ## __________ BrhUpBh_3,9.6 katama indra÷ katama÷ prajÃpatiriti, stanayityurevendro yaj¤a÷ prajÃpatiriti, katama÷ stanayitnurityaÓaniriti / aÓanirvajraæ vÅryaæ balam, yat prÃïina÷ pramÃpayati, sa indra÷;indrasya hi tat karma / katamo yaj¤a iti paÓava iti - yaj¤asya hi sÃdhanÃni paÓava÷;yaj¤asyÃrÆpatvÃt paÓusÃdhanÃÓrayatvÃcca paÓavo yaj¤a ityucyate //6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.7 ## __________ BrhUpBh_3,9.7 katame «a¬iti;ta evÃgnyÃdayo vasutvena paÂhitÃÓcandramasaæ nak«atrÃïi ca varjayitvà «a¬ bhavanti - «aÂasaækhyÃviÓi«ÂÃ÷, trayastriæÓadÃdi yaduktamidaæ sarvam, eta eva «a¬ bhavanti sarvo hi vasvÃdivistara ete«veva «aÂasvantarbhavatÅtyartha÷ //7// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.8 ## __________ BrhUpBh_3,9.8 katame te trayo devà iti;ima eva trayo lokà iti - p­thivÅmagniæ caikok­tyaiko deva÷, antarik«aæ vÃyuæ caikÅk­tya t­tÅya÷ - te eva trayo devà iti / e«u. hi yasmÃt, tri«u deve«u sarve devà antarbhavanti tena ta eva devÃstraya÷ - itye«a nairuktÃnÃæ ke«Ã¤cit pak«a÷ / katamau tau dvau devÃviti - annaæ caiva prÃïaÓcaitau dvau devau, anayo÷ sarve«ÃmuktÃnÃmantarbhÃva÷ / katamo 'dhyargha iti - yo 'yaæ pavate vÃyu÷ //8// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.9 ## __________ BrhUpBh_3,9.9 tattatrÃhuÓcodayanti - yadayaæ vÃyureka ivaiva eka eva pavate ;atha kathamadhyardha iti? yadasminnidaæ sarvamadhyÃrdhnot-asmin vÃyau satÅdaæ sarvamadhyÃrdhnodadhi ­ddhiæ prÃpnoti, tenÃdhyardha iti / katama eko deva iti? prÃïa iti sa prÃïo brahma-sarvadevÃtmakatvÃnmahad brahma, tena sa brahma tyadityÃcak«ate-tyaditi tad brahmÃcak«ate parok«ÃmidhÃyakena Óabdena / devÃnÃmetadekatvaæ nÃnÃtvaæ ca / anantÃnÃæ devÃnÃæ nivitsaækhyÃviÓa«Âe«vantarbhÃva÷, te«Ãmapi trayÃstriÓadÃdipÆttarottare«u yÃvadekasmin prÃïe / prÃïasyaiva caikasya sarvo 'nantasaÇkhyÃto vistara÷ / evamekaÓcÃnantaÓca avÃntarasaækhyÃviÓi«ÂaÓca prÃïa eva / tatra ca devasyaikasya nÃmarÆpakarnaguïaÓaktimeda÷, adhikÃramedÃt //9// idÃnÅæ tasyaiva prÃïasya brahmaïa÷ punara«Âadhà meda upadiÓyate- _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.10 ## __________ BrhUpBh_3,9.10 p­thivyeva yasya devasyÃyatanamÃÓraya÷, agnirloko yasya - lokayatyaneneti loka÷, paÓyatÅti - agninà paÓyatÅtyartha÷ / manojyoti÷ manasà jyoti«Ã saækalpavikalpÃdikÃryaæ karoti ya÷, so 'yaæ manojyoti÷ / p­thivÅÓarÅro 'gnidarÓano manasà saækalpayità p­thivyabhimÃnÅ kÃryakaraïasaæghÃtavÃn deva ityartha÷ / ya evaæ viÓi«Âaæ vai taæ puru«aæ vidyÃd vijÃnÅyÃt sarvasyÃtmana ÃdhyÃtmikasya kÃryakaraïasaæghÃtasya Ãtmana÷ paramayanaæ para ÃÓrayastaæ parÃyaïam / mÃt­jena tvaÇmÃæsarudhirarÆpeïa k«etrasthÃnÅyena bÅjasthÃnÅyasya pit­jasya asthimajjÃÓukrarÆpasya paramayanam, karaïÃtmanaÓca, sa vai vedità syÃt / ya etadevaæ vetti sa vai vedità paï¬ita÷ syÃdityÃbhiprÃya÷ / yÃj¤avalkya tvaæ tamajÃnanneva paï¬itÃbhimÃnÅtyamiprÃya÷ / yadi tadvij¤Ãne pÃï¬ityaæ labhyate, veda vai ahaæ taæ puru«aæ sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ yamÃttha yaæ kathayasi tamahaæ veda / tatra ÓÃkalyasya vacanaæ dra«Âyam-yadi tvaæ vettha taæ puru«am, brÆhikiæviÓe«aïo 'sau? sa÷-ya evÃyaæ ÓÃrÅra÷- pÃrdhivÃæÓe ÓarÅre bhava÷ ÓÃrÅro mÃt­jakoÓatrayarÆpa ityartha÷, sa e, deva÷, yastvayà p­«Âa÷, he ÓÃkalya / kintvasti tatra vaktavyaæ viÓe«aïÃntaram, tad vadaiva p­cchaivetyartha÷, he ÓÃkalya / sa evaæ prak«obhito 'marpavaÓaga Ãha-tottrÃdinta iva gaja÷- tasya devasya ÓarÅrasya kà devatÃ? yasmÃnni«padyate ya÷ sà tasya devatetyasmin prakaraïe vivak«ita÷;am­tamiti hovÃca / am­tamiti yo bhuktasyÃnnasya raso mÃt­jasya lohitasya ni«pattihetu÷ / tasmÃdvayannarasÃllohitaæ ni«padyate striyÃæ Óritam, tataÓca lohitamayaæ ÓarÅraæ bÅjÃÓrayam / samÃnamanyat //10// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.11 ## __________ BrhUpBh_3,9.11 kÃma eva yasyÃyatanam / strÅvyatikÃrÃbhilëa÷ kÃma÷ kÃmaÓarÅra ityartha÷ / hradayaæ lokohradayena budvayà paÓyati / ya evÃyaæ kÃmamaya÷ puru«o 'dhyÃtmamapi kÃmamaya eva / tasya kà devateti striya iti hovÃca;strÅto hi kÃmasya dÅptirjÅyate //11// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.12 ## __________ BrhUpBh_3,9.12 rÆpÃïyeva yasyÃyatanam / rÆpÃïi Óuklak­«ïÃdÅni / ya evÃsÃvÃditye puru«a÷- sarve«Ãæ hi rÆpÃïÃæ viÓi«Âaæ kÃryamÃditye puru«a÷ tasya kà devateti? satyÃmiti hovÃca / satyÃmiti cak«urucyate, cak«u«o hyavyÃtmata÷ ÃdityasyÃdhidaivatasya ni«patti //12// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.13 #<ÃkaÓa eva yasyÃyatanaæ Órotraæ loko mano jyotir yo vai taæ puru«aæ vidyÃt sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ sa vai vedità syÃt | yÃj¤avalkya veda và ahaæ taæ puru«aæ sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ yam Ãttha | ya evÃyam Órauta÷ prÃtiÓrutka÷ puru«a÷ sa e«a | vadaiva ÓÃkalya tasya kà devateti | diÓa iti hovaca || BrhUp_3,9.13 ||># __________ BrhUpBh_3,9.13 ÃkÃÓa eva yasyÃyatanam ya evÃyaæ Órotro bhava÷ Órotra÷, tatrÃpi pratiÓravaïavelÃyÃæ viÓe«ato bhavatÅti prÃtiÓrutka÷, tasya kÃdevateti? diÓa iti hovÃca / digbhyo hyasÃvÃdhyÃtmiko ni«padyate //13// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.14 ## __________ BrhUpBh_3,9.14 tama eva yasyÃyatanam / tama iti ÓÃrvadyandhakÃra÷ parig­hyate / adhyÃtmaæ chÃyÃmayo 'j¤Ãnamaya÷ puru«a÷ / tasya kà devateti? m­tyuriti hovÃca / m­tyurapidaivataæ tasya ni«pattikÃraïam //14// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.15 ## __________ BrhUpBh_3,9.15 rÆpÃïyeva yasyÃyatanam / pÆrva sÃdhÃrÃni rÆpÃïyuktÃni, iha tu prakÃÓakÃni viÓi«ÂÃni rÆpÃïi g­hyante / rÆpÃyatanasya devasya viÓe«Ãyatanaæ pratibimbÃdhÃramÃdarÓÃdi tasya kà devateti? asuriti hovÃca / tasya pratibimbÃkhyasya puru«asya ni«pattiraso÷ prÃïÃt //15// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.16 #<Ãpa eva yasyÃyatanaæ h­dayaæ loko mano jyotir yo vai taæ puru«aæ vidyÃt sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ sa vai vedità syÃt | yÃj¤avalkya veda và ahaæ taæ puru«aæ sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ yam Ãttha | ya evÃyaæ apsu puru«a÷ sa e«a÷ | vadaiva ÓÃkalya tasya kà devateti | varuïa iti hovÃca || BrhUp_3,9.16 ||># __________ BrhUpBh_3,9.16 Ãpa eva yasya Ãyatanam / sÃdhÃraïÃ÷ sarvà Ãpa Ãyatanaæ vÃpÅkÆpata¬ÃgÃdyÃÓrayÃsvapsu viÓe«ÃvasthÃnam / tasya kà devateti? varuïa iti;varuïÃt saÇghÃtakar¤yodhyÃtmamÃpa eva vÃpyÃdyapaæ ni«pattikÃraïam //16// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.17 ## __________ BrhUpBh_3,9.17 reta eva yasyÃyatanam / ya evÃyaæ putramayo viÓeïÃyatanaæ reta Ãyatanasya, putrasya iti ca asthima¤jÃÓukÃïi piturjÃtÃni / tasya kà devateti? prajÃpatiriti hovÃca / praj¤Ãpati÷ pitocyate, pit­to hi putrasyotpatti÷ //17// a«Âakà devalokapuru«abhedena tridhà tridhà ÃtmÃnaæ pravibhajyÃvasthita ekaiko deva÷ prÃïabheda evopÃsanÃrtha vyapadi«Âa÷ / adhunà digvibhÃgena pa¤cadhà pravibhaktasya ÃtmÃnayupasaæhÃrÃrthamÃha / tÆ«ïÅmbhÆtaæ ÓÃkalyaæ yÃj¤avalkyo graheïevÃveÓayannÃha - _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.18 #<ÓÃkalyeti hovÃca yÃj¤avalkya÷ | tvÃæ svid ime brÃhmaïà aÇgÃrÃvak«ayaïam akratÃ3 iti || BrhUp_3,9.18 ||># __________ BrhUpBh_3,9.18 ÓÃkalyeti hovÃca yÃj¤avalkya÷ / tvÃæ sviditi vitarke, ime nÆnaæ brÃhmaïÃ÷, aÇgÃrÃvak«aïam - aÇgÃrà avak«Åyante yasmin sandaæÓÃdau tadaÇgÃrÃvak«aïam - tadà nÆnaæ tvÃmakrata k­tavanto brÃhmaïÃ÷, tvaæ tu tanna budhyase ÃtmÃnaæ mayà dahyamÃnam ityabhiprÃya÷ //18// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.19 ## __________ BrhUpBh_3,9.19 yÃj¤avalkyeti hovÃca ÓÃkalya÷ - yadidaæ kuru«a¤calÃnÃæ brÃhmaïÃnatyavÃdÅ÷ - atyuktavÃnasi - svayaæ bhÅtÃstvÃmaÇgÃrÃvak«ayaïaæ k­tavanta iti - kiæ brahma vidvÃn sannevamadhik«ipasi brÃhmaïÃn? yÃj¤avalkya Ãha - brahma vij¤Ãnaæ tÃvadidaæ mama, kiæ tat? diÓo veda digvi«ayaæ vij¤Ãnaæ jÃne / tacca na kvalaæ diÓa, eva, sadevà devai÷ saha digadhi«ÂhÃt­bhi÷, ki¤ca saprati«ÂhitÃ÷ prati«ÂhÃbhiÓca saha / itara Ãha - yad yadi diÓo vettha sadevÃ÷, saprati«Âhà iti, saphalaæ yadi vij¤Ãnaæ tvayà pratij¤Ãtam //19// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.20 ## __________ BrhUpBh_3,9.20 kindevata÷ kà devatÃsya tava digbh­tasya / asau hi yÃj¤avalkyo h­dayamÃtmÃnaæ dik«u pa¤cadhà vibhaktaæ digÃtmabhÆtam, taddvÃreïa sarvaæ jagadÃtmatvenopagamya, ahamasmi digÃtmeti vyavasthita÷ pÆrvÃbhimukha÷ - saprati«ÂhÃvacanÃd, yathà yÃj¤avalkyasya pratij¤Ã tathaiva p­cchati - kindevatastvamasyÃæ diÓyasÅti / sarvatra hi vede yÃæ yÃæ devatÃdvapÃste, ihaiva tadbhÆtastÃæ tÃæ pratipadyata iti;tathà ca vak«yati -'devo bhÆtvà devÃnapyeti'(b­.u.4 / 1 / 2) iti / asyÃæ prÃcyÃæ kà devatà digÃtmanastavÃdhi«ÂhÃtrÅ, kayà devatayà tvaæ prÃpÅdigrÆpeïa sampanna ityartha÷ / itara Ãha - Ãdityadevata iti / prÃcyÃæ diÓi mama Ãdityo devatÃ, so 'hamÃdityadevata÷ / sadevà ityetaduktam, saprati«Âhà iti tu vaktavyamityÃha - sa Ãditya÷ kasmin prati«Âhita iti? cak«u«Åti / adhyÃtmataÓcak«u«a Ãdityo ni«panna iti hi mantrabrÃhmaïavÃdÃ÷ -"cak«o÷ sÆryo ajÃyata" (yaju.31 / 12) "cak«u«a Ãditya÷"(ai.u.1 / 4) ityÃdaya÷ / kÃryaæ hi kÃraïe prati«Âhitaæ bhavati / kasminnu cak«u÷ prati«Âhitamiti? rÆpe«viti;rÆpagrahaïÃya hi rÆpÃtmakaæ cak«u rÆpeïa prayuktam;yairhi rÆpai÷ prayuktaæ tairÃtmagrahaïÃyÃrabdhaæ cak«u÷ saha prÃcyà diÓà saha tatsthai÷ sarvai rÆpe«u prati«Âhitam / cak«u«Ã saha prÃcÅ dik sarve rÆpabhÆtÃ, tÃni ca kasminnu rÆpÃïi prati«ÂhitÃnÅti? h­daya iti hovÃca / h­dayÃrabdhÃni rÆpÃïi / rÆpÃkÃreïa hi h­dayaæ pariïatam / yasmÃd h­dayena hi rÆpÃïi sarvo loko jÃnÃti / h­dayamiti buddhimanaso ekÅk­tya nirdeÓa÷, tasmÃd h­daye hyeva rÆpÃïi prati«ÂhitÃni / h­dayena hi smaraïaæ bhavati rÆpÃïÃæ vÃsanÃtmanÃm;tasmÃd h­daye rÆpÃïi prati«ÂhitÃni ityartha÷ / evamevaitad yÃj¤avalkya //20// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.21 ## __________ BrhUpBh_3,9.21 kindevato 'syÃæ dak«iïÃyÃæ diÓyasÅti pÆrvavat / dak«iïÃyÃæ diÓi kà devatà tatra? yamadevata iti, yamo devatà mama dak«iïÃdigbhÆtasya / sa yama÷ kasmin prati«Âhita iti? yaj¤a iti - yaj¤e kÃraïe prati«Âhito yama÷ saha diÓà / kathaæ punaryaj¤asya kÃryaæ yama÷? ityucyate - ­tvigbhirni«pÃdito yaj¤o dak«iïayà yajamÃnastebhyo yaj¤aæ ni«krÅya tena yaj¤ena dak«iïÃæ diÓaæ saha yamenÃbhijayati / tena yaj¤e yama÷ kÃryatvÃt prati«Âhita÷ saha dak«iïayà diÓà / kasminnu yaj¤a÷ prati«Âhita iti? dak«iïÃyÃmiti - dak«iïayà sa na «krÅyate, tena dak«iïÃkÃryaæ yaj¤a÷ / kasminnu dak«iïà prati«Âhiteti? ÓraddhÃyÃmiti - Óraddhà nÃma ditsutvam Ãstikyabuddhibhaktisahità / kathaæ tasyÃæ prati«Âhità dak«iïÃ? yasmÃd yadà hyeva Óraddhatte 'tha dak«iïÃæ dadÃti;nÃÓraddadhad dak«iïÃæ dadÃti;tasmÃcchraddhÃyÃæ hyeva dak«iïà prati«Âhiteti / kasminnu Óraddhà prati«Âhiteti? h­daya iti hovÃca - h­dayasya hi v­tti÷ Óraddhà yasmÃt, h­dayena hi ÓraddhÃæ jÃnÃti, v­ttiÓca v­ttimati prati«Âhità bhavati / tasmÃd h­daye hyeva Óraddhà prati«Âhità bhavatÅti / evamevaitad yÃj¤avalkya //21 // // _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.22 ## __________ BrhUpBh_3,9.22 kingadevato 'syÃæ pratÅcyÃæ diÓyasÅti? tasyÃæ varuïo 'dhidevatà mama / sa varuïa÷ kasmin prati«Âhita iti? apsviti - apÃæ hi varuïa÷ kÃryam,"Óraddhà và Ãpa÷" "ÓraddhÃto varuïamas­jata"iti Órute÷ / kasminnvÃpa÷ prati«Âhità iti? retasÅti -"retaso hyÃpa÷ s­«ÂÃ÷"iti Órute÷ / kasminni reta÷ prati«Âhitamiti? h­daya iti - yasmÃd h­dayasya kÃryaæ reta÷ / kÃmo h­dayasya v­tti÷ kÃmino hi h­dayÃdreto 'dhiskandati / tasmÃdapi pratirÆpamanurÆpaæ putraæ jÃtamÃhurlokikÃ÷ - asya piturh­dayÃdivÃyaæ putra÷ supto vini÷s­ta÷, h­dayÃdiva nirmito yathà suvarïena nirmita÷ kuï¬ala÷ / tasmÃt h­daye hyeva reta÷ prati«Âhitaæ bhavatÅti / evamevaitat yÃj¤avalkya //22..// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.23 ## __________ BrhUpBh_3,9.23 kindevato 'syÃmudÅcyÃæ diÓyasÅti? somadevata iti - soma iti latÃæ somaæ devatÃæ caikÅk­tya nirdeÓa÷ / sa soma÷ kasmin prati«Âhita iti? dÅk«ÃyÃmiti - dÅk«ito hi yajamÃna÷ somaæ krÅïÃti, krÅtena somene«Âvà j¤ÃnavÃnuttarÃæ diÓaæ pratipadyate somadevatÃdhi«ÂhitÃæ saumyÃm / kasminnu dÅk«Ã prati«Âhiteti!satya iti;katham? yasmÃt satye dÅk«Ã prati«ÂhitÃ, tasmÃdapi dÅk«itamÃhu÷ - satyaæ vadeti;kÃraïabhre«o kÃryabhre«o mà bhÆditi;satye hyeva dÅk«Ã prati«Âhitamiti? h­daya iti hovÃca;h­dayena hi satyaæ jÃnÃti;tasmÃd h­daye hyeva satyaæ prati«Âhitaæ bhavatÅti / evamevaitad yÃj¤avalkya //23// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.24 ## __________ BrhUpBh_3,9.24 kindevato 'syÃæ diÓyasÅti / mero÷ samantato vasatÃmavyabhicÃrÃdÆrdhvà dig dhruvetyucyate / agnidevata iti - ÆrdhvÃyÃæ hi prakÃÓabhÆyastvam, prakÃÓaÓcÃgni÷ / so 'gni÷ kasmin prati«Âhita iti? vÃcÅti / kasminni vÃk prati«Âhiteti? h­daya iti / tatra yÃj¤avalkya÷ sarvÃsu dik«u vipas­tena h­dayena sarvÃæ diÓa ÃtmatvenÃbhisampanna÷;sadevÃ÷ saprati«Âhità diÓa ÃtmabhÆtÃstasya nÃmarÆpakarmÃtmabhÆtasya yÃj¤avalkyasya / yad rÆpaæ tat prÃcyà diÓà saha h­dayabhÆtaæ yÃj¤avalkyasya / yat kevalaæ karma putrotpÃdanalak«aïaæ ca yÃnasahitaæ ca sahaphenÃdhi«ÂhÃtrÅbhiÓca devatÃbhirdak«iïÃpratÅcyudÅcya÷ karmaphalÃtmikà h­dayameva ÃpannÃstasya, dhruvayà diÓà saha nÃma sarvaæ vÃgdvÃreïa h­dayameva Ãpannam / etÃvaddhÅdaæ sarvam, yaduta rÆpaæ và karma và nÃma veti tat sarvaæ h­dayameva, tat sarvÃtmakaæ h­dayaæ p­cchyate - kasminnu h­dayaæ prati«Âhitamiti //24// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.25 ## __________ BrhUpBh_3,9.25 ahalliketi hovÃca yÃj¤avalkya÷, nÃmÃntareïa sambodhanaæ k­tavÃn / yatra yasminkÃle, etad h­dayamÃtmÃsya asmadasmatto vartata iti manyÃsai manyase - yaddhi yadi hyetad h­dayamanyatrÃsmat syÃd bhavet, ÓvÃnau vainaccharÅraæ tadà adyu÷, vayÃæsi và pak«iïo vainad vimathnÅran vilo¬ayeyu÷ vikarperanniti / tasmÃnmayi ÓarÅre h­dayaæ prati«Âhitamityartha÷ / ÓarÅrasyÃpi nÃmarÆpakarmÃtmakatvÃt h­daye prati«Âhitatvam //25// h­dayaÓarÅrasyorevamanyenyaprati«Âhoktà kÃryakaraïayo÷ atastvÃæ p­cchÃmi - _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.26 ## __________ BrhUpBh_3,9.26 kasminnu tvaæ ca ÓarÅramÃtmà ca tava h­dayaæ prati«Âhitau stha iti? prÃïa iti;dehÃtmÃnau prÃïe prati«Âhitau syÃtÃæ prÃïav­ttau / kasminnu prÃïÃ÷ prati«Âhita iti apÃna iti - sÃpi prÃïav­tti÷ prÃgeva preyÃt apÃnav­ttyà cenna nig­hyeta / kasminnvapÃna÷ prati«Âhita iti? vyÃna iti - sÃpyapÃnav­ttiradha eva yÃyÃt prÃïav­ttiÓca prÃgeva, madhyasthayà cedvyÃnav­ttyà na nig­hyeta / kasminnu vyÃna÷ prati«Âhita iti? udÃna iti - sarvÃstisro 'pi v­ttaya udÃne kÅlasthÃnÅye cenna niruddhÃ, vi«vageveyu÷ / kasminnÆdÃna÷ prati«Âhita iti? samÃna iti - samÃnaprati«Âhà hyetÃ÷ sarvà v­ttaya÷ / etaduktaæ bhavati - ÓarÅrah­dayavÃyavo 'nyonyaprati«ÂhÃ÷, saÇghÃtena ni«atà vartante vij¤ÃnamayÃrthaprayuktà iti / sarvametad yena niyataæ yasmin prati«ÂhitamÃkÃÓÃntamotaæ ca protaæ ca, tasya nirupÃdhikasya sÃk«Ãdaparok«Ãd brahmaïo nirdeÓa÷ katavya ityayamÃrambha÷ / sa e«a÷ - sayo netinetÅti nirdi«Âo madhukÃï¬e, e«a sa÷ / so 'yamÃtmÃg­hyo na g­hya÷ / katham? yasmÃt sarvakÃryadharmÃtÅta÷, tasmÃdag­hya÷ / kuta÷? yasmÃnna hi g­hyate / yaddhi karaïagocaraæ vyÃk­taæ vastu, tad grahaïagocaram. idaæ tu tadviparÅtamÃtmatattvam / tathÃÓÅrya÷;yaddhi mÆrtaæ saæhataæ ÓarÅrÃdi tacchÅryate;ayaæ tu tadviparÅto 'to na hi ÓÅryate / tathÃsaÇgo mÆrto mÆrtÃntareïa sambadhyamÃna÷ sajyate 'yaæ ca tadviparÅto 'to na hi sajyate / tathÃsito 'baddha÷, yaddhi mÆrta tad vadhyate;ayaæ tu tadviparÅtatvÃdabaddhatvÃnna vyathate, ato na ri«yati - grahaïaviÓaraïasambandhakÃryadharmarahitatvÃnna ri«yati na hiæsÃmÃpadyate na vinaÓyatÅtyartha÷ / kramamatikramya aupani«adasya puru«asya ÃkhyÃyikÃto 'pas­tya Órutyà svena rÆpeïa tvarayà nirdeÓa÷ k­ta÷, tata÷ punarÃkhyÃyikÃmevÃÓrityÃha - etÃni yÃnyuktÃnya«ÂÃvÃyatanÃni'p­thivyeva yasyÃyatanam'ityevamÃdÅni, a«Âau lokà agnilokÃdaya÷, a«Âau devÃ÷ am­tamiti hovÃca ityevamÃdaya÷, a«Âau puru«Ã÷ ÓarÅra÷ puru«a÷, ityÃdaya÷, sa ya÷ kaÓcit tÃn puru«Ã¤ÓÃrÅraprabh­tÅn niruhya niÓcayenohya garmayitvëÂacatu«kabhedena lokasthitimupapÃdya÷, puna÷ prÃcÅdigÃdidvÃreïa pratyuhya upasaæh­tya svÃtmani h­daye 'tyakrÃmadatikrÃntavÃnupÃdhidharma h­dayÃdyÃtmatvam;svenaivÃtmanà vyavasthito ya aupani«ada÷ puru«o 'ÓanÃyÃdivarjita÷ upani«atsveva vij¤eyo nÃnyapramÃïagamya÷, taæ tvà tvÃæ vidyÃbhimÃninaæ puru«aæ p­cchÃmi / taæ ced yadi me na vivak«yasi vispa«Âaæ na kathayi«yasi, mÆrdhà te vipati«yatÅtyÃha yÃj¤avalkya÷ / taæ tvaupani«adaæ puru«aæ ÓÃkalyo na mene ha na vij¤ÃtavÃn kila tasya ha mÆrdhà vipapÃta vipatita÷ / samÃptÃkhyÃyakà / Órutevacanaæ taæ ha na mena ityÃdi / kiæ cÃpi hÃsya parimo«iïastaskarà asthÅnyapi saæskÃrÃrtha Ói«yenÅyamÃnÃni g­hÃn pratyapajaha÷-apahratavanta÷ kinnimittam? anyad dhanaæ nÅyamÃnaæ manyamÃnÃ÷ / pÆrvav­ttà hyÃkhyÃyikeha sÆcità / a«ÂÃdhyÃya kila ÓÃkalyena yÃj¤avalkyasya samÃnÃnta eva kila saævÃdo niv­tta÷;tatra yÃj¤avalkyena ÓÃpo datta÷-pure 'tithye mari«yasi na te 'sthÅni ca na g­hÃn prÃpsyantÅti / sa ha tathaiva mamÃra / tasya hÃpyanva÷ manyamÃnÃ÷ parimo«iïo 'thÅnyapajaha÷;tasmÃnnopavÃdÅ syÃduta hyevaævit paro bhavatÅti / saipà ÃkhyÃyikà ÃcÃrÃrtha sÆcità vidyÃstutaye ceha //26// yasya neti, netÅtyanyaprati«edhadvÃreïa brahmaïo nirdeÓa÷ k­ta÷, tasya vidhimukhena kathaæ nirdeÓa÷ kartavya÷, iti punarÃkhyÃyikÃmeva ÃÓrityÃha mÆlaæ ca jagato vaktavyamiti / ÃkhyÃyikÃsambandhastvavrahyavido brÃhmaïäjitvà godhanaæ irtavyamiti / nyÃyaæ matvÃha-- _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.27 ## __________ BrhUpBh_3,9.27 atha hovÃca / athÃnantaraæ tÆ«ïÅmbhÆte«u brÃhmaïe«u hovÃca, he brÃhemaïà bhagavanta ityevaæ sambodhya-yo vo yu«mÃkaæ madhye kÃmayate icchati-yÃj¤avalkyaæ p­cchÃmÅti, sa mà mÃmÃgatya p­cchat;sarve và mà p­cchata- sarve và yÆyaæ mà mÃæ p­cchata / yo va÷ kÃmayate yÃj¤avalkyo mÃæ p­cchatviti, taæ va÷ p­cchami;sarvÃn và vo yu«mÃnahaæ p­cchÃmi / te ha brÃhmaïà na dadh­«u÷-te brÃhmaïà evamuktà api na pragalbhÃ÷ saæv­ttÃ÷ ki¤cidapi pratyuttaraæ vaktum //27// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.28:1 ## __________ BrhUpBh_3,9.28:1 te«u apragalbhabhÆte«u brÃhmaïe«u tÃn haitairvak«yamÃïai÷ Ólokai÷ papraccha p­«ÂavÃn / yathà loke v­k«o vanaspati÷, v­k«asya viÓe«aïaæ vanaspatiriti, tathaiva puru«o 'm­pÃ-am­pà satyametat-tasya lomÃni;tasya puru«asya lomÃnÅtarasya vanaspate÷ parïÃni;tvagasyotpÃÂikà vahi÷-tvagasya puru«asya itarasyotpÃÂikà vanaspate÷ //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.28:2 ## __________ BrhUpBh_3,9.28:2 tvaca eva sakÃÓÃdasya puru«asya rudhiraæ prasyandi, vanaspateratvaca utpaÂa÷-tvaca evotsphuÂati yasmÃt;evaæ sarvaæ samÃnameva vanaspate÷ puru«asya ca;tasmÃd Ãt­ïïÃt hisitÃt prati tad rudhiraæ nirgacchati v­k«ÃdivÃhatÃcchinnÃd rasa÷ //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.28:3 ## __________ BrhUpBh_3,9.28:3 evaæ mÃæsÃnyasya puru«asya, vanaspatesyÃni ÓakarÃïi ÓakalÃnÅtyartha÷ / kinÃÂaæ v­k«asya, kinÃÂaæ nÃma Óakalebhyo 'bhyantaraæ valkalarÆpaæ këÂhasaælagnam, tat snÃva puru«asya;tat sthiram-tacca kinÃÂaæ snÃvavad d­¬haæ hi tat;asthÅni puru«asya, snÃvno 'ntarato 'sthÅni bhavanti;tathà kinÃÂasyÃbhyantarato dÃruïi këÂhÃni;majjÃ, majjeva vanaspate÷ puru«asya ca majjopamà k­tÃ, majjÃyà upamÃmajjopamÃ, nÃnyo viÓe«o 'stÅtyartha÷;yathà vanaspatermajjà tathà puru«asya, yathà puru«asya tathà vanaspate÷ //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.28:4 ## __________ BrhUpBh_3,9.28:4 yad yadi v­k«o v­kïaÓchinno rohati puna÷ puna÷ prarohatiprÃdurbhavati mÆlÃt punarnavatara÷ pÆrvasmÃdabhinavatara÷;yadetasmÃd viÓeïÃt prÃg vanaspate÷ puru«asya ca, sarvaæ sÃmÃnyamavagatam;ayaæ tu vanaspatau viÓe«o d­Óyate yacchinnasyaprarohaïam;na tu puru«e m­tyunà v­kïe puna÷ prarohaïaæ d­Óyate;bhavitavyaæ ca kutaÓcitprarohaïena;tasmÃda va÷ p­cchÃmi-martyo manu«ya÷ svinm­tyunà v­kïa÷ kasmÃnmÆlÃt prarohati? m­tasya puru«asya kuta÷ prarohaïamityartha÷ //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.28:5 ## __________ BrhUpBh_3,9.28:5 yadi cedevaæ vadatha-retama÷ prarohatÅti, mà vocata maivaæ va«atumarhatha;kasmÃt? yasmÃjjÅvata÷ puru«Ãttad reta÷ prajÃyate, na m­tÃt / api ca dhÃnÃruha÷, dhÃnà bÅjam, bÅjaruho / pi v­k«o bhavati, na kevalaæ kÃï¬araha eva;ivaÓabdo 'narthaka÷, vai v­k«o 'jjasà sÃk«Ãt pretya m­tvÃsambhavo dhÃnÃto 'pi pretya sambhavo bhavedajjasà punarvanaspate÷ //5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.28:6 ## __________ BrhUpBh_3,9.28:6 yad yadi saha mÆlena dhÃnyà và Ãv­heyurudyaccheparuyeyurv­k«am, na punarÃbhavet punarÃgatya na bhavet / tasmÃd va÷ p­cchÃmi sarvasyaiva jagato mÆlam sartya÷ svinm­tyunà v­kïa÷ kasmÃnmÆlÃt prarohati //6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 3,9.28:7-8 ## ## __________ BrhUpBh_3,9.28:7-8. jÃta eveti manyadhvaæ yadi kimanna pra«Âavyamiti-ani«yamÃïasya hi sambhava÷ pra«Âavya÷, na jÃtasya, ayaæ tu jÃta evÃtopasmin vi«aye praÓna eva nopa'dyata iti cet-na, kiæ tarhi? m­ta÷ punarapi jÃyata evÃnyathÃk­tÃbhyÃgamak­tanÃÓaprasaÇgÃt;ato va÷ p­cchÃmi-ko nvenaæ m­taæ punarjanayet? tatra vijaj¤urbrÃhmaïÃ÷-yato m­ta÷ puna÷ prarohati jagato mÆlaæ na vij¤Ãtaæ brÃhmaïai÷;ato brahmi«ÂhatvÃd hratà gÃva÷;yÃj¤avalkyena jitÃbrÃhmaïÃ÷ / samÃptà ÃkhyÃyikà / yajjagato mÆlam, yena ca Óabdena sÃk«Ãd vyapadiÓyate brahma, yad yÃj¤avalkyo brÃhmaïÃn p­«ÂavÃæstat svena rÆpeïa ÓrutirasyabhyamÃha-vij¤Ãnaæ vij¤aptirvij¤Ãnam, tacca Ãnandam, na vi«ayavij¤Ãnavad du÷khÃnuvidvam, kiæ tarhi? prasannaæ ÓivamatulamanÃyÃsaænityat­ptame karasamityartha÷. kiæ tad brahma umayaviÓeïavad rÃti÷-rÃte÷ pa«Âhayatha prathamÃ, dhanasyetyartha÷, dhanasya dÃtu÷ karmak­to yajamÃnasya parÃyaïaæ parà gati÷ karmaphalasya pradÃt­ / ki¤ca vyutthÃyai«aïÃbhyasyasminneva brahmÃïi ti«Âhatyakarmak­t, tad brahma vettÅti tadvicca;tasya-ti«ÂhamÃnasya ca tadvida÷, brahmavida ityartha÷, parÃyaïamiti / atredaæ vicÃryate-ÃnandaÓabdo loke sukhavÃcÅ prasidva÷, atra ca brahmaïo viÓe«aïatvena ÃnandaÓabda÷ ÓrÆyate-Ãnandaæ brahmeti / Órutyantare ca-"Ãnando brahmeti vyajÃnÃt""Ãnandaæ brahmaïo vidvÃn" "yade«a ÃkÃÓa Ãnando na syÃta" "yo vai bhÆmà tat sukham"iti ca;"e«a parama Ãnanda÷"ityevamÃdyÃ÷ / saævedye ca sukhe ÃnandaÓabda÷ prasidva÷ brahmÃnandaÓca yadi saævedya÷ syÃd yuktà ete brahmaïyÃnandaÓabdÃ÷ / nanu ca ÓrutiprÃmÃïyÃt saævedyÃnandasvarÆpameva brahma, kiæ tatra vicÃryam? iti na, virudvaÓrutivÃkyadarÓanÃt--satyam, ÃnandaÓabdo brahmaïi ÓrÆyate, vij¤Ãnaprati«edhaÓcaikatve--"yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyettatkena kaæ vijÃnÅyÃt" "yatra nÃnyat paÓyati nÃnyacch­ïoti nÃnyadvijÃnÃti sa bhÆmÃ" "prÃj¤enÃtmanà sampari«vakto na bÃhyaæ ki¤cana veda"ityÃdi;virudvaÓrutivÃkyadarÓanÃt tena kartavyo vicÃra÷;tasmÃd yuktaæ vedavÃkyarthanirïayÃya vicÃrayitum / mok«avÃdivipratipatteÓca-sÃækhyà vaiÓe«ikÃÓca mok«avÃdino nÃsti mok«e sukhaæ saævedyamityevaæ vipratipannÃ÷;anye nigtiÓayaæ sukhaæ svasaævadyamiti;kiæ tÃvad yuktam? ÃnandÃdiÓravaïÃt"jak«atakrŬan ramamÃïa÷"'sayÃda pit­lokakÃmo bhavata' "ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit""sarvÃn kÃmÃn samaÓnute"ityÃdiÓrutibhyo mok«e sukhaæ saævedyamiti / nanvekatve kÃrakavimÃgamÃvÃd vij¤ÃnÃnupapatti÷, kriyÃyÃÓcÃne kakÃrakrasÃdhyÃtvÃd vij¤Ãnasya ca kriyÃtvÃt / nai«a do«a÷;ÓabdaprÃmÃïyÃd bhaved vij¤ÃnamÃnandavi«aye;"vij¤ÃnamÃnandam"ityÃdÅni ÃnandasvarÆpasyÃsaævedyatve 'nupapannÃni vacanÃnÅtyavocÃma / nanu vacanenÃpyagne÷ Óaityamudakasya cau«bhyaæ na kriyate eva, j¤ÃpakatvÃd vacanÃnÃm / na ca deÓÃntare 'gni÷ ÓÅta iti Óakyate j¤Ãpayitum;agamye và deÓÃntare u«ïamudakamiti / na, pratyagÃtmanyÃnandavij¤ÃnadarÓanÃt;na'vij¤ÃnamÃnandam'itvevamÃdÅnÃæ vacanÃnÃæ ÓÅto 'gnirityÃdivÃkyavat pratyak«ÃdivirudvÃrthapratipÃdakatvÃm / anubhÆyate tvavirudvÃrthatÃ;sukhyahamiti sukhÃtmakamÃtmÃnaæ svayameva vedayate;tasmÃt sutarÃæ pratyak«ÃvirudvÃrthatÃ;tasmÃdÃnandaæ brahma vij¤ÃnÃtmakaæ sat svayameva vedayate / tathà ÃnandapratipÃdikÃ÷ Órutaya÷ sama¤jasÃ÷ syu÷'jak«at krŬan ramamÃïa÷' ityevamÃdyÃ÷ pÆrvoktÃ÷ / na, kÃryakaraïÃbhÃve 'nupapattervij¤Ãnasya-ÓarÅraviyogo hi mok«a Ãtyantika÷;ÓarÅrabhÃve ca karaïÃnupapatti÷, ÃÓrayÃbhÃvÃt;tataÓca vij¤ÃnÃnupatti÷, ÃkÃryakaraïatvÃt;dehadyabhÃve ca vij¤Ãnotpattau sarve«Ãæ kÃryakaraïopÃdÃnÃnarthakyaprasaÇga÷ / ekatvavirodhÃcca-paraæ ced brahma ÃnandÃtmakamÃtmÃnaæ nityavij¤ÃnatvÃnnityameva vijÃnÅyÃt, tanna, saæsÃryapi saæsÃravinirmukta÷ svÃbhÃvyaæ pratipadyeta;jalÃÓaya ivodakäjali÷ k«ipto na p­thaktvena vyavati«Âhate ÃnandÃtmakabrahmavij¤ÃnÃya, tadà mukta ÃnandÃtmakamÃtmÃnaæ vedayate ityetadanarthakaæ vÃkyam / atha brahmÃnandamanyÃ÷ san mukto vedayate, pratyagÃtmÃnaæ ca, ahamasmyÃnandasvarÆpa iti, tadaikatvavirodha÷, tathà ca sati sarvaÓrutivirodha÷, t­tÅyà ca kalpanà nopapadyate / ki¤cÃnyat, brahmaïaÓca nirantarÃtmÃnandavij¤Ãne vij¤ÃnÃvij¤ÃnakalpanÃnarthakyam;nirantaraæ cedÃtmÃnandavi«ayaæ brahmaïo vij¤Ãnam, tadeva tasya svabhÃva ityÃtmÃnandaæ vijÃnÃtÅti kalpanÃnupapannÃ;atadvij¤ÃnaprasaÇge hi kalpanÃyà arthavattvam, yathà ÃtmÃnaæ paraæ ca vettÅti, na hÅ«vÃdyÃsaktamanaso nairantaryeïo«uj¤ÃnÃj¤ÃnakalpanÃyà arthavattvam / atha vicchinnamÃtmÃnandaæ vijÃnÃti-vij¤Ãnasya Ãtmavij¤Ãnacchidre anyavi«ayatvaprasaÇga÷;ÃtmanaÓya vikriyÃvattvaæ tataÓcÃnityatvaprasaÇga÷;tasmÃd vij¤ÃnamÃnandamiti svarÆpÃnvÃkhyÃnaparaiva Óruti÷, nÃtmÃnandasaævedyatvÃrtha / 'jak«at krŬan'ityÃdiÓrutivirodho 'saævedyatva iti cet! na;sarvÃtmaikatve yathÃprÃptÃnuvÃditvÃt-muktasya sarvÃtmabhÃve sati yatra kvacid yogi«u deve«u và jak«aïÃdi prÃptam, tad yathÃprÃptamevÃnÆdyate-tattasyaiva sarvÃtmabhÃvÃditi sarvÃtmabhÃvamok«astutaye / yathÃprÃptÃnuvaditve du÷khitvamapÅti cet-yogyÃdi«u yathÃprÃptajak«aïÃdivat sthÃvarÃdi«u yathÃprÃptadu÷khitvamapÅti cet! na, nÃmarÆpak­takÃryakaraïopÃdhisamparkajanitabhrÃntyadhyÃropitatvÃt sukhitvadu÷khitvÃdiviÓe«asyeti parihratametat sarvam / virudvaÓrutÅnÃæ ca vi«ayamavocÃma / tasmÃt"e«o 'sya parama Ãnanda÷"itivat sarvëyÃnandavÃkyÃni dra«ÂavyÃni //28// iti t­tÅyÃdhyÃye navamaæ ÓÃkalyabrÃhmaïam //1 // iti b­hadÃraïyakopani«adbhëye t­tÅyo 'dhyÃya÷ //3// ======================================================================= ADHYAYA 4 janako ha vaideha Ãsäcakre / asya sambandha÷- ÓarÅrÃdyÃna«Âau puru«Ãnniruhya, pratyuhya punarh­daye, digbhedanena ca puna÷ pa¤cadhà vyÃhya, h­daye pratyÆhya, h­dayaæ ÓarÅraæ ca punaranyonyaprati«Âhaæ prÃïÃdipa¬htav­tyÃtmake samÃnÃkhye jagadÃtmanu sÆtra upasaæh­tya, jagadÃtmani sÆtra upasaæh­tya, jagadÃtmÃnaæÓarÅrah­dayasÆtrÃvasthamatikrÃntavÃn ya aupani«ada÷ puru«o neti netÅti vyapadi«Âa÷, sa sÃk«Ã¤copÃdÃnakÃraïasvarÆpeïa ca nirdi«Âa÷ 'vij¤ÃnamÃnandam' iti / tasyaiva vÃgÃdidevatÃdvÃreïa punaradhigama÷ kartavya ityadhigamanopÃyÃntarÃrtho 'yamÃrambho brÃhmaïadvayasya / ÃkhyÃyikà tvÃcÃrapradarÓanÃrthÃ- _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,1.1 ## __________ BrhUpBh_4,1.1 janako ha vaideha Ãsäcakre Ãsanaæ k­tavÃnÃsthÃyikÃæ dattavÃnityartha÷, darÓanakÃmebhyo rÃj¤a÷ / atha ha tasminnavasare yÃj¤avalkya÷ ÃvavrÃja-ÃgatavÃnÃtmano yogak«emÃrtham, rÃj¤o và vivadi«Ãæ d­«ÂvÃnugrahÃrtham / tamÃgataæ yaj¤avalkyaæ yathÃvat pÆjÃæ k­tvovÃca hoktaväjanaka÷ he yÃj¤avalkya kimartham acÃrÅ÷-Ãgato 'si? kiæ paÓÆnicchan punarapi, ÃhosvidaïvantÃn sÆk«mÃntÃn sÆk«mavastunirïayÃntÃn praÓnÃn matta÷ Órotumicchanniti / ubhayameva paÓÆn praÓnÃæÓca he samrÃÂ-samrìiti vÃjapeyayÃjino liÇgam ; yaÓca Ãj¤ayà rÃjyaæ praÓÃsti, samrà; tasyà mantraïaæ he samrìiti ; samastasya và bhÃratasya var«asya rÃjà //4,1.1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,1.2 ## __________ BrhUpBh_4,1.2 kintu yatte tubhyaæ kaÓcidabravÅdÃcÃryo 'nekÃcÃryo 'nekÃcÃryasevÅ hi bhavÃæstacch­ïavÃmeti / itara Ãha - abravadÅduktavÃnme mamÃ'cÃryo jitvà nÃmata÷ ÓilinasyÃpatyaæ ÓailinirvÃgvai brahmeti vÃgdevatà brahmeti / Ãhetapo yathà mÃt­mÃnmÃtà yasya vidyate putrasya samyaganuÓÃstryanuÓÃsanakartrÅ sa mÃt­mÃn / ata Ærdhvaæ pità yasyÃnuÓÃstà sa pit­mÃn / upanayanÃdÆrdhvamà samÃvartanÃdÃcÃryo yasyÃnuÓÃstà sa ÃcÃryavÃn / evaæ Óuddhitrayahetusaæyukta÷ sa sÃdhÃdÃcÃrya÷ svayaæ na kadÃcidapu prÃmÃïÃdvyabhicarati sa yathà brÆyÃcchi«yÃya tathÃsau jitvà ÓailiniruktavÃnvÃgvai brahmeti / avadato hi kiæ syÃditi / na hi mÆkasyehÃrthamamutrÃrthaæ và ki¤cana syÃt / kintvabravÅduktavÃste tubhyaæ tasya brahmaïa Ãyatanaæ prati«ÂhÃæ ca / Ãyatanaæ nÃma ÓarÅram / prati«Âhà tri«vapi kÃle«u ya ÃÓraya÷ / Ãhetaro na me 'bravÅditi / itara Ãha-yadyevamekapÃdvà etadeka÷ pÃdo yasya brahmaïastadidamekapÃdbrahma tribhi÷ pÃdai÷ ÓÆnyamupÃsyamÃnamapi na phalÃya bhavatÅtyartha÷ / yadyevaæ sa tvaæ vidvÃnsanno 'smabhyaæ brÆhi he yÃj¤avalkyeti / sa cÃ'ha-vÃgevÃ'yatanaæ vÃgdevasya brahmaïo vÃgeva karaïamÃyatanaæ ÓarÅramÃkÃÓo 'vyÃk­tÃkhya÷ prati«ÂhotpattisthitilayakÃle«u / praj¤etyenadupÃsÅta praj¤etÅyamupani«adbrahmaïaÓcaturtha÷ pÃda÷ praj¤eti k­tvainadbrahmopÃsÅta / kà praj¤atà yÃj¤avalkya ki svayameva praj¤ota praj¤Ãnimittam / yathÃ'yatanaprati«Âhe brahmaïo vyatirikte tadvatkim / na, katha tarhi, vÃgeva samrìiti hovÃca vÃgeva praj¤eti hovÃcoktavÃnna vyatiriktà praj¤Ãti / kathaæ punarvÃgeva praj¤eti, ucyate-vÃcà vai samrìbandhu÷ praj¤Ãyate 'smÃkaæ bandhurityukte praj¤Ãyakate bandhustathargvaidÃdi / i«Âaæ yÃganimitta dharmajÃtaæ hutaæ homanimittaæ ca / ÃÓitamannadÃnimittaæ pÃyitaæ pÃnadÃnanimittamayaæ ca loka idaæ ca janma paraÓca loka÷ pratipattavyaæ ca janma sarvÃïi ca bhÆtÃni vÃcaiva samrÃÂpraj¤Ãyante 'to vÃgvaisamrÃÂparamaæ brahma nÃnaæ yathoktabrahmavidaæ vÃgjahÃti / sarvÃïyenaæ bhÆtÃnyabhik«aranti balidÃnÃdibhiriha / devo bhÆtvà puna÷ ÓarÅrapÃtottarakÃlaæ devÃnapyetyapigacchati ya evaæ vidvÃnetadupÃste vidyÃni«kriyÃrthaæ hastitulya ­«abho hasty­«abho yasmingosahasretaddhast­«abhaæ sahasraæ dadÃmÅti hovÃca janako vaideha÷ / sa hovÃca yÃj¤avalkya÷ / ananuÓi«ya Ói«yaæ k­tÃrthamak­tvà Ói«yÃddhanaæ na hareteti me mama pitÃmanyata mamÃpyayamevÃbhiprÃya÷ //4,1.2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,1.3 ## __________ BrhUpBh_4,1.3 yadeva te kaÓcidabravÅdudaÇko nÃmata÷ ÓulbasyÃpatyaæ ÓaulbasyÃpatyaæ ÓaulbÃyano 'bravÅtprÃïo vai brahmeti prÃïo vÃyurdevatà pÆrvavat / prÃïa evÃ'yanamÃkÃÓa÷ prati«Âhopani«atpriyamityenadupÃsÅta / kathaæ puna÷ priyatvaæ, prÃïasya vai he samrÃÂkÃmÃya prÃïasyÃrthÃyÃyÃjyaæ yÃjayati patitÃdikamapyapratig­hyasyÃpyugrÃde÷ pratig­hïÃtyapi tatra tasyÃæ diÓi vadhanimittamÃÓaÇkaæ vadhÃÓaÇketyartho yÃæ diÓameti taskarÃdyÃkÅrïÃæ ca tasyÃæ diÓi ba dhÃÓahkà taccaitatsarvaæ prÃïasya priyatve bhavati prÃïasyaiva samrÃÂkÃmÃya / tasmÃtprÃïo vai samrÃÂparamaæ brahma nainaæ prÃïo jahÃti / samÃnamanyat //4,1.3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,1.4 ## __________ BrhUpBh_4,1.4 yadeva te kaÓcidbarkuriti nÃmato v­«ïasyÃpatyaæ vÃr«ïaÓcak«urvai brahmetyÃdityo devatà cak«u«yupani«atsatyam / yasmÃcchrotreïa Órutaman­tamapi syÃnna tu cak«u«Ã d­«Âam / tasmÃdvai samrÃÂpaÓyantamÃhuradrÃk«Åstvaæ hastinamiti sa cedadrÃk«amityÃhatatsatyameva bhavati / yastvanyau brÆyadahamaÓrau«amiti / tadvyabhicarati / yattu cak«u«Ã d­«Âaæ tadavyabhicÃritvÃtsatyameva bhavati //4,1.4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,1.5 ## __________ BrhUpBh_4,1.5 yadeva te gardabhÅvipÅta iti nÃmato bhÃradvÃjo gotrata÷ Órotraæ vai brahmeti / Órotre digdevatÃnanta ityenadupÃsÅta / kÃnantatà Órotrasya / diÓa eva ÓrotrasyÃ'nantyaæ yasmÃttasmÃdvai samrÃÂprÃcÅmudÅcÃæ và yÃæ käcidapi diÓaæ gacchati naivÃsyà antaÇgacchati ka¤cidapu / ato 'nantà hi diÓa÷ / diÓo vai samrÃÂÓrotram / tasmÃddigÃnantyameva Órotrasyà / «a'nantyam //4,1.5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,1.6 ## __________ BrhUpBh_4,1.6 satyakÃma iti nÃmato jabÃlÃyà apatyaæ jÃbÃla÷ / candramà manasi devatà / Ãnanda ityupani«ati / yasmÃnmana evÃ'nandastasmÃnmanasà vai samrÃÂastriyamabhikÃmayamÃno 'bhihÃryate prÃrthayata ityartha÷ / tasmÃdyÃæ striyamabhikÃmayamÃno 'bhihÃryate tasyÃæ pratirÆpo 'nurÆpa÷ putro jÃyate sa Ãnandahetu÷ sa yena manasà nirvartyate tanmana Ãnanda÷ //4,1.6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,1.7 ## __________ BrhUpBh_4,1.7 vidagdha÷ ÓÃkalyo h­dayaæ vai brahmeti / h­dayaæ vai samrÃÂsarve«Ãæ bhÆtÃnÃmÃyatanam / nÃmarÆpakarmÃtmakÃni hi bhÆtÃni h­dayÃÓrayÃïÅtyavocÃma ÓÃkalyabÃhmaïe h­dayaprati«ÂhÃnu ceti / tasmÃdvadh­taye hyeva samrÃÂsravÃïi bhÆtÃni prati«ÂhitÃni bhavanti / tasmÃddh­dayaæ sthitirityupÃsÅta h­daye ca prajÃpatirdevatà //4,1.7// iti b­hadÃraïyakopani«adbhëye caturthÃdhyÃyasya prathamaæ brÃhmaïam //1// atha caturthÃdhyÃyasya dvitÅyaæ brÃhmaïam _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,2.1 ## __________ BrhUpBh_4,2.1 janako ha vaideha÷ / yasmÃtsaviÓe«aïÃni sarvÃïi brahmÃïi jÃnÃti yÃj¤avalkyastasmÃdÃcÃryakatvaæ hitvà janaka÷ kÆrcÃdÃsanaviÓe«ÃdutthÃyopa samÅpamavasarpanyÃdayornipatannityartha÷ / uvÃcoktavÃnnamaste tubhyamastu he yÃj¤avalkyÃnu mà ÓÃdhyanuÓÃdhi mÃmityartha÷ / itiÓabdo vÃkyaparisamÃptyartha÷ / sa hovÃca yÃj¤avalkyo yathà vai loke he samrìmahÃntaæ dÅrghamadhvÃname«yangami«yanrathaæ và sothalena gami«yannÃvaæ và jalena gami«yansamÃdadÅta / evamevaitÃni brahmÃïyetÃbhirupani«adbhiryuktÃnyupÃsÅna÷ samÃhitatmÃsyatyantametÃbhirupani«adbhi÷ saæyuktÃtmÃsi na kevalamupani«atsamÃhita evaæ v­ndÃraka÷ pÆjyaÓcÃ'¬hyaÓceÓvaro na daridra ityartha÷ / adhÅtavedo 'dhÅto vedo yena sa tvamadhÅtaveda uktÃÓcopani«ada ÃcÃryaistubhyaæ sa tvamuktopani«atka evaæ sarvavibhÆtatisaæpanno 'pi sanbhayayamadhyaÓcha eva paramÃtj¤Ãnena vinÃk­tÃrtha evatÃvadityartha÷ / yÃvatparaæ brahma na vetsi / ito 'smÃddehÃdimucyamÃna etÃbhirtorathasthÃnÅyÃbhi÷ samÃhita÷ kva kasmingami«yasi kiæ vastu prÃpsyasÅti / nÃhaæ tadvastu bhagavanpÆjÃvanveda jÃne yatra gami«yÃmÅti / atha yadyevaæ na jÃnÅ«e yatra gata÷ k­tÃrtha÷ syà ahaæ vai tubhyaæ tadvak«yÃmi yatra gami«yasÅti / bravÅtu bhagavÃniti, yadi prasanno mÃæ prati / Ó­ïu //4,2.1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,2.2 ## __________ BrhUpBh_4,2.2 indho ha vai nÃma / indha ityevaænÃmà / yaÓcak«urvai brahmeti purokta ÃdityÃntaragta puru«a÷ sa e«a yo 'yaæ dak«iïe 'k«annak«aïi viÓe«eïa vyavasthita÷ / sa ca satyanÃmà / taæ và etaæ puru«aæ dÅptiguïatvÃtpratyak«aæ nÃmÃsyendha iti tamindhaæ santamindra ityÃcak«ateparok«eïa / yasmÃtparok«apriyà iva hi devÃ÷ pratyak«advi«a÷ pratyak«anÃmagrahaïaæ dvi«anti / e«a tvaæ vaiÓvÃnaramÃtmÃnaæ saæpanno 'si //4,2.2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,2.3 ## __________ BrhUpBh_4,2.3 athaitadvÃme 'k«aïi puru«arÆpame«Ãsya patnÅ yaæ tvaæ vaiÓvÃnaramÃtmÃnaæ saæpanno 'si tasyÃsyendrasya bhokturbhogyai«Ã patnÅ virìannaæ bhogyatvÃdeva tadetadannaæ cÃttà caikaæ mithunaæ svapne / ko 'sau / ya e«o 'ntarah­daya ÃkÃÓo 'ntarh­daye h­dayasya mÃæsapiï¬asya madhye / athainayoretadvak«yamÃïamannaæ bhojyaæ sthitihetu÷ / kiæ tat / ya e«e 'ntarh­daye lohitapiï¬o lohita eva piï¬ÃkÃrÃpannà lohitapiï¬a÷ / annaæ jagdhaæ dvedhà pariïamate yatsthÆlaæ tadadho gacchati / yadanyattatpunarÃgninà pacyamÃnaæ dvedhà pariïamate / yo madhyamo rasa÷ sa lohitÃdakrameïa päcabhautikaæ piï¬aæ ÓarÅramupacinoti / yo 'ïi«Âho rasa÷ sa e«a lohitapiï¬a indrasya liÇgÃtmano h­daye mithunÅbhÆtasya / yaæ taijasamÃcak«ate sa tayorindrendrÃïyorh­daye mithunÅbhÆtayo÷ sÆk«mÃsu nìūvanupravi«Âa÷ sthitiheturbhavati / tadetaducyate 'thainayoretadannamityÃdi / ki¤cÃnyat / athainayoretatpravÃraïam / bhuktavato÷ svapatoÓca prÃvaraïaæ bhavati loke tatsÃmÃnyaæ hi kalpayati Óruti÷ / ki tadiha prÃvaraïam / yadetadantarh­daye jÃlakamivÃnekanìÅchidrabahulatvÃjjÃlakamiva / athainayore«Ã s­tirmÃrga÷ saæcanarato 'nayeti saæcaraïÅ svapnajjÃgaritadeÓÃgamanamÃrga÷ / kà sà s­ti÷ / yai«Ã h­dayÃdah­dayadeÓÃdÆrdhvÃbhimukhÅ satyuccarati nìŠ/ tasyÃ÷ parimÃïamidamucyate / yathà loke keÓa÷ sahasradhà bhinno 'tyantasÆk«mo bhavatyevaæ sÆk«mà asya dehasya saæbandhinyo hità nÃma hità ityevaæ khyÃtà nìyÃstÃÓcÃntarh­daye mÃsaæpiï¬e priti«Âhità bhavanti h­dayÃdviprarƬhÃstÃ÷ sarvatra kadambakesapavadetÃbhirnìobhiratyantasÆk«mÃbhiretadannamÃsravadgacchadÃsravati gacchati / tadetaddevatÃÓarÅramanenÃnnena dÃmabhÆtenopacÅyamÃnaæ ti«Âhati / tasmÃdyasmÃtsthÆlenÃnnenopacita÷ piï¬a idaæ tu devatÃÓarÅraæ liÇgaæ sÆk«meïÃnnenopacitaæ ti«Âhati / piï¬opacayakaramapyannaæ praviviktameva mÆtrapurÅ«ÃdisthÆlamapek«ya liÇgasthitikaraæ tvannaæ tato 'pisÃk«mataram / ata÷ praviviktÃhÃra÷ piï¬a÷ / tasmÃtpraviviktÃhÃrÃdapi praviviktÃhÃratara e«a liÇgÃtmevaiva bhavatyasmÃccharÅrÃcchÃrÅrameva ÓÃrÅraæ tasmÃcchÃrÅrÃt / Ãtmano vaiÓvÃnarÃttaijasa÷ sÆk«mÃnnopacito bhavati //4,2.3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,2.4 ## __________ BrhUpBh_4,2.4 sa e«a h­dayabhÆtastaijasa÷ sÆk«mabhÆtena prÃïena vidhriyamÃïa÷ prÃïa eva bhavati / tasyÃsya vidu«a÷ krameïa vaiÓvÃnarÃttaijasaæ prÃptasya h­dayÃtmÃnamÃpannasya h­dayÃtmanaÓca prÃïÃtmÃnamÃpannasya prÃcÅ dikpräca÷ prÃggatÃ÷ prÃïÃ÷.tathà dak«iïà digdak«iïe prÃïÃ÷ / sarvà diÓa÷ sarve prÃïÃ÷ / evaæ vidvÃnkreïa sarvÃtmakaæ prÃïamÃtmatvenopagato bhavati / taæ sarvÃtmÃnaæ pratyagÃtmanyupasaæh­tya dra«Âurhi dra«ÂubhÃvaæ neti netÅtyÃtmÃnaæ turÅyaæ pratipadyate / yame«a vidvÃnanena krameïa pratipadyate sa e«a neti netyÃtmetyÃdi na ri«yatÅtyantaæ vyÃkhyÃtametat / abhayaæ vai janmamaraïÃdinimittabhayaÓÆnyaæ he janaka prÃpto 'sÅti haivaæ kilovÃcoktavÃnyÃj¤avalkya÷ / tadetaduktamatha vai te 'haæ tadvak«yÃmi yatra gami«yasÅti / sa hovÃca janako vaideho 'bhayameva tvà tvÃmapi gacchatÃdgacchatu yastvaæ no 'smÃnhe yÃj¤avalkya bhagavÃnpÆjÃvannabhayaæ brahma vedayase j¤Ãpayasi prÃpitavÃnupÃdhik­tÃj¤ÃnavyavadhÃnÃpanayanenetyartha÷ / kimanyadahaæ vidyÃni«kriyÃrthaæ prayacchÃmi sÃk«ÃdÃtmÃnameva dattavate / ato namaste 'stvime videhÃstava yathe«Âaæ bhujyantÃmayaæ cÃhamasmi dÃsabhÃve sthito yathe«Âaæ mÃæ rÃjyaæ ca pracatipadyasvetyartha÷ //4,2.4// iti b­hadÃraïyakopani«adi caturthÃdhyÃyasya dvitÅyaæ brÃhmaïam //2// atha caturthÃdhyÃyasya t­tÅyaæ brÃhmaïam // _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.1 ## __________ BrhUpBh_4,3.1 janakaæ ha vaidehaæ yÃj¤avalkyo jagÃmetyasyÃbhisaæbandha÷ / vij¤Ãnamaya Ãtmà sÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma sarvÃntara÷ para eva / "nÃnyo 'to 'sti dra«Âà nÃnyadato 'sti dra«Âi"tyÃdiÓrutibhya÷ / sa e«a iha pravi«Âo vadanÃdiliÇgo 'sti vyatirikta iti madhukÃï¬e 'jÃtaÓatrusaævÃde prÃïÃdikart­tvabhokt­tvapratyÃkhyÃnenÃdhigato 'pi satpuna÷ prÃïanÃdiliÇgamupanyasyau«astapraÓne prÃïanÃdiliÇgo ya÷ sÃmÃnyenÃdhigata÷ prÃïena prÃïitÅtyÃdinà d­«Âerdra«ÂetyÃdinÃluptaÓaktisvabhÃvo 'dhigata÷ / tasya ca paropÃdhinimitta÷ saæsÃro yathà rajjÆ«araÓuktikÃgaganÃdi«u sarpedakarajamalinatvÃdi parÃdhyÃropaïanimittameva na svatastathà nirupÃdhiko nirupÃkhyo neti netÅti vyapadeÓya÷ sÃk«Ãdaparok«ÃtsarvÃntara Ãtmà brahmÃk«aramantaryÃmÅ praÓastaupani«ada÷ puru«o vij¤ÃnamÃnandaæ brahmetyadhigatam / tadeva punarindhasaj¤a÷ praviviktÃhÃrastato 'ntarh­daye liÇgÃtmà praviviktÃhÃratarastata÷ pareïa jagadÃtmà prÃïopÃdhistato 'pi pravilÃpya jagadÃtmÃnamupÃdhibhÆtaæ rajjvÃdÃviva sarpÃdikaæ vidyayà sa e«a neti netÅti sÃk«ÃtsarvÃntaraæ brahmÃdhigatam / evamabhayaæ pariprÃpito janako yÃj¤avalkyenÃ'gamata÷ saæk«epata÷ / atra ca jÃgratsvapna su«uptaturÅyÃïyupanyanyaprasaÇgenendha÷ praviviktÃhÃratara÷ sarve prÃïÃ÷ sarve prÃïÃ÷ sa e«a neti netÅti / idÃnÅæ jÃgratsvapnÃdvÃreïÃva mahatà tarkeïa vistarato 'dhigama÷ kartavya÷ / abhayaæ prÃpayitavyaæ / sadbhÃvÃÓcÃ'tmano vipratipattyÃÓaÇkÃnirÃkaraïadvÃreïa / vyatiriktatvaæ Óuddhatvaæ svaya¤jyoti«ÂvamaluptaÓaktisvarÆpatvaæ niratiÓayÃnandasvÃbhÃvyamadvaitatvaæ cÃdhigantavyamitÅdamÃrabhyate / ÃkhyÃyayikà tu vidyÃsaæpradÃnagrahaïavidhiprakÃÓanÃrthà / vidyÃstutaye ca viÓe«ata÷ / varadÃnÃdisÆcanÃt / janakaæ ha vaidehaæ yÃj¤avalkyo jagÃma / sa ca gacchannevaæ mene cintitavÃnna vadi«ye ki¤cidapu rÃj¤e / gamanaprayojanaæ tu yogak«emÃrtham / na vadi«ya ityevaæsaækalpo 'pi yÃj¤avalkyo yadyajjanaka÷ p­«ÂavÃæstattatpratipede tatra ko hetu÷ saækalpitasyÃnyathÃkaraïa ityatrÃ'khyÃyikÃmÃca«Âe / pÆrvatra kila janakayÃj¤avalkyo÷ saævÃda ÃsÅdagnihotre nimitte / tatra janakasyÃgnihotravi«ayaæ vij¤Ãnamupalabhya paritu«Âo yÃj¤avalkyastasmai janakÃya ha kila varandadau / sa ca janako ha kÃmapraÓnameva varaæ vavre v­tavÃæstaæ ca varaæ hÃsmai dadau yÃj¤avalkya÷ / tena varapradÃnasÃmarthyenÃvyÃcikhyÃsumapidÃviti / yÃj¤avalkyaæ tÆ«ïaiæ sthitamapi samrìeva janaka÷ pÆrvaæ papraccha / tatraivÃnuktirbrahmavidyÃyÃ÷ karmaïà viruddhatvÃt / vidyÃyÃÓca svÃtantryÃt / svatantrà hi brahmavidyà sahakÃrisÃdhanÃntaranirapek«Ã puru«ÃrthasÃdhaneti ca //4,3.1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.2 #< yÃj¤avalkya kiæjyotir ayaæ puru«a iti | Ãdityajyoti÷ samrì iti hovÃca | ÃdityenaivÃyaæ jyoti«Ãste palyayate karma kurute vipalyetÅti | evam evaitad yÃj¤avalkya || BrhUp_4,3.2 ||># __________ BrhUpBh_4,3.2 he yÃj¤avalkyetyevaæ saæbodhyÃbhimukhÅkaraïÃya ki¤jyotirayaæ puru«a iti kimasya puru«asya jyotiryena jyoti«Ã vyavaharati so 'yaæ ki¤jyotirayaæ prÃk­ta÷ kÃryakaraïasaæghÃtarÆpa÷ Óira÷pÃïyÃdimÃnpuru«a÷ p­cchyate / kimayaæ svÃvayavÃsaæghÃtabÃhyena jyotirantareïa vyavaharatyÃhosvitsvÃvayavasaæghÃtamadhyapÃtinà jyoti«Ã jyoti«kÃryamayaæ puru«o nirvartayatÅtyetadabhipretya p­cchati / ki¤cÃto yadi vyatiriktena yadi vÃvyatiriktena-jyoti«Ã jyoti«kÃryaæ nirvartayati / Ó­ïu tatra kÃraïam yadi vyatiriktenaivajyoti«Ã jyoti«kÃryanirvartakatvamasya svabhÃvo nirdhÃrito bhavati tato 'd­«Âajyoti«kÃryavi«aye 'pyanumÃsyÃmahe vyatiriktajyotirnimittamevedaæ kÃryamiti / athÃvyatiriktenaiva svÃtmanà jyoti«Ã vyavaharati tato 'pratyak«e 'pi jyoti«i jyoti«kÃryadarÓane 'byatiriktameva jyotiranumeyam / athÃniyama eva vyatiriktamavyatiriktaæ và jyoti÷ puru«asya vyavahÃrahetustato 'nadhyavasÃya eva jyotirvi«aya ityevaæ manvÃna÷ p­cchati janako yÃj¤avalkyaæ ki¤jyotirayaæ puru«a iti / nanvevamanumÃnakauÓale janakasya kiæ praÓnena svayameva kasmÃnna pratipadyata iti / satyametat / tathÃpi liÇgaliÇgisaæbandhaviÓe«ÃïÃmatyantasauk«myÃdduravabodhyatÃæ manyate bahÆnÃmapu paï¬itÃnÃæ kimutaikasya / ata eva hi dharmasÆk«manirïaye pari«advyÃpÃra i«yate / puru«aviÓe«aÓcÃpek«yate / daÓÃvarà pari«attrayo vaiko veti / tasmÃdyadyapyanumÃnakauÓalaæ rÃj¤astathÃpi tu yukto yÃj¤avalkya÷ pra«Âum / vij¤ÃnakauÓalatÃratamyopapatte÷ puru«ÃïÃm / athavà Óruti÷ svayamevÃ'khyÃyikÃvyÃjenÃnumÃnamÃrgamupanyasyÃsmÃnbodhayati puru«amatimanusartÅ / yÃj¤avalkyo 'pi janakÃbhiprÃyabhij¤atayà vyatiriktamÃtmajyotirbodhayi«ya¤janakaæ vyatiriktapratipÃdakameva liÇgaæ pratipede yathà prasiddhamÃdityajyoti÷ samrìiti hovÃca / katham / Ãdityenaiva svÃvayavasaghÃtavyatiriktena cak«u«o 'nugrÃhakeïa jyoti«Ãyaæ prÃk­ta÷ puru«a Ãsta upaviÓati palyayate prayeti k«etramaraïyaæ và tatra gatvà karma bÃhyanekajyoti÷pradarÓanaæ ca liÇgasyÃvyabhicÃritvadarÓanÃrtham / evamevaitadyÃj¤avalkya //4,3.2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.3 ## __________ BrhUpBh_4,3.3 tathÃstamita Ãditye yÃj¤avalkya ki¤jyotirevÃyaæ puru«a iti candramà evÃsya jyoti÷ //4,3.3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.4 ## __________ BrhUpBh_4,3.4 astamiti Ãditye candramasyastamite 'gnirjyoti÷ //4,3.4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.5 ## __________ BrhUpBh_4,3.5 ÓÃnte 'gnau vÃgjyoti÷ vÃgiti Óabda÷ parig­hyate / Óabdena vi«ayeïa Órotramindriyaæ dÅpyate / Órotrendriye saæpradÅpte manasi viveka upajÃyate / tena manasà bÃhyÃæ ce«ÂÃæ pratipadyate / "manasà hyova paÓyati manasà ӭïotÅ"ti brÃhmaïam / kathaæ purvÃgjyotiriti vÃcojyoti«Âvamaprasiddhamityata Ãha-tasmÃdvai samrìyasmÃdvÃcà jyoti«Ãnug­hÅto 'yaÂaæ puru«o vyavaharati tasmÃtprasiddhametadvÃco jyoti«Âvam / kathamapi yatra yasminkÃle prÃv­«i prÃyeïa medhÃndhakÃre sarvajyoti÷pratyastamaye svo 'pi prÃïirhasto na vispa«Âaæ nirj¤Ãyate / atha tasminkÃle sarvace«ÂÃnirodhe prÃpte bÃhyajyoti«o 'bhÃvÃdyatra vÃguccarati Óvà và bha«ati gardabho và rautyupaiva tatra nyeti tena Óabdena jyoti«Ã Órotramanasornairantayaæ bhavati tena jyoti«kÃryatvaæ vÃkpratipadyeta tena vÃcà jyoti«opanyetyevopagacchatyeva tatra sannihito bhavatÅtyartha÷ / tatra ca karma kurute vipalyeti / tatra vÃgyoti«o grahaïaæ gandhÃdÅnÃnupalak«aïÃrtham / gandhÃdibhirapi hi ghrÃïÃdi«vanug­hÅte«u prav­ttiniv­tyÃdayo bhavanti / tena tairapyanugraho bhavati kÃryakaraïasaæghÃtasya / evamevaitadyÃj¤avalkya //4,3.5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.6 ## __________ BrhUpBh_4,3.6 ÓÃntÃyà punarvÃci gandhÃdi«vapi ca ÓÃnte«u / bÃhye«vanugrÃhake«u sarvaprav­ttinirodha÷ prÃpto 'sya puru«asya / etaduktaæ bhavati / jÃgradvi«aye bahirmukhÃnu karaïÃni cak«urÃdÅnyÃdityÃdijyotirbhiranug­hyÃmÃïÃni yadà tadà sphuÂatara÷ saævyavahÃro 'sya puru«asyad­«Âà / tasmÃtte vayaæ manyÃmahe sarvabÃhyajyoti÷pratyastamaye 'pi svapnasu«uptakÃle jÃgarite ca tÃd­gavasthÃyÃæ svÃvayavasaæghÃtavyatiriktenaiva jyoti«Ã jyoti«kÃryasiddhirasyeti / d­Óyate ca svapne jyoti«kÃryasiddhirbandhusaægamanaviyogadarÓanaæ deÓÃntragamanÃdi ca / su«uptaccotthÃnaæ sukhamahamasvÃpsaæ na ki¤cidavedi«amiti / tasmÃdasti vyatiriktaæ kimapi jyoti÷ / kiæ punastacchÃntÃyÃæ vÃci jyotirbhavatÅti / ucyate - ÃtmaivÃsya jyotirbhavatÅti / Ãtmeti kÃryakaraïasvÃvayavasaæghÃtavyatiriktaæ kÃryakaraïÃvabhÃsakamÃdityÃdibÃhyajyotirvatsvayamanyenÃnavabhÃsyamÃnamabhidhÅyate jyotiranta÷sthaæ ca tatpÃriÓe«yÃt / kÃryakaraïavyatiriktaæ taditi tÃvatsiddham / yacca kÃryakaraïavyatiriktaæ kÃryakaraïasaæghÃtÃnugrÃhakaæ ca jyotistadbÃhyaiÓcak«urÃdikaraïairupalabhyamÃnaæ d­«Âaæ na tu tathà taccak«urÃdibhirupalabhyata ÃdityÃdijyoti÷«Æparate«u / kÃryaæ tu jyoti«o d­Óyote yasmÃttasmÃdÃtmanaivÃyaæ jyoti«Ã'ste palyayate karma kurute vipalyetÅti / tasmÃnnÆnamantara÷sthaæ jyotirityavagamyate / ki¤cÃ'dityÃdijyotirvilak«aïaæ tadabhautikaæ ca sa eva heturyaccak«urÃdyagrÃhyamÃdityÃdivat / na / samÃnajÃtÅyenaivà / ÃdityÃdijyoti«Ã kÃryakaraïasaæghÃtasya bhautikasya bhautikenaivopakÃra÷ kriyamÃïo d­Óyate / yathÃdu«Âaæ cedamanumeyam / yadi nÃma kÃryakaraïÃdarthÃntaraæ tadupakÃrakamÃdityÃdivajjyotisthÃpi kÃryakaraïasaæghÃtasamÃnajÃtÅyamevÃnumeyaæ kÃryakaraïasaghÃtopakÃrakatvÃdÃdityÃdijyotirvat / yatpunaranta÷sthatvÃdapratyak«atvÃcca vailak«aïyamucyate taccak«urÃdijyotirbhiranaikÃntikam / yato 'pratyak«Ãïyanta÷sthÃni ca cak«urÃdijyotÅæ«i bhautikÃnyeva / tasmÃttava manorathamÃtraæ vilak«aïamÃtmajyoti÷ siddhamiti / kÃryakaraïasaæghÃtabhÃvabhÃvitvÃcca saæghÃtadharmatvamanumÅyate jyoti«a÷ sÃmÃnyato d­«Âasya cÃnumÃnasya vyabhicÃritvÃdaprÃmÃïyam / sÃmÃnyato d­«Âabalena hi bhavÃnÃdityÃdivadvyatiriktaæ jyoti÷ sÃdhayati kÃryakaraïebhya÷ / na ca pratyak«amanumÃnena bÃdhituæ Óakyate / ayameva tu kÃryakaraïasaæghÃta÷ pratyak«aæ paÓyati Ó­ïoti manute vijÃnÃti ca / yadi nÃma jyotirantaramasyopakÃrakaæ syÃdÃdityÃdivanna tadÃ'tmà syajyotirantaramÃdityÃdivadeva / ya eva tu pratyak«aæ darÓanakriyÃæ karoti sa evÃ'tmà syÃtkÃryakaraïasaæghÃto nÃnya÷ / pratyak«avirodhe 'numÃnasyÃprÃmÃïyÃt / nanvayameva ceddarÓanÃdikrÃyakartÃ'tmà saæghÃta÷ kathamavikalasyaivÃsya darÓanÃdikriyÃkart­tvaæ kadÃcidbhavati kadÃcinneti / nai«a do«o d­«ÂatvÃt / nahi d­«Âe 'nupapannaæ nÃma / nahi khadyote prakÃÓÃprakÃÓatvena d­ÓyamÃne kÃraïÃntaramanumeyam / anumeyatve ca kenacitsÃmÃnyÃtsarvaæ sarvatrÃnumeyaæ syÃt / taccÃni«Âam / na ca padÃrthasvabhÃvo nÃsti na hyagneru«ïasvÃbhÃvyamanyanimittamudakasya và Óaityam / prÃïidharmÃdharmÃdyapek«amiti cet / dharmÃdharmÃdernimittÃntarÃpek«asvabhÃvaprasaÇga÷ / astviti cenna tadanavasthÃprasaÇga÷ / sa cÃni«Âa÷ / na / svapnasm­tyord­«Âasyaiva darÓanÃt / yaduktaæ svabhÃvavÃdinà dehasyaiva darÓanÃdikriyà na vyatiriktasyeti / tanna / yadi hi dehasyaiva darÓanÃdikriyà svapne d­«Âasyaiva darÓanaæ na syÃt / andha÷ svapnaæ paÓyand­«ÂapÆrvameva paÓyati na ÓÃkadvÅpÃdigatamad­«ÂarÆpam / tataÓcetatsiddhaæ bhavati ya÷ svapne paÓyati d­«ÂapÆrvaæ vastu sa eva pÆrvaæ vidyamÃne cak«u«yadrÃk«Ånna deha iti / dehaÓceddra«ÂÃsa yenÃdrÃk«Åttasminnuddh­te cak«u«i svapne tadeva d­«ÂapÆrvaæ na paÓyet / asti ca loke prasiddhi÷ pÆrvaæ d­«Âaæ mayà himavata÷ Ó­ÇgamadyÃhaæ svapne 'drÃk«amityuddh­tacak«u«ÃmandhÃnÃmapu / tasmÃdanuddh­te 'pi cak«u«i÷ ya÷ svapnad­ksa eva dra«Âà na deha ityavagamyate / tathà sm­tau d­«Â­smartrorekatve sati ya eva dra«ÂÃsa eva smartà yadà caivaæ tadà nimÅlitÃk«o 'pi smand­«ÂapÆrvaæ yadrÆpaæ tadd­«Âavadeva paÓyatÅti / tasmÃdyannimÅlitaæ tanna dra«Â­yannimÅlite cak«u«i smaradrÆpaæ paÓyati tadevÃnimÅlite 'pi cak«u«i dra«ÂrÃsÅdityavagamyate / m­te ca dehe 'vikalasyaiva ca rÆpÃdidarÓanÃbhÃvÃt / devasyaiva dra«Ârutve m­te 'pi darÓanÃdi kriyà syÃt / tasmÃdyapÃye dehe darÓanaæ na bhavati .dbhÃve ca bhavati taddarÓanÃdikriyÃkart­ na deva ityavagamyate / cak«urÃdÅnyeva darÓanÃdikriyÃkartÌïÅti cet / na / yadahamadrÃk«aæ tatsp­ÓÃmÅti bhinnakart­katve pratisaæghÃnÃnupapatte÷ / manastarhÅti cet / na / manaso 'pi vi«ayatvÃdrÆpÃdivadd­«Â­tvÃdyanupapatti / tasmÃdanta÷sthaæ vyatiriktamÃdityÃdivaditi siddham / yaduktaæ kÃryakaraïasaæghÃtasamÃnajÃtÅyameva jyotirantaramanumeyam / ÃdityÃdibhistatsamÃnajÃtÅyairevopakriyamÃïatvÃditi / tadasat / upakÃryopakÃrakabhÃvasyÃniyamadarÓanÃt / kathaæ pÃrthivairindhanai÷ pÃrthavatvasamÃnajÃtÅyaist­ïolapÃdibhiragne÷ prajvalanopakÃra÷ kriyamÃïo d­Óyate / na ca tÃvatà tatsamÃnajÃtÅyairevÃgne÷ prajvanopakÃra÷ sarvatrÃnumeya÷ syÃt / yenodakenÃpi prajvalanopakÃro bhinnajÃtÅyona vaidyutasyÃgnerjÃÂharasya ca kriyamÃïo d­Óyate / tasmÃdupakÃryopakÃrakabhÃve samÃnajÃtÅyÃsamÃnajÃtÅyaniyamo nÃsti / kadÃcitsamÃnajÃtÅyà manu«yà manu«yairevopakriyante kadÃcitsthÃvarapaÓvÃdibhiÓca bhinnajÃtÅyai÷ / tasmÃdahetu÷ kÃryakaraïasaæghÃtamÃnajÃtÅyairevÃ'dityÃdijyotirbhirupakriyamÃïatvÃdit i / yatpunarÃttha cak«urÃdibhirÃdityÃdijyotirvadad­ÓyatvÃdityayaæ heturjyotirantarasyÃnta÷sthatvaæ vailak«aïyaæ ca na sÃdhayati cak«urÃdibhiranaikÃntikatvÃditi / tadasat / cak«urÃdikaraïebhyo 'nyatve satÅti hetorviÓe«aïatvopapatte÷ / kÃryakaraïasaæghÃtadharmatvaæ jyoti«a iti yaduktaæ tanna / anumÃnavirodhÃt / ÃdityÃdijyotirvatkÃryakaraïasaæghÃtÃdarthÃntaraæ jyotiriti hyanumÃnamuktaæ tena virudhyata iyaæ pratij¤Ã kÃrayakaraïasaæghÃtadharmatvaæ jyoti«a iti / tadbhÃvabhÃvitvaæ tvasiddhaæ m­te dehe jyoti«o 'darÓanÃt / sÃmÃnyato d­«ÂasyÃnumÃnasyÃprÃmÃïye sati pÃnabhojanÃdisarvavyavahÃralopaprasaÇga÷ / sa cÃni«Âa÷ / pÃnabhojanÃdi«u hi k«utpipÃsÃdiniv­ttimupalabdhavasastatsÃmÃnyÃtpÃnabhojanÃdyupÃdÃnaæ d­ÓyamÃnaæ loke na prÃpnoti / d­Óyante hyupalabdhapÃnabhojanÃ÷ sÃmÃnyata÷ puna÷ pÃnabhojanÃntarai÷ k«utpipÃsÃdiniv­ttimanuminvantastÃdartheyana pravartamÃnÃ÷ / yaduktamayameva tu deho darÓanÃdikriyÃkarteti tatprathamameva parih­taæ svapnasm­tyordehÃdarthÃntarabhÆto dra«Âeti / anenaiva jyotirantarasyÃtmatvamapi pratyuktam / yatpuna÷ khadyotÃde÷ kÃdÃcitkaæ prakÃÓÃprakÃÓatvaæ sadasat / pak«ÃdyavayavasaækocavikÃsanimitittatvÃtprakÃÓÃprakÃÓatvasya / yatpunaruktaæ dharmÃdharmayoravaÓyaæ phaladÃt­tvaæ svabhÃvo 'bhyupagantavya iti / tadabhyubagame bhavata÷ siddhÃntahÃnÃt / etenÃnavasthÃdo«a÷ pratyukta÷ / tasmÃdasti vyatiriktaæ cÃnta÷sthaæ jyotirÃtmeti //4,3.6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.7 ## __________ BrhUpBh_4,3.7 yadyapi vyatiriktatvÃdi siddhaæ tathÃpi samÃnajÃtÅyÃnugrÃhakatvadarÓananimittabhrÃntyà karaïÃnÃmevÃnyatamo vyatirikto vetyavivekata÷ p­cchati-katama iti / nyÃyasÆk«matÃyà durvij¤eyatvÃdupapadyate bhrÃnti÷ / athavà ÓarÅravyatirikte siddhe 'pi karaïÃnu sarvÃïi vij¤ÃnavantÅva vivekata Ãtmano 'nupalabdhatvÃt / ato 'haæ p­cchÃmi katama Ãtmeti / katamo 'sau dehendriyaprÃïamana÷su yastvayokta Ãtmà / yena jyoti«Ã'sta ityuktam / athavà yo 'yamÃtmà tvayÃbhipreto vij¤Ãnamaya÷ / sarva ime prÃïà vij¤Ãnamayà ivai«u prÃïe«u katama÷ / yathà samudite«u brÃhmaïe«u sarva ime tejasvina÷ katama e«u «a¬aÇgaviditi / pÆrvasminvyÃkhyÃne katama ÃtmetyetÃvadeva praÓnavÃkyaæ vij¤Ãnamayo h­dyantarjyoti÷ puru«a÷katama ityedatantam / yo 'yaæ vij¤Ãnamaya ityetasyaÓabdasya sarvameva praÓnavÃkyaæ vij¤Ãnamayo h­dyantarjyoti÷ puru«a÷ katama ityedatantam / yo 'yaæ vij¤Ãnamaya ityetasya Óabdasya nirdhÃritÃrthaviÓe«avi«ayatvaæ katama ÃtmetÅtiÓabdasya praÓnavÃkyaparisamÃptyarthatvaæ vyavahitasaæbandhamantareïa yuktamiti k­tvà katama Ãtmetyevamantameva praÓnavÃkyaæ yo 'yamityÃdi paraæ sarvameva prativacanamiti niÓcÅyate / yo 'yamityÃtmana÷ pratyak«atvÃnnirdeÓa÷ / vij¤Ãnamayo vij¤ÃnaprÃyo buddhivij¤ÃnopÃdhisaæprakÃvivekÃdvij¤Ãnamaya ityucyate / buddhivij¤Ãna saæp­kta eva hi yasmÃdupalabhyate rÃhuriva candrÃdityasaæp­kta÷ / buddhirhi sarvÃrthakaraïaæ tamasÅva pradÅpa÷ purovasthita÷ / "manasà hyeva paÓyati manasà ӭïotÅ"ti hyuktam / buddhivij¤ÃnÃlokaviÓi«Âameva hi sarvaæ vi«ayajÃtamupalabhyate purovasthitapradÅpÃlokaviÓi«Âamiva tamasi / dvÃramÃtrÃïi tvanyÃni karaïÃnu buddhe÷ / tasmÃttenaiva viÓe«yate vij¤Ãnamaya iti / ye«Ãæ paramÃtmavij¤aptivikÃra iti vyÃkhyÃnaæ te«Ãæ vij¤Ãnamayo manomaya ityÃdau vij¤ÃnamayaÓabdasyÃnyÃrthadarÓanÃdaÓrautÃrthatÃvasÅyate / saædigdhaÓca padÃratho 'nyatra niÓcitaprayogadarÓanÃnnirdhÃrayituæ Óakyo vÃÓyaÓe«Ãt / niÓcatanyÃyabalÃdvà / sadhÅriti cottaratra pÃÂhÃt / h­dyantariti vacanÃdyuktaæ vij¤ÃnaprÃyatvameva / prÃïe«viti vyatirekapradarÓÃrthà saptamÅ yathà v­k«e«u pëÃïa iti sÃmÅpyalak«aïà / prÃïe«u hi vyÃtirekÃvyatirekatà saædihyata Ãtmana÷ / prÃïe«u prÃïebhyo vyatirikta ityartha÷ / yo hi ye«u bhavati sa tadvyatirikto bhavatyeva / yathà pëÃïe«u v­k«a÷ / h­di tatrÃtatsyÃtprÃïe«u prÃïajÃtÅyaiva buddhi÷ syÃdityata Ãha-h­dyantariti / h­dacchabdena puï¬arÅkÃkÃro mÃæsapuï¬astÃtthyÃdbuddhirh­ttasyà h­di buddhau / antariti buddhiv­ttivyatirekapradarÓanÃrtham / jyotiravabhÃsÃtmakatvÃdÃtmocyate / tena hyavabhÃsakenÃ'tmanà jyoti«Ã'ste palyayate karma kurute cenÃvÃniva hyayaæ kÃryakaraïapiï¬o yathÃ'dityaprakÃÓastho ghaÂo yathà marakatÃdirmaïi÷ k«ÅrÃdidravye prak«ipta÷ parÅk«aïÃyÃtmacchÃyameva tatk«ÅrÃdirdvyaæ karoti tÃd­gedÃtmajyetipabuddherapi h­dayÃtsÆk«matvÃddh­dyanta÷sthamapi h­dayÃdikaæ kÃryakaraïasaæghÃtaæ caikÅk­tyÃ'tmajyotiÓchÃyaæ karoti / pÃramparyeïa sÆk«masthÅlatÃratamyÃtsarvÃntaratamatvà / buddhastÃvatsvacchatvÃdÃnantaryÃccÃ'tmacaitanyajyoti÷ praticchÃyà bhavati / tena hi vivekinÃmapu tatrÃ'tmÃbhimÃnabuddhi÷ prathamà / tato 'pyÃnantaryÃnmanasi caitanyÃvabhÃsatà buddhisaæparkÃt / tata indriye«u / mana÷ saæyogÃt / tato 'nantaraæ ÓarÅre / indriyasaæparkÃt / pÃramparyeïa k­tsnaæ kÃryakaraïasaæghÃtamÃtmà caitanyasvarÆpajyoti«ÃvabhÃsayati / tena hi sarvasya lokasya kÃryakaraïasaæghÃte tadv­tti«u cÃniyatÃ'tmÃbhimÃnabuddhiryathÃvivekaæ jÃyate / tathà ca bhagavatoktaæ gÅtÃsu-"yathà prakÃÓayatyeka÷ k­tsnaæ lokamimaæ ravi÷ / k«etraæ k«etrÅ tathà k­tsnaæ prakÃÓayati bhÃrati" // "yadÃdityagataæ teja÷"ityÃdi ca / "nityo 'nityÃnÃæ cenaÓcetanÃnÃæ"iti ca kÃÂhake"tameva bhÃntamanubhÃti sarvaæ tasya bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti"iti ca / "yena sÆryastapati tejasoddha÷"iti ca mantarvarïa÷ / tenÃyaæ h­dyantarjyoti÷ / puru«a ÃkÃÓavatsarvagatvÃtpÆrïa iti puru«a÷ niratiÓayaæ cÃsya svaya¤jyoti«Âvaæ sarvÃvabhÃsakatvÃtsvayamanyÃnavabhÃsyatvÃcca / sa e«a puru«a÷ svayameva jyoti÷svabhÃvo yaæ tvaæ p­cchasi katama Ãtmeti / bÃhyÃnÃæ jyoti«Ãæ sarvakaraïÃnugrÃhakÃïÃæ pratyastamaye 'nta÷karaïadvÃreïa h­dyantarjyoti÷ puru«a ÃtmÃnugrÃhaka÷ karaïÃnÃmityuktam / yadÃpi bÃhyakaraïÃnugrÃhakÃïÃmÃdityÃdijyoti«Ãæ bhÃvastadÃpyÃdityÃdijyoti«Ãæ parÃrthatvÃtkÃryakaraïasaæghÃtasyÃcaitanye svÃrthÃnupapatte÷ svÃrthajyoti«a Ãtmano 'nugrahÃbhÃve 'yaæ kÃryakaraïasaæghÃto na vyavahÃrÃya kalpate / Ãtmajyotiranugraheïaiva hi sarvadà sarva÷ saævyavahÃra÷ / "yadetaddh­dayaæ manaÓcaittasaæj¤Ãnam"ityÃdiÓrutyantarÃt / sÃbhimÃno hi sarvaprÃïisaævyavahÃpa÷ / abhimÃnahetuæ ca marakatamaïid­«ÂÃntenÃvocÃma / yadyapyevametattatthÃpi jÃgradvi«aye sarvakaraïÃgocaratvÃdÃtmajyoti«o buddhyÃdibÃhyÃbhyantarakÃryakaraïavvahÃrasannipÃtavyÃkulatvÃnna Óakyate tajjyotirÃtmÃkhyaæ mu¤je«ÅkÃvanni«k­«ya darÓayitumityata÷ svapne didarÓayi«u÷ prakramate-sa samÃna÷ sannubhau lokÃvanusaæcarati / ya÷ puru«a÷ svayameva jyotirÃtmà sa samÃna÷ sad­Óa÷ san / kena / prak­tatvÃtsannihitatvÃcca h­dayena / h­dÅti ca h­cchabdavÃcyà buddha÷ prak­tà sannihità ca / tasmÃttayaivà sÃmÃnyam / kiæ puna÷ sÃmÃnyamaÓvamahi«avadvivekato 'nupalabdhi÷ avabhÃsyà buddhirabhÃsakaæ tadÃtmajyotirÃlokavat / avabhÃsyÃvabhÃsakayorvivekato 'nupalabdhi÷ prasiddhà / viÓuddhatvÃddhyÃloko 'vabhÃsyena sad­Óo bhavati / yathà raktamavabhÃsayanraktasad­Óo raktÃkÃro bhavati / yathà haritaæ nÅlaæ lohitaæ cÃvabhÃsayannÃ4lokastatsamÃno bhavati / tathà buddhimavabhÃsayanbuddhadvÃreïa k­tsamaæ k«etramavabhÃsayatÅtyuktaæ marakatamaïinidarÓanena / tena sarveïa samÃno buddhisÃmÃnyadvÃreïa / sarvamaya iti cÃta eva vak«yati / tenÃsau kutaÓcitpravabhajya mu¤je«ÅkÃvatsvena jyotÅrÆpeïa darÓayituæ na Óakyata iti sarvavyÃpÃraæ tatrÃdhyÃropya nÃmarÆpagataæ jyotirdharmaæ ca nÃmarÆpayornÃmarÆpe cÃ'tmajyoti«i sarvo loko momugyate 'yamÃtmà nÃyamÃmtaivandharmà naivadharmà kartÃkartà Óuddho 'Óuddho baddho mukta÷ sthito gata Ãgato 'sti nÃstÅtyÃdivikalpai÷ / ata÷ samÃna÷ mannubhau lokau pratipannapratipattavyÃvihalokaparalokÃvupÃttadehendriyÃdi- saÇghÃtatyÃgÃnyopÃdÃnÃstÃnaprabandhaÓatasannipÃtairanukrameïa sa¤carati / dhÅsÃd­Óyamevobhayalokasaæcaraïaheturna svata iti / tatra nÃmarÆpopÃdhisÃd­Óyaæ bhrÃntinimittaæ yattadeva heturna svata ityetaducyate / yasmÃtsa samÃna÷ sannubhau lokÃvanukrameïa sa¤carati tadetatpratyak«amityetaddarÓayati-yato dhyÃyatÅva dhyÃnavyÃpÃraæ karotÅva cintayatÅva dhyÃnavyÃpavatÅæ buddhiæ sa tatsthena citsvabhÃvajyotarÆpeïÃvabhÃsayaæstatsad­ÓastatsamÃna÷ sandhyÃtÅvÃlokavadeva / ato bhavati cintayatÅti bhrÃntirlokasya / na tu paramÃrthato dhyÃyati / tathà lelÃyatÅvÃtyarthaæ calatÅva / te«veva karame«u buddhyÃdi«u vÃyu«u ca calatsu tadavabhÃsakatvÃttatsad­Óaæ taditi lelÃyatÅva / na tu paramÃrthataÓcalanadharmakaæ tadÃtmajyoti÷ / kathaæ punaretadavagamyate tatsamÃnatvabhrÃntirevobhayalokasaæcaraïÃdirhetutvaæ svata ityasyÃrthasya pradarÓanÃya hetarupadiÓyate- sa Ãtmà hi yasmÃtsvapno bhÆtvà / sa yayà dhiyà samÃna÷ sà dhÅryadyadbhavati tattadasÃvapu bhavatÅva tasmÃdyadÃsau svapno bhavati svÃpav­ttiæ pratipadyate dhÅstadà so 'pi svapnav­ttiæ pratipadyate / dà dhÅrjajÃgari«ati tadÃsÃvapyata Ãha-svapno bhÆtvà svapnav­ttimavabhÃsayandhiya÷ svÃpav­tyÃkÃro bhÆtvema lokaæ jÃgaritavyavahÃralak«aïaæ kÃryakaraïasaÇghÃtÃtmakaæ laukikaÓÃstrÅyavyavahÃrÃspadamatikrÃmatyatÅtya krÃmati viviktena svenÃ'tmajyoti«Ã svapnÃtmikà dhÅv­ttamavabhÃyannavati«Âhate yasmÃttasmÃtsvaya¤jyota÷svabhÃva evÃsau viÓuddha÷ sa kart­kriyÃkÃrakaphalaÓÆnya÷ / paramÃrthato dhÅsÃd­Óyameva tÆbhayalokasaæcÃrÃdisaævyavahÃrabhrÃntihetu÷ / m­tyorÆpà ïi m­tyu÷ karmÃvidyÃdirna tasyÃnyadrÆpaæ svata÷ kÃryakaraïÃnyevÃsya rÆpÃïi / atastÃnu m­tyo rÆpÃïyatikrÃmati kriyÃphalÃÓrayÃïi / nanu nÃstyeva dhiyà samÃnamanyaddhiyo 'vabhÃsakamÃtmajyoti÷ pratyak«eïa vÃnumÃnena palambhÃt / yathÃnyà tatkÃla eva dvitÅyà dhÅ÷ / yattvÃvabhÃsyÃvabhÃsakayoranyatve 'pi vivekÃnupalambhÃtsÃd­Óyamiti (ti÷) ghaÂÃdyÃlokayo÷ / tatra bhavatvanyatvenÃ'lokasyopambhÃdghaÂÃde÷ saæÓli«Âayo÷ sÃd­Óyaæ bhinnayoreva na ca tatheha ghaÂÃderiva dhiyo«a'vabhÃsakaæ jyotirintaraæ pratyak«eïa vÃnumÃnena vopalabhÃmahe / dhÅreva hi citsvarÆpÃvabhÃsakatvenasvÃkÃrà vi«ayÃkÃrà ca / tasmÃnnÃnumÃnato nÃpi pratyak«ato dhiyo 'vabhÃsakaæ jyoti÷ Óakyate pratipÃdayituæ vyatiriktam / yadapi d­«ÂÃntarÆpamabhihitamavabhÃsyÃvaÓÃsakayorbhinnayoreva ghaÂÃdyÃlokayo÷ saæyuktÃyo÷ sÃd­Óyamiti / tatrÃbhyupagamamÃtramasmÃbhiruktaæ na tatra ghaÂÃdyavabhÃsyÃvabhÃsakau bhinnau / paramÃrthastu ghaÂÃdirevÃvabhÃsÃtmaka÷ sÃloka÷ / anyo 'nyo hi ghaÂÃdirutpadyate / vij¤ÃnamÃtrameva sÃlokaghaÂÃdivi«ayÃkÃramavabhÃsate / yadevaæ tadà na bÃhyo d­«ÂÃnto 'sti vij¤Ãnalak«aïamÃtratvÃtsarvasya / eæ tasyava vij¤Ãnas grÃhyÃgrÃhakÃkÃratÃmalaæ pakarikalpya tasyaiva punarviÓuddhaæ parikalpayanti / tadgrÃhakavinirmuktaæ vij¤Ãnaæ svacchÅbhÆtaæ k«aïikaæ vyavati«Âhata iti kecit / tasyÃpu ÓÃntiæ kecidicchanti / tadapi vij¤Ãnaæ saæv­taæ grÃhyagrÃhakÃæÓavinirumuktaæ ÓÆnyameva ghaÂÃdibÃhyavastuvadityapare mÃdhyamikà Ãcak«ate / sarvà etÃ÷ kalpanà buddhavij¤ÃnÃvabhÃsakasya vyatiriktasyÃ'tmajyoti«o 'pahnavÃdasya ÓreyomÃrgasya pratipak«abhÆtà vaidikasya / tatra ye«Ãæ bÃhyor'tho 'sti tÃnpratyucyate tÃvat / na svÃtmÃvabhÃsakatvaæ ghaÂÃde÷ / tamasyavasthito ghaÂÃdistÃvanna kadÃcidapu svÃtmanÃvabhÃsyate / pradÅpÃdyÃlokasaæyogena tu niyamenaivÃvabhÃsyamÃno d­«Âa÷ sÃloko ghaÂa iti / saæÓli«Âayorapu ghaÂÃlokayoranyatvameva puna÷ puna÷ saæÓle«e viÓle«e ca viÓe«adarÓanÃdrajjughaÂayoriva / anyatve ca vyatiriktÃvabhÃsakatvaæ na svÃtmanaiva svamÃtmÃnamavabhÃsayati / nanu pradÅpa÷ svÃtmÃnamevÃvabhÃsayantad­«Âa iti / na hi ghaÂÃdivatpradÅpadarÓanÃya pkÃÓÃntaramupÃdadate laukikÃ÷ / tasmÃtpradÅpa÷ svÃtmÃnaæ prakÃÓayati / na / avabhÃsyatvÃviÓe«Ãt / yadyapi pradÅpo 'nyasyÃvabhÃsaka÷ svayamavabhÃsÃtkatvÃttathÃpu vyatiriktacaitanyÃvabhÃsyatvaæ na vyabhicarati ghaÂÃdivadeva / yadà caivaæ tadà vyatiriktÃvabhÃsyatvaæ tÃvadavaÓyaæbhÃvi / nanu yathà ghaÂaÓcaitanyÃvabhÃsyatve 'pi sannÃtmÃnaæ ghaÂaæ cÃvabhÃsayati / na / svata÷ parato và viÓe«ÃbhÃvÃt / yathà caitanyÃvabhÃsyatvaæ ghaÂasya tathà pradÅpasyÃpi caitanyÃvabhÃsyatvamaviÓi«Âam / yattÆcyate pradÅpa ÃtmÃnaæ ghaÂaæ cÃvabhÃsayatÅti tadasat / kasmÃt / yadÃ'tmÃnaæ nÃvabhÃsayati tadà kÅd­Óa÷ syÃt / na hi tadà pradÅpasya svato và parato và viÓe«a÷ kaÓcidupalabhyate / sa hyavabhÃsyo bhavati yasyÃvabhÃsakasaænidhÃvasaænidhau ca viÓe«a ÃtmÃnaæ pradÅpa÷ prakÃÓayatÅti m­«aivÃcyot / caitanyagrÃhyatvaæ tu ghaÂÃdibhiraviÓi«Âaæ pradÅpasya / tasmÃdvij¤anasyÃ'tmagrÃhakatve na pradÅpo d­«ÂÃnta÷ / caitanyagrÃhyatvaæ ca vij¤Ãnasya bÃhyavi«ayairaviÓi«Âam / caitanyagrÃhyatve ca vij¤Ãnasya kiæ grÃhyavij¤ÃnagrÃhyataiva kiævà grÃhakavij¤ÃnagrÃhyateti tatrasaædihyamÃne vastuni yo 'nyatra d­«Âo nyÃya÷ sa kalpayituæ yukto na tu d­«ÂaviparÅta÷ / tathà ca sati yathà vyitiriktenaiva grÃhakeïa bÃhyÃnÃæ pradÅpÃnÃæ grÃhyatvaæ d­«Âaæ tathà vij¤ÃnasyÃpi caitanyagrÃhyatvÃtpkÃÓakatve satyÃpi pradÅpavadvyatiriktacaitanyagrÃhyatvaæ yuktaæ kalpayituæ na tvananyagrÃhyatvam / yaÓvÃnyo vij¤Ãnasya grahÅtà sa Ãtmà jyotirantaraæ vij¤ÃnÃt / tadÃnavastheti cet / na÷ grÃhyatvamÃtra hi tadgrÃhakasya vastvantaratve liÇgamuktaæ nyÃyata÷ / na tvekÃntato grÃhakatve tadgrÃhakÃntarÃstitve và kadÃcidapi liÇgaæ saæbhavati / tasmÃnna tadanavasthÃprasaÇga÷ / vij¤Ãnasya vyaktiriktagrÃhyatve karaïÃntarÃpek«ÃyÃmanavastheti cet / na / niyamÃbhÃvÃt / na hi sarvatrÃyaæ niyamo bhavati / yatra vastvantareïa g­hyate vastvantaraæ tatragrÃhyagrÃhakavyatiriktaæ karaïÃntaraæ syÃditi naikÃntena niyantuæ Óakyate / vaicitryadarÓanÃt / katham / ghaÂastÃvatsvÃtmavyatiriktenÃ'tmanà g­hyate tatpa pradÅpÃdirÃloko grÃhyagrÃhakavyatiriktaæ karaïam / na hi pradÅpÃdyÃloko ghaÂÃæÓaÓcak«uraæÓo và / ghaÂavaccak«urgrÃhyatve 'pi pradÅpasya cak«u÷ pradÅpavyatirekeïa na bÃhyamÃlokasthÃnÅyaæ ki¤citkaraïÃntaramapek«ate / tasmÃnnaiva niyantuæ Óakyate yatra yatra vyatiriktagrÃhakagrÃhyatvaæ tatra tatra karaïÃntaraæ syÃdeveti / tasmÃdvij¤Ãnasya vyaktiriktagrÃhakagrÃhyatve na karaïadvÃrÃnavasthà nÃpi grÃhakatvadvÃrà kadÃcidapyupapÃdayituæ Óakyate / tasmÃtsiddhaæ vij¤ÃnavyatiriktamÃtmajyotirantaramiti / nanu nÃstyeva bÃhyor'tho ghaÂÃdi÷ pradÅpo và vij¤Ãnavyatirikta÷ / yaddhi yadvyatirekeïa nopalamyate tattÃvanmÃtraæ vastu d­«Âam / yathÃsvapnavij¤ÃnagrÃhyaæ ghaÂapaÂÃdivastu svapnavij¤ÃnavyatirekeïÃnupalambhÃtsvapnaghaÂapradÅpÃde÷ svapnavij¤ÃnamÃtratÃvagamyate, tathà jÃgarite 'pi ghaÂapradÅpÃderjÃgarite 'pi ghaÂapradÅpÃderjÃgradvij¤ÃnamÃtrameva tu sarvam / tatra yaduktaæ vij¤Ãnasya vyatiriktÃvabhÃsyatvÃdvij¤Ãnavyatiriktamasti jyotirantaraæ gaÂÃderiveti tanmithyà / sarvasya vij¤ÃnamÃtratve d­«ÂÃntÃbhÃvÃt / na / yÃvattÃvadabhyupagamÃt / na tu bÃhyor'tho bhavataikÃntenaiva nÃbhyupagamyate / nanu mayà nÃbhyupagamyata eva / na / vij¤Ãnaæ ghaÂa÷ pradÅpa iti ca ÓabdÃrthap­thaktvÃdyÃvattÃvajadapi bÃhyamarthÃntaramavaÓyamabhyupagantavyam / vij¤ÃnÃdarthÃntaraæ vastu na cedabhyupagamyate vij¤Ãnaæ ghaÂa÷ paÂa ityevamÃdÅnÃæ bhabdÃnÃmekÃrthatve paryÃyaÓabdatvaæ prÃpnoti / tathà sÃdhanÃnÃæ phalasya caikatve sÃdhyasÃdhanabhedopadÓaÓÃstrÃnarthaprasaÇga÷ / tatkarturaj¤ÃnaprasaÇgo và / ki¤cÃnyat / vij¤Ãnavyatirekeïa vÃdiprativÃdavÃdado«abhyupagamÃt / na hyÃtmavij¤ÃnamÃtrameva vÃdiprativÃdivÃdastaddo«o vÃbhyugamyate nirÃkartavyatvÃtprativÃdyÃdÅnÃm / na hyÃtmÅyaæ vij¤Ãna nirÃkartavyamabhyupagamyate svayaæ vÃ'tmà kasyacit / tathà ca sati sarvasaævyavahÃralopaprasaÇga÷ / na ca pravÃdyÃdaya÷ svÃtmanaiva g­hyanta ityabhyupagama÷ / vyatiriktagrÃhyà hi te 'bhyupagamyante / tasmÃttadvatsarvameva vyatiriktagrÃhyaæ vastu jÃgradvi«ayatvÃjjÃgradvastupratipÃdyÃdivaditi salÃbhau d­«ÂÃnta÷ / saætatyantaravadvij¤ÃnÃntaravacceti / tasmÃdvij¤ÃnavÃdinÃpi na Óakyaæ vij¤Ãnavyatiriktaæ jyotirantaraæ nirÃkartum / svapne vij¤ÃnavyatirekÃbhÃvÃdayuktamiti cet / na / abhÃvÃdapi bhÃvasya vastvantaratvopapatte÷ / bhavataiva vi«ayo ghaÂÃdiryadyabhÃvo yadi và bhÃva÷ syÃdubhayathÃpi ghaÂÃdivij¤Ãnasya bhÃvabhÆtatvamabhyupagatameva / na tu tannivartayituæ Óakyate tannivartakanyÃyÃbhÃvÃta / etena sarvasya ÓÆnyatÃpratyuktà / pratyagÃtmÃgrÃhyatà cÃ'tmano 'hamiti mÅmÃæsakapak«a÷ pratyukta÷ / yattÆktaæ sÃloko 'nyaÓcÃnyaÓca ghaÂo jÃyata iti tadasat / k«aïÃntare 'pi sa evÃyaæ ghaÂa iti pratyabhij¤ÃnÃt / sÃd­ÓyÃtpratyayabhij¤Ãnaæ k­ttotthitakeÓanakhÃdi«veveti cet / na / tatrÃpi k«aïikatvasyÃsiddhatvÃt / jÃtyekatvÃcca / k­tte«u punarutthite«u / ca keÓanakhÃdi«u keÓanakhatvÃjÃterekeÓanakhatvapratyayastannimitto 'bhrÃnta e / na hi d­ÓyamÃnalÆnotthitakeÓanakhÃdi«u vyaktinimitta÷ sa eveti pratyayo bhavati / kasyaciddÅrkhakÃlavyavahitad­«Âe«u sa eveti pratyaya÷ / tasmÃnna samo d­«ÂÃnta÷ / pratyak«eïa hi pratyabhij¤ÃyamÃne vastuni tadeveti na cÃnyatvamanumÃtuæ yuktaæ pratyak«avirodhe liÇgasyÃ'bhÃsatvopapatte÷ / sÃd­ÓyapratyayÃnupapatteÓca / j¤Ãnasya k«aïikatvÃt / ekasya hi vastudarÓino vastvantaradarÓane sÃd­Óyapratyaya÷ syÃt / na tu vastudarÓyeko vastvantaradarÓanÃya k«aïÃntaramavati«Âhate / vij¤Ãnasya k«aïikatvÃtsak­dvastudarÓanenaiva k«ayopapatte÷ / tenedaæ sad­Óamiti hi sÃd­Óyapratyayo bhavati / teneti d­«Âasmaraïam imiti vartamÃnapratyaya÷ / teneti d­«Âaæ sm­tvà yÃvadidimiti vartamÃnak«aïakÃlamavati«Âheta tata÷ k«aïikavÃdahÃni÷ / atha tenetyavopak«Åïa÷ smÃrta÷ pratyaya idamiti cÃnya eva vÃrtamÃnika÷ pratyaya÷ k«Åyate tata÷ sÃd­ÓyapratyatÃnupapattistenedaæ sad­Óamiti / anekadarÓina ekasyÃbhÃvÃt / vyapadeÓÃnupapattiÓca dra«ÂavyadarÓanenaivopak«ayÃdvij¤Ãnasyedaæ paÓyÃmyado 'drÃk«amitivyapadeÓÃnupapaccard­«Âavato vyapadeÓak«aïÃnavasthÃnÃt / athÃvati«Âeta k«aïikavÃdahÃni÷ / athÃd­«Âavato vyapade«a÷ sÃd­ÓyapratyayaÓca tadÃnÆæ jÃtyandhasyeva rÆpaviÓe«avyapadeÓastatsÃd­ÓyapratyayaÓca sarvamandhaparampareti prasajyeta sarvaj¤aÓÃstrapraïayanÃdi / na caitadi«yate / ak­tÃbhyÃgamak­tavipraïÃÓado«au tu prasiddhatarau k«aïavÃde / d­«ÂavyapadeÓahetu÷ pÆrvettarasahita eka eva hi Ó­ÇgalÃvatpratyayo jÃyata iti cet / tenedaæ sad­Óamiti ca / na / varmÃnÃtÅtayorbhinnakÃlatvÃt / tatra vartamÃnapratyaya eka÷ Ó­ÇgalÃvayavasthÃnÅyo 'tÅtaÓcÃparastau pratyayau bhinnakÃlau tadubhayapratyayavi«ayasp­kcecch­ÇkhalÃpratyayastata÷ k«aïadvayÃvyÃpitvÃdekasya vij¤Ãnasya puna÷ k«aïavÃdahÃni÷ / mamatavatÃdiviÓe«ÃnupapatteÓca sarvasaævyavahÃraloprasaÇga÷ / sarvasya ca svasaævedyavij¤ÃnamÃtratve vij¤Ãnasya ca svacchÃvabodhÃbhÃsamÃtrasvÃbhÃvyÃbhyupagamÃttaddarÓinaÓcÃnyasyÃbhÃve 'nityadu÷kha- ÓÆnyÃnÃtmatvÃdyanekakalpanÃnupatti÷ / na ca dìimÃderiva viruddhÃnekÃæÓavatvaæ vij¤Ãnasya / svacchÃvabhÃsasvÃbhÃvyÃddvij¤Ãnasya / anityadu÷khÃdÅnÃæ vij¤ÃnÃæÓatve ca satyanubhÅyamÃnatvÃdvyatiriktavi«ayatvaprasaÇga÷ / athÃnityadu÷khÃdyÃtmaikatvameva vij¤Ãnasya tadà tadviyogÃdviÓuddhikalpanÃnupapatti÷ / saæyogimalavigÃddhi viÓuddharbhavati / yathÃ'darÓaprabh­tÅnÃm / na tusvÃbhÃvikena raktatvÃdÅnÃæ dravyÃntarayogena viyojanaæ d­Óyate tatrÃpi saæyogapÆrvatvamanumÅyate / bÅjabhÃvanayà pu«paphalÃdÅnÃæ guïÃntarotpattidarÓanÃt / ato vij¤Ãnasya viÓuddhikalpanÃnupapatti÷ / ato vij¤Ãnasya viÓuddhikalnÃnupatti÷ / vi«ayavi«ayyÃbhÃsatvaæ ca yanmalaæ parikalpyate vij¤Ãnasya tadapyanyasaæsargÃbhÃvÃdÃnupapannam / na hyavidyamÃnena vidyamÃnasya saæsarga÷ syÃt / asati cÃnyasaæsargeyo dharmo yasya d­«Âa÷ sa tatsvabhÃtvÃnna tena viyogamarhati / yathÃgnerau«ïyaæ saviturvà prabhà / tasmÃdanityasaæsargeïa malinatvaæ tadviÓuddhiÓca vij¤ÃnasyetÅyaæ kalpanÃndhaparamparaiva pramÃïaÓÆnyetyavagamyate / yadapi tasya vij¤Ãnasya nirvÃïaæ puru«Ãrthaæ kalpayanti tatrÃpi phalÃÓrayÃnupapatti÷ / kaïÂakaviddhasya hi kaïÂakavedhajanitadu÷khaniv­tti÷ phalaæ na tu kaïÂakaviddhamaraïe taddu÷khaniv­ttaphalasyÃ'Óraya upapadyate / tadvatsarvanirvÃïe 'sati ca phalÃÓraye puru«Ãrthakalpanà vyarthaiva / yasya hi puru«aÓabdavÃcyasya satvasyÃtmano vij¤Ãnasya cÃrtha÷ parikalpyate tasya puna÷ puru«asya nirvÃïe kasyÃrtha÷ puru«Ãrtha iti syÃt / yasya punarastyanekÃrthadaÓÅæ vij¤Ãnavyatirikta Ãtmà tasya d­«ÂasmaraïadukhasaæyogaviyogÃdi sarvamevopapannamanyasaæyoganimittaæ kÃlu«yaæ tadviyoganimittà ca viÓuddhiriti / ÓÆnyavÃdipak«astu sarvapramÃïaviprati«iddha iti tannirÃkaraïÃya nÃ'dara÷ kriyate //4,3.7// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.8 ## __________ BrhUpBh_4,3.8 yathaivehaikasmindehe svapno bhÆtvà m­tyo rÆpÃïi kÃryakaraïÃnyatikramya svapne sva Ãtmajyeti«yÃsta evaæ sa vai prak­ta÷ puru«o 'jÃyamÃna÷ / kathaæ jÃyamÃna ityucyate-ÓarÅraæ dehendriyasaæghÃtamabhisaæpadyamÃna÷ ÓarÅra ÃtmabhÃvamÃpadyamÃna ityartha÷ / pÃpmabhi÷ pÃpmasamavÃyibhirdharmÃdharmÃÓrayai÷ kÃryakaraïairityartha÷, saæs­jyate saæyujyate / sa evotkrÃma¤charÅrÃntaramÆrdhaæva krÃmangacchanmriyamÃïa ityetasya vyÃkhyÃnamutkrÃmanniti / tÃneva saæÓli«yÃnpÃpmarÆpakÃryakaraïopÃdÃnaparityÃgÃbhyÃmanavaracaæ saæcarati dhiyà samÃna÷ san, tathà so 'yaæ puru«a ubhÃvihalokaparokau janmamaraïÃbhyÃæ kÃryakaraïopÃdÃnaparityÃgÃvanavarataæ pratipadyamÃna à saæsÃramok«Ãtsaæcarati / tasmÃtsiddhamasyÃ'tmayajyoti«o 'nyatvaæ kÃryakaraïarÆpebhya÷ pÃpmabhya÷ saæyogaviyogÃbhyÃm / na hi taddharmatve sati taireva saæyogo viyogo và yukta÷ //4,3.8// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.9 ## __________ BrhUpBh_4,3.9 nanu na syo 'syobhau lokau yau janmamaraïÃbhyÃmanukrameïa saæcarati svapnajÃgarite iva / svapnajÃgarite tu pratyak«amavagamyete na tvihalokaparalokau kenacitpramaïena / tasmÃdete eva svapnajÃgagarite ihalokaparalokÃviti / ucyate-tasyaitasya puru«asya vai dve e sthÃne bhavato na t­tacÅyaæ caturthaæ và / ke te / idaæ ca .tpratipannaæ vartamÃnaæ janma ÓarÅrenjadriyavi«ayavedanÃviÓi«Âaæ sthÃnaæ pratyak«ato 'nubhÆyamÃnam / paraloka eva sthÃnaæ paralokasthÃnam / tacca ÓarÅrÃdiviviyogottarakÃlÃnubhÃvyam / nanu svapno 'pi paralokasthà ca sati dve evetyavadhÃraïamayuktam / na / kathaæ tarhi / saædhyaæ tat / ihalokaparalokayorya÷ saædhistasminbhavaæ saædhyaæ yatt­tÅyaæ tatsvapnasthÃnam / tena sthÃnadvitvÃvadhÃraïam / na hi grÃmayo÷ saædhastÃveva grÃmÃvapek«ya t­tÅyatvaparigaïanamarhati / kathaæ punastasya paralokasthÃsyÃstitvamavagamyate yadapek«ya svapnasthÃnaæ saædhyaæ bhavet / yatastasminsaædhye svapnasthÃne ti«ÂanbhavanvartamÃna ete ubhe sthÃne paÓyati / ke te ubhe / ida¤ca paralokasthÃnaæ ca / tasmÃtsta÷ svapnajÃgaritavyatirekeïobhau lokau yo dhiyà samÃna÷ sannanusaæcarati janmamaraïasaætÃnaprabandhena / kathaæ puna÷ svapne sthita÷ lokau paÓyati / kimÃÓraya÷ kena vidhineti / ucyete-atha kathaæ paÓyatÅti Ó­ïu / yathÃkrama akrÃmatyanenetyÃkrama ÃÓrayo 'va«Âambha ityartha÷ / yÃd­Óa Ãkmayo 'sya so 'yaæ yathÃkrama÷ / ayaæ puru«a÷ paralokasthÃne pratipattavye nimitte yathÃkramo bhavati yÃd­ÓenaparalokapratipattisÃdhanena vidyÃkarmapÆrvapraj¤Ãnalak«aïena yukto bhavatÅtyartha÷ / tamÃkramaæ paralokasthÃnÃyonmukhÅbhÆtaæ prÃptÃÇkurÅbhÃvamiva bÅjaæ tamÃkramyÃva«ÂabhyÃ'ÓrityobhayÃnpaÓyati bahuvacanaæ dharmÃdharmaphalonekatvÃdubhayaprakÃrÃnityartha÷ / kÃæstÃnpÃpmana÷ pÃpaphalÃni / na tu puna÷ sÃk«Ãdeva pÃpmanÃæ darÓanaæ saæbhavati tasmÃtpÃpaphalÃni du÷khÃnÅtyartha÷ / ÃnandÃæÓca dharmaphalÃni sukhÃnÅtyetat / tÃnubhayÃnpÃpmana ÃnandÃæÓca paÓyati janmÃntarad­«ÂavÃsanÃmayÃt / yÃni ca pratipattavyajanmavi«ayÃïi k«udradharmÃdharmaphalÃni dharmÃdharmaprayukto devatÃnugrahÃdvÃpaÓyati / tatkathamavagamyate paralokasthÃnasaæbandhipÃpmÃnÃndadarÓanaæ svapna iti / ucyate-yasmÃdiha janmanyananubhÃvyamapi paÓyati bahu / na ca svapno nÃmÃpÆrvaæ darÓanam / pÆrvad­«Âasm­tirhi svapna÷ prÃyeïa / tena svapnjÃgaritasthÃnavyatirekeïa sta ubhau lokau / yadÃdityÃdibÃhyajyoti«ÃmabhÃve 'yaæ kÃryakÃraïasaægÃta÷ puru«o yena vyatiriktenÃ'tmanà jyoti«Ã vyavaharatÅtyuktam tadeva nÃsti / yadÃ'dityÃdijyoti«ÃmabhÃvagamanaæ yatredaæ viviktaæ svaya¤jyotirupalabhyota / yena sarvadaivÃyaÇkÃryakaraïasaæghÃta÷ saæs­«Âa evopalabhyeta / tasmÃdasatsamo 'sanneva và svena viviktasvabhÃvena jyotÅrÆpeïÃ'tmeti / atha kvacidvivikta÷ svena jyotÅrÆpeïopalabhyeta bÃhyÃdhyÃtmikabhÆtabhautikasaæsargaÓÆnyastato yathoktaæ sarvaæ bhavi«yatÅtyedarthamÃha-sa ya÷ prak­ta Ãtmà yatra yasminkÃle prasvapiti prakar«eïa svÃpamanubhavati tadà kimupÃdÃna÷ kena vidhinà svapiti saædhyaæ sthÃnaæ pratipadyata ityacyate / asya d­«Âasya lokasyajÃgaritalak«aïasya sarvÃvata÷ sarvamavatÅti sarvÃvÃnayaæ loka÷ kÃryakaraïasaæghÃto vi«ayavedanÃsaæyukta÷ / sarvÃvatvamasya vyÃkhyÃtamannatrayaprakaraïe 'tho ayaæ và ÃtmetyÃdinà / sarvà và bhÆtabhautikamÃtrà asya saæsargakÃïabhÆtà vidyanta iti sarvavÃnsarvÃneva sarvÃvÃæstasya sarvÃvato mÃtrÃmekadeÓamavayavamapÃdÃyÃpacchidyÃ'dÃya g­hÅtvà d­«ÂajanmavÃsanÃvÃsita÷ sannityartha÷ / svayamÃtmanaiva vihatya dehaæ pÃtayitvà ni÷saæbodhamÃpÃdya / jÃgarite hyodityÃdÅnÃæ cak«urÃdi«vanugraho dehavyavavahÃrÃrtha÷ / dehavyavahÃraÓcÃ'tmano dharmÃdharmaphalopabhogaprayuktastaddharmÃdharmaphalopabhogoparamaïamasmindeha Ãtmakarmoparamak­tamityÃtmÃsya vihantetyucyate / svayaæ nirmÃya nirmÃïaæ k­tvà vÃsanÃmayaæ svapnadehaæ mÃyÃmayamiva / nirmÃïamapi tatkarmÃpek«atvÃtsvayaÇkart­kamucyate / svenÃ'tmÅyena bhÃsà mÃtropÃdÃnalak«aïena bhÃsà dÅptyà prakÃÓena sarvavÃsanÃtmakenÃnta÷karaïav­kkiprakÃÓenetyartha÷ / sà hi tatra vi«ayabhÆtà sarvavÃsanÃmayÅ prakÃÓate / sà tatra svayaæ bhà ucyate / tena svena bhÃsà vi«ayabhÆtena svena ca jyoti«Ã tadvi«ayiïà viviktarÆpeïÃluptad­ksvabhÃvena tadbhÃvarÆpaæ vÃsanÃtmakaæ vi«ayÅkurvanprasvapiti / yadevaæ vartanaæ tatprasvapitÅtyucyate / atraitasyÃmavasthÃyÃmetasminkÃle 'yaæ puru«a Ãtmà svayameva vivaktajyotirbhavati / bÃhyÃdhyÃtmikabhÆtabhautikasaæsargarahitaæ jyotirbhavati / nanvasya lokasyamÃtropÃdÃnaæ k­taæ kathaæ tasminsatyatrÃyaæ pura«a÷ svaya¤jyotirbhavatÅtyucyate / nai«a do«a÷ / vi«ayabhÆtameva hi tat / tenaiva cÃtrÃyaæ puru«a÷ svayaæ jyotirdarÓayituæ Óakya÷ / na tvanyathÃsati vi«aye kasmiæÓcitsu«uptakÃla iva / yadà puna÷ sà bhà vÃsanÃtmikà vi«ayabhÆtopalabhyamÃnà bhavati tadÃsi÷ koÓÃdiva ni«k­«Âa÷ sarvasaæsargarahitaæ cak«urÃdikÃryakaraïavyÃv­ttasvarÆpamaluptad­gÃtmajyoti÷ svena rÆpeïÃvabhÃsayadg­hyate / tenÃtrÃyaæ puruÓa÷ svaya¤jyotirbhavatÅti siddham //4,3.9// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.10 ## __________ BrhUpBh_4,3.10 nanvatra kathaæ puru«a÷ svaya¤jyotiryena jÃgarata iva grÃhyagrÃhakÃdilak«aïa÷ sarve vyavahÃro d­Óyate / cak«urÃdyanugrÃhakÃÓcÃ'dityÃdyà lokÃstathaiva d­Óyante yathà jÃgarite / tatra kathaæ viÓe«ÃvadhÃraïaæ kriyate 'trÃyaæ puru«a÷ svayaæ jyotirbhavatÅti / ucyate-vailak«aïyÃtsvapnadarÓanasya / jÃgaritaæ hÅndriyabuddhamana ÃlokÃdivyÃpÃrasaækÅrïamÃtmajyoti÷ / iha tu svapn indriyÃbhÃvÃttadanugrÃhakÃdityÃdyÃlokÃbhÃvÃcca viviktaæ kevalaæ bhavati / tasmÃdvilak«aïam / nanu tathaiva vi«ayà upalabhyante svapne 'pi yathà jÃgarite tatra kathamindrÃyÃbhÃvÃdvailak«amyamucyate iti / Ó­ïu- na tatra li«ayÃ÷ svapne rathÃdilak«aïÃ÷ / tathà na rathayogà rathe«u yujyanta iti rathayogà aÓvÃdayastatra na vidyante / na ca panthÃno rathamÃrgà bhavanti / atha rathÃnrathayogÃnpathaÓca s­jate svayam / kathaæ puna÷ s­jate rathÃdisÃdhanÃnÃæ v­k«ÃdÅnÃæmabhÃve / ucyete-nanÆktamasya lokasya sarvÃvato mÃtrÃmapÃdÃya svayaæ vihatya svayaæ nirmÃyetyanta÷karaïav­ttirasya lokasya vyavati«Âhate taducyate svayaæ nirmÃyeti / tadevÃ'ha-rathÃdÅns­jata iti / natu tatra karaïaæ và karaïÃnugrÃgakÃïivÃ'dityÃdijyotÅæ«i tadavabhÃsyà và rathÃdayo vi«ayà vidyante / tadvÃsanÃmÃtraæ tu kevalaæ tadupalabdhikarmanimittacoditodbhÆtÃnta÷karaïav­tyÃÓrayaæ d­Óyate / tadyasya jyoti«o d­Óyate 'luptad­ÓastadÃtmajyotiratra kevalamasiriva koÓÃdvivivaktam / tathà na tatrÃ'nandÃ÷ sukhaviÓe«Ã mudo har«Ã putrÃdilÃbhanimittÃ÷ pramudasta eva prakor«opetÃ÷ / atha cÃ'nandÃdÅns­jate / tathà na tatra veÓÃntÃ÷ palvalÃ÷pu«kariïyasta¬ÃgÃ÷ sravantyo nadyo bhavanti / atha veÓÃntÃdÅns­jate vÃsanÃmÃtrarÆpÃn / yasmÃtsa hi kartà / tdavÃsanÃÓracittav­tyudbhavanimittakarmahetutvenetyavocÃma / tasya kart­tvaæ na tu sÃk«Ãdeva tatra kriyà saæbhavati sÃdhanÃbhÃvÃt / na hi kÃrakamantareïa kriyà saæbhavati / na ca tatra hastapÃdÃdÅni kriyÃkÃrakÃïi saæbhavanti / yatka tu tÃni vidyante jÃgarite tatrÃ'tmajyotiravabhÃsitai÷kÃryakaraïai rathÃdivÃsanÃÓrayÃnta÷karaïav­tyudbhavanimittaæ karma nivartyate tenocyate sa hi karteti / taduktamÃtmanaivÃyaæ jyoti«Ã'ste palyayate karma kuruta iti / tatrÃpi na paramÃrthata÷ svata÷ kart­tvaæ caitanyajyoti«o 'vabhÃsakatvavyatirekeïa / yaccaitanyÃtmajyoti«Ãnta÷karaïadvÃreïÃvabhÃsayati kÃryakaraïÃni sadavabhÃsitÃni karmasu vyÃpriyante kÃryakaraïÃni tatra kart­tvamupacaryata Ãtmana÷ / yaduktaæ dhyÃyatÅva lelÃyatÅveti tadevÃnÆdyate / sa hi kartetÅha hetvartham //4,3.10// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.11 ## __________ BrhUpBh_4,3.11 tadeva etasminnukter'tha ete Ólokà mantrà bhavanti / svapnena svapnabhÃvena ÓÃrÅraæ ÓarÅramabhihatya niÓce«ÂamÃpÃdyÃsupta÷ svayamaluptad­gÃdiÓaktisvÃbhÃvyÃtsuptÃnvasanÃkÃrodbhÆtÃnanta÷karaïav­tyÃÓrayÃ- nbÃhyÃdhyÃtmikÃnsarvÃnela bhÃvÃnsvena rÆpeïa pratyastamitÃnsuptÃnabhicÃkaÓÅtyalupyÃ'tmad­«Âyà paÓyatyavabhÃsatÅtyartha÷ / Óukraæ Óuddhaæ jyoti«madindriyamÃtra rÆpamÃdÃya g­hÅtvà puno÷ karmaïe jÃgaritasthÃnamaiti Ãgacchati hiraïmayo hiraïmaya iva caitanyajyoti÷svabhÃva÷ puru«a ekahaæsa eka iva hantÅtyekahaæsa÷ / eko jÃgratsvapnehalokaparalokÃdÅn gacchatÅtyekahaæsa÷ //4,3.11// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.12 ## __________ BrhUpBh_4,3.12 tathà prÃïena pa¤cav­ttinà rak«anparipÃlayannanyathà m­tabhrÃnti÷ syÃdavaraæ nik­«ÂamanekÃÓucisaæghÃtatvÃdatyantabÅbhatsaæ kulÃyaæ nŬaæ ÓarÅraæ svayaæ tu bahistasmÃtkulÃyÃccaritvà / yadyapi ÓarÅrastha eva svapnaæ paÓyati tathÃpi tatsaæbandhÃbhÃvÃttatstha ivÃkÃÓo bahiÓcaritvetyucya / am­ta÷ svayamamaraïadharmeyate gacchati yatra kÃmaæ yatra yatra kÃmÅ vi«aye«ÆdbhÆtav­ttirbhavati taæ taæ kÃmaæ vÃsanÃrÆpeïodbhÆte gacchati //4,3.12// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.13 ## __________ BrhUpBh_4,3.13 ki¤ca svapnÃnte svapnasthÃna uccÃvacamuccaæ devÃdibhÃvamavacaæ tiryagÃdibhÃvaæ nik­«Âaæ taduccÃvacamÅyamÃno gamyamÃna÷ prÃpnuvanrÆpÃïi devo dyotanÃvÃnkurute nirvartayati vÃsanÃrÆpÃïi bahÆnyasaækhyeyÃni utÃpi strÅbhi÷ saha modamÃna iva jak«adiva hasanniva vayasyai÷ / utevÃpi bhayÃni bibhetyebhya iti bhayÃni saæhavyghrÃdÅni paÓyanniva //4,3.13// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.14 #<ÃrÃmam asya paÓyanti na taæ paÓyati kaÓ caneti | taæ nÃyataæ bodhayed ity Ãhu÷ | durbhi«ajyaæ hÃsmai bhavati yam e«a na pratipadyate | atho khalv Ãhur jÃgaritadeÓa evÃsyaisa iti | yÃni hy eva jÃgrat paÓyati tÃni supta iti | atrÃyaæ puru«a÷ svayaæjyotir bhavati | so 'haæ bhagavate sahasraæ dadÃmi | ata Ærdhvaæ vimok«Ãya brÆhÅti || BrhUp_4,3.14 ||># __________ BrhUpBh_4,3.14 ÃrÃmamÃramaïamÃkrŬÃmanena nirmitÃæ vÃsanÃrÆpÃmasyÃ'tmana÷ paÓyanti sarve janÃ÷ / grÃmaæ nagaraæ striyamannÃdyamityÃdivÃsanÃnirmitamÃkrŬanarÆpam / na te paÓyati taæ na paÓyati kaÓcana / ka«Âaæ bho vartate 'tyantaviviktaæ d­«ÂigocarÃpannamapyaho bhÃgyahÅnatà lokasya yacchakyadarÓanamapyÃtmÃnaæ na paÓyatÅti lokaæ pratyanukroÓaæ darÓayati Óruti÷ / atyantavivikta÷ svaya¤jyotirÃtmà svapne bhavatÅtyabhiprÃya÷ / taæ nÃ'yataæ bodhayedityÃhu÷ / prasiddhirapi loke vidyate svapna Ãtmajyoti«o vyatiriktatve / kÃsau / tamÃtmÃnaæ suptamÃyataæ sahasà bh­Óaæ na bodhayedityÃhurevaæ kathayanti cikatsakÃdayo janà loke / nÆnaæ te paÓyanti jÃgraddehÃdindriyadvÃrato 'pas­tya kevalo bahirvartata iti yata Ãhustaæ nÃ'yataæ bodhayediti / tatra ca do«aæ paÓyantibh­Óaæ hyasau bodhyamÃnastÃnÅndriyadvÃrÃïi sahasà pratibodhyamÃno na pratipadyata iti / tadetadÃha-durbhi«ajyaæ hÃsmai bhavati yame«a na pratipadyate yamindriyadvÃradeÓaæ yasmÃddeÓÃcchukramÃdÃyapas­tastamindriyadeÓame«a Ãtmà punarna pratipadyate / kadÃcidvyatyÃsenendriyamÃtrÃ÷ praveÓayati / tata ÃndhyabÃdhiryÃdido«aprÃptau durbha«ajyo du÷khabhi«akvarmatà hÃsmai dehÃya bhati du÷khena cikitsanÅyo 'sau deho bhavatÅtyartha÷ / tasmÃtprasiddhdhyÃpi svapne svayaæ jyoti«ÂvÃmasya gamyate / svapno bhÆtvÃtikrÃnto m­tyo rÆpÃïÅti tasmÃtsvapne svayojyotirÃtmà / atho api khalvanya ÃhurjÃgaritadeÓa evÃsyai«a ya÷ svara÷ / na saædhyaæ sthÃnÃntaramihalokaparalokÃbhyÃæ vyatiriktaæ kiæ tarhÅhaloka eva jÃgaritadeÓa÷ / yadyevaæ, ki¤cÃta÷ / Ó­ïvato yadbhavati, yadà jÃgaritadeÓa evÃyaæ svapnastadÃyamÃtmà kÃryakaraïebhyo na vyÃv­ttastairmiÓrÅbhÆta÷ / ato na svaya¤jyotirÃtmetyata÷ svaya¤jyoti«ÂvabÃdhanÃyÃnya ÃhurjÃgaritadeÓa evÃsyai«a iti / tatra ca hetumÃcak«ate jÃgaritadeÓatve yÃni hi yasmÃddhastyÃdÅni padÃrthajÃtÃni jÃgrajjÃgaritadeÓe paÓyati laukikastÃnyeva supto 'pi paÓyatÅti / tadasat / indriyoparamÃt / uparate«u hÅndriye«u svapnÃnpaÓyati / tasmÃnnÃnyasya jyoti«astatra saæbhavo 'sti / taduktaæ na tatra rathà na rathayogà ityÃdi / tasmÃdatrÃyaæ pura«a÷ svaya¤jyotirbhavatyeva / svaya¤jyotirÃtmÃstÅti svapnanidarÓenapradarÓitam / atikrÃmati m­tyo rÆpÃïÅti ca / krameïasaæcarannigalokaparalokÃdÅnihalokaparalokÃdivyatirikta÷ / tathà jÃgratsvapnakulÃyÃbhyÃæ vyatirikta÷ / tatra ca kÃmasaæcÃrÃnnityaÓcetyetatpratipadÃditaæ yÃj¤avalkyena / ato vidyÃni«kriyÃrthaæ sahasraæ dadÃmÅtyÃha janaka÷ so 'hamevaæ bodhitastvayÃbhagavate tubhyaæ sahasraæ dadÃmi / vimok«aÓca kÃmapraÓno mayÃbhipreta÷ / tadupayogyayaæ tadÃrthyÃttadekadeÓa eva / itastvÃæ niyok«yÃmi samastakÃmapraÓnanirïayaÓravaïena vimok«ÃyÃta Ærdhvaæ brÆhÅti / yena saæsÃrÃdvipramucyeyam, tvatprasÃdÃt / vimok«apadÃrthaikadeÓanirïayaheto÷ sahasradÃnam //4,3.14// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.15 ## __________ BrhUpBh_4,3.15 yatprastutamÃtmanaivÃyaæ jyoti«Ã'sta iti / tatpratyak«ata÷ pratipÃditamatrÃyaæ puru«a÷ svaya¤jyotirbhavatÅti svapne / yattÆktaæ svpano bhÆtvemaæ lokamatikrÃmati m­tyo rÆpÃïÅti / tatraitadÃÓaÇkayte m­tyo rÆpÃïyevÃtikrÃmati na m­tyum / pratyak«aæ hyetatsvapne kÃryarakaraïavyÃv­ttasyÃpu modatrÃsÃdidarÓanam / tasmÃnnÆnaæ naivÃyaæ m­tyumatikrÃmati / karmaïo hi m­tyo÷ kÃryaæ modatrÃsÃdi d­Óyate / yadi ca m­tyunà baddha evÃyaæ svabhÃvatastato vimok«o nopapadyate / na hi svabhÃvastato vimok«o nopapadyate / na hi svabhÃvÃtkaÓcidvimucyate / atha svabhÃvo na bhavati m­tyustatastasmÃnmok«a upapatsyate / yathÃsau m­tyurÃtmÃyo dharmo na bhavati tathà pradarÓanÃyÃta Ærdhvaæ vimok«Ãya brÆhÅtyevaæ janakena paryanuyukto yÃj¤avalkyastaddidarÓayi«ayà pravav­te - sa vai prak­ta÷ svaya¤jyoti÷ puru«a÷ / e«a ya÷ svapne pradarÓita etasminsaæprasÃde samyakprasÅdatyasminniti saæprasÃda÷ / jÃgarite dehendriyavyÃpÃraÓatasaænipÃtajaæ hitvà kÃlu«yaæ tebhyo vipramukta Å«atprasÅdati svapne / iha tu su«upte samyakprasÅdatÅtyata÷ su«uptaæ saæprasÃda ucyate / "tÅrïo hi tadà sarvÃn ÓokÃn""salila eko dra«Âe"ti vak«yati su«uptasthamÃtmÃnam / sa và e«a etasminsaæprasÃde krameïa saæpranna÷ sansu«upte sthitvà / kathaæ saæprasanna÷ / svapnÃtsu«uptaæ pravivik«u÷ svapnÃvastha eva ratvà ratimanubhÆya mitrabandhujanadarÓanÃdità taritvà vih­tyÃnekadhà caraïaphalaæ Óramamupalabhyetyartha÷ / d­«Âvaiva na k­tvetyartha÷ puïyaæ ca puïyaphalaæ pÃpaæ ca pÃpaphalam / na tu puïyapÃpayo÷ sÃk«ÃddadarÓanamastÅtyavocÃma / tasmÃnna puïyapÃpÃbhyÃmanu baddha÷ / yo hi karoti puïyapÃpe sa tÃbhyÃmanubadhyate / na hi darÓanamÃtreïa tadanubaddha÷ syÃt / tasmÃtsvapno bhÆtvà m­tyumatikrÃmatyeva na m­tyumatikrÃmatyeva na m­tyurÆpÃïyeva kevalam / ato na m­tyorÃtmasvabhÃvatvÃÓaÇkà / m­tyuÓcetsvabhÃvo 'stha svapne 'pi kuryÃt / na tu karoti / svabhÃvaÓcetkriyà syÃdanirmok«ataiva syÃva / na tu svabhÃva÷ svapne 'bhÃvÃt / ato vimok«o 'syopapadyate m­tyo÷ puïyapÃpÃbhyÃm / nanu jÃgarite 'sya svabhÃva eva / na / buddhyÃdyupÃdhik­taæ hi tat / tacca pratipÃditaæ sÃd­ÓyÃddhyÃyatÅva lelÃyatÅveti / tasmÃdekÃntenaiva svapne m­tyurÆpÃtikramaïÃnna svÃbhÃvikatvaÓaÇkÃnirmok«atà và / tatra caritveti caraïaphalaæ Óramamupalabhyetyartha÷ / tata÷ saæprasÃdÃnuvabhottarakÃlaæ puna÷ pratinyÃyaæ yathÃnyÃyaæ yathÃgataæ niÓcita Ãyo nyÃya÷ / ayanamÃyo nirgamanaæ puna÷ pÆrvagamanaparÅtyena yadÃgamanaæ sa pratinyÃya÷ / yathÃgataæ punarÃgacchatÅtyartha÷ / pratiyoni yathÃsthÃnam / svapnasthÃnÃddhi su«uptaæ pratipanna÷ sanyathÃsthÃnameva punarÃgacchati / pratiyonyÃdravati svapnÃyaiva svapnasthÃnÃyaiva / nanu svapne na karoti puïyapÃpe tayo÷ phalameva kathamavagamyate tathà jÃgarite yathà karotyeva svapne 'pi tulyatvÃddarÓanasyeti, ata Ãha sa Ãtmà yatki¤cittatra svapne paÓyati puïyapÃpaphalamanvÃgato 'nanubaddhastena i«Âena bhavati naivÃnubaddho bhavati / yadi hi svapne k­tameva tena syÃttenÃnubadhyeta / svapnÃdutthito 'pi samanvÃgata÷ syÃt / na ca talloke svapnak­takarmaïÃnvÃgataprasiddhi÷ / na hi svapnak­tenÃ'gasÃ'gaskÃriïamÃtmÃnaæ manyate kaÓcit / na ca svapnad­Óa÷ Ãga÷ Órutvà lokastaæ garhati pariharati và / ato 'nanvÃgata eva tena bhavati / ÃkhyÃtÃraÓcasvapnal sahevaÓabdenÃ'cak«ate hastino 'dya ghaÂÅk­tà dhÃvantÅva mayà d­«Âà iti / ato na tasya kart­tvamiti / kathaæ punarasyÃrt­tvamiti / kÃryakaraïairmÆrtai÷ saæÓle«o mÆrtasya sa tu kriyÃheturd­«Âa÷ / nahyamÆrta÷ kaÓcitkriyÃvÃnd­Óyate 'mÆrtaÓcÃ'tmÃto 'saÇga÷ / yasmÃccÃsaÇgo 'yaæ puruÓastasmÃdananvÃgatastena svapnad­«Âena / ata eva na kriyÃkart­tvamasya katha¤cidupapadyate / kÃryakaraïasaæÓle«eïa hi kart­tvaæ syÃtsa ca saÓle«a÷ saÇgo 'sya nÃsti yato 'saÇgo hyayaæ puru«a÷ / tasmÃdam­ta÷ / evamevaitadyÃj¤avalkya / so 'haæ bhagavate sahasraæ dadÃmyata Ærdhvaæ vimok«Ãyaiva brÆhi / mok«apadÃrthakadeÓasya karmapravivekasya samyagdarÓutatvÃt / ata Ærdhvaævimok«Ãyaiva brÆhÅti //4,3.15// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.16 ## __________ BrhUpBh_4,3.16 tatrÃsaÇgo hyayaæ puru«a ityasaÇgatÃkart­tve heturukta÷ / uktaæ ca pÆrvaæ karmavaÓÃtsa Åyate yatra kÃmamiti / kÃmaÓca saÇga'to 'siddho heturukto 'saÇgo hyayaæ puru«a iti / na tvetadasti / kathaæ tarhi / asaÇga evetyetaducyate- sa và e«a etasminsvapne va và e«a puru«a÷ / saæpradÃtpratyÃgata÷ svapne ratvà caritvà yathÃkÃmaæ d­«Âaiva puïyaæ ca pÃpaæ ceti sarvaæ pÆrvavat / buddhÃntÃyaiva jÃgaritasthÃnÃya / tasmÃdasaÇga evÃyaæ puru«a÷ / yadi svapne saÇgavÃnsyÃtkÃmÅ tatastatsaÇgajairde«airbuddhÃntÃya pratyÃgato lipyeta //4,3.16// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.17 ## __________ BrhUpBh_4,3.17 yathÃsau svapne 'saÇgatvÃtsvapnasaÇgajairde«airjÃgarite pratyÃgato na lipyata evaæ jÃgaritasaÇgajairapu do«Ãnra lipyata eva buddhÃntena tadetaducyate- sa và e«a etasminbuddhÃnte jÃgarite ratvà caritvetyÃdi pÆrvavat / sa yattatra buddhÃnte ki¤citpaÓyatyanatvÃgatastena bhavatyasaÇgo hyayaæ puru«a iti / nanu d­«Âvaiveti kathamavadhÃryate karoti ca tatra puïyapÃpe tatphalaæ ca paÓyati / kÃrakÃvabhÃsakatve kart­tvopapatte÷ / ÃtmanaivÃyaæ jyoti«Ã'sta ityÃdinÃ'tmajyoti«ÃvabhÃsita÷ kÃryakaraïasaÇghÃto vyavaharati tenÃsya kart­tvamupacaryate na svata÷kart­tvam / tathà coktaæ dhyÃyatÅva lelÃyatÅveti / buddhyÃdyupÃdhik­tameva na svata÷ / iha tu paramÃrthÃpek«ayopÃdhinirapek«a ucyate d­«Âvaiva puïyaæ ca pÃpa¤ca na k­tveti tena na pÆrvÃparavyÃghÃtÃÓaÇkà / yasmÃnnirupÃdhika÷ paramÃrthato na karoti na lipyate kriyÃphalena / tathà ca bhagavatoktam-"anÃditvÃnnirguïatvÃtparamÃtmÃyamavyaya÷ / ÓarÅrastho 'pi kaunteya na karoti na lipyate" // iti // tathà sahasradÃnaæ tu kÃmapravivekasya darÓitatvÃt / tathà sa và e«a etasminsvapne sa và e«a etasminbuddhÃnta ityetÃbhyÃæ kaï¬ikÃbhyÃmasaÇgataiva pratipÃdità / yasmÃdbuddhÃnte k­tena svapnÃnte gata÷ saæprasanno 'saæbaddho bhavati stainyÃdikÃryÃdarÓanÃttasmÃttri«vapi sthÃne«u svato 'saÇga evÃyam / ato 'm­ta÷ / sthÃnatrayadharmavilak«aïa÷ pratiyonyÃdravati svapnÃntÃyaiva saæprasÃdÃyetyartha÷ / darÓanav­tte÷ svapnasyasvapnaÓabdenÃbhidhÃnadarÓanÃdantaÓabdena ca viÓe«aïopapatte÷ / etasmà antÃya dhÃvatÅti ca su«uptaæ darÓayi«yati / yadi punarevamucyate"svapnÃnte ratvà caritvaitÃvubhÃvantÃvanusaæcarati svapnÃntaæ ca buddhÃntaæ ce"ti darÓanÃtsvapnÃntÃyaivetyatrÃpu darÓav­ttireva svapna ucyata iti tathÃpi na ki¤ciddu«yatyasaÇgatà hi si«Ãdhayi«ità sidhyatyeva / yasmÃjjÃgarite d­«Âvaiva puïyaæ ca pÃpaæ ca ratvà caritvà ca svapnÃntamÃgato na jÃgaritado«ÃïÃnugato bhavati //4,3.17// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.18 ## __________ BrhUpBh_4,3.18 evamayaæ puru«a Ãtmà svaya¤jyoti÷ kÃryakaraïavilak«aïastatprayojakÃbhyà kÃmakarmabhyÃæ vilak«a ïo yasmÃdasaÇgo hyayaæ puru«o 'saÇtvÃdityayamartha÷"sa và e«a etasminsaæprasÃda"ityÃdyÃbhistas­bhi÷ kaï¬akÃbhi÷ pratipÃdita÷ / tatrÃsaÇgataivÃ'tmana÷ kuto yasmÃjjÃgaritÃtsvapnaæ svapnÃcca saæprasÃdaæ saæprasÃdÃcca puna÷ svapn krameïa buddhÃntaæ jÃgaritaæ buddhantÃcca puna÷ svapnÃntamityevamanukmasaæcÃreïa sthÃtrayasya vyatireka÷ sÃdhita÷ / pÆrvamapyupanyasto 'yamartha÷ svapne bhÆtvemaæ lokamatikrÃmati m­tyo rÆpÃïÅti taæ vistareïa pratipÃdya kevalaæ d­«ÂÃntamÃtramavaÓi«Âaæ tadvak«yÃmÅtyÃrabhyate- tattatraitasminyathÃpradarÓiter'the d­«ÂÃnte 'mupÃdÅyate-yathà loke mahÃmatsyo mahÃæÓcÃsau matsyaÓca nÃdeyena srotasÃhÃrya ityartha÷ / srotaÓca vi«Âambhayati svacchandacÃryubhe kÆle nadyÃ÷ pÆrvaæ cÃparaæ cÃnukrameïa saæcarati / saæcarannapikÆladvayaæ tanmadhyavartonadakasrotovegena na paravaÓÅ kriyate / evamevÃyaæ puru«a atÃvubhà antà anusaæcarati / kau tau / svapnÃntaæ ca buddhÃntaæ ca / d­«ÂÃntapradarÓanaphalaæ tu m­tyurÆpa÷ kÃryakaraïasaæghÃta÷ saha tatprayojakÃbhyÃæ kÃmakarmabhyÃmanÃtmadharmoyaæ cÃ'tmaitasmÃdvilak«aïa iti vistarato vyÃkhyÃtam //4,3.18 // _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.19 ## __________ BrhUpBh_4,3.19 atra ca sthÃnatrayÃnusaætÃreïa svaya¤jyoti«a Ãtmana÷ kÃryakaraïasaæghÃtavyatiriktasya kÃmakarmabhyÃæ vivaktatoktà svato nÃyaæ saæsÃradharmavÃnupÃdhinimittameva tvasya saæsÃritvamavidyÃdhyÃropitamitye«a samudÃyÃrtha ukta÷ / tatra ca jÃgratsvapnasu«uptasthÃnÃnÃæ trayÃïÃæ viprakÅrïarÆpa ukto na pu¤jÅk­tyaikatra darÓita÷ / yasmÃjjÃgarite sasaÇga÷ sam­tyu÷ sakÃryakaraïasaæghÃta upalak«yate 'vidyayà / svapne tu kÃmasaæyukto m­tyurÆpavinirmukta upalabhyate / su«upte punarbuddhÃntamÃgato buddhÃntÃcca su«upte saæprasanno 'saÇgo bhavatÅtyasaægatÃpi d­Óyate / ekavÃkyatayà tÆpasaæhrayamÃïaæ phalaæ nityamuktabuddhaÓuddhasvabhÃvatÃsya naikatra pu¤jÅk­tya pradarÓiteti tatpradarÓanÃya kaï¬ikÃ'rabhyate / su«upte hyevaærÆpatÃsya vak«yamÃïÃ"tadvà asyaitadaticchandà apahatapÃpmÃbhayaæ rÆpÃmi"ti / yasmÃdevaærÆpaæ vilak«aïaæ su«uptaæ pravivik«ati / tatkathamityÃha-d­«ÂÃntenÃsyÃrthasya prakaÂÅbhÃvo bhavatÅti tatra d­«ÂÃnta upÃdÅyate / tadyathÃsminnÃkÃÓe bhautike Óyeno và suparïo và / supraïaÓabdena k«ipra÷ Óyena ucyate / yathÃ'kÃÓe 'sminvih­tya viparipatya ÓrÃnto nÃnÃparipatanalak«aïena karmaïà parikhinna÷ saæh­tya pak«au saægamayya pak«au samyaglÅyate 'sminniti saælayo nŬo nŬÃyaiva dhriyate svÃtmanaiva dhrÃyate svayameva / yathÃyaæ d­«ÂÃnta evamevÃyaæ puru«a etasyà etasmai antÃya dhÃvati / antaÓabdavÃcyasya viÓe«aïaæ yatra yasminnante supto na ka¤cana na ka¤cidapi kÃmaæ kÃmayate / tathà ca na ka¤cana svapnaæ paÓyati / na ka¤cana kÃmiti svapnbuddhÃntayoraviÓe«eïa sarva÷ kÃma÷ prati«idhyate / ka¤canetyavaÓe«itÃbhidhÃnÃt / tathà na ka¤cana svapnamiti / jÃgarite 'pi yaddarÓanaæ tadapi svapnaæ manyate Órutirata Ãha-na ka¤cana svapnaæ paÓyatÅti / tathà ca Órutyantaram"tasya traya ÃvasathÃstraya÷ svapnÃ÷"iti / yathà d­«ÂÃnte pak«iïa÷ paripatanajaÓramÃpanupattaye svanŬaupasarpaïamevaæ jÃgratsvapnayo÷ kÃryakaraïasaæyogajakriyÃphalai÷ saæyujyamÃnasya pak«iïa÷ paripatanaja iva Óramo bhavaci tacchmÃpanuttaye svÃtmano nŬÃmÃyatanaæ sarvasaæsÃradharmavilak«aïaæ sarvakriyÃkÃrakaphalÃyÃsaÓÆnyaæ svamÃtmÃnaæ praviÓati //4,3.19// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.20 ## __________ BrhUpBh_4,3.20 yadyasyÃyaæ svabhÃva÷ sarvasaæsÃradharmaÓÆnyatà paropÃdhinimittaæ cÃsya saæsÃradharmitvam / yannimittaæ cÃsya paropÃdhik­taæ saæsÃradharmitvaæ sà cÃvidyà / tasyà avidyÃyà kiæ svÃbhÃvikatvamÃhosvitkÃmakarmÃdivadÃgantukatvam / yadi cÃ'gantukatvaæ tato vimok«a upapadyate / tasyÃÓcÃ'gantukatve kopapatti÷ kathaæ và nÃ'tmadharmo 'vidyeti, sarvÃnarthabÅjabhÆtÃyà avidyÃyÃ÷ satatvÃvadhÃraïÃrthaæ parà kaï¬ikÃ'rabhyate- tà và asya Óira÷pÃïyÃdilak«aïasya puru«asyaità hità nÃma nìyo yathà keÓa÷ sahasradhà bhinnastÃvatà tÃvatparimÃïenÃïimnÃïutvena ti«Âhanti / tÃÓÂa Óuklasya rasasya nÅlasya piÇgalasya haritasya lohitasya pÆrïà etai÷ ÓuklatvÃdibhÅ rasaviÓe«ai÷ pÆrïà ityartha÷ / ethe ca rasÃnÃæ varïaviÓe«Ã vÃtapittaÓle«maïÃmitaretarasaæyogavai«amyaviÓe«Ãdvicitrà bahavaÓca bhavanti / tÃsvevavidhÃsu nìūu sÆk«mÃsu bÃlÃgrasahasrabhedaparimÃïÃsu ÓuklÃdirasapÆrïÃsu saraladehavyÃpinÅ«u saptadaÓakaæ liÇgaæ vartate / tadÃÓritÃ÷ sarvà vÃsanà uccÃvacasaæsÃradharmÃnubhavajanitÃ÷ / talliÇgaæ vÃsanÃÓrayaæ sÆk«matvÃtsvacchaæ sphaÂikamaïikalpaæ nìÅgatarasopÃdhisaæsargavaÓÃddharmÃdharmapreritodbhÆtav­ttiviÓe«aæ strÅrathahastyÃdyÃkÃraviÓe«airvÃsanÃbhi÷ pratyavabhÃsate / athaivaæ sati yatra yasminkÃle kecana Óatravo 'nye và taskarà mÃmÃgatya ghnantÅti m­«aiva vÃsanÃnimitta÷ pratyayo 'vidyÃkhyo jÃyate tadetaducyata enaæ svapnad­ÓaÇghnantÅveti / tathà hastÅvainaæ vicchÃyayati vicchÃdayati vidrÃvayati dhÃvayatÅvetyartha÷ / gartamiva patati gartaæ jÅrïakÆpÃdikamiva patantamÃtmÃnamupalak«ayati / tÃd­ÓÅ hyasya m­«Ã vÃsanodbhavatyatyantanik­«ÂÃdharmodbhÃsitÃnta÷karaïav­tyÃÓrayà du÷khasvarÆpav­tyÃÓrayà du÷khasvarÆpatvÃt / kiæbahunà yadeva jÃgradbhayaæ hastyÃdilak«aïaæ tadeva bhayarÆpamatrÃsminsvapne vinaiva hastyÃdirÆpaæ bhayamavidyÃvÃsanayà m­«aivodbhÆtayà manyate / atha punaryatrÃvidyÃpak­«yamÃïà vidyà cotk­«yamÃïà kiævi«ayà kiælak«aïà cetyucyate-atha punaryatra yasminkÃle deva iva svayaæ bhavati / devatÃvi«ayà vidyà yadodbhÆtà jÃgaritakÃle tadodbhÆtayà vÃsanayà devamivÃ'tmÃnaæ manyate / svapne 'pi taducyate deva iva rÃjeva rÃjyastho 'bhi«ikta÷ svapne 'pi rÃjÃhamiti manyate rÃjavÃsanÃvÃsita÷ / evamatyantaprak«ÅyamÃïÃvidyodbhÆtà ca vidyà sarvÃtmavi«ayà yadà yadà svapne 'pi tadbhÃvito 'hamevedaæ sarvo 'smÅti manyate / sa ya÷ sarvÃtmabhÃva÷ so 'syÃ'tmana÷ paramo loka÷ parama ÃtmabhÃva÷ svÃbhÃvaka÷ / yattu sarvÃtmabhÃvÃdarvÃgbÃlÃgramÃtramapyanyatvena d­Óyate nÃhamasmÅti / tadavasthÃvidyÅ tayÃvidyayà ye pratyupasthÃpità anÃtmabhÃvà lokÃste 'paramÃ÷ sthÃvarÃntÃstÃnsaævyavahÃravi«ayÃællokÃnapek«mÃyaæ sarvÃtmabhÃva÷ samasto 'nantaro 'bÃhya÷ so 'sya paramo loka÷ / tasmÃdapak­«yamÃïÃyÃmavidyÃyÃæ vidyÃyÃæ ca këÂÃæ gatÃyÃæ sarvÃtmabhÃvo mok«a÷ / yathà svaya¤jyoti«Âvaæ svapne pratyak«ata evopalabhyate 'tha yatrainaæ ghnantÅva jinantÅveti / te ete vidyÃvidyÃkÃrye sarvÃtmabhÃva÷ paricchinnÃtmabhÃvaÓca / vidyayà Óuddhayà sarvÃtmà bhavati / avidyayà cÃsarvo bhavati / anyata÷ kutaÓcatpravibhakto bhavati / yata÷ pravabhakto bhavati tena virudhyate / viruddhatvÃddhanyate jÅyate vicchÃdyate ca / asarvavi«ayatve ca bhinnatvÃdetadbhavati / samastastu sankuto bhidyate yena virudhyetavirodÃbhÃve kena hanyate jÅyate vicchÃdyate ca / ata idamavidyÃyÃ÷ sattvamuktaæ bhavati / sarvÃtmÃnaæ santamasarvÃtmatvena grÃhayati / Ãtmano 'nyaddhastvaramavidyamÃnaæ pratyupasthÃpayati / ÃtmÃnamasarvamÃpÃdayati / tatastadvi«aya÷ kÃmo bhavati / yato bhidyate kÃmata÷ kriyÃmupÃdatte / tata÷ phalam / tadetaduktam / vak«yamÃïaæ ca yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraæ paÓyatÅtyÃdi / idamavidyÃyÃ÷ satatvaæ sahakÃryeïa pradarÓitam / vidyÃyÃÓca kÃryaæ sarvamÃtmabhÃva÷ pradarÓito 'vidyÃyà viparyeïa / sà cÃvidyà nÃ'tmana÷ svÃbhÃviko dharmo yasmÃdvidyÃyÃmutk­«yamÃïÃyÃæ svayamapacÅyamÃnà satÅ këÂhÃæ gatÃyÃæ vidyÃyÃæparini«Âhite sarvÃtmabhÃve sarvÃtmanà nivartate rajjvÃmiva sarpaj¤Ãnaæ rajjuniÓcaye / taccoktaæ yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyedityÃdi / tasmÃnnÃ'tmadharmo 'vidyà / na hi svÃbhÃvikasyocchitti÷ kadÃcidapyupadyate saviturivo«ïyaprakÃÓayo÷ / tasmÃttasyà mok«aupapadyate //4,3.20// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.21 ## __________ BrhUpBh_4,3.21 idÃnÅæ yo 'sau sarvÃtmabhÃvo mok«o vidyÃphalaæ kriyÃkÃrakaphalaÓÆnyaæ sa pratyak«ato nirdiÓyate yatrÃvidyÃkÃmakarmÃïi na santi / tadetadprastutaæ yatra supto na ka¤cana kÃmaæ kÃmayate na ka¤cana svapnaæ paÓyÃtÅti / tadetadvà asya rÆpaæ ya÷ sarvÃtmabhÃva÷ 'so 'sya paramo loka÷'ityukta÷-tadaticchandà aticchandamityartha÷, rÆpaparatvÃt / chanda÷ kÃma÷, atigataÓcando yasmÃd rÆpÃt tadaticchandaæ rÆpam; anyo 'sau sÃntaÓchanda÷Óabdo gÃyatryÃdichandovÃcÅ; ayaæ tu kÃmavacana÷, ata÷ svarÃnta eva; tathÃpyaticchandà iti pÃÂha÷ svÃdhyÃyadharmo dra«Âavya÷ / asti ca loke kÃmavacanaprayuttkaÓchandaÓabda÷ 'svacchanda÷' 'paracchanda÷' ityÃdau; ata÷ 'aticchandam' ityevamupaneyam, kÃmavarjitametad rÆpamityasminnarthe / tathÃpahatapÃpma-pÃpma«abdena dharmÃdharmÃvucyete,"pÃpmabhi÷ saæs­jyate" "pÃpmano vijahÃti"ityuttkatvÃt; apahatapÃpma dharmÃdharmavarjitamityetat / ki¤ca, abhayam-bhayaæ hi nÃmÃvidyÃkÃryam, 'avidyayà bhayaæ manyate' iti hyuttkam / tatkÃryadvÃreïa kÃraïaprati«edho 'yam; abhayaæ rÆpamityÃvidyÃvarjitamityetat / tadetad vidyÃphalaæ sarvatmabhÃva÷, tadetaditacchandÃpahatapÃpmÃbhayaæ rÆpam--sarvasaæsÃradharmavarjitam, ate 'bhayaæ rÆpametat / idaæ ca pÆrvamevopanyasyamatÅtÃnantarabrahmaïasamÃptau "abhayaæ vai janaka prÃpto 'si"ityÃgamata÷ / iha tu tarkata÷ prapa¤citaæ darÓitÃgamÃrthapratyayadÃr¬hyÃya / ayamÃtmà svayaæ caitanyajyoti÷-svabhÃva÷ sarvaæ svena caitanyajyoti«ÃvabhÃsayati / sa yattatra ki¤cit paÓyati, ramate,carati,jÃnÃti cetyuttkam / sthitaæ caitannyÃyato nityaæ svarÆpaæ caitanyajyoti«ÂvamÃtmana÷ / sa yadyÃtmÃtrÃvina«Âa÷ svenaiva rÆpeïa vartate, kasmÃdayam-ahamasmÅtyÃtmÃnaæ vÃ, bahirvÃ-imÃni bhÆtÃnÅti, jÃgratsvapnayoriva na jÃnÃti? -ityatrocyate; Ó­ïvÃtrÃj¤Ãnahetum-ekatvamevÃj¤Ãnahetu÷; tat katham? ityucyate / d­«ÂÃntena hi pratyak«Åbhavati vivak«itor'tha ityÃha-tattatra yathà loke priyaye«ÂÃyà striyà sampari«vattaka÷ samyak pari«vattka÷ kÃmayantyà kÃmuka÷ san na bÃhyamÃtmana÷ ki¤cana ki¤cidapi veda-matto 'nyad vastviti, na cÃntaram-ayamahamÃsmi sukhÅ du÷khÅ veti; apari«vattkastu tathà pravibhattko jÃnÃti sarvabheva brÃhyam Ãbhyantaraæ ca; pari«vaÇgottarakÃlantvekatvÃpatterna jÃnÃti / evameva, yathà d­«ÂÃnto 'yaæ puru«a÷ k«etraj¤o bhÆtamÃtrÃsaæsargata÷ saindhavakhilyavat pravibhattka÷, jalÃdau candrÃdipratibimbavat kÃryakaraïa iha pravi«Âa÷, so 'yaæ puru«a÷, praj¤ena paramÃrthena svÃbhÃvikena svenÃtmanà pareïa jyoti«Ã, sampari«vattka÷ samyakpari«vakta ekÅbhÆto nirantara÷ sarvÃtmÃ, na bÃhyaæ ki¤cana vastvantaram, nÃpyÃntaramÃtmani-ayamahamasmi sukhÅ du÷khÅ veti veda / tatra caitanyajyoti÷ svabhÃvatve kasmÃdiha na jÃnÃtÅti yadaprÃk«Å÷, tatrÃyaæ heturmayottka ekatvam, yathà strÅpuæsayo÷ sampari«vattkayo÷ / tatrÃrthÃnnÃnÃtvaæ viÓe«avij¤Ãnaheturityuttkaæ bhavati; nÃnÃtve ca kÃraï-Ãtmano vastavantarasya pratyupasthÃpikÃvidyetyuktam / tatra cÃvidyÃyà yadà pravivikto bhavati tadà sarveïaikatvamevÃsya bhavati / tataÓca j¤Ãnaj¤eyÃdikÃrakavibhÃge 'sati kuto viÓe«avij¤ÃnaprÃdurbhÃva÷ kÃmo và sambhavati svÃbhÃvike svarÆpstha Ãtmajyoti«i / yasmÃdevaæ sarvaikatvamevÃsya rÆpamatastadvà asyÃ'tmana÷ svaya¤jyoti÷ svabhavasyaitadrÆpamÃptakÃmaæ yasmÃtmastametattasmÃdÃptÃ÷ kÃmà asminrÆpe tadidamÃptakÃmam / sya hyanyatvena pravibhakta÷ kÃmastadanÃptakÃmaæ bhavati / yathà jÃgaritÃvasthÃyÃæ devadattÃdirÆpaæ na tvidaæ tathà kutaÓcitpravibhajyate 'tastadÃptakÃmaæ bhavati / kimanyasmÃdvastvantarÃnna pravibhajyata ÃhosvidÃtmaiva tadvastvantaramata Ãha nÃnyadastyÃtmana÷ / katham / yata ÃtmakÃmamÃtmaiva kÃmà yasmin rÆpe 'nyatra pravibhaktà ivÃnyatvena kÃmyamÃnà yathà yathà jÃgratsvapnayostasyÃ'tmaivÃnyatvapratyupasthÃpakahetoravidyÃyà abhÃvÃdÃtmakÃmamata evÃkÃmametadrÆpaæ kÃmyavi«ayÃbhÃvÃcchokÃntaraæ ÓÃkacchidraæ ÓokaÓÆnyamityetacchokamadhyamiti và sarvathÃpyaÓokametadrÆpaæ Óokavarjitamityartha÷ //4,3.21// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.22 ## __________ BrhUpBh_4,3.22 prak­ta÷ svaya¤jyotirÃtmÃvidyÃkÃmakarmavinirmukta ityuktam / asaÇgatvÃdÃtmana ÃgantukatvÃcca te«Ãm / tatraivamÃÓaÇkà jÃyate caitanyasvabhÃvatve satyapyekÅbhÃvÃnna jÃnÃti strÅpuæsayoriva saæpari«vaktayorityuktam / tatra prÃsaÇgikametaduktaæ kÃmakramÃdivatsvaya¤jyoti«ÂvamapyasyÃ'tmano na svabhÃva÷ / yasmÃtsaæprasÃde nopalabhyata ityÃÓaÇkÃyÃæ prÃptÃyÃæ tannirÃkaraïÃya strÅpuæsayord­«ÂÃntopÃdÃnena vidyamÃnasyaiva svaya¤jyoti«Âvasya su«upte 'grahaïamekÅbhÃvÃddhetorna tu kÃmakarmÃdivadÃgantukam / ityetatprÃsaÇgikamabhidhÃya yatprak­taæ tadevÃnupravartayati / atra caitatprak­tamavidyÃkÃmakarmavinirmuktameva tadrÆpaæ yatsu«upta Ãtmano g­hyate pratyak«ata iti / tadetadyathÃbhÆtamevÃbhihitaæ sarvasaæbandhÃtÅtametadrÆpamiti yasmÃdatraitasminsu«uptasthÃne 'tichchandÃpahatapÃpmÃbhayametadrÆpaæ tasmÃdatra pità janaka÷ / tasya ca janayit­tvÃdyatpit­tvaæ putraæ prati tatkarmanimittaæ tena ca karmaïÃyamasaæbaddho 'sminkÃle tasmÃtpitÃputrasaæbandhanimittÃt karmaïo vinirmuktatvÃtpitÃpyapità bhavati / tathà putro 'pi pituraputrobhavatÅti sÃmarthyÃdgamyate / ubhayorhi saæbandhanimittaæ karma tamayatikrÃnto vartate / apahatapÃpmeti hyuktam / tathÃmÃtÃmÃtÃlokÃ÷ karmaïà jetavyà jitÃÓca tatkarmasaæbandhÃbhÃvÃllokà alokÃ÷ / tathà devÃ÷ karmÃÇgabhÆtÃstatkarmasaæbandhÃtyayÃddevà adevÃ÷ / tathà vedÃ÷ sÃdhyasÃdhanasaæbandhÃbhidhÃyakà mantralak«aïÃÓcÃbhidhÃkatvena karmÃÇgabhÆtà adhÅtà adhyetavyÃÓca karmanimittameva saæbadhyante puru«eïa tatkarmÃtikramaïÃdetasminkÃle vedà apyavedÃ÷ saæpadyante / na kevalaæ ÓubhakarmasaæbandhÃtÅta÷ kiæ tarhyaÓubhairapyatyantaghorai÷ karmabhirasaæbaddha evÃyaæ vartata ityatamarthÃmÃha-atra steno brÃhmaïasuvarïahartà bhrÆïaghnà saha pÃÂhÃdavagamyate / sa tena ghoroïa karmaïaitasminkÃle vinirmukto bhavati / yenÃyaæ karmaïà mahÃpÃtakÅ stena ucyate / tathà bhrÆïahÃbhrÆïahà tathà cÃï¬Ãlo na kevalaæ pratyutpannenaiva karmaïà vinirmukta÷ / kiæ tarhi sahajenÃpyatyantanik­«ÂajÃtiprÃpakeïÃpi vinirmukta evÃyam / cÃï¬Ãlo nÃma ÓÆdreïa brÃhmaïyÃmutpannaÓcaï¬Ãla eva cÃï¬Ãla÷ / sa jÃtinimittena karmaïÃsaæbaddhatvÃdacÃï¬Ãlo bhavati / paulkasa÷ pulkasa eva paulkasa÷ ÓÆdreïaiva k«atriyÃyÃmutpanna÷ / so 'pyapulkaso bhavati / tathÃ'Óramalak«aïaiÓca karmabhirasaæbagaddho bhavatÅtyucyate / Óramaïa÷ parivrìyatkarmanimitto bhavati sa tena vinirmuktatvÃdaÓramaïa÷ / tathà pÃpaso vÃnaprastho 'tÃpasa÷ sarve«Ãæ varïÃÓramÃdÅnÃmupalak«aïÃrthamubhayorgrahaïam / kiæ bahunÃnvÃgataæ nÃnvÃgatamananvÃgatamasaæbandhamityetatpuïyena ÓÃstravihitena karmaïà tathà pÃpena vihitÃkaraïaprati«iddhakriyÃlak«aïena / rÆpaparatvÃnnapuæsakaliÇgam / abhayaæ rÆpiti hyanuvartate / kiæ punarasaæbaddhatve kÃraïamiti taddheturucyate-tÅrïo 'tikrÃnto hi yasmÃdevaærÆpastadà tasminkÃle sarvächokäÓokÃ÷ kÃmÃ÷ / i«Âavi«ayaprÃrthanà hi tadvi«ayaviyoge ÓokatvamÃpadyate / i«Âaæ hi vi«ayaæmaprÃptaæ viyuktaæ coddiÓya cintayÃnastadguïÃnsaætapyate puru«o 'ta÷ Óoko rati÷ kÃma iti paryÃyÃ÷ / yasmÃtsaravakÃmÃtÅto hyatrÃyaæ bhavati / na ka¤cana kÃmaæ kÃmayate 'ticchandà iti hyuktaæ tatprakriyÃpatato 'yaæ ÓokaÓahda÷ kÃmavacana eva bhavitumarhati / kÃmaÓca karmahetu÷ / vak«yati hi-"sa yathÃkÃmo bhavati tatkrayurbhavati yatkraturbhavati tatkarma kurute"iti / ata÷ sarvakÃmÃtitÅrïatvÃdyuktamÃnanvÃgataæ puïyenetyÃdi / h­dayasya h­dayamiti puï¬arÅkÃkÃro mÃæsapiï¬astatsthamanta÷karaïaæ buddharh­dayamityucyate / tÃtsthÃnma¤cakroÓanavat / h­dayasya buddherye ÓokÃ÷ buddhisaæÓrayà hi te / 'kÃma÷ saækalpo vicikitsetyÃdi sarvaæ mana eva'tyuktatvÃt / vak«yati ca -"kÃmà ye 'sya h­di ÓritÃ÷"iti / ÃtmasaæÓrayabhrÃntyapanodÃya hÅdaæ vacanaæ-h­di Órità h­dayasya Óokà iti ca / h­dayakaraïasaæbandhÃtÅtaÓcÃyamasminkÃle 'tikrÃmati m­tyo rÆpÃïÅti hyuktam / h­dayakaraïasahandhÃtÅtatvÃttatsaæÓrayakÃmasaæbandhÃtÅto bhavatÅti yuktataraæ vacanam / ye tu vÃdino h­di ÓritÃ÷ kÃmà vÃsanÃÓca h­dayasaæbandhinamÃtmanamupas­pyopaÓli«yanti h­dayaviyoge 'pi cÃ'tmanyavati«Âhante puÂatailasya iva pu«pÃdigandha ityÃcak«ate / te«Ãæ kÃma÷ saækalpo h­daye haryova rÆpÃïi h­dayasya Óokà ityÃdÅnÃæ vacanÃnÃmÃnarthakyameva / h­dayakaraïotpÃdyatvÃditi cet / na / h­di Órità iti viÓe«aïÃt / na hi h­dayasya karaïamÃtratve h­di Órità iti vacanaæ sama¤jasaæ h­daye hyeva rÆpÃïi prati«ÂhitÃnÅti ca / ÃtmaviÓaddeÓca vivak«itatvÃddh­cchrayaïavacanaæ yathÃrthameva yuktam / dhyÃyatÅva lelÃyatÅveti ca ÓrureranyÃrthÃsaæbhavÃt / kÃmà ye 'sya h­di Órità iti viÓe«aïÃdÃtmÃÓrayà api santÅti cet / na / anÃÓritÃpek«atvÃt nÃtrÃ'ÓrayÃntaramapek«ya ye h­dÅti viÓe«aïaæ kiæ tarhi ye h­dyanÃÓritÃ÷ kÃmÃstÃnapek«ya viÓe«aïam / ye tvaprarƤà bhavi«yà bhÆtÃÓca pratipak«ato niv­ttÃste naiva h­di ÓritÃ÷ saæbhÃvyante ca te / ato yuktaæ tÃnapek«ya viÓe«aïam / ye prarƬhà vartamÃnà vi«aye te sarve pramucyanta iti / tathÃpi viÓe«aïÃnarthakyamiti cet / na / te«u yatanmÃdhikyÃddheyÃrthatvÃt / itarathÃÓrutamani«Âaæ cakalpitaæ syÃdÃtmÃÓrayatvaæ kÃmÃnÃm / na ka¤cana kÃmaæ kÃmayata iti prÃptaprati«edhÃdÃtmÃÓrayatvaæ kÃmÃnÃæ Órutameveti cet / na / sadhÅ÷ svapno bhÆtveti paranimittatvÃtkÃmÃÓrayatvaprÃpterasaÇgavacanÃcca / na hi kÃmÃÓrayatve 'saÇgavacanamupapadyate / saÇgaÓca kÃma ityavocÃma / ÃtmakÃma iti ÓruterÃtmavi«ayo 'sya kÃmo bhavatÅti cet / na vyatiriktakÃmÃbhÃvÃrthatvÃttasyÃ÷ / vaiÓe«ikÃditantranyÃyopapannamÃtmana÷ kÃmÃdyÃÓrayatvamiti cet / na h­di Órità ityÃdiviÓe«aÓrutivirodhÃnapek«yÃstà veÓe«ikÃditantropapattaya÷ / Órutivirodhe nyÃyabhÃsatvopagamÃt / svaya¤jyoti«ÂvabÃdhanÃcca / kÃmÃdÅnÃæ ca svapne kevalad­ÓimÃtravi«ayatvÃtsvaya¤jyoti«Âvaæ siddhaæ sthitaæ ca bÃdhyeta / ÃtmasamavÃyitve d­ÓyatvÃnupapatteÓcak«urgataviÓe«avat / dra«Âurhi d­ÓyamarthÃntarabhÆtamiti dra«Âu÷ svaya¤jyoti«Âvaæ siddham / tadbÃdhitaæ syÃdyadi kÃmÃdyÃÓrayatvaæ parikalpyet / sarvaÓÃstrÃrtha viprati«edhÃcca / parasyaikadeÓakalpanÃyÃæ kÃmÃdyÃÓrayatve ca sarvaÓÃstrÃrthajÃtaæ kupyeta / etacca vistareïa caturthe 'vocÃma / mahatà hi prayatnena kÃmÃdyÃÓrayatvakalapnÃjha prati«eddhavyà ÃtmÃna÷ pareïaikatvaÓÃstrÃrthasiddhaye÷ tatkalpanÃyÃæ puna÷ kriyamÃïÃyÃæ ÓÃstrÃrthaæ eva bÃdhita÷ syÃt / yatheccÃdhÅnÃmÃtmadharmatvaæ kalpayanto vaiÓe«ikà naiyÃyikÃÓcopani«acchÃstrÃrthabÃdhanÃnnÃ'daraïÅyà //4,3.22// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.23 ## __________ BrhUpBh_4,3.23 strÅpuæsayorivaikatvÃnna paÓyatÅtyuktaæ svaya¤jyotiriti ca / svaya¤jyotiriti ca / sva¤jyoti«Âvaæ nÃma caitanyÃtmasvabhÃvatà / yadi hyagnyu«ïatvÃdivaccaitanyÃtmasvabhÃva Ãtmà sa kathamekatve 'pi hi svabhÃvaæ jahyÃnna jÃnÅyÃt / atha na jahÃti kathamiha su«upte na paÓyati / viprati«iddhametaccaitanyamÃtmasvabhÃvo na jÃnÃti ceti / na viprati«iddhamubhayamapyetadupapadyata eva / katham-yadvai su«upte tanna paÓyati paÓyanvai tattatra paÓyanneva na paÓyati / yattatra su«upte na paÓyatÅti jÃnÅ«e tanna tathà g­hïÅyÃ÷ / kasmÃt / paÓyanvai bhavati tatra / nanvÃnaæ na paÓyatÅti su«upte jÃnÅme yato na cak«urvà mano và darÓane karaïaæ vyÃp­tamasti / vyÃp­te«u hi darÓanaÓravaïÃdi«u paÓyatÅti vyavahÃro bhavati Ó­ïotÅti và / na ca vyÃp­tÃni karaïÃni paÓyÃma÷ / tasmÃnna paÓyatyevÃyam / na hi / kiæ tarhi paÓyanneva bhavati / katham / na hi yasmÃddra«Âurd­«Âakarturyà d­«Âistasyà d­«Âerviparilopo vinÃÓa÷ / sa na vidyate / yathÃgnerau«ïyaæ hi sà / nanu viprati«iddhamidamabhidhÅyate dra«Âu÷ sà d­«Âirna viparilupyata ita cÃÓakyaæ vaktum / nanu na viparilupyata iti vacanÃdavinÃÓinÅ syÃt / na / vanacasya j¤ÃpakatvÃt / nahi nyÃyaprÃpto vinÃÓa÷ k­takasya vacanaÓatenÃpi vÃrayituæ Óakyate / vacanasya j¤ÃpakatvÃt / nahi nyÃyaprÃpto vinÃÓa÷ / k­takasya vacanaÓatenÃpu vÃrayituæ Óakyate / vacanasya yathÃprÃptÃrthaj¤ÃpakatvÃt / nai«a do«a÷ / ÃdityÃdiprakÃÓakatvavaddarÓanopapatte÷ / yathÃ'dityÃdayo nityaprakÃÓasvabhÃvà eva santa÷ svÃbhÃvikena nityenaiva prakÃÓena prakÃÓayanti / na hyaprakÃÓÃtmÃna÷ santa÷ prakÃÓaæ kurvanta÷ prakÃÓayantÅtyucyante / kiæ tarhi svabhÃvenaiva nityena prakÃÓena / tathÃyamapyÃtmÃvipariluptasvabhÃvayà d­«Âyà nityayà dra«Âetyucyante / gauïaæ tarhi dra«Âutvam / naivameva mukhyatvopapatte÷ yadi hyanyathÃpyÃtmano dra«Âutvaæ d­«Âaæ tadÃsya dra«Âutvasya gauïatvaæ na tvÃtmano 'nyo darÓanaprakÃro 'sti tadevameva mukhyaæ dra«Âutvamupapadyate nÃnyathà / yathÃ'dityÃdÅnÃæ prakÃÓayit­tvaæ nityenaiva svabhÃvikenÃkriyamÃïena prakÃÓakena tadeva ca prakÃÓayit­tvaæ mukhyaæ prakÃÓayit­tvÃntarÃnupapatte÷ / tasmÃnna dra«Âurd­«Âirviparilupyata ita na viprati«edhagandho 'pyasti / nanvanityakriyÃkart­vi«aya eva t­cpratyayÃntasya Óabdasya prayogo d­«Âo yathà chettà bhettà ganteti tathà dra«ÂetyatrÃpÅti cet / na / prakÃÓayiteti d­«ÂatvÃt / bhavatu prakÃÓake«vanyathÃsaæbhavÃnna tvÃtmanÅti cet / na, d­«ÂyaviparilopaÓrute÷ / paÓyÃmi na paÓyÃmÅtyanubhavadarÓanÃnneti cet / na / karaïavyÃpÃraviÓe«Ãpek«atvÃt / uddh­tacak«u«Ãæ ca svapn Ãtmad­«ÂeraviparulopadarÓanÃt / tasmÃdavipuluptasvabhÃvaivÃ'tmano d­«Âa÷ / atasyÃvipariluptayà d­«Âyà svaya¤jyoti÷svabhÃvayà paÓyanneva bhavati su«upte / kathaæ tarhi na paÓyatÅti / ucyate / na tu tadasti kiæ tat / dvitÅyaæ vi«ayabhÆtam / kiævaÓi«Âam / tato dra«ciranyadanyatvena vibhaktaæ yatpaÓyedyadupalabheta yaddhi tadviÓe«adarÓanakÃraïamanta÷karaïaæ cak«Æ rÆpaæ ca tadavidyayÃnyatvena pratyupasthÃpitamÃsÅt / tadetasminkÃla ekÅbhutam / Ãtmana÷ pareïa pari«vaÇgÃt / dra«Âurhi paricchinnasyaviÓe«adarÓanÃya karaïamanyatvena vyati«Âhate / ayaæ tu svena sarvÃtmanà saæpi«vakta÷ svena pareïa prÃj¤enÃ'tmanà priyayeva puru«a÷ / tena na p­thaktvena vyavasthitÃni karaïÃni vi«ayÃÓca / tadabhÃvÃdviÓe«adarÓanaæ nÃsti / karaïÃdik­taæ hi tannÃ'tmak­tam / Ãtmak­tamiva pratyavabhÃsate / tasmÃttak­teyaæ bhrÃntirÃtmano d­«Âi÷ parilupyataca iti //4,3.23// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.24-30 ## ## ## ## ## ## ## __________ BrhUpBh_4,3.24-30 samÃnamanyat / yadvai tanna jighrati / yadvai tanna rasayate / yadvai tanna vadati / yadvai tanna Ó­ïoti / yadvai tatra manute / yadvai tanna sp­Óati / yadvai tanna sp­Óati / yadvai tanna vijÃnÃtÅti mananavij¤Ãnayord­«ÂyÃdisahakÃritve 'pi sati cak«urÃdinirapek«e bhÆtabhavi«yadvartamÃnavi«ayavyÃpÃro vidyata iti p­thaggrahaïam / kiæ punard­«ÂyÃdÅnÃmagnerau«ïyaprakÃÓanajvalanÃdivaddharmabheda Ãhosvidabhinnasyaiva dharmasya paropÃdhinimittaæ dharmÃnyatvamiti / atra kecidvyÃcak«ate / Ãtmavastuna÷ svata evaikatvaæ nÃnÃtvaæ ca yathà gorgodravyatayaikatvaæ nÃnÃtvaæ cÃnumeyam / sarvatrÃvyabhicÃradarÓanÃdÃtmano 'pi tadvadeva d­«ÂyÃdÅnÃæ parasparaæ nÃnÃtvamÃtmanà caikatvamiti / nÃnyaparatvÃt / na hi d­«ÂyÃdidharmabhedapradarÓaparamidaæ vÃkyaæ yadvai tadityÃdi / kiæ tarhi / yadi caitanyÃtmajyoti÷ kathaæ na jÃnÃti su«upte nÆnamato na caitanyÃtmajyotirityevamÃÓaÇkÃprÃptau tannirÃkaraïayaitadÃrabdhaæ yadvai tadityÃdi / yadasya jÃgratsvapnayoÓcak«urÃdyanekopÃdhidvÃraæ caitanyÃtmajyoti÷ svÃbhÃvyamupalak«itaæ d­«ÂyÃdyabhidheyavyavahÃrÃpannaæ su«uptaæ upÃdhibhedavyÃpÃraniv­ttÃvanudbhÃsyamÃnatvÃdanupalak«yamÃïasvabhÃvamapyupÃdhibhedena bhinnamiva yathÃprÃptÃnuvÃdenaiva vidyamÃntavamucyate / tatra d­«ÂyÃdidharmabhedakalpanÃvivak«itÃrthÃnabhij¤atayà / saindhavaghanavatpraj¤ÃnaikarasaghanaÓrutivirodhÃcca / "vij¤Ãnamanandam" "satyaæ j¤Ãnam" "praj¤Ãnaæ brahma"ityÃdiÓrutibhyaÓca / Óabdaprav­teÓca / laukiko ca Óabdaprav­ttaÓcak«u«Ã rÆpaæ vijÃnÃti Órotreïa Óabdaæ vijÃnÃti rasanenÃnnasya rasaæ vijÃnÃtÅti ca sarvatraiva ca d­«ÂyÃdiÓabdÃbhidheyÃnÃæ vij¤ÃnaÓabdavÃcyatÃmeva darÓayati / Óabdaprav­ttiÓca pramÃïam / d­«ÂÃntopapatteÓca / yathà hi loke svacchasvÃbhÃvyayukta÷ sphacikastannimittameva kevalaæ haritanÅlalohitÃdyupÃdhibhedasoyÃgÃttadÃkÃratvaæ Óakyante / tathà cak«urÃdyupÃdhibhedasaæyogatpraj¤ÃnaghanasvabhÃvasyaivÃ'tmajyoti«o d­«ÂyÃdiÓaktibheda upalak«yate / praj¤Ãnaghanasya svacchasvÃbhÃvyÃtsphaÂikasvacchasvÃbhÃvyavatsvaya¤jyoti«ÂvÃcca / yathà Óaktibheda upalak«yate / yathà cÃ'dityajyotiravabhÃsyabhedai÷ saæyujyamÃnaæ haritanÅlapÅtalohitÃdibhedairavibhÃgyaæ tadÃkÃrÃbhÃvaæ bhavati / tathà ca k­tsna¤jagadavabhÃsayaccak«urÃdÅni ca tadÃkÃraæ bhavati / tathà coktamÃtmanaivÃyaæ jyoti«Ã'sta ityÃdi / na ca nivayave«vanekÃtmatà Óakyate kalpayitum / d­«ÂÃntÃbhÃvÃt / yadapyÃkÃÓasya sarvagatatvÃdidharmabheda÷ parikalpyate paramÃïvÃdÅnÃæ ca gandharasÃdyanekaguïatvaæ tadapi nirÅpyamÃïaæ paropÃdhinimittameva bhavati / ÃkÃÓasyatÃvatsarvagatvaæ nÃma na svato dharmo 'sti / sarvopÃdhisaæÓrayÃddhi sarvatra svena rÆpeïa sattvamapek«ya sarvagatvavyavahÃro na tvÃkÃÓa÷ kvacidgato vÃgato và svata÷ / gamanaæ hi nÃma deÓÃntarasthasya deÓÃntareïa saæyogakÃraïam / sà ca kriyà naivÃviÓe«e saæbhavati / eva dharmabhedà naiva santyÃkÃÓe / tathà paramÃïvÃdÃvapi / paramÃïurnÃma p­thivyà gandhaghanÃyÃ÷ paramasÆk«mo 'vayavo gandhÃtmaka eva na tasya purgandhavattva nÃma Óakyate kalpayitum / atha tasyaiva rasÃdimatvaæ syÃditi cenna / tatrÃpyabÃdisaæsasarganimittatvÃt tasmÃnna niravayavasyÃnekadharmavattve d­«ÂÃnto / sti / etena d­gÃdiÓaktibhedÃnÃæ p­thakcak«urÆpÃdibhedena pariïÃmabhedakalpanà paramÃtmani prayuktà //4,3.24-30 // _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.31 ## __________ BrhUpBh_4,3.31 jÃgratsvapnayoriva yadvijÃnÅyÃttaddvitÅyaæ pravibhaktamanyatvena nÃstÅtyuktamata÷ su«upte na vijÃnÃti viÓe«am«a nanu yadyasyÃyameva svabhÃva÷ kiænimittamasya viÓe«avij¤Ãnaæ svabhÃvaparityÃgena / atha viÓe«avij¤ÃnamevÃsya svabhÃva÷ kasmÃde«a viÓe«aæ na vijÃnÃtÅti / ucyate Ó­ïu / yatra yasmi¬hjÃgarite svapne và anyadivÃ'tmano vastvantaramivÃvidyayà pratyupasthÃpitaæ bhavati tatra tasmÃdavidyÃpratyupasthÃpitÃdanyo 'nyamivÃ'tmÃnaæ manyamÃno 'satyÃtmana÷ pravibhakte vastvantare 'sati cÃtmani tata÷ pravibhakte 'nyo 'nyatpaÓyedupalabheta / tacca darÓitaæ svapne pratyak«ato ghnantÅva jinantÅveti / tathÃnyo 'nyajjighredrasayedvadecch­ïuyÃnmanvÃti sp­ÓedvijÃnÅyÃditi //4,3.31// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.32 ## __________ BrhUpBh_4,3.32 yatra puna÷ sÃvidyà su«upte vastvantarapratyupasthÃpikà ÓÃntà tenÃnyatvenÃvidyÃpravibhaktasya vastuno 'bhÃvÃtkena kaæ paÓyejjighredvijÃnÅyÃdvà / ata÷ svenaiva hi prÃj¤ena''tmanà svaya¤jyoti÷svabhÃvena saæpari«vakta÷samasta÷ saæprasanna ÃptakÃma ÃtmakÃma÷ salilavastvacchÅbhÆta÷ salila iva eko dvitÅyasyÃbhÃvÃt / avidyÃyà hi dvitÅyasyÃbhÃvÃt / etadam­tamabhayame«a bhmaloko brahmaiva loko brahmaloka÷ para evÃyamasminkÃle vyÃv­ttakÃryakaraïopÃdhibheda÷ svÃtmajyoti«i ÓÃntasarvasaæbandho vartate / he samrìiti haivaæ hainaæ janakamanuÓaÓÃsÃnu«ÂavÃnyÃj¤avalkya iti Órutivacanametat / kathaæ vÃnuÓaÓÃsa / e«Ãsya vij¤Ãnamayasya paramà gati÷ / yÃstvanyà dehagrahalak«aïà brahmÃdistambaparyantà avidyÃkalpitÃstà gatayo 'to 'paramà avidyÃvi«ayatvÃt / iyaæ tu devatvÃdigatÅnÃæ karmavidyÃsÃdhyÃnÃæ paramottamà ya÷ samastÃtmabhÃvo yatra nÃnyatpaÓyati nÃnyacch­ïoti nÃnyadvijÃnÃtÅtye«aiva ca paramà saæpatsarvÃsÃæ saæpadÃæ vibhÆtÅnÃmiyaæ paramà svÃbhÃvikatvÃdasyÃ÷ k­takà hyanyÃ÷ saæpada÷ / tathai«o 'sya paramo loka÷ / ye 'nye karmaphalÃÓrayà lokÃste 'smÃdaparamÃ÷ / ayaæ tu na kenacana karmaïà mÅyate svÃbhÃvikatvÃde«o.sya paramo loka÷ / tathai«o 'syaparama Ãnanda÷ / yÃnyanyÃni vi«ayendriyasaæbandhajanitÃnyÃnandajÃtÃni tÃnyapek«yai«o 'sya parama Ãnando nityatvÃt / "yo vai bhÆmà tatsukham" iti ÓrutyantarÃt / yatrÃnyatpaÓyanyadvijÃnÃti tÃnyapek«yai«o 'sya parama ÃnandonityatvÃt / "yo vai bhÆmà tatsukham"iti ÓrutyantarÃt / yatrÃnyatpaÓyadvijÃnÃti tadalpaæ martyamamukhyaæ k«ukhamidaæ tu tadviparÅtam / eta e«o 'sya parama Ãnanda÷ / etasyaivai''nandasya mÃtrÃæ kalÃmavidyÃpratyupasthÃpitÃæ vi«ayendriyasaæbandhakÃlavibhÃvyÃmanyÃni bhÆtÃnyupajÅvanti / kÃni tÃni tata evÃ'nandÃdavidyathÃpravibhajyamÃnasvarÆpÃïyanyatvena tÃni brahmaïa÷ parikalpyamÃnÃnyanyÃni santyupajÅvanti bhÆtÃni vi«ayendriyasaæparkadvÃreïa vibhÃvyamÃnÃm //4,3.32// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.33 ## __________ BrhUpBh_4,3.33 yasya paramÃndasya mÃtrà avayavà brahmÃdibhirmanu«yaparyantairbhÆtairupajÅvyante tadÃnandamÃtrÃdvÃreïa mÃtriïaæ paramÃnandamadhijigamiyi«annÃha saindhavalavaïaÓakalairiva lavaïaÓailam / sa ya÷ kasminmanu«yÃïÃæ madhye rÃddha÷ saæsiddho 'vikala÷ samagrÃvayava ityartha÷ / sam­ddha upabhogopakaraïasaæpanno bhavati / ki¤cÃnye«Ãæ samÃnajÃtÅyÃnÃmadhipati÷ svatantra patirna mÃï¬alika÷ sarvai÷ samastairmÃnu«yakairiti divyabhogopakaraïaniv­tyarthaæ manu«yÃïÃmeva yÃni bhogopakaraïÃni tai÷ saæpannÃnÃmapyati«ayena saæpanna÷ saæpannatama÷ sa manu«yÃïÃæ parama Ãnanda÷ / tatrÃ'nandÃnditorabhedanirdeÓÃnnÃrthÃntarabhÆtatvamityetat / paramÃnandarasyaiveyaæ vi«ayÃvi«ayyÃkareïa mÃtrà pras­teti hayuktaæ yatra và anyadiva syÃdityÃdivÃkyena / tasmÃdyukto 'yaæ parama Ãnanda ityabhedanirdeÓa÷ / yudhi«ÂhirÃditulyo rÃjÃtrodÃharaïam / d­«Âaæ manu«yÃnandaramÃdiæ k­tvà ÓataguïottarakrameïonnÅya paramÃnandaæ yatra bhedo nivartate tamadhigamayati / atrÃyamÃnanda÷ Óataguïottarottarakrameïa vardhamÃno yatra v­ddhikëÂÃmanubhavati / yatra gaïitabhedo nivartate 'nyadarÓanaÓravaïamananÃbhÃvÃttaæ paramÃnandaæ vivak«annÃha / atha ye manu«yÃïÃmevaæprakÃrÃ÷ ÓatamÃnandabhedÃ÷ sa eka÷ pitÌïÃm / te«Ãæ viÓe«aïaæ jitalokÃnÃmiti / ÓrÃddhÃdikarmabhi÷pitÌæsto«ayitvà tena karmaïà jito loko ye«Ãæ te jitalokÃ÷ pitaraste«Ãæ pit­ïÃæ jitalokÃnÃæ manu«yÃnandaÓataguïÅk­taparimÃïa eka Ãnando bhavati / so 'pi ÓataguïÅk­to gandharvaloka eka Ãnando bhavati / sa ca ÓataguïÅk­ta÷ karmadevÃnÃmeka Ãnanda÷ / agnihotrÃdiÓrautakarmaïà ye devatvaæ prÃpnuvanti te karmadevai÷ / tathaivai''jÃnadevÃnÃmeka Ãnanda÷ / ÃjÃnata evotpattita eva ye devÃsta ÃjÃnadevÃ÷ / yaÓca Órotriyo 'dhÅtavedo 'va¬ajino v­jinaæ pÃpaæ tadrahito yathoktakÃrityartha÷ / akÃmahato vÅtat­«ïa ÃjÃnadevo 'bhyor'vÃgyÃvanto vi«ayÃste«u / tasya caivaæbhÆtasyÃ'jÃnadevai÷ samÃna Ãnanda ityetadanvÃk­«yate ca ÓabdÃttacchataguïÅk­taparimÃïa÷ prajÃpatiloka eka Ãnando virÃÂÓarÅre / tathà tadvij¤ÃnaväÓrotriyo 'dhÅtavedaÓcÃv­jina ityÃdi pÆrvavat / tacchataguïÅk­taparimÃïa eka Ãnando brahmaloke hiraïyagarbhÃtmani / yaÓcetyÃdi pÆrvavadeva / ata÷ paraæ gaïitaniv­tta÷ / e«a parama Ãnanda prayukta÷ / yasya ca paramÃnandajasya brahmalokÃdyÃnandà mÃtrà udadheriva vipru«a÷ / evaæ Óataguïottarottarav­ddhyupetà Ãnandà yatraikatà yÃnti yaÓca Órotriyapratyak«o 'thai«a eva saæprasÃdalak«aïa÷ parama Ãnandastatra hi nÃnyatpaÓyati nÃnyacch­ïoti / atho bhÆmà bhÆmatvÃdam­ta÷ / itare tadviparÅtÃ÷ / atra ca ÓrotrayitvÃdv­jinatve tulye / akÃmahatatvak­to viÓe«a ÃnandaÓataguïav­ddhihetu÷ / atraitÃni sÃdhanÃni ÓrotriyatvÃv­jinatvÃkÃmahatatvÃni tasya tasyÃ'nandasya prÃptÃvarthÃdibhihitÃnu yathà karmÃïgnihotrÃdÅni devÃnÃæ devatvaprÃptau / tatra ca ÓrotriyatvÃv­jinatvalak«aïe karmaïÅ adharabhÆmi«vapi samÃne iti nottarÃnandaprÃptisÃdhane abhyupeyete / akÃmahatatvaæ tu vairÃgyatÃratamyopapatteruttarottarabhÆmyÃnandaprÃptisÃdhanamityavagamyate / sa e«a parama Ãnando vit­«ïaÓrotriyapratyak«o 'dhigata÷ / tathà ca vedavyÃsa÷-"yacca kÃmasukhaæ loke yacca divyaæ mahatsukham / t­«ïÃk«ayasukhasyaite nÃrhata÷ «o¬aÓÅæ kalÃm" // iti / e«a brahmaloko he samrìiti hovÃca yÃj¤avalkya÷ so 'hamevanuÓi«Âo bhagavate tubhyaæ sahasraæ dadÃmi gavÃm / ata Ædhvaæ vimok«Ãyaiva brÆhÅti vyÃkhyÃtametat / atra ha vimok«ÃyetyasminvÃkye yÃj¤avalkyo bibhayäcakÃra bhÅtavÃn / yÃj¤avalkyasya bhayakÃraïamÃha Óruti÷ / na yÃj¤avalkyo vakt­tvasÃmarthyÃbhÃvÃdbhÅtavÃnaj¤ÃnÃdvà kiæ tarhi medhÃvÅ rÃjà sarvebhyo mà mÃmantebhya÷ praÓnanirïayavasÃnebhya udarautsÅdÃv­ïodavarodhaæ k­tavÃnityartha÷ / yadyÃnmayà nirïÅtaæ praÓnarÆpaæ vimok«Ãrthaæ tattadekadeÓatvenaiva kÃmapraÓnasya g­hÅtvà puna÷ punarmÃæ paryanuyuÇktta eva medhÃvitvÃdityetadbhayakÃraïaæ sarvaæ madÅyaæ vij¤Ãnaæ kÃmapraÓnavyÃjenopÃditsatÅti //4,3.33// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.34 ## __________ BrhUpBh_4,3.34 atra vij¤Ãnamaya÷ svaya¤jyotirÃtmà svapne pradarÓita÷ / svapnÃntabudvÃntasaæcÃreïa kÃryakaraïavyatirittkatà / kÃmakarmapravivekaÓcÃsaÇgatayà mahÃmatsyad­«ÂÃntena pradarÓita÷ / punaÓcÃvidyÃkÃryaæ svapna eva dhnantovetyÃdinà pradarÓitam / arthÃdavidyÃyÃ÷ satattvaænirdhÅritamatadvarmÃdhyÃropaïarÆpatvamanÃtmadharmatvaæ ca / tathà vidyÃyÃÓca kÃryaæ pradarÓitaæ sarvatmabhÃva÷ svapna eva pratyak«ata÷ sarvo 'smÅti manyate so 'sya paramo loka iti / tatra ca sarvÃtmabhÃva÷ svabhÃvo 'syaivamavidyÃkÃmakarmÃdisarvasaæsÃradharmasaæbandhÃtÅtaæ rÆpamasya sÃk«Ãtsu«upte g­hyata ityenadvij¤Ãpitaæ svaya¤jyotirÃtmai«a parama Ãnanda÷ / e«a vidyÃyà vi«aya÷ / sa e«a parama÷ saæprasÃda÷ sukhasya ca parà këÂhetyetadevamantena granthena vyÃkhyÃtam / taccaitsarvaæ vimok«apadÃrthasarvaæ vimok«apadÃrthasya d­«ÂÃntabhÆtaæ bandhanasya ca / te caite mok«abandhane sahetuke saprapa¤ce nirdi«Âe vidyÃvidyÃkÃrye tatsarvaæ d­«ÂÃntabhÆtameveti taddÃr«ÂÃntikasthÃnÅye mok«ahandhane sahetuke kÃmapraÓnÃrthabhÆte tvayà vattkavye iti puna÷ parthanuyuÇttke janako 'ta Ærdhvaæ vimok«Ãyaiva brÆhÅti / tatra mahÃmatsyavatsvabuddhÃntÃvasaÇga÷ saæcaratyeka Ãtmà svaya¤jyotirityuktam / yathà cÃsau kÃryakaraïÃnu m­tyurÆpÃïi parityajannupÃdadÃnaÓca mahÃmatsyavatsvapnabuddhÃntÃvanusaæcarati tathà jÃyamÃno mriyamÃïaÓca taireva m­tyurÆpai÷ saæyujyate viyujyate ca / ubhau lokÃnusaæcaratÅti saæcaraïaæ svapnabuddhantÃnusaæcÃrasya dÃr«ÂÃntikatvena sÆcitam / tadiha vistareïa sanimittaæ saæcaraïaæ varïayitavyamiti tadartho 'yamÃrambha÷ tatra ca buddhÃntÃtsvapnÃntamayamÃtmÃnupraveÓita÷ / tasmÃtsaæprÃsÃdasthÃnaæ mok«ad­«ÂanÃntabhÆtam / tata÷ pracyÃvya buddhÃnte saæsÃravyavahÃra÷ pradariÓyitavya iti tenÃsya saæbandha÷ / sa vai buddhÃntÃtspnÃntakrameïa saæprasanna e«a etasminsaæprasÃde sthitvà tata÷ punarÅ«atpracyuta÷ svapnÃnte ratvà caritvetyÃdi pÆrvavadbundÃyaivÃ'dravati //4,3.34// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.35 ## __________ BrhUpBh_4,3.35 ita ÃrabhyÃsya saæsÃro varïyate / yathÃyamÃtmà svapnÃntÃdbuddhÃntamÃgata evamayamasmÃddehaddehÃntaraæ pratipatsyata ityÃhÃtra d­«ÂÃntam / tattatra yathà loke 'na÷ ÓakaÂaæ susamÃhitaæ su«Âhu bh­Óaæ và samÃhitaæ bhÃï¬opaskaraïenolÆkhalamusalaÓÆrpapiÂharÃdinÃnnÃdyena ca saæpannaæ saæbhÃreïÃ'kranÃntamityartha÷ / tathà bhÃrÃkrÃntaæ sadutsarjacchabdaæ kurvadyathà yayÃdgacchecchÃkaÂikenÃdhi«Âhitaæ sat / evameva yathokto d­«ÂÃnto 'yaæ ÓarÅra÷ ÓÃrÅre bhava÷ / ko 'sau / Ãtmà liÇgopÃdhi÷ / ya÷ svapnabuddhÃntÃvivi janmamaraïÃbhyÃæ pÃpmasaæsargaviyogalak«aïÃbhyÃmihalokaparalokÃvanusaæcarati / yasyotkramaïamanu prÃïÃdyutkramaïaæ sa prÃj¤ena pareïÃ'tmanà svaya¤jyoti÷svabhÃvenÃnvÃrÆÂho 'dhi«Âhito 'vabhÃsyamÃna÷ / tathà coktamÃttamanaivÃyaæ jyoti«Ã'ste palyayata iti / utsarjanyÃti / tatra caitanyÃtmajyoti«Ã bhÃsye liÇge prÃïapradhÃne gacchati tadupÃdhirapyÃtmà gacchatÅva / tathà Órutyantaram-"kasminnvaham"ityÃdi"dhyÃyatÅva"iti ca / ata evoktaæ prÃj¤enÃ'tmanÃnvÃrÆÂha iti / anyathà prÃj¤enaikÅbhÆta÷ ÓakaÂavatkathamutsarjanyÃti / tena liÇgopÃdhirÃtmotsarjanmarmasu nik­tyamÃne«u du÷khavedanayÃr''ta÷ Óabdaæ kurvanyÃti gacchati tatkasminkÃla iti / ucyate-yatraitadbhavati / etaditi kriyÃviÓe«aïam / ÆrdhvocchvÃsÅ yatrordhvocchÃsitatvamasya bhavatÅtyartha÷ / d­ÓyamÃnasyÃpyanuvadanaæ vairÃgyagaheto÷ Åd­Óa÷ ka«Âa÷ khalvayaæ saæsÃra÷ yenotkrÃntikÃle marmasÆtk­tyamÃne«u sm­tilopo du÷khavedanÃrtasya puru«ÃrthasÃdhanapratipattau cÃsÃmarthyaæ paravaÓÅk­tacittasya / tasmÃdyÃvadiyamavasthà nÃ'gami«yati tÃvadeva puru«ÃrthasÃdhanakarvyatÃyÃmapramatto bhavedityÃha kÃruïyÃcchruti÷ //4,3.35// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.36 ## __________ BrhUpBh_4,3.36 tadasyordhvocchvÃsitvaæ kasminkÃle kiænimittaæ kathaæ kimarthaæ và syÃdityetaducyate-so 'yaæ prÃk­ta÷ Óira÷ pÃïyÃdimÃnpiï¬o yatra yasminkÃle 'yamaïimÃnamaïorbhÃvamaïutvaæ kÃrÓyamityartha÷ / nyeti nigacchati / kiænimittaæ jarayà và svayameva kÃlapakvaphalavajjÅrïa÷ kÃrÓyaæ gacchati / upatapatÅtyupatapa¤jvarÃdirogastenopatapatà và / upatapyamÃno hirogeïa vi«amÃgnitayÃnnaæ bhuktaæ na jarayati tato 'nnarasenÃnupacÅyamÃna÷ piï¬a÷ kÃrÓyamÃpapadyate taducyata upatapatà veti / aïimÃnaæ nigacchati / yadÃtyantakÃrÓyaæ pratipanno jarÃdinimittaistadordhvocchavÃsÅ bhavati / yadordhvocchvÃsÅ tadà bh­ÓÃhitasaæbhÃraÓakaÂavadutsarjanyÃti / jaribhÃbhavo rogÃdipŬanaæ kÃrÓyÃpattiÓca ÓarÅravato 'vaÓyaæbhÃvina ete 'narthà iti vairÃgyÃyedamucyate / yadÃsÃvutsarjanyÃti tadà kathaæ ÓarÅraæ vimu¤catÅti d­«ÂÃnta ucyate-tattatra yatÃmraæ và phalamudumbaraæ và pippalaæ vÃphalam / vi«amÃnekad­«ÂÃntopÃdÃnaæ maraïasyÃniyatanimittatvakhyÃpanÃrtham / aniyatÃni hi maraïasya nimittÃnyasaækhyÃtÃni ca / etadapi vairÃgyÃrthameva / yasmÃdayamanekamaraïanimittavÃæstasmÃtsarvadà m­tyorÃsye vartata iti / bandhanÃdbadhyate yena v­ntena saha sa bandhanakÃraïo raso yasminvà badhyata iti v­ntamevocyate bandhana tasmÃdrasÃdv­ntÃdvà bandhanÃtpramucyate vÃtÃdyanekanimitamevamevÃyaæ puru«o liÇgÃtmà liÇgopÃdhirebhyo 'ÇgebhyaÓcak«urÃdidehÃvayavebhya÷ saæpramucya samyaÇnirlepena pramucya / na su«uptagamanakÃla iva prÃïena rak«an / kiæ tarhi saha vÃyunopasaæh­tya / puna÷ pratinyÃyaæ puna÷ÓabandÃtpÆrvamapyayaæ dedÃddehÃntaramasak­dgatavÃnyathà svapnabuddhÃntau puna÷ purgacchati tathà puna÷ pratinyÃyaæ pratigamanaæ yathÃgatamityartha÷ / pratiyoni yoniæ yoni prati karmaÓrutÃdivaÓÃdÃdravati / kimartham / prÃïÃyaiva prÃïavyÆhÃyaivetyartha÷ / saprÃïa eva hi gacchati tata÷ prÃïayaiveti viÓe«aïamanarthakam / prÃïavyÆhÃya hi gamanaæ dehÃddehÃntaraæ prati / tena hyasya karmaphalopabhogÃrthasiddhirna prÃïasattÃmÃtreïa / tasmÃttÃdarthÃyarthaæ yuktaæ viÓe«aïaæ prÃïavyÆhÃyeti //4,3.36// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.37 ## __________ BrhUpBh_4,3.37 tatrÃsyedaæ ÓarÅraæ parityajya gacchato nÃnyasya dehÃntarasyopÃdÃne sÃmarthyamasti / dehendriyaviyogÃt / na cÃnye 'sya bh­tyasthÃnÅyà g­hamiva rÃj¤e ÓarÅrÃntaraæ k­tvà pratÅk«amÃïà vidyante / athaivaæ sati kathamasya ÓarÅrÃntaropÃdÃnamiti / ucyate-sarvaæ hyasya jagatsvakarmaphalopabhogasÃdhanatvÃyopÃttaæ svakarmaphalopabhogÃya cÃyaæ prav­tto dehÃddehÃntaraæ pratipitsustasmÃtsarvameva jagatsvakarmaïà prayuktaæ tatkarmaphalopabhogÃyogyaæ sÃdhanaæ k­tvà pratÅk«ata eva / "k­taæ lokaæ puru«o 'bhijÃyate"iti Órute÷ / yathà svapnÃjjÃgaritaæ pratipitso÷ / tatkathamiti lokaprasiddho d­«ÂÃnta ucyate-tattatra yathà rÃjÃnaæ rÃjyÃbhi«iktamÃyÃntaæ svarëÂra ugrà jÃtiviÓe«Ã÷ krÆrakarmaïo và pratyenasa÷ prati pratenasi pÃpakarmaïi niyuktÃ÷ pratyenasastaskarÃdidaï¬anÃdau niyuktÃ÷ sÆtÃÓca grÃmaïyo grÃmanetÃraste pÆrvameva rÃj¤a Ãgamanaæ buddhvÃnnairbhojyabhak«yÃdiprakÃrai÷ pÃnairmadirÃdibhirÃvasathaiÓca prÃsÃdÃdibhi÷ pratikalpante ni«pannaireva pritÅk«ante 'yaæ rÃjÃ'yÃtyayamÃgacchatÅtyevaæ vadanta÷ / yathÃyaæ d­«ÂÃnta evaæ haivaævidaæ karmaphalasya veditÃraæ saæsÃriïamityartha÷ / karmaphalaæ hi prastutaæ tadevaæÓabdena parÃm­Óyate / sarvÃïi bhÆtÃni ÓarÅrakartÌïi karaïÃnugrahÅtÌïi cÃ'dityÃdÅni tatkarmaprayuktÃni k­taireva karmaphalobabhogasÃdhanai÷ pratÅk«ante / idaæ brahma bhokt­kart­ cÃsmÃkamÃyÃti tathedamÃgacchatÅtyevameva ca k­tvà pratÅk«anta ityartha÷ //4,3.37// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,3.38 ## __________ BrhUpBh_4,3.38 tameva jigami«uæ ke saha gacchante / ye và gacchanti te kiæ tatkriyÃpraïunnà ÃhosvittatkarmavaÓÃtsvayameva gacchanti paralokaÓarÅrakartÌïi ca bhÆtÃnÅti / atrocyate d­«ÂÃnta÷ - tatadyathà rÃjÃnaæ prayiyÃsantaæ prakar«eïa yÃtumicchantamugrÃ÷ pratyenasa÷ sÆtagrÃmaïyastaæ yathÃbhisamÃyantyÃbhumikhyena samÃyantyekÅbhÃvena tamabhimukhà ÃyantyanÃj¤aptà eva rÃj¤Ã kevalaæ tajjigami«Ãbhij¤Ã÷, evamevemamÃtmÃnaæ bhoktÃramantakÃle maraïakÃle sarve prÃïà vÃgÃdayo 'bhisamÃyanti / yatrÃtadÆrdhvocchvÃsÅ bhavatÅti vyÃkhyÃtam //4,3.38// iti b­hadÃraïyakopani«adbhëye caturthÃdhyÃyasya t­tÅyaæ brÃhmaïam // _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.1 ## __________ BrhUpBh_4,4.1 sa yatrÃyamamÃtmà / saæsÃropavarïanaæ prastutam / tatrÃyaæ puru«a ebhyo 'Çgebhya÷ saæpramucyetyuktam / tatsaæpramok«aïaæ kasminkÃle kathe veti savistaraæ saæsaraïaæ varïayitavyamityÃpabhyate-so 'yamÃtmà prastuto yatra yasminkÃle 'balyamabalabhÃvaæ ni etya gatvà / yaddehasya daurbalyaæ tadÃtmana eva daurbalyamityuparyate 'balyaæ nyetyeti / na hyasau svato 'mÆrtatvÃdabalabhÃvaæ gacchati / tathà saæmohamiva saæmÆÂhatà saæmoho vivekÃbhÃva÷ saæmƬhatÃmiva nyeti nigacchati / na cÃsya svata÷ saæmoho 'saæmoho vÃsti / nityacaitanyajyoti÷svabhÃvatvÃt / tenevaÓabda÷ saæmohamiva nyetÅti / utkrÃntikÃlaæ hi karaïopasaæhÃranimitto vyÃkulÅbhÃva Ãtmana iva lak«yate laikikai÷ / tathà ca vaktÃro bhavanti saæmƬha÷ saæmƬho 'yamiti / atha vobhayatrevaÓabdaprayogo yojya÷ / abalyamiva nyet saæmohamiva nyetÅti / ubhayas paropÃdhinimittatvÃviÓe«Ãt / samÃnakart­kanirdeÓÃcca / athÃsminkÃla ete prÃïà vÃgÃdaya enamÃtmanamabhisamÃyanti tadÃsya ÓÃrÅrasyÃ'tmano 'Çgebhya÷ saæpramo7ïam / kathaæ puna÷ saæpramok«aïaæ kena và prakÃreïÃ'tmÃnamabhisamÃyantÅti / ucyate-sa ÃtmaitÃstejomÃtrÃstejaso mÃtrÃstejomÃtrÃstejovayavà rÆpÃdiprakÃÓakatvÃccak«urÃdÅni karaïÃnÅtyartha÷ / tà etÃ÷ samabhyÃdadÃna÷ samyaÇnirlepenÃbhyÃdadÃna Ãbhimukhyenà / ¤a'dadÃna÷ saæharamÃïastatsvapnÃpek«ayà viÓe«aïaæ samiti / na tu svapne nirlepena samyÃgÃdÃnam / asti tvÃdÃnamÃtram / 'g­hÅtà vÃgg­hÅtaæ cak«u÷' 'asya lokasya sarvÃvato mÃtrÃmapÃdÃya' 'ÓukramÃdÃye'tyÃdivÃkyebhya÷ / h­dayameva puï¬arÅkÃkÃramanvakrÃmatyanvÃgacchati / h­daye 'bhivyaktavij¤Ãno bhavatÅtyartha÷ / buddhyÃdivik«epopasaæhÃpe sati / na hi tasya svataÓcalanaæ vik«epopasaæhÃrÃdivikriyà và / dhyÃyatÅva lelÃyatÅvetyuktvÃt / buddhyÃdyupÃdhidvÃraiva hi sarvavikriyÃ'dhyÃropyatetasmin / kadà punastasya tejomÃtrÃbhyÃdÃmiti / uc.te-sa yatrai«a cak«u«i bhavaÓcÃk«u«a- puru«a jÃdityÃæÓo bhoktu÷ karmaïà prayukto yÃdavaddehadhÃraïaæ tÃvaccak«u«o 'nugrahaæ kurvanvartate / maraïakÃle tvasya cak«uranugrahaæ parityajati svamÃdityÃtmÃnaæ pratipadyate / tadetaduktaæ"yatrÃsya puru«asya m­tasyÃgniæ vÃgapyeti vÃtaæ prÃïaÓcak«urÃdityÃmi"tyÃdi / punardehagrahaïakÃle saæÓrayi«yanti / tathà svapsyata÷ prabudhyataÓca / tadetadÃhi-cÃk«u«a÷ puru«o yatra yasminkÃle parÃÇparyÃvartate parisamantÃtparÃÇvyÃvartata iti / athÃtrÃsminkÃle 'rÆpaj¤o bhavati mumÆr«Æ rÆpaæ na jÃnÃti tadÃyamÃtmà cak«urÃditejomÃtrÃ÷ samabhyÃdadÃno bhavati svapnkÃla iva //4,4.1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.2 ## __________ BrhUpBh_4,4.2 ekÅbhavati karaïajÃtaæ svena liÇgÃtmanà / tadaivana pÃrÓvasthà Ãhurna paÓyatÅti / tathà ghrÃïadevatÃniv­ttau ghrÃïamekÅbhavati liÇgÃtmanà tadà na jighratÅtyÃhu÷ / samÃnamanyat / jihvÃyÃæ somo varuïo và devatà tanniv­tyapek«ayà na rasayata ityÃhu÷ / tathà na vadati na Ó­ïoti na manute na sp­Óati na vijÃnÃtÅtyÃhu÷ / tadopalak«yate devatÃniv­tti÷ karaïÃnÃæ ca h­daya ekÅbhÃva÷ / tatra h­daya upasaæh­te«u karaïe«u yo 'ntarvÃyapÃra÷ sa kathyate-tasya haitasya prak­tasya h­dayasya h­dayacchidrasyetyetat / agraæ nìÅmukhaæ nirgamadvÃraæ pradyotate svapnakÃla iva svena bhÃsÃtejomÃtrÃdÃnak­tena svonÃva jyoti«Ã'tmanaiva ca / tenÃ'tmajyoti«Ã pradyotena h­dayÃgreïai«a Ãtmà vij¤Ãnamayo liÇgopÃdhirnigracchati ni«kramÃti / tathÃ'tharvaïe"kasminnvahamutkrÃnta utkrÃnto bhavi«yÃmi kasminvà prati«Âhate prati«ÂhÃsyÃmÅti sa prÃïamas­jata"iti / tatra cÃ'tmacaitanyajyoti÷ sarvadÃbhivyaktataram / tadupÃdhidvÃrà hyÃtmani janmamaraïagamanÃgamanÃdisarvavikriyÃlak«aïa÷ saævyavahÃra÷ / tadÃtmakaæ hi dvÃdaÓavidhaæ karaïaæ buddhyÃdi tatsÆtraæ tajjÅvanaæ so 'ntarÃtmà jagatastasthu«aÓca / tena pradyotena h­dayÃgraprakÃÓena ni«kramamÃïa÷ kena mÃrgeïa ni«krÃmatÅti / ucyate-cak«u«Âo và / ÃdityalokaprÃptinimittaæ j¤Ãnaæ karma và yadi syÃt / mÆrdhno và brahmalokaprÃptinimittaæ cet / anyebhyo và ÓarÅradeÓebhya÷ ÓarÅrÃvayavebhyo yathÃkarma yathÃÓrutam / taæ vij¤ÃnÃtmÃnamutkrÃmantaæ paralokasya prasthitaæ paralokÃyodbhÆtÃkÆtamityartha- / prÃïa÷ sarvÃdhikÃristhÃnÅyo rÃj¤a ivÃnÆtkrÃmati / taæ ca prÃïamanÆtkrÃmantaæ vÃgÃdaya÷ sarve prÃïÃæ anÆtkrÃmanti / yathÃpradhÃnÃnvÃcikhyÃseyaæ na tu krameïa sÃrthavadgmanamiha vivak«itam / tadai«a Ãtmà savij¤Ãno bhavati svapn iva viÓe«avij¤ÃnavÃnbhavati karmavaÓÃnn svatantra÷ svÃtantryeïa hi savij¤Ãnatve sarva÷ k­tak­tya÷ syÃt / naiva tu tallabhyate / ata evÃ'ha vyÃsa÷"sadà tadbhÃvabhÃvita÷"iti / karmaïà tÆdbhÃvyamÃnenÃnta÷karaïav­ttiviÓe«ÃÓritavÃsanÃtmakaviÓe«avij¤Ãnena sarvo loka etasminkÃle savij¤Ãno bhavati / savij¤Ãnameva ca gantavyamanvavakrÃmatyagacchati viÓe«avij¤ÃnodbhÃsitamevetyartha÷ / tasmÃttatkÃle svÃtantryÃrthaæ yogadharmÃnusevanaæ parisaækhyÃnÃbhyÃsaÓca viÓi«ÂapuïyopayaÓca ÓraddhadhÃnai÷ paralokÃrthibhirapramattai÷ kartavya iti / sarvaÓÃstrÃïÃæ yatnato vidheyor'tho duÓcaritÃccoparamaïam / na hi tatkÃle Óakyate ki¤citsampÃdayitum / karmaïà nÅyamÃnasya svÃtantryÃbhÃvÃt / 'puïyo vai puïyena karmaïà bhavati pÃpa÷ pÃpena'tyuktam / etasya hyanarthasyopaÓamopÃyavidhÃnÃyà sarvaÓÃkhopani«ada÷ prav­ttÃ÷ / na hi tadvihitopÃyÃnusevanaæ muktvÃ'tyantiko 'syÃnarthasyopaÓamopÃyo 'sti / tasmÃdatraivopani«advihitopÃye yatnaparairbhavitavyamitye«a prakaraïÃrtha÷ / ÓakaÂavastaæbh­saæbhÃraæ utsarjanyÃtÅtyuktaæ, kiæ punastasya paralokÃya prav­ttasya pathdanaæ ÓÃkaÂikasaæbhÃrasthÃnÅyaæ gatvà và paralokaæ yadbhuÇkte ÓarÅrÃdyÃrambhakaæ ca yattatkimiti / ucyate-taæ paralokÃya gacchantamÃtmÃnaæ vidyÃkarmaïÅ vidyà ca karma ca vidyÃkarmaïÅ vidyà sravaprakÃrà vihità prati«iddhà cÃvihitÃprati«iddhà ca / tathà karma vihitaæ prati«iddhaæ cÃvihitaprati«iddhaæ ca samanvÃrabhete samyaganvÃrabhete anvÃlabhete anugacchata÷ pÆrvapraj¤Ã ca pÆrvÃnubhÆtavi«ayà praj¤ÃpÆrvapraj¤ÃtÅtakarmaphalÃnubhavavÃsanetyartha÷ / sà ca vÃsanÃpÆrvakarmarambhe karmavipÃke cÃÇgaæ bhavati / tenÃsÃvapyanvÃpabhate / na hi tayà vÃsanayà vinà karma kartuæ phalaæ copabhoktuæ Óakyate / na hyanabhyaste vi«aye kauÓalamindrayÃïÃæ bhavati / pÆrvÃnubhavavÃsanÃprav­ttÃnÃæ tvindriyÃïÃmihÃbhyÃsamanantareïa kauÓalamupapadyate / d­Óyate ca ke«Ã¤citkÃsucitkriyÃsu citrakarmÃdilak«aïÃsu vinaivehÃbhyÃsena janmata eva kauÓalaæ kÃsucidatyantasaukaryayuktÃsvapyakauÓalaæ ko«Ã¤cit / tathà pÆrvapraj¤ayà vinà karmaïi và phalopabhoge và na kasyacitprav­ttirupapadyate / tasmÃdetattrayaæ ÓÃkaÂikasambhÃrasthÃnÅyaæ paralokapathyadana vidyÃkarmapÆrvapraj¤Ãkhyam / yasmÃdvidyÃkramaïÅ pÆrvapj¤Ã ca dehÃntarapratipatyupabhogasÃdhanaæ tasmadvidyÃkarmÃdi Óubhameva samÃtaredyathe«Âadehasambhogopabhogau syÃtÃmiti prakaraïÃrtha÷ //4,4.2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.3 ## __________ BrhUpBh_4,4.3 evaæ vidyÃdisambÃrasamph­to dehÃntaraæ pratipadyamÃno muktvà pÆrvaæ dehaæ pak«Åva v­k«Ãntaraæ dehÃntaraæ pratipadyate / athavÃ'tivÃhikena ÓarÅrÃntareïa karmaphalajanmadeÓaæ nÅyate / ki¤cÃtrasthasyaiva sarvagatÃnÃæ karaïÃnÃæ v­ttilÃbho bhavatyÃhosviccharÅra÷sya saækucitÃni karaïÃni m­tasya bhinnaghaÂapradÅpaprakÃÓavatsarvato vyapya punardehÃntarÃrambhe saÇkocamupagacchanti / ki¤ca manomÃtraæ vaiÓe«ikasamaya iva dehÃntarÃrambhadeÓaæ prati gacchati kiævà kalpanÃnÃntarameva vedÃntasamaya iti / ucyate-"ta ete sarva eva samÃ÷ sarve 'nantÃ÷"iti Órute÷ sarvÃtmakÃni tÃvatkaraïÃni / sarvÃtmakaprÃïasaæÓrayÃcca / te«ÃmÃdhyÃmikÃdhibhautikapariccheda÷ prÃïikarmaj¤ÃnabhÃvanÃnimitta÷ / atastadvaÓÃtsvabhÃvata÷ sargatÃnÃmanantÃnÃmapi prÃïÃnÃæ karj¤ÃnavÃsanÃnurÆpeïaiva dehÃnnarÃrambhavaÓÃtprÃïÃnÃæ v­tti÷ saækucati vikasati ca / tathà coktam-"sama÷ plu«iïà samo maÓakena samo nÃgena sama ebhistribhirlokai÷ samo 'nena sarveïa"iti / tathà cedaæ vacanamanukÆlam-",sa yo haitÃnanantÃnupÃste"ityÃdi / "taæ yathà yathopÃsate"iti ca / tatra vÃsanà pÆrvapraj¤Ãkhyà vidyÃkarmatantrà jalÆkavatsaætataiva svapnakÃla iva karmak­taæ dehÃddehÃntaramÃrabhate h­dayasyaiva punardehÃntarÃrambhe dehÃntaraæ pÆrvÃÓrayaæ vimu¤catÅtyetasminnarthe d­«ÂÃnta upÃdÅyate-tattatra dehÃntarasa¤cÃra idaæ nidarÓanam / yathà yena prakÃreïa t­ïajalÃyukà t­ïajalÆkà t­ïasyÃntamavasÃnaæ gatvà prÃpyÃnyaæ t­ïÃntaramÃkramamÃkramyata ityÃkramastamÃkramamÃkramyÃ'ÓcityÃ'tmÃnamÃtmana÷ pÆrvavayavamupasaæharatyantyÃvayavasthÃne / evamevÃyamÃtmà ya÷ prak­ta÷ saæsÃrÅdaæ ÓarÅraæ pÆrvopÃttaæ nihatya svapnaæ pratipitsuriva pÃtayitvÃvidyÃæ gamayitvÃcetanaæ k­tvà svÃtmosaæhÃreïÃnyamÃkramaæ t­ïÃntaramiva t­ïajalÆkà ÓarÅrÃntaraæ g­hÅtvà prasÃrityà vÃsanayÃ'mÃnamupasaæharati / tatrÃ'tmabhÃvamÃrabhate yathà svapne dehÃntaramÃrabhate svapnadehÃntarasya ÓarÅrÃmbhadeÓa ÃrabhyamÃïe dehe jaÇgame sthÃvare và / tatra ca karmavaÓÃtkaraïÃni labdhav­ttÅni saæhanyante / bÃhyaæ ca kuÓam­ttikÃsthÃnÅyaæ ÓarÅramÃrabhyate / tatra ca karaïavyÆhamapek«ya vÃgÃdyanugrahÃyÃgnyÃdidevatÃ÷ saæÓcayante / e«a dehÃntarÃrambhavidhi÷ //4,4.3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.4 ## __________ BrhUpBh_4,4.4 tatra dehÃntarÃrambhe nitthopÃttamevopÃdÃnamupam­dyopam­dya dehÃntaramÃrabhata ÃhostidapÆrvameva puna÷ punarÃdatta iti / atrocyate d­«ÂÃnta÷-tattatretasminnarthe--yathà peÓaskÃrÅ peÓa÷ suvarïa tat karotÅti peÓaskÃrÅ suvarïakÃra÷, peÓasa÷ suvarïasya mÃtrÃmapÃdÃyÃpicchidya g­hÅtvà anyat pÆrvasmÃd racanÃviÓe«Ãnnavataramabhinavataraæ kalyÃïÃt kalyÃïataraæ rÆpaæ tanute nirminoti / evamevÃyamÃtmetyÃdi pÆrvavat / nityopÃttÃnyeva p­thivyÃdÅnyÃkÃÓÃntÃni pa¤ca bhÆtÃni yÃni 'dve vÃva brahmaïo rÆpe' iti caturthe vyÃkhyÃtÃni peÓa÷sthÃnÃyÃni,tÃnyevopam­dyopam­dya, anyadanyacca dehÃntaraæ navataraæ kalyÃïataraæ rÆpaæ saæsthÃnaveÓe«aæ và pit­bhyo hitaæ pit­lokopabhogayogyamityartha÷, gÃndharvaæ gandharvÃïÃmupabhogayogyam, tathà devÃnÃæ daivam, prajÃpate÷ prajÃpatyam, brahmaïa idaæ brÃhmaæ vÃ; yathÃkarma yathÃÓrutamanye«Ãævà bhÆtÃnÃæ sambandhi ÓarÅrÃntaraæ kuruta ityabhisambanyate //4,4.4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.5 ## __________ BrhUpBh_4,4.5 yo 'sya bandhanasaæj¤akà upÃdhibhÆtÃ÷, yai÷ saæyuttkastanmaye 'yamiti vibhÃvyate, te padÃrthÃ÷ pu¤jÅk­tyehaikatra pratinirdiÓyante-sa và ayaæ ya evaæ saæsaratyÃtmà brahmaiva para eva yo 'ÓanÃyÃdyatÅto, vij¤Ãnamayo vij¤Ãnaæ budvistenopalaÇyamÃïastanmaya÷ / katama Ãtmeti yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«viti hayuktam / vij¤Ãnamayo vÅj¤ÃnaprÃyo yasmÃttadvarmatvamasya vibhÃvyate dhyÃyatÅva lelÃyatÅveti / tathà manomayo mana÷ saænikar«Ãnmanomaya÷ / tathà prÃïamaya÷ prÃïa÷ pa¤cav­ttistanmayo yena cetanaÓcalatÅva lak«yate / tathà cak«urmayo rÆpadarÓanakÃle / evaæ Órotramaya÷ ÓabdaÓravaïakÃle / evaæ tasya tasyendriyasya vyÃpÃrodbhave tattanmayo bhavati / evaæ budviprÃïadvÃreïa cak«urÃdikaraïamaya÷ sa¤ÓarÅrÃrambhakap­thivyÃdibhÆtamayo bhavati / tatra pÃrthivaÓarÅrÃrambhe p­thivÅmayo bhavati / tathà varuïÃdiloke«vÃpyaÓarÅrÃrambha Ãpomayo bhavati / tathà vÃyavyaÓarÅrÃrambhe vÃyumayo bhavati / tathÃ'kÃÓaÓarÅrÃrambha ÃkÃÓamayo bhavati / evametÃni taijasÃni devaÓarÅrÃïi / te«vÃrabhyamÃïe«u tanmayastejomayo bhavati / ato vyatiriktÃni paÓvÃdiÓarÅrÃïi narakapretÃdiÓarÅrÃïi cÃtejomayÃni tÃnyapek«yÃ'hÃtejomaya iti / evaæ kÃryakaraïasaæghÃtamaya÷ sannÃtmà prÃptavyaæ vastvantaraæ paÓyannidaæ mayà prÃptamado mayà prÃptavyamityevaæ viparÅtapratyayastadabhilëa÷ kÃmamayo bhavati / tasminkÃme do«aæ paÓyatastadvi«ayÃbhilëapraÓÃme citaæ prasannamakalu«aæ ÓÃntaæ bhavati / tanmayo 'kÃmamaya÷ / evaæ tasminvihate kÃmekenÃcitsa kÃma÷ krodhatvena pariïamate tena tanmayo bhavankrodhamaya÷ / sa krodha÷ kenacidupÃyena nivartito yadà bhavati tadà prasannamanÃkulaæ citaæ sadakrodha ucyate tena tanmaya÷ / evaæ kÃmakrodhÃbhyÃmakÃmÃkrodhÃbhyÃæ ca tanmayo bhÆtvà dharmamayo 'dharmamayaÓca bhavati / na hi kÃmakrodhÃdibhirvinà dharmÃdiprav­ttirÆpapadyate / "yadyadvi kurute karma tattatkÃmasya ce«Âitam" / iti smaraïÃt / dharmamayo 'dharmayaÓca bhÆtvà sarvamayo bhavati / samastaæ dharmÃdharmayo÷ kÃryaæ yÃvartkicidvyÃk­taæ tatsarvaæ dharmÃdharmayo÷ phalaæ tatpratipadyÃmÃnastanmayo bhavati / kiæ bahunà tadetatsidvamasya yadayamidaæmayo g­hyamÃïavi«ayÃdidaæmayastasmÃdayamadomaya÷ / ada iti parok«aæ kÃryeïa g­hyamÃïena nirdiÓyate / anantà hyanta÷karaïe bhÃvanÃviÓe«Ã÷ / naiva te viÓe«ato nirde«Âuæ Óakyante / tasmistasmink«aïe kÃryato 'vagamyanta idamasya hradi vartate 'dosyate tena g­hyamÃïakÃryeïedaæmayatayà nirdiÓyate parok«o 'nta÷stho vyavahÃro 'yamidÃnÅmadomaya iti / saæk«epatastu yathà kartuæ yathà và carituæ ÓÅlamasya so 'yaæ yathÃkÃrÅ yathà cÃrÅ sa tathà bhavati / karaïaæ nÃma niyatà kriyà vidhiprati«edhÃdigamyà caraïaæ nÃmÃniyatamiti viÓe«a÷ / sÃdhukÃrÅ sÃdhurbhavatÅti yathÃkÃrÅtyasya viÓe«aïaæ pÃpakÃrÅ pÃpo bhavatÅti ca yathÃcÃrÅtyasya / tÃcchÅlyapratyayopÃdÃnÃdatyantatÃtparyataiva tanmayatvaæ na tu tatkarmamÃtreïotyÃÓaÇkayÃ'ha-puïya÷ puïyena karmaïà bhavati pÃpa÷ pÃpeneti / puïyapÃpakarmamÃtreïaiva tanmayatà syÃnna tu tÃcchÅlyamapek«ate / tÃcchÅlye tu tanmayatvÃtiÓaya ityayaæ viÓe«a÷ / tatra kÃmakrodhÃdipÆrvakapuïyakÃrità sarvamayatve hetu÷ saæsÃrasya kÃraïaæ dehÃddehÃntarasaæcÃrasya ca / etatprayukto hyanyadanyaddehÃntaramupÃdatte / tasmÃtpuïyÃpuïye saæsÃrasya kÃraïam / etadvi«ayau hi vidhiprati«edhau / atra ÓÃstrasya sÃphalyamiti / atho apyanye bandhamok«akuÓalÃ÷ khalvÃhu÷-satyaæ kÃmÃdipÆrvake puïyÃpuïye ÓarÅragrahaïakÃraïaæ tathÃpi kÃmaprayukto hi puru«a÷ puïyapuïye karmaïÅ upacinoti kÃmaprahÃïe tu karma vidyÃmÃnamapi puïyapuïyepacayakaraæ na bhavati / upacite api puïyapuïye karmaïÅ kÃmaÓÆnye phalÃrambhake na bhavata÷ / tasmÃtkÃma eva saæsÃrasya mÆlam / tathà cektamÃtharvaïe-kÃmÃnya÷ kÃmayate manyamÃna÷ sa kÃmabhirjÃyate tatra tatra iti / tasmÃtkÃmamaya evÃyaæ puru«o yadanyamayatvaæ tadakÃraïaæ vidyÃnamapÅtyapto 'vadhÃrayati kÃmamaya eveti / yasmÃtsa ca kÃmamaya÷ sanyÃd­Óena kÃmena yathÃkÃmo bhavati tatkraturbavati sa kÃma Å«adabhilëamÃtreïÃbhivyakto yasminvi«aye bhavati so 'vihanyamÃna÷ sphuÂÅbhavankratutvÃmÃpadyate / kraturnÃdhyavasÃyo niÓcayo yadanantarà kriyà pravartate / yatkraturbhavati yÃd­kkÃmakÃryeïa kratunà yathÃrÆpa÷ kraturasya so 'yaæ yatkraturbhavati tatkarma kuruteyadvi«aya÷ kratustatphalanirv­ttaye yadyogyaæ karma tatkurute nirvartayati / yatkarma kurute tadabhisaæpadyate, tadÅyaæ phalamabhisaæpadyate / tasmÃtsarvamayatve 'sya saæsÃritve ca kÃma heturiti //4,4.5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.6 ## __________ BrhUpBh_4,4.6 tattasminnartha e«a Óloko mantropi bhavati / tadevaiti tadeva gacchati sakta ÃsaktastatrodbhÆtÃbhilëa÷ sannityartha÷ / kathameti / saha karmaïà yatkarmaphalÃsakta÷ sannakarottena karmaïà sahaiva tadeti tatphalameti / kiæ talliÇgamana÷ / mana÷ pradhÃnatvÃlliÇgasya mano liÇgamityucyate / athavà liÇgayate 'vagamyate 'vagacchati yena talliÇgaæ tanmano yatra yasminni«aktaæ niÓcayena saktamudbhÆtÃbhilëamasya saæsÃriïa÷ / tadabhilëo hi tatkarma k­tavÃn / tasmÃttanmano 'bhi«aÇgavaÓÃdevÃsya tena karmaïà tatphalaprÃpti÷ / tenaitasidvaæ bhavati kÃmo mÆlaæ saæsÃrasyeti / ata ucchinnakÃmasya vidyamÃnÃnyapi karmÃïi brahmavido vandhyaprasavÃni bhavanti / "paryÃptakÃmasaya k­tÃtmanaÓca ihaiva sarve pravilÅtanti kÃmÃ÷"iti Órute÷ / ki¤ca prÃpyÃntaæ karmaïa÷ prÃpya bhuktvÃntamavasÃnaæ tasya karmaïa÷ phalaæ bhuktvÃntaæ prÃpya tasmÃllokÃtpunaraityÃgacchatyasmai lokÃya karmaïe 'yaæ hi loka÷ karmapradhÃnastenÃ'ha karmaïa iti / puna÷ karmakaraïÃya puna÷ karma k­tvà phalÃsaÇgavaÓÃtpunaramuæ lokaæ yÃtÅtyevam / iti nvevaæ nu kÃmayamÃna÷ saæsarati / ya mÃtkÃmayamÃna evaivaæ saæsaratyatha tasmÃdakÃmayamÃno na kvacitsaæsarati / phalÃsaktasya hi gatiruktà / akÃmasya hi kriyÃnupapatterakÃmayamÃno mucyata eva / kathaæ punakÃmayamÃno bhavati / yo 'kÃmo bhavatyasÃvakÃmayamÃna÷ kathamakÃmatetyucyate--yo ni«ÂakÃmo yasmÃnnirgatÃ÷ kÃmÃ÷ so 'yaæ ni«kÃma÷ / kathaæ kÃmà nirgacchanti / ya ÃptakÃmo bhavatyÃptÃ÷ kÃmà yena sa ÃptakÃma÷ / kathamÃpyante kÃmà ÃtmakÃmatvena yasyÃ'maiva nÃnya÷ kÃmayitavyo vastvantarabhÆta÷ padÃrtho bhavati / ÃtmaivÃnantaro 'bÃhya÷ k­tsna÷ praj¤Ãnaghana ekaraso nordhva na tiryaÇnÃdha Ãtmano 'nyatkÃmayitavyaæ vastvantaram / yasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyecch­ïuyÃnmanvÅta vijÃnÅyÃdvaivaæ vijÃnankaæ kÃmayeta / j¤ÃyamÃno hyanyatvena padÃrtha÷ kÃmayitavyo bhavati / na cÃsÃvanyo brahmavida ÃptakÃmasyÃsti / ya evÃ'tmakÃmatayÃ'ptakÃma÷ sa ni«kÃmo 'kÃmo 'kÃmayamÃnaÓceti mucyate / na hi yasyÃ'tmaiva sarvaæ bhavati tasyÃnÃtmà kÃmayitavyo 'sti / anÃtmà cÃnya÷ kÃmayitavya÷ sarvaæ cÃ'tmaivÃbhÆditi viprati«idvam / sarvÃtmadarÓina÷ kÃmayitavyÃbhÃvÃtkarmÃnupapatti÷ / ye tu pratyavÃyaparihÃrÃrthaæ karma kalpayanti brahmavido 'pi te«Ãæ sarva bhavati / pratyavÃyasya jihÃsitavyasyÃ'tmano 'nyasyÃbhipretatvÃt / yena cÃÓanÃyÃdyatÅto nityaæ pratyavÃyasaæbadvo vidita Ãtmà taæ vayaæ brahmavidaæ brÆma÷ / nityamevÃÓanÃyÃdyatÅtamÃtmanaæ paÓyati / yasmÃcca jihÃsitavyamanyamupÃdeyaæ và yo na paÓyati tasya karma na Óakyata eva saæbaddhu m / yastvabrahmavitasya bhavatyeva pratyavÃyaparihÃrÃrthaæ karmeti na virodha÷ / ata÷ kÃmÃbhÃvÃdakÃmayamÃno na jÃyate mucyata eva / tasyaivamakÃmayamÃnasya karmÃbhÃve gamanakÃraïÃbhÃvÃtprÃïà vÃgÃdayo notkrÃmanti nordhva krÃmanti dehÃt / sa ca vidvÃnÃptakÃma ÃtmakÃmatayehaiva brahmabhÆta÷ / sarvÃtmano hi brahmaïo d­«ÂÃntatvena pradarÓitametadrÆpaæ tadvà asyaitadÃptakÃmamÃtmakÃmamakÃmaæ rÆpamiti / tasya hi dÃr«ÂÃntikabhÆto 'yamartha upasaæhriyate 'thÃkÃmayamÃna ityÃdinà / sa kathamevaæbhÆto mucyata ityucyate-yo hi su«uptÃvasthamiva nirviÓe«amadvaitamaluptacidrÆpajyoti÷ svabhÃvamÃtmÃnaæ paÓyati tasyaivÃkÃmayamÃnasya karmabhÃve gamanakÃraïabhÃvatprÃïà vÃgÃdayo notkrÃmanti / kintu vidvÃnsaihaiva brahma, yadyapi dehÃvÃniva lak«yate sa brahmaiva sanbrahmÃpyeti / yasmÃnna hi tasyÃbrahmatvaparicchedahetava÷ kÃmÃ÷ santi tasmÃdihaiva brahmaiva sanbrahmÃpyeti na ÓarÅrapÃtettarakÃlam / na hi vidu«o m­tasya bhÃvÃntarÃpattirjÅvato 'nyabhÃvo dehÃntarapratisaædhÃnÃbhÃvamÃtreïova tu brahmÃpyetÅtyucyate / bhÃvÃntarÃrÃpattau hi mok«asya sarvopani«anidvivak«itor'tha ÃtmaikatvÃkhya÷ sa bÃdhito bhavet / karmahetukaÓca mok«a÷ prÃpnoti na j¤Ãnanimitta iti / sa cÃni«Âo 'nityatvaæ ca mok«asya prÃpnoti / na hi kriyÃnirv­ttor'tho nityo d­«Âa÷ / nityaÓca mok«o 'bhyupagamyate / "e«a nityo mahimÃ"iti mantravarïÃt / na ca svÃbhÃvikÃtsvabhÃvÃdanyannityaæ kalpayituæ Óakyam / svÃbhÃvikaÓcedagnyudÃtmana÷ svabhÃva÷ sa na Óakyate puru«avyÃpÃrÃnubhÃvÅti vaktum / na hyagnerau«ïyaæ prakÃÓo vÃgnuvyÃpÃrÃnantarÃnubhÃvÅ / agnivyÃpÃrÃnubhÃvÅ svÃbhÃvikaÓceti viprati«iddham / jvalanavyÃpÃnÃnubhÃvitvamu«ïaprÃkÃÓaguïÃbhyÃmabhivyajyate tannÃgnyepek«ayà kiæ tarhyanyad­«Âeragnerau«ïyaprakÃÓau dharmau vyavahitai kasyacidd­«Âyà tvasaæbadhyamÃnau jvalanÃpek«ayà vyadhÃnÃpagame d­«Âerabhivyajyete tadapek«ayà bhrÃntirupajÃyate jvalanapÆrvakÃvetÃvi«ïaprÃkÃÓau dharmau jÃtÃviti / yadyu«ïaprakÃÓayorapi svÃbhÃvikatvaæ na syÃt / ya÷ svÃbhÃvaki'gnerdharmastamudÃhari«yÃma÷ / na ca svÃbhÃviko dharma eva nÃsti padÃrthÃnÃmiti Óakyaæ vaktum / na ca niga¬abhaÇga ivÃbhÃvabhÆto mok«o bandhananiv­ttirupapadyate / paramÃtmaikatvÃbhyupagamÃt 'ekamevÃdvitÅyam'iti Órute÷ / na cÃnyo baddho 'sti yasya niga¬aniv­ttivadbandhananiv­ttarmok«a÷ syÃt / paramÃtmavyatirekeïÃnyasyÃbhÃvaæ vistareïÃvÃdi«ma / tasmÃdavidyÃniv­ttimÃtre mok«avyavahÃra iti cÃvocÃma yathà rajjvÃdau sarpÃdyaj¤Ãnaniv­ttau sarpÃdiniv­tti÷ / ye 'pyÃcak«ate mok«e vij¤ÃnÃntaramÃnandÃntaraæ cÃbhivyajyata iti sairvaktavyo 'bhivyaktiÓabdÃrtha÷ / yadi tÃvatlaukikikyevopalabdhivi«ayavyÃptirabhivyaktiÓabdÃrtha÷ / tato vaktavyaæ kiæ vidyamÃnamabhivyajyate 'vidyamÃnamiti và / vidyamÃnaæ cedyasya muktasya tadabhivyajyate tasyÃ'tmabhÆtameva tadityupalabdhivyavadhÃnÃnupapatternityÃbhivyaktatvÃnmuktasyÃbhivyajyata iti viÓe«avacanamarthakam / atha kadÃcidevÃbhivyajyata upalabdhivyavadhÃnÃdanÃtmabhÆtaæ tadityanyato 'bhivyaktiprasaÇga÷ / tathà cÃbhivyaktisÃdhanÃpek«ayà / upalabdhisamÃnÃÓrayatve tu vyavadhÃnakalpanÃnupapatte÷ sarvadÃbhivyaktiprasaÇga÷ / tathà cÃbhivyaktisÃdhanÃpek«atà / upalabdhisamÃnÃÓrayatve tu vyavadhÃnakalpanÃnupapatte÷ sarvadÃbhivyaktiranabhivyaktirvà / natvantarÃlakalpanÃyà pramÃïamasti / na ca samÃnÃÓrayaïÃmekasyÃ'tmabhÆtÃnÃæ dharmÃïÃmitaretaravi«ayavi«ayitvaæ saæbhavati / vij¤Ãnasukhayo«ca prÃgabhivyakte÷ saæsÃritvamabhivyaktyuttarakÃlaæ ca muktatvaæsya so 'nya÷ parasmÃnnityÃbhivyaktaj¤ÃnasvarÆpÃdatyantavailak«aïyÃcchaityamivau«ïyÃt / paramÃtmabhedakalpanÃyäca vaidika÷ k­tÃnta÷ parityakta÷ syÃt / mok«asyedÃnÅmiva nirviÓe«atve tadarthÃdhikayatnÃnupapatti÷ ÓÃstravaiyarthyaæ ca prÃpnotÅti cenna / na, avidyÃbhramÃpohÃpthatvÃt / na hi vastuto muktÃmuktatvÃviÓe«o 'sti / Ãtmano nityÃkarÆpatvÃt / kintu tadvi«ayÃvidyÃpohyate ÓÃstropadeÓajanitavij¤Ãnena / prÃktadupadeÓaprÃptestadarthaÓca prayatna upapadyata eva / avidyÃvato 'vidyÃniv­tyaniv­ttik­to veÓe«a Ãtmana÷ syÃditi cet / avidyÃkalpanÃvi«ayatvÃbhyupagamÃdrajjÆ«araÓuktakÃgaganÃnÃæ sarvodakarajatamalinatvÃdivadado«a ityavocÃma / timirÃtimitarad­«ÂivadavidyÃkart­tvÃkat­tvÃk­ta Ãtmano viÓe«a÷ syÃditi cet / na / dhyÃtÅva lelÃyatÅveti svato 'vidyÃkart­tvasva prati«iddhatvà / anekavyÃpÃrasannipÃtajanitatvÃccÃvidyÃbhramasya / vi«atvopapatte«ca / yasya cÃvidyÃbhramo ghaÂÃdivadvivikto g­hyate sa nÃvidyÃbhramavÃn / ahaæ na jÃne mugdhe 'smÅti pratyatadarÓanÃdavidyÃbhramavatvameveti cenna / tasyÃpi vivekagrahaïÃt / na hi yo yasya vivekena grahÅtà sa tasminbhrÃnta ityucyate / tasya ca vivekagrahaïaæ tasminneva ca bhrama iti viprati«iddham / na jÃne mugdho 'smÅti d­Óyata iti bravÅ«i taddarÓinaÓcÃj¤Ãnaæ mugdharÆpatà d­Óyata iti ca taddarÓanasya vi«ayo bhavati karmatÃmÃpadyata iti tatkathaæ karmabhÆtaæ satkart­svarÆpad­ÓiviÓe«aïaj¤Ãnamugdhate syÃtÃm / atha d­ÓiviÓe«aïatvaæ tayo÷ kathaæ karma syÃtÃæ d­Óinà vyÃpyete / karma hi kart­kriyayà vyÃpyamÃnaæ bhavati / anyacca vyÃpyamanyadvyÃpakaæ na tenaiva tadvyÃpyate / vada kathamevaæ satyaj¤Ãnamugdhate d­ÓiviÓe«aïe syÃtÃm / na cÃj¤ÃnÃvivekadarÓyaj¤ÃnamÃtmana÷ karmabhÆtamupalabhamÃna upalabdh­dharmatvena g­hmÃti ÓarÅre kÃrÓyarÆpadÃdavattathà / sukhadu÷khecchÃprayatnÃdÅnsarvo loko g­hïÃtÅti cet / tathÃpi grahÅturlokasya vivaktataivÃbhyupagatà syÃt / na jÃne 'haæ tvaduktaæ mugdha eveti cet / bhavatvaj¤o mugdho yastvevandarÓÆ taæ j¤amamugdhaæ pratijÃnÅmahe vayam / tathà vyosenoktam / icchÃdi k­tsnaæ k«etraæ k«etrÅ prakÃÓayatÅti / "samaæ sarve«u bhÆte«u ti«Âhantaæ parameÓvaram / vinaÓyatsvavinaÓyantam"ityÃdi ÓataÓa uktam / tasmÃnnÃ'tmana÷ svato baddhamuktaj¤Ãnak­to viÓe«o 'sti / sarvadà samaikarasasvÃbhÃvyÃbhyupagamÃt / ye tvato 'nyathÃ'tmavastu parikalpya bandhamok«ÃdiÓÃstriæ cÃrthavÃdamÃpÃdayanti ta utsahante khe 'pi ÓÃkunaæ padaæ dra«Âuæ khaæ và mu«ÂinÃ'kra«Âuæ carmavadve«Âitum / vayaæ tu tatkartumaÓaktÃ÷ sarvÃdà samaikaramasadvaitamavikriyamajamajaramamaramam­tamabhayamÃtmatattvaæ brahmaiva sma itye«a sarvavedÃntaniÓcitor'tha ityevaæ pratipadyÃmahe / tasmÃdbrahmÃpyetÅtyupacÃramÃtrametadvipÅratagrahavaddehasaætatervi cchedamÃtraæ vij¤Ãnaphalamapek«ya //4,4.6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.7 ## __________ BrhUpBh_4,4.7 svapnabuddhÃntagamanad­«ÂÃntasya dÃr«ÂÃntika÷ saæsÃro varïita÷ / saæsÃrahetuÓca vidyÃkarmapÆrvapraj¤Ã varïità / yaiÓcopÃdhibhÆtai÷ kÃryakaraïalak«aïabhÆtai÷ parive«Âita÷ saæsÃritvamanubhavati tÃni coktÃni / te«Ãæ sÃk«Ãtprayojakau dharmÃdharvÃviti pÆrvapak«aæ k­tvà kÃma evetyavadhÃritam / yathà ca brahmaïenÃyamartho 'yavadhÃrita evaæ mantreïÃpÅti bandhaæ bandhakÃraïaæ coktvopasaæh­taæ prakaraïaæ"iti na kÃmayamÃna"iti / athÃkÃyamÃna ityÃrabhya su«uptad­«ÂanÃtasya dÃr«ÂÃntikabhÆta÷ sarvÃtmabhÃvo mok«a ukta÷ / mok«akÃraïaæ cÃ'tmakÃmatayà yadÃptakÃmatvamuktaæ tacca sÃmarthÃyadanÃtmaj¤ÃnamantareïÃ'tmakÃmayatayÃ'ptakÃmatvamiti sÃmarthyÃdbrahmavidyaiva mok«akÃraïamityuktam / ato yadyapi kÃmo mÆlamityuktaæ tathÃpi mok«akÃraïaviparyayeïa bandhakÃraïamavidyetyedapyuktameva bhavati / atrÃpi mok«o mok«asÃdhanaæ ca brÃhmaïenoktam / tasyaiva d­¬hÅkaraïÃya mantra udÃhriyate ÓlokaÓabdavÃcya÷- tattasminnevÃrtha e«a Óloko mantro bhavati / yadà yasminkÃle sarve samastÃ÷ kÃmÃst­«ïÃprabhedÃ÷ pramucyante / ÃtmakÃmya brahmavida÷ samÆlato viÓÅryante / ye prasiddhà loka ihÃmutrÃrthÃ÷ putravittalokai«aïÃlak«aïà asya prasiddhasya puru«asya h­di buddhau Órità ÃÓritÃ÷ / atha tadà martyo maraïadharmà sankÃmaviyogÃtsamÆlato 'm­to bhavati / atrÃsminneva ÓarÅre vartamÃno brahma samaÓnute brahmabhÃvaæ mok«aæ pratipadyata ityartha÷ / ato mok«o na deÓÃntaragamanÃdyapek«ate / tasmÃdvidu«o notkrÃmanti prÃïà yÃvasthità eva svakÃraïe puru«e samavanÅyante / nÃmamÃtraæ hyavaÓi«yata ityuktam / kathaæ puna÷ samanavÅte«u prÃïe«u dehe ca svakÃraïe pralÅne vidvÃnmukto 'traivasarvÃtmà sanvartamÃna÷ puna÷ pÆrvavaddehitvaæ saæsÃritvalak«aïaæ na pratipadyata iti / atrocyate-tattatrÃyaæ d­«ÂÃnto yathà loke 'hi÷ sarpastasya nirlvayanÅ nirmeka÷ sÃhinirlvayanÅ valmÅke sarpÃÓraye valmÅkÃdÃvityartha÷ / m­tà pratyastà prak«iptÃnÃtmabhÃvena sarpeïa parityaktà ÓayÅta varte / evameva yathÃyaæ d­«ÂÃnta idaæ ÓarÅraæ sarpasthÃnÅyena muktenÃnÃtmabhÃvena parityaktaæ m­tamiva Óete / athetara÷ sarpasthÃnÅyo mukta÷ sarmÃtamabhÆta÷ sarpavattatraiva vartamÃno 'pyaÓarÅra eva na pÆrvavtupana÷ saÓarÅro bhavati / kÃmakarmaprayuktaÓarÅrÃtmabhÃvena hi pÆrvaæ ÓarÅro martyaÓca / tadviyogÃdathedÃnÅmaÓarÅro 'ta eva cÃm­ta÷ / prÃïa÷ prÃïitÅti prÃïa÷ / prÃïasya prÃïamiti hi vak«yamÃïe Óloke / "prÃïabandhanaæ hi somya mana÷"iti ca Órutyantare / prakaraïavÃkyasamÃrthÃcca para evÃ'tmÃtra prÃïaÓabdavÃcya÷ / brahmaiva paramÃtmaiva / kiæ punastatteja eva vij¤Ãnaæ jyotiryenÃ'tmajyoti«Ã jagadavabhÃsyamÃnaæ praj¤Ãnetraæ vij¤Ãnajyoti«matsadavibraæÓadvartate / ya÷ kÃmapraÓno vimok«Ãrtho yÃj¤avalkyena varo datto janakÃya sahetuko bandhamok«Ãrthalak«aïo d­«ÂÃntikabhÆta÷ sa e«a nirïÅta÷ savistaro janakayÃj¤avalkyÃkhyÃyikÃrÆpadhÃriïyà Órutyà / saæsÃravimok«opÃya ukta÷ prÃïibhya÷ / idÃnÅæ Óruti÷ svayamevÃ'ha vidyÃni«kriyÃrthaæ janakenaivamuktamiti / kathaæ? so 'hamovaæ vimok«itastvayà bhagavate tubhyaæ vidyÃni«kriyÃrthaæ sahasraæ dadÃmÅti haiva kilovÃcoktaväjanako vaideha÷ / atra kasmdÃvimok«apadÃrthe nirïÅte videharÃjyamÃtmÃnameva ca na nivedayatyekadeÓoktÃviva sahasrameva dadÃti tatra ko 'bhiprÃya iti / atra kecidvarïayanti-adhyÃtmavidyÃrasiko janaka÷ Órutamapyartaæ punarmantrai÷ ÓuÓrÆ«ati / ato na sarvameva nivedayati / ÓrutvÃbhipretaæ yÃj¤avalkyÃtpunarante nivedayi«yÃmÅti hi manyate / yadi cÃtraiva sarva nivedayÃmi niv­ttÃbhilëo 'yaæ ÓravaïÃditi matvà ÓlokÃnnavak«yatÅti ca bhayÃtsahasradÃnaæ ÓuÓrÆ«ÃliÇgaj¤ÃpanÃyeti / sarvamapyetadasat / puru«asyeva pramÃïabhÆtÃyÃ÷ ÓrutervyÃjÃnupapatte÷ / arthaÓe«opapatteÓca / vimok«apadÃrtha ukte 'pyÃtmaj¤ÃnasÃdhana Ãtmaj¤ÃnaÓe«abhÆta÷ sarve«aïÃparityÃga÷ saænyÃsÃkhyo vaktavyor'thaÓe«o vidyate / tasmÃcchlokamÃtraÓuÓrÆ«ÃkalpanÃn­jvo / agatikà hi gati÷ puvaruktÃrthakalpanà / sà cÃyuktà satyÃæ gatau / na ca tatstutimÃtramityavocÃma / nanvevaæ satyata Ærdhvaæ vimok«Ãyaiveti vaktavyam / nai«a dau«a÷ Ãtmaj¤Ãnavadaprayojaka÷ saænyÃsa÷ pak«e pratipattikarmavaditi hi manyate / "saænyÃsena tanuæ tyajet"iti sm­te÷ / sÃdhutvÃpak«e 'pi nÃta Ærdhvaæ vimok«Ãyaiveti praÓnamarhati mok«asÃdhanabhÆtÃtmaj¤ÃnaparipÃkÃrthatvÃt //4,4.7// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.8 ## __________ BrhUpBh_4,4.8 ÃtmakÃmasya brahmavido mok«a ityetasminnarthe mantrabrahmaïokte vistarapratipÃdakà ete Ólokà bhavanÃti / aïu÷ sÆk«ma÷ panthà durvij¤eyatvÃdvitato vistÅrïo vispa«ÂataraïahetutvÃdvà vitara iti pÃÂhÃntarÃnmok«asÃdhano j¤ÃnamÃrga÷ purÃïaÓcirantano nityaÓrutiprakÃÓitatvÃnna tÃrkikabuddhiprabhavakud­«ÂimÃrgavadarvÃkkÃliko mà sp­«Âo mayà labdha ityartha÷ / yo hi yena labhyate sa taæ sp­ÓatÅva saæbadhyate tenÃya÷ brahmavidyÃlak«aïo mok«amÃrgo mayà labdhatvÃnmà sp­«Âa ityucyate / na kevalaæ mayà labdha÷ kintvanuvitto mayaiva / anuvedanaæ nÃma vidyÃyÃ÷ paripÃkÃpek«ayà phalÃvasÃnatÃni«Âhà prÃpti÷ / bhujeriva t­ptyavasÃnatà / pÆrvaæ tu j¤ÃnaprÃptisaæbandhamÃtrameveti viÓe«a÷ / kimasÃvena mantrad­geko brahmavidyÃphalaæ prÃpto nÃnya÷ prÃptavÃnyenÃnuvitto mayÃvetyavadhÃrayati / nai«a do«a÷ / asyÃ÷ phalamÃtmasÃk«ikamanuttamamiti brahmavidyÃyÃ÷ stutiparatvÃt / evaæ hi k­tÃrthÃtmÃbhimÃnakaramÃtmapratyayasÃk«ikamÃtmaj¤Ãnaæ kimata÷ paramanyatsyÃditi brahmavidyà stauti / na tu puranyo brahmavittatphalaæ na prÃpnotÅti / "tadyo yo devÃnÃm"iti sarvÃrthaÓrute÷ / tadevÃ'ha-tena brahmavidyÃmÃrgeïa dhÅrÃ÷ praj¤Ãvanto 'nye 'pi brahmavida ityartha÷ / apiyantpigacchanti brahmavidyÃphalaæ mok«aæ svargaæ lokam svargalokaÓabdavi«ÂapavÃcyamapi sanniha prakaraïÃnmok«ÃbhidhÃyaka÷ / ito 'smÃccharÅrapÃtÃdÆrdhvaæ jÅvanta eva vimuktÃ÷ santa÷ //4,4.8// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.9 ## __________ BrhUpBh_4,4.9 tasminmok«asÃdhanamÃrge vipratipattirmumuk«ÆïÃm / katham / tasmi¤Óuklaæ Óuddhaæ vimalamÃhu÷ kecinmumuk«avo nÅlamanye piÇgalamanye haritaæ lohitaæ ca yathÃdarÓanam / nìhyastvetÃ÷ su«umnÃdyÃ÷ Óle«mÃdirasaæsaæpÆrïÃ÷ Óuklasya nÅlasya piÇgalasyetyÃdyuktatvÃt / Ãdityaæ và mok«amÃrgamevaævidhaæ manyante / "e«a Óukla e«a nÅla÷"ityÃdiÓrutyantÃrÃt / darÓanamÃrgasya ÓuklÃdivarïÃsaæbhavÃt / sarvathÃpi tu prak­tÃdbrahmavidyÃmÃrgÃdanya ete ÓuklÃdaya÷ / nanu Óukla÷ Óuddho 'dhvataiyamÃrga÷ / na÷ nÅlapÆtÃdiÓabdairvarïavÃcakai÷ sahÃnudravaïÃt / yäÓuklÃdÅnyogino mok«apathÃnÃhurna te mok«amÃrgÃ÷ saæsÃravi«ayà ve hi te / cak«u«o và mÆrdhno vÃnyebhyo và ÓarÅradeÓebhya iti ÓarÅdeÓÃnni÷saraïasaæbandhÃt / brahmÃdilokaprÃpakÃhi te / tasmÃdayameva mok«amÃrgo ya ÃtkÃmatvenÃ'ptakÃmatayà sarvakÃmak«e gamanÃnupapattau pradÅpanirvÃïavaccak«urÃdÅnÃæ kÃryakaraïÃnÃmatraiva samavanaya itye«a j¤ÃnamÃrga÷ panthà brahmaïà paramÃtmasvarÆpeïaiva brÃhmaïena tyaktasarvaiÓaïenanÃnuvitta÷ / tena brahmavidyÃmÃrgeïa brahmavidanyo 'pyeti / kÅd­Óo brahmavittenaitÅtyucyate-pÆrvaæ puïyak­dbhÆtvà punastyaktuputrÃdye«aïa÷ parÃtmatejasyÃtmÃnaæ saæyojya tasminnabhinirv­ttastaijamasaÓcÃ'tmabhÆta ihaivetyartha÷ / Åd­Óo brahmavittena mÃrgeïaiti / na puna÷ puïyÃdisamuccayakÃriïo grahaïaæ virodhÃdityavocÃma / "apuïyapuïyoparame yaæ punarbhavanirbhÃ÷ / ÓÃntÃ÷ saænyÃsino yÃnti tasmai mok«Ãtmane nama÷ // iti ca sm­te÷ / tyaja dharmamadhramaæ ca"ityÃdipuïyÃpuïyatyÃgopadeÓÃt / "nirÃÓi«amanÃrambhaæ nirnamaskÃramastutum / ak«oïaæ k«ÅïakarmÃïaæ taæ devà brÃhmaïaæ vidu÷" // "naitÃd­Óaæ brÃhmaïasyÃsti vittaæ yathaikatà samatà satyatà ca / ÓÅlaæ sthitirdaï¬anidhÃnamÃrjavaæ tatastataÓtoparama÷ kriyÃbhya÷" // ityÃdism­tibhyaÓca / upadek«yati cehÃpi tu"e«a nityo mahimà brahmaïasya na vardhate karmaïà no kanÅyÃn"iti karmaprayojanÃbhÃve hetumuktavÃ"tasmÃdevavicchÃnto dÃnta"ityÃdinà sarvakriyoparamam / tasmÃdyathÃvyÃkhyÃtameva puïyak­tvam / athavà yo brahmavittenaiti sa puïyak­taijasaÓceti brahmavitsutire«Ã / puïyak­ti taijase ca yogini mahÃbhÃgyaæ prasiddhaæ loke tÃbhyÃmato brahmavitsatÆyate prakhyÃtamahÃbhÃgyatvÃlloke //4,4.9// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.10 ## __________ BrhUpBh_4,4.10 andhamadarÓanÃtmakaæ tama÷ saæsÃraniyÃmakaæ praviÓanti pratipadyante / ke / ye 'vidyÃæ vidyÃto 'nyÃæ sÃdhyasÃdhanalak«aïamupÃsate karmÃnuvartanta ityartha÷ / tatastasmÃdapi bhÆya iva bahutaramiva tama÷ praviÓanti / ke / ya u vidyÃyÃmavidyÃvastupratipÃdikÃyÃæ karmÃrthÃyÃæ trayyÃmeva vidyÃyÃæ ratà abhiratÃ÷ vidhiprati«edhapara eva vedo nÃnyo 'stÅtyupani«adarthÃnapek«iïa ityartha÷ //4,4.10// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.11 ## __________ BrhUpBh_4,4.11 yadi te 'darÓanalak«aïaæ tama÷ pravisanti ko do«a ityucyate-anandà anÃnandà asukhà nÃma te lokÃstenÃndhenÃdarÓanalak«aïena tamasÃ'v­tà vyÃptÃste tasyÃj¤Ãnatamaso gocarÃstÃæste pretya m­tvÃbhigacchantyabhiyÃnti / ke / ye 'vidvÃæsa÷ / kiæ sÃmÃnyenÃvidvattÃmÃtreïa netyucyate-abudha÷ / budheravagamanÃrthasya dhÃto÷ kvippratyayÃntasya rÆpam / ÃtmÃvagamavarjità ityartha÷ / janÃ÷ prak­tà eva / jananadharmiïo vetyetat //4,4.11// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.12 #<ÃtmÃnaæ ced vijÃnÅyÃd ayam asmÅti puru«a÷ | kim icchan kasya kÃmÃya ÓarÅram anu saæjvaret || BrhUp_4,4.12 ||># __________ BrhUpBh_4,4.12 ÃtmÃnaæ svaæ paraæ rÆpaæ sarvaprÃïimanÅ«itaj¤aæ h­tsthamaÓanÃyÃdidharmÃtÅtaæ codyadi vijÃnÅyÃtsahasre«u kaÓcit / cedityÃtmavidyÃyà durlabhatvaæ darÓayati / kathamayaæ para Ãtmà sarvaprÃïipratyayasÃk«Å yo neti netÅtyÃdyukto yasmÃnnÃnyo 'sti dra«Âà Órotà mantà vij¤Ãtà sama÷ sarvabhÆtastho nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvo 'smi bhavÃmÅti pÆru«a÷ puru«a÷ / sa kimicchaæstatsavarÆpavyatiriktamanyadastu phalabhÆtaæ kimicchankasya vÃnyasyÃ'tmano vyatiriktasya kÃmÃya prayojanÃya / na hi tasyÃ'tmana e«Âavyaæ phalam / na cÃtmano 'nyosti yasya kÃmÃyecchati sarvasyÃtmabhÆtatvÃt / ata÷ kimicchankasya kÃmÃya ÓarÅramanusaæjvaredbhraæÓet / ÓarÅropÃdhik­tadu÷khamanudu÷khÅ syÃt / ÓarÅratÃpamanutapyeta / anÃtmadarÓino hi tadvyatiriktavastavantarepso÷ mamedaæ syÃtputrasyedaæ bhÃryÃyà idamityevamÅhamÃna÷ puna÷ punarjananamaraïaprabandharƬha÷ / ÓarÅrarogamanu rujyate sarvÃtmadarÓinastu tadasaæbhava ityetadÃha //4,4.12// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.13 ## __________ BrhUpBh_4,4.13 ki¤ca yasya brÃhmaïasyÃnuvitto 'nulabdha÷ pratibuddha÷sÃk«Ãtk­ta÷ katham? ahamasmi paraæ brahmetyevaæ pratyagÃtmatvenÃvagata Ãtmà asminsaædahye saædehe 'nekÃnarthasaækaÂopacaye gahane vi«ame 'nekaÓatasahasravivekavij¤Ãnapratipak«e vi«ame pravi«Âa÷ sa yasya brÃhmaïasyÃnuvitta÷ pratibodhenetyartha÷ / sa viÓvak­dviÓvasya kartà / kathaæ viÓvak­ttavaæ tasya? kiæ viÓvak­diti nÃmetyÃÓaÇkyÃ'ha - sa hi yasmÃtsarvasya kartà na nÃmamÃtraæ na kevalaæ viÓvak­tparaprayukta÷ san / kiæ tarhi tasya loka÷ sarva÷ / kimanyà loko 'nyo 'sÃvityucyate - sa u loka eva / lokaÓabdenÃ'tmocyate / tasya sarva Ãtmà sa ca sarvasyà / ¤a'tmetyartha÷ / ya e«a brÃhmaïena pratyagÃtmà pratibuddhatayÃnuvitta ÃtmÃnarthasaækaÂe gahane pravi«Âa÷ sa na saæsÃrÅ kintu para eva / yasmÃdviÓvasya kartà sarvasyÃ'tmà tasya ca sarva Ãtmà / eka evÃdvitÅya÷ para evÃsmÅtyanusaædhÃtavya iti ÓlokÃrtha÷ //4,4.13// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.14 ## __________ BrhUpBh_4,4.14 ki¤cehaivÃlekÃrthasaækule santo bhavantoj¤ÃnadÅrghanidrÃmohitÃ÷ santa÷ katha¤cidiva brahmatattvamÃtmatvenÃtha vidmo vijÃnÅma÷ / tadetadbrahma prak­tamaho vayaæ k­tÃrthà ityabhiprÃya÷ / yadetadbrahma vijÃnÅmastanna cedviditavanto vayaæ vedanaæ vedo vedo 'syÃstÅti vedÅ vedyeva vedirna vediravedi÷ / tato 'hamavedi÷ syÃm / yadyavedi÷ syÃæ ko do«a÷ syÃnmahatyanantaparimÃïà janmamaraïÃdilak«aïà vina«ÂirvinaÓanam / aho vayamasmÃnmahato vinaÓanÃnnirmuktà yadadvayaæ brahma viditavanta ityartha÷ / yathà ca vayaæ brahma viditvÃsmÃdvinaÓanÃdvipramuktà evaæye tadviduram­tÃste bhavanti ye punarnaiva brahma vidusta itare brahmavidbhyo 'nye 'brahmavida ityartha÷ / du÷khameva janmamaraïÃdilak«aïamevÃpiyanti pratipadyante na kadÃcidapyavidu«Ãæ tato viniv­ttirityartha÷ / du÷khameva hi ta Ãtmatvenopagacchanti //4,4.14// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.15 ## __________ BrhUpBh_4,4.15 yadà punaretamÃtmÃnaæ katha¤citparamakÃruïikaæ ka¤cidÃcÃryaæ prÃpya tato labdhaprayÃda÷ sannanu paÓcÃtpaÓyati sÃk«Ãtkaroti svamÃtmÃnaæ devaæ dyotanavantaæ dÃtÃraæ và sarvaprÃïikarmaphalÃnÃæ yathÃkarmÃnurÆpama¤jasà sÃk«ÃdÅÓÃnaæ sÃvÃminaæ bhÆtabhavyasya kÃlatrayasyetyetat / na tatastasmÃdÅÓÃnÃddevÃdÃtmÃnaæ viÓe«eïa jugupsate gopÃyitumicchati / sarvo hi leka ÅÓvarÃdguptamicchati bhederÓÅ / ayaæ tvekatvadarÓÅ na bibheti kutaÓcana / ato na tadà vijugupsate / yadeÓÃnaæ devama¤jasÃ'tmatvena paÓyati na tadà nindati và ki¤cit / sarvamÃtmÃnaæ hi paÓyati sa evaæpaÓyankamasau nindyÃt //4,4.15// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.16 ## __________ BrhUpBh_4,4.16 ki¤ca yasmÃdÅÓÃnÃdarvÃgyasmÃdanyavi«aya evetyartha÷ / saævatsara÷ kÃlÃtmà sarvasya janimata÷ paricchettà yamaparicchindannarvÃgeva vartate 'hobhi÷ svÃvayavairahorÃtrairityartha÷ / tajjyoti«Ãæ jyotirÃdityÃdijyoti«ÃmapyavabhÃsakatvÃdÃyurityupÃsane tasmÃdÃyu«mantaste / tasmÃdÃyu«kÃmenÃ'yurguïenopÃsyaæ brahmetyartha÷ //4,4.16// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.17 ## __________ BrhUpBh_4,4.17 ki¤ca yasminyatra brahmaïi pa¤ca pa¤cajanà gandharvÃdaya÷ pa¤caiva saækhyÃtà gandharvÃ÷ pitaro devà asurà rak«Ãæsi ni«Ãdapa¤camà và varïà ÃkÃÓaÓcÃvyÃk­tÃkhyo yasminsÆtramimotaæ ca protaæ ca / yasminprati«Âhita etasminnu khalvak«are gÃrgyÃkÃÓa ityuktaæ tamevÃ'tmÃnamam­taæ brahma manye 'haæ na cÃhamÃtmÃnaæ tato 'nyatvena jÃne / kiæ tarhyam­to 'haæ brahma vidvÃnsannaj¤ÃnamÃtreïa tu martyo 'hamÃsaæ tadapagamÃdvidvÃnahamam­ta eva //4,4.17// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.18 ## __________ BrhUpBh_4,4.18 ki¤ca tena hi caitanyÃtmajyoti«ÃvabhÃsyamÃna÷ prÃïa ÃtmabhÆtena prÃïÅti tena prÃïasyÃpi prÃïa÷ sa taæ prÃïasya prÃïam / tathà cak«u«o 'pi cak«uruta ÓrautrasyÃpi Órotram / brahmamaÓaktyodhi«ÂhitÃnÃæ hi cak«urÃdÅnÃæ darÓanÃdisÃmarthyaæ svata÷ këÂhalo«ÂasamÃni hi tÃni caitanyÃtmajyoti÷ÓÆnyÃni / manaso 'pi mana iti ye viduÓcak«uradÃvyÃpÃrÃnumitÃstivaæ pratyÃgÃtmÃnaæ na vi«ayabhÆtaæ ye viduste nicikyurniÓcayena j¤Ãtavanto brahma purÃïaæ cirantanamagryamagre bhavam / "tadyadÃtmavido vidu÷"iti hyÃtharvaïe //4,4.18// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.19 ## __________ BrhUpBh_4,4.19 tadbrahmadarÓane sÃdhanamucyate manasaiva paramÃrthaj¤Ãnasaæsak­tenÃ'cÃryovadeÓÃpÆrvakaæ cÃnudra«Âavyam / tatra ca darÓanavi«aye brahmaïi neha nÃnÃsti ki¤cana ki¤cidapu / asati nÃnÃtve nÃnÃtvamadhyÃropayatyavidyayà / sa m­tyormaraïÃn m­tyuæ maraïamÃpnoti / ko 'sau / ya iha nÃneva paÓyati / avidyÃdhyÃropaïavyatirekeïa nÃsti paramÃrthato dvaitamityartha÷ //4,4.19// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.20 ## __________ BrhUpBh_4,4.20 yasmÃdevaæ tasmÃdedhaivaikenaiva prakÃreïa vij¤ÃnaghanaikarasaprakÃreïÃ'kÃÓavannirantareïÃnudra«Âavyam / yasmÃdetadbrahmÃprameyam / sarvaikatvÃt / anyena hyanyatpramÅyata idaæ tvekamevÃto 'prameyam dhruvaæ nityaæ kÆÂasthamavicÃlÅtyartha÷ / nanu viruddhamidamucyate 'prameyaæ j¤Ãyata iti ca / j¤Ãyata iti pramÃïairmÅyata / ityartho 'prameyamiti ca tatprati«edha÷ / nai«a do«a÷ / anyadavastuvadanÃgamapramÃïaprameyatvaprati«edhÃrthatvÃt / yathÃ'nyÃni vastÆnyÃgamanirapek«ai÷ pramÃïairvi«ayÅkriyante na tathaitadÃtmatatvaæ pramÃïÃntareïa vi«ayÅkartuæ Óakyate / sarvasyÃ'matve kena kaæ paÓyedvijÅnÃyaditi pramÃt­pramÃïÃdivyÃpÃraprati«edhenaivÃ'gamo 'pi vij¤Ãpayati na tvabhidhÃnÃbhidhelak«aïavÃkyadharmÃÇgÅkaraïena / tasmÃnnÃ'gamanÃpi svargamervÃdivattatpratipÃdyate / pratipÃdayitrÃtmabhÆtaæ hi tat / pratipÃdayitu÷ pratipÃdanasya pratipÃdyavi«ayatvÃt / bhede hi sati tadbhavati / j¤Ãnaæ ca tasminparÃtbhÃvaniv­ttireva / na tasminsÃk«ÃdÃtmabhÃva÷ kartavye vidyamÃnvÃdÃtmabhavasya / nityo hyÃtmabhÃva÷ sarvasyÃtadvi«aya iva pratyavabhasate / tasmÃdatadvi«ayÃvabhÃsaniv­ttavyatirekeïa na tasminnÃtmabhÃvo vidhÅyate / anyÃtbhÃvaniv­ttÃvÃtmabhÃva÷ svÃtmani svÃbhÃviko ya÷ sa kevalo bhavatÅtyÃtmà j¤Ãyata ityucyate / svataÓcÃprameya÷ pramÃïÃntareïa na vi«ayÅkriyata ityuccayate / svataÓcÃprameya÷ pramÃïÃntareïa na vi«ayÅkriyata ityubhayamapyaviruddhameva / virajo vigatarajo rajo nÃma dharmÃdharmÃdimalaæ tadrahita ityetat / para÷ paro vyatirikta÷ sÆk«mo vyÃpÅ vÃ'kÃÓÃdapyavyÃk­tÃkhyÃt / ajo na jÃyate janmaprati«edhÃduttare 'pi bhÃvavikÃrÃ÷ prati«iddhÃ÷ / sarve«Ãæ janmÃditvÃt / Ãtmà mahÃnparimÃïato mahatatra÷ sarvasmÃt / dhruvo 'vinÃÓÅ //4,4.20// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.21 ## __________ BrhUpBh_4,4.21 tamÅd­ÓamÃtmÃnameva dhÅro dhÃmÃnvij¤ÃyopadeÓata÷ ÓÃstrataÓca praj¤Ãæ ÓÃstrÃcÃryopadi«Âavi«ayÃæ jij¤ÃsÃparisamÃptikarÅæ kurvÅta brÃhmaïa÷ / evaæ praj¤ÃkaraïasÃdhanÃni saænyÃsaÓamadamoparamatitik«ÃsamÃdhÃnÃni kuryÅdityartha÷ / nÃnudhyÃyÃnnÃnucintayedbahÆnprabhÆtächabdÃn / tatra bahutvaprati«edhÃtkevalÃtmakatvapratipÃdakÃ÷ svalpÃ÷ Óabdà anuj¤Ãyante"omityevaæ dhyÃyatha ÃtmÃnam anyà vÃco vimi¤catha"iti cÃ'tharvaïe / vÃco viglÃpanaæ viÓe«eïa glÃnikaraæ Óramakaraæ hi yasmÃttadbahuÓabdÃbhidhyÃnamiti //4,4.21// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.22 ## __________ BrhUpBh_4,4.22 sahetukau bandhamok«Ãvabhihitau mantrabrÃhmaïabhyÃæ ÓlokaiÓca punarmok«asvarÆpaæ vistareïa pratipÃditamevametasminnÃtmavi«aye sarvo vedo yathopayukto bhavati tattathà vaktavyamiti tadartheyaæ kaï¬ikÃ'rabhyate / tacca tathÃsminprapÃÂhake 'bhihitaæ saprayojanamanÆdyÃtraivopayoga÷ k­tsnasya vedasya kÃmyarÃÓivarjitasyetyevamarthaæ uktÃrthÃnuvÃda÷ sa và e«a ityÃdi÷ / sa ityuktaparÃmarÓÃrtha÷ / ko 'sÃvukta÷ parÃm­Óyate taæ prati nirdiÓati ya e«a vij¤Ãnamaya iti / atÅntaravÃkyoktasaæpratyayo mà bhÆditi ya e«a÷ / katama e«a ityucyate-vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«viti / uttaravÃkyolliÇganaæ saæÓayaniv­tyartham / uktaæ hi pÆrvaæ janakapraÓnÃrambhe kataæ Ãtmeti yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«vityÃdi / etaduktaæ bhavati yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«vityÃdinà vÃkyena pratipÃdita÷ svaya¤jyotirÃtmà sa e«a kÃmakarmÃvidyÃnÃmanÃtmadharmatvapratidÃpÃdanadvÃreïa mok«ita÷ paramÃtmabhÃvamÃpÃdita÷ para evÃyaæ nÃnya itye«a sa sÃk«ÃnmahÃnaja Ãtmetyukta÷ / yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«viti yathÃvyÃkhyÃtÃrtha eva / ya e«o 'ntarh­daye h­dayepuï¬arÅkamadhye h­dayapuï¬arÅkamadhye ya e«a ÃkÃÓa÷ para evÃ'tmà nirupÃdhiko vij¤Ãnamayasya svasvabhÃstasminsvasvabhÃve paramÃtmanyÃkÃÓÃkhye sete / caturthaæ etadvyÃkhyÃtaæ kvai«a tadÃbhÆdityasya prativacanatvena / sa ca sarvasya brahmendrÃdervaÓÅ / sarvo hyasya vaÓe vartate / uktaæ caitasya và ak«arasya praÓÃsana iti / na kevalaæ vaÓÅ sarvasyeÓÃna ÅÓità ca brhamendraprabh­tÅnÃmÅÓit­tvaæ ca kadÃcijjÃtik­taæ yathà rÃjakumÃrasya balavattarÃnapi bh­tyÃnprati tadvanmà bhÆdityÃha sarvasyÃdhipatiradhi«ÂhÃya pÃlayità svatantra ityartha÷ / na rÃjaputravadamÃtyÃdibh­tyatantra÷ / trayamapyetadvaÓitvÃdihetuhetumadrÆpam / yasmÃtsarvasyÃdhipatistato 'sau sarvasyeÓÃna÷ / yo hi yamadhi«ÂÃya pÃlayati sa taæ pratÅ«Âa eveti prasiddham / yasmÃcca sarvasyeÓÃnastasmÃtsarvasya vaÓÅti / kicÃnyatsa evaæbhÆto h­dyantarjyoti÷ puru«o vij¤Ãnamayo na sÃdhunà ÓÃstravihitena karmaïà bhÆyÃnbhavati na vardhate pÆrvÃvasthÃta÷ kenaciddharmeïa / no eva ÓÃstrapri«iddhenÃsÃdhunà karmaïà kanÅyÃnalpataro bhavati pÆrvÃvasthÃto na hÅyata ityartha÷ / ki¤ca sarvo hyadhi«ÂhÃnapÃlanÃdi kurvanparÃnugrahapŬÃk­tena dharmÃdharmÃkhyona yujyate 'syaiva tu kathaæ tadabhÃva iti / ucyate-yasmÃde«a sarveÓvara÷ sankarmaïo 'pÅÓituæ bhavatyeva ÓÅlamasya tasmÃnna karmaïà saæbandhyate / ki¤cëa bhÆtÃdhipatirbrahmÃdistambhaparyantÃnÃæ bhÆtÃnÃmadhipatirityuktÃrthaæ padam / e«a bhÆtÃnÃæ te«Ãmeva pÃlayità rak«ità / e«a setu÷ / kiæviÓi«Âa ityÃha- vidharaïo varïÃÓramÃdivyavasthÃyà vidhÃrayità / tadÃhai«Ãæ bhÆrÃdÅnà brahmalokÃntÃnÃæ lokÃnÃmasaæbhedÃyÃsaæbhinnamaryÃdÃyai / parameÓvareïa setuvadavidhÃryamÃïà lokÃ÷ saæbhinnamaryÃdÃ÷ syu÷ / ato lokÃnÃmasaæbhedÃya setubhÆto 'yaæ parameÓvaro ya÷ svaya¤jyorÃtmaiva / evaævitsarvasya vaÓÅtyÃdi brahmavidyÃyÃ÷ phalametannirddi«maÂam / kijyetiriyaæpuru«a ityevamÃdi«a«ÂhaprapÃÂhakavihitÃyÃmetasyÃæ brahmavidyÃyÃmevaæphalÃyÃæ kÃmyaikadeÓavarjitaæ k­tsnaæ karmakÃï¬aæ tÃdarthyena vaniyujyate / tatkathamityucyate-tametamevabhÆtamaupani«adaæ puru«aæ vedÃnuvacanena mantrabrÃhmaïÃdhyayanena nityasvÃdhyÃyalak«aïena vividi«anti veditumicchanti / ke / brÃhmaïÃ÷ / brÃhmaïagrahaïamupalak«aïÃrtham / aviÓi«Âo hyadhikÃrastrayÃïÃæ varïÃnÃm / athavà karmakÃï¬ena mantrahabrÃhmaïena vedÃnuvacanena viviji«anti / kathaæ vividi«antÅtyucyate-yaj¤enetyÃdi / ya punarmantrabrÃhmaïalak«aïena vedÃnuvacanena prakÃÓyamÃnaæ vivida«antÅti vyÃcak«ate te«ÃmÃraïyakamÃtrameva vedÃnuvacanaæ syÃt / na hi karmakÃïena para Ãtmà prakÃÓyate / to tvaipani«adamiti viÓe«aÓrute÷ / vedÃnuvacaneneti cÃviÓe«itatvÃtsamastagrÃhidaæ vacanam / na ca tadekadeÓotsarhe yukta÷ / nanu tvatpak«e 'pyupani«advarjamityekadeÓatvaæ syÃt / nÃ'dyavyÃkhyÃne 'virodhÃdasmatpak«e nai«a do«o bhavati / yadà vedÃnuvacanaÓabdena nitya÷ svÃdhyÃyo vidhÅyate tadopani«adapu g­hÅtaiveti vedÃnuvacanaÓabdÃrthaikadeÓo na parityakto bhavati / yaj¤ÃdisahapÃÂhÃcca / yaj¤ÃdÅni karmÃïyevÃnukrami«yanvedÃnuvacanaÓabdaæ prayuÇkte / tasmÃtkramaiva vedÃnuvacanaÓabdenocyata iti gamyate / karma hi nityasvÃdhyÃya÷ / kathaæ punarnityasvÃdhyÃyÃdibhi÷ karmabhirÃtmÃnaæ vivida«anti / naiva hi tÃnyÃtmÃnaæ prakÃÓanayanta yathopani«ada÷ / nai«a dodha÷-karmaïÃæ viÓuddhihetutvÃt / karmabhi÷ saæsk­tà hi viÓuddhÃtmÃna÷ ÓaknuvantyÃtmÃnamupani«atprakÃÓitamapratibandhena veditum / tathà hyÃtharvaïe-"viÓuddhasattvastatastu taæ paÓyate ni«kalaæ dhyÃyamÃna÷"iti sm­tiÓca-"j¤Ãnamutpadyate puæsÃæ k«ayÃtpÃpasya karmaïa÷"ityÃdi÷ / kathaæ punarnityÃni karmÃïi saæskÃrÃrthÃnÅtyavagamyate"sa ha và ÃtmayÃjÅ yo vededaæ me 'nenÃÇgaæ saæskriyata idaæ me 'nenÃÇgamupadhÅyate"ityÃdiÓrute÷ / sarve«u ca sm­tiÓÃstre«u karmÃïi saæskÃrÃrthÃnyevÃ'cak«ate '«ÂÃcatvÃriæÓatsaæskÃrà ityÃdi«u / gÅtÃsu ca-"yaj¤o daina tapaÓcaiva pÃvanÃni manÅ«iïÃm / sarve 'pyete yaj¤avido yaj¤ak«apitakalma«Ã÷" // iti / yaj¤eneti dravyayaj¤Ã j¤Ãnayaj¤ÃÓca saæskÃrÃrthÃ÷ / saæsk­tasya ca viÓuddhasatvasya j¤Ãnotpattirapratibandhena bhavi«yatyato yaj¤ena vividi«Âi / dÃnena dÃnamapi pÃpak«ayahetutvÃddharmav­ddhihetutvÃcca / tapasà tapa ityaviÓe«eïa k­cchracÃndrÃyaïÃdiprÃptau viÓe«aïamanÃÓakeneti / kÃmÃnaÓanamanÃÓakaæ na tu bhojananiv­tti÷ bhojananiv­ttau mriyata eva nÃ'tmavedanam / vedÃnuvacanayaj¤adÃnatapa÷Óabdena sarvameva nityaæ karmopalak«yate / evaæ kÃmyavarjitaæ nityaæ karmajÃtaæ sarvamÃtmaj¤ÃnotpattidvÃreïa mok«asÃdhanatvaæ pritapadyate / evaæ karmakÃï¬enÃsyaikavÃkyatÃvagati÷ / evaæ yathoktena nyÃyenaitamevÃ'tmÃnaæ viditvà yathÃprakÃÓitaæ munirbhavati mananÃnmuniryogÅ bhavatÅtyartha / etameva viditvà munirbhavati nÃnyam / nanvanyavedane 'pi munitvaæ syÃtkathamavadhÃryata etameveti / bìhamanyavedane 'pi munirbhavet / kitvanyavedane na munireva syÃtkiæ tarhi karmyapi bhavetsa÷ / etaæ tvaupani«adaæ puru«aæ viditvà munireva syÃnna tu karmÅ / ato 'sÃdhÃraïaæ munitvaæ vivak«itamasyetyavadhÃrayatyetameveti / etasminhi vidite kena kaæ paÓyedityevaæ kriyÃsambhavÃnmananameva syÃt / ki¤caicamevÃ'tmÃnaæ svaæ lokamicchanta÷ prÃrthayanta÷ pravrÃjina÷ pravrajanaÓÅlÃ÷ pravra¬anti prakar«eïa vrajanti sarvÃïi karmÃïi saænyasyantÅtyartha÷ / etameva lokamicchanta ityavadhÃraïÃnna bÃhyalokatrayepsÆnÃæ pÃrivrÃjyodhikÃra iti gamyate / na hi gaÇgÃdvÃraæ pratipitsu÷ kÃÓÅdeÓanivÃsÅ pÆrvÃbhimukha÷ praiti / tasmÃdbÃhyalokatrayÃrthinÃæ putrakarmÃparabrahmavidyÃ÷ sÃdhanam / "putreïÃyaæ loko jayyo nÃnyena karmaïÃ" ityÃdiÓrute÷ / athastadarthibhi÷ putrÃdisÃdhanaæ pratyÃkhyÃya na pÃrivrÃjyaæ pratipattuæ yuktam / atatsÃdhanatvÃtpÃrivrÃjyasya / tasmÃdetameva lokamicchanta÷ pravrajantÅti yuktamavadhÃraïam / ÃtmalokaprÃptirhyavidyÃniv­ttau svÃtmanyavasthÃnameva / tasmÃdÃtmÃnaæ cellokamicchaci yastasya sarvakriyoparama evÃ'tmavalokasÃdhanaæ mukhyamantaraÇgam / yathà putrÃdireva bÃhyalokatrayasya / putrÃdikarmaïa÷ Ãtmalokaæ pratyasÃdhanatvÃt / asambhavena viruddhatvamavocÃma / tasmÃdÃtmÃnaæ lokamicchanta÷ prvrajantyeva sarvakriyÃbhyo nivarterannevetyartha÷ / yathà ca bÃhyalokatrayÃrthina÷ pratiniyatÃni putrÃdÅni sÃdhanÃni vihatÃnyevamÃtmalokÃrthana÷ sarvai«aïÃniv­tti÷ pÃrivrÃjyaæ brahmavido vidhÅyata eva / kuta÷ punasta ÃtmalokÃrthana÷ pravra¬antyevetyucyate / tatrÃrthavÃdavÃkyarÆpeïa hotuæ darÓayatu / etaddha sma vai tat / tadetatpÃrivrÃjye kÃraïamucyate- ha sma vai kila pÆrvetikrÃntakÃlÅnà vidvÃæsa Ãtmaj¤Ã÷ prajÃæ karmÃparabrahmavidyà ca / prajopalabhitaæ hi trayametadbÃhyalokatrayasÃdhanaæ nirdiÓyate prajÃmiti / prajÃæ kiæ? na kÃmayante putrÃdilokatrayasÃdhanaæ nÃnuti«ÂhantÅtyartha÷ / nanvaparabrahmadarÓamanuti«Âhantyeva / tadbalÃddhi vyutthÃnam / na, apavÃdÃt / brahma taæ parÃdÃdyo 'nyatrÃ'tmano brahma veda sarvaæ taæ parÃdÃdityaparabrahmadarÓamapyapavadatyeva / aparabrahmaïo 'pi sarvamadhyÃntararbhÃvÃt / yatra nÃnyatpaÓyatÅti ca / pÆrvÃparabÃhyÃntaradarÓanaprati«edhÃccÃpÆrvamanaparamanantaramabÃhyamiti / tatkena kaæ paÓyedvijÅnÃyÅditi ca / tasmÃnnÃ'tmadarÓanavyatirekeïÃnyadvyutthÃnakÃraïamapek«ate / ka÷ punaste«ÃmabhiprÃya ityucyate kiæ prayojanaæ phalaæ sÃdhyaæ kari«yÃma÷ prajayà sÃdhanena / prajà hi bÃhyalokasÃdhanaæ nirj¤Ãtà / sa ca bÃhyaloko nÃstyasmÃkamÃtmavyatirikta÷ / sarvaæ hyasmÃkamÃtmabhÆtameva sarvasya ca vayamÃtmabhÆtÃ÷ / Ãtmà ca nÃ'tmatvÃdeva na kenacitsÃdhanenotpÃdya Ãpyo vikÃrya÷ saæskÃryo và yadapyÃtmayÃjina÷ saæskÃrÃrthaæ karmeti tadapi kÃryakaraïÃtmadarÓanavi«ayameva / idaæ me 'nenÃÇgaæ saæskriyata ityaÇgÃÇgitvÃdiÓravaïÃt / na hi vij¤ÃnaghanaikarasanairantaryadarÓino 'ÇgÃÇgisaæskÃropadhÃnadarÓanaæ sambhavati / tasmÃnna ki¤citpra¬ÃdisÃdhanai÷ kari«yÃma÷ / avidu«Ãæ hi tatpradÃjisÃdhanai÷ karvyaæ phalam / na hi m­gat­«ïikÃyÃmudakapÃnÃæ tadudakadarÓÅ prav­tta iti tatro«aramÃtramudakÃbhÃvaæ paÓyeto 'pi prav­ttiryuktà / evamasmÃkamapi paramÃrthÃtmalokadarÓinÃæ prajÃdisÃdhanasÃdhye m­gat­«ïikÃdisame 'vidvaddarÓanavi«aye na prav­ttiryuktetyabhiprÃya÷ / tadetaducyate-ye«ÃmasmÃkaæ paramÃrthadarÓinÃæ no 'yamÃtmÃÓanÃyÃdivinirmukta÷ sÃdhvasÃdhubyÃmavikÃryo 'yaæ loka÷ phalamabhipratam / na cÃ.'syÃ'tmana÷ sÃdhyasÃdhanÃdisarvasaæsÃradharmavinirmuktasya sÃdhanaæ ki¤cide«itavyam / sÃdhyasya hi sÃdhanÃnve«aïà kriyate / asÃdhyasya sÃdhanÃnve«aïÃyÃæ hi jalabuddhyà sthala iva taraïaæ k­taæ syÃt / khe và ÓÃkunapadÃnve«aïam / tasmÃdetamÃtmÃnaæ viditvà prvjeyureva brÃhmaïà na karmÃ'rabherannityartha÷ / yasmÃtpÆrve brÃhnà evaæ vidvÃæsa÷ prajÃmakÃmayamÃnÃ÷ / ta evaæ sÃdhyasÃdhanasaævyavahÃraæ nindanto 'vidvadvi«ayo 'yamiti k­tvà kiæ k­tavanta ityucyate-te ha sma kila putrëaïÃyÃÓca vistai«aïÃyÃÓca lokëaïÃyÃÓca vyutthÃyÃtha bhik«Ãcaryaæ canarantÅtyÃdi vyÃkhyÃtam / tasmÃdÃtmÃnaæ lokamicchanta÷ pravrajanti pravrajeyuritye«avidhirarthavÃdena saægacchate / hi sÃrthavÃdasyÃsya lokastutyÃbhimukhyamupapadyate / pravrajantÅtyasyÃrthavÃdarÆpo hyetaddha smetyÃdiruttaro grantha÷ / arthavÃdaÓcennÃrthavÃdÃntaramapek«eta / apek«ate tvetaddha smetyÃdyarthavÃdaæ pravrajantÅtyetat / yasmÃtpÆrve vidvÃæsa÷ prajÃdikarmabhyo niv­ttÃ÷ pravjitavanta ava tasmÃdadhunÃtanà api pravrajanti pravjeyurityevaæ sambadhyamÃnaæ na lokastityabhimukhaæ bhavitumarhati / vij¤ÃnasamÃnakart­katvopadeÓÃdityÃnÃvocÃma / vedÃnuvacanÃdisahapÃÂhÃcca / yathÃ'tmavedanasÃdhanatvena vihitÃnÃæ vedÃnuvacanÃdÅnÃæ yathÃrthatvameva nÃrthavÃdatvaæ tathà taireva saha paÂhitasya pÃrivrÃjyasyÃ'tmalokaprÃptisÃdhanatvenÃrthavÃdatvamayuktam / phalavibhÃgopadeÓÃcca / etamevÃtmÃnaæ lokaæ viditvetyanyasmÃdbÃhyÃllokÃdÃtmÃnaæ phalÃntaratvena pravibhajati / yathà putraiïaivÃyaæ loko ¬ayyo nÃnyena karmaïà karmaïà pit­loka iti / na ca pravrajantÅtyetatpÃrpatallokastutiparam / pradhÃnavaccÃrthavÃdÃpek«aæ sak­cchrutaæ syÃt / tasmÃdabhrÃntirevai«Ã lokastitiparamiti / na cÃnu«Âheyena pÃrivrÃjyena stuturupapadyate / di pÃrivrÃjyamanu«Âheyamapi sadanyastutyarthaæ syÃddarÓapÆrïamÃsÃdÅnÃmapyanu«ÂhÃyÃnÃæ stutyarthatà syÃt / na cÃnyatra kartavyataitasmÃdvi«ayÃrj¤Ãtà yata iha stutyartho bhavet / yadi puna÷ kvacidvidhi÷ parikalpyeta pÃrivrÃjyasya sa ihaiva mukhyo nÃnyatra sambhavati / yadapyanadhik­tavi«aye pÃrivrÃjyaæ parikalpyate tatra v­k«ÃdyÃrohaïÃdyapu pÃrivrÃjyatkalpyeta / kartavyatvenÃnirj¤ÃtatvÃviÓe«Ãt / tasmÃtstutitvagandho ''pyatra na Óakya÷ kalpayitum / yadyayÃtmà loka i«yate kimarthaæ tatprÃptisÃdhanatvena karmÃïyeva nÃ'bherankiæ pÃrivrÃjyeneti / atrocyate-asyÃ'tmalokasya karmabhirasaæbandhÃt / yamÃtmÃnamicchanta÷ pravrajeyu÷ sa Ãtmà sÃdhanatvena phalatvena cotpÃdyatvÃdiprakÃrÃïÃmanyatamatvenÃpu karmabhirna saæbadhyate / tasmÃtsa e«a neti netyÃtmÃg­hyo na hi g­hyata ityÃdilak«aïa÷ / yasmÃdevalak«aïa Ãtmà karmaphalasÃdhanÃsaæbandhÅ sarvasaæsÃradharmavilak«aïo 'ÓanÃyÃdyatÅto 'sthÆlÃdidharmavÃnajo 'jaro 'maro 'm­to 'bhaya÷ saindhavaghanavadvij¤ÃnaikarasasvabhÃva÷ svaya¤jyotireka evÃdvayo 'pÆrvo 'naparo 'nantaro 'bÃhya ityatadÃgamatastarkataÓca sthÃpitaæ viÓe«ataÓceha janakayÃj¤avalkyasaævÃde 'smiæstasmÃdevaælak«aïa Ãtmani vidita Ãtmatvena naiva karmÃrambha upapadyate / tasmÃdÃtmà nirviÓe«a÷ / na hi cak«u«mÃnpathi prav­tto 'hini kÆpe kaïke và patati / k­tsnasya ca karmaphalasya vidyÃphale 'ntarbhÃvÃt / na cÃyatnaprÃpye vastuni vidvÃnyatnamÃti«Âhati / "aÇke cenmadhu vindeta kimarthaæ parvataæ vrajet / i«ÂasyÃrthasya saæprÃptau ko vidvÃnyatnamÃcaret" // "sarvaæ karmÃkhilaæ pÃrthaæ j¤Ãne parasamÃpyate" / iti gÅtÃmu / ihÃpi caitasyaiva paramÃnandasya brahmavitprÃpyasyÃnyÃni bhÆtÃni mÃtrÃmupajÅvantÅtyuktam / ato brahmavidà na karmÃrambha÷ / yasmÃtsarvai«aïÃviniv­tta÷ sa eva neti netyÃtmÃnamÃtmatvenopagamya tadrÆpeïaiva vartate tasmÃdetamevavidaæ neti netyÃtmabhÆtamu haivaite vak«yamÃïe na tarato na prÃpnuta iti yuktameveti vÃkyaÓe«a÷ / ke te ityucyate- ato 'smÃnnimittÃccharÅradhÃraïÃdiheto÷ pÃpamapuïyaæ karmÃkaraæ k­tavÃnasmi ka«Âaæ khalu mama v­ttamanena pÃpena karmaïÃhaæ narakaæ pratipatsya iti yo 'yaæ paÓcÃtpÃpaæ karma k­tavata÷ paritÃmapa÷ sa enaæ neti netyÃtmabhÆtaæ na tarati / yathÃta÷ kalyÃïaæ phalavi«ayakÃmÃnnimittÃdyaj¤adÃnÃdilak«aïaæ puïyaæ Óobhanaæ karma k­tavÃnasmi / jato 'hamasya phalaæsukhamupabhok«ya dehÃntara itye«o 'pi har«astaæ na tarati / ubhe u haivai«a brahmavidete karmaïÅ tarati puïyapÃpalak«aïe / evaæ brahmavida÷ saænyÃsina ubhe api karmaïo k«Åyate pÆrvajanmani k­te ye te cÃpÆrve ca nÃ'rabhyete / ki¤ca nainaæ k­tÃk­te k­taæ nityÃnu«ÂhÃnamak­taæ tasyaivÃkriyà te api k­tÃk­te enaæ na tapata÷ / anÃtmaj¤aæ hi k­taæ phaladÃnenÃk­taæ pratyavÃyotpÃdanena tapata÷ / ayaæ tu brahmavidÃtmavidyÃgninà sarvÃïi karmÃïi bhasmÅkaroti"yathedhÃæsi samidvo 'gni÷" ityÃdism­te÷ / ÓarÅrÃrambhakayostÆpabhogenaiva k«aya÷ / ato brahmavidakarmasaæbandhÅ //4,4.22// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.23 ## __________ BrhUpBh_4,4.23 tadetadvastu brÃÇmaïenoktam­cà mantreïÃbhyuktaæ prakÃÓitam / e«a neti netyÃdilak«aïo nityo mahimà / anye tu mahimÃna÷ karmak­tà ityanityÃ÷ / ayaæ tu tadvilak«aïo mahimà svÃbhÃvikatvÃnnityo brahmavido brÃhmaïasya tyaktasarve«aïasya / kuto 'sya nityatvamiti hetumÃha- karmaïà na vardhate Óubhalak«aïena k­tena v­dvilak«aïÃæ vikriyÃæ na prÃpneti / aÓubhena karmaïà no kanÅyÃnnÃpyapak«ayalak«aïÃæ vikriyÃæ prÃpnoti / upacayÃpacayahetubhÆtà eva hi sarvà vikriyà ityetÃbhyÃæ prati«idhyante / ato 'vikriyatvÃnnitya e«a mahimà / tasmÃttasyaiva mahimna÷ syÃdbhavetpadavitpadasya vettà padyate gamyate j¤Ãyata iti mahimna÷ svarÆpameva padaæ tasya padasya vedità / kiæ tatpadavedanena syÃdityucyate-taæ viditvà mahimÃnaæ na lipyate na saæbadhyate karmaïà pÃpakena dharmÃdharmalak«aïenobhayamapi pÃpakameva vidu«a÷ / tasmÃdevamakarmasaæbandhye«a brÃhmaïasya mahimà neti netyÃdilak«aïastasmÃdevaævicchÃnto bÃhyendriyavyÃpÃrata upaÓÃntastathà dÃnto 'nta÷ karaïat­«ïÃto niv­tta uparata÷ sarvai«aïÃvinirmukta÷ saænyÃsÅ titik«urdvandvasahi«ïu÷ samÃhita indriyÃnta÷ karaïÃcalanarÆpÃdvyÃv­tyaikÃgryarÆpeïa samÃhito bhÆtvà / tadetaduktaæ purastÃdbÃlyaæ ca pÃï¬ityaæ ca nirvidyeti / Ãtmanyeva sve kÃryakaraïasaæghÃta ÃtmÃnaæ pratyakcetayitÃraæ paÓyati / tatra kiæ tÃvanmÃnnaæ paricchinaæ netyucyatesarvaæ samastamÃtmÃnameva paÓyati nÃnyadÃtmavyatiriktaæ vÃlÃgramÃnnamapyastÅtyevaæ paÓyati / mananÃnmunirbhavati jÃgratsvapnasu«uptÃkhyaæ sthÃnannayaæ hitvà / evaæ paÓyantaæ brÃhmaïaæ nainaæ pÃpmà puïyapÃpalak«aïastarati na prÃpneti / ayaæ tu brahmavitsarvaæ pÃpmÃnaæ taratyÃtmabhÃvenaiva vyÃpnotyatikrÃmati / nainaæ pÃpmà k­tÃk­talak«aïastapatÅ«ÂaphalapratyavÃyotpÃdanÃbhyÃm / sarvaæ pÃpmÃnamayaæ tapati brahmavitsarvatmadarÓanavahrinà bhasmÅkaroti / sa e«a evaævidvipÃyo vigatadharmÃdharmo birajo vigatarajo raja÷kÃmo vigatakÃmo 'vicikitsaÓchinnasaæÓayo 'hamasmi sarvÃtmà paraæ brahmeti niÓcitamatirbrÃhmaïo bhavati / ayaæ tvevaæbhÆta atasyÃmavasthÃyÃæ mukhyo brÃhmaïa÷ prÃgetasmÃdbrahmasvarÆpÃvasthÃnÃdgauïamasya brÃhmaïyam / e«a brahmaloko brahmaiva loko brahmaloko mukhyo nirupacarita÷ sarvÃtmabhÃvalak«aïo he smÃra / enaæ brahmalokaæ pariprÃpito 'syabhayaæ neti netyÃdilak«aïamiti hovÃca yÃj¤avalkya÷ / evaæ brahmabhÆto janako yÃj¤avalkyena brahmabhÃvamÃpÃdita÷ pratyÃha-so 'haæ tvayà brahmabhÃvamÃpÃdita÷ sanbhagavate tubhyaæ videhÃndeÓÃnmama rÃjya samastaæ dadÃmi mÃæ ca saha kartavyatÃkà / parisamÃpta÷ paramapuru«Ãrtha÷ / etÃvatpuru«eïa kartavyame«Ã ni«Âhai«Ã parà gatiretanni÷ÓreyasametatprÃpya k­tak­tyo brÃhmaïo bhavatyetatsarvavedÃnuÓÃsanamiti //4,4.23// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.24 ## __________ BrhUpBh_4,4.24 yo 'yaæ janakayÃj¤avalkyÃkhyÃyikÃyÃæ vyÃkhyÃta Ãtmà sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃnnÃda÷ sarvabhÆtastha÷ sarvÃnnÃnÃmattà vasudÃno vasu dhanaæ sarvaprÃïikarmaphalaæ tasya dÃtà prÃïinÃæ yathÃkarma phalena yojayitetyartha÷ / tamekamajamannÃdaæ vasudÃnamÃtmÃnamannÃdavasudÃnaguïÃbhyÃæ yuktaæ yo veda sa sarvabhÆte«vÃtmabhÆto 'nnamatti vindate ca vasu sarvaæ karmaphalajÃtaæ labhate sarvÃtmatvÃdena ya evaæ yathoktaæ veda / athavà d­«ÂaphalÃrthibhirapyevaÇguïa upÃsya÷ / tenÃnnÃdo vasoÓca labdhà d­«Âenaiva phalenÃnnÃt­tvena goÓcÃdinà cÃsya yogo bhavatÅtyartha÷ //4,4.24// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,4.25 ## __________ BrhUpBh_4,4.25 idÃnÅæ samastasyaivÃ'raïyarakasya yor'tha ukta÷ sa samuccityÃsyà kaï¬ikÃyÃæ nirdiÓyata etÃvÃnsamastÃraïyakÃrtha iti / sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃjaro na jÅryata iti na vipariïamata ityartha÷ / amaro yasmÃccÃjarastasmÃdamaro na mriyata ityamara÷ / yo hi jÃyate jÅryate ca sa vinaÓyati mriyate và / ayaæ tvajatvÃdajaratvÃccÃvinÃÓÅ yato 'ta evÃm­ta÷ / yasmÃjjaniprabh­tistribhirbhÃvaviripairvarjitastasmÃditarairapi bhÃvavikÃraistribhistatk­taiÓca kÃmakarmamohÃdibhirm­tyurÆpairvÅjata ityetat / abhayo 'ta eva / yasmÃccaivaæ pÆrvoktaviÓe«aïastasmasmÃdbhayavarjita÷ bhayaæ ca hi nÃmÃvidyÃkÃryaæ tatkÃryapriti«edhena bhÃvavikÃraprati«edhena cÃvidyÃyÃ÷ prati«edha÷ siddho veditavya÷ / abhaya ÃtmaivaÇguïaviÓi«Âa÷ kimasau brahma pariv­¬haæ niratiÓayaæ mahadityartha÷ / abhayaæ vai brahma / prasiddhametalloke 'bhayaæ brahmeti / tasmÃdyuktamevaÇguïaviÓi«Âa Ãtmà brahmeti / ya evaæ yathoktamÃtmÃnamabhayaæ brahma veda so 'bhayaæ hi vai brahma bhavati / e«a sarvasyà upani«ada÷ saæk«iptor'tha ukta÷ / etasyaivÃrthas samyakprabodhÃyotpattisthitipralayÃdikalpanà kriyÃkÃrakaphalÃdhyÃropaïà cÃ'tmani k­tà tadapohena ca neti netÅtyadhyÃropitÃviÓe«ÃpanayadvÃreïapunastatvamÃveditam / yathaikaprabh­tyÃparÃrdhasaækhyÃsvarÆpaparij¤ÃnÃyà rekhÃdhyÃropaïaæ k­tvaikeyaæ rekhà daÓeyaæ Óateyaæ sahasreyamiti grÃhayatyavagamayati saækhyÃsvarÆpaæ kevalaæ na tu saækhyÃyà rekhÃtmatvameva yathà cÃkÃrÃdÅnyak«arÃïi grÃhayati tathà cehotpatyÃdyanekopÃyamÃsthÃyaikaæ brahmatattvamÃveditam / punastatkalpitopÃyajanitaviÓe«apariÓodhanÃrthaæ neti netÅti tattvopasaæhÃra÷ k­ta÷ / tadupasaæh­taæ puna÷ pariÓuddhaæ kevalameva saphalaæ j¤Ãnamante 'sya kaï¬ikÃyÃmiti //4,4.25// iti caturthaæ brÃhmaïam // _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,5.1 ## __________ BrhUpBh_4,5.1 ÃgamapradhÃnena madhukÃï¬ena brahmatattvaæ nirdhÃritam / punastasyaivopattipradhÃnena yÃj¤avalkÅyena kÃï¬ena pak«apratipak«aparigrahaæ k­tvà vig­hyavÃdena vicÃritam / Óai«yÃcÃryasaæbandhena ca «a«Âhe praÓnaprativacananyÃyena savistaraæ vicÃryopasaæh­tam / athedÃnÅæ nigamanasthÃnÅyaæ maitreyÅbrÃhmaïamÃrabhyete / ayaæ ca nyÃyo vÃkyakovidai÷ parig­hÅto hetvapadeÓÃtpratij¤ÃyÃ÷ punarvacanaæ nigamanamiti / athavÃ'gamapradhÃnena madhukÃï¬ena yadam­tatvasÃdhanaæ sasaænyÃsabhÃtmaj¤Ãnamabhihitaæ tadeva tarkeïÃpyam­tatvasÃdhanaæ sasaænyÃsamÃtmaj¤Ãnamadhigamyate / tarkapradhÃnaæhi yÃj¤avalkÅyaæ kÃï¬am / tasmÃcchÃstratarkÃbhyÃæ niÓcitametadyadetadÃtmaj¤Ãnaæ sasaænyÃsamam­tatvasÃdhanamiti / tasmÃcchÃstraÓraddhÃvadbhiram­tatvapratipitsubhiretatpratipattavyamiti / ÃgamopapattibhyÃæ hi niÓcitor'tha÷ Óraddheyo bhavatyavyabhicÃrÃditi / ak«arÃïÃæ tu caturthe yathà vyÃkhyÃtor'thastathà pratipattavyo 'trÃpi / yÃnyak«arÃïyavyÃkhyÃtÃni tÃni vyÃkhyÃsyÃma÷ / atheti hetÆpadeÓÃnantaryapradarÓanÃrtha÷ / hetupradhÃnÃni hi vÃkyÃnyatÅtÃni tadanantaramÃgamapradhÃnena pratij¤Ãtor'tho nigamyate maitreyÅbrÃhmaïena / haÓabdo v­ttÃvadyotaka÷ / yÃj¤avalkyasyar«e÷ kila dve bhÃrye patnyau babhÆvaturÃstÃæ maitreyÅ ca nÃmata ekÃparà kÃtyÃyanÅ nÃmata÷ tayorbhÃryayormaitreyÅha kila brahmavÃdinÅ brahmavadanaÓÅlà babhÆvÃ'sÅt / strÅpraj¤Ã striyÃæ yocità sà strÅpraj¤Ã saiva yasyÃ÷ praj¤Ã g­haprayojanÃnve«aïÃlak«aïà sà strÅpraj¤aiva tarhi tasminkÃla ÃsÅtkÃtyÃyanÅ / athaivaæ sati ha kila yÃj¤avalkyo 'nyatpÆrvasmÃdgÃrhasthyalak«aïÃdv­ttÃtpÃrivrÃjyalak«aïaæ v­ttamupÃkari«yannupÃcikÅr«u÷ san //4,5.1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,5.2 ## __________ BrhUpBh_4,5.2 he maitreyÅti jye«ÂhÃæ bhÃryÃmÃmantrayÃmÃsa / Ãman¤ya covÃca ha pravraji«yanpÃnivrÃjyaæ kari«yanvà are maitreyyasmÃtsthÃnÃdgÃrhasthyÃdahamasmi bhavÃmi / maitreyyanujÃnÅhi mÃæ hantecchasi yadi te 'nayà kÃtyÃyanyÃntaæ karavÃïotyÃdi vyÃkhyÃtam //4,5.2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,5.3-4 ## ## __________ BrhUpBh_4,5.3-4 saivamuktovÃca maitreyÅ sarveyaæ p­thivÅ vittena pÆrïà syÃnnu kiæ syÃæ kimahaæ vittasÃdhyena karmaïÃm­tÃ'ho na syÃmiti / neti hovÃca yÃj¤avalkya ityÃdi samÃnamanyat //4,5.3-4 // _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,5.5 ## __________ BrhUpBh_4,5.5 sa hovÃca priyaiva pÆrvaæ khalu no 'smabhyaæ bhavatÅ bhavanti sato priyamevÃv­dhadvardhitavatÅ nirdhÃritavatyasi / atastu«Âo 'haæ hantecchasi cedam­tatvasÃdhanaæ j¤Ãtuæ he bhavati te tubhyaæ tadm­tatvasÃdhanaæ vyÃkhyÃsyÃmi //4,5.5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,5.6 ## __________ BrhUpBh_4,5.6 Ãtmani khalvare maitreyÅ d­«Âe / kathaæ d­«Âa ÃtmanÅti, ucyate-pÆrvamÃcÃryÃgamÃbhyÃæ Órute punastarkeïopapattayà mate vicÃrite / Óravaïaæ tvÃgamamÃtreïa mata upapattyà paÓcÃdvij¤Ãna evametannÃnyatheti nirdhÃrite / kiæ bhavatÅtyucyata idaæ viditaæ bhavati / idaæ sarvamiti yadÃtmano 'nyat / ÃtmavyatirekeïÃbhÃvÃt //4,5.6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,5.7-10 ## ## ## ## __________ BrhUpBh_4,5.7-10 tamayathÃrthadarÓitaæ parÃdÃtparÃkuryÃtkaivalyÃsaæbandhinaæ kuryÃdayamanÃtmasvarÆpeïa mÃæ paÓyatÅtyaparÃdhÃditi bhÃva÷ //4,5.7-10 // _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,5.11-12 ## ## __________ BrhUpBh_4,5.11-12 caturthe Óabdani÷ÓvÃseneva lokÃdyarthani÷ÓvÃsa÷ sÃmarthyÃdikto bhavatÅti p­thaÇnokta÷ / iha tu sarvaÓÃstropa saæhÃraæ iti k­tvÃr'thaprÃpto 'pyartha÷ spa«ÂÅkartavya iti p­thagucyate //4,5.11-12 // _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,5.13 ## __________ BrhUpBh_4,5.13 sarvakÃryapralaye vidyÃnimitte saindhavaghanavadanantaro 'vÃhya÷ k­tsna÷ praj¤Ãnadhana eka ÃtmÃvati«Âhate / pÆrvaæ tu bhÆtamÃnnÃsaæsargaviÓe«allabdhaviÓe«avij¤Ãna÷ san / tasminpravilÃpite vidyayà viÓe«avij¤Ãne tannimitte ca bhÆtasaæsarge na pretya saæj¤ÃstÅtyevaæ yÃj¤avalkyenoktà //4,5.13// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,5.14 ## __________ BrhUpBh_4,5.14 sà hovÃcÃtraiva mà bhagavÃnetasminnaiva vastuni praj¤Ãnaghana eva na pretya saæj¤Ã'stÅti mohÃntaæ mohamadhyamÃpÅpidÃpÅpadadavagamitavÃnasi saæsohitavÃnasÅtyartha÷ / ato na và ahamimamÃtmÃnamuktalak«aïaæ vijÃnÃmi vivekata iti / sa hovÃca nÃhaæ mohaæ bravÅmyavinÃÓÅ và are 'yamÃtmà yato vina(naæ)«Âuæ ÓÅlamasyeti vinÃÓÅ na vinÃÓyavinÃÓÅ vinÃÓabdena vikriyÃvinÃÓÅtyavikriya Ãtmetyartha÷ / are maitreyyayamÃtmà prak­to 'nucchittidharmà / ucchittiruccheda ucchedo 'nto vinÃÓa ucchittirdharmo 'syetyucchittirardharmà nocchittidharmÃnucchittidharmà nÃpi vikriyÃlak«aïo nÃpyapacchedalak«aïo vÅnÃÓo 'sya vidyata ityartha÷ //4,5.14// _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,5.15 ## __________ BrhUpBh_4,5.15 catur«vapi prapÃÂhake«veka Ãtmà tulyo nirdhÃrita÷ paraæ brahma / upÃyaviÓe«astu tasyÃdhigame 'nyaÓcÃnyaÓca / upeyastu sa evÃ'tmà yaÓcaturthe 'thÃta ÃdeÓo neti netÅti nirdi«Âa÷ / sa eva pa¤came prÃïapaïopanyÃsena ÓÃkalyayÃj¤avalkyasaævÃde nirdhÃrita÷ / puna÷ pa¤camasamÃptau / punarjanakayÃj¤avalkyasaævÃde / punarihopani«atsamÃptau / caturïÃmapi prapÃÂhakÃnÃmetadÃtmani«Âhatà nÃnyo 'ntarÃle kaÓcidapi vivak«iter'tha ityetatpradarÓanÃyÃnta upasaæhÃra÷ sa e«a neti netyÃdi÷ / yasmÃtprakÃraÓatenÃpi nirÆpyamÃïe tattave neti netyÃtmaiva ni«Âhà nÃnyopalabhyate tarkeïa vÃ'gamena và tasmÃdetadevÃm­tatvasÃdhanaæ yadetanneti netyÃtmaparij¤Ãnaæ sarvasaænyÃsaÓcetyetamarthamupasaæjihÅr«annÃha-etÃvadetÃvanmÃtraæ yadetanneti netyadvaitÃtmadarÓanamidaæ cÃnyasahakÃrikÃraïanirapek«amevÃre maitreyyam­tatvasÃdhanam / yatp­«Âatyasi yadeva bhagavÃnveda tadeva me brÆhyam­tatvasÃdhanamiti tadetÃvadevetu vij¤eyaæ tvayeti haivaæ kilÃm­tatvasÃdhanamÃtmaj¤Ãnaæ priyÃyai bhÃryÃyà uktvà saænyÃsaparyavasÃnà / etÃvÃnupadeÓa etadvedÃnuÓÃsaname«Ã paramani«Âhai«a puru«ÃrthakartavyatÃnta iti / idÃnÅæ vicÃryate ÓÃstrÃrthavivekapratipattaye / yata ÃkulÃni hi vÃkyÃni d­Óyante"yÃvajjÅvamagnihotraæ juhuyÃt" "yÃvajjÅvaæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ yajeta" "kurvanneveha karmÃïi jijÅvi«ecchataæ samÃ÷" "etadvai jarÃmaryaæ sarvaæ yadagnihotram"ityÃdÅnyaikÃÓramyÃj¤ÃpakÃnyÃni cÃ'ÓramÃntarapratipÃdakÃni vÃkyÃni"viditvà vyutthÃya pravrajanti" "brahmacaryaæ samÃpya g­hÅ bhavedgrahÃdvanÅ bhÆtvà pravrajet" "yadi vetarathà brahmacaryÃdeva pravrajedg­hÃdvà vanÃdvÃ"iti / "na karmaïà na prajayà dhanena tyÃgenaikem­tatvamÃnaÓu÷"ityÃdÅni / tathà sm­tayaÓca-"brahmacaryavÃnpravrajati" "aviÓÅrïabrahmacaryo yamicchattamÃvaseti"tasyÃ'Óramamavikalpamekebruvate"tathÃ-"vaidÃnanadhÅtya brahmacaryeïa putrapautrÃnicchetpÃvanÃrthaæ pit­ïÃm / agnÅnÃdhÃya vidhivacce«Âayaj¤o vanaæ praviÓyÃtha munirbubhÆ«et" // "prÃjÃpatyÃæ nirupye«Âiæ sarvavesadak«iïÃm / ÃtmanyagnÅnsamÃropya brÃhmaïa÷ pravrajedg­hÃt" // ityÃdyÃ÷ / evaæ vyutthÃnavikalpakramayate«ÂÃÓramapratipattipratÃpÃdakÃni hi Órutism­tivÃkyÃni ÓataÓa upalaæbhyanta itaretaraviruddhÃni / ÃcÃraÓca tadvidÃm / vipratipattiÓca ÓÃstrÃrthapratapattÌïÃæ bahuvidÃmapi / ato na Óakyate ÓÃstrÃrtho mandabuddhibhirvivekena pratipattum / parini«ÂhataÓÃstranyÃyabuddhibhireva hyo«Ãæ vÃkyÃnÃæ vi«ayavibhÃga÷ Óakyate 'vadhÃrayitum / tasmÃde«Ãæ vi«ayavibhÃgaj¤ÃpanÃya yathÃbuddhisÃmarthaæya vicÃrayi«yÃma÷ / yÃvajjÅvaÓrutyÃdivÃkyÃnÃmanyÃrthÃsaæbhavÃtkriyÃvasÃna ava vedÃrtha / taæ yaj¤apÃtrairdahantÅtyantyakarmaÓravaïÃjjarÃmaryaÓravaïÃcca liÇgÃcca bhasmÃntaæ ÓarÅramiti / na hi pÃrivrÃjyapak«e bhasmÃntatà ÓarÅrasya syÃt / sm­tiÓca-"ni«ekÃdiÓmaÓÃnÃnto mantrairyasyodito vidhi÷ / tasyà ÓÃstre 'dhikÃro 'smi¤j¤eyo nÃnyasya kasyacit"iti / samantrakaæ hi yatkarma vedeneha vidhÅyate tasya ÓmaÓÃnÃntatÃæ darÓayati sm­ti÷ / adhikÃrÃbhÃvapradarÓanÃccÃtyantameva ÓrutyadhikÃrÃbhÃvo 'karmiïo gamyate / agnyudvÃsanÃpavÃdÃcca 'vÅrahà và e«a devÃnÃæ yo 'gnimudvÃsayate' iti / nanu vyutthÃnÃdivijhadhÃnÃdvaikalpikaæ kriyÃvasÃnatvaæ vedÃrthasya / na / anyÃrthatvÃdvyutthÃnÃdiÓrutÅnÃm / 'yÃvajjÅvamannihotraæ juhoti'"yÃjjÅvaæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ yajeta"ityevamÃdÅnÃæ ÓrutÅnÃæ jÅvanamÃtranimittatvÃdyadà na Óakyate 'nyÃrthatà kalpayituæ tadà vyutthÃnÃdivÃkyÃnÃæ karmÃnadhik­tavi«ayatvasaæbhavÃt / "kurvanneveha karmÃïi jijÅva«ecchataæ samÃ÷"iti ca mantravarïÃjjarayà và hyevÃsmÃnmucyate m­tyunà veti ca jarÃm­tyubhyÃmanyatra karmaviyogÃcchidrÃsaæbhavÃtkarmiïÃæ ÓmaÓÃnÃntatvaæ na vaikalpikam / kÃïakubjÃdayo 'pi karmaïyanadhik­tà anugrÃhyà eva Órutyeti vyutthÃnÃdyÃÓramÃntaravidhÃnaæ nÃnupapannam / pÃrivrÃjyÃkramavidhÃnasyÃnavakÃÓatvamiti cet / na / viÓvajitsarvamedhayoryÃvajjÅvavidhyapavÃdatvÃt / yÃvajjÅvÃgnihotrÃdividherviÓvajitsarvamedhayorevÃpavÃdastatra ca kramapratipattisaæbhavo"brahmacaryaæ samÃpya g­hÅ bhavedg­hÃdvanÅ bhutvà pravrajedi"ti virodhÃnupapatte÷ / na hyevaævi«ayatve pÃrivrÃjyakamavidhÃnavÃkyasya kaÓcidvirodha÷ kramapratipatte÷ / anyavi«ayaparikalpanÃyÃæ kaÓcidbÃdha÷ / nÃ'tmaj¤ÃnasyÃm­tatvahetutvÃbhyupagamÃt / yattÃvadÃtmetyevopÃsÅtetyÃrabhya sa e«a neti netyetadantena granthena yadupasaæh­tamÃtmaj¤Ãnaæ tadam­tatvasÃdhanamityabhyupagataæ bhavatà / tatraitÃvadevÃm­tatvasÃdhanamanyanirapek«amityetanna m­«yate / tatra bhavantaæ p­cchÃmi kimarthamÃtmaj¤Ãnaæ mar«ayati bhavÃniti / Ó­ïu tatra kÃraïaæ yathÃsvargakÃmasya svargaprÃptyupÃyamajÃnato 'gnihotrÃdi svargasÃdhanamabhyupagamyate tathehÃpyÃtmaj¤Ãnam / yathà j¤Ãpyate tatÃbhÆtamevÃm­tatvasÃdhanamÃtmaj¤Ãnamabhyupagantuæ yuktam tulyaprÃmÃïyÃdubhayatra / yadyevaæ kiæ syÃt / sarvakarmahetÆpamardakatvÃdÃtmaj¤Ãnasya vidyodbhave karmaniv­tti÷ syÃt / dÃrÃgnisaæbaddhÃnÃæ tÃvadagnihotrÃdikarmaïÃæ bhedabuddhivi«ayasaæpradÃnakÃrakasÃdhyatvam / anyabuddhiparacchedyÃæ hyagnyÃdidevatÃæ saæpradÃnakÃrakabhÆtÃmantreïa na hi tatkarma nirvartyate / yayà hi saæpradÃnakÃrakabuddhyà saæpradÃnakÃrakaæ karmasÃdhanatvenopadiÓyate seha vidyayà nivartyate"anyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa veda" "devÃstaæ parÃduryo 'nyatrÃ'tmano devÃnveda" "m­tyo sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati" "ekadhaivÃnudra«Âavyaæ sarvamÃtmÃnaæ paÓyati"ityÃdiÓrutibhya÷ / na ca deÓakÃlanimitta dyapek«atvaæ vyavasthitÃtmavastuvi«ayatvÃdÃtmaj¤Ãnasya / kriyÃyÃstu puru«atantratvÃtsyÃddeÓakÃlanimittÃdyepek«atvam / j¤Ãnaæ tu vastutantratvÃnna deÓakÃlanimittÃdyapek«ate / yathÃgniru«ïa ÃkÃÓo 'mÆrta iti tathÃ'tmavij¤Ãnamapu / nanvevaæ sati prÃmÃïabhÆtasya karvidhernirodha÷ syÃt / na ca tulyapramÃïayoritaretaranirodho yukta÷ / na / svÃbhÃvikabhedabuddhimÃtranirodhakatvÃt / na hi vidhyantaranirodhakamÃtmaj¤Ãnam svÃbhÃvikabhedabuddhimÃtraæ niruïaddhi / tathÃpi hetvapahÃrÃtkarmÃnupapattervidhainirodha eva syÃditi cet / na / kÃmaprati«edhÃtkÃmyaprav­ttinirodhavadado«Ãt / yathà svargakÃmo yajeteti svargasÃdhane yÃge prav­ttasya kÃmaprati«evidhe÷ kÃme vihate kÃmyayÃgÃnu«ÂhÃnaprav­ttirnirudhyate / na caitÃvatà kÃmyavidhirniruddho bhavati / kÃmaprati«edhavidhinà kÃmyavidheranarkatvaj¤ÃnÃtprav­tyanupapattiriti cet / ananu«Âheyatve 'nu«ÂhÃturabhÃvÃdanu«ÂhÃnavidhyÃnarthakyÃdaprÃmÃïyameva karmavidhÅnÃmiti cet / na / prÃgÃtmaj¤ÃnÃtprav­tyupapatte÷ svÃbhÃvikasya kriyÃkÃrakaphalabhedavij¤Ãnasya prÃgÃtmaj¤ÃnÃtkarmahetutvamupapadyata eva / yathà kÃmavi«aye do«avij¤Ãnotpatte÷ prÃkkÃmyakarmaprav­ttihetutvaæ syÃdeva svargÃdÅcchÃyÃ÷ svÃbhÃvikyÃstadvÃt / tathà satyanarthÃrtho veda iti cet / na / arthÃnarthayorabhiprÃtatantratvÃt / mok«amekaæ varjayitvÃnyasyÃvidyÃvi«ayatvÃta / puru«ÃbhiprÃyatantrau hyÃrthÃnarthau / maraïÃdikÃmye«ÂadarÓanÃt / tasmÃdyÃvadÃtmaj¤ÃnavidherÃbhimukhyaæ tÃvadeva karmavidhaya / tasmÃnnÃ'tmaj¤ÃnasahabhÃvitvaæ karmaïÃmityata÷ siddhamÃtmaj¤ÃnamevÃm­tatvasÃdhanametÃvadare khalvam­tatvamiti / karmanirapek«atvÃjj¤Ãnasya / ato vidu«astÃvatpÃrivrÃjyaæ siddhaæ saæpradÃnÃdikarmakÃrakajÃtyÃdiÓÆnyÃvikriyabrahmÃtmad­¬hapratipattimÃtreïa vacanamantareïÃpyuktanyÃyata÷ / tathÃca vyÃkhyÃtametat"ye«Ãæ no 'yamÃtmÃyaæ loka"iti hotuvacanena / pÆrve vidvÃsa÷ prajÃmakÃmayamÃnà vyutti«ÂhantÅti pÃrivrÃjyaæ vidu«ÃmÃtmalokÃvabodhÃdeva / tathÃca vividi«orapu siddhaæ pÃrivrÃjyam / "etamevÃ'tmÃnaæ lokamicchanta÷ pravrajanti"iti vacanÃt / karmaïÃæ cÃvidvadvi«ayatvamavocÃma / avidyÃvi«aye cotpatyÃptivikÃrasaæskÃrthÃni karmÃïÅtyata÷ ÃtmasaæskÃradvaireïÃ'tmaj¤ÃnasÃdhanatvamapi karmaïÃmavocÃma yaj¤Ãdibhirvivida«antÅti / athaita satyavidvi«ayÃïÃmÃÓramakarmaïÃæ balÃbalavicÃraïÃyÃmÃtmaj¤ÃnotpÃdanaæ prati yamapradhÃnÃnÃmamÃnitvÃdÅnÃæ mÃnasÃnÃæ ca dhyÃnaj¤ÃnavairÃgyÃdÅnÃæ sannipatyopakÃratvam / hiæsÃrÃgadve«ÃdibÃhulyÃdbahukli«ÂakarmavimiÓrità itara ityata÷ pÃrivrÃjyaæ mumuk«ÆïÃæ praÓaæsanti-"tyÃga eva hi sarve«ÃmuktÃnÃmapi karmaïÃm / vairÃgyaæ punaretasya mok«asya paramo 'vadhi÷" // "kiæ te dhanena kimu bandhubhiste kiæ te dÃrairbrÃhmaïa yo mari«yasi / ÃtmÃnamanviccha guhà pravi«Âaæ pitÃmahÃste kva gatÃ÷ pità ca // "evaæ sÃkhyayogaÓÃstre«u ca saænyÃso j¤Ãnaæ prati pratyÃsanna ucyate / kÃmaprav­ttyabhÃvÃcca / kÃmaprav­tterhi j¤ÃnapratikÆlatà sarvaÓÃstre«u prasiddhà / tasmÃdviraktasya mumuk«orvinÃpi j¤Ãnena brahmacaryÃdeva pravrajedityÃdyÆpapannam / nanu sÃvakÃÓatvÃdanadhik­tavi«ayametadityuktaæ yÃvajjÅvaÓrutyuparodhÃt / nai«a do«a÷ / nitarÃæ sÃvakÃÓatvÃdyÃvajjÅvaÓrutÅnÃm / avadvitkÃmikartavyatà hyavocÃma sarvakarmaïÃm / na tu nirapek«ameva jÅvananimittameva kartavyaæ karma / prÃyeïahi puru«Ã÷ kÃmabahulÃ÷ / kÃmaÓcÃnekavi«ayo 'nekakarmasÃdhanasÃdhyaÓca / anekaphalasÃdhanÃni ca vaidikÃni karmÃïi dÃrÃgnisaæbandhapuru«akartavyÃnu puna÷ punaÓcÃnu«ÂhÅyamÃnÃnu bahuphalÃnu k­«yÃdivadvar«aÓatasamÃptÅni ca gÃrhasthye vÃraïye vÃtastadapek«ayà yÃvajjÅvaÓrutaya÷ / 'kurvanneveha karmÃïi' iti ca mantravarïa÷ / tasmiæÓca pak«e viÓvajitsarvamedhayo÷ karmaparityÃga÷ / yasmiæÓca pak«e yÃvajjÅvÃnu«ÂhÃnaæ tadà ÓmaÓÃnÃntatvaæ bhasmÃntatà ca ÓarÅrasya / itaravarïÃpek«ayà và yÃvajjÅvaÓruti÷ / na hi k«attriyavaiÓyayo pÃrivrÃjyapratipattirasti / tathà 'mantrairyasyodito vidhi÷' / 'aikÃÓramyaæ tvÃcÃryÃ' ityevamÃdÅnÃæ k«atriyavaiÓyÃpek«atvam / tasmÃtpuruÓasÃmarthayaj¤ÃnavairÃgyakÃmÃdyapek«ayà vyutthÃnavikalpakramapÃrivrÃjyapripattaprakÃrà na virudhyante / anadhik­tÃnÃæ ca p­thagvidhÃnÃtpÃrivrÃjyas 'snÃtako vÃsnÃtako votsannÃgniranagniko ve'tyÃdinà / tasmÃtsiddhÃÓramÃntarÃïyadhik­tÃnÃmeva //4,5.15// iti pa¤camaæ brÃhmaïam // _______________________________________________________________________ START BrhUp 4,6.1-3 ## ## ## __________ BrhUpBh_4,6.1-3 athÃnantaraæ yÃj¤avalkÅyasya kÃï¬asya vaæÓa Ãrabhyate yathà madhukÃï¬asya vaæÓa÷ / vyÃkhyÃnaæ tu pÆrvavat / brahma svayaæbhu brahmaïe nama oæmiti //4,6.1-3 // iti b­hadÃraïyakopani«adi caturthÃdhyÃyasya «a«Âhaæ brÃhmaïam //6 // iti b­hadÃraïyakopani«adi caturtho 'dhyÃya÷ //4 // b­hadÃraïyakakrameïa «a«Âho 'dhyÃya÷ //6// ======================================================================= ADHYAYA 5 ## ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,1.1 ## __________ BrhUpBh_5,1.1 pÆrïamada÷ pÆrïaæ na kutaÓcid vyÃv­ttaæ vyÃpÅtyetat / ni«Âhà ca kartari dra«Âavyà / ada iti parok«ÃbhidhÃyi sarvanÃma, tatparaæ brahmetyartha÷ / tat sampÆrïamÃkÃÓavad vyÃpi nirantaraæ nirupÃdhikaæ ca tadevedaæ sopÃdhikaæ nÃmarÆpasthaævyavahÃrÃpannaæ pÆrïaæ svena rÆpeïa paramÃtmanà vyÃpyeva nopÃdhiparicchinnena viÓe«Ãtmanà / tadidaæ viÓe«Ãpannaæ kÃryÃtmakaæ brahma pÆrïÃt kÃraïÃtmana udacyata udricyata udgacchatÅtyetat / yadyapi kÃryÃtmanodricyate tathÃpi yat svarÆpaæ pÆrïatvaæ paramÃtmabhÃvaæ tanna jÃhÃti pÆrïamevodricyate / pÆrïasya kÃryÃtmano brahmaïa÷ pÆrïa pÆrïatvamÃdÃya g­hÅtvà ÃtmasvarÆpaikarasatvamÃpadya, vidyayà avidyÃk­taæ bhÆtamÃtropÃdhisaæsargajamanyatvÃvabhÃsaæ tirask­tya pÆrïamevÃnantaramavÃhyaæ praj¤ÃnaghanaikarasasvabhÃvaæ kevalaæ brahmÃvaÓi«yate / yaduktaæ brahma và idamagra ÃsÅttadÃtmÃnamevÃvettasmÃttatsarvamabhavaditye«o 'sya mantrasyÃrtha÷ / tatra brahmetyasyÃrtha÷ pÆrïamada iti / idaæ pÆrïamiti brahma và idamagra ÃsÅdityasyÃrtha÷ / tathà ca Órutyantaram-"yadeveha tadamutrayadamutra tadanviha"iti / ato 'da÷ÓabdavÃcyaæ pÆrïaæ brahma tadevedaæ pÆrïaæ kÃryasthaæ nÃmarÆpopÃdhisaæyuktamavidyayodriktam / tasmÃdeva paramÃrthasvarÆpÃdanyadiva pratyavabhÃsamÃnam / tadyadÃtmÃnameva paraæ pÆrïaæ brahma viditvÃhamada÷ pÆrïaæ brahmÃsmÅtyevaæ pÆrïamÃdÃya tirask­tyÃpÆrïasvarÆpatÃmavidyÃk­tÃæ nÃmarÆpopÃdhisaæparkajÃmetayà brahmavidyayà pÆrïameva kevalamavaÓi«yate / tathà coktam"tasmÃttatsarvamabhavat"iti / ya÷ sarvopani«adartho brahma sa e«o 'nena mantreïÃnÆdyata uttarasambandhÃrtham / brahmavidyÃsÃdhanatvena hi vak«yamÃïÃni sÃdhanÃnyoÇkÃradamadÃnadayÃkhyÃni vidhitsitÃni khilaprakaraïasambandhÃtsarvopÃsanÃÇgabhÆtÃni ca / atraike varïayanti-pÆrïÃtkÃraïÃtpÆrïaæ kÃryamudricyate / udriktaæ kÃryaæ vartamÃnakÃle 'pi pÆrïameva paramÃrthavastubhÆtaæ dvaitarÆpeïa / puna÷ pralayakÃle pÆrïasya kÃryasya pÆrïatÃmÃdÃyÃ'tmani dhitvà pÆrïamevÃvaÓi«yate kÃraïarÆpam / evamutpattisthitipralaye«u tri«vapi kÃle«u kÃryakÃraïayo÷ pÆrïataiva / sà caikaiva pÆrïatà kÃryakÃraïayorbhedena vyapadiÓyate / evaæ ca dvaitÃdvaitÃtmakamekaæ brahma / yathà kila samudro jalataraÇgaphenabudbudÃdyÃtmaka eva / yathà ca jalaæ satyaæ tadudbhavÃÓca taraÇgaphelabudbudÃdaya÷ samudrÃtmabhÆtà evÃ'virbhÃvatirobhÃvadharmiïa÷ paramÃrthasatyà eva / evaæ sarvamidaæ dvaitaæ paramÃrthasatyameva jalataraÇgÃdisthÃnÅyaæ samudrajalasthÃnÅyaæ tu paraæ brahma / evaæ ca kila dvaitasya satyatve karmakÃï¬asya prÃmÃïyaæ yadà punardvaitaæ dvaitamivÃvidyÃk­taæ m­gat­«ïikÃvadan­tamadvaitameva paramÃrthatastadà kila karmakÃï¬aæ vi«ayÃbhÃvÃdapramÃïaæ bhavati / tathà ca virodha eva syÃt / vedaikadeÓabhÆtopani«atpramÃïaæ paramÃrthÃdvaitavastupratipÃdakatvÃdapramÃïaæ karmakÃï¬amasaddvaitavi«ayatvÃt / tadvirodhaparijihÅr«ayà Órutyaitaduktaæ kÃryakÃraïayo÷ satyatvaæ samudravatpÆrïamada ityÃdineti / tadasat / viÓi«Âavi«ayÃpavÃdavikalpayorasambhavÃt / na hÅyaæ suvivak«ità kalpanà / kasmÃt / yathà kriyÃvi«aya utsargaprÃptasyaikadeÓe 'pavÃda÷ kriyate / yathÃhiæsansarvabhÆtÃnyanyatra tÅrthebhya iti hiæsà sarvabhÆtavi«ayotsargeïa nivÃrità tÅrthe viÓi«Âavi«aye jyoti«ÂomÃdÃvanuj¤Ãyate / na ca tathà vastuvi«aya ihÃdvaitaæ brahmotsargeïa pratipÃdya punastadekadeÓe 'pavadituæ Óakyate / brahmaïo 'dvaitatvÃdevaikadeÓÃnupapatte÷ / tathà vikalpÃnupapatteÓca / yathÃtirÃtre «o¬aÓinaæ g­hïÃti nÃtirÃtre «o¬aÓinaæ g­hïÃtÅti grahaïÃgrahaïayo÷ puru«ÃdhÅnatvÃdvikalpo bhavati / na tviha tathà vastuvi«aye dvaitaæ và syÃdadvaitaæ veti vikalpa÷ sambhavatyapuru«atantratvÃdÃtmavastuna÷ / virodhÃcca dvaitÃdvaitatvayorekasya / tasmÃnna suvivak«iteyaæ kalpanà / ÓrutinyÃyavirodhÃcca / saindhavaghanavatpraj¤Ãnaikarasaghanaæ nirantaraæ pÆrvÃparabÃhyÃbhyantarabhedavivarjitaæ sabÃhyÃbhyantaramajaæ neti netyasthÆlamanaïvajamajaramabhayamam­tamityevamÃdyÃ÷ Órutayo niÓcitÃrthÃ÷ saæÓayaviparyÃsÃÓaÇkÃrahitÃ÷ sarvÃ÷ samudre prak«iptÃ÷ syuraki¤citkaratvÃt / tathà nyÃyavirodho 'pi sÃvayavasyÃnekÃtmakasya kriyÃvato nityatvÃnupapatte÷ / nityatvaæ cÃ'tmana÷ sm­tyÃdidarÓanÃdanumÅyate / tadvirodhaÓca prÃpnotyanityatve / bhavatkalpanÃnarthakyaæ ca / sphuÂameva cÃsminpak«e karmakÃï¬Ãnarthakyam / ak­tÃbhyÃgamak­tavipraïÃÓaprasaÇgÃt / nanu brahmaïo dvaitÃdvaitÃtmakatve samudrÃdid­«ÂÃntà vidyante kathamucyate bhavataikasya dvaitÃdvaitatvaæ viruddhamiti / na / anyavi«ayatvÃt / nityÃniravayavavastuvi«ayaæ hi viruddhatvamavocÃma dvaitÃdvaitatvasya na kÃryavi«aye sÃvayave / tasmÃcchrutismatinyÃyavirodhÃdanupapanneyaæ kalpanà / asyÃ÷ kalpanÃyà varamupani«atparityÃga eva / adhyeyatvÃcca na sÃstrÃrtheyaæ kalpanà / na hi jananamaraïÃdyanarthaÓatasahasrabhedasamÃkulaæ samudravanÃdivatsÃvayavamanekarasaæ brahma dhyeyatvena vij¤eyatvena và ÓrutyopadiÓyate / praj¤ÃnaghanatÃæ copadiÓati / ekadhaivÃnudra«Âavyamiti ca / anekadhÃdarÓanÃpavÃdÃcca"m­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati"iti / yacca Órutyà ninditaæ tanna kartavyam / yacca na kriyate na sa ÓÃsrÃrtha÷ / brahmaïo 'nekarasatvamanekadhÃtvaæ ca dvaitarÆpaæ ninditatvÃnna dra«Âavyam / ato na ÓÃsrÃrtha÷ / yattvekarasatvaæ brahmaïastaddra«ÂavyatvÃtpraÓastaæ praÓastatvÃcca ÓÃstrÃrtho bhavitumarhati / yattÆktaæ vedaikadeÓasyÃprÃmÃïyaæ karmavi«aye dvaitÃbhÃvÃdadvaite ca prÃmÃïyamiti / tanna / yathÃprÃptopadeÓÃrthatvÃt / na hi dvaitamadvaitaæ và vastu jÃtamÃtrameva puru«aæ j¤Ãpayitvà paÓcÃtkarma và brahmavidyÃæ vopadiÓati ÓÃsram / na copadeÓÃrhaæ dvaitaæ jÃtamÃtraprÃïibuddhigamyatvÃt / na ca dvaitasyÃn­tatvabuddhi÷ prathamameva kasyÃcitsyÃt / yena dvaitasya satyatvamupadiÓya paÓcÃdÃtmana÷ prÃmÃïyaæ pratipÃdayecchÃsram / nÃpi pëaï¬ibhirapi prasthÃpitÃ÷ ÓÃsrasya prÃmÃïyaæ na g­hïÅyu÷ / tasmÃdyathÃprÃptameva dvaitamavidyÃk­taæ svÃbhÃvikamupÃdÃya svÃbhÃvikyaivÃvidyayà yuktÃya rÃgadve«Ãdido«avate yathÃbhimatapuru«ÃrthasÃdhanaæ karmopadiÓatyagre paÓcÃtprasiddhakriyÃkÃrakaphalasvarÆpado«adarÓanavate tadbiparÅtaudÃsÅnyasvarÆpÃvasthÃnaphalÃrthine tadupÃyabhÆtÃmÃtmaikatvadarÓanÃtmikÃæ brahmavidyÃmupadiÓati / athaivaæ sati tadaudÃsÅnyasvarÆpÃvasthÃne phale prÃpte ÓÃsrasya prÃmÃïyaæ pratyarthitvaæ nivartate / tadabhÃvÃcchÃsrasyÃpi ÓÃsratvaæ taæ prati nivartata eva / tathà pratipuru«aæ parisamÃptaæ ÓÃsramiti na ÓÃsravirodhagandho 'pyasti / advaitaj¤ÃnÃvasÃnatvÃcchÃsraÓi«yaÓÃsanÃdidvaitabhedasya / anyatamÃvasthÃne hi virodha÷ syÃdavasthitasyetaretarÃpek«atvÃttu ÓÃsraÓi«yaÓÃsanÃnÃæ nÃnyatamo 'pyavati«Âhate / sarvasamÃptau tu kasya viredha ÃÓaÇkyetÃdvaite kevale Óive siddhe / nÃpyavirodhatÃta eva / athÃpyabhyupagamya brÆma÷-dvaitÃdvaitÃtmakatve 'pi ÓÃsravirodhasya tulyatvÃt / yadÃpi samudrÃdivaddvaitÃtmakamekameva brahma nÃnyadastÅti virudhyate / yasmindvaitavi«aye 'nyonyopadeÓa÷ so 'nyo dvaitaæ cÃnyadeveti samudrad­«ÂÃnto viruddha÷ / na ca samudrodakaikatvavadvij¤Ãnaikatve brahmaïo 'nyatropadeÓagrahaïÃdikalpanà sambhavati / na hi hastÃdidvaitÃdvaitÃtmake devadatte vÃkkarïayordevadattaikadeÓabhÆtayorvÃgupade«ÂrÅ karïa÷ kevala upadeÓasya grahÅtà devadattastu nopade«Âà nÃpyupadeÓasya grahÅteti kalpayituæ Óakyate / samudraikodakÃtmatvavadekavij¤ÃnavatvÃddevadattasya / tasmÃcchratinyÃyavirodhaÓcÃbhipretÃrthÃsiddhiÓcaivaÇkalpanÃyÃæ syÃt / tasmÃdyathÃvyÃkhyÃta evÃsmÃbhi÷ pÆrïamada ityasya mantrasyÃrtha÷ / oæ khaæ brahmeti mantro 'yaæ cÃnyatrÃviniyukta iha brÃhmaïena dhyÃnakarmaïi viniyujyate / atra ca brahmeti viÓe«yÃbhidhÃnaæ khamiti viÓe«aïam / viÓe«aïaviÓe«yayoÓca sÃmÃnÃdhikaraïyena nirdeÓo nÅlotpalavat khaæ brahmeti / brahmaÓabdo b­hadvastumÃtrÃspado 'viÓe«ito 'to viÓe«yate khaæ brahmeti / yattatkhaæ brahma tadoæÓabdavÃcyamoæÓabdasvarÆpamevavobhayathÃpi sÃmÃnÃdhikaraïyamaviruddham / iha ca brahmopÃsanasÃdhanatvÃrthamoæÓabda÷ prayukta÷ / tathà ca ÓrutyantarÃt"etadÃlambanaæ Óre«ÂhametadÃlambanaæ param" "omityÃtmÃnaæ yu¤jÅta" "omityetenaivÃk«areïa paraæ puru«amabhidhyÃyÅta""omityevaæ dhyÃyatha ÃtmÃnam"ityÃde÷ / anyÃrthÃsaæbhavÃccopadeÓasya / yathÃ'nyatromiti ÓaæsatyomityudgÃyatÅtyevamÃdau svÃdhyÃyÃrambhÃpavargayoÓcoÇkÃraprayogo viniyogÃdavagamyate na ca tathÃr'thÃntaramihÃvagamyate / tasmÃddhyÃnasÃdhanatvenaivehoÇkÃraÓabdasyopadeÓa÷ / yadyapi brahmÃtmÃdiÓabdà brahmaïo vÃcakÃstathÃpi ÓrutiprÃmÃïyÃdbrahmaïo nedi«ÂhamabhidhÃnamoÇkÃra÷ / ata eva brahmapratipattÃvidaæ paraæ sÃdhanam / tacca dviprakÃreïa pratÅkatvenÃbhidhÃnatvena ca / pratÅkatvena yathà vi«ïvÃdipratimÃbhedena, evamoÇkÃro brahmeti pratipattavya÷ / tathà hyoÇkÃrÃlambanasya brahma prasÅdati / "etadÃlambanaæ Óre«ÂhametadÃlambanaæ param / etadÃlambanaæ j¤Ãtvà brahmaloke mahÅyate"iti Órute÷ / tatra khamiti bhautike khe pratÅtirmà bhÆdityÃha-khaæ purÃïaæ ciratanaæ khaæ paramÃtmÃkÃÓamityartha÷ / yattatparamÃtmÃkÃÓaæ purÃïaæ khaæ taccak«urÃdyavi«ayatvÃnnirÃlambanamaÓakyaæ grahÅtumiti ÓraddhÃbhaktibhyÃæ bhÃvaviÓe«eïa coÇkÃra ÃveÓayati / yathà vi«ïvaÇgÃÇkitÃyÃæ ÓilÃdipratimÃyÃæ vi«ïuæ loka evam / vÃyuraæ khaæ vÃyurasminvidyata iti vÃyuraæ khaæ khamÃtraæ khamityucyate na purÃïaæ khamityevamÃha sma / ko 'sau / kauravyÃyaïÅputra÷ / vÃyure hi khe mukhya÷ svaÓabdavyavahÃrastasmÃnmukhe saæpratyayo yukta iti manyate / tatra yadi purÃïaæ khaæ brahma nirÆpÃdhisvarÆpaæ yadi và vÃyuraæ khaæ sopÃdhikaæ brahma sarvathÃpyoÇkÃra÷ pratÅkatvenaiva pratimÃvatsÃdhanatvaæ pratipadyate / etadvai satyakÃma paraæ cÃparaæ ca brahma yadoÇkÃra÷ iti ÓrutyantarÃt / kevalaæ svaÓabdÃrthe vipratipatti÷ / vedo 'yamoÇkÃro veda vijÃnÃtyanena yadveditavyam / tasmÃdveda oÇkÃro vÃcako 'bhidhÃnam / tenÃbhidhÃnena yadveditavyaæ brahma prakÃÓyamÃnamabhidhÅyamÃnaæ veda sÃdhako vijÃnÃtyupalabhate / tasmÃdvedo 'yamiti brÃhmaïà vidu÷ / tasmÃdbrÃhyaïÃnÃmabhidhÃnatvena sÃdhanatvamabhipretamoÇkÃrasya / athavà vedo 'yamityÃdyarthavÃda÷ / kathamoÇkÃro brahmaïa÷ pratÅkatvena vihita÷ / oæ khaæ brahmeti sÃmÃnÃdhikaraïyÃttasya stutiridÃnÅæ vedatvena / sarvo hyayaæ veda oÇkÃra eva / etatprabhava etadÃtmaka÷ sarvaæ ­gyaju÷sÃmÃdibhedabhinna eva oÇkÃra÷ tadyathà ÓaÇkunà sarvÃïi parïÃni ityÃdiÓrutyantarÃt / itaÓcÃyaæ veda oÇkÃro yadveditavyaæ tatsarvaæ veditavyamoÇkÃro veda÷ / itarasyÃpi vedasya vedatvamata eva / tasmÃdviÓi«Âo 'yamoÇkÃra÷ sÃdhanatvena pratipattavya iti / athavà veda÷ sa÷ / ko 'sau / yaæ brÃhmaïà viduroÇkÃrÃt / brÃhmaïÃnÃæ hyasau praïavodgothÃdivikalpairvij¤eya÷ / tasminhi prayujyamÃne sÃdhanatvena sarvo veda÷ prayukto bhavatÅti //1// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,2.1 ## __________ BrhUpBh_5,2.1 adhunà damÃdisÃdhanatrayavidhÃnÃrthoæ'yamÃrambha÷ - trayÃstrisaækhyÃkÃ÷ prajÃpatyÃ÷ prajÃpaterapatyÃni prÃjÃpatyÃste kiæ prajÃpattau pitari brahmacaryaæ Ói«yatvav­tterbrahmacaryasya prÃdhÃnyÃcchi«yÃ÷ santo brahmacaryamÆ«uru«itavanta ityartha÷ / ke te / viÓe«ato devà manu«yà asurÃÓca / te co«itvà brahmacaryaæ kimakurvannityucyate - te«Ãæ devà Æcu÷ pitaraæ prajÃpatim / kimiti / bravÅtu kathayatu no 'smabhyaæ yadanuÓÃsanaæ bhavÃniti / tebhya evamarthibhyo haitadak«araæ varïamÃtramuvÃca da iti / uktvà ca tÃnpapraccha pità kiæ vyaj¤Ãsi«ÂÃ3iti / mayopadeÓÃrthamabhihitasyÃk«arasyÃrthaæ vij¤Ãtavanta Ãhosvinneti / devà Æcurvyaj¤Ãsi«meti vij¤Ãtavanto vayam / yadyevamucyatÃæ kiæ mayoktamiti / devà ÆcurdÃbhyatÃdÃntà yÆyaæ svabhÃvato 'to dÃntà bhavateti no 'smÃnÃttha kathayati / itara Ãhomiti samyagvyaj¤Ãsi«Âeti //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,2.2 ## __________ BrhUpBh_5,2.2 samÃnamanyat / svabhÃvato lubdhà yÆyamato yathÃÓakti saævibhajata datteti no 'smÃnÃttha kimanyadbrÆyÃnno hitamiti manu«yÃ÷ //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,2.3 ## __________ BrhUpBh_5,2.3 tathÃsurà dayadhvamiti / krÆrà yÆyaæ hiæsÃdiparà ato dayadhvaæ prÃïi«u dayÃæ kuruteti / tadetatprajÃpateranuÓÃsanamadyÃpyanuvartata eva / ya÷ pÆrvaæ prajÃpatirdevÃdÅnanuÓaÓÃsa so 'dyÃpyanuÓÃstyeva daivyà stanayitnulak«aïayà vÃcà kathame«Ã ÓrÆyate daivo vÃk / kÃsau stanayitnurda da da iti dÃmyata datta dayadhvamitye«Ãæ vÃkyÃnÃmupalak«aïÃya trirdakÃra uccÃryate 'nuk­tirna tu stanayitnuÓabdastrireva saækhyÃniyamasya loko 'prasiddhatvÃt / yasmÃdadyÃpi prajÃpatirdÃmyata datta dayadhvamityanuÓÃstyeva tasmÃtkÃraïÃdetattrayam / kiæ tat trayamityucyate damaæ dÃnaæ dayÃmiti Óik«edupÃdadyÃtprajÃpateranuÓÃsanamasmÃbhi÷ kartavyamityevaæ kartavyamityevaæ matiæ kuryÃt / tathà ca sm­ti÷ - trividhaæ narakasyedaæ dvÃraæ nÃÓatamÃtmana÷ / kÃma÷ krodhastathà lobhastasmÃdetat trayaæ tyajet iti / asya hi vidhe÷ Óe«a÷ pÆrva÷ / tathÃpi devÃdÅnuddiÓya kimarthaæ dakÃratrayamuccÃritavÃnprajÃpati÷ p­thaganuÓÃsanÃrthibhya÷ / te và kathaæ vivekena pratipannÃ÷ prajÃpatermanogataæ samÃnenaiva dakÃravarïamÃtreïeti parÃbhiprÃyaj¤Ã vikalpayanti / atraika ÃhuradÃntatvÃdÃnÃtvÃdayÃsutvairaparÃdhitvamÃtmano manyamÃnÃ÷ ÓaÇkità eva prajÃpatÃvÆ«u÷ kiæ no vak«yatÅti / te«Ãæ ca dakÃraÓravaïamÃtrÃdevÃ'tmÃÓaÇkÃvaÓena tadarthapratipattirabhÆt / loke 'pi hi prasiddhaæ putrÃ÷ Ói«yÃÓcÃnuÓÃsyÃ÷ santo do«Ãnnivartayitavyà iti / ato yuktaæ prajÃpaterdakÃramÃtroccÃraïam / damÃditraye ca dakÃrÃnvayÃdÃtmano do«ÃnurÆpyeïa devÃdÅnÃæ vivekena pratipattuæ ceti / phalaæ tvetadÃtmado«aj¤Ãne sati do«Ãnnivartayituæ Óakyate 'lpenÃpyupadeÓena dakÃramÃtreïeti / nanvetat trayÃïÃæ devÃdÅnÃmanuÓÃsanaæ devÃdibhirapyekaikamevopÃdeyamadyatve 'pi na tu trayaæ manu«yai÷ Óik«itavyamiti / atrocyate - pÆrvairdaivÃdibhirapyekaikamevopÃdeyamadyatve 'pi na tu trayaæ manu«yai÷ Óik«itavyamiti / athavà na devà asurà vÃnye kecana vidyante manu«yebhya÷ / manu«yÃïÃmevÃdÃntà ye 'nyairuttamairguïai÷ saæpannÃste devà lobhapradhÃnà manu«yÃstathà hiæsÃparÃ÷ krÆrà asurÃsta eva manu«yà adÃntatvÃdido«ak«atrayamapek«ya devÃdiviÓabdabhÃjo bhavantÅtarÃæÓca guïÃnsattvarajastamÃæsyapek«ya / ato manu«yaireva Óik«itavyametat trayamiti tadapek«ayaiva prajÃpatinopadi«ÂatvÃt / tathà hi manu«ya÷ adÃntà lubdhÃ÷ krÆrÃÓca d­Óyante / tathà ca sm­ti÷ kÃma÷ krodhastathà lobhastasmÃdetat trayaæ tyajet iti //3// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,3.1 ## __________ BrhUpBh_5,3.1 damÃdisÃdhanatrayaæ sarvopÃsanaÓe«aæ vihitam / dÃnto 'lubdho dayÃlu÷ sansarvopÃsane«vadhikriyate / tatra nirupÃdhikasya brahmaïo darÓanamatikrÃntamathÃdhunà sopÃdhikasya tasyaivÃbhyudayaphalÃni vaktavyÃnÅtyevamartho 'yamÃrambha÷ e«a prajÃpatiryaddh­Óyaæ prajÃpatiranuÓÃstÅtyanantaramevÃbhihitam / ka÷ punarasÃvanuÓÃstà prajÃpatiriti / ucyate - e«a prajÃpati÷ / ko 'sau yath­dayaæ h­dayamiti h­dayasthà buddhirucyate / yasmi¤ÓÃkalyabrÃhmaïÃnte nÃmarÆpakarmaïÃmupasaæhÃra ukto digvibhÃgadvÃreïa tadetatsarvabhÆtaprati«Âhaæ sarvabhÆtÃtmabhÆtaæ h­dayaæ prajÃpati÷ prajÃnÃæ sra«Âà / etadbrahma b­hattvÃtsarvÃtmatvÃcca brahma / etat sarvam / uktama pa¤camÃdhyÃye h­dayasya sarvatvam / tatsarvaæ yasmÃttasmÃdupÃsyaæ h­dayaæ brahma / tatra h­dayanÃmÃk«aravi«ayameva tÃvadupÃsanamucyate / tadetaddh­dayamiti nÃma tryak«araæ trÅïyak«arÃïyasyeti tryak«aram / kÃni punastÃni trÅïyak«arÃïyucyante / h­ ityekamak«aram / abhiharanti h­terÃh­tikarmaïo h­ ityetadrÆpamiti yo veda yasmÃddh­dayÃya brahmaïe svÃÓcendriyÃïyanye ca vi«ayÃ÷ ÓabdÃdaya÷ svaæ svaæ kÃryamabhiharantih­dayaæ ca bhoktrarthamabhiharati / ato h­dayanÃmno h­ ityetadak«aramiti yo vedÃsmai vidu«e 'bhiharanti svÃÓca j¤Ãtayo 'nye cÃsaæbaddhÃ÷ / balimiti vÃkyaÓe«a÷ / vij¤ÃnÃnurÆpyeïaitatphalam / tathà da ityetadapyekÃk«arametadapi dÃnÃrthasya dadÃterda ityetadrÆpaæ h­dayanÃmÃk«aratvena nibaddham / atrÃpi h­dayÃya brahmaïo svÃÓca karaïÃnyanye ca vi«ayÃ÷ svaæ svaæ vÅryaæ dadati h­dayaæ ca bhoktre dadÃti svaæ vÅryamato dakÃra ityevaæ yo vedÃsmai dadati svÃÓcÃnye ca / tathà yamityetadapyekamak«aram / iïo gatyarthasya yamityetadrÆpamasminnÃmni nibaddhamiti yo veda sa svargaæ lokameti / evaæ nÃmÃk«arÃdapÅd­Óaæ viÓi«Âaæ phalaæ prÃpnoti kimu vaktavyaæ h­dayasvarÆpo pÃsanÃditi h­dayastutaye nÃmÃk«aropanyÃsa÷ //1// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,4.1 ## __________ BrhUpBh_5,4.1 tasyaiva h­dayÃkhyasya brahmaïa÷ satyamityupÃsanaæ vidhitsannÃha-tattaditi h­dayaæ brahma parÃm­«Âam / và iti smaraïÃrtham / tadyaddh­dayaæ brahma smaryata ityekastacchabda÷ / tadetaducyate prakÃrÃntaremeti dvitÅyastacchabda÷ / kiæ punastatprakÃrÃntaram / etadeva tadityetacchabdena saæbadhyate t­tÅyastacchabda÷ / etaditi vak«yamÃïaæ buddhau saænidhÅk­tyÃ'ha / Ãsa babhÆva / kiæ punaretadevÃ'sa yaduktaæ h­dayaæ brahmeti taditi t­tÅyastacchabdo viniyukta÷ / kiæ taditi viÓe«ato nirdiÓati satyameva sacca tyacca mÆrtaæ cÃmÆrtaæ ca satyaæ brahma pa¤cabhÆtÃtmakamityetat / sa ya÷ kaÓcitsatyÃtmÃnametaæ mahanmahattvÃdyak«aæ pÆjyaæ prathamajaæ prathamajÃtaæ sarvasmÃtsaæsÃriïa etadevÃgre jÃtaæ brahmÃta÷ prathamajaæ veda vijÃnÃti satyaæ brahmeti / tasyedaæ phalamucyate-yathà satyena brahmaïeme lokà ÃtmasÃtk­tà jità evaæ satyÃtmÃnaæ brahma mahadyak«aæ prathamajaæ veda sa jayatÅmÃllokÃn / ki¤ca jito vaÓÅk­ta innvitthaæ yathà brahmaïÃsau Óatruriti vÃkyaÓe«a÷ / asaccÃsadbhavedasau Óatrurjito bhavedityartha÷ / kasyaitatphalamiti punarnigamayati-ya evametanmahadyak«aæ prathamajaæ veda satyaæ brahmeti / ato vidyÃnurÆpaæ phalaæ yuktam / satyaæ hyeva yasmÃdbrahma //1// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,5.1 #<Ãpa evedam agra Ãsu÷ | tà Ãpa÷ satyam as­janta | satyaæ brahma | brahma prajÃpatim | prajÃpatir devÃn | te devÃ÷ satyam evopÃsate | tad etat tryak«araæ sa-ti-yam iti sa ity ekam ak«aram | tÅty ekam ak«aram | yam ity ekam ak«aram | prathamottame ak«are satyam madhyato 'n­tam | tad etad an­tam ubhayata÷ satyena parig­hÅtam | satyabhÆyam eva bhavati | naivaævidvÃæsam an­taæ hinasti || BrhUp_5,5.1 ||># __________ BrhUpBh_5,5.1 satyasya brahmaïa÷ stutyarthamidamÃha / mahadyak«aæ prathamajamityuktaæ tatkathaæ prathamajatvamiti / ucyate-Ãpa evedamagra Ãsu÷ / Ãpa iti karmasamavÃyinyo 'gnihotrÃdyÃhutaya÷ / agnihotrÃdyÃhiterdravÃtmakatvÃdaptvam / tÃÓcÃ'po 'gni hotrÃdikarmÃpavargottarakÃlaæ kenacidd­«Âena sÆk«meïÃ'tmanà karmasamavÃyitvamaparityajantya itarabhÆtasahità eva na kevalÃ÷ / karmasamavÃyitvÃttu prÃdhÃnyamapÃmiti / sarvÃïyeva bhÆtÃni prÃgutpatteravyÃk­tÃvasthÃni kart­sahitÃni nirdiÓyanta Ãpa iti / tà Ãpo bÅjabhÆtà jagato 'vyÃk­tÃtmanÃvasthitÃstà evedaæ sarvaæ nÃmarÆpavik­taæ jagadagra ÃsurnÃnyatki¤cidvikÃrajÃtamÃsÅt / tÃ÷ punarÃpa÷ satyamas­janta / tasmÃtsatyaæ brahma prathamajam / tadetaddhiraïyagarbhasya sÆtrÃtmano janma yadavyÃk­tasya jagato vyÃkaraïam / tatsatyaæ brahma kuta÷ / mahattvÃt / kathaæ mahattvamityÃha / yasmÃtsarvasya sra«ÂÂa / katham / yatsatyaæ brahma tat prajÃpatiæ prajÃnÃæ patiæ virÃjaæ sÆryÃdikaraïamas­jatetyanu«aÇga÷ / prajÃpatirdevÃnsa virÃÂprajÃpatirdeva nas­jata / yasmÃtsarvamevaæ krameïa satyÃdbrahmaïo jÃtaæ tasmÃnmahatsatyaæ brahma / kathaæ punaryak«amiti / ucyate-ta evaæ s­«Âà devÃ÷ pitaramapi virÃjamatÅtya tadeva satyaæ brahmopÃmate / ata etatprathamajaæ mahadyak«am / tasmÃtsarvÃtmanopÃsyaæ tattasyÃpi satyasya brahmaïo nÃma satyamiti tadetattryak«aram / kÃni tÃnyak«arÃïÅtyÃha-sa ityekamak«aram / tÅtyekamak«aram / tÅtÅkÃrÃnubandho nirdeÓÃrtha÷ / yamityekamak«aram / tatra te«Ãæ prathamottame ak«are sakÃrayakÃrau satyam / m­tyurÆpÃbhÃvÃt / madhyato madhye 'n­tam / an­taæ hi m­tyu÷ / m­tyvan­tayostakÃrasÃmÃnyÃt / tadetadan­taæ takÃrÃk«araæ m­tyurÆpamubhayata÷ satyena sakÃrayakÃralak«aïena parig­hotaævyÃptamantarbhÃvitaæ satyarÆpÃbhyÃmato 'ki¤citkaraæ tatsatyabhÆyameva satyabÃhulyameva bhavati / evaæ satyabÃhulyaæ sarvasya m­tyoran­tasyÃki¤citkaratvaæ ca yo vidvÃæstamevaæ vidvÃæsaman­taæ kadÃcitpramÃdoktaæ na hinasti //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,5.2 ## __________ BrhUpBh_5,5.2 asyÃdhunà satyasya brahmaïa÷ saæsthÃnaviÓe«a upÃsanamucyate-tadyat / kiæ tatsatyaæ brahma prathamajaæ kimasau sa÷ / ko 'sÃvÃditya÷ ka÷ punarasÃvÃdityo ya e«a ka e«a ya etasminnÃdityamaï¬ale puru«o 'bhimÃnÅ so 'sau satyaæ brahma / yaÓcÃyamadhyÃtmaæ yo 'yaæ dak«iïe 'k«annak«aïi puru«a÷ / caÓabdÃtsa ca satyaæ brahmeti saæbandha÷ / tÃvetÃvÃdityÃk«isthau puru«Ãvekasya satyasya brahmaïa÷ saæsthÃnaviÓe«au yasmÃttasmÃdanyonyasminnitaretarasminnÃdityaÓcÃk«u«e cÃk«u«aÓcÃ'ditye prati«Âhitau / adhyÃtmÃdhidaivatayoranyonyopakÃryopakÃrakatvÃt / kathaæ prati«ÂhitÃvityucyate raÓmibhi÷ prakÃÓenÃnugrahaæ kurvanne«a Ãdityo 'smiæÓcÃk«u«e 'dhyÃtme prati«Âhita÷ / ayaæ ca cÃk«u«a÷ prÃïairÃdityamanug­hïannamu«minnÃditye 'dhidaive prati«Âhita÷ / so 'smi¤charÅre vij¤Ãnamayo bhoktà yadà yasminkÃla utkrami«yanbhavati tadÃsau cÃk«u«a Ãdityapuru«o raÓmÅnupasaæh­tya kevalenaudÃsÅnyena rÆpeïa vyavati«Âhate / tadÃyaæ vij¤Ãnamaya÷ paÓyati Óuddhameva kevalaæ viraÓmyetanmaï¬alaæ candramaï¬alamiva / tadetadari«ÂadarÓanaæ prÃsahgikaæ pradarÓayate / kathaæ nÃma puru«a÷ karaïÅye yatnavÃnsyÃditi / nainaæ cÃk«u«aæ puru«amurarÅk­tya taæ pratyanugrahÃyaite raÓmaya÷ svÃmikartavyavaÓÃtpÆrvamÃgacchanto 'pi punastatkarmak«ayamanurudhyamÃnà iva nopayanti na pratyÃgacchantyenam / ato 'vagamyate parasparopakÃryopakÃrakabhÃvÃtsatyasyaivaikasyÃ'tmanoæ'Óà vetÃviti //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,5.3 ## __________ BrhUpBh_5,5.3 tatra yo 'sau ko ya e«a etasminmaï¬ale puru«a÷ satyanÃmà tasya vyÃh­tayo 'vayavÃ÷ / katham / bhÆriti yeyaæ vyÃh­ti÷ sà tasya Óira÷ / prÃthamyÃt / tatra sÃmÃnyaæ svayamevÃha Óruti-ekamekasaækhyÃyiktaæ Óirastathaitadak«aramekaæ bhÆriti / bhuva iti bÃhÆ dvitvasÃmÃnyÃddvau bÃhÆ dve ete ak«are / tathà svariti prati«Âhà dve prati«Âhe dve ete ak«are / prati«Âhe pÃdau pratiti«ÂhatyÃbhyÃmiti / tasyÃsya vyÃh­tyavayavasya satyasya brahmaïa upani«adrahasyamabhidhÃnam / yenÃbhidhÃnenÃbhidhÅyamÃnaæ tadbrahmÃbhimukho bhavati lokavat / kÃsÃvityÃha - ahariti ahariti caitadrÆpaæ hanterjahÃteÓceti yo veda sa hanti jahÃti ca pÃpmÃnaæ ya evaæ veda //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,5.4 ## __________ BrhUpBh_5,5.4 evaæ yo 'yaæ dak«iïe 'k«anpuru«astasya bhÆriti Óira ityÃdi sarvaæ samÃnam / tasyopani«adahamiti / pratyagÃtmabhÆtatvÃt / pÆrvavaddhÃnterjahÃteÓceti //4// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,6.1 ## __________ BrhUpBh_5,6.1 upÃdhÅnÃmanekatvÃdanekaviÓe«aïatvÃcca tasyaiva prak­tasya brahmaïo manaupÃdhiviÓi«ÂasyopÃsanaæ vidhitsannÃhamanomayo mana÷prÃyo manasyupalabhyamÃnatvÃt / manasà copalabhata iti manomayo 'yaæ puru«o bhÃ÷ satyo bhà eva satyaæ sadbhÃva÷ svarÆpaæ yasya so 'yaæ bhÃ÷ satyo bhÃsvara ityetat / manasa÷ sarvÃrthÃvabhÃsamatvÃnmanomayatvÃccÃsya bhÃsvaratvÃt / tasminnantarh­daye h­dayasyÃntastasminnityetat / yathà vrÅhirvà yavo và pariïamata evaæ parimÃïastasminnantarh­daye yogibhird­Óyata ityartha÷ / sa e«a sarvasyeÓÃna÷ sarvasya svabhedajÃtasyeÓÃna÷ svÃmÅ / svÃmitve 'pi sati kaÓcidamÃtyÃditantro 'yaæ tu na tathà kiæ tarhyadhipatiradhi«ÂhÃya pÃlayità / sarvamidaæ praÓÃsti yadidaæ ki¤ca yatki¤ccitsarvaæ jagattatsarvaæ praÓÃsti / eæ manomayasyopÃsanÃttathÃrÆpÃpattireva phalam / taæ tathà yathepÃsate tadeva bhavatÅti brÃhmaïam //1// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,7.1 ## __________ BrhUpBh_5,7.1 tathaivopÃsanÃntaraæ satyasya brahmaïo viÓi«ÂaphalamÃrabhyate - vidyudbrahmetyÃhu÷ / vidyuto brahmaïo nirvacanamucyate - vidÃnÃdavakhaï¬anÃttamaso medhÃndhakÃraæ vidÃrya hyavabhÃsate 'to vidyut / evaæ guïaæ vidyudbrahmeti yo vedÃsai vidyatyavakhaï¬ayati vinÃÓayati pÃpmana enamÃtmÃnaæ prati pratikÆlabhÆtÃ÷ pÃpmÃno ye tÃnsarvÃnpÃpmano 'khaï¬ayatÅtyartha÷ / ya evaæ veda vidyudbrahmeti tasyÃnurÆpaæ phalam / vidyuddhi yasmÃdbrahma //1// iti ÓrÅmadb­hadÃraïyakopani«adbhëye pa¤camÃdhyÃyasya saptamaæ brÃhmaïam //7// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,8.1 ## __________ BrhUpBh_5,8.1 punarupÃsanÃntaraæ tasyaiva brahmaïo vÃgvai brahmeti vÃgiti ÓabdasrayÅ tÃæ vÃcaæ dhenuæ dhenuriva dhenuryathà dhenuÓcaturbhi÷ stanai÷ stanyaæ paya÷ k«arati vatsÃyaivaæ vÃgdhenurvak«yamÃïai÷ stanai÷ paya ivÃnnaæ k«arati devÃdibhya÷ / ke punaste stanà ye và te yebhya÷ k«arati / tasyà etasyà vÃco dhenvà dvau stanau devà upajÅvanti vatsasthÃnÅyÃ÷ / kau tau / svÃhÃkÃraæ ca va«aÂkÃraæ ca / ÃbhyÃæ hi havirdÅyate devebhya÷ / hantakÃraæ manu«yÃ÷ / hanteti manu«yebhyo 'nnaæ prayacchanti / svadhÃkÃraæ ca va«aÂkÃraæ ca / ÃbhyÃæ hi havirdÅyate devebhya÷ / hantakÃraæ manu«yÃ÷ / hanteti manu«yebhyo 'nnaæ prayacchanti svadhÃkÃraæ ca va«aÂkÃraæ ca / ÃbhyÃæ hi havirdÅyate devebhya÷ / hantakÃraæ manu«yÃ÷ / hanteti manu«yebhyo 'nnaæ prayacchanti / svadhÃkÃraæ pitara÷ / svadhÃkÃreïa hi pit­bhya÷ svadhÃæ prayacchanti / tasyà dhenvà vÃca÷ prÃïa ­«abha÷ / prÃïena hi vÃkprasÆyate / mano vatsa÷ / manasà hi prasrÃvyate / manasà hyÃlocite vi«aye vÃkpravartate / tasmÃnmano vatsasthÃnÅyam / evaæ vÃgdhenÆpÃsakastÃdbhÃvyameva pratipadyate //1// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,9.1 ## __________ BrhUpBh_5,9.1 ayamagnirvaiÓvÃnanara÷ pÆrvavadupÃsanÃntaramayamagnirvaiÓvÃnara÷ / ko 'yamagnirityÃha-yo 'yamanta÷puru«e / kiæ ÓarÅrÃrambhako netyucyate-yenÃgninà vaiÓvÃnarÃkhyenedamannaæ pacyate / kiæ tadannam / yadidamadyate bhujyate 'nnaæ prajÃbhijaÂhiro 'gnirityartha÷ / tasya sÃk«Ãdupalak«aïÃrthamidamÃha-tasyÃgnerannaæ pacato jÃÂharasyai«a gho«o bhavati / ko 'sau / yaæ gho«ametaditi kriyÃviÓe«aïaæ karïÃvapidhÃyÃÇgulÅbhyÃmapidhÃnaæ k­tvà ӭïoti taæ prajÃpatimupÃsÅta vaiÓvÃnaramagnim / atrÃpi tÃdbhÃvyaæ phalam / tatra prÃsaÇgikamidamari«Âalak«aïamucyate-so 'tra ÓarÅre bhoktà yadotkrami«yanbhavati nainaæ gho«aæ Ó­ïoti //1// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,10.1 ## __________ BrhUpBh_5,10.1 sarve«Ãmasminprakaraïa upÃsanÃnÃæ gatiriyaæ phalaæ cocyate-yadà vai puru«o vidvÃnasmÃllokÃtpraiti ÓarÅraæ parityajati sa tadà vÃyumÃgacchatyantarik«e tiryagbhÆto vÃyu÷ stimito 'bhedyasti«Âhati / sa vÃyustatra svÃtmani tasmai samprÃptÃya vijihote svÃtmÃvayavÃnvigamayati cchidrÅkarotyÃtmÃnamityartha÷ / kiæparimÃmaæ chidramiti / ucyate-yathà ratha vakrasya khaæ chidraæ prasiddhaparimÃïam / tena chidreïa sa vidvÃnÆrdhva Ãkramata Ærdhva÷ sangacchati sa ÃdityamÃgacchati / Ãdityo brahmalokaæ jigami«ormÃrganirodhaæ k­tvà sthita÷ so 'pyevaævida upÃsakÃya dvÃraæ prayacchati / tasmai sa tatra vijihote / yathà lambarasya khaæ vÃditraviÓe«asya cchidraparimÃmaæ tena sa Ærdhva Ãkramate sa candramasamÃgacchati / so 'pi tasmai tatra vijihÅte / yathà dundubhe÷ khaæ prasiddhaæ tena sa Ærdhva Ãkramate sa lokaæ prajÃpatilokamÃgacchati / kiæviÓi«Âam / aÓokaæ mÃnasena du÷khena vivarjitamityetat / ahimaæ himavarjitaæ ÓÃrÅradu÷khavarjitamityartha÷ / taæ prÃpya tasminvasati ÓÃÓvatÅrnityÃ÷ samÃ÷ saævatsarÃnityartha÷ / brahmaïo bahÆnkalpÃnvasatÅtyetat //1// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,11.1 ## __________ BrhUpBh_5,11.1 etadvai paramaæ tapa÷ / kiæ tat / yadyÃhito vyÃdhito jvarÃdiparig­hÅta÷ sanyattapyate tadetatparamaæ tapa ityevaæ cintayet / du÷khasÃmÃnyÃt / tasyaivaæ cintayato vidu«a÷ karmak«ayahetustadeva tapo bhavatyanindato 'vi«Ådata÷ / sa eva ca tena vij¤Ãnatapasà dagdhakilba«a÷ paramaæ haiva lokaæ jayati ya evaæ veda / tathaitadvai paramaæ tapo yaæ pretamagnÃvabhyÃdadhati / agnipraveÓasÃmÃnyÃt / paramaæ haiva lokaæ jayati ya evaæ veda //1// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,12.1 ## __________ BrhUpBh_5,12.1 annaæ brahmeti / tathaitadupÃsanÃntaraæ vidhitsannÃha-annaæ brahmÃnnamadyate yattadbrahmetyeka ÃcÃryà Ãhustanna tathà grahÅtavyamannaæ brahmeti / anye cÃ'hu÷ prÃïo brahmeti tacca tathà na grahÅtavyam / kimarthaæ punarannaæ brahmeti na grÃhyam / yasmÃtpÆyati klidyate pÆtibhÃvamÃpadyata ­te prÃïÃttatkathaæ brahma bhavitumarhati / brahma hi nÃma tadyadavinÃÓi / astu tarhi prÃïo brahma / naiva / yasmÃcchu«yati vai prÃïa ­te 'nnÃt / attà hi prÃïa÷ / ato 'nnenÃ'dyena vinà na ÓaknotyÃtmÃnaæ dhÃrayitum / tasmÃcchru«yati vai prÃïa ­te 'nnÃt / ata ekaikasya brahmatà nopapadyate yasmÃttasmÃdete ha tvevÃnnaprÃïadevate ekadhÃbhÆyamekadhÃbÃvaæ bhÆtvà gatvà paramatÃæ paramatvaæ gacchato brahmatvaæ prÃpnuta÷ / tadetadevamadhyavasya ha smÃ'ha sma prÃt­do nÃma pitarÃtmana÷ kiæsviditisviditi vitarke / yathà mayà brahma parikalpitamevaæ vidu«e kiæsvitsÃdhu kuryÃæ sÃdhu Óobhanaæ pÆjÃæ kÃæ tvasmai kuryÃmityabhiprÃya÷ / kinevÃsmai vidu«e 'sÃdhu kuryÃæ k­tak­tyo 'sÃvityabhiprÃya÷ / annaprÃïau sahabhÆto brahmeti vidvÃnnÃsÃvasÃdhukaramena khaï¬ito bhavati / nÃpi sÃdhukaraïena mahÅk­ta÷ / tadevaævÃdinaæ sa pità ha smÃ'ha pÃïinà hastena nivÃrayanmà prÃt­da maivaæ voca÷ / kastvenayorannaprÃïayorekadhÃbhÆyaæ bhÆtvà paramatÃæ kastu gacchati na kaÓcidapi vidvÃnanena brahmadarÓanena paramatÃæ gacchati / tasmÃnnaivaæ vaktumarhasi k­tak­tyo 'sÃviti / yadyevaæ bravÅtu bhavÃnkathaæ paramatÃæ gacchatÅti / tasmà u haitadvak«yamÃïaæ vaca uvÃca / kiæ tat / vÅti / kiæ tadvÅti / ucyate-annaæ vai vi / anne hi yasmÃdimÃni sarvÃïi bhÆtÃni vi«ÂÃnyÃÓritÃnyato 'nnaæ vÅtyucyate / ki¤ca ramiti / ramiti coktavÃnpità / kiæ punastadram / prÃïo vai ram / kuta ityÃha / prÃïe hi kaÓcidanÃyatano nirÃÓrayo ramate / nÃpi satyapyÃyatane 'prÃïo durbalo ramate / yadà tvÃyatanavÃnprÃïÅ balavÃæÓca tadà k­tÃrthamÃtmÃnaæ manyamÃno ramate loka÷ / "yuvà syÃtsÃdhuyuvÃdhyÃyaka÷"ityÃdiÓrute÷ / idÃnÅmevaævida÷ phalamÃha - sarvÃïi ha và asminbhÆtÃni viÓantyannaguïaj¤ÃnÃtsarvÃïi bhÆtÃni ramante prÃïaguïaj¤ÃnÃdya evaæ veda //1// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,13.1 ## __________ BrhUpBh_5,13.1 uktham / tathopÃsanÃntaramukthaæ Óasram / taddhi pradhÃnaæ mahÃvrate kratau / kiæ punastaduktham / prÃïo và uktham / prÃïaÓca pradhÃna indriyÃïÃmukthaæ ca ÓasrÃïÃmata ukthamityupÃsÅta / kathaæ prÃïa ukthamityÃha-prÃïo hi yasmÃdidaæ sarvamutthÃpayati / utthÃpanÃduktha prÃïa÷ / na hyaprÃïa÷ kaÓcidutti«Âhati / tadupÃsanaphalamÃha-uddhÃsmÃdevaævida ukthavitprÃïavidvÅra÷ putra utti«Âhati ha d­«Âametatphalam / ad­«Âaæ tÆkthasya sÃyujyaæ salokatÃæ jayati ya evaæ veda //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,13.2 ## __________ BrhUpBh_5,13.2 yajuriti copÃsÅta prÃïam / prÃïau vai yaju÷ / kathaæ yuja÷ prÃïa÷ / prÃïe hi yasmÃtsarvÃïi bhÆtÃni yujyante / na hyasati prÃïe kenacitkasyacidyogasÃmarthyam / ato yunaktÅti prÃïo yaju÷ / evaævida÷ phalamÃha-yujyanta udyacchanta ityartha÷ / hÃsmà evaævide sarvÃïi bhÆtÃni Órai«Âhyaæ Óre«ÂhabhÃvastasmai Órai«ÂhyÃya Óre«ÂhabhÃvÃya na÷ Óre«Âho bhavediti / yaju«a÷ prÃïasya sÃyujyamityÃdi sarva samÃnam //2 // // _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,13.3 ## __________ BrhUpBh_5,13.3 sÃmeti copÃsÅta prÃïam / prÃïo vai sÃma / kathaæ prÃïa÷ sÃma / prÃïe hi yasmÃtsarvÃïi bhÆtÃni samya¤ci saægacchante saægamanÃtsÃmyÃpattihetutvÃtsÃma prÃïa÷ / samya¤ci saægacchante hÃsmai sarvÃïi bhÆtÃni / na kevalaæ saægacchanta eva Óre«ÂhabhÃvÃya cÃsmai kalpante samarthyante / sÃmna÷ sÃyujyamityÃdi purvavat //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,13.4 ## __________ BrhUpBh_5,13.4 taæ prÃïaæ k«attramityupÃsÅta / prÃïau vai k«attraæ prasiddhametatprÃïo hi vai k«attram / kathaæ prasiddhametatprÃïo hi vai k«attram / kathaæ prasiddhatetyÃha-trÃyate pÃlayatyenaæ piï¬aæ dehaæ prÃïa÷ k«aïito÷ ÓasrÃdihiæsitÃtpunarmÃæsenÃ'pÆrayati yasmÃttasmÃtk«atatrÃïÃtprasiddhaæ k«attratvaæ prÃïasya / vidvatphalamÃha-pra k«attramatraæ na trÃyate 'nyena kenacidityatraæ k«attraæ prÃïaæ prÃpnotÅtyartha÷ / ÓÃkhÃntare và pÃÂhÃtk«attramÃtraæ prÃïo bhavatÅtyartha÷ / k«attrasya sÃyujyaæ salokatÃæ jayati ya evaæ veda //4// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,14.1 ## __________ BrhUpBh_5,14.1 brahmaïo h­dayÃdyanekopÃdhiviÓi«ÂasyopÃsanamuktamathedÃnÅæ gÃyatryupÃdhiviÓi«ÂasyopÃsanaæ vaktavyamityÃrabhyate / sarvacchandasÃæ hi gÃyatrÅcchanda÷ pradhÃnabhÆtam / tatprayokt­gayatrÃïÃdgÃyatrÅti vak«yati / na cÃnye«Ãæ chandasÃæ prayokt­prÃïatrÃïasÃmarthyam / prÃïÃtmabhÆtà ca sà sarvacchandasÃæ cÃ'tmà prÃïa÷ / prÃïaÓca k«atatrÃïÃtk«attramityuktam / prÃïaÓca gÃyatrÅ / tasmÃttadupÃsanameva vidhitsyate / dvijottamajanmahetutvÃcca / gÃyatryà brÃhmaïamas­jata tri«Âubhà rÃjanyaæ jagatyà vaiÓyamati dvijottamasya dvitÅyaæ janma gÃyatrÅnimittam / tasmÃtpradhÃnà gÃyatrÅ brÃhmaïà vyutthÃya brÃhmaïà abhivadanti sa brÃhmaïo vipÃpo virajo 'vicikitso brÃhmaïo bhavatÅtyuttamapuru«Ãrthasaæbandhaæ brÃhmaïasya darÓayati / tacca brÃhmaïatvaæ gÃyatrÅjanmamÆlamato vaktavyaæ gÃyatryÃ÷ satattvam / gÃyatryà hi ya÷ s­«Âo dvijottamo niraÇkuÓa evottamapuru«ÃrthasÃdhane 'dhikriyate 'tastanmÆla÷ paramapuru«Ãrthasaæbandha÷ / tasmÃttadupÃsanavidhÃnÃyÃ'ha-bhÆmirantarik«aæ dyaurityetÃnya«ÂÃvak«arÃïi / a«ÂÃk«arama«ÂÃvak«arÃïi yasya tadidama«ÂÃk«aram / ha vai prasiddhÃvadyotakau / ekaæ prathamaæ gÃyatryai gÃyatryÃ÷ padam / yakÃreïaivëÂatvapÆraïam / etadu haivaitadevÃsyà gÃyatryÃ÷ padaæ pÃda÷ prathamo bhÆmyÃdilak«aïasrailokyÃtmà / a«ÂÃk«aratvasÃmÃnyÃt / evametattrailokyÃtmakaæ gÃyatryÃ÷ prathamaæ padaæ yo vedatasyaitatphalam-sa vidvÃnyÃvatki¤cide«u tri«u jetavyaæ tÃvatsarvaæ ha jayati yo 'syà etadevaæ padaæ veda //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,14.2 #<­co yajÆ«i sÃmÃnÅty a«ÂÃv ak«arÃïi | a«ÂÃk«araæ ha và ekaæ gÃyatryai padam | etad u haivÃsyà etat | sa yÃvatÅyaæ trayÅ vidyà tÃvad dha jayati yo 'syà etad evaæ padaæ veda || BrhUp_5,14.2 ||># __________ BrhUpBh_5,14.2 tadarco yajÆæsi sÃmÃnÅti trayÅvidyÃnÃmÃk«arÃïyetÃnyapya«ÂÃveva tathaivëÂÃk«araæ ha và ekaæ gÃyatryai padaæ dvitÅyametadu haivÃsyà etad­gyaju÷sÃmalak«aïama«ÂÃk«aratvasÃmÃnyÃdeva / sa yÃvatÅyaæ trayÅ vidyà trayyà vidyayà yÃvatphalajÃtamÃpyate tÃvaddha jayati yo 'syà etadgÃyatryÃsraividyalak«aïaæ padaæ veda //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,14.3 ## __________ BrhUpBh_5,14.3 tathà prÃïo 'pÃno vyÃna etÃnyapi prÃïÃdyabhidhÃnÃk«arÃïya«Âau / tacca gÃyatryÃst­tÅyaæ padaæ yÃvadidaæ prÃïijÃtaæ tÃvaddha jayati yo 'syà etadevaæ gÃyatryÃst­tÅyaæ padaæ veda / athÃnantaraæ gÃyatryÃsripadÃyÃ÷ ÓabdÃtmikÃyÃsturÅyaæ padamucyate 'bhidheyabhÆtamasyÃ÷ prak­tÃyà gÃyatryà etadeva vak«yamÃmaæ turÅyaæ darÓataæ padaæ parorajà ya e«a tapati / turÅyamityÃdivÃkyapadÃrthaæ svameva vyÃca«Âe Óruti÷-yadvai caturthaæ prasiddhaæ loke tadidaæ turÅyaÓabdenÃbhidhÅyate / darÓataæ padamityasya kor'tha ityucyate-dad­Óa iva d­Óyata iva hye«a maï¬alastha÷ puru«o rajo rajojÃtaæ samastaæ lokamityartha÷ / uparyuparyÃdhipatyabhÃvena sarvaæ lokaæ rajojÃtaæ tapati / uparyuparÅti vÅpsà sarvalokÃdhipatyakhyÃpanÃrthà / nanu sarvaÓabdenaiva siddhatvÃdvÅpsÃnarthikà / nai«a do«a÷ / ye«Ãmupari«ÂÃtsavità d­Óyate tadvi«aya eva sarvaÓabda÷ syÃdityÃÓaÇkÃniv­ttyarthà vÅpsà / "ye cÃmu«mÃtparäco lokÃste«Ãæ ce«Âe devakÃnÃæ ca"iti ÓrutyanrÃt / tasmÃtsarvÃvarodhÃrthà vÅpsà / yathÃsau savità sarvÃdhipatyalak«aïayà Óriyà yaÓasà ca khyÃtyà tapatyevaæ haiva Óriyà yaÓasà ca tapati yo 'syà etadevaæ turÅyaæ darÓataæ padaæ veda //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,14.4 ## __________ BrhUpBh_5,14.4 sai«Ã tripadoktà yà trailokyatraividyaprÃïalak«aïà gÃyatryetasmiæÓcaturthe turÅye darÓate pade parorajasi prati«Âhità / mÆrtÃmÆrtarasatvÃdÃdityasya / rasÃpÃye hi vastu nÅrasamaprati«Âhitaæ bhavati / yathà këÂhÃdi dagdhasÃraæ tadvat / tathà mÆrtÃmÆrtarasatvÃdÃdityasya / rasÃpÃye hi vastu nÅrasamaprati«Âhitaæ bhavati / yathà këÂhÃdi dagdhasÃraæ tadvat / tathà mÆrtÃmÆrtÃtmakaæ jagattripadà gÃyatryÃditye prati«Âhità tadrasatvÃtsaha tribhi÷ pÃdai÷ / tadvai turÅyaæ padaæ satye prati«Âhitam / kiæ punastatsatyamityucyate-cak«urvai satyam / kathaæ cak«u÷ satyamityÃha-prasiddhametaccak«urhi vai satyam / kathaæ prasiddhatetyÃha-tasmÃdyadidÃnÅmeva dvau vivadamÃnau viruddhaæ vadamÃnÃveyÃtÃmÃgaccheyÃtÃmahamadarÓaæ d­«ÂavÃnanasmÅtyanya ÃhÃhamaÓrau«aæ tvayà d­«Âaæ na tathà tadvastviti tayorya evaæ brÆyÃdahamadrÃk«amiti tasmà eva ÓraddadhyÃma napunaryo brÆyÃdahamaÓrau«amiti / Óroturm­«Ã Óravaïamapi saæbhavati na tu cak«u«o m­«Ã darÓanam / tasmÃnnÃÓrau«amityuktavate ÓraddadhyÃma / tasmÃtsatyapratipattihetutvÃtsatyaæ cak«ustasminsatye cak«u«i saha tribhiritarai÷ pÃdaisturÅyaæ padaæ prati«Âhitamityartha÷ / uktaæ ca sa Ãditya÷ kasminprati«Âhita iti cak«u«Åti / tadvai turÅyapadÃÓrayaæ satyaæ bale prati«Âhitam / kiæ punastadbalamityÃha-prÃïo vai balaæ tasminprÃïe bale prati«Âhitaæ satyam / tathà coktaæ sÆtre tadotaæ ca protaæ ceti / yasmÃdbale satyaæ prati«Âhitaæ tasmÃdÃhurbalaæ satyÃdogÅya ojÅya ojastaramityartha÷ / loke 'pi yasminhi yadÃÓritaæ bhavati tasmÃdÃÓritÃdÃÓrayasya balavattaratvaæ prasiddham / na hi durbalaæ balavata÷ kvacidÃÓrayabhÆtaæ d­«Âam / evamuktanyÃyena u e«Ã gÃyatryadhyÃtmamadhyÃtme prÃïe prati«Âhità / sai«Ã gÃyatrÅ prÃïa÷ / ato gÃyatryÃæ jagatprati«Âhitam / yasminprÃïe sarve devà ekaæ bhavanti / sarvaæ vedÃ÷ karmÃïi phalaæ ca saivaæ gÃyatrÅ prÃïarÆpà satÅ jagata Ãtmà / sà hai«Ã gayÃæstatre trÃtavatÅ / ke punargayÃ÷ prÃïà vÃgÃdayo vai gayÃ÷ / ÓabdakaramÃt / tÃæstatre sai«Ã gÃyatrÅ / tattatra yadyasmÃdgayÃæstatre tasmÃdgÃyatrÅ nÃma / gÃyatrÃïÃdgÃyatrÅti prathità / sa ÃcÃrya upanÅya mÃïavakama«Âavar«aæ yÃmevÃmÆæ gÃyatrÅæ sÃvitrÅæ savit­devatÃkÃmanvÃha pacchordharcaÓa÷ samastÃæ ca / e«aiva sà sÃk«ÃtprÃïo jagata Ãtmà mÃïavakÃya samarpitehedÃnÅæ vyÃkhyÃtà nÃnyà sa ÃcÃryo yasmai mÃïavakÃyÃnvÃhÃnuvakti tasya mÃïavakasya gayÃnprÃïÃæsrÃyate narakÃdipatanÃt //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,14.5 ## __________ BrhUpBh_5,14.5 tÃmetÃæ sÃvitrÅæ haike ÓÃkhino 'nu«ÂupchandaskÃmanvÃhurupanÅtÃya / tadabhiprÃyamÃha-vÃganu«Âup / vÃkca ÓarÅre sarasvatÅ tÃmeva hi vÃcaæ sarasvatÅæ mÃïavakÃyÃnubrÆma ityetadvadanta÷ / na tathà kuryÃnna tathà vidyÃdyatta Ãhurm­«aiva tat / kiæ tarhi gÃyatrÅmeva sÃvitrÅmanubrÆyÃt / kasmÃt / yasmÃtprÃïo gÃyatrÅtyuktam / prÃïa ukte vÃkca sarasvatÅ cÃnye ta prÃïÃ÷ sarvaæ mÃïavakÃya samarpitaæ bhavati / ki¤cedaæ prÃsaÇgikamuktvà gÃyatrÅvidaæ stauti-yadi ha và apyevaævidbahviva na hi tasya sarvÃtmano bahu nÃmÃsti kicitsarvÃtmakatvÃdvidu«a÷ pratig­hïÃti na haiva tatpratigrahajÃtaæ gÃyatryà eka¤canaikamapi padaæ prati paryÃptam //5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,14.6 ## __________ BrhUpBh_5,14.6 sa ya imÃæsrÅnsa yo gÃyatrÅvidimÃnbhÆrÃdÅæsrÅngo 'ÓvÃdidhanapÆrïÃællokÃnpratig­hïÅyÃtsa pratigraho 'syà gÃyatryà etatprathamaæ padaæ yadvyÃkhyÃtamÃpnuyÃtprathamapadavij¤Ãnaphalaæ tena bhuktaæ syÃnna tvadhikado«otpÃdaka÷ sa pratigraha÷ / atha punaryÃvatÅyaæ trayÅ vidyà yastÃvatpratig­hïÅyÃtso 'syà etatt­tÅyaæ padamÃpnuyÃt / tena t­tÅyapadavij¤Ãnaphalaæ bhuktaæ syÃt / kalpayitvedamicyate / pÃdatrayasamamapi yadi kaÓcitpratig­hïÅyÃttatpÃdatrayavij¤Ãnaphalasyaiva k«ayakÃraïaæ na tvanyasya do«asya kart­tve k«amam / na caivaæ dÃtà pratigrahÅtà và / gÃyatrÅvij¤Ãnastutaye kalpyate / dÃtà pratigrahÅtà ca yadyapyevaæ saæbhÃvyate nÃsau pratigraho 'parÃdhak«ama÷ / kasmÃdyato 'bhyadhikamapi puru«Ãrthavij¤ÃnamavaÓi«Âameva caturthapÃdavi«ayaæ gÃyatryÃstaddarÓayati / athÃsyà etadeva turÅyaæ darÓataæ padaæ parorajà ya e«a tapati / yaccaitannaiva kenacana kenacidapi pratigraheïÃ'pyaæ naiva prÃpyamityartha÷ / yathà pÆrvoktÃni trÅïi padÃni / etÃnyapi naivÃ'pyÃni kenacitkalpayitvaivamuktaæ paramÃrthata÷ kuta u etÃvatpratig­hïoyÃttrailokyÃdisamam / tasmÃdgÃyatryevaæprakÃropÃsyetyartha÷ //6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,14.7 ## __________ BrhUpBh_5,14.7 tasyà upasthÃnaæ tasyà gÃyatryà upasthÃnamupetya sthÃnaæ namaskaraïamanena mantreïa / kau'sau mantra ityÃha-he gÃyatryasi bhavasi trailokyapÃdenaikapadÅ trayÅvidyÃrÆpeïa dvitÅyena dvipadÅ / prÃïÃdinà t­tÅyena tripadyasi / caturthena turÅyeïa catu«padyasi / evaæ caturbhi÷ pÃdairupÃsakai÷ padyase j¤Ãyase 'ta÷ paraæ pareïa nirupÃdhikena svenÃ'tmanÃpadasi / avidyamÃnaæ padaæ yasyÃstava yena padyase sà tvamapadasi yasmÃnnahi padyase neti netyÃtmatvÃt / ato vyavahÃravi«ayÃya namabhte turÅyÃya darÓatÃya padÃya poradase / asau Óatru÷ pÃpmà tvatprÃptivighnakaro 'dastadÃtmana÷ kÃryaæ yattvatprÃptivighnakart­tvaæ mà prÃpanmaiva prÃpnotu / itiÓabdo mantraparisamÃptyartha÷ / yaæ dvi«yÃdyaæ prati dve«aæ kuryÃtsvayaæ vidvÃæstaæ pratyanenopasthÃnamasau ÓatruramukanÃmeti nÃma g­hïÅyÃdasmai yaj¤adattÃyÃbhipreta÷ kÃmo mà sam­ddhi sam­ddhiæ mà prÃpnotviti vopati«Âhate / na haivÃsmai devadattÃya sa kÃma÷ sam­dhyate / kasmai / yasmà evamupati«Âhate / ahamado devadattÃbhipretaæ prÃpamiti vopati«Âhate / asÃvado mà prÃpadityÃditrayÃïÃæ mantrapadÃnÃæ yathÃkÃmaæ vikalpa÷ //7// _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,14.8 ## __________ BrhUpBh_5,14.8 gÃyatryà mukhavidhÃnÃyÃrthavÃda ucyate-etaddha kila vai smaryate / tattatra gÃyatrÅvij¤Ãnavi«aye janako vaideho bu¬ilo nÃmato 'ÓvatarÃÓvasyÃpatyamÃÓvatarÃÓvistaæ kiloktavÃn / yannu iti vitarke ho aho ityetattadyattvaæ gÃyatrÅvidbrÆthà gÃyatrÅvidasmÅti yadabrÆthÃ÷ kimidaæ tasya vacaso 'nanurÆpam / atha kathaæ yadi gÃyatrÅvitpratigrahado«eïa hastobhÆto vahasÅti / sa pratyÃha rÃj¤Ã smÃrito mukhaæ gÃyatryà hi yasmÃdasyà he samrÃïna vidäcakÃra na vij¤ÃtavÃnasmÅti hovÃca / ekÃhgavikalatvÃdgÃyatrÅvij¤Ãnaæ mamÃphalaæ jÃtam / Ó­ïu tarhi tasyà gÃyatryà agnireva mukham / yadi ha và api bahvivendhanamagnÃvabhyÃdadhati laukikÃ÷ sarvameva tatsaædahatyevendhanamagnirevaæ haivaivaævidgÃyatryà agnirmukhamityevaæ vettÅtyevaævitsyÃtsvayaæ gÃyatryÃtmÃgnimukha÷ san / yadyapi bahviva pÃpaæ kurute pratigrahÃdido«aæ tatsarvaæ pÃpajÃtaæ saæpsÃya bhak«ayitvà Óuddho 'gnivatpÆtaÓca tasmÃtpratigrahado«ÃdgÃyatryÃtmÃjaro 'm­taÓca saæbhavati //8// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 5,15.1 ## __________ BrhUpBh_5,15.1 yo j¤ÃnakarmasamuccayakÃrÅ so 'ntakÃla Ãdityaæ prÃrthayati / asti ca prasaÇgo gÃyatryÃsturÅya÷ pÃdo hi sa÷ / tadupasthÃnaæ prak­tamata÷ sa eva prÃrthyate / hiraïyamayena jyotirmayena pÃtreïa yathà pÃtreïe«Âaæ vastvapidhÅyata evamidaæ satyÃkhyaæ brahma jyotirmayena maï¬alenÃpihitamivÃsamÃhitacetasÃmad­ÓyatvÃttaducyate / satyasyÃpihitaæ mukhaæ mukhyaæ svarÆpaæ tadapidhÃnaæ pÃtramapidhÃnamiva darÓanapratibandhakÃraïaæ tattvaæ he pÆ«a¤jagata÷ po«aïatpÆ«Ã savitÃpÃv­ïvapÃv­taæ kuru darÓanapratibandhakÃraïamapanayetyartha÷ / satyadharmÃya satyaæ dharmo 'sya mama so 'haæ satyadharmà tasmai tvadÃtmabhÆtÃyetyartha÷ / d­«Âaye darÓanÃya / pÆ«annityÃdÅni nÃmÃnyÃmantraïÃrthani savitu÷ / ekar«a ekaÓcÃsÃv­«iÓcaikar«irdarÓanÃd­«i÷ / sa hi sarvasya jagata Ãtmà cak«uÓca sansarvaæ paÓyatyeko và gacchatÅtyekar«i÷"sÆrya ekÃkÅ carati"iti mantravarïÃt / yama sarvaæ hi jagata÷ saæyamanaæ tvatk­tam / sÆrya su«Âhu vÅrayate rasÃnraÓmÅnprÃïÃndhiyo và jagata iti / prÃjÃpatya prajÃpaterÅÓvarasyÃpatyaæ hiraïyagarbhasya và he prÃjÃpatya vyÆha vigamaya raÓmÅn / samÆha saæk«ipÃ'tmanastejo yenÃhaæ ÓaknuyÃæ tvatsvarÆpama¤jasà dra«Âam / vidyotana iva rÆpÃïÃmata upasaæhara teja÷ / yatte tava rÆpaæ sarvakalyÃïÃnÃmatiÓayena kalyÃïaæ kalyÃïatamaæ tatte paÓyÃmi / paÓyÃmo vayaæ vacanavyatyayena / yo 'sau bhÆrbhuva÷svarvyÃh­tyavayava÷ puru«a÷ puru«Ãk­titvÃtpuru«a÷ so 'hamasmi bhavÃmi / aharamiti copani«ada uktatvÃdÃdityacÃk«u«ayostadevedaæ parÃm­Óyate so 'hamasmyam­tamiti saæbandha÷ / mamÃm­tasya satyasya ÓarÅrapÃte ÓarÅrastho ya÷ prÃïo vÃyu÷ so 'nilaæ bÃhyaæ vÃyumeva pratigacchatu / tathÃnyà devatÃ÷ svÃæ svÃæ prak­tiæ gacchantu / athedamapi bhasmÃntaæ satp­thivÅæ yÃtu ÓarÅram / athedÃnÅmÃtmana÷ saækalpabhÆtÃæ manasi vyavasthitÃmagnidevatÃæ prÃrthayate-oæ krato / oæmiti krato iti ca saæbodhanÃrthaveva / oÇkÃrapratÅkatvÃdom / manomayatvÃcca kratu÷ / he oæ he krato smara smartavyamantakÃle hi tvatsmaraïavaÓÃdi«Âà gati÷ prÃpyate 'ta÷ prÃrthyate yanmayà k­taæ tatsmara punaruktirÃdarÃrthà / ki¤ca he 'gne naya prÃpaya supathà Óobhanena mÃrgeïa rÃye dhanÃya karmaphalaprÃptaya ityartha÷ / na dak«iïena k­«ïena punarÃv­ttiyuktena kiæ tarhi Óuklenaiva supathÃsmÃnviÓvÃni sarvÃïi he deva vayunÃni praj¤ÃnÃni sarvaprÃïinÃæ vidvÃn / ki¤ca yuyodhyapanaya viyojayÃsmadasmatto juhurÃïaæ kuÂilamena÷ pÃpaæ pÃpajÃtaæ sarvam / tena pÃpena viyuktà vayame«yÃma uttareïa pathà tvatprasÃdÃt / kintu vayaæ tubhyaæ paricaryÃæ kartuæ na Óaknumo bhÆyi«ÂhÃæ bahutamÃæ te tubhyaæ namauktiæ namaskÃravacanaæ vidhema namaskÃroktyà paricaremetyartha÷ / anyatkartumaÓaktÃ÷ santa iti //1 // // iti ÓrÅmadb­hadÃraïyakopani«adi pa¤camÃdhyÃyasya pa¤cadaÓaæ brÃhmaïam //15 // ## ======================================================================= ADHYAYA 6 ## ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,1.1 ## __________ BrhUpBh_6,1.1 oæ prÃïo gÃyatrÅtyuktam / kasmÃtpuna÷ kÃraïÃtprÃïabhÃvo gÃyatryà na punarvÃgÃdibhÃva iti yasmÃjjye«ÂhaÓca Óre«ÂhaÓca prÃïo na vÃgÃdayo jyai«ÂhyaÓrai«ÂhyabhÃja÷ / kathaæ jye«Âhatvaæ Óre«Âhatvaæ ca prÃïasyoti tannirdidhÃrayi«ayedamÃrabhyate / athavokthayaju÷ sÃmak«attrÃdibhÃvai÷ prÃïasyaivopÃsanamabhihitaæ satsvapyanye«u cak«urÃdi«u / tatra hetumÃtramihÃ'nantaryeïa saæbadhyate / na puna÷ pÆrvaÓe«atà / vivak«itaæ tu khilatvÃdasya kÃï¬asya pÆrvatra yadanuktaæ viÓi«Âaphalaæ prÃïavi«ayamupÃsanaæ tadvaktavyamiti / ya÷ kaÓciddha và ityÃvadhÃraïarchai / yo jye«ÂhaÓre«Âhaguïaæ vak«yamÃïaæ yo vedÃsau bhavatyeva jye«ÂhaÓca Óre«ÂhaÓca / evaæ phalena pralobhita÷ sanpraÓnÃyÃmukhÅbhÆtastasmai cÃ'ha-prÃïo vai jye«ÂhaÓca Óre«ÂhaÓceti / kathaæ punaravagamyate prÃïo jye«ÂhaÓca Óre«ÂhaÓceti / yasmÃnni«ekakÃla eva ÓukraÓoïitasaæmbandha÷ prÃïÃdikalÃpasyÃviÓi«Âa÷ / tathÃpi nÃprÃïaæ Óukraæ virohatÅti prathamo v­ttilÃbha÷ prÃïasya cak«urÃdibhya÷ / ata÷ jye«Âho vayasà prÃïa÷ / ni«ekakÃladÃrabhya garbhaæ pu«yati prÃïa÷ / prÃïe hi labdhav­ttau paÓcÃccak«urÃdÅnÃæ v­ttilÃbha÷ / atoyuktaæ prÃïasya jye«Âhatvaæ cak«urÃdi«u / bhavati tu kaÓcitkule jye«Âho guïahÅnatvÃttu na Óre«Âha÷ / madhyama÷ kani«Âho và guïìhyatvÃdbhavecchre«Âho na jye«Âha÷ / na tu tathehetyÃha-prÃïa eva tu jye«ÂhaÓca Óre«ÂhaÓca / kathaæ puna÷ Órai«Âhyamavagamyate prÃïasya tadiha saævÃdenadarÓayi«yÃma÷ / sarvathÃpi tu prÃïaæ jye«ÂhaÓre«Âhaguïaæ yo vedopÃste sa svÃnÃæ j¤ÃtÅnÃæ jye«ÂhaÓca Óre«ÂhaÓca bhavati / jye«ÂhaÓre«ÂhaguïopÃsanasÃmarthyÃtsvavyatirekeïÃpi ca ye«Ãæ madhye jye«ÂhaÓca Óre«ÂhaÓca bhavi«yÃmÅti bubhÆ«ati bhavitumicchati te«Ãmapi jye«ÂhaÓre«ÂhaprÃïadarÓÅ jye«ÂhaÓca Óre«ÂhaÓca bhavati / nanu vayenimittaæ jye«Âhatvaæ tadicchÃta÷ kathaæ bhavatÅtyucyate / nai«a do«a÷ / prÃïavadv­ttilÃbhasyaiva jye«Âhatvasya vivak«itatvÃt //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,1.2 ## __________ BrhUpBh_6,1.2 yo ha vai vasi«ÂhÃæ veda vasi«Âha÷ svÃnÃæ bhavati / taddarÓanÃnurÆpeïa phalam / ye«Ãæ ca j¤Ãtivyatirekeïa vasi«Âho bhavitumicchati te«Ãæ ca vasi«Âho bhavati / ucyatÃæ tarhi kÃsau vasi«Âheti / vÃgvai vasi«Âhà / vÃsayatyatiÓayena vaste veti vasi«Âhà / vÃggmino hi dhanavanto vasantyatiÓayena / ÃcchÃdanÃrthasya và vaservasi«Âhà / abhibhavanti hi vÃcà vÃggmino 'nyÃn / tena vasi«Âhaguïavatparij¤ÃnÃdvasi«Âhaguïo bhavatÅti darÓanÃnurÆpaæ phalam //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,1.3 ## __________ BrhUpBh_6,1.3 yo ha vai prati«ÂhÃæ veda pratiti«Âhatyanayeti prati«Âhà tÃæ prati«ÂhÃæ prati«ÂhÃguïavatÅæ yo veda tasyaitatphalaæ pratiti«Âhati same deÓe kÃle ca / tathà durge vi«ame ca durgamane ca deÓe durbhik«Ãdau và kÃle vi«ame / yadyevamucyatÃæ kÃsau prati«Âhà / cak«urvai prati«Âhà / kathaæ cak«u«a÷ prati«ÂhÃtvamityÃha-cak«u«Ã hi same ca durge d­«Âavà pratiti«Âhati / ato 'nurÆpaæ phalaæ pratiti«Âhati same pratiti«Âhati durge ya evaæ vedeti //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,1.4 ## __________ BrhUpBh_6,1.4 yo ha vai sampadaæ veda sampadguïayuktaæ yo veda tasyaitatphalamasmai vidu«e saæpadyate ha / kim / yaæ kÃmaæ kÃmayate sa kÃma÷ / kiæ puna÷ saæpadguïakam / Órotraæ vai saæpat / kathaæ puna÷ Órotrasya saæpadguïatvamiti / ucyate-Órotre sati hi yasmÃtsarve vedà abhisampannÃ÷ Órotrendriyavato 'dhyeyatvÃt / vedavihitakarmÃyattÃÓca kÃmÃstasmÃcchrotraæ saæpat / ato vij¤ÃnÃnurÆpaæ phalam / saæ hÃsmai padyate yaæ kÃmaæ kÃmayate ya evaæ veda //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,1.5 ## __________ BrhUpBh_6,1.5 yo ha và Ãyatanaæ veda / ÃyatanamÃÓrayastadyo vedÃ'yatanaæ svÃnÃæ bhavatyÃyatanaæ janÃnÃmanye«Ãmapi / kiæ punastadÃyatanamiti / ucyate-mano và ÃyatanamÃÓraya indriyÃïÃæ vi«ayÃïÃæ ca / manaÃÓrità hi vi«ayà Ãtmano bhogyatvaæ pratipadyante / mana÷saækalpavaÓÃni cendriyÃïi pravartante nivartante ca / ato mana ÃyatanamindriyÃïÃm / ato darÓanÃnurÆpeïa phalamÃyatanaæ svÃnÃæ bhavatyÃyatanaæ janÃnÃæ ya evaæ veda //5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,1.6 ## __________ BrhUpBh_6,1.6 yo ha vai prajÃtiæ veda prajÃyate ha prajayà paÓubhiÓca sampanno bhavati / reto vai prajÃti÷ / retasà prajananendriyamupalak«yate / tadvij¤ÃnÃnurÆpaæ phalaæ prajÃyate ha prajayà paÓubhirya evaæ veda //6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,1.7 ## __________ BrhUpBh_6,1.7 te heme prÃïà vÃgÃdayo 'haæÓreyase 'haæ ÓreyÃnityetasmai prayojanÃya vivadamÃnà biruddhaæ vadamÃnà brahma jagmurbrahma gatavanto brahmaÓabdavÃcyaæ prajÃpati gatvà ca tadbrahma hocuruktavanta÷ / ko no 'smÃkaæ madhye vasi«Âha÷ ko 'smÃkaæ madhye vasati ca vÃsayati ca / tadbrahma tai÷ p­«Âaæ saddhovÃcoktavadyasminvo yu«mÃkaæ madhya utkrÃnte nirgate ÓarÅrÃdidaæ ÓarÅraæ pÆrvasmÃdatiÓayena pÃpÅya÷ pÃpataraæ manyate loka÷ / ÓarÅraæ hi nÃmÃnekÃÓucisaædhÃtatvÃjjÅvato 'pi pÃpameva tato 'pi ka«Âataraæ yasminnutkrÃnte bhavati / vairÃgyÃrthamidamucyate-pÃpÅya iti / sa vo yu«mÃkaæ madhye vasi«Âho bhavi«yati jÃnannapi vasi«Âhaæ prajÃpatirtovÃcÃyaæ vasi«Âha itÅtare«ÃmapriyaparihÃrÃya //7// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,1.8 ## __________ BrhUpBh_6,1.8 ta evamuktà brahmaïà prÃïà Ãtmano vÅryaparÅk«aïÃya krameïoccakramu÷ / tatra vÃgeva prathamaæ hÃsmÃccharÅrÃduccakrÃmotkrÃntavatÅ / sà cotkramya saævatsaraæ pro«ya pro«ità bhÆtvà punarÃgatyovÃca-kathamaÓakata Óaktavanto yÆyaæ mad­te mÃæ vinà jÅvitumiti / ta evamuktà Æcuryathà loke 'kalà mÆkà avadanto vÃcà prÃïanta÷ prÃïanavyÃpÃraæ kurvanta÷ prÃïena paÓyanto darÓanavyÃpÃraæ cak«u«Ã kurvantastathà ӭïvanta÷ Órotreïa vidvÃæso manasà kÃryÃkÃryÃdivi«ayaæ prajÃyamÃnà retasà putrÃnutpÃdayanta evamajÅvi«ma vayamityevaæ prÃïairdattottarà vÃgÃtmano 'sminnavasi«Âhatvaæ buddhvà praviveÓa ha vÃk //8// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,1.9-12 ## #<Órotraæ hoccakrÃma | tat saævatsaraæ pro«yÃgatyovÃca -- katham aÓakata mad ­te jÅvitum iti | te hocu÷ -- yathà badhirà aÓ­ïvanta÷ Órotreïa prÃïanta÷ prÃïena vadanto vÃcà paÓyantaÓ cak«u«Ã vidvÃæso manasà prajÃyamÃnà retasaivam ajÅvi«meti | praviveÓa ha Órotram || BrhUp_6,1.10 ||># ## ## __________ BrhUpBh_6,1.9-12 tathà cak«urheccakrÃmetyÃdi pÆrvavat / Órotraæ mana÷ prajÃtirita //9-12 // _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,1.13 ## __________ BrhUpBh_6,1.13 atha ha prÃïa utkrami«yannutkramamaæ kari«yaæstadÃnÅmeva svasthÃnÃtpracalità vÃgÃdaya÷ / kimivetyÃha-yathà loke mahÃæÓcÃsau suhayaÓca mahÃsuhaya÷ Óobhano hayo lak«aïopeto mahÃnparimÃïata÷ sindhudeÓe bhava÷ saindhavo 'bhijanata÷ pa¬vÅÓaÓaÇkÆnpÃdabandhanaÓaÇkÆnpa¬vÅÓÃÓca te ÓaÇkavaÓca tÃn saæv­hedudyacchedyugapadutkhanedaÓvÃroha ÃrƬhe parÅk«aïÃya / evaæ haivemÃnvÃgÃdÅnprÃïÃnsaævavarhedyatavÃnsvasthÃnÃdbhraæÓitavÃn / te vÃgÃdayo hocurhe bhagavo bhagavanmotkramÅryasmÃnnavai Óak«yÃmastvad­te tvÃæ vinà jÅvitumiti / yadyevaæ mama Óre«Âhatà vij¤Ãtà bhavadbhirahamatra Óre«Âhastasya u me mama baliæ karaæ kuruta karaæ prayacchateti / ayaæ ca prÃïasamvÃda÷ kalpito vidu«a÷ Óre«ÂhaparÅk«aïaprakÃropadeÓa÷ / anena hi prakÃreïa vidvÃnko nu khalvatra Óre«Âha iti parÅk«aïaæ karoti / sa e«a parÅk«aïaprakÃra÷ samvÃdabhÆta÷ kathyate / na hyanyathà saæhatyakÃriïÃæ satÃme«Ãma¤jasaiva saævatsaramÃtramevaikaikasya nirgamanÃdyupapadyate / tasmÃdvidvÃnevÃnena prakÃreïa vicÃrayati vÃgÃdÅnÃæ pradhÃnabubhutsurupÃsanÃya / baliæ prÃrthitÃ÷ santa÷ prÃïÃstatheti pratij¤Ãtavanta÷ //13// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,1.14 ## __________ BrhUpBh_6,1.14 sà ha vÃkprathamaæ balidÃnÃya prav­ttà ha kilovÃcoktavatÅ yadvà ahaæ vasi«ÂhÃsmi yanmama vasi«Âhatvaæ tattavaiva tena vasi«Âhaguïena tvaæ tadvasi«Âho 'sÅti / yadvà ahaæ prati«ÂhÃsmi tvaæ tatprati«Âho 'si yà mama prati«Âhà sà tvamasÅti / cak«u÷ / samÃnamanyat / sampadÃyatanaprajÃtitvagiïÃnkrameïa samarpitavanta÷ / yadyevaæ sÃdhu baliæ dattavanto bhavanto brÆta tasya u ma evaÇguïaviÓi«Âasya kimannaæ kiæ vÃsa iti / Ãhuritare-yadidaæ loke ki¤ca ki¤cidannaæ nÃmÃpyà Óvabhya à k­mibhya à kÅÂapataÇgebhya÷ / yacca ÓvÃnnaæ k­bhyannaæ kÅÂapataÇgÃnnaæ ca tena saha sarvameva yatki¤citprÃïibhiradyamÃnamannaæ tatsarvaæ tavÃnnaæ sarvaæ prÃïasyÃnnamiti d­«Âiratra vidhÅyate / kecitu sarvabhak«aïe do«ÃbhÃvaæ vadanti prÃïÃnnavida÷ / tadasat / ÓÃsrÃntareïa prati«iddhatvÃt / tenÃsya vikalpa iti cet / na / avidhÃyakatvÃt / na ha và asyÃnannaæ jagdhaæ bhavatÅti sarvaæ prÃïasyÃnnamityetasya vij¤Ãnasya vihitasya stutyarthametat / tenaikavÃkyatÃpatte÷ / na tu ÓÃsrÃntaravihitasya bÃdhane sÃmarthyamanyaparatvÃdasya / prÃïamÃtrasya sarvamannamityetaddarÓanamihi vidhitsitaæ na tu sarvaæ bhak«ayediti / yattu sarvabhak«aïe do«ÃbhÃvaj¤Ãnaæ sanmithyaiva pramÃïÃbhÃvÃt / vidu«a÷ prÃïatvÃtsarvÃnnopapatte÷ sÃmarthyÃdado«a eveti cet / na / aÓe«ÃnnatvÃnupapatte÷ / satyaæ yadyapi vidvÃnprÃïo yena kÃryatakaraïasaæghÃtena viÓi«Âasya vidvattà tena kÃryakaraïasaæghÃtena k­mikÅÂadevÃdyaÓe«Ãnnabhak«aïaæ nopapadyate / tena tatrÃÓe«Ãnnabhak«aïe do«ÃbhÃvaj¤Ãpanamanarthakam / aprÃptatvÃdaÓe«Ãnnabhak«aïado«asya / nanu prÃïa÷ sanbhak«ayatyeva k­mikÅÂÃdyannamapi / bìham / kintu na tadvi«aya÷ prati«edho 'sti / tasmÃddaivaraktaæ kiæÓukaæ tatra do«ÃbhÃva÷ / atastadrÆpeïa do«ÃbhÃvaj¤Ãpanamanarthakam / aprÃptatvÃdaÓe«Ãnnabhak«aïade«asya / yena tu kÃryakaraïasaæghÃtasambandhena prati«edha÷ kriyate tatsambandhena tviha naiva pratiprasavo 'sti / tasmÃttatprati«edhÃtikrame do«a eva syÃdanyavi«ayatvÃnna ha và ityÃde÷ / na ca brÃhmaïÃdiÓarÅrasya sarvÃnnatvadarÓanamiha vidhÅyate kintu prÃïamÃtrasyaiva / yathà ca sÃmÃnyena sarvÃnnasya prÃïasya ki¤cidannajÃtaæ kasyacijjÅvanahetu÷ / yathà vi«aæ vi«ajasya krimestadevÃnyasya prÃïÃnnamapi sadd­«Âameva do«amutpÃdayati maraïÃdilak«aïam / tathà sarvÃnnasyÃpi prÃïasya prati«iddhÃnnabhak«aïe brÃhmaïatvÃdidehasaæbandhÃddo«a eva syÃt / tasmÃnmithyÃj¤ÃnamevÃbhak«yabhak«aïe do«ÃbhÃvaj¤Ãnam / Ãpo vÃsa ityÃpo bhak«amÃïà vÃsa÷sthÃnÅyÃstava / atra ca prÃïasyÃ'po vÃsa ityetaddarÓanaæ vidhÅyate / na tu vÃsa÷kÃrye Ãpo viniyoktuæ ÓakyÃ÷ / tasmÃdyathÃprÃpte 'bbhak«aïe darÓanamÃtraæ kartavyam / na ha và asya sarvaæ prÃïasyÃnnamityevaævido 'nannamanadanÅyaæ jagdhaæ bhuktaæ na bhavati ha / yadyapyanenÃnadanÅyaæ bhuktamadanÅyameva bhuktaæ syÃnna tu tatk­tado«eïa lipyata ityetadvidyÃstutirityavocÃma / tathà nÃnannaæ pratig­hÅtaæ yadyapyapratighrÃhyaæ hastyÃdi pratig­hÅtaæ syÃttadapyannameva pratigrÃhyaæ syÃttatrÃpyapratigrÃhyapratigrahado«eïa na lipyata iti stutyarthameva ya evametadanasya prÃïasyÃnnaæ veda / phalaæ tu prÃïÃtmabhÃva eva na tvetatphalÃbhiprÃyeïa kiæ tarhi stutyabhiprÃyeïeti / nanvetadeva phalaæ kasmÃnna bhavati / na prÃïÃtmadarÓina÷ prÃïÃtmabhÃva eva phalam / tatra ca prÃïÃtmabhÆtasya sarvÃtmano 'nadanÅyamapyÃdyameva / tathÃpratigrÃhyamapi pratigrÃhyameveti yathÃprÃptamevopÃdÃya vidyà stÆyate / ato naiva phalavidhisarÆpatà vÃkyasya / yasmÃdÃpo vÃsa÷ prÃïasya tasmÃdvidvÃæso brÃhmaïÃ÷ Órotriyà adhÅtavedà aÓi«yanto bhok«yamÃïà ÃcÃmantyapo 'ÓitvÃ'cÃmanti bhuktyà cottarakÃlamapo bhak«ayanti / tatra te«ÃmÃcÃmatÃæ ko 'bhiprÃya ityÃha-etamevÃnaæ prÃïamanagnaæ kurvanto manyante / asti caitadyoyasmai vÃso dadÃti sa tamanagnaæ karomÅti hi manyate / prÃïasya cÃ'po vÃsa iti hyuktam / yadapa÷ pibÃmi tatprÃïasya vÃso dadÃmÅti vij¤Ãnaæ kartavyamityevamarthametat / nanu bhok«yamÃïo bhuktavÃæÓca prayato bhavi«yÃmÅtyÃcÃmati / tatra ca prÃïasyÃnagnatÃkaraïÃrthatve ca dvikÃryatÃ'camanasya syÃt / na ca kÃryadvayamÃcamanasyaikasya yuktam / yadi prÃyatyÃrthaæ nÃnagnatÃrthamathÃnagnatÃrthaæ na prÃyatyÃrtham / yasmÃdevaæ tasmÃddvitÅyamÃcamanÃntaraæ prÃïasyÃnagnatÃkaraïÃya bhavatu / na / kriyÃdvitvopapatte÷ / dve hyete kriye bhotryamÃïasya bhuktavataÓca yadÃcamanaæ sm­tivihitaæ tatprÃyatyÃrthaæ bhavati / kriyÃmÃtrameva na tu tatra prÃyatyaæ darÓanÃdyapek«ate / tatra cÃ'camanÃÇgabhÆtÃsvapsu vÃsovij¤Ãnaæ prÃïasyetikartavyatayà codyate na tu tasminkriyamÃïa Ãcamanasya prÃyatyarthatà vÃdhyate kriyÃntaratvÃdÃcamanasya / tasmÃdbhok«yamÃïasya bhuktavataÓca yadÃcamanaæ tatrà / Ãpo vÃsa÷ prÃïasyeti darÓanamÃtraæ vidhÅyate / aprÃptatvÃdanyata÷ //14// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.1 #<Óvetaketur và Ãruïeya÷ pancÃlÃnÃæ pari«adam ÃjagÃma | sa ÃjagÃma jaivaliæ pravÃhaïaæ paricÃrayamÃïam | tam udÅk«yÃbhyuvÃda kumÃrÃ3 iti | sa bho3 iti pratiÓuÓrÃva | anuÓi«Âo nv asi pitreti | om iti hovÃca || BrhUp_6,2.1 ||># __________ BrhUpBh_6,2.1 Óvetaketurha và Ãruïeya÷ ityasya saæbandha÷ / khilÃdhikÃro 'yaæ tatra yadanuktaæ taducyate / saptamÃdhyÃyÃnte j¤ÃnakarmasamuccayakÃriïÃgnermÃrgayÃcanaæ k­tam-agne naya supatheti / tatrÃneke«Ãæ pathÃæ sadbhÃvo mantreïa sÃmarthyÃtpradarÓita÷ / supatheti viÓe«aïÃt / panthÃnaÓca k­tavipÃkapratipattimÃrgÃ÷ / vak«yati ca yatk­tvetyÃdi / tatra ca kati karmavipÃkapratipattimÃrgà iti sarvasaæsÃragatyupasaæhÃrÃrtho 'yamÃrambha÷ / etÃvatÅ hi saæsÃragati÷ / etÃvÃnkarmaïo vipÃka÷ svÃbhÃvikasya ÓÃsrÅyasya ca savij¤Ãnasyeti / yadyapi dvayà ha prÃjÃpatyà ityatra svÃbhÃvika÷ pÃpmà sÆcita÷ / na ca tasyedaæ kÃryamiti vipÃka÷ pradarÓita÷ / ÓÃsrÅyasyaiva tu vipÃka÷ pradarÓitastryannÃtmapratipattyantena / brahmavidyÃrambhe tadvairÃgyasya vivak«itatvÃt / tatrÃpi kevalena karmaïà pit­loko vidyayà vidyÃsaæyuktena ca karmaïà devaloka ityuktam / tatra kena mÃrgeïa pit­lokaæ pratipadyate kena và devalokamiti noktam / tacceha khilaprakaraïe 'Óe«ato vaktavyamityata Ãrabhyate / ante ca sarvopasaæhÃra÷ ÓÃsrasye«Âa÷ / api caitÃvadam­tatvamityuktaæ na karmaïo 'm­tatvÃÓÃstÅti ca tatra heturnoktastadarthaÓcÃyamÃrambha÷ / yasmÃdiyaæ karmaïo gatirna nitye 'm­tatve vyÃpÃro 'sti tasmÃdetÃvadevÃm­tatvasÃdhanamiti sÃmarthyÃddhetutvaæ saæpadyate / api coktamagnihotre na tvevainayostvamutkrÃtiæ na gatiæ na prati«ÂhÃæ na t­ptiæ na punarÃv­tiæ na lokaæ pratyutthÃyinaæ vettheti / tatra prativacane te và ete ÃhutÅ hute utkrÃmata ityÃdinà Ãhute÷ kÃryamuktam / taccaitatkarturÃhutilak«aïasya karmaïa÷ phalam / na hi kartÃramanÃÓrityÃ'hutilak«aïasya karmaïa÷ svÃtantryeïotkrÃntyÃdikÃryÃrambha upapadyate / kartrarthatvÃtkarmaïa÷ kÃryÃrambhasya / sÃdhanÃÓrayatvÃcca karmaïa÷ / tatrÃgnihotrastutyarthatvÃdagnihotrasyaiva kÃryamityuktaæ «a prakÃramapi / iha tu tadeva kartu÷ phalamityupadiÓyate / «aÂprakÃramapi karmaphalavij¤Ãnasya vivak«itatvÃt / taddvÃreïa ca pa¤cÃgnidarÓanamihottaramÃrgapratipattisÃdhanaæ vidhitsitam / evamaÓe«asaæsÃragatyupasaæhÃra÷ / karmakÃï¬asyai«Ã ni«Âhetyetaddvayaæ didarÓayi«urÃkhyÃyikÃæ praïayati / ÓvetaketurnÃmato 'ruïasyÃpatyamÃruïistasyÃpatyamÃruïeya÷ / haÓabda aitihyÃrtha÷ / vai niÓcayÃrtha÷ / pitrÃnuÓi«Âa÷ sannÃtmano yaÓa÷prathanÃya pa¤cÃlÃnÃæ pari«adamÃgatya jitvà rÃj¤o 'pi pari«adaæ je«yÃmÅti garveïa sa ÃjagÃma / jÅvalasyÃpatyaæ jevaliæ pa¤cÃlarÃjaæ pravÃhaïanÃmÃnaæsvabh­tyai÷ paricÃrayamÃïamÃtmana÷ paricaraïaæ kÃrayantamityetat / sa rÃjà pÆrvameva tasya vidyÃbhimÃnagarvaæ Órutvà vinetavyo 'yamiti matvà tamudÅk«yotprek«yÃ'gatamÃtramevÃbhyuvÃdÃbhyuktavÃnkumÃrÃ3iti saæbodhya / bhartsanÃrthà pluti÷ / evamukta÷ sa pratiÓuÓrÃva bho3iti / bho3ityapratirÆpamapi k«attriyaæ pratyuktavÃnkruddha÷ san / anuÓi«Âo 'nuÓÃsito 'si bhavasi kiæ pitretyuvÃca rÃjà / pratyÃhetara oæmiti bìhamanuÓi«Âo 'smi p­ccha yadi saæÓayaste //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.2 ## __________ BrhUpBh_6,2.2 yadyevaæ vettha vijÃnÃsi kiæ yathà yena prakÃreïemÃ÷ prajÃ÷ prasiddhÃ÷ prayatyo mriyamÃïà vipratipadyantÃ3iti vipratipadyante vicÃraïÃrthà pluti÷ / samÃnena mÃrgeïa gacchantÅnÃæ mÃrgadvaividhyaæ yatra kÃÓcitprajà anyena mÃrgeïa gacchanti kÃÓcidanyeneti vipratipatti÷ / yathà tÃ÷ prajà vipratipadyante tatkiæ vetthetyartha÷ / neti hovÃcetara÷ / tarhi vettha u yathemaæ lokaæ punarÃpadyantÃ3iti punarÃpadyante yathà punarÃgacchantÅmaæ lokam / neti haivovÃca Óvetaketu÷ / vettho yathÃsau loka÷ evaæ prasiddhena nyÃyena puna÷ punarasak­tprayadbhirmariyamÃïairyathÃyena prakÃreïa na saæpÆryatÃ3iti na saæpÆryate 'sau lokastatkiæ vettha / neti haivovÃca / vettho yatithyÃæ yatsaækhyÃkÃyÃmÃhutyÃmÃhutau hutÃyÃmÃpa÷ puru«avÃca÷ puru«asya yà vÃksaiva yÃsÃæ vÃktÃ÷ puru«avÃco bhÆtvà puru«aÓabdavÃcyà và bhÆtvà / yadà puru«ÃkÃrapariïatÃstadà puru«avÃco bhavanti / samutthÃya samyagutthÃyodbhÆtÃ÷ satyo vadantÅ3iti / neti haivovÃca / puru«ÃkÃrapariïatÃstadà puru«avÃco bhavanti / samutthÃya samyagutthÃyodbhÆtÃ÷ satyo vadantÅ3iti / neti haivovÃca / yadyevaæ vettha u devayÃnasya patho mÃrgasya pratipadaæ pratipadyate yena sà pratipattÃæ pratipadaæ pit­yÃïasya và pratipadaæ pratipacchabdavÃcyamarthamÃha / yatkarma k­tvà yathÃviÓi«Âaæ karma k­tvetyartha÷ / devayÃnaæ và panthÃnaæ mÃrgaæ pratipadyante pit­yÃïaæ và yatkarma k­tvà pratidyante tatkarma pratipadicyate tÃæ pratipadaæ kiæ vettha devalokapit­lokapratipattisÃdhanaæ kiæ vetthetyartha÷ / apyatrÃsyÃrthasya prakÃÓakam­«ermantrasya vaco vÃkyaæ na÷ Órutamasti / mantro 'pyasyÃrthasya prakÃÓako vidyata ityartha÷ / ko 'sau mantra iti / ucyate-dve s­tÅ dvau mÃrgÃvaÓ­ïavaæ Ó­tavÃnasmi tayorekà pit­ïÃæ prÃpikà pit­lokasaæbaddhà tayà s­tyà pit­lokaæ prÃpnotÅtyartha÷ / ahamaÓ­ïavamiti vyavahitena saæbandha÷ / devÃnÃmutÃpi devÃnÃæ saæbandhinyanyà devÃnprÃpayati sà / ke punarubhÃbhyÃæ s­tibhyÃæ pitÌndevÃæÓca gacchantÅti / ucyate-utÃpi martyÃnÃæ manu«yÃïÃæ saæbandhinyau manu«yà eva hi s­tibhyÃæ gacchantÅtyartha÷ / tÃbhyÃæ s­tihyÃmidaæ viÓvaæ samastametadgacchatsameti saægacchate / te ca dve s­tÅ yadantarà yayorantarà yadantarà pitaraæ mÃtaraæ ca mÃtÃpitrorantarà madhya ityartha÷ / kau tau mÃtÃpitarau dyÃvÃp­thivyÃvaï¬akapÃle / iyaæ vai mÃtÃsau piteti hi vyÃkhyÃtaæ brÃhmaïena / aï¬akapÃlayormadhye saæsÃravi«aye evaite s­tÅ nÃ'tyantikÃm­tatvagamanÃya / itara Ãha-nÃhamato 'smÃtpraÓnasamudÃyÃdeka¤canaikamapi praÓnaæ na veda nÃhaæ vedeti hovÃca Óvetaketu÷ //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.3 ## __________ BrhUpBh_6,2.3 athÃnantaramapanÅya vidyÃbhimÃnagarvamenaæ prak­taæ Óvetaketuæ vasatyà vasatiprayojanenopamantrayäcakre / iha vasantu bhavanta÷ pÃdyamarpyaæ cÃ'nÅyatÃmityupamantraïaæ k­tavÃnrÃjà / anÃd­tya tÃæ vasatiæ kumÃra÷ Óvetaketu÷ pradudrÃva pratigatavÃnpitaraæ prati / sa cÃ'jagÃma pitaramÃgatya covÃca taæ kathamiti vÃva kilaivaæ kila no 'smÃnbhavÃnpurà samÃvagatavÃnpitaraæ prati / sa cÃ'jagÃma pitaramÃgatya covÃca taæ kathamiti vÃva kilaivaæ kila no 'smÃnbhavÃnpurà samÃvartanakÃle 'nuÓi«ÂÃnsarvÃbhirvidyÃbhiravoco 'vocaditi / sopÃlambhaæ putrasya vaca÷ ÓrutvÃ'ha pità / katha kena prakÃreïa tava du÷khamupajÃtaæ he sumedha÷ Óobhanà medhà yasyeti sumedhÃ÷ / Ó­ïu mama yathà v­ttaæ pa¤ca pa¤casaækhyÃkÃnpraÓnÃnmà mÃæ rÃjanyabandhÆ rÃjanyà bandhavo yasyeti / paribhavavacanametadrÃjanyabandhuriti / aprÃk«Åtp­«ÂavÃæstatastasmÃnnaika¤canaikamapi na veda na vij¤ÃtavÃnasmi / katame te rÃj¤Ã÷ p­«ÂÃ÷ praÓnà iti pitrokta÷ putra ime ta iti ha pratÅkÃni mukhÃni praÓnÃnÃmudÃjahÃrodÃh­tavÃn //3// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.4 ## __________ BrhUpBh_6,2.4 sa hovÃca pità putraæ kruddhamupaÓamayaæstathà tena prakÃreïa no 'smÃæstvaæ he tÃta vatsa jÃnÅthà g­hïÅthà yathà yadahaæ ki¤ca vij¤ÃnajÃtaæ veda sarvaæ tatubhyamavocamityeva jÃnÅthÃ÷ / ko 'nyo mama priyataro 'sti tvatto yadarthaærak«i«ye / ahamapyetanna jÃnÃmi yadrÃj¤Ã p­«Âam / tasmÃtprehyÃgaccha tatra pratÅtya gatvà rÃj¤i brahmacaryaæ vatsyÃvo vidyÃrthamiti / sa Ãha bhavÃneva gacchatviti nÃhaæ tasya mukhaæ nirÅk«itumutsahe / sa ÃjagÃma gautamo gotrato gautama Ãruïiryatra pravÃhaïasya jaivalerÃsÃ'sanamÃsthÃyikà «a«ÂhÅdvayaæ prathamamÃsthÃne / tasmai gautamÃyÃ'gatÃyÃ'sanamanurÆpamÃh­tyodakaæ bh­tyairÃhÃrayäcakÃra / atha hÃsmà ardhyaæ purodhasà k­tavÃnmantravanmadhuparkaæ ca / k­tvà caivaæ pÆjÃæ taæ hovÃca varaæ bhagavate gautamÃya tubhyaæ dadbha iti goÓvÃdilak«aïam //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.5 ## __________ BrhUpBh_6,2.5 sa hovÃca gautama÷ pratij¤Ãto me mamai«a varastvayÃsyÃæ pratij¤ÃyÃæ d­¬hÅ kurvÃtmÃnaæ yÃæ tu vÃcaæ kumÃrasya mama putrasyÃnte samÅpe vÃcamabhëathÃ÷ praÓnarÆpÃæ tÃmeva me brÆhi sa eva no vara iti //5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.6 ## __________ BrhUpBh_6,2.6 sa hovÃca rÃjà daive«u vare«u tadvai gautama yastvaæ prÃrthayase mÃnu«ÃïÃmanyatamaæ prÃrthaya varam //6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.7 ## __________ BrhUpBh_6,2.7 sa hovÃca gautamo bhavatÃpi vij¤Ãyate ha mamÃsti sa÷ / na tena prÃrthitena k­tyaæ mama yaæ tvaæ ditsasi mÃnu«aæ varam / yasmÃnmamÃpyasti hiraïyasya prabhÆtasyÃpÃttaæ prÃptaæ go'aÓvÃnÃnÃmÃpÃttamastÅti sarvatrÃnu«aÇgo dÃsÅnÃæ pravÃrÃïÃæ parivÃrÃïÃæ paridhÃnasya ca / na ca yanmama vidyamÃnaæ tattvatta÷ prÃrthanÅyaæ tvayà và deyam / pratij¤ÃtaÓca varastvayà tvameva jÃnÅ«e yadatra yuktaæ pratij¤Ã rak«aïÅyà taveti / mama punarayamabhiprÃyo mà bhÆnno 'smÃnabhyasmÃneva kevalÃnprati bhavÃnsarvatra vadÃnyo bhÆtvÃvadÃnyo mà bhÆtkadaryo mà bhÆdityartha÷ / baho÷ prabhÆtasyÃnantasyÃnantaphalasyetyetat / aparyantasyÃparisamÃptikasya putrapautrÃdigÃmikasyetyetat / Åd­Óasya vittasya mÃæ pratyeva kevalamÃdÃtà mà bhÆdbhavÃn / na cÃnyatrÃdeyamasti bhavata÷ / evamukta Ãha-sa tvaæ vai he gautama tÅrthena nyÃyena ÓÃsravihitena vidyÃæ matta icchÃsà icchÃnvÃptumityukto gautama Ãha-upaimyupagacchÃmi Ói«yatvenÃhaæ bhavantamiti / vÃcà ha smaiva kila pÆrva brÃhmaïÃ÷ k«attriyÃnvidyÃrthina÷ santo vaiÓyÃnvà k«attriyà và vaiÓyÃnÃpadyupayanti Ói«yav­ttyà hyupacchanti nopÃyanaÓuÓrÆ«Ãdibi÷ / ata÷ / sa gautamo hopÃyanakortyopagamanakÅrtanamÃtreïaivovÃso«itavÃnnopÃyanaæ cakÃra //7// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.8 ## __________ BrhUpBh_6,2.8 evaæ gautamenÃ'padantara ukte sa hovÃca rÃjà pŬitaæ matvà k«Ãmayaæstathà no 'smÃnprati mÃparÃdhà aparÃdhaæ mà kÃr«ÅrasmadÅyo 'parÃdho na grahÅtavya ityartha÷ / tava ca pitÃmahà asmatpitÃmahe«u yatÃparÃdhaæ na jag­hustathà pitÃmahÃnÃæ v­ttamasmÃsvapi bhavatà rak«aïÅyamityartha÷ / yatheyaæ vidyà tvayà prÃrthitetastvatsaæpradÃnÃtpÆrvaæ prÃÇna kasminnapi brÃhmaïa uvÃso«itavatÅtathà tvamapi jÃnÅ«e sarvadà k«attriyaparamparayeyaæ vidyÃ'gatà sà sthitirmayÃpi rak«aïÅyà yadi Óakyata ityuktaæ daive«u gautama tadvare«u mÃnu«ÃïÃæ brÆhÅti na punastavÃdeyo vara itÅta÷ para na Óakyate rak«itum / tÃmapi vidyÃmahaæ tubhyaæ vak«yÃmi ko hyanyo 'pi hi yasmÃdevaæ bruvantaæ tvÃmarhati pratyÃkhyÃtuæ na vak«yÃmÅti / ahaæ puna÷ kathaæ na vak«ye tubhyamiti //8// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.9 ## __________ BrhUpBh_6,2.9 asau vai loko 'gnirgotametyÃdicaturtha÷ praÓna÷ prÃthamyena nirïÅyate / kramabhaÇgastvetannirïayÃyattatvÃditaraprasnanirïayasya / asau dyaurloko 'gnirhe gautama dyuloke 'gnid­«Âiranagnau vidhÅyate yathà yo«itpuru«ayostasya dyulokÃgnerÃditya eva samitsamindhanÃt / Ãdityena hi samidhyate 'sau loka÷ / raÓmayo dhÆma÷ samidha uththÃnasÃmÃnyÃt / ÃdityÃddhi raÓmayo nirgatÃ÷ / samidhaÓca dhÆmo loka utti«Âhati / ahararci÷ prakÃÓasÃmÃnyÃt / diÓo 'ÇgÃrà upaÓamasÃmÃnyÃt / avÃntaradi«o visphuliÇgà visphuliÇgavadvik«epÃt / tasminnetasminnevaÇguïaviÓi«Âe dyulokÃgnau devà indrÃdaya÷ ÓraddhÃæ juhvatyÃhutidravyasthÃnÅyÃæ prak«ipanti / tasyà Ãhutyà Ãhute÷ somo rÃjà pitÌïÃæ brÃhmaïÃnÃæ ca saæbhavati / tatra ke devÃ÷ kathaæ juhvati kiævà ÓraddhÃkhyaæ havirityata uktamasmÃbhi÷ saæbandhe / na tvevainayostvamutkrÃntimityÃdipadÃrtha«aÂkanirïayÃrthamagnihotra uktam / te và ete agnihotrÃhutÅ hute satyÃvutkrÃmata÷ / te antarik«amÃviÓata÷ / te antarik«amÃhavanÅyaæ kurvÃte vÃyuæ samidhaæ marÅcÅreva ÓukrÃmÃhutim / te antarik«antarpayata÷ / te tata utkrÃmata÷ / te divamÃviÓata÷ / te divamÃhavanÅyaæ kurvÃte Ãdityaæ samidhamityevamÃdyuktam / tatrÃgnihotrÃhutÅ sasÃdhane evotkrÃmata÷ / yatheha yai÷ sÃdhanairviÓi«Âe ye j¤Ãyete ÃhavanÅyÃgnisamiddhÆmÃÇgÃravisphuliÇgÃhutidravyaiste tathaivotkrÃmato 'smÃllokÃdamuæ lokam / tatrÃgniragnitvena samitsamittvena dhÆmo dhÆmatvenÃÇgÃrà aÇgÃratvena visphuliÇgatvenÃ'hutidravyamapi paya ÃdyÃhutidravyatvenaiva sargÃdÃvavyÃk­tÃvasthÃyÃmapi pareïasÆk«meïÃ'tmanà vyavati«Âhate / tadvidyamÃnameva sasÃdhanamagnihotralak«aïaæ karmÃpÆrveïÃ'tmanà vyavasthitaæ sattatpunarvyÃkaraïakÃle tathaivÃntarik«ÃdÅnÃmÃhavanÅyÃdyagnyÃdibhÃvaæ kurvadvipariïamate / tathaivedÃnÅmapyagnihotrÃkhyaæ karma / evamagnihotrÃhutyapÆrvavipariïÃmÃtmakaæ jagatsarvamityÃhutyoreva stutyarthatvenotkrÃntyÃdyà lokaæ pratyutthÃyinÃntÃ÷ «a padÃrthÃ÷ karmaprakaraïe 'dhastÃnnirïÅtÃ÷ / iha tu kartu÷ karmavivak«ÃyÃæ dyulokÃgnyÃdyÃrabhya pa¤cÃgnidarÓanamuttaramÃrgapratipattisÃdhanaæ viÓi«ÂakarmaphalopabhogÃya vidhitsitamiti dyulokÃgnyÃdidarÓanaæ prastÆyate / tatra ya ÃdhyÃtmikÃ÷ prÃïà ihÃgnihotrasya hotÃrasta evÃ'dhidaivikatvena pariïatÃ÷ santa indrÃdayo bhavanti ta eva tatra hotÃro dyulokÃgnau / te cehÃgnihotrasya phalabhogÃyÃgnihotraæ hutavanta÷ / ta eva phalapariïÃmakÃle 'pi tatphalabhokt­tvÃttatra tatra hot­tvaæ pratipadyante tathà tathà vipariïamamÃnà devaÓabdavÃcyÃ÷ santa÷ / atra ca yatpayodravyamagnihotrakarmÃÓrayabhÆtamihÃ'havanÅye prak«iptamagninà bhak«itamad­«Âena sÆk«mema rÆpeïa vipariïataæ saha kartrà yajamÃnenÃmuæ lokaæ dhÆmÃdikrameïÃntarik«ÃddyulokamÃviÓati / tÃ÷ sÆk«mà Ãpa ÃhutikÃryabhÆtà agnihotrasamavÃyinya÷ kart­sahitÃ÷ ÓraddhÃÓabdavÃcyÃ÷ somaloke kartu÷ ÓarÅrÃntarÃrambhÃya dyulokaæ praviÓantyo hÆyante ityucyante / tÃstatra dyulokaæ praviÓya somamaï¬ale kartu÷ ÓarÅramÃrabhante / tadetaducyate devÃ÷ ÓraddhÃæ juhvati tasyà Ãhutyai somo rÃjà saæbhavatÅti / "Óraddhà và Ãpa÷"iti Órute÷ / vettha yatithyÃmÃhutyÃæ hutÃyÃmÃpa÷ puru«avÃco bhÆtvà samutthÃya vadantoti praÓnastasya ca nirïayavi«aye 'sau vai loko 'gniriti prastutam / tasmÃdÃpa÷ karmasamÃvÃyinya÷ kartu÷ ÓarÅrÃrambhikÃ÷ ÓraddhÃÓabdavÃcyà iti niÓcÅyate / bhÆyastvÃdÃpa÷ puru«avÃca iti vyapadeÓo na tvitarÃïi bhÆtÃni na santÅti / karmaprayuktaÓca ÓarÅrÃrambha÷ / karma cÃpsamavÃyi / tataÓcÃpÃæ prÃdhÃnyaæ ÓarÅrakart­tve / tena cÃ'pa÷ puru«avÃca iti vyapadeÓa÷ / karmak­to hi janmÃrambha÷ sarvatra / tatra yadyapyagnihotrÃhutistutidvÃreïotkrÃntyÃdaya÷ prastutÃ÷ «aÂpadÃrthà agnihotre tathÃpi vaidikÃni sarvÃïyeva karmÃïyagnihotraprabh­tÅni lak«yante / dÃrÃgnisaæbaddhaæ hi pÃÇktaæ karma prastutyoktam-karmaïà pit­loka iti / vak«yati ca-atha ye yaj¤ena dÃnena tapasà lokäjayantÅti //9// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.10 ## __________ BrhUpBh_6,2.10 parjanyo và agnirgautama dvitÅya ÃhutyÃdhÃra ÃhutyorÃv­ttikrameïa / parjanyo nÃma v­«ÂyupakaraïÃbhimÃnÅ devatÃtmà / tasya saævatsara eva samit / saævatsareïa hi ÓaradÃdibhirgrÅ«mÃntai÷ svÃvayavairvaparivartamÃnena parjanyo 'gnirdÅpyate / abhrÃïi dhÆma÷ / dhÆmaprabhavatvÃddhÆmavadupalak«yatvÃdvà / vidyudarci÷ / prakÃÓasÃmÃnyÃt / aÓaniraÇgÃrÃ÷ / upaÓÃntakÃÂhinyasÃmÃnyÃbhyÃm / hrÃdunayo hlÃdunaya÷ stanayitnuÓabdà visphuliÇgÃ÷ / vik«epÃnekatvasÃmÃnyÃt / tasminnetasminnityÃhutyadhikaraïanirdeÓa÷ / devà iti ta eva hotÃra÷ somaæ rÃjÃnaæ juhvati / yo 'sau dyulokÃgnau ÓraddhÃyÃæ hutÃyÃmabhinirv­tta÷ soma÷ sa dvitÅye parjanyÃgnau hÆyate / tasyÃÓca somÃhuterv­«Âi÷ saæbhavati //10// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.11 ## __________ BrhUpBh_6,2.11 ayaæ vai loko 'gnirgotama / ayaæ loka iti prÃïijanmopabhogÃÓraya÷ kriyÃkÃrakaphalaviÓi«Âa÷ sa t­tÅyo 'gni÷ / tasyÃgne÷ p­thivyeva samit / p­thivyà hyayaæ loko 'nekaprÃïyupabhogasaæpannayà samidhyate / agnirdhÆma÷ / p­thivyÃÓrayotthÃnasÃmÃnyÃt / pÃrthivaæ hÅndhanadravyamÃÓrityÃgnirutti«Âhati / yathà samidÃÓrayena dhÆma÷ / rÃtrirarci÷ / samitsaæbandhaprabhavasÃmÃnyÃt / agne÷ samitsaæbandhena hyarci÷ saæbhavati / tathà p­thivÅsamitsaæbandhena ÓarvarÅ / p­thivÅchÃyÃæ hi ÓÃrvaraæ taæ Ãcak«ate / candramà aÇgÃrÃ÷ / tatprabhavatvasÃmÃnyÃt / arci«o hyaÇgÃrÃ÷ prabhavanti tathà rÃtrau candramÃ÷ / upaÓÃntatvasÃmÃnyÃdvà / nak«atrÃïi visphuliÇgÃ÷ / bisphuliÇgavadvik«epasÃmÃnyÃt / tasminnetasminnityÃdi pÆrvavat / v­«Âiæ juhvati tasyà Ãhuterannaæ saæbhavati / v­«Âiprabhavatvasya prasiddhatvÃdvrÅhiyavÃderannasya //11// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.12 ## __________ BrhUpBh_6,2.12 puru«o và agnirgautama prasiddha÷ Óira÷pÃïyÃdimÃnpuru«aÓcaturtho 'gnistasya vyÃttaæ viv­taæ mukhaæ samit / viv­tena hi mukhena dÅpyate puru«o vacanasvÃdhyÃyÃdau / yathà samidhÃgni÷ prÃïo dhÆmastadutthÃnasÃmÃnyÃt / mukhÃddhi prÃïa utti«Âhati / vÃkyaÓabdo 'rcirvya¤jakatvasÃmÃnyÃt / arciÓca vya¤jakam / tathà vÃkÓabdo 'bhidheyavya¤jaka÷ / cak«uraÇgÃrà upaÓamasÃmÃnyÃtprakÃÓÃÓrayatvÃdvà / Órotraæ visphuliÇgà vik«epasÃmÃnyÃt / tasminnannaæ juhvati / nanu naiva devà annamiha juhvato d­Óyante / nai«a do«a÷ / prÃïÃnÃæ devatvopapatte÷ / adhidaivamindrÃdayo devÃsta evÃdhyÃtmaæ prÃïÃste cÃnnasya puru«e prak«eptÃra÷ / tasyà Ãhute reta÷ saæbhavati / annapariïÃmo hi reta÷ //12// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.13 ## __________ BrhUpBh_6,2.13 yo«Ã và agnirgautama / yo«eti srÅ pa¤camo homÃdhikaraïo 'gnistasyà upastha eva samit / tena hi sà samidhyate / lomÃni dhÆmastadutthÃnasÃmÃnyÃt / yonirarcirvarïasÃmÃnyÃt / yadanta÷ karoti te 'ÇgÃrà anta÷ karaïaæ maithunavyÃpÃraste 'ÇgÃrà vÅryopaÓamahetutvasÃmÃnyÃt / vÅryÃdyupaÓamakÃraïaæ maithunam / tathÃÇgÃrabhÃvo 'gnerupaÓamakÃraïam / abhinandÃ÷ sukhalavÃ÷ k«udratvasÃmÃnyÃdvisphuliÇgÃ÷ / tasminreto juhvati / tasyà Ãhute÷ puru«a÷ saæbhavati / evaæ dyuparjanyÃyaælokapuru«ayo«Ãgni«u kramema hÆyamÃnÃ÷ ÓraddhÃsomav­«ÂyannaretobhÃvena sthÆlatÃratamyakramamÃpadyamÃnÃ÷ ÓraddhÃÓabdavÃcyà Ãpa÷ puru«aÓabdamÃrabhante / ya÷ praÓnaÓcaturtho vettha yatithyÃmÃhutyÃæ hutÃyÃmÃpa÷ pura«avÃco bhÆtvà samutthÃya vadantÅ3iti sa e«a nirïÅta÷ / pa¤camyÃmÃhutau yo«Ãgnau hutÃyÃæ retobhÆtà Ãpa÷ puru«avÃco bhavantÅti / sa puru«a evaæ krameïa jÃto jÅvati / kiyantaæ kÃlamiti / ucyate-yÃvajjÅvati yÃvadasmi¤charÅre sthitinimittaæ karma vidyate tÃvadityartha÷ / atha tatk«aye yadà yasmikÃle mriyate //13// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.14 ## __________ BrhUpBh_6,2.14 atha tadainaæ m­tamagnaye 'gnyarthamevÃntyÃhutyai haranti ÓratvijastasyÃ'hutibhÆtasya prasiddho 'gnireva homÃdhikaraïaæ na parikalpyo 'gni÷ / prasiddhaiva samitsamiddhÆmo dhÆmo 'rcirarciraÇgÃrà aÇgÃrà visphuliÇgà visphuliÇgà yathÃprasiddhameva sarvamityartha÷ / tasminpuru«amantyÃhutiæ juhvati tasyà Ãhutyà Ãhute÷ puru«o bhÃsvaravarïo 'tiÓayadÅptimÃnni«ekÃdibhirantyÃhutyantai÷ karmabhi÷ saæsk­tatvÃtsaæbhavati ni«padyate //14// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.15 ## __________ BrhUpBh_6,2.15 idÃnÅæ prathamapraÓnanirÃkaraïÃrthamÃha-te / ke / ya evaæ yathoktaæ pa¤cÃgnidarÓanametadvidu÷ / evaæ ÓabdÃdagnisamiddhÆmÃrciraÇgÃravisphuliÇgaÓraddhÃdiviÓi«ÂÃ÷ pa¤cÃgnayo nirdi«ÂÃstÃnevametÃnpa¤cÃgnÅnvidurityartha÷ / nanvagnihotrÃhutidarÓanavi«ayamevaitaddarÓanam / tatra hyuktamutkrÃntyÃdipadÃrtha«aÂkanirïaye divamevÃ'havanÅyaæ kurvÃte ityÃdi / ihÃpyamu«ya lokasyÃgnitvamÃdityasya ca samittvamityÃdi bahu sÃmyam / tasmÃttacche«amevaitaddarÓanamiti / na, yatithyÃmiti prasnaprativacanaparigrahÃt / yatithyÃmityasya praÓnasya prativacanasya yÃvadeva parigrahastÃvadevaivaæÓabdena parÃmra«Âuæ yuktam / anyathà praÓnÃnarthakyÃnnirj¤ÃtatvÃcca saækhyÃyà agnaya eva vaktavyÃ÷ / atha nirj¤ÃtamapyanÆdyate / yathÃprÃptasyaivÃnuvadanaæ yuktaæ na tvasau loko 'gniriti / athopalak«aïÃrtha÷ tathÃpyÃdyenÃntyena copalak«aïaæ yuktam / ÓrutyantarÃcca / samÃne hi prakaraïe chÃndogyaÓrutau pa¤cÃgnÅnvedeti pa¤casaækhyÃyà evopÃdÃnÃdanagnihotraÓe«ametat / pa¤cÃgnidarÓanam / yattvagnisamidÃdisÃmÃnyaæ tadagnihotrastutyarthamityavocÃma / tasmÃnnotkrÃntyÃdipadÃrtha«aÂkaparij¤ÃnÃdarcirÃdipratipatti÷ / evamiti prak­topÃdÃnenÃrcirÃdipratipattividhÃnÃt / ke punaste ya evaæ vidurg­hasthà eva / nanu te«Ãæ yaj¤ÃdisÃdhanena dhÆmÃdipratipattirvidhitsita / na, anevaævidÃmapi g­hasthÃnÃæ yaj¤ÃdisÃdhanopapatte÷ / bhik«uvÃnaprasthayoÓcÃraïyasaæbandhena grahaïÃt / g­hasthakarmasaæbaddhatvÃccapa¤cÃgnidarÓanasya / ato nÃpi brahmacÃriïa evaæ viduriti g­hyante / te«Ãæ tÆttare pathi praveÓa÷ sm­tiprÃmÃïyÃt-"a«ÂÃÓÅtisahasrÃïÃm­«ÅïÃmÆrdhvaretasÃm / uttareïÃryamïa÷ panthÃste 'm­tatvaæ hi bhejire"iti / tasmÃdye g­hasthà evamagnijo 'hamagnyapatyamityevaæ krameïÃgnibhyo jÃto 'gnirÆpa ityevaæ ye viduste ca ye cÃmÅ araïye vÃnaprasthÃ÷ parivrÃjakÃÓcÃraïyani«ÂhÃ÷ ÓraddhÃæ ÓraddhÃyuktÃ÷ snata÷ satyaæ brahma hiraïyagarbhÃtmÃnamupÃsate na puna÷ ÓraddhÃæ copÃsate te sarve 'rcirabhisaæbhavanti / yÃvadg­hasthÃ÷ pa¤cÃgnividyÃæ satyaæ và brahma na vidustÃvacchraddhÃdyÃhutikrameïa pa¤camyÃmÃhutau hutÃyÃæ tato yo«ÃgnerjÃtÃ÷ punarlokaæ pratyutthÃyino 'gnihotrÃdikarmÃnu«ÂhÃtÃro bhavanti / tena karmaïà dhÆmÃdikrameïa puna÷ pit­lokaæ puna÷ parjanyÃdikrameïemamÃvartante / punaryo«ÃgnerjÃtÃ÷ puna÷ karma k­tvetyevameva ghaÂÅyantravadgatyÃgatibhyÃæ puna÷ punarÃvartante / yadà tvevaæ vidustato ghaÂÅyantrabhramaïÃdvinirmuktÃ÷ santo 'rcirabhisaæbhavanti / arciriti nÃgnijvÃlÃmÃtraæ kiæ tarhyarcirabhimÃninyarci÷ ÓabdavÃcyà devatottaramÃrgalak«aïà vyavasthitaiva tÃmabhisaæbhavanti / na hi parivrÃjakÃnÃmagnyarci«aiva sÃk«Ãtsaæbandho 'sti / tena devataiva parig­hyate 'rci÷ÓabdavÃcyà / ato 'hardevatÃm / maraïakÃlaniyamÃnupapatteraha÷Óabdo 'pi devataiva / Ãyu«a÷ k«aye hi maraïam / na hyevaævidÃhanyeva martavyamityaharmaraïakÃlo niyantuæ Óakyate / na ca rÃtrau pretÃ÷ santo 'ha÷ pratÅk«ante / "sa yÃvatk«ipyenmanastÃvadÃdityaæ gacchati"iti ÓrutyantarÃt / ahna ÃpÆryamÃïapak«amahardevatayÃtivÃhità ÃpÆryamÃïapak«adevatÃæ pratipadyante Óuklapak«adevatÃmityetat / ÃpÆryamÃïapak«ÃdyÃn«aïmÃsÃnudaÇÇuttarÃæ diÓamÃditya÷ savitaiti tÃnmÃsÃnpratipadyante Óuklapak«adevatayÃtivÃhitÃ÷santa÷ / mÃsÃniti bahuvacanÃtsaæghacÃriïya÷ «a¬uttarÃyaïadevatÃstebhyo mÃsebhya÷ «aïmÃsadevatÃbhirativÃhità devalokÃbhimÃninÅæ devatÃæ pratipadyante / devalokÃdÃdityamÃdityÃdvaidyutaæ vidyudabhimÃninÅæ devatÃæ pratipadyante / vidyuddevatÃæ prÃptÃnbrahmalokavÃsÅ puru«o brahmaïà manasà s­«Âo mÃnasa÷ kaÓcidetyÃ'gatya brahmalokÃngamayati / brahmalokÃnityadharottarabhÆmibhedena bhinnà iti gamyante / bahuvacanaprayogÃt / upÃsanatÃratamyopapatteÓca / te tena puru«eïa gamitÃ÷ santaste«u brahmaloke«u parÃ÷ prak­«ÂÃ÷ santa÷ svayaæ parÃvata÷ prak­«ÂÃ÷ samÃ÷ saævatsarÃnanekÃnvasanti / brahmaïo 'nekÃnkalpÃnvasantÅtyartha÷ / te«Ãæ brahmalokaæ gatÃnÃæ nÃsti punarÃv­ttirasminsaæsÃre na punarÃgamanamiheti ÓÃkhÃntarapÃÂhÃt / ihetyÃk­timÃtragrahaïamiti cecchvobhÆte paurïamÃsÅmiti yadvat / na, ihetiviÓe«aïÃnarthakyÃt / yadi hi nÃ'vartanta evehagrahaïamanarthakameva syÃt / ÓvobhÆte paurïamÃsÅmityatra paurïamÃsyÃ÷ ÓvobhÆtatvamanuktaæna j¤Ãyata iti yukta viÓe«ayitum / na hi tatra ÓvaÃk­ti÷ ÓabdÃrtho vidyata iti ÓvaÓabdo virarthaka eva prayujyate / yatra tu viÓe«aïaÓabde prayukte 'nvi«yamÃïe viÓe«aïaphalaæ cenna gamyate tatra yukto nirarthakatvenotsra«Âuæ viÓe«aïaÓabdo na tu satyÃæ viÓe«aïaphalÃvagatau / tasmÃdasmÃtkalpÃdÆrdhvamÃv­ttirgamyate //15// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,2.16 ## __________ BrhUpBh_6,2.16 atha punarye naivaæ vidurutkrÃntyÃdyagnihotrasaæbandhapadÃrtha«aÂkasyaiva veditÃra÷ kevalakarmiïo yaj¤enÃgnihotrÃdinà dÃnena bahirvedi bhik«amÃïe«u dravyasaævibhÃgalak«aïena tapasà bahirvedyeva dÅk«Ãdivyatiriktena k­cchracÃndrÃyaïÃdinà lokäjayanti / lokÃniti bahuvacanÃttatrÃpi phalatÃramyamabhipretam / te dhÆmamabhisaæbhavanti / uttaramÃrga ivehÃpi devatà eva dhÆmÃdiÓabdavÃcyÃ÷ / dhÆmadevatÃæ pratipadyanta ityartha÷ / ÃtivÃhikatvaæ ca devatÃnÃæ tadvadeva / dhÆmÃdrÃtriæ rÃtridevatÃæ tato 'pak«ÅyamÃïapak«adevatÃæ tato yÃn«aïmÃsÃndak«iïÃæ diÓamÃditya eti tÃnmÃsadevatÃviÓe«Ãnpratipadyante / mÃsebhya÷ pit­lokaæ pit­lokÃccandram / te candraæ prÃpyÃnnaæ bhavanti tÃæstatrÃnnabhÆtÃnyathà somaæ rÃjÃnamiha yaj¤a ­tvija ÃpyÃyasvÃpak«Åyasveti bhak«ayantyevamenÃæÓcandraæ prÃptÃnkarmiïo bh­tyÃniva svÃmino bhak«ayantyupabhu¤jate devÃ÷ ÃpyÃyasvÃpak«Åyasveti na mantra÷ kiæ tarhyÃpyÃyyÃ'pyÃyya camasasthaæ bhak«aïenÃpak«ayaæ ca k­tvà puna÷ punarbhak«ayantÅtyartha÷ / evaæ devà api somaloke labdhaÓarÅrÃnkarmiïa upakaraïabhÆtÃnpuna÷ punarviÓrÃmayanta÷ karmÃnurÆpaæ phalaæ prayacchanta÷ / taddhi te«ÃmÃpyÃyanaæ somasyÃ'pyÃyanamivopabhu¤jata upakaraïabhÆtÃndevÃ÷ te«Ãæ karmiïÃæ yadà yasminkÃle tadyaj¤adÃnÃdilak«aïaæ somalokaprÃpakaæ karma paryavaiti parigacchati parik«Åyata ityartha÷ / atha tademameva prasiddhamÃkÃÓamabhini«padyante / yÃstÃ÷ ÓraddhÃÓabdavÃcyà dyulokÃgnau hutà Ãpa÷ somÃkÃrapariïatà yÃbhi÷ somaloke karmiïÃmupabhogÃya ÓarÅramÃrabdhamammayaæ tÃ÷ karmak«ayÃddhimapiï¬a ivÃ'tapasaæparkÃtpravilÅyante / pravilÅnÃ÷ sÆk«mà ÃkÃÓabhÆtà iva bhavanti tadidamucyata imamevÃ'kÃÓamabhini«padyanta iti / te punarapi karmiïastaccharÅrÃ÷ santa÷ purovÃtÃdinà itÃÓcÃmutaÓca nÅyante 'ntarik«agÃstadÃha-ÃkÃÓÃdvÃyumiti / vÃyorv­«Âiæ pratipadyante / taduktam-parjanyÃgnau somaæ rÃjÃnaæ juhvatÅti / tato v­«ÂibhÆtà imÃæ p­thivÅæ patanti / te p­thivÅæ prÃpya vrÅhiyavÃdyannaæ bhavanti / taduktamasmiælloke 'gnau v­«Âiæ juhvati tasyà Ãhutyà annaæ saæbhavatÅti / te puna÷ puru«Ãgnau hÆyante 'nnabhÆtà reta÷sici / tato retobhÆtà yo«Ãgnau hÆyante tato jÃyante lokaæ pratyutthÃyinaste lokaæ pratyutti«Âhanto 'gnihotrÃdikarmÃnuti«Âhanti / tato dhÆmÃdinà puna÷ puna÷ somalokaæ punarimaæ lokamiti / ta evaæ karmiïo 'nuparivartante ghaÂÅyantravaccakrÅbhÆtà baæbhramantÅtyartha÷ / uttaramÃrgÃya sadyomuktaye và yÃvadbrahma na vidu÷ / iti nu kÃmayamÃna÷ saæsaratÅtyuktam / atha punarya uttaraæ dak«iïaæ caitau panthÃnau na viduruttarasya dak«iïasya và patha÷ pratipattaye j¤Ãnaæ karma và nÃnuti«ÂhantÅtyartha÷ / te kiæ bhavantÅti / ucyate-te kÅÂÃ÷ pataÇgà yadidaæ yaccedaæ dandaÓÆkaæ daæÓamaÓakamityetadbhavanti / evaæ hÅyaæ saæsÃragati÷ ka«ÂÃsyÃæ nimagnasya punaruddhÃra eva durlabha÷ / tathà ca Órutyantaram-"tÃnÅmÃni k«udrÃïyasak­dÃvartÅni bhÆtÃni bhavanti jÃyasva mriyasva"iti / tasmÃtsarvotsÃhena yathÃÓakti svÃbhÃvikakarmaj¤ÃnahÃnena dak«iïottaramÃrgapratipattisÃdhanaæ ÓÃsrÅyaæ karma j¤Ãnaæ vÃnuti«Âhediti vÃkyÃrtha÷ / tathà coktam"ato vai khalu durni«prapataraæ tasmÃjjugupseta"iti ÓrutyantarÃnmok«Ãya prayatetetyartha÷ / atrÃpyuttaramÃrgapratipattisÃdhana eva mahÃnyatna÷ kartavya iti gamyate / evamevÃnuparivartanta ityuktatvÃt / evaæ praÓnÃ÷ sarve nirïÅtÃ÷ / esau vai loka ityÃrabhya puru«a÷ saæbhavatÅticaturtha÷ praÓno yatithyÃmÃhutyÃmityÃdi÷ prathamyena / pa¤camastu dvitÅyatvena devayÃnasya và patha÷ pratipadaæ pit­yÃïasya veti dak«iïottaramÃrgapratipattisÃdhanakathanena / tenaiva ca prathamo 'pyagnerÃbhya kecidarci÷ pratipadyante keciddhÆmamiti vipratipatti÷ / punarÃv­ttiÓca dvitÅya÷ praÓna ÃkÃÓÃdikrameïemaæ lokamÃgacchantÅti / tenaivÃsau loko na saæpÆryate kÅÂapataÇgÃdipratipatteÓca ke«Ã¤ciditi t­tÅyo 'pi praÓno nirïÅta÷16 // ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,3.1 ## __________ BrhUpBh_6,3.1 sa ya÷ kÃmayeta / j¤Ãnakarmaïorgatiruktà / tatra j¤Ãnaæ svatantraæ karma tu daivamÃnu«avittadvayÃyattaæ tena karmÃrthaæ vittamupÃrjanÅyam / taccÃpratyavÃyakÃriïopÃyeneti tadarthaæ manthÃkhyaæ karmÃ'rabhyate mahattvaprÃptaye / mahattve ca satyarthasiddhaæ hi vittam / taducyate-sa ya÷ kÃmayeta sa yo vittÃrthÅ karmaïyadhik­to ya÷ kÃmayeta / kim / mahanmahattvaæ prÃpnuyÃæ mahÃnsyÃmitÅtyartha÷ / tatra manthakarmaïo vidhitsitasya kÃlo 'bhidhÅyate-udagayana Ãdityasya tatra sarvatra prÃptÃvÃpÆryamÃïapak«asya Óuklapak«asya / tatrÃpi sarvatra prÃptau puïyÃhe 'nukÆla Ãtmana÷ karmasiddhikara ityartha÷ / dvÃdaÓÃhaæ yasminpuïye 'nukÆle karma cikÅr«ati tata÷ prÃkpuïyÃhamevÃ'rabhya dvÃdaÓÃhamupasadvratÅ / upasatsu vratamupasada÷ prasiddhà jyoti«Âome / tatra ca stanopacayÃpacayadvÃreïa payobhak«aïaæ tadvratam / atra ca tatkarmÃnupasaæhÃrÃtkevalamitikartavyatÃÓÆnyaæ payobhak«aïamÃtramupÃdÅyate / nanÆpasado vratamiti yadà vigrahastadà sarvamitikartavyatÃrÆpaæ grÃhyaæ bhavati tatkasmÃnna parig­hyata iti / ucyate-smÃrtatvÃtkarmaïa÷ / smÃrtaæ hÅdaæ manthakarma / nanu Órutivihitaæ satkathaæ smÃrtaæ bhavitumarhati / sm­tyanuvÃdinÅhi Órutiriyam / Órautatve hi prak­tivikÃrabhÃvastataÓca prÃk­tadharmagrÃhitvaæ vikÃrakarmaïo na tviha Órautatvam / ata eva cÃ'vasathyÃgnÃvetatkarma vidhÅyate / sarvà cÃ'v­tsmÃrtaiveti / upasadvratÅ bhÆtvà payovratÅ sannÅtyartha÷ / audumbara udumbarav­k«amaye kaæse camase và tasyaiva viÓe«aïaæ kaæsÃkÃre camasÃkÃre vaudumbara eva / ÃkÃre tu vikalpo naudumbaratve / etra sarvau«adhaæ sarvÃsÃmo«adhÅnÃæ samÆhaæ yathÃsambhavaæ yathÃÓakti ca sarvà o«adhÅ÷ samÃh­tya tatra grÃmyÃïÃæ tu daÓa niyamena grÃhyà vrÅhiyavÃdyà vak«yamÃïÃ÷ / adhikagrahaïe tu na do«a÷ / grÃmyÃïÃæ phalÃni ca yathÃsambhavaæ yathÃÓakti ca / itiÓabda÷ samastasambhÃropacayapradarÓanÃrtha÷ / anyadapi yatsambharaïÅyaæ tatsarvaæ saæbh­tyetyartha÷ / kramastatra g­hyokto dra«Âavya÷ / parisamÆhanaparilepane bhÆmisaæskÃra÷ / agnimupasamÃdhÃyeti vacanÃdÃvasathye 'gnÃviti gamyate / ekavacanÃdupasamÃdhÃnaÓravaïÃcca / vidyamÃnasyaivopasamÃdhÃnam / paristÅrya darbhÃnÃv­tà smÃrtatvÃtkarmaïa÷ sthÃlÅpÃkÃv­tparig­hyate / tayÃ'jyaæ saæsk­tya puæsà nak«atreïa puænÃmnà nak«atreïa puïyÃhasaæyuktena manthaæ sarvau«adhaphalapi«Âaæ tatraudumbare camase dadhani madhuni gh­te copasicyaikayopamanthanyopamaæmathya saænÅya madhye saæsthÃpyaudumbareïa sruveïÃ'vÃpasthÃna Ãjyasya juhotyetairmantrairyÃvanto devà ityÃdyai÷ //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,3.2-3 ## ## __________ BrhUpBh_6,3.2-3 jye«ÂhÃya svÃhà Óre«ÂhÃya svÃhetyÃrabhya dve dve ÃhutÅ hutvà manthe saæsravamavanayati / sruvÃvalepanamÃjyaæ manthe saæsrÃvayati / etasmÃdeva jye«ÂhÃya Óre«ÂhÃyetyÃdiprÃïaliÇgÃjjye«ÂhaÓre«ÂhÃdiprÃïavida evÃsminkarmaïyadhikÃra÷ / retasa ityÃrambhaikaikÃmÃhutiæ hutvà manthe saæsravamavanayatyaparayopamanthanyà punarmathnÃti //2-3 // _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,3.4 ## __________ BrhUpBh_6,3.4 athainamabhim­Óati bhramadasÅtyanena mantreïa //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,3.5 ## __________ BrhUpBh_6,3.5 athainamucchati saha pÃtreïa haste g­hïÃtyÃmaæsyÃmaæhi te mahÅtyanena //5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,3.6 ## __________ BrhUpBh_6,3.6 athainamÃcÃmati bhak«ayati gÃyatryÃ÷ prathamapÃdena madhumatyaikayà vyÃh­tyà ca prathamayà prathamagrÃsamÃcÃmati / tathà gÃyatrÅdvitÅyapÃdena madhumatyà dvitÅyayà dvitÅya yà ca vyah­tyà dvitÅyaæ grÃsam / tathà t­tÅyena gÃyatrÅpÃdena t­tÅyayà madhumatyà t­tÅyayà ca vyÃh­tyà t­tÅyaæ grÃsam / sarvÃæ sÃvitrÅæ sarvÃÓca madhumatÅruktvÃhamevedaæ sarvaæ bhÆyÃsamiti cÃnte bhÆrbhava÷ sva÷ svÃheti samastaæ bhaÓrayati / yathà caturbhirgrÃsaistaddravyaæ sarvaæ parisamÃpyate tathà pÆrvameva nirupyet / yatpÃtrÃvaliptaæ tatpÃtraæ sarvaæ nirïijya tÆ«ïÅæ pivet / pÃïÅ prak«ÃlyÃpa Ãcamya jaghanenÃgniæ paÓcÃdagne÷ prÃkÓirÃ÷ saæviÓati / prÃta÷ saædhyÃmupÃsyÃ'dityamupati«Âhate diÓÃmekapuï¬arÅkamityanena mantreïa / yathetaæ yathÃgatametyÃ'gatya jaghanenÃgnimÃsÅno vaæÓaæ japati //6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,3.7-12 ## ## ## ## ## ## __________ BrhUpBh_6,3.7-12 taæ haitamuddÃlaka ityÃdi satyakÃmo jÃbÃlo 'ntevÃsibhya uktvovÃcÃpi ya enaæ Óu«ke sthÃïau ni«i¤cejjÃyerannevÃsmi¤ÓÃkhÃ÷ praroheyu÷ palÃÓÃnÅtyevamantamenaæ manthamuddÃlakÃtprabh­tyekaikÃcÃryakramÃgataæ satyakÃma ÃcÃryo bahubhyo 'ntevÃsibhya uktvovÃca / kimanyaduvÃcetyucyate-api ya enaæ Óu«ke sthÃïau gataprÃïe 'pyenaæ manthaæ bhak«aïÃya saæsk­taæ ni«i¤cetprak«ipejjÃyerannutpadyerannevÃsminsthÃïau ÓÃkhà avayavà v­k«asya praroheyuÓca palÃÓÃni parïÃni yathà jÅvata÷ sthÃïo÷ kimutÃnena karmaïà kÃma÷ sidhyediti / dhruvaphalamidaæ karmeti karmastutyarthametat / vidyÃdhigame «ÂatÅrthÃni te«Ãmiha saprÃïadarÓanasya manthavij¤ÃnasyÃdhigame dve eva tÅrthe anuj¤Ãyete putraÓcÃntevÃsÅ ca //8-12 // _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,3.13 ## __________ BrhUpBh_6,3.13 caturaudumbaro bhavatÅti vyÃkhyÃtam / daÓa grÃmyÃïi bhavanti grÃmyÃïÃæ tu dhÃnyÃnÃæ daÓa niyamena grÃhyà ityavocÃma / ke ta iti nirdiÓyante-vrÅhiyavÃstilamëà aïupriyaÇgavo 'ïavaÓcÃïuÓabdavÃcyÃ÷ kvaciddeÓe / priyaÇgava÷ prasiddhÃ÷ kaÇguÓabdena / khalvà ni«pÃvà vallaÓabdavÃcyà loke khalakulÃ÷ kulatthÃ÷ / etadvyatirekeïa yathÃÓakti sarvau«adhayo grÃhyÃ÷ phalÃni cetyavocÃmÃyÃj¤ikÃni varjayitvà //13// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.1 ## __________ BrhUpBh_6,4.1"sarvebhyo 'Çgebhyasteja÷ saæbhÆtam"iti ÓrutyantarÃt //1// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.2 ## __________ BrhUpBh_6,4.2 yata evaæ sarvabhÆtÃnÃæ sÃratamametadreto 'ta÷ kà nu khalvasya yogyà prati«Âheti sa ha sra«Âà prajÃpatirÅk«Ã¤cake / Åk«Ãæ k­tvà sa sriyaæ sas­je / tÃæ ca s­«ÂvÃdha upÃsta maithunÃkhyaæ karmÃdhaupÃsanaæ nÃma k­tavÃn / tasmÃtsriyamadha upÃsÅta Óre«ÂhÃnuÓrayaïà hi prajÃ÷ / atra vÃjapeyasÃmÃnyakÊptimÃha-sa etaæ präcaæ prak­«ÂagatiyuktamÃtmano grÃvÃïaæ somÃbhi«avopalasthÃnÅyaæ kÃÂhinyasÃmÃnyÃtprajananendriyamudapÃrayadutpÆritavÃnsrÅvya¤janaæ prati tenainÃæ sriyamabhyas­jadabhisaæsargaæ k­tavÃn //2// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.3 ## __________ BrhUpBh_6,4.3 etaddha sma vai tadvidvÃnuddÃlaka ÃruïirÃhÃdhopahÃsÃkhyaæ maithunakarma vÃjapeyasampannaæ vidvÃnityartha÷ / tathà nÃko maudgalya÷ kumÃrahÃritaÓca / kiæ ta Ãhurityujyate-bahavo maryà maraïadharmiïo manu«yà brÃhmaïà ayanaæ ye«Ãæ te brahmaïÃyanà brahmabandhavo jÃtimÃtropajÅvina ityetat / nirindriyà viÓli«Âendriyà visuk­to vigatasuk­takarmÃïo 'vidvÃæsau maithunakarmÃsaktà ityartha÷ / te kimasmÃllokÃtprayanti paralokÃtparibhra«Âà iti maithunakarmaïo 'tyantapÃpahetutvaæ darÓayati-ya idamavidvÃæso 'dhopahÃsaæ carantÅti / ÓrÅmanthaæ k­tvà patnyà ­tukÃlaæ brahmacaryeïa pratÅk«ate yadÅda rata÷ skandati bahu vÃlpaæ và suptasya và jÃgrato và rÃgaprÃbalyÃt //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.4 ## __________ BrhUpBh_6,4.4 etaddha sma vai tadvidvÃnuddÃlaka ÃruïirÃhÃdhopahÃsÃkhyaæ maithunakarma vÃjapeyasampannaæ vidvÃnityartha÷ / tathà nÃko maudgÃlya- kumÃrahÃritaÓca / kiæ ta Ãhurityucyate-bahavo maryà maraïadharmiïo manu«yà brÃhmaïà ayanaæ ye«Ãæ te brÃhmaïÃyanà brahmabandhavo jÃtimÃtropajÅvina ityetat / nirindriyà viÓila«Âendriyà visuk­to vigatasuk­takarmÃïo 'vidvÃæsau maithunakarmÃsaktà ityartha÷ / te kimasmÃllokÃtprayanti paralokÃtparibhra«Âà iti maithunakarmaïo 'tyantapÃpahetutvaæ darÓayati-ya idamavidvÃæso 'dhopahÃsaæ carantÅti / ÓrÅmanthaæ k­tvà patnyà ÓratukÃlaæ brahmacaryeïa pratÅk«ate yadÅda rata÷ skandati bahu vÃlpaæ và suptasya và jÃgrato và rÃgaprÃbalyÃt //4// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.5 ## __________ BrhUpBh_6,4.5 tadabhim­Óedanumantrayeta vÃnujapedityartha÷ / yadÃbhim­Óati tadÃnÃmikÃÇgu«ÂhÃbhyÃæ tadreta Ãdade ityevamantena mantreïa punarmÃmityetenanim­jyÃdantareïa madhye bhruvau bhruvervà stanau stanayorvà //5// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.6 ## __________ BrhUpBh_6,4.6 atha yadi kadÃcidudaka ÃtmÃnamÃtmacchÃyÃæ paÓyettatrÃpyatrimantrayetÃnena mantreïa-mayi teja iti / ÓrÅrha và e«Ã patnà srÅïÃæ madhye yadyasmÃnmalodvÃsà udgatamalavadvÃsÃstasmÃttÃæ malodvÃsasaæ yaÓasvinÅæ ÓrÅmatÅmabhikramyÃbhigatyopamantrayetedamadyÃ'vÃbhyÃæ kÃryaæ yatputrotpÃdanamiti trirÃtrÃnta ÃplutÃm //6// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.7 ## __________ BrhUpBh_6,4.7 sà cedasmai na dadyÃnmaithunaæ kartuæ yatputrotpÃdanamiti trirÃtrÃnta j¤Ãpayet / tathÃpi sà naiva dadyÃtkÃmamenÃæ ya«Âyà và pÃïinà vopahatyÃtikrÃmenmaithunÃya / ÓÃpsyÃmi tvÃæ durbhagÃæ kari«yÃmÅti prakhyÃpya tÃmanena mantreïopagacchedindriyeïa te yaÓasà yaÓa Ãdada iti / sà tasmÃttadabhiÓÃpÃdvandhyà durbhageti khyÃtÃyaÓà eva bhavati //7// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.8 ## __________ BrhUpBh_6,4.8 sà cedasmai dadyÃdanuguïaiva syÃdbhartustadÃnena mantreïopagacchendriyeïa te yaÓasà yaÓa ÃdadhÃmÅti tadà yaÓasvinÃvevobhÃvapi bhavata÷ //8// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.9 ## __________ BrhUpBh_6,4.9 sa yÃæ svabhÃryÃmicchediyaæ mÃæ kÃmayeteti tasyÃmarthaæ prajananendriyaæ ni«ÂhÃya nik«ipya mukhena mukhaæ saædhÃyopasthamasyà abhim­Óya japedimaæ mantramaÇgÃdaÇgÃditi //9// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.10 ## __________ BrhUpBh_6,4.10 atha yÃmicchenna garbhaæ dadhÅta na dhÃrayedgarbhiïÅ mà bhÆditi tasyÃmarthamiti pÆrvavat / abhiprÃïyÃbhiprÃïanaæ prathamaæ k­tvà paÓcÃdapÃnyÃdindriyeïa te retasà reta Ãdada ityanena mantreïÃretà eva bhavati na garbhiïÅ bhavatÅtyartha÷ //10// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.11 ## __________ BrhUpBh_6,4.11 atha yÃmiccheddadhÅta garbhamiti tasyÃmarthamityÃdi pÆrvavat / pÆrvaviparyayeïÃpÃnyÃbhiprÃïyÃdindriyeïa te retasà reta ÃdadhÃmÅti garbhiïyeva bhavati //11// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.12 ## __________ BrhUpBh_6,4.12 atha punaryasya jÃyÃyai jÃra upapati÷ syÃttaæ ceddvi«yÃdabhicari«yÃmyenamiti manyeta tasyedaæ karma / ÃmapÃtre 'gnimupasamÃdhÃya sarvaæ pratilomaæ kuryÃttasminnagnÃvetÃ÷ Óarabh­«ÂÅ÷ Óare«ÅkÃ÷ pratilomÃ÷ sarpi«Ãktà gh­tÃbhyaktà juhuyÃnmama samiddhe 'hau«ÅrityÃdyà ÃhutÅrante sarvÃsÃmasÃviti nÃmagrahaïaæ pratyekam / sa e«a evaævidyà brÃhmaïa÷ Óapati sa visuk­to vigatapuïyakarmà praiti / tasmÃdevaævicchrotrisya dÃreïa nopahÃsamicchennarmÃpi na kuryÃtkimutÃdhopahÃsaæ hi yasmÃdevaævidapi tÃvatparo bhavati ÓatrurbhavatÅtyartha÷ //12// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.13 ## __________ BrhUpBh_6,4.13 atha yasya jÃyÃmÃrtavaæ vinded­tubhÃvaæ prÃpnuyÃdityevamÃdigrantha÷ ÓrÅrha và e«Ã srÅïÃmityata÷ pÆrvaæ dra«Âavya÷ sÃmarthyÃt / tryahaæ kaæsena pibedahatavÃsÃÓca syÃt / nainÃæ snÃtÃmasnÃtÃæ ca v­«alo v­«alÅ và nopahanyÃnnopasp­Óet / trirÃtrÃnte trirÃtravratasamÃptÃvÃplutya snÃtvÃhatavÃsà syÃditi vyavahitena saæbandha÷ / tÃmÃplutÃæ vrÅhÅnavaghÃtayedvrÅhyavaghÃtÃya tÃmeva viniyu¤jyÃt //13// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.14 ## __________ BrhUpBh_6,4.14 sa ya icchetputro me Óuklo varïato jÃyeta vedamekamanubruvÅta sarvamÃyuriyÃdvar«aÓataæ k«Åraudanaæ pÃcayitvà sarpi«mantamaÓnÅyÃtÃmÃÓvarau samarthau janayitavai janayitum //14// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.15 ## __________ BrhUpBh_6,4.15 dadhyodanaæ dadhnà caruæ pÃcayitvà dvidevaæ cedicchati putraæ tadaivamaÓananiyama÷ //15// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.16 ## __________ BrhUpBh_6,4.16 kevalameva svÃbhÃvikamodanam / udagrahaïamanyaprasaÇganiv­ttyatham //16// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.17 ## __________ BrhUpBh_6,4.17 duhitu÷ pÃï¬ityaæ g­hatantravi«ayameva vede 'nadhikÃrÃt / tilaudanaæ k­taram //17// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.18 ## __________ BrhUpBh_6,4.18 vividhaæ gÅto vigÅta÷ prakhyÃta ityartha÷ / samitiÇgama÷ sabhÃæ gacchatÅti pragalbha ityartha÷ / pÃï¬ityasya p­thaggrahaïÃt / ÓuÓrÆ«itÃæ Órotumi«ÂÃæ ramaïÅyÃæ vÃcaæ bhëità saæsk­tÃyà arthavatyà vÃco bhëitetyartha÷ / mÃæsamiÓramodanaæ mÃæsaudanam / tanmÃæsaniyamÃrthamÃha-auk«eæ và mÃæsena / uk«Ã secanasamartha÷ puÇgavastadÅyaæ mÃæsam / ­«abhastato 'pyadhikavayÃstadÅyamÃr«abhaæ mÃæsam //17// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.19 ## __________ BrhUpBh_6,4.19 athÃmiprÃtareva kÃle 'vaghÃtanirv­ttÃæstaï¬ulÃnÃdÃya sthÃlÅpÃkÃv­tà sthÃlÅpÃkavidhinÃ'jyaæ ce«ÂitvÃ'jyasaæskÃraæ k­tvà caruæ Órapayitvà sthÃlÅpÃkasyÃ'hutÅrjuhotyupaghÃtamupahatyopahatyÃgnaye svÃhetyÃdyÃ÷ / gÃrhya÷ sarvo vidhirdra«Âavyo 'tra hutvoddh­tya caruÓe«aæ prÃÓnÃti svayaæ prÃÓyetarasyÃ÷ patnyai prayacchatyucchi«Âam / prak«Ãlya pÃïÅ ÃcamyodapÃtraæ pÆrayitvà tenodakenainÃæ trirabhyuk«atyena mantreïotti«ÂhÃta iti sak­nmantroccÃraïam //19// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.20 ## __________ BrhUpBh_6,4.20 athainÃmabhimantrya k«ÅraudanÃdi yathÃpatyakÃmaæ bhuktveti kramo dra«Âavya÷ / saæveÓanakÃle 'mo 'hamasmÅtyÃdimantreïÃbhipadyate //20// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.21 ## __________ BrhUpBh_6,4.21 athÃsyà ÆrÆ vihÃpayati vijihÅthÃæ dyÃvÃp­thivÅ ityanena / tasyÃmarthamityÃdi pÆrvavat / trirenÃæ Óira÷ prabh­tyanulomÃmanumÃr«Âi vi«ïuryonimityÃdi pratimantram //21// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.22 ## __________ BrhUpBh_6,4.22 ante nÃma g­hïÃtyasÃviti tasyÃ÷ //22// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.23 ## __________ BrhUpBh_6,4.23 so«yantÅmadbhirabhyuk«ati prasavakÃle sukhaprasavanÃrthamanena mantreïa / yathà vÃyu÷ pu«kariïÅæ samiÇgayati sarvata÷ / evà te garbha ejatviti //23// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.24 ## __________ BrhUpBh_6,4.24atha jÃtakarma / jÃte 'gnimupasamÃdhÃyÃÇka ÃdhÃya putraæ kaæse p­«adÃjyaæ saæmÅya saæyojya dadhi gh­te p­«adÃjyasyopaghÃtaæ juhotyasminsahasramityÃdyÃvÃpasthÃne //24// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.25 ## __________ BrhUpBh_6,4.25 athÃsya dak«iïaæ karïamabhinidhÃya svaæ mukhaæ vÃgvÃgiti trirjapet / atha dadhi madhu gh­taæ saænÅyÃnantarhitenÃvyavahitena jÃtarÆpeïa hiraïyena prÃÓayatyetairmantrai÷ pratyekam //25// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.26 ## __________ BrhUpBh_6,4.26 athÃsya nÃmadheyaæ karoti vedo 'sÅti / tadasya tadguhyaæ nÃma bhavati veda iti //26// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.27 ## __________ BrhUpBh_6,4.27 athainaæ mÃtre pradÃya svÃÇkasthaæ stanaæ prayacchati yaste stana ityÃdimantreïa //27// _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,4.28 ## __________ BrhUpBh_6,4.28 athÃsya mÃtaramabhimantrayata ilÃsÅtyanena / taæ và etamÃhurityanena vidhinà jÃta÷ putra÷ pitaraæ pitÃmahaæ cÃtiÓeta iti Óriyà yaÓasà brahmavarcasena paramÃæ ni«ÂhÃæ prÃpadityevaæ stutyo bhavatÅtyartha÷ / yasya caivaævido brÃhmaïasya putro jÃyate sa caivaæ bhavatÅtyadhyÃhÃryam //28// ## _______________________________________________________________________ START BrhUp 6,5.1-4 ## #<ÃtreyÅputrÃt | ÃtreyÅputro gautamÅputrÃt | gautamÅputro bhÃradvÃjÅputrÃt | bhÃradvÃjÅputra÷ pÃrÃÓarÅputrÃt | pÃrÃÓarÅputro vÃtsÅputrÃt | vÃtsÅputra÷ pÃrÃÓarÅputrÃt | pÃrÃÓarÅputro vÃrkÃrunÅputrÃt | vÃrkÃruïÅputro vÃrkÃruïÅputrÃt | vÃrkÃruïÅputra ÃrtabhÃgÅputrÃt | ÃrtabhÃgÅputra÷ ÓauÇgÅputrÃt | ÓauÇgÅputra÷ sÃnk­tÅputrÃt | sÃÇ­tÅputra ÃlambÃyanÅputrÃt | ÃlambÃyanÅputra ÃlambÅputrÃt | ÃlambÅputro jÃyantÅputrÃt | jÃyantÅputro mÃï¬ÆkÃyanÅputrÃt | mÃï¬ÆkÃyanÅputro mÃï¬ÆkÅputrÃt | mÃï¬ÆkÅputra÷ ÓÃï¬ilÅputrÃt | ÓÃï¬ilÅputro rÃthÅtarÅputrÃt | rÃthÅtarÅputro bhÃlukÅputrÃt | bhÃlukÅputra÷ krau¤cikÅputrÃbhyÃm | krau¤cikÅputrau vaidabh­tÅputrÃt | vaidabh­tÅputra÷ kÃrÓakeyÅputrÃt | kÃrÓakeyÅputra÷ prÃcÅnayogÅputrÃt | prÃcÅnayogÅputra÷ säjÅvÅputrÃt | säjÅvÅputra÷ prÃÓnÅputrÃd ÃsurivÃsina÷ | prÃÓnÅputra ÃsurÃyaïÃt | ÃsurÃyaïa Ãsure÷ | Ãsuri÷| BrhUp_6,5.2 ||># ## ## __________ BrhUpBh_6,5.1-4 athedÃnÅæ samastapravacanavaæÓa÷ / srÅprÃdhÃnyÃt guïavÃnputro bhavatÅti prastutam / ata÷ srÅviÓe«aïenaiva putraviÓe«aïÃdÃcÃryaparamparà kÅrtyate / tÃnÅmÃni ÓuklÃnÅtyavyÃmiÓrÃïi brÃhmaïena / athavà yÃnÅmÃni yajÆæ«i tÃnÅ ÓuklÃni ÓuddhÃnÅtyetat / prajÃpatimÃrabhya yÃvatpautimëÅputrastÃvadadhomukho niyatÃcÃryapÆrvakramo vaæÓa÷ samÃnamÃsÃæjÅvÅputrÃt / brahmaïa÷ pravacanÃkhyasya / taccaitadbrahma prajÃpatiprabandhaparamparayÃ'gatyÃsmÃsvanekadhÃvipras­tamanÃdyanantaæ svayaæbhu brahma nityaæ tasmai brahmaïe nama÷ / namastadanuvartibhyo gurubhya÷ //1-4 // iti b­hadÃraïyakopani«adi «a«ÂhÃdhyÃyasya pa¤camaæ brÃhmaïam //5// iti vÃjasaneyake b­hadÃraïyakopani«adi «a«ÂhodhyÃya÷ //6// iti vÃjasaneyakeb­hadÃraïyakakrameïëÂamo 'dhyÃya÷ //8// iti ÓuklayajurvedÅyà b­hadÃraïyakopani«at saæpÆrïà oæ pÆrïamada÷ pÆrïamidaæ pÆrïÃtpÆrïamudacyate / pÆrïasya pÆrïamÃdÃya pÆrïamevÃvaÓi«yate // oæ ÓÃnti÷ ÓÃnti÷ ÓÃnti÷