Brhadaranyaka-Upanisad (Brhadaranyakopanisad), Kanva recension
with the commentary ascribed to Samkara



Input by members of the Sansknet project
(formerly: www.sansknet.org)


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.

The mula text has been checked against the ed. by V.P. Limaye and R.D. Vadekar
(Eighteen Principal Upanisads, vol. 1, Poona 1958), and the electronic version
available on TITUS. In cases of divergence, preference has usually been given
to the printed edition.

The text of the commentary is not proofread!


REFERENCE SYSTEM:
BrhUp_n,n.n = mula text
BrhUPBh_n,n.n = Samkara's Bhasya

#<...># = BOLD



ADHYAYA 1



oü
bçhadàraõyakopaniùad
oü pårõamadaþ pårõamidaü pårõàtpårõamadacyate /
pårõasya  pårõamàdàya  pårõamevàva÷iùyate //
oü ÷àntiþ ! ÷àntiþ !! ÷àntiþ !!!

oü namo brahmàdibhyo brahmavidyàsampradàyakartçbhyo vaü÷açùibhyo namo gurubhyaþ /
'uùà và a÷vasya'ityevamàdyà vàjasaneyibràhmaõopaniùat /
tasyà iyamalpagranthà vçttiràrabhyate saüsàravyàvivçtsubhyaþ saüsàrahetunivçttisàdhanabrahmàtmaikatvavidyàpratipattaye /
seyaü brahmavidyà upaniùacchabdhavàcyàtatparàõàü sahetoþ saüsàrasyàtyantàvasàdanàt /
upaniùåvasyasadestadarthatvàt /
tàdarthyàd grantho 'pyupaniùad ucyate /
seyaü  ùaóadhyàyã araõye 'nåcyamànatvàdàraõyakam,bçhattvàtparimàõato bçhadàraõyakam /
tasyàsya karmakàõóena sambandho 'bhidhãyate /
sarvo 'pyayaü vedaþ pratyakùànumànàbhyàmanavagateùñàniùñapràptiparihàropàya- prakà÷anaparaþ sarvapuruùàü nisargata eva tatpràptiparihàrayoriùñatvàt /
dçùñaviùaye ceùñàniùñaùñapràptiparihàropàya- j¤ànasya pratyakùànumànàbhyàmeva siddatvànnàgamànveùaõà /
na càsati janmàntarasambandhyàtmàstitvavij¤àne janmàntarasambandhyàtmàstitvavij¤àne janmàntareùñàniùñaùñapràptiparihàrecchà syàt svabhàvavàdidar÷anàt /
tasmàjjanmàntarasambandhyàtmàstitve janmàntareùñàniùñaùñapràptiparihàropàyavi÷eùe ca ÷àstraü pravartate /
"yeyaü prete vicikitsà mànuùye 'stãtyeke nàyamastãti caike" (ka.u. 1 / 1 / 20) ityupakramya"astãtyevopalabdhavyaþ"  (ka.u. 2 / 3 / 13) ityevamàdinirõayadar÷anàt /
"yathà ca maraõaü pràpya" (ka.u.2 / 2 / 6) ityupakramya"yonimanye prapadyante ÷arãratvàya dehinaþ /
sthàõumanye 'nusaüyanti yathàkarma yathà÷rutam"(ka.u.2 / 2 / 7) iti ca /
"svaya¤jyotiþ" (bç.u. 4 / 3 / 9) ityupakramya"taü vidyàkarmaõi samanvàramete"( 4 / 4 / 2 ) "puõyo vai puõena karmaõà bhavati pàpaþ pàpena"( 3 / 2 / 13 ) iti ca /
"j¤apayiùyàmi"(bç.u.2 / 1 / 15) ityupakramya"vij¤ànamayaþ"(2 / 1 / 16) iti ca vyatiriktàtmàstitvam /
tatpratyakùaviùayameveti cenna, vàdivipratipattidar÷anàt /
na hi dehàntarasambandhina àtmanaþ pratyakùeõàstitvavij¤àne lokàyatikà bauddhà÷ca naþ pratikålàþ syunàstyàtmeti vadantaþ /
na hi  ghañàdau pratyakùaviùaye ka÷cidvipratipadyate nàsti ghaña iti /
sthàõvàdau puruùàdidar÷anànneti cenna niråpite sthàõvàdau vipratipattirbhavati /
vainà÷ikàstvahamitipratyaye jàyamàne 'pi dehàntaravyatiriktasya nàstitvameva pratijànate /
tasmàtpratyakùaviùayavailakùaõyàt pratyakùànnàtmàstitvasiddhiþ /
tathànumànàdapi /
÷rutyà àtmàstitve liïgasya dar÷itvàlliïgasya ca pratyakùaviùayatvànneti cenna, janmàntarasambandhasyàgrahaõàt /
àgamena tvàtmàstitve 'vagate vedapradar÷italaukikaliïgavi÷eùai÷ca tadanusàriõo mãmàüsakàstàrkikà÷ca ahampratyayaliïgàni ca vaidikànyeva svamatiprabhavàõãti kalpayanto vadanti pratyakùa÷cànumeya÷càtmeti /
sarvathàpyastyàtmà dehàntarasambandhãtyevaü pratipatturdehàntaragateùñàniùñapràptiparihàropàyavi÷eùàrthinastadvi÷eùaj¤àpanàya karmakàõóamàrabdham /
na tvàtmana iùñàniùñapràptiparihàrecchàkàraõamàtmaviùayamaj¤ànaü kartçbhoktçsvaråpàbhimànalakùaõaü tadviparãtabrahmàtmasvaråpavij¤ànenàpanãtam /
yàvaddhi tannàpanãyate tàvadayaü karmaphalaràgadveùàdisvàbhàvikadoùaprayuktaþ ÷àstravihitapratiùiddhàtikrameõàpi vartamàno manovàkkàyairdçùñàdçùñàniùñasàdhanàni adharmasaüj¤akàni karmàõyupacinoti bàhulyena, svàbhàvikadoùabalãyastvàt /
tataþ sthàvarantàdhogatiþ /
kadàcicchàstrakçtasaüskàrabalãyastvam, tato manaàdibhiriùñasàdhanaü bàhulyenopacinoti dharmàkhyam /
tad dvividham-j¤ànapårvakaü kevala¤ca /
tatra kevalaü pitçlokàdipràptiphalam /
j¤ànapårvakaü devalokàdibrahmalokàntapràptiphalam /
tathà ca ÷àstram-"àtmayàji ÷reyàndevayàjinaþ"(÷ata.bràhma.) ityàdi /
smçti÷ca"dvividham karma vaidikam"(manu.12 / 88) ityàdyà /
sàmye ca dharmàdharmayoþ manuùyatvapràptiþ /
evaü brahmàndyà sthàvaràntà svàbhàvikàvidyàdidoùavatã dharmàdharmasàdhanakçtà saüsàragatirnàmaråpakarmà÷rayà /
tadevedaü vyàkçtaü sàdhyasàdhanaråpaü jagatpràgutpatteravyàkçtamàsãt /
sa eùa bãjàïkuràdivadavidyàkçtaþ saüsàra àtmani kriyàkàrakaphalàdhyàropalakùaõo 'nàdirananto 'narthaþ, ityetasmàdviraktasyàvidyànivçttaye tadviparãtabrahmavidyàpratipattyarthopaniùadàrabhyate /
asya tva÷vamedhakarmasambandhino vij¤ànasya prayojanaü yepàma÷vamedhe na adhikàrasteùàmasmàdeva vij¤ànàt phalapràptiþ /
'vidyayà và karmaõà và' "taddhaitallokajideva"(bç.u.1 / 3 / 28) ityevamàdi÷rutibhyaþ /
karmaviùayatvameva vij¤ànasyeti cenna,"yo '÷vamedhena yajate ya u cainamevaü veda"iti vikalpa÷ruteþ /
vidyàprakaraõe càmnànàt karmàntare ca sampàdanadar÷anàd vij¤ànàt tatphalapràptirastãtyavagamyate /
sarveùàü ca karmaõàü paraü karmà÷vamedhaþ samaùñivyaùñipràptiphalavatvàt tasya ceha brahmavidyàpràrambha àmnànaü sarvakarmaõàü saüsàraviùayatvapradar÷anàrtham /
tathà ca dar÷ayiùyati phalama÷anàyàmçtyubhàvam /
na nityànàü saüsàraviùayaphalatvamiti cenna, sarvakarmaphalopasaühàra÷ruteþ /
sarvaü hi patnãsambaddhaü karma /
"jayà me syàt ........etàvànvai kàmaþ"(bç.u.1 / 4 / 17) iti nisargata eva sarvakarmaõàü kàmyatvaü dar÷ayitvà, putrakarmàparavidyànàü ca"manuùyalokaþ pitçloko devalokaþ"(bç.u.1 / 5 / 16) iti phalaü dar÷ayitvà, tryannàtmakatàü cànte upasaühariùyati"trayaü và idaü nàma råpaü karma"(bç.u.1 / 6 / 1) iti /
sarvatarmaõàü phalaü vyàkçtaü saüsàra eveti /
idameva trayaü pràgutpattestarhyavyàkçtamàsãt /
tadeva punaþ sarvapràõikarmava÷àdvyàkriyate bãjàdiva vçkùaþ /
so 'yaü vyàkçtàvyàkçtaråpaþ saüsàro 'vidyàviùayaþ;kriyàkàrakaphalàtmakatayà àtmaråpatvenàdhyàropitaþ avidyayaiva mårtàmårtatadvàsanàtmakaþ /
ato vilakùaõo 'nàmaråpakarmàtmako 'dvayo nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvo 'pi kriyàkàrakaphalabhedàdiviparyayeõàvabhàsate /
ato 'smàtkriyàkàrakaphalabhedasvaråpàd etàvadidamiti sàdhyasàdhanaråpàdviraktasya kàmàdidoùakarmabãjabhåtàvidyànivçttaye rajjvàmiva sarpavij¤ànàpanayàya brahmavidyà àrabhyate /
tatra tàvada÷vamedhavij¤ànàya'uùà và a÷vasya'ityàdi /
tatrà÷vaviùayameva dar÷anamucyate pràdhànyàda÷vasya /
pràdhànyaü ca tannàmàïkitatvàtkratoþ pràjàpatyatvàcca /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,1.1

#<uùà và a÷vasya medhyasya ÷iraþ |
sårya÷ cakùur vàtaþ pràõo vyàttam agnir vai÷vànaraþ saüvatsara àtmà÷vasya medhyasya |
dyauþ pçùñham antarikùam udaraü pçthivã pàjasyaü di÷aþ pàr÷ve avàntaradi÷aþ par÷ava çtavo 'ïgàni màsà÷ càrdhamàsà÷ ca parvàõy ahoràtràõi pratiùñhà nakùatràõy asthãni nabho màüsàni |
åvadhyaü sikatàþ sindhavo gudà yakçc ca klomàna÷ ca parvatà oùadhaya÷ ca vanaspataya÷ ca lomàni |
udyan pårvàrdho nimloca¤ jaghanàrdhaþ |
yad vijçmbhate tad vidyotate |
yad vidhånute tat stanayati |
yan mehati tad varùati |
vàg evàsya vàk || BrhUp_1,1.1 ||>#

__________



BrhUpBh_1,1.1 uùà iti, bràhmo muhårta uùàþ /
vai÷abdaþ smaraõàrthaþ prasiddhaü kàlaü smàrayati /
÷iraþ pràdhànyàt /
÷ira÷ca pradhànaü ÷arãràvayavànàm /
a÷vasya medhyasya medhàrhasyayaj¤iyasyopàþ ÷iraþ iti sambandhaþ /
karmàïgasya pa÷oþ saüskartavyatvàt kàlàdidçùñayaþ ÷ira àdiùu kùipyante /
pràjàpatyatvaü ca prajàpatidçùñyadhyàropaõàt /
kàlalokadevatàtvàdhyàropaõaü ca prajàpatitvakaraõaü pa÷oþ /
evaüråpo hi prajàpatiþ, viùõatvàdikaraõamiva pratimàdau /
sårya÷cakùuþ ÷iraso 'nantaratvàt såryàdhidaivatatvàcca /
vàtaþ pràõo vàyusvàbhàvyàt /
vyàttaü vivçtaü mukhamagnirvai÷vànararþ /
vai÷vànara ityagnervi÷eùaõarm /
vai÷vànaro nàmàgnirvivçtaü mukhamityartho mukhasyàgnidaivatatvàt /
saüvatsara àtmà, saüvatsaro dvàda÷amàsastrayoda÷amàso và,àtmà÷arãram /
kàlàvayavànàü ca saüvatsaraþ ÷arãraü càtmà "madhyaü hyaùàmaïgànàmàtmà"iti ÷ruteþ /
a÷vasya medhyasyeti sarvatrànupaïgàrthaü punarvacanam /
dyauþ pçùñhamårdhvatvasàmànyàt /
antarikùamudaraü suùiratvasàmànyàt pçthivã pàjasyaü pàdasyaü pàjasyamiti varõavyatyayena, pàdàsanasthànamityarthaþ /
di÷a÷catasro 'pi pàr÷ve pàr÷vena di÷àü sambandhàt /
pàr÷vayordi÷àü ca saïkhyàvaiùamyàdayuktamiti cenna, sarvamukhatvopapattera÷vasya pàr÷vàbhyàmeva sarvadi÷àü sambandhàdadoùaþ /
avàntaradi÷a àgneyyàdyàþ par÷avaþ pàr÷vàsthãni /
çtavo 'ïgàni saüvatsaràvayavatvàdaïgasàdharmyàt /
ahoràtràõi pratiùñhàþ /
bahuvacanàt pràjàpatyadaivapitryamànuùàõi, pratiùñhàþ pàdàþ pratitiùñhatyetairiti /
ahoràtrairhi kàlàtmà pratitiùñhatya÷vasya pàdaiþ /
nakùatràõyasthãni ÷uklatvasàmànyàt /
nabho nabhaþsthà meghà antarãkùasyodaratvokteþ, màüsànyudakarudhirasecanasàmànyàt /
åvadhyaü udarasthamardhajãrõama÷anaü sikatà vi÷liùñàvayavatvasàmànyàt /
sindhavaþ syandanasàmànyannadyo gudà nàóyo bahuvacanàcca /
yakçccaklomàna÷ca hçdayasyàdhasthàddakùiõottarau màüsakhaõóau /
klomàna iti nityaü bahuvacanamekasminneva /
parvatàþ kàñhinyàducchritatvàcca /
oùadhaya÷ca kùudràþ sthàvarà vanaspatayo mahànto lomàni ke÷à÷ca yathàsambhavam /
udyannudgacchanbhavati savità àmadhyàhnàda÷vasya pårvàrdho nàmerårdhvamityarthaþ /
nimlocannastaü yannàmadhyàhnàjjaghanàrdho 'paràrdhaþ pårvàparatvasàdharmyàt /
yadvijçmbhate gàtràõi vinàmayati vikùipati tadvidyotate vidyotanaü mukhaghanavidàraõasàmànyàt /
yadvidhånute gàtràõi kampayati tatstanayati garjana÷abdhasàmànyàt /
yanmehati måtraü karotya÷vastadvarùati varùaõaü tat secanasàmànyàt /
vàgeva ÷abda evàsyà÷vasya vàgiti, nàtra kalpanetyarthaþ //1//


aharvà iti /
sàvarõaràjatau mahimàkhyau grahàva÷vasyàgrataþ pçùñhata÷ca sthàpyete tadviùayamidaü dar÷anam-- 


_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,1.2

#<ahar và a÷vaü purastàn mahimànvajàyata |
tasya pårve samudre yoniþ |
ràtrir enaü pa÷càn mahimànvajàyata |
tasyàpare samudre yonir |
etau và a÷vaü mahimànàv abhitaþ sambabhåvatuþ |
hayo bhåtvà devàn avahad vàjã gandharvàn arvàsuràn a÷vo manuùyàn |
samudra evàsya bandhuþ samudro yoniþ || BrhUp_1,1.2 ||>#

__________


BrhUpBh_1,1.2 ahaþ sauvarõo graho dãptisàmànyàdvai /
ahara÷vaü purastànmahimànvajàyateti katham? a÷vasya prajàpatitvàt /
prajàpatirhyàdityàdilakùaõo 'hnà lakùyate /
a÷vaü lakùayitvàjàyata sauvarõo mahimà graho vçkùamanu vidyotate vidyuditi yadvat /
tasya grahasya pårve pårvaþ samudre samudro yonirvibhaktivyatyayena /
yonirityàsàdanasthànam /
tathà ràtrã ràjate graho varõasàmànyàjjaghanyatvasàmànyàdvà /
enama÷vaü pa÷càtpçùñato mahimànvajàyata, tasyàpare samudre yoniþ /
mahimà mahattvàt /
a÷vasya hi vibhåtireùà yatsauvarõo ràjata÷ca grahàvubhayataþ sthàpyete /
tàvetau vai mahimànau mahimàkhyau grahàva÷vamabhitaþ sambabhåvaturuktalakùaõàveva sambhåtau /
itthamasàva÷vo mahatvayukta iti punarvacanaü stutyartham /
tathà ca hayo bhåtvetyàdi stutyarthameva /
hayo hinotergatikarmaõo vi÷iùñagatirityarthaþ /
jàtavi÷eùo và /
devànavahad devatvamagamayatprajàpatitvàt /
devànàü và voóhàbhavat /
natu nindaiva vàhanatvam /
naiùa doùaþ, vàhanatvaü svàbhàvikama÷vasya /
svàbhàvikatvàducchràyapràptirdevàdisambandho '÷vasyeti stutirevaiùà /
tathà vàjyàdayo jàtivi÷eùàþ /
vàjã bhåtvà gandharvànavahadityanuùaïgaþ /
tathàrvà bhåtvàsuràn /
a÷vo bhåtvà manuùyàn /
samudra eveti paramàtmà bandhubandhanaü badhyate 'sminniti /
samudro yoniþ kàraõamutpattiü prati /
evamasau ÷uddhayoniþ ÷uddhasthitiriti ståyate /
apsu yonirvà a÷vaþ iti ÷ruteþ prasiddha eva và samudro yoniþ //2//

#<iti prathamàdhyàye prathamama÷vamedhabràhmaõam //1//>#



athàgnera÷vamedhopayogikasyotpattirucyate /
tadviùayadar÷anavivakùayaivotpattiþ stutyarthà /


_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,2.1

#<naiveha kiü canàgra àsãt |
mçtyunaivedam àvçtam àsãd a÷anàyayà |
a÷anàyà hi mçtyuþ |
tan mano 'kurutàtmanvã syàm iti |
so 'rcann acarat |
tasyàrcata àpo 'jàyanta |
arcate vai me kam abhåd iti |
tad evàrkyasyàrkatvam |
kaü ha và asmai bhavati ya evam etad arkyasyàrkatvaü veda || BrhUp_1,2.1 ||>#

__________


BrhUpBh_1,2.1 naiveha ki¤canàgra àsãt /
iha saüsàramaõóale ki¤cana ki¤cidapi nàmaråpapravibhaktavi÷eùaü naivàsãd na babhåva agre pràgutpattermanàdeþ /
kiü ÷ånyameva syàt"naiveha ki¤cana"iti ÷ruteþ /
na kàryaü kàraõaü vàsãt /
utpatte÷ca, utpadyate hi ghañaþ, ataþ pràgutpatterghañasya nàstitvam /
nanu kàraõasya na nàstitvaü mçtpiõóàdidar÷anàt /
yannopalabhyate tasyaiva nàstità /
astu kàryasya na tu kàraõasya, upalampamànatvàt /
naþ pràgutpatteþ sarvànupalambhàt /
anupalabdhi÷cedabhàvahetuþ sarvasya jagataþ pràgutpatterna kàraõaü kàryaü vopalabhyate /
tasmàtsarvasyaivàbhàvo 'stu /
naþ"mçtyunaivedamàvçtamàsãt"iti ÷ruteþ /
yadi hi ki¤cidapi nàsãd yenàvriyate yaccàvriyate tadà nàvakùyat'mçtyunaivedamàvçtam'iti /
na hi bhavati gaganakusumacchanno vandhyàputra iti /
bravãti ca'mçtyunaivedamàvçtamàsãt'iti, tasmàdyenàvçtaü kàraõena, yaccàvçtaü kàryaü pràgutpattestadubhayamàsãt, ÷ruteþ pràmàõyàdanumeyatvàcca /
anumãyate ca pràgutpatteþ kàryakàraõayorastitvam;kàryasya hi sato jàyamànasya kàraõe satyutpattidar÷anàt, asati càdar÷anàt /
jagato 'pi pràgutpatteþ kàraõàstitvamanumãyate ghañàdikàraõàstitvavat /
ghañàdikàraõasyàpyasattvameva, anupamçdya mçtpiõóàdikaü ghañàdyanutpatteriti cet? na;mçdàdeþ kàraõatvàt /
mçtsuvarõàdi hi tatra kàraõaü ghañarucakàdeþ, na piõóàkàravi÷eùaþ, tadabhàve bhàvàt /
asatyapi  piõóàkàravi÷eùe mçtsuvarõàdikàraõadravyamàtràdeva ghañarucakàdikàryotpattirdç÷yate /
tasmànna  piõóàkàravi÷eùe ghañarucakàdikàraõam /
asati tu mçtsuvarõàdidravye ghañarucakàdirna jàyata iti mçtsuvarõàdidravyameva kàraõam, na tu piõóàkàravi÷eùaþ /
sarvaü hi kàraõaü kàryamutpàdayatpårvotpannasyàtmakàryasya tirodhànaü kurvatkàryàntaramutpàdayati, ekasminkàraõe yugapadanekakàryavirodhàt /
na ca pårvakàryopamamarde kàraõasya svàtmopamarde bhavati /
tasmàtpiõóàdyupamarde kàryotpattidar÷anamahetuþ pràgutpatteþ kàraõàsattveþ /
piõóàdivyatirekeõa mçdàderasattvàdayuktamiti cet-piõóàdipårvakàryopamarde mçdàdikàraõaü nopamçdyate, ghañàdikàryàntare 'pyanuvartate ityetadayuktam;piõóaghañàdivyatirekeõa mçdàdikàraõasyànupalambhàditi cet? na, mçdàdikàraõànàü ghañàdyutpattau piõóàdinivçttàvanuvçttidar÷anàt /
sàdç÷yàdanvayadar÷anaü na kàraõànuvçtteriti cenna, piõóàdigatànàü mçdàdyavayavànàmeva ghañàdau pratyakùatve 'numànàbhàsàtsàdç÷yàdikalpanànupapatteþ /
na ca pratyakùànumànayorviruddhàvyabhicàrità,pratyakùapårvakatvàdanumànasya sarvatraivànà÷vàsaprasaïgàt /
yadi ca kùaõikaü sarvaü tadevedamiti gamyamànaü tadbuddherapyanyatadbuddhyapekùatve tasyà apyanyatadbuddhyapekùatvamityanavasthàyàü tatsadç÷amidamityasyà api buddhermçpàtvàtsarvatrànà÷vàsataiva /
tadidambuddhyorapi kartrabhàve sambandhànupapattiþ /
sàdç÷yàttatsambandha iti cenna, tadidambuddhyoritaretaraviùayatvànupapatteþ /
asati cetaretaraviùayatve sàdç÷yagrahaõànupapattiþ /
asatyeva sàdç÷ye tadbuddhiriti cenna, tadidambuddhyorapi sàdç÷yabuddhivadasadviùayatvaprasaïgàt /
asadviùayatvameva sarvabuddhãnàmastviti cenna, buddhibuddherapyasadviùayatvaprasaïgàt /
tadapyastviti cenna, sarvabuddhãnàü mçùàtve 'satyabuddhyanupapatteþ /
tasmàdasadetatsàdç÷yàttadbuddhiriti /
ataþ siddhaþ pràkkàryotpatteþ kàraõasadbhàvaþ /
kàryasya càbhivyaktiliïgatvàt /
kàryasya ca sadbhàvaþ pràgutpatteþ siddhaþ /
kathamabhivyaktiliïgatvàdabhivyaktiliïgamasyeti /
abhivyaktiþ sàkùàdvij¤ànàlambanatvapràptiþ /
yadvi loke pràvçtaü tama àdinà ghañàdivastu tadàlokàdinà pràvaraõatiraskàreõa vij¤ànaviùayatvaü pràpnuvatpràksadbhàvaü na vyabhicarati /
tathedamapi jagatpràgutpatterityavagacchàmaþ /
na hyavidyamàno ghaña udite 'pyàditye upalabhyate /
na te 'vidyamànatvàbhàvàdupalabhyetaiveti cet /
na hi tava ghañàdikàryaü kadàcidapyavidyamànamityudite àditye upalabhyetaiva mçtpiõóe 'sannihite tamàdyàvaraõe càsati vidyamànatvàditi cet? na, dvividhatvàdàvaraõasya /
ghañàdikàryasya dvividhaü hyàvaraõaü mçdàdàravibhaktasya tamaþkuóyàdi pràïmçdo 'bhivyaktermçdàdyavayavànàü piõóàdikàryàntararåpeõa saüsthànam /
tasmàtpràgutpattervidyamànasyaiva ghañàdikàryasya àvçtatvàdanupalabdhiþ /
naùñotpannabhàvàbhàva÷abdapratyayabhedastu abhivyàktatirobhàvayordvividhatvàpekùaþ /
piõóakapàlàderàvaraõavailakùaõyàdayuktamiti cet? tamaþkuóyàdi hi ghañàdyàvaraõaü ghañàdibhinnade÷aü dçùñaü na tathà ghañàdibhinnade÷e dçùñe piõóakapàle /
tasmàt piõóakapàlasaüsthànayorvidyamànasyaiva ghañasyàvçtatvàd anupalabdhirityayuktam àvaraõadharmavailakùaõyàditi cet? na kùãrodakàdeþ kùãràdyàvaraõenaikade÷atvadar÷anàt /
ghañàdikàrye kapàlacårõàdyavayavànàmantarbhàvàdanàvaraõatvamiti cenna, vibhaktànàü kàryàntaratvàdàvaraõatvopapatteþ /
àvaraõàbhàva eva yatnaþ kartavya iti cet? piõóakapàlàvasthayorvidyamànameva ghañàdikàryamàvçtatvànnobhalabhyata iti ced ghañàdikàryàrthinà tadàvaraõavinà÷a eva yatnaþ kartavyo na ghañàdyutpattau? na caitadasti, tasmàdayuktaü vidyamànasyaivàvçtatvàdanupalabdhiriti cet? na aniyamàt /
na hi vinà÷amàtraprayatnàdeva ghañàdyabhivyaktirniyatà /
tamàdyàvçte ghañàdau pradãpàdyutpattau prayatnadar÷anàt /
so 'pi tamonà÷àyaiveti cet? dãpàdyutpattàvapi yaþ prayatnaþ so 'pi tamastiraskaraõàya tasminnaùñe ghañaþ svayamevopalabhyate /
na hi ki¤cidàdhãyate iti cet? na, prakà÷avato ghañasyopalabhyamànatvàt /
yathà prakà÷avi÷iùño ghaña upalabhyate  na tathà pràkpradãpakaraõàt /
tasmànna tamastiraskàràyaiva pradãpakaraõaü kiü tarhi? prakà÷avattvaya /
prakà÷avattvenaivopalabhyamànatvàt /
kvacidàvaraõavinà÷e 'pi yatnaþ syàt, yathà kuóyàdivinà÷e /
tasmànna niyamo 'styabhivyaktarthinàvaraõavinà÷a eva yatnaþ kàrya iti /
niyamàtmarthavattvàcca /
kàraõe vartamànaü kàryaü kàryàntaràõàmàvaraõamityavocàma /
tatra yadi pårvàbhivyaktasya kàryasyapiõóasyavyavahitasya và kapàlasya vinà÷a eva yatnaþ kriyeta, tadà vidalacårõàdyapi kàryaü jàyeta /
tenàpyàvçto ghaño nopalabhyata iti  punaþ prayatnàntarapekùaiva /
tasmàd ghañàdyabhivyaktyarthino niyata eva kàrakavyàpàror'thavàn /
tasmàtpràgutpatterapi tadeva kàryam /
atitànàgatapratyayabhedàcca /
atãto ghaño 'nàgato ghaña ityetayo÷ca pratyayorvartamànaghañapratyayavanna nirviùayatvaü yuktam;anàgatàrthipravçtte÷ca /
na hyasatyarthitayà pravçttirloke dçùñà /
yoginàü càtãtànàgataj¤ànasya satyatvàt /
asaü÷cedbhaviùyadghaña ai÷varambhaviùyadghañaviùayaü pratyakùaj¤ànaü mithyà syàt na ca pratyakùamupacaryate /
ghañasadbhàvehyanumànamavocàma /
vipratiùedhàcca /
yadi ghaño bhaviùyatãti kulàlàdiùu vyàpriyamàõeùu ghañàrthaü pramàõena ni÷citaü yena ca kàlena ghañasya sambandho bhaviùyatãtyucyate, tasminneva kàle ghaño 'sanniti vipratiùiddhamabhidhãyate /
bhaviùyanaghaño 'sanniti, na bhaviùyatãtyarthaþ /
ayaü ghaño na vartata iti yadvat /
atha pràgutpatterghaño 'sannityucyeta, ghañàrtha pravçtteùu kulàlàdiùu tatra yathà vyàpàraråpeõa vartamànàstàvatkulàlàdayaþ, tathà ghaño na vartata ityasacchabdasyàrtha÷cenna virudhyate /
kasmàt? svena hi bhaviùyadråpeõa ghaño vartate /
na hi piõóasya vartamànatà kapàlasya và ghañasya bhavati /
na ca tayorbhaviùyattà ghañasya /
tasmàtkulàlàdivyàpàravartamànatàyàü pràgutpatterghaño 'sanniti na virudhyate /
yadi ghañasya yatsvaü bhaviùyattàkàryaråpaü tatpratipidhyeta, tatpratipedhe virodhaþ syàt /
na tu tadbhavànpratiùedhati /
na ca sarveùàü kriyàvatàü kàrakàõàmekaiva vartamànatà bhaviùyattvaü và /
api ca caturvidhànàmabhàvànàü ghañasyetaretaràbhàvo ghañàdanyo dçùño yathà ghañàbhàvaþ pañàdireva na ghañasvaråpameva /
na ca ghañàbhàvaþ sanpaño 'bhàvàtmakaþ, kiü tarhi? bhàvaråpa eva /
evaü ghañasya pràkpradhvaüsàtyantàbhàvanàmapi ghañàdanyatvaü syàt /
ghañena vyapadi÷yamànatvàd  ghañasyetaretaràbhàvavat /
tathaiva bhàvàtmakatàbhàvànàm /
evaü ca sati ghañasya pràgabhàva iti na ghañasvaråpameva pràgutpatternàsti /
atha ghañasya pràgabhàva iti ghañasya yatsvaråpaü tadevocyeta ghañasyetivyapade÷ànupapattiþ /
atha kalpayitvà vyapadi÷yeta ÷ilàputrakasya ÷arãramiti yadvat, tathàpi ghañasya pràgabhàva iti kalpitasyaivàbhàvasya ghañena vyapade÷o na ghañasvaråpasyaiva /
athàrthàntaraü ghañàd ghañasyàbhàva iti, uktottarametat /
ki¤cànyatpràgutpatteþ ÷a÷aviùàõavadabhàvabhåtasya ghañasya svakàraõasattàsambandhànupapattiþ, dviniùñhatvàtsambandhasya ayutasiddhànàmadoùa iti cenna, bhàvàbhàvayorayutasiddhatvànupapatteþ /
bhàvàbhåtayorhi yutasiddhatàyutasiddhatà và syànna tu bhàvàbhàvayorabhàvayorvà /
tasmàtsadeva kàryaü pràgutpatteriti siddham /
kiüllakùaõena mçtyunàvçtamityata àha-a÷anàyayà a÷itumicchà a÷anàyà saiva? mçtyorlakùaõaü tayà lakùitena mçtyunà÷anàyayà /
kathama÷anàyà mçtyuþ? ityucyate-- a÷anàyà hi mçtyuþ /
hi÷abdena prasiddhaü hetumavadyotayati /
yo hya÷itumicchati so '÷anàyànantarameva hanti jantån, tenàsàva÷anàyayà lakùyate mçtyuritya÷anàyà hãtyàha /
buddhyàtmano '÷anàyà dharma iti sa eùa buddhyavastho hiraõyagarbho mçtyurityucyate /
tena mçtyunedaü kàryamàvçtamàsãt /
yathà piõóàvasthayà mçdà ghaõñàdaya àvçtàþ syuriti tadvat /
tanmano 'kuruta /
taditi manaso nirde÷aþ /
sa prakçto mçtyurvakùyamàõakàryasisçkùayà tatkàryàlocanakùamaü manaþ÷abdavàcyaü saükalpàdilakùaõamantaþkaraõamakuruta kçtavàn /
kenàbhipràyeõa mano 'karot? ityucyate-àtmanvã àtmavàn syàü bhaveyam /
ahamanenàtmanà manasà manasvã syàmityabhipràyaþ /
sa prajàpatirabhivyaktena manasà samanaskaþ sannarcannarcayanpåjayan àtmànameva kçtàrtho 'smãtyacaraccaraõamakarot /
tasya prajàpaterarcataþ påjayata àpo rasàtmikàþ påjàïgabhåtà ajàyantotpannàþ /
atràkà÷aprabhçtãnàü trayàõàmutpattyanantaramiti vaktavyam, ÷rutyantarasàmarthyàdvikalpàsambhavàcca sçùñikramasya /
arcate påjàü kurvate vai me mahyaü kamudakamabhådityevamamanyata yasmànmçtyuþ, tadeva tasmàdeva hetorarkasya agnera÷vamedhakratvaupayogikasyàrkatvam arkatve heturityarthaþ /
agnerarkanàmanirvacanametet /
arcanàtsukhahetupåjàkaraõàd apsambandhàcca agneretadgauõaü nàmàrka iti /
ya evaü yathoktamarkasyàrkatvaü veda jànàti kamudakaü sukhaü và nàmasàmànyàt /
ha và ityavatàraõàrthau /
bhavatyeveti /
asmai evaüvide evaüvidarthaü bhavati //1//



kaþ punarasàvarkaþ? ityucyate- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,2.2

#<àpo và arkaþ |
tad yad apàü ÷ara àsãt tat samahanyata |
sà pçthivy abhavat |
tasyàm a÷ràmyat |
tasya ÷ràntasya taptasya tejoraso niravartatàgniþ || BrhUp_1,2.2 ||>#

__________



BrhUpBh_1,2.2 àpo vai yà arcanàïgabhåtàstà evàrko 'gnerarkasya hetutvàt /
apsu càgniþ pratiùiñhita iti /
na punaþ sàkùàdevàrkastàþ, tàsàmaprakaraõàt, agne÷ca prakaraõam /
vakùyati ca'ayamagnirarkaþ'(bçha.u.1 / 2 / 7) iti /
tattatra yadapàü ÷ara iva ÷aro dadhna iva maõóabhåtamàsãttatsamahanyata saïgàtamàpadyata tejasà bàhyàntaþpacyamànam /
liïgavyatyayena và yo 'ùàü ÷araþ samahanyateti /
sà pçthivyabhavatsa saüghàto yeyaü pçthivã sàbhavat /
tàbhyo 'dbhayo aõóamabhinirvçttamityarthaþ /
tasyàü pçthivyàmutpàditàyàü sa mçtyu prajàpatira÷ràmyacchramayukto babhåva /
sarvo hi lokaþ kàrya kçtvà ÷ràmyati /
prajàpata÷catanmahatkàryaü yatpçthivãsargaþ /
kiü tasya ÷ràntasya? ityucyate tasya ÷ràntasya taptasya khinnasya tejorasasteja eva rasastejoraso rasaþ sàro niravartata prajàpati÷arãrànniùkrànta ityarthaþ /
ko 'sau niùkrànta? agniþ /
so 'õóasyàntarviràñ prajàpatiþ prathamajaþ kàryakaraõasaüghàtavàn jàtaþ /
sa vai ÷arãri prathamaþ iti smaraõàt //2//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,2.3 

#<sa tredhàtmànaü vyakurutàdityaü tçtãyaü vàyuü tçtãyam |
sa eùa pràõas tredhàvihitaþ |
tasya pràcã dik ÷iro 'sau càsau cermau |
athàsya pratãcã dik puccham asau càsau ca sakthyau |
dakùiõà codãcã ca pàr÷ve |
dyauþ pçùñham antarikùam udaram iyam uraþ |
sa eùo 'psu pratiùñhitaþ |
yatra kva caiti tad eva pratitiùñhaty evaü vidvàn || BrhUp_1,2.3 ||>#

__________



BrhUpBh_1,2.3 sa ca jàtaþ prajàpatistredhà triprakàramàtmànaü svayameva kàryakaraõasaüghàtaü vyakuruta vyabhajadityetat /
kathaü tredhà? ityàha àdityaü tçtãyamagnivàyvapekùayà trayàõàü påraõam akurutetyanuvartate /
tathàgnyàdityàpekùayà vàyuü tçtãyam /
tathà vàyvàdityàpekùayàgniü tçtãyamiti draùñavyam /
sàmarthyasya tulyatvàttrayàõàü saükhyàpåraõatve /
sa eùa pràõaþ sarvabhåtànàmàtmàpy agnivàyvàdityaråpeõa vi÷eùataþ svenaiva mçtyvàtmanà tredhà vihito vibhakto na viràñ svaråpopamardanena /
tasyàsya prathamajasyàgnera÷vamedhopayogikasyàrkasya viràja÷cityàtmakasya a÷vasyeva dar÷anamucyate /
sarvà hi pårvoktotpattirasya stutyarthetyavocàmaitthamasau ÷uddhajanmeti /
tasya pràcã dik÷iro vi÷iùñatvasàmànyàt /
asau càsau cai÷ànyàgneyyau ãrmau bàhå /
ãrayatergatikarmaõaþ /
athàsyàgneþ pratãcã dikpucchaü jaghanyobhàgaþ, pràïmukhasya pratyagdiksambandhàd /
asau càsau ca vàyavyanairçtyau sakthyausakthinã pçùñhakoõatvasàmànyàt /
dakùiõà codãcã ca pàr÷e ubhayadiksambandhasàmànyàt /
dyauþ pçùñhamantarikùamudaramiti pårvavat /
iyamuraþ adhobhàgasàmànyàt /
sa eùo 'gni prajàpatiråpo lokàdyàtmako 'gnirapsu pratiùñhitaþ"evamime lokà apsvantaþ"iti ÷ruteþ /
yatra kka ca yasminkasmiü÷cideti gacchati tadeva tatraiva pratitiùñhati sthitiü labhate /
ko 'sau? evaü yathoktamapsu pratiùñhitatvamagnevidvànvijànan guõaphalametat //3//



yo 'sau mçtyuþ so 'bàdikrameõàtmanàtmànam aõóasyàntaþ kàryakaraõasaüghàtavantaü viràjamagnimasçjata, tredhà càtmànamakurutetyuktam /
sa kiüvyàpàraþ sannasçjata? ityucyate- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,2.4

#<so 'kàmayata -- dvitãyo ma àtmà jàyeteti |
sa manasà vàcaü mithunaü samabhavad a÷anàyà mçtyuþ |
tad yad reta àsãt sa saüvatsaro 'bhavat |
na ha purà tataþ saüvatsara àsa |
tam etàvantaü kàlam abibhar yàvànt saüvatsaraþ |
tam etàvataþ kàlasya parastàd asçjata |
taü jàtam abhivyàdadàt |
sa bhàõ akarot |
saiva vàg abhavat || BrhUp_1,2.4 ||>#

__________



BrhUpBh_1,2.4 sa mçtyurakàmayata kàmitavàn /
kim? dvitãyo me mamàtmà ÷arãraü yenàhaü ÷arãrã syàü sa jàyetotpadyeta ityevametadakàmayata /
sa evaü kàmayitvà manasà pårvotpannena vàcaü lakùaõàü mithunaü dvandvabhàvaü samabhavatsambhavanaü kçtavànmanasà trayãmàlocitavàn /
trayãvihitaü sçùñikramaü manasànvàlocayadityarthaþ /
ko 'sau? a÷anàyayà lakùito mçtyuþ /
a÷anàyà mçtyurityuktam /
tameva paràmç÷atyanyatra prasaïgo mà bhåditi /
tadyadreta àsãt-tattatra mithune yadreta àsãt, prathama÷arãriõaþ prajàpaterutpattau kàraõaü reto bãjaü j¤ànakarmaråpam,trayyàlocanàyàü yaddçùñavànàsãjjanmàntarakçtam;tadbhàvabhàvito 'paþ sçùñvà tena retasà bãjenàpsvanupravi÷ya aõóaråpeõa garbhãbhåtaþ sa saüvatsaro 'bhavat, saüvatsarakàlanirmàtà saüvatsaraþ prajàpatirabhavat /
na ha, purà pårvam, tatastasmàtsaüvatsarakàlanirmàtuþ prajàpateþ, saüvatsaraþ kàlo nàma nàsa na babhåva ha /
taü saüvatsarakàlanirmàtàramantargarbhaprajàpatim, yàvàniha prasiddhaþ kàla etàvantametàvatsaüvatsaraparimàõaü kàlamabibhaþ bhçtavànmçtyuþ /
yàvànsaüvatsara iha prasiddhaþ, tataþ parastàtkiü kçtavàn? tametàvataþ kàlasya saüvatsaramàtrasya parastàd årdhvamasçjata sçùñavàn, aõóamabhinadityarthaþ tamevaü kumàraü jàtamagniü prathama÷arãriõam, a÷anàyavattvànmçtyurabhivyàdadànmukhavidàraõaü kçtavànattum;sa ca kumàro bhãtaþ svàbhàvikyàvidyayà yukto bhàõityevaü ÷abdamakarot /
saiva vàgabhavat, vàk-÷abdo 'bhavat //4//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,2.5

#<sa aikùata yadi và imam abhimaüsye kanãyo 'nnaü kariùya iti |
sa tayà vàcà tenàtmanedaü sarvam asçjata yad idaü ki¤ca -- çco yajåüùi sàmàni chandàüsi yaj¤àn prajàü pa÷ån |
sa yad-yad evàsçjata tattad attum adhriyata |
sarvaü và attãti tad aditer adititvam |
sarvasyàttà bhavati sarvam asyànnaü bhavati ya evam etad aditer adititvaü veda || BrhUp_1,2.5 ||>#

__________


BrhUpBh_1,2.5 sa aikùata-sa evaü bhãtaü kçtaravaü kumàraü dçùñvà mçtyuraikùatekùitavàn a÷anàyàvànapi-yadà kadàcidvà imaü kumàramapimaüsye-abhipårvomanyatirhiüsàrthaþ-hiüsiùya ityarthaþ;kanãyo 'nnaü kariùye kanãyo 'lpamannaü kariùya iti /
evamãkùitvà tadbhakùaõàdupararàma bahu hyannaü kartavyaü dãrghakàlabhakùaõàya naþ kanãyaþ /
tadbhakùaõe hi kanãyo 'nnaü syàdbãjabhakùaõa iva sasyàbhàvaþ /
sa evamprayojanamannabàhulyamàlocya tayyaiva trayyà vàcà pårvoktayà tenaiva càtmanà manasà mithunãbhàvamàlocanamupagamyopagamyedaü sarvaü sthàvaraü jaïgamaü càsçjata yadidaü ki¤cayatki¤cedam /
kiü tat? çco yajåüùi sàmàni chandàüsi ca saptagàyatryàdãdãni stotra÷astràdikarmàïgabhåtàüstrividhàn mantràngàyatryàdicchandovi÷iùñàn yaj¤àü÷ca tatsàdhyànprajàstatkartrãþ pa÷åü÷ca gràmyànàraõyànkarmasàdhanabhåtàn /
nanu trayyà mithunãbhåtayàsçjatetyuktam, çgàdãneha kathamasçjateti? naiùa doùaþ, manasastvavyakto 'yaü mithunãbhàvastrayyà, bàhyastu çgàdãnàü vidyamànànàmeva karmasu viniyogabhàvena vyaktãbhàvaþ sarga iti /
sa prajàpatirevamannavçddhiü buddhvà yadyadeva kriyàsàdhanaü phalaü và ki¤cidasçjata tattadattuü bhakùayitumadhriyata dhçtavànmanaþ /
sarvaü kçtsnaü vai yasmàdattãti tattasmàdaditeraditinàmno mçtyoradititvaü prasiddham /
tathà ca mantraþ-"aditirdyairaditirantarikùamaditirmàtà sa pità"(yajuþ.saü.25 / 23) ityàdiþ /
sarvasyaitasya jagato 'nnabhåtasyàttà sarvàtmanaivabhavatyanyathà virodhàt /
na hi ka÷citsarvasyaiko 'ttà dç÷yatetasmàtsarvàtmà bhavatãtyarthaþ /
sarvamasyànnaü bhavati;ata eva sarvàtmano hyattuþ sarvamannaü bhavatãtyupapadyate /
ya evametadyathoktamaditermçtyoþ prajàpateþ sarvasya adanàdadititvaü veda tasyaitat phalam //5//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,2.6 

#<so 'kàmayata -- bhåyasà yaj¤ena bhåyo yajeyeti |
so '÷ràmyat |
sa tapo 'tapyata |
tasya ÷ràntasya taptasya ya÷o vãryam udakràmat |
pràõà vai ya÷o vãryam |
tat pràõeùåtkrànteùu ÷arãraü ÷vayitum adhriyata |
tasya ÷arãra eva mana àsãt || BrhUp_1,2.6 ||>#

__________


BrhUpBh_1,2.6 so 'kàmayatetya÷và÷vamedhayornirvacanàrthamidamàha- bhåyasà mahatà yaj¤ena bhåyaþ punarapi yaj¤eyeti /
janmàntarakaraõàpekùayà bhåyaþ- ÷abdaþ /
sa prajàpatiþ janmàntare '÷vamedhenàyajata /
sa tadbhàvabhàvita eva kalpàdau vyàvartata /
so '÷vamedhakriyàkàrakaphalàtmatvena nirvçttaþ sannakàmayata bhåyasà yaj¤ena bhåyo yajeyeti /
evaü mahatkàryaü kàmayitvà lokavada÷ràmyat /
sa tapo 'tapyata /
tasya ÷ràntasya taptasyeti pårvavat, ya÷o vãryamudakràmaditi /
svayameva padàrthamàha- pràõà÷cakùuràdayo vai ya÷o ya÷ohetutvàt teùu hi yatsukhyàtirbhavati, tathà vãryaü balamasmi¤÷arãre /
tadevaü pràõalakùaõaü ya÷o vãryamudakràmadutkràntavat /
tadevaü ya÷ovãryabhåteùu pràõeùåtkrànteùu ÷arãrànniùkrànteùu taccharãraü prajàpateþ ÷vayitumucchånabhàvaü gantumadhriyatàmedhyaü càbhavat tasya prajàpateþ ÷arãrànnirgatasyàpi tasminneva ÷arãre mana àsãdyathà kasyacitpriye viùaye dåraü gatasyàpi mano bhavati tadvat //6//



sa tasminneva ÷arãre gatamanàþ sankimakarot? ityucyate- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,2.7

#<so 'kàmayata -- medhyaü ma idaü syàd àtmanvy anena syàm iti |
tato '÷vaþ samabhavat |
yad a÷vat tan medhyam abhåd iti tad evà÷vamedhasyà÷vamedhatvam |
eùa ha và a÷vamedhaü veda ya enam evaü veda |
tam anavarudhyaivàmanyata |
taü saüvatsarasya parastàd àtmana àlabhata |
pa÷ån devatàbhyaþ pratyauhat |
tasmàt sarvadevatyaü prokùitaü pràjàpatyam àlabhante |
eùa và a÷vamedho ya eùa tapati |
tasya saüvatsara àtmà |
ayam agnir arkaþ |
tasyeme lokà àtmànaþ |
tàv etàv arkà÷vamedhau |
so punar ekaiva devatà bhavati mçtyur eva |
apa punarmçtyuü jayati |
nainaü mçtyur àpnoti |
mçtyur asyàtmà bhavati |
sarvam àyur eti |
etàsàü devatànàm eko bhavati || BrhUp_1,2.7 ||>#

__________



BrhUpBh_1,2.7 so 'kàmayata, katham? medhyaü medhàrha yaj¤iyaü me mamedaü ÷arãraü syàt /
ki¤ca àtmanvyàtmavàü÷cànena ÷arãreõa ÷arãravànsyàmiti pràvive÷a /
yasmàttaccharãraü tadviyogàdgataya÷orvãryaü sad a÷vad a÷vayat tatastasmàda÷vaþ samabhavat /
tato '÷vanàmà prajàpatireva sàkùàditi ståyate /
yasmàcca punastatprave÷àdgataya÷ovãryatvàdamedhyaü sanmedhyamabhåttadeva tasmàdevà÷vamedhasyà÷vamedhanàmnaþ kratora÷vamedhatvam a÷vamedhanàmalàbhaþ /
kriyàkàrakaphalàtmako hi kratuþ /
sa ca prajàpatireveti ståyate /
kratunirvartakasyà÷vasya pajàpatitvamuktam'uùà và a÷vasya medhasya'ityàdinà /
tasyaivà÷vasya medhyasya prajàpatisvaråpasyàgne÷ca yathoktasya kratuphalàtmaråpatayà samasyopàsanaü vidhàtavyamityàrabhyate /
pårvatra kriyàpadasyavidhàyakasyà÷rutatvàt kriyàpadàpekùatvàcca prakaraõasya ayamartho 'vagamyate /
eùa ha a÷vamedhaü kratuü veda ya enamevaü veda, yaþ ka÷cidenama÷vamagniråpamarkaü ca yathoktamevaü vakùyamàõena samàsena padar÷yamànena vi÷eùaõena vi÷iùñaü veda, sa eùo '÷vamedhaü veda nànyaþ /
tasmàdevaü veditavya ityarthaþ /
katham? tatra pa÷uviùayameva tàvaddar÷anamàha /
tatra prajàpatirbhåyasà yaj¤ena bhåyo yajeyeti kàmayitvà àtmànameva pa÷uü medhyaü kalpayitvà taü pa÷umanavarudhyaivotsçùñaü pa÷umavarodhamakçtyaiva muktapragrahamamanyatàcintayat /
taü saüvatsarasya pårõasya parastàdårdhvamàtmane àtmàrthamàlabhata- prajàpatidevatàkatvenetyetat- àlabhatàlambhaü kçtavàn /
pa÷ånanyàngràmyànàraõyàü÷ca devatàbhyo yathàdaivataü pratyauhatpratigamitavàn /
yasmàccaivaü prajàpatiramanyata tasmàdevamanyo 'pyuktena vidhinàtmànaü pa÷uma÷vaü medhyaü kalpayitvà- sarvadevatyo 'haü prokùyamàõa àlabhyamànastvahaü maddevatya eva syàm, anya itare pa÷avo gràmyàraõyà yathàdaivatamanyàbhyo devatàbhya àlabhyante madavayavabhåtàbhya eva- itividyàt /
ata evedànãü sarvadevatyaü prokùitaü pràjàpatyamàlabhante yàj¤ikàþ /
'evameva ha và a÷vamedho ya eùa tapati'- yastvevaü pa÷usàdhanakaþ kratuþ sa eùa sàkùàtphalabhåto nirdi÷yata eùa ha và a÷vamedhaþ /
ko 'sau? ya eva savità tapati jagadavabhàsayati tejasà /
tasyàsya kratuphalàtmanaþ saüvatsaraþ kàlavi÷eùaþ, àtmà ÷arãraü tannirvartyatvàtsaüvatsarasya /
tasyaiva kratvàtmanaþ, agnisàdhyatvàcca phalasya kratutvaråpeõaiva nirde÷aþ, ayaü pàrthivo 'gnirarkaþ sàdhanabhåtaþ /
tasya càrkasya kratau cityasyeme lokàstrayo 'yopyàtmànaþ ÷arãràvayavàþ /
tathà ca vyàkhyàtaü'tasya pràcã dik'ityàdinà /
tàvagnyàdityàvetau yathàvi÷eùitàvarkà÷vamedhau kratuphale /
arko yaþ pàrthivo 'gniþ sa sàkùàtkraturåpaþ kriyàtmakaþ /
kratoragnisàdhyatvàttadråpeõaiva nirde÷aþ /
kratusàdhyatvàcca phalasya kraturåpeõaiva nirde÷a àdityo '÷vamedha iti /
tau sàdhyaisàdhanau kratuphalabhåtàvagnyàdityau, sà u punarbhåya ekaiva devatà bhavati /
kà sà? mçtyureva /
pårvamapyekaivàsãtkriyàsàdhanaphalabhedàya vibhaktà /
tathà coktam"sa tredhàtmànaü vyakuruta" (bç.u.1 / 2 / 3) iti /
sà punarapi kriyànirvçttyuttarakàlamekaiva devatà bhavati mçtyureva phalaråpa /
yaþ punarevamenama÷vamedhaü mçtyumekàü devatàü veda /
ahameva mçtyurasmya÷vamedha ekà devatà madråpà a÷vàgnisàdhanasàdhyeti so 'pajayati punarmçtyuü punarmaraõaü sakçnmçtvà punarmaraõàya na jàyata ityarthaþ /
apajito 'pi mçtyurenaü punaràpnuyàdityà÷aïkyàha- nainaü mçtyuràpnoti /
kasmàt? mçtyurasya evaüvida àtmà bhavati /
ki¤ca mçtyureva phalaråpaþ sanne tàsàü devatànàmeko bhavati /
tasyaitat phalam //7//

#<iti prathamàdhyàye dvitãyamagnibràhmaõam //2//>#



dvayà hetyàdyasya kaþ sambandhaþ? karmaõàü j¤ànasahitànàü parà gatiruktà mçtyvàtmabhàvo '÷vamedhagatyuktyà /
athedànãü mçtyvàtmabhàvasàdhanabhåtayoþ karmaj¤ànayoryata udbhavastatprakà÷anàrthamudgãthabràhmaõamàrabhyate /
nanu mçtyvàtmabhàvaþ pårvatra j¤ànakarmaõoþ phalamuktam /
udgãthaj¤ànakarmaõostumçtyvàtmabhàvàtikramaõaü phalaü vakùyati ato bhinnaviùayatvàtphalasya na pårvakarmaj¤ànodbhavaprakà÷anàrthamiti cet /
nàyaü doùaþ;agnyàdityàtmabhàvatvàdudgãthaphalasya /
pårvatràpyetadeva phalamuktam'etàsàü devatànàmeko bhavati'iti /
nanu'mçtyumatikràntaþ'ityàdi viruddham;na svàbhàvikapapmàsaïgaviùayatvàdatikramaõasya /
ko 'sau   svàbhàvikaþ papmàsaïgo mçtyuþ? kuto và tasyodbhavaþ? kena và tasyàtikramaõam? kathaü và? ityetasyàrthasya prakà÷anàyàkhyàyikàrabhate /
katham- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.1

#<dvayà ha pràjàpatyà devà÷ càsurà÷ ca tataþ kànãyasà eva devà jyàyasà asuràþ |
ta eùu lokeùv aspardhanta |
te ha devà åcur hantàsuràn yaj¤a udgãthenàtyayàmeti || BrhUp_1,3.1 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.1 dvayà dviprakàràþ /
heti pårvavçttàvadyodako nipàtaþ /
vartamàna pradàpateþ pårvajanmani yad vçttaü tadavadyodayati ha÷abdena /
pràjàpatyàþ prajàpatervçttajanmàvasthasyàpatyàni pràjàpatyàþ /
ke te? devà÷càsurà÷ca /
tasyaiva prajàpateþ pràõà vàgàdayaþ /
kathaü punasteùàü devàsuratvam? ucyate - ÷àstrajanitaj¤ànakarmabhàvità dyodanàddevà bhavanti /
ta eva svàbhàvikapratyakùànumànajanitadçùñaprayojanakarmaj¤ànabhàvità asuràþ /
sveùvevàsuùu ramaõàt surebhyo và devobhyo 'nyatvàt /
yasmàcca dçùñaprayojanaj¤ànakarmabhàvità asuràþ, tatastasmàtkànãyasàþ, kànãyàüsa eva kànãyasàþ, svàrthe 'õi vçddhiþ /
kanãyàüso 'lpà eva devàþ /
jyàyasà asuràjyàyànaso 'suràþ /
svàbhàvikã hi karmaj¤ànapravçttirmahattarà pràõànàü ÷àstrajanitàyàþ karmaj¤ànapravçtterdçùñaprayojanatvàt /
ata eva kanãyastvaü devànàü   ÷àstrajanitapravçtteralpatvàt /
atyantayatnasàdhyà hi sà /
te devà÷càsurà÷ca prajàpati÷arãrasthà eùu lokeùu nimittabhåteùu svàbhàviketarakarmaj¤ànasàdhyeùu aspardhanta spardhà. kçtavantaþ /
devànàü càsuràõàü ca vçttyudbhavàbhibhavau spardhà /
kadàcicchàstrajanitakarmaj¤ànabhàvanàråpà vattiþ pràõànàmudbhavati /
yadà codbhavati tadà dçùñaprayojanà pratyakùànumàna janitakarmaj¤ànabhàvanàråpà teùàmeva pràõànàü vçttiràsuryabhibhåyate /
sa devànàü jayo 'suràõàü paràjayaþ /
kadàcittadviparyayeõa devànàü vçttirabhibhåyata àsuryà udbhavaþ /
so 'suràõàü jayo devànàü paràjayaþ /
evaü devànàü jaye dharmabhåyastvàdutkarùa à prajàpatitvapràpteþ /
asurajaye 'dharmabhåyastvàdapakarùa à sthàvaratvapràpteþ /
ubhayasàmye manuùyatvapràptiþ /
ta evaü kanãyastvàdabhibhåyamànà asurairdevà bàhulyàdasuràõàü kiü kçtavantaþ? ityucyate- te devà asurairabhibhåyamànà ha kilocuruktavantaþ /
katham? hantedànãm asminyaj¤e jyotiùñome, udgãthena udgãthakarmapadàrthakartçsvaråpà÷rayaõena àtyayàmàtigacchàmaþ /
asurànabhibhåya svaü devabhàvaü ÷àstraprakà÷itaü pratipatyàmaha ityuktavanto 'nyonyam /
udgãthakarmapadàrthakartçsvaråpà÷rayaõaü ca j¤ànakarmabhyàm /
karma vakùyamàõaü mantrajapalakùaõaü vidhitsyamànaü"tadetàni japet"iti /
j¤ànaü tvidameva niråpyamàõam /
nanvidamabhyàrohajapavi÷eùor'thavàdau na j¤ànaniråpaõaparam /
na; 'ya evaü veda'iti vacanàt /
udgãthaprastàve puràkalpa÷ravaõàdudgãthavidhiparamiti cenna, aprakaraõàt /
udgãthasya cànyatra vihitatvàt /
vidyàprakaratvàccàsya /
abhyàrohajapasya cànityatvàt, evaü viprayojyatvàt;vij¤ànasya ca nityavacchravaõàt /
"taddhaitallokajideva"(bç. u.1 / 3 / 28) iti ca ÷ruteþ;pràõasya vàgàdãnàü ÷uddhya÷uddhivacanàt /
na hyanyupàsyate pràõasya ÷uddhivacanaü vàgàdãnàü ca sahopànyastànàma÷uddhivacanam /
vàgàdinindayà mukhyapràõastuti÷càbhipretà upapadyate /
'mçtyumatikrànto dãpyate'ityàdi phalavacanaü ca /
pràõasvaråpàpatterhi phalaü tadyadvàgàdyagnyàdibhàvaþ /
bhavatu nàma pràõasyopàsanam, na tu vi÷uddhyàdiguõavatteti /
nanu syàcchrutatvàt;na syàt;upàsyatve stutyarthatvopapatteþ /
na;aviparãtàrthapratipatteþ ÷reyaþpràptyupapatterlokavat /
yo hyaviparãtamarthaü pratipadyate loke sa iùñaü pràpnotyaniùñàdvà nivartate, na viparãtàrthapratipattyà /
tathehàpi ÷rauta÷abdajanitàrthapratipattau ÷reyaþpràptirupapannà na viparyaye /
na copàsanàrtha÷ruta÷abdotthavij¤ànaviùayasya ayathàrthatve pramàõamasti /
na ca tadvij¤ànasyàpavàdaþ ÷råyate /
tataþ  ÷reyaþpràptidar÷anàdyathàrthatàü pratipadyàmahe;viparyaye cànarthapràptidar÷anàt /
yo hi viparyayeõàrthaü pratipadyate loke, puruùaü sthàõurityamitraü mitramiti và, so 'narthaü pràpnuvandç÷yate /
àtme÷varadevatàdãnàmapi ayathàrthànàmeva ced grahaõaü ÷rutitaþ, anarthapràptyarthaü ÷àstramiti dhruvaü pràpnuyàllokavadeva, na caitadiùñam;tasmàdyathàbhåtàneva àtme÷varadevatàdãn gràhayatyupàsanàrthaü ÷àstram /
nàmàdau brahmadçùñidar÷anàdayuktamiti cetsphuñaü nàmàderabrahmatvam, tatra brahmadçùñiü sthàõbàdàviva puruùadçùñiü viparãtàü gràhayacchàstraü dç÷yate /
tasmàdyathàrthameva ÷àstrataþ pratipatteþ ÷reyaþ ityuktamiti cet? na, pratimàvadbhedapratipatteþ /
nàmàdavabrahmaõi brahmadçùñiü viparãtàü gràhayati ÷àstraü sthàõbàdàviva puruùadçùñiü, iti naitatsàdhvavocaþ /
kasmtàt? bhedena hi brahmaõo nàmàdivastupratipannasya nàmàdau vidhãyate brahmadçùñiþ pratimàdàviva viùõudçùñiþ /
àlambanatvena hi nàmàdipratipattiþ pratimàdivadeva, na tu nàmàdyeva brahmeti /
yathà sthàõàvanirj¤àte na sthàõuriti, puruùa evàyamiti pratipadyate viparãtam, na tu tathà nàmàdau brahmadçùñirviparãtà /
brahmadçùñireva kevalà nàsti brameti cet /
etena pratimàbràhmaõàdiùu viùõvàdidevapitràdidçùñãnàü tulyatà /
na;çgàdiùu pçthivyàdidçùñidar÷anàt /
vidyamànapçthivyàdivastudçùñãnàmeva çgàdiviùaye kùepadar÷anàt /
tasmàttatsàmànyànnàmàdiùu brahmàdidçùñãnàü vidyamànabrahmàdiviùayatvasiddhiþ /
etena pratimàbràhmaõàdiùu viùõvàdidevapitràdibuddhãnàü ca satyavastuviùayatvasiddhiþ /
mukhyàpekùatvàcca gauõatvasya /
pa¤càgnyàdiùu càgnitvàdergauõatvàd mukhyàgnyàdisadbhàvavannàmàdiùu bahmatvasya gauõatvànmukhyabrahmasadbhàvopapattiþ /
kriyàrthai÷càvi÷eùàdvidyàrthànàm yathà ca dar÷apaurõamàsàdikriyedamphalà vi÷iùñaitikartavyatàkà evaïkramaprayuktàïgà ca ityetadalaukikaü vastu pratyakùàdyaviùayaü tathàbhåtaü ca vedavàkyaireva j¤àpyate /
tathà, paramàtme÷varadevatàdivastu asthålàdidharmakama÷anàyàdyatãtaü cetyevamàdivi÷iùñamiti vedavàkyaireva j¤àpyate, ityalaukikatvàttathàbhåtameva bhavitumarhatãti /
na ca kriyàrthairvàkyairj¤ànavàkyànàü buddhyutpàtakatve vi÷eùo 'sti /
na càni÷cità viparyastà và paramàtmàdivastuviùayà buddhirutpadyate /
anuùñheyàbhàvàdayuktamiti cet kriyàrthairvàkyaistryaü÷àbhàvanànuùñheyà j¤àpyate 'laukikyapi /
na tathà paramàtme÷varàdivij¤àne 'nuùñheyaü ki¤citasti /
ataþ kriyàrthaiþ sàdharmyamityayuktamiti cet? na, j¤ànasya tathàbhåtàrthaviùayatvàt na hyanuùñheyatvàttathàtvam, kiü tarhi? pramàõasamadhigatatvàt /
na ca tadviùayàyà buddheranuùñheyaviùayatvàttathàrthatvam, kiü tarhi? vedavàkyajanitatvàdeva /
vedavàkyàdhigatasya vastunastathàtve satyanuùñheyatvavi÷iùñhaü cedanutiùñhati /
no cedanuùñheyatvavi÷iùñhaü nànu tiùñhati /
ananuùñheyatve vàkyapramàõatvànupapattiriti cet /
na hyanuùñheye 'sati padànàü sahatirupapadyate /
anuùñheyatve tu sati tàdarthyena padàni saühanyante /
tatrànuùñheyaniùñhaü vàkyaü pramàõaü bhavati idamanenaivaü kartavyamiti /
na tvidamanenaivamityevaü prakàràõàü pada÷atànàmapi vàkyatvamasti'kuryàtkriyeta kartavyaü bhavetsyàditi pa¤camam'ityevamàdãnàmanyatame 'sati /
ataþ paramàtme÷varàdãnàmavàkyapramàõatvam, padàrthatve ca pramàõàntaraviùayatvam /
ato 'sadetaditi cet? na,'asti merurvarõacatuùñayopetaþ'ityevamàdyananuùñheye 'pi vàkyadar÷anàt /
na ca'merurvarõacatuùñayopetaþ'ityevamàdivàkya÷ravaõe mervàdàvanuùñheyatvabuddhirutpadyate /
tathà astipadasahitànàü paramàtme÷varàdipratipàdakavàkyapadànàü vi÷eùaõa vi÷eùyabhàvena saühatiþ kena vàryate /
mervàdij¤ànavatparamàtmaj¤àne prayojanàbhàvàdayuktamiti cet? na,"brahmavidàpnoti param"(tai.u.2 / 1 / 1) "brahmavidàpnoti param bhidyate hçdayagranthiþ"(mu.u.2 / 2 / 8) iti phala÷ravaõàt, saüsàrabãjàvidyàdidoùanivçttidar÷anàcca /
ananya÷eùatvàcca tajj¤ànasya, juhvàmiva phala÷ruterarthavàdatvànupapatti /
pratiùiddhàniùñaphalasambandha÷ca vedàdeva vij¤àyate /
na cànuùñheyaþ saþ /
na ca pratiùiddhaviùaye pravçttakriyasya akaraõàdanyadanuùñheyamasti /
akartavyatàj¤ànaniùñhataiva hi paramàrthataþ pratiùedhavidhãnàü syàt /
kùudhàrtasya pratiùedhaj¤ànasaüskçtasya abhakùye 'bhojye và pratyupasthite kalajjàbhi÷astànnàdau'idaü bhakùyamado bhojyam'iti và j¤ànamutpannam, tadviùayayà pratiùedhaj¤ànasmçtyà bàdhyate /
mçgatçùõikàyàmiva peyaj¤ànaü tadviùayayàthàtmyavij¤ànena /
tasminbàdhite snàbhàvikanarthakarãtadbhakùaõabhojanapravçttirna bhavati /
viparãtaj¤ànanimittàyàþ pravçtternivçttireva, na punaryatnaþ kàryastadabhàve /
tasmàt pratiùedhavidhãnàü vastuyàthàtmyaj¤ànaniùñhataiva, na puruùavyàpàraniùñhatàgandho 'pyasti /
tathehàpi paramàtmàdiyàthàtmyaj¤ànavidhãnàü tàvanmàtraparyavàsanataiva syàt /
tathà tadvij¤ànasaüskçtasya tadviparãtàrthaj¤ànanimittànàü pravçttãnàmanarthàrthatvena j¤àyamànatvàt paramàtmàdiyàthàtmyaj¤ànasmçtyà svàbhàvike tannimittavij¤àne bàdhite 'bhàvaþ syàt /
nanu kala¤jàdibhakùaõàderanarthàrthatvavastuyàthàtmyaj¤ànasmçtyà svàbhàvike tadbhakùyatvàdiviùayaviparãtaj¤àne nivartite tadbhakùaõàdyanarthapravçttyabhàvavadapratiùedhaviùayatvàcchàstravihitapravçttyabhàvo na yukta iti cet /
na, viparãtaj¤ànanimittatvànarthàrthatvàbhyàü tulyatvàt /
kala¤jabhakùaõàdipravçtteþ mithyàj¤ànanimittatvam /
anarthàrthatvaü ca yathà, tathà ÷àstravihitapravçttãnàmapi /
tasmàt paramàtmayàthàtmyavij¤ànavataþ ÷àstravihitapravçttãnàmapi mithyàj¤ànanimittatvena anarthàrthatvena ca tulyatvàt paramàtmaj¤ànena viparãtaj¤àne nivartite yukta evàbhàvaþ /
nanu tatra yuktaþ, nityànàü tu kevala÷àstranimittatvàt, anarthàrthatvàbhàvaccàbhàvo na yukta iti cet? na avidyàràgadveùàdidoùavato vihitatvàt /
yathà svargakàmàdidoùavato dar÷apårõamàsàdãni kàmyàni karmàõi vihitàni tathà sarvànarthabãjàvidyàdidoùavatastajjaniteùñàniùñapràptiparihàraràgadveùàdidoùavata÷ca tatpreritàvi÷eùapravçtteriùñàniùñapràptiparihàràrthino nityàni karmàõi vidhãyante, na kevalaü ÷àstranimittànyeva /
na càgnihotradar÷apårõamàsacàturmàsyapa÷ubandhasomànàü karmaõàü svataþ kàmyanityatvavivekosti /
kartçgatena hi svargàdikàmadoùeõa kàmàrthatà /
tathà avidyàdidoùavataþ svabhàvapràpteùñàniùñapràptiparihàràrthinaþ tadarthànyeva nityàni iti yuktam, taü prati vihitatvàt /
na paramàtmayàthàtmyavij¤ànavataþ ÷amopàyavyatirekeõa ki¤citkarma vihitamubhalabhyate /
karmanimittadevatàdisarvasàdhanavij¤ànopamardena hyàtmaj¤ànaü vidhãyate, na copamarditakriyàkàrakàdivij¤ànasya karmapravçttirupapadyate /
vi÷iùñakriyàsàdhanàdij¤ànapårvakatvàtkriyàpravçtteþ /
na hi de÷akàlàdyanavacchinnàsthåladvayàdibrahmapatyayadhàriõaþ karmàvasaro 'sti /
bhojanàdipravçttyavasaravatsyàditi cet? na, avidyàdikevaladoùanimittatvàdbhojanàdi pravçtteràva÷yakatvànupapatteþ /
na tu tathàniyataü kadàcitkriyate kadàcinna kriyate ceti nityaü karmopapadyate /
kevaladoùanimittatvàttu bhojanàdikarmaõo 'niyatatvaü syàt /
doùodbhavàbhibhavayoraniyatatvàt kàmànàmiva kàmyeùu /
÷àstranimittakàlàdyapekùatvàcca nityànàmaniyatatvànupapattiþ /
doùanimittatve satyapi yathà kàmyàgnihotrasya ÷àstravihitatvàt sàyaüpràtaþ kàlàdyapekùatvamevam /
tadbhojanàdipavçttau niyamavatsyàditi cet? na, niyamasàkriyatvàt kriyàyà÷caprayojakatvànnàsau j¤ànasyàpavàdakaraþ /
tasmàt paramàtmàyàthàtmyaj¤ànavidherapi tadviparãtasthåladvaitàdij¤ànanivartakatvàt sàmarthyàtsarvakarmapratiùedhavidhyarthatvaü sampadyate;karmapravçttyabhàvasya tulyatvàd yathà pratiùedhaviùaye /
tasmàt pratiùedhavidhivacca vastupratipàdanaü tatparatvaü ca siddhaü ÷àstrasya //1//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.2

#<te ha vàcam åcus tvaü na udgàyeti |
tatheti tebhyo vàg udagàyat |
yo vàci bhogas taü devebhya àgàyat |
yat kalyàõaü vadati tad àtmane |
te 'vidur anena vai na udgàtràtyeùyantãti |
tam abhidrutya pàpmanàvidhyan |
sa yaþ sa pàpmà yad evedam apratiråpaü vadati |
sa eva sa pàpmà || BrhUp_1,3.2 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.2 te devà haivaü vini÷citya, vàcaü vàgabhimàninãü devatàmucuruktavantaþ /
tvaü no 'smabhyamudgàyaudgàtraü karma kuruùva /
vàgdevatànirvarttyamaugàtraü kama dçùñavantaþ, tàmeva ca devatàü japamantràbhidhàyàm"asato mà sadgamaya"(bç.u.1 / 3 / 28) iti /
atra copàsanàyàþ karmaõa÷ca kartçtvena vàgàdaya eva vivakùyante /
kasmàt? yasmàtparamàrthatastat kartçkastadviùaya eva ca sarvo j¤ànakarmasaüvyavahàraþ /
vakùyati hi"dhyàyatãva lelàyatãva"ityàtmakartçkatvàbhàvaü vistarataþ ùaùñe /
ihàpi càdyàyànte upasaühariùyati avyàkçtàdikriyàkàrakaphalajàtam,"trayaü và idaü nàma råpaü karma"(1 / 6 / 1) iti avidyàviùayam /
avyàkçtàttu yatparaü paramàtmàkhyaü vidyàviùayam anàmaråpakarmàtmakam"neti neti"(2 / 3 / 6) iti itarapratyàkhyànenopasaühariùyati pçthak /
yastu vàgàdisamàhàropàdhiparikalpitaþ saüsàryàtmà taü ca vàgàdisamàhàrapakùapàtinameva dar÷ayiùyati"etebhyo bhåtebhyaþ samutthàya tànyevànuvina÷yati"(2 / 4 / 12) iti /
tasmàdyuktà vàgàdãnàmeva j¤ànakarmakartçtvaphalapràptivivakùà /
tatheti tathàstviti devairuktà vàktebhyo 'rthibhyor'thàya udakàyadudgànaü kçtavatã /
kaþ punarasau devebhyor'thàya udgànakarmaõà vàcà nirvartitaþ kàryavi÷eùaþ? ityucyate- yo vàcã nimittabhåtàyàü vàgàdisamudàyasya ya upakàro niùpadyate vadanàdivyàpàreõa, sa eva /
sarveùàü hyasau vàgvadanàbhinirvçtto bhogaþ phalam /
taü bhogaü sà tçùu pavamàneùu kçtvà ava÷iùñeùu navasu stotreùu vàcanikamàrtvijyaü phalaü yatkalyàõaü ÷obhanaü vadati varõànabhinirvartayati tad àtmane mahyameva /
taddhyasàdhàraõaü vàgdevatàyàþ karma yatsamyagvarõànàmuccàraõam /
atastadeva vi÷eùyate yatkalyàõaü vadatãti /
yattu vadanakàryaü sarvasaüghàtopakàràtmakaü tadyàjamànameva /
tatra kalyàõavadanàtmasambandhàsaïgàvasaraü devatàyà randhraü pratilamya te vidurasuràþ, katham? anenodgàtràno 'smànsvàbhàvikaü j¤ànaü càbhibhåyàtãtya ÷àstrajanitakarmaj¤ànaråpeõa jyotiùodgàtràtmanà atyeùvantyatigamiùyanti /
ityevaü vij¤àya samudgàtàramabhidrutyàbhigamya svena àsaïgalakùaõena pàpmanàvidhyaüstàóitavantaþ saüyojitavanta ityarthaþ /
sa yaþ sa pàpmà prajàpateþ pårvajanmàvasthasya vàci kùiptaþ sa eùa pratyakùãkriyate /
ko 'sau? yadevamapratiråpamananuråpaü ÷àstrapratiùiddhaü vadati yena prayukto 'sabhyabãbhatsànçtàdyanicchannapi vadati /
anena kàryeõàpratiråpavadanena anugamyamànaþ prajàpateþ kàryabhåtàsu prajàsu vàci vartate /
sa evàpratiråpavadanenànumitaþ sa prajàpatervàci gataþ pàpmà, kàraõànuvidhàyi hi kàryamiti //2//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.3-6

#<atha ha pràõam åcus tvaü na udgàyeti |
tatheti tebhyaþ pràõa udagàyat |
yaþ pràõe bhogas taü devebhya àgàyat |
yat kalyàõaü jighrati tad àtmane |
te 'vidur anena vai na udgàtràtyeùyantãti |
tam abhidrutya pàpmanàvidhyan |
sa yaþ sa pàpmà yad evedam apratiråpaü jighrati |
sa eva sa pàpmà || BrhUp_1,3.3 ||>#


#<atha ha cakùur åcus tvaü na udgàyeti |
tatheti tebhya÷ cakùur udagàyat |
ya÷ cakùuùi bhogas taü devebhya àgàyat |
yat kalyàõaü pa÷yati tad àtmane |
te 'vidur anena vai na udgàtràtyeùyantãti |
tam abhidrutya pàpmanàvidhyan |
sa yaþ sa pàpmà yad evedam apratiråpaü pa÷yati |
sa eva sa pàpmà || BrhUp_1,3.4 ||>#


#<atha ha ÷rotram åcus tvaü na udgàyeti |
tatheti tebhyaþ ÷rotram udagàyat |
yaþ ÷rotre bhogas taü devebhya àgàyat |
yat kalyàõaü ÷çõoti tad àtmane |
te 'vidur anena vai na udgàtràtyeùyantãti |
tam abhidrutya pàpmanàvidhyan |
sa yaþ sa pàpmà |
yad evedam apratiråpaü ÷çõoti |
sa eva sa pàpmà || BrhUp_1,3.5 ||>#


#<atha ha mana åcus tvaü na udgàyeti |
tatheti tebhyo mana udagàyat |
yo manasi bhogas taü devebhya àgàyat |
yat kalyàõaü saükalpayati tad àtmane |
te 'vidur anena vai na udgàtràtyeùyantãti |
tam abhidrutya pàpmanàvidhyan |
sa yaþ sa pàpmà |
yad evedam apratiråpaü saükalpayati |
sa eva sa pàpmà |
evam u khalv età devatàþ pàpmabhir upàsçjan |
evam enàþ pàpmanàvidhyan || BrhUp_1,3.6 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.3-6 tathaiva ghràõàdidevatà udgãthanirvartatvàjjapamantraprakà÷yà upàsyà÷ceti kameõa parãkùitavantaþ /
devànàü caitanni÷citamàsãt- vàgàdidevatàþ kameõa parãkùyamàõàþ kalyàõaviùayavi÷eùàtmasambandhàsaïgahetoràsurapàpmasaüsargàd udgãthanirvartanàsamarthàþ /
ato 'nabhidheyàþ"asato mà sadgamaya"ityanupàsyà÷ca, a÷uddhatvàditaràvyàpakatvàcceti /
evamu khalvanuktà apyetàstvagàdidevatàþ kalyàõàkalyàõàkàryadar÷anàdevaü vàgàdideva, enàþ pàpmanàvidhyanpàpmanà viddhavanta iti yaduktaü tatpàpmabhirupàsçjanpàpmabhiþ saüsargaü kçtavanta ityetat //3-6 //


vàgàdidevatà upàsãnà api mçtyatigamanàyà÷araõàþ santo devàþ krameõa-



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.7

#<atha hemam àsanyaü pràõam åcus tvaü na udgàyeti |
tatheti tebhya eùa pràõa udagàyat |
te 'vidur anena vai na udgàtràtyeùyantãti |
tam abhidrutya pàpmanàvivyatsan |
sa yathà÷mànam çtvà loùño vidhvaüsetaivaü haiva vidhvaüsamànà viùva¤co vine÷uþ |
tato devà abhavan, paràsurà |
bhavaty àtmanà, paràsya dviùan bhràtçvyo bhavati ya evaü veda || BrhUp_1,3.7 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.7 athànantaraü ha imamityabhinayapradar÷anàrtham /
àsanyamàsye bhavamàsanyaü mukhàntarbilasthaü pràõamåcustvaü na udgàyeti /
tathetyevaü ÷araõamupagatebhyaþ sa eùa pràõo mukhya udagàyadityàdi pårvavat /
pàpmanàvivyatsanvedhanaü kartumiùñavantaste ca doùàsaüsargiõaü santaü mukhyaü pràõam /
svena àsaïgadoùeõa vàgàdiùu labdhaprasaràstadabhyàsànuvçttyà saüsrakùyamàõà vine÷urvinaùñà vidhvastàþ /
kathamiva? iti dçùñànta ucyate- sa yathà sa dçùñànto yathà loke '÷mànaü pàùàõamçtvà gatvà pràpya, loùñaþ pàüsupiõóaþ pàùàõacårõanàyà÷mani nikùiptaþ svayaü vidhvaüseta vistraüseta vicårõãbhavet, evaü haiva yathàyaü dçùñànta evameva, vidhvaüsamànà vi÷eùeõa dhvaüsamànà viùva¤co nànàgatayo vine÷urvinaùñà yataþ, tatastasmàdàsuravinà÷àddevatvapratibandhabhåtebhyaþ svàbhàvikàsaïgajanitapàpmabhyo viyogàd asaüsargadharmimukhyapràõà÷rayabalàd devà vàgàdayaþ prakçtà abhavat /
kimabhavan? svaü devatàråpamagnyàdyàtmakaü vakùyamàõam /
pårvamaùyagnyàdyàtmana eva santaþ svàbhàvikena pàpmanà tiraskçtavij¤ànàþ piõóamàtràbhimànà àsan /
te tatpàpmaviyogàdujjhitvà piõóamàtràbhimànaü ÷àstrasamarpitavàgàdyagnyàdyàtmàbhimànà babhåvurityarthaþ /
ki¤ca te pratipakùabhåtà asuràþ paràbhavannityanuvartate /
paràbhåtà vinaùñà ityarthaþ /
yathà puràkalpena varõitaþ pårvayajamàno 'tikràntakàlikaþ etàmevàkhyàyikàråpàü ÷rutiü dçùñvà tenaiva krameõa vàgàdidevatàþ parãkùya, tà÷càpohyàsaïgapàpmàspadadoùavattvenàdoùàspadaü mukhyaü pràõamàtmatvenopagamya vàgàdyàdhyàtmikapiõóamàtraparicchinnàtmàbhimànaü hitvà vairàjapiõóàbhimànaü vàgàdyagnyàdyàtmaviùayaü vartamànaprajàpatitvaü ÷àstraprakà÷itaü pratipannaþ, tathaivàyaü yajamànastenaiva vidhinà bhavati prajàpatisvaråpeõàtmanà /
parà càsyà prajàpatitvapratipakùabhåtaþ pàpmà dviùanbhràtçvyo bhavati /
yato 'dveùñàpi bhavati ka÷cid bhràtçvyo bharatàditulyaþ, yastvindriyaviùayàsaïgajanitaþ pàpmà bhràtçvyo dveùñà ca, pàramàrthikàtmasvaråpatiratiraskaraõahetutvàt sa ca paràbhavati vi÷ãryate loùñavàtpràõapariùvaïgàt /
kasyaitatphalam? ityàha- ya evaü veda /
yathoktaü pràõamàtmatvena pratipadyate pårvayajamànavadityarthaþ //7//



phalamupasaühçtyàdhunàkhyàyikàråpamevà÷rityàha- kasmàccahetorvàgàdãnmuktà mukhya eva pràõa àtmatvenà÷rayitavyaþ? iti tadupapattiniråpaõàya yasmàdayaü vàgàdãnàü piõóàdãnàü ca sàdhàraõa àtmà, ityetamarthamàkhyàyikayà dar÷ayantyàha ÷rutiþ- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.8

#<te hocuþ -- kva nu so 'bhåd yo na ittham asakteti |
ayam àsye 'ntar iti |
so 'yàsya àïgiraso 'ïgànàü hi rasaþ || BrhUp_1,3.8 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.8 te prajàpatipràõà mukhyena pràõena paripràpitadevasvaråpà hocuruktavantaþ phalàvasthàþ /
kim? ityàha- kva nviti vitarke /
kva nu kasminnu so 'bhåt /
kaþ? yo no 'smànitthamevamasakta sa¤jitavàndevabhàvamàtmatvenopagamitavàn /
smaranti hi loke kenacidupakçtà upakàriõam /
lokavadeva smaranto vicàrayamàõàþ kàryakaraõasaüghàte àtmanyevopalabdhavantaþ /
katham? ayamàsye 'ntariti, àsye mukhe ya àkà÷astasminnantarayaü pratyakùo vartata iti /
sarvo hi loko vicàryàdhyavasyati, tathà devàþ /
yasmàdayamantaràkà÷e vàgàdyàtmatvena vi÷eùamanà÷ritya vartamàna upalabdho devaiþ, tasmàtsapràõo 'yàsyo vi÷eùànà÷rayàcca asakta sa¤jitavànvàgàdãn /
ata evàïgirasa àtmà kàryakaraõànàm /
kathamàïgirasaþ? prasiddhaü hyetadaïgànàü kàryakaraõalakùaõànàü rasaþ sàra àtmetyarthaþ /
kathaü punaraïgarasatvam? tadapàye ÷oùapràpteriti vakùyàmaþ /
yasmàccàyamaïgarasatvàdvi÷eùàmà÷ritatvàcca kàryakaraõànàü sàdhàraõa àtmà vi÷uddha÷ca, tasmàdvàgàdãnapàsya pràõa evàtmatvenà÷rayitavya iti vàkyàrthaþ /
àtmà hyàtmatvenopagantavyo 'viparãtabodhàcchreyaþpràpteþ, viparyaye svàniùñapràptidar÷anàt //8//



syànmataü pràõasya vi÷uddhirasiddheti /
nanu parihçtametadvàgàdãnàü kalyàõavadanàdyàsaïgavatpràõasya àsaïgàspadatvàbhàvena /
vàóham, kiü tvàïgirasatvena vàgàdãnàmàtmatvoktyà vàgàdidvàreõa ÷avasçùñitatspçùñerivà÷uddhatà ÷aïkyate- ityàha- ÷uddha eva praõaþ /
kutaþ? 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.9

#<sà và eùà devatà dår nàma |
dåraü hy asyà mçtyur |
dåraü ha và asmàn mçtyur bhavati ya evaü veda || BrhUp_1,3.9 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.9 sà và eùà devatà dårnàma /
yaü pràõaü pràpyà÷mànamiva loùñavadvidhvastà asuràstaü paràmç÷ati seti /
saivaiùà yeyaü vartamànayajamàna÷arãrasthà devairnirdhàrità"ayamàsye 'ntaþ"iti /
devatà ca sà syàt, upàsanakriyàyàþ karmabhàvena guõabhåtatvàt /
yasyàtmà dårnàma dårityevaü khyàtà /
nàma÷abdaþ khyàpanaparyàyaþ /
tasmàtprasiddhàsyà vi÷uddhidårnàmatvàt /
kutaþ punardårnàmatvam? ityàha- dåraü dåreþ hi yasmàdasyàþ pràõadevatàyàþ mçtyuràsaïgalakùaõaþ pàpmà /
asaü÷leùadharmitvàtpràõasya samãpasthàsyàpi dåratà mçtyostasmàd dårityevaü khyàtiþ, evaü pràõasya vi÷uddhirj¤àpità /
viduùaþ phalamucyate- dåraü ha và asmànmçtyurbhavati /
asmàdevaüvidaþ, ya evaü veda tasmàdevamiti prakçtaü vi÷uddhiguõopetaü pràõamupàsta ityarthaþ /
upàsanaü nàma upàsyàrthavàde yathà devatàdisvaråpaü ÷rutyà j¤àpyate tathà manasopagamya àsanaü cintanaü laukikapratyayàvyavadhànena yàvattaddevatàdisvaråpàtmàbhimànàbhivyaktiriti laukikàtmàbhimànavat /
"devo bhåtvà devànapyeti" (bç.u.4 / 1 / 2) "kindevato 'syàü pràcyàü di÷yasi" (bç.u.3 / 9 / 20) ityevamàdi÷rutibhyaþ //9//



sà và eùà devatà dåraü ha và asmànmçtyurbhavatãtyuktam /
kathaü punarevaüvido dåraü mçtyurbhavati? ityucyate- evaüvittvavirodhàt /
indriyaviùayasaüsargàsaïgajo hi pàpmà pràõàtmàbhimànino hi virudhyate, vàgàdivi÷eùàtmàbhimànahetutvàt svàbhàvikàj¤ànahetutvàcca /
÷àstrajanito hi pràõàtmàbhimànaþ /
tasmàdevaüvidaþ pàpmà dåraü bhavatãti yuktaü virodhàt /
tadetatpradar÷ayati- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.10

#<sà và eùà devataitàsàü devatànàü pàpmànaü mçtyum apahatya yatràsàü di÷àm antas tad gamayàü cakàra |
tad àsàü pàpmano vinyadadhàt |
tasmàn na janam iyàn nàntam iyàn net pàpmànaü mçtyum anvavàyànãti || BrhUp_1,3.10 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.10 sà và eùà devatetyuktàrtham /
etàsàü vàgàdãnàü devatànàü pàpmànaü mçtyuü svàbhàvikàj¤ànaprayuktendriyaviùayasaüsargàsaïgajanitena hi pàpmanà sarvo mriyate, sa hyato mçtyuþ, taü pràõàtmàbhimànamàtratayaiva pràõo 'pahantetyucyate /
virodhàdeva tu pàpmaivaüvido dåraü gato bhavati /
kiü puna÷cakàra devatànàü pàpmànaü mçtyumapahatya? ityucyate- yatra yasminnàsàü pràcyàdãnàü di÷àmanto 'vasànaü tattatra gamayà¤cakàra gamanaü kçtavànityetat /
nanu nàsti di÷àmantaþ kathamantaü gamitavàn? ityucyate- ÷rautavij¤ànavajjanàvadhinimittakalpitatvàddi÷àü tadvirodhijanàvyuùita eva de÷o di÷àmantaþ, de÷ànto 'raõyamiti yadvadityadoùaþ /
tattatra gamayitvà àsàü devatànàm, pàpmana iti dvitãyàbahuvacanam, vinyadadhàdvividhaü nyagbhàvenadadhàtsthàpitavatã pràõadevatà /
pràõàtmàbhimàna÷ånyeùu antyajaneùviti sàmarthyàt /
indriyasaüsargajo hi sa iti pràõyà÷rayatàvagamyate /
tasmàttamantyaü janaü neyànna gacchetsambhàùaõadar÷anàdibhirna saüsçjet /
tatsaüsarge pàpmanà saüsargaþ kçtaþ syàtpàpmà÷rayo hi saþ /
tajjananivàsaü càntaü diganta÷abdavàcyaü neyàjjana÷ånyamapi, janamapi tadde÷aviyuktamityabhipràyaþ /
nediti paribhayàrthe nipàtaþ /
itthaü janasaüsarge pàpmànaü mçtyumanvavàyànãti /
anu ava ayànãtyanugaccheyamiti, evaü bhãto na janamantaü ceyàditi pårveõa sambandhaþ //10//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.11

#<sà và eùà devataitàsàü devatànàü pàpmànaü mçtyum apahatyàthainà mçtyum atyavahat || BrhUp_1,3.11 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.11 sà và eùà devatà, tadetatpràõàtmaj¤ànakarmaphalaü vàgàdãnàmagnyàdyàtmatvamucyate /
athainà mçtyumatyavahat tasmàdàdhyàtmikaparicchedakaraþ pàpmà mçtyuþ pràõàtmavij¤ànenapahatastasmàtsapràõo 'pahantà pàpmano mçtyoþ /
tasmàtsa eva pràõa enà vàgàdidevatàþ prakçtaü pàpmànaü mçtyumatãtya avahatpràpayatsvaü svamaparicchinnamagnyàdidevàtàtmaråpam //11//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.12

#<sà vai vàcam eva prathamàm atyavahat |
sà yadà mçtyum atyamucyata so 'gnir abhavat |
so 'yam agniþ pareõa mçtyum atikrànto dãpyate || BrhUp_1,3.12 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.12. sa vai vàcameva prathamàmatyavahat /
sa pràõo vàcameva prathamàü pradhànàmityetat /
udgãthakarmaõãtarakaraõàpekùayà sàdhakatamatvaü pràdhànyaü tasyàþ /
tàü prathamàmatyavahadvahanaü kçtavàn /
tasyàþ punarmçtyumatãtyoóhàyàþ kiü råpam? ityucyate- sà vàgyadà yasminkàle pàpmànaü mçtyum atyamucyatàtãtyàmucyata mocità svayameva, tadàsognirabhavat /
sà vàkpårvamapyagnireva satã mçtyuviyoge 'pyagnirevàbhavat /
etàvàüstu vi÷eùo mçtyuviyoge /
soyamatikrànto 'gniþ pareõamçtyuü parastànmçtyordãpyate /
pràïmokùànmçtyupratibaddho adhyàtmavàgàtmanà nedànãmiva dãptimànàsãt, idànãü tu mçtyuü pareõa dãpyate mçtyuviyogàt //12//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.13

#<atha pràõam atyavahat |
sa yadà mçtyum atyamucyata sa vàyur abhavat |
so 'yaü vàyuþ pareõa mçtyum atikràntaþ pavate || BrhUp_1,3.13 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.13 tathà pràõo ghràõam- vàyurabhavat /
sa tu pavate mçtyuü pareõàtikràntaþ /
sarvamanyaduktàrtham //13//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.14

#<atha cakùur atyavahat |
tad yadà mçtyum atyamucyata sa àdityo 'bhavat |
so 'sàv àdityaþ pareõa mçtyum atikràntas tapati || BrhUp_1,3.14 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.14 tathà cakùuràdityo 'bhavatsa tu tapati //14//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.15

#<atha ÷rotram atyavahat |
tad yadà mçtyum atyamucyata tà di÷o 'bhavan |
tà imà di÷aþ pareõa mçtyum atikràntàþ || BrhUp_1,3.15 ||>#
__________



BrhUpBh_1,3.15 tathà ÷rotraü di÷o 'bhavat /
di÷aþ pràcyàdivibhàgenàvasthitàþ //15//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.16

#<atha mano 'tyavahat |
tad yadà mçtyum atyamucyata sa candramà abhavat |
so 'sau candraþ pareõa mçtyum atikrànto bhàti |
evaü ha và enam eùà devatà mçtyum ativahati ya evaü veda || BrhUp_1,3.16 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.16 mana÷candramà bhàti /
yathà pårvayajamànaü vàgàdyagnyàdibhàvena mçtyumatyavahat, evamenaü vartamànayajamànamapi ha và eùà pràõadevatà mçtyumativahati vàgàdyagnyàdibhàvena /
evaü yo vàgàdipa¤cakavi÷iùñaü pràõaü veda /
"taü yathà yathopàsate tadeva bhavati"iti ÷ruteþ //16//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.17

#<athàtmane 'nnàdyam àgàyat |
yad dhi ki¤cànnam adyate 'nenaiva tad adyate |
iha pratitiùñhati || BrhUp_1,3.17 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.17 yathà vàgàdibhiràtmàrthamàgànaü kçtaü tathà mukhyo 'pi pràõaþ sarvapràõasàdhàraõaü pràjàpatyaphalamàgànaü kçtvà triùu pamàneùu, athànantaraü ÷iùñeùu navasu, stotreùu, àtmane àtmàrthamannàdyamannaü ca tadàdyaü cànnàdyamàgàyat /
kartuþ kàmasaüyogo vàcanika ityuktam /
kathaü punastadannàdyaü pràõenàtmàrthamàgãtamiti gamyate? ityatra hetumàha- yatki¤ceti sàmànyànnamàtraparàmar÷àrthaþ /
hãti hetau /
yasmàlloke pràõibhiryadki¤cidannamadyatebhakùyate tadanenaiva /
ana iti pràõasyàkhyà prasiddhà anaþ ÷abdaþ sàntaþ ÷akañavàcã, yastvanyaþ svaràntaþ sa pràõaparyàyaþ /
pràõenaiva tadadyata ityarthaþ /
ki¤ca na kevalaü pràõenàdyata evànnàdyam, tasmi¤charãràkàrapariõate 'nnàdya iha pratitiùñhati pràõaþ /
tasmàtpràõenàtmanaþ pratiùñhàrthamàgãtamannàdyam /
yadapi pràõenànnàdanaü tadapi pratiùñhàrthameveti na vàgàdiùviva kalyàõasaïgajapàtmasambhavaþ pràõe 'sti //17//



nanvavadhàraõamayuktaü pràõenaiva tadadyata iti, vàgàdãnàmapi annanimittopakàradar÷anàt /
naiùa doùaþ, pràõadvàratvàttadupakàrasya /
kathaü pràõadvàrako 'nnakçtau vàgàdãnàmupakàra ityetamarthaü pradar÷ayannàha- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.18

#<te devà abruvan |
etàvad và idaü sarvaü yad annam |
tad àtmana àgàsãþ |
anu no 'sminn anna àbhajasveti |
te vai màbhisaüvi÷ateti |
tatheti taü samantaü pariõyavi÷anta |
tasmàd yad anenànnam atti tenaitàs tçpyanti |
evaü ha và enaü svà abhisaüvi÷anti bhartà svànàü ÷reùñhaþ puraetà bhavaty annàdo 'dhipatir ya evaü veda |
ya u haivaüvidaü sveùu pratir bubhåùati na haivàlaü bhàryebhyo bhavati |
atha ya evaitam anubhavati yo vaitam anu bhàryàn bubhårùati sa haivàlaü bhàryebhyo bhavati || BrhUp_1,3.18 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.18 te vàgàdayo devàþ, svaviùayadyotanàddevàþ, abruvannuktavanto mukhyaü pràõam idametàvannàto 'dhikamasti /
và iti smaraõàrthaþ /
idaü tatsarvametàvadeva, kim? yadannaü pràõasthitikaramadyate loke tatsarvamàtmana àtmàrthamàgàsãþ àgãtavànasi àgànenàtmasàtkçtamityarthaþ /
vayaü cànnamantareõa sthàtuü notsàmahe /
ato 'nu pa÷cànnosmànasminnanne àtmàrthe tavànne àbhajasva àbhàjayasva /
õico '÷ravaõaü chàndasam /
asmàü÷cànnabhàginaþ kuru /
itara àha- te yåyaü yadyannàrthino vai, mà màmabhisaüvi÷ata samantato màmàbhimukhyena nivi÷ata /
ityevamuktavati pràõe tathetyevamiti, taü pràõaü pariveùñya niviùñavanta ityarthaþ /
tathà niviùñànàü pràõànuj¤ayà teùàü pràõe naivàdyamànaü pràõasthitikaraü sadannaü tçptikaraü bhavati na svàtantryeõa /
tasmàdyuktamevàvadhàraõam anenaiva tadadyata iti /
tadeva càha- tasmàdyasmàtpràõà÷rayatayaiva pràõànuj¤ayàbhisanniviùñà vàgàdidevatàþ tasmàdyadannamanena pràõenàtti lokastenànnenaità vàgàdyàstçpyanti /
vàgàdyà÷rayaü pràõaü yo veda vàgàdaya÷ca pa¤ca pràõà÷rayà iti tamapyevamevaü ha vai svà j¤àtasya abhisaüvi÷anti vàgàdaya iva pràõam /
j¤àtãnàmà÷rayaõãyo bhavatãtyabhipràyaþ /
abhisanniviùñànàü ca svànàü pràõavadeva vàgàdãnàü svànnena bhartà bhavati /
tathà ÷reùñhaþ puro 'grata età gantà bhavati vàgàdãnàmiva pràõaþ /
tathànnàdo 'nàmayàvãtyarthaþ /
adhipatiradhiùñhàya ca pàlayità svatantraþ patiþ pràõavadeva vàgàdãnàm /
ya evaü pràõaü veda tasyaitadyathoktaü phalaü bhavati /
ki¤ca ya u haivaüvidhaü pràõavidaü prati sveùu j¤àtãnàü madhye pratiþ pratikålo bubhårùati pratispardhã bhavitumicchati, sosurà iva, pràõapratispardhino na haivàlaü na paryàpto bhàryebhyo bharaõãyebhyo bhavati bhartumityarthaþ /
atha punarya evaü j¤àtãnàü madhye evaüvidaü vàgàdaya iva pràõam anu anugato bhavati, yo vaitamevaüvidamanvevànuvartayanneva àtmãyànbhàryàn bubhårùati bhartumicchati, yathaiva vàgàdayaþ pràõànuvçttyàtmabubhårùava àsan /
sa haivàlaü paryàpto bhàryebhyo bharaõãyebhyo bhavati bhartuü netaraþ svatantraþ /
sarvametatpràõaguõavij¤ànaphalamuktam //18//



kàryakaraõànàmàtmatvapratipàdanàya pràõasyàïgirasatvamupanyastaü so 'yàsya àïgirasa iti /
asmàddhetorayamàïgirasa ityàïgirasatve heturnoktaþ /
taddhetusiddhyarthamàrabhyate, taddhetusiddhyàyattaü hi kàryàõàtmatva pràõasya /
anantaraü ca vàgàdãnàü pràõàdhãnatoktà sà ca kathamupapàdanãyà? ityàha- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.19

#<so 'yàsya àïgiraso 'ïgànàü hi rasaþ |
pràõo và aïgànàü rasaþ |
pràõo hi và aïgànàü rasaþ |
tasmàd yasmàt kasmàccàïgàt pràõa utkràmati tad eva tac chuùyati |
eùa hi và aïgànàü rasaþ || BrhUp_1,3.19 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.19 so 'yàsya àïgirasa ityàdi yathopanyastamevopàdãyate uttaràrtham'pràõo và aïgànàü rasaþ'ityevamantaü vàkyaü yathàvyàkhyàrthameva punaþ smàrayati /
katham? 'pràõo và aïgànàü rasaþ'iti /
'pràõo hi'-hi÷abdaþ prasiddhau- aïgànàü rasaþ /
prasiddhametatpràõasyàïgarasatvaü na vàgàdãnàm /
tasmàdyuktaü pràõo và iti smàraõam /
kathaü punaþ prasiddhatvam? ityata àha /
tasmàcchabda upasaühàràrtha uparitvena sambadhyate /
yasmàdyato 'vayavàtkasmàdanuktavi÷eùàt, yasmàtkasmàdyataþ kuta÷cicca aïgàccharãràvayavàdavi÷eùitàtpràõa utkràmatyapasarpati tadeva tatraiva tadaïgaü ÷uùyati nãrasaü bhavati ÷oùamupaiti /
tasmàdeùa hi và aïgànàü rasaþ ityupasaühàraþ /
ataþ kàryakaraõànàmàtmà pràõa ityetatsiddham /
àtmàpàye hi ÷eùo maraõaü syàttasmàttena jãvanti pràõinaþ sarve /
tasmàdapàsya vàgàdãnpràõa evopàsya iti samudàyàrthaþ //19//



na kevalaü kàryakaraõayorevàtmà pràõo råpakarmabhåtayoþ /
kiü tarhi? çgyajuþsàmnàü nàmabhåtànàmàtmeti sarvàtmakatayà pràõaü stuvanmahãkarotyupàsyatvàya- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.20
#<eùa u eva bçhaspatiþ |
vàg vai bçhatã |
tasyà eùa patis tasmàd u bçhaspatiþ || BrhUp_1,3.20 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.20 eùa u eva prakçta àïgiraso bçhaspatiþ /
kathaü bçhaspatiþ? ityucyate- vàgvai bçhatã bçhatãcchandaþ ùañtriü÷adakùarà /
anuùñupca vàk /
katham? "vàgvà anuùñup"(nçsi.på.1 / 1) iti ÷ruteþ /
sà ca vàganuùñubbçhatyàü chandasyantarbhavati /
ato yuktaü vàgvai bçhatãti prasiddhavadvaktum /
bçhatyàü ca sarvà çco 'ntarbhavanti pràõasaüstutatvàt /
"pràõo bçhatã pràõa çca ityeva vidyàt"iti ÷rutyantaràt /
vàgàtmatvàccarcà pràõe 'ntarbhàvaþ /
tatkatham? ityàha- tasyà vàco bçhatyà çca eùa pràõaþ patiþ /
tasyà nirvartakatvàt /
kauùñhyàgnipreritamàrutanirvartyà hi çk /
pàlanàdvà vàcaþ patiþ /
pràõena hi pàlyate vàk /
apràõasya ÷abdoccàraõasàmarthyàbhàvàt /
tasmà  bçhaspatirçcàü pràõa àtmetyarthaþ //20//



tathà yajuùàm /
katham? 


_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.21

#<eùa u eva brahmaõaspatiþ |
vàg vai brahma |
tasyà eùa patis tasmàd u brahmaõaspatiþ || BrhUp_1,3.21 ||>#
__________



BrhUpBh_1,3.21 eùa u eva brahmaõaspatiþ /
vàgvai brahma, brahma yajuþ, tacca vàgvi÷eùa eva /
tasyà vàco yajuùo brahmaõa eùa patistasmàdu brahmaõaspatiþ pårvavat /
kathaü punaretadavagamyate bçhatãbrahmaõorçgyajuùñvaü na punaranyàrthatvam? ityucyate- vàco 'nte sàmasàmànàdhikaraõyanirde÷àt"vàgvai sàma"(1 / 3 / 22) iti /
tathà ca'vàgvai bçhatã' 'vàgvai brahma'iti ca vàksamànàdhikaraõayorçgyajuùñvaü yuktam /
pari÷eùàcca- sàmni abhihite çgyajuùã eva pari÷iùñe /
vàgvi÷eùatvàcca- vàgvi÷eùo hi çgyajuùã /
tasmàt tayorvàcà samànàdhikaraõatà yuktà /
avi÷eùaprasaïgàcca- sàmodgãtha iti ca spaùñaü vi÷eùàbhidhànatvam, tathà bçhatãbrahma÷abdayorapi vi÷eùàbhidhànatvaü yuktam /
anyathà anirdhàrita vi÷eùayorànarthakyàpatte÷ca vi÷eùàbhidhànasya vàïmàtratve cobhayatra paunaruktyàt /
çgyajuþsàmodgãtha÷abdànàü ca ÷rutiùvevaïkramadar÷anàt //21//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.22 

#<eùa u eva sàma |
vàg vai sàmaiùa sà càma÷ ceti tat sàmnaþ sàmatvam |
yad v eva samaþ pluùiõà samo ma÷akena samo nàgena sama ebhis tribhir lokaiþ samo 'nena sarveõa tasmàd v eva sàma |
a÷nute sàmnaþ sàyujyaü salokatàm |
ya evam etat sàma veda || BrhUp_1,3.22 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.22 eùa u eva sàma /
katham? ityàha vàgvai sà yatki¤citstrã÷abdàbhidheyaü sà vàk /
sarvastrã÷abdàbhidheyavastuviùayo 'maþ ÷abdaþ /
"kena me paiüsnàni nàmànyàpnoùãti, pràõeneti bråyàtkena me strãnàmànãti vàcà"(kauùã.u 1 / 7) iti ÷rutyantaràt vàkpràõàbhidhànabhåto 'yaü sàma÷abdaþ, tathà pràõanirvartyasvaràdisamudàyamàtraü gitiþ sàma÷abdenàbhidhãyate;ato na pràõavàgvyatirekeõa sàmanàmàsti ki¤cit, svaravarõàde÷ca pràõanirvartyatvàtpràõatantratvàcca /
eùa u eva pràõaþ sàma /
yasmàtsàma sàmeti vàkpràõàtmakam- sà càma÷ceti, tattasmàtsàmno gãtiråpabhya svaràdisamudàyasya sàmatvaü tatpragãtaü bhuvi /
yad u eva samastulyaþ sarveõa vakùyamàõena prakàreõa, tasmàdvà sàmetyanena sambandhaþ /
và÷abdaþ sàma÷abdalàbhanimittaprakàràntaranirde÷asàmarthyalabhyaþ /
kena punaþ prakàreõa pràõasya tulyatvam? ityucyate- samaþ pluùiõà puttikà÷arãreõa samo ma÷akena ma÷aka÷arãreõa, samo nàgena hasti÷arãreõa, sama ebhistribhirlokaistrailokya÷arãreõa pràjàpatyena, samo 'nena jagadråpeõa hairaõyagarbheõa /
puttikàdi÷arãreùu gotvàdivatkàrtsnyena parisamàpta iti samatvaü pràõasya;na punaþ ÷arãramàtraparimàõenaiva, amårtatvàtsarvagatatvàcca /
na ca ghañapràsàdàdipradãpavatsaükocavikàsitayà ÷arãre tàvanmàtraü samatvam /
"ta ete sarva eva samàþ sarve 'nantàþ"(bçha.u.1 / 5 / 13) iti ÷ruteþ /
sarvagatasya tu ÷arãraparimàõavçttilàbho na virudhyate /
evaü samatvàtsàmàkhyaü pràõaü veda yaþ÷ratiprakà÷itamahacvaü taspaitatphalam-a÷nute vyàpnoti sàmnaþ pràõasya sàyujyaü sayugbhàvaü samànadehendriyàbhimànatvam, sàlokyaü samànalophatàü và bhàvanàvi÷eùataþ, ya evametadyathoktaü sàma pràõaü veda-à pràõàtmàbhimànàbhivyakterupàste ityarthaþ //22//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.23

#<eùa u và udgãthaþ |
pràõo và ut pràõena hãdaü sarvam uttabdham |
vàg eva gãthà |
uc ca gãthà ceti |
sa udgãthaþ || BrhUp_1,3.23 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.23 eùa u và udgãthaþ /
udgãtho nàma sàmàvayavo bhaktivi÷eùo nodgànam, sàmàdhikàràt /
kathamudgãthaþ pràõaþ? pràõo và utpràõena hi yasmàdidaü sarvaü jagaduttabdhamårdhvaü stabdhamuttambhitaü vidhçtamityarthaþ /
uttabdhàrthàvadyotako 'yamucchabdaþ pràõaguõàbhidhàyakaþ, tasmàdutpràõaþ /
vàgeva gãthà÷abdavi÷eùatvàdudgãthabhakteþ /
gàyateþ ÷abdàrthatvàtsà vàgeva /
na hyudgãthabhakteþ÷abdavyatirekeõa ki¤cidråpamutprekùyate /
tasmàdyuktamavadhàraõaü vàgeva gãtheti /
ucca pràõo gãthà ca pràõatantrà vàgityubhayamekena ÷abdenàbhidhãyate sa udgãthaþ //23//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.24

#<tad dhàpi brahmadatta÷ caikitàneyo ràjànaü bhakùayann uvàca |
ayaü tyasya ràjà mårdhànaü vipàtayatàd yad ito 'yàsya àïgiraso 'nyenodagàyad iti |
vàcà ca hy eva sa pràõena codagàyad iti || BrhUp_1,3.24 ||>#

__________



BrhUpBh_1,3.24 taddhàpi tattatraitasminnukter'the hàpyàkhyàyikàpi ÷råtaye hasma /
brahmadatto nàmataþ cikitànasyàpatyaü caikitànastadapatyaü yuvà caikitàneyaþ, ràjànaü yaj¤e somaü bhakùayannuvàca /
kim? ayaü camasastho mayàbhakùyamàõo ràjà tyasya tasya mamànçtavàdino mårdhànaü ÷iro vipàtayatàdvispaùñaü pàtayatu /
torayaü tàtaïïàde÷aþ à÷ipi loñ, vipàtayatàditi /
yadyahamançtavàdã syàmityarthaþ /
kathaü punarançtavàditvapràptiþ? ityucyate-yadyadãto 'smàtprakçtàt pràõàdvàksaüyuktàt, ayàsyaþ-mukhyapràõàbhidhàyakena ayàsyàïgirasa÷abdenàbhidhãyate vi÷vasçjàü pårvarùãõàü satre udràtàso 'nyena devatàntareõa vàkpràõavyatiriktenodagàyadudgànaü kçtavàn, tato 'hamançtavàdã syàm, tasya mama devatà viparãtapratipatturmårdhànaü vipàtayatu, ityevaü ÷apathaü cakàreti vij¤àne pratyayadàróhyakartavyatàü dar÷ayati /
tamimamàkhyàyikànirdhàritamarthaü svena vacasopasaüharati ÷rutiþ-vàcà ca pràõapradhànayà pràõena ca svasyàtmabhåtena so 'yàsya àïgirasa udgàtodagàyadityeùor'tho nirdhàritaþ ÷apathena //24//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.25

#<tasya haitasya sàmno yaþ svaü veda bhavati hàsya svam |
tasya vai svara eva svam |
tasmàd àrtvijyaü kariùyan vàci svaram iccheta |
tayà vàcà svarasampannayàrtvijyaü kuryàt |
tasmàd yaj¤e svaravantaü didçkùanta eva |
atho yasya svaü bhavati |
bhavati hàsya svaü ya evam etat sàmnaþ svaü veda || BrhUp_1,3.25 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.25 tasyeti prakçtaü pràõamabhisamvadhnàti /
haitasyeti mukhyaü vyapadi÷atyabhinayena /
sàmnaþ sàma÷abdavàcyasyapràõasyayaþsvaü dhanaü veda, tasya ha kiü syàt? bhavati hàsyasvam /
phalena pralobhyàbhimukhãkçtya ÷u÷råùave àha-tasya vai sàmnaþ svara eva svam /
svara iti kaõñhagataü màdhuryaü tadevàsya svaü vibhåùaõam /
tena hi bhåùitamçddhimallakùyataudgànam /
yasmàdevaü tasmàdàrtvijyaü çtvikkarmodgànaü kariùyanvàci viùaye vàci vàgà÷ritaü svaramiccheta icchet sàmno dhanavattàü svareõa cikãrùurudgàtà /
idaü tu pràsaïgikaüvidhãyate;sàmnaþ sausvaryeõa svaravacvapratyayekartavye icchàmàtreõa sausvaryaü na bhavatãti dantadhàvanatailapànàdi sàmarthyàtkartavyamityarthaþ /
tathaivaü saüskçtayà vàcà svarasampannayàrtvijyaü kuryàt /
tasmàdyasmàtsàmnaþ svabhåtaþ svarastena svena bhåùitaü sàma ato yaj¤e svaravantamudgàtàraü didçkùanta eva draùñumicchanta eva dhaninàmava laukikàþ /
prasiddhaü hi loke 'tho api yasya svaü dhanaü bhavati taü dhaninaü didçkùante iti siddhasya guõavij¤ànaphalasambandhasya upasaühàraþ kriyate- bhavati hàsya svaü ya evametatsàmnaþ svaü vedeti //25//



athànyo guõaþ suvarõavattàlakùaõo vidhãyate /
asàvapi sausvaryameva /
etàvànvi÷eùaþ- pårvaü kaõñhagatamàdhuryamidaü tu làkùaõikaü suvarõa÷abdavàcyam /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.26

#<tasya haitasya sàmno yaþ suvarõaü veda bhavati hàsya suvarõam |
tasya vai svara eva suvarõam |
bhavati hàsya suvarõaü ya evam etat sàmnaþ suvarõaü veda || BrhUp_1,3.26 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.26 tasya haitasya sàmno yaþ suvarõaü veda bhavati hàsya suvarõam /
suvarõa ÷abdasàmànyàtsvarasuvarõayoþ lokikameva suvarõaü guõavij¤ànaphalaü bhavatãtyarthaþ /
tasya vai svara eva suvarõam /
bhavati hàsya suvarõaü ya evametatsàmnaþ suvarõaü vedeti pårvavatsarvam //26//


tathà pratiùñhàguõaü vidhitsannàha-




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.27 

#<tasya haitasya sàmno yaþ pratiùñhàü veda prati ha tiùñhati |
tasya vai vàg eva pratiùñhà |
vàci hi khalv eùa etat pràõaþ pratiùñhito gãyate |
anna ity u haika àhuþ || BrhUp_1,3.27 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.27 tasya haitasya sàmno yaþ pratiùñhàü veda /
pratitiùñhatyasyàmiti pratiùñhà vàktàü pratiùñhàü sàmno guõaü yo veda sa pratitiùñhati ha /
"taü yathà yathopàsate"iti ÷rutestadguõatvaü yuktam /
pårvavatphalena pratilobhitàya kà pratilobhitàya kà pratiùñheti ÷u÷råpave àha- tasya vai sàmno vàgeva, vàgiti jihvàmålãyàdãnàü sthànànàmàkhyà, saiva pratiùñhà, tadàha- vàci hi jihvàmålãyàdiùuhi yasmàtpratiùñhitaþ sanneùa pràõa etadgànaü gãyate gãtibhàvamàpadyate tasmàtsàmnaþ pratiùñhà vàk /
anne pratiùñhito gãyata ityu haike 'nye àhuþ /
iha pratitiùñhatãti yuktam /
aninditatvàdekãyapakùasya vikalpena pratiùñhàguõavij¤ànaü kuryàd vàgvà patiùñhànnaü veti //27//



evaü pràõavij¤ànavato japakarma vidhitsyate /
yadvij¤ànavato japakarmaõyadhikàrastadvij¤ànamuktam /



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.28

#<athàtaþ pavamànànàm evàbhyàrohaþ |
sa vai khalu prastotà sàma prastauti |
sa yatra prastuyàt tad etàni japet |
asato mà sad gamaya, tamaso mà jyotir gamaya, mçtyor màmçtaü gamayeti |
sa yad àhàsato mà sad gamayeti |
mçtyur và asat sad amçtaü mçtyor màmçtaü gamayàmçtaü mà kurv ity evaitad àha |
tamaso mà jyotir gamayeti |
mçtyur vai tamo jyotir amçtaü mçtyor màmçtaü  gamayàmçtaü mà kurv ity evaitad àha |
mçtyor màmçtaü gamayeti |
nàtra tirohitam ivàsti |
atha yànãtaràõi stotràõi teùv àtmane 'nnàdyam àgàyet |
tasmàd u teùu varaü vçõãta |
yaü kàmaü kàmayet tam |
sa eùa evaüvid udgàtàtmane và yajamànàya và yaü kàmaü kàmayate tam àgàyati |
tad dhaital lokajid eva |
na haivàlokyatàyà à÷àsti ya evam etat sàma veda || BrhUp_1,3.28 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.28 athànantaraü yasmàccaivaü viduùà prayujyamànaü devabhàvàyàbhyàrohaphalaü japakarma, atastasmàttadvidhãyata iha /
tasya codgãthasambandhàtsarvatra pràptau pavamànànàmiti vacanàt pavamàneùu triùvapi kartavyatàyàü pràptàyàü punaþ kàla saükocaü karoti- sa vai khalu prastotà sàma prastauti /
sa prastotà yatra yasminkàle sàma prastuyàtpràrabheta tasminkàla etàni japet /
asya ca japakarmaõa àkhyà abhyàroha iti /
àbhimukhyenàrohatyanena japakarmaõaivaüvid devabhàvàtmànamityabhyàrohaþ /
etànãti bahuvacanàttrãõi yajåüùi /
dvitãyànirde÷àd bràhmaõotpannatvàcca yathàpañhita eva svaraþ prayoktavyo na màntraþ /
yàjamànaü japakarma /
etàni tàni yajåüùi-'asato mà sadgamaya''tamaso mà jyotirgamaya' 'mçtyormàmçtaü gamaya'iti /
mantràmarthastirohito bhavatãti svayameva vyàcaùñe bràhmaõaü mantràrtham- sa mantro yadàha yaduktavànko 'sàvarthaþ? ityucyate-'asato mà sadgamaya'iti mçtyurvà asat- svàbhàvikakarmavij¤àne mçtyurityucyete, asad atyantàdhobhàvahetutvàt /
sadamçtam- sacchàstrãyakarmavij¤àne agaraõahetutvàdamçtam /
tasmàdasato asatkarmaõo 'j¤ànàcca mà màü sacchàstrãyakarmavij¤àne gamaya devabhàvasàdhanàtmabhàvamàpàdayetyarthaþ /
tatra vàkyàrthamàha- amçtaü mà kurvityevaitadàheti /
tathà tamaso mà jyotirgamayeti mçtyurgamayeti /
mçtyurvai tamaþ sarvaü hyaj¤ànamàvaraõàtmakatvàttamaþ tadeva ca maraõahetutvànmçtyuþ /
jyotiramçtaü pårvoktaviparãtaü daivaü svaråpam /
prakà÷àtmakatvàjj¤ànaü jyotiþ, tadevàmçtamavinà÷àtmakatvàt /
tasmàt tamaso mà jyotirgamayeti pårvavanmçtyormàmçtaü gamayetyàdi /
amçtaü mà kurvityevaitadàha- daivaü pràjàpatyaü phalabhàvamàpàdayetyarthaþ /
pårvo mantro 'sàdhanasvabhàvàt sàdhanabhàvamàpàdayeti /
dvitãyastu sàdhanabhàvàdapi aj¤ànaråpàt sàdhyabhàvamàpàdayeti /
mçtyormàmçtaü gamayeti pårvayoreva mantrayoþ samucitor'thastçtãyena mantreõocyata iti prasiddhàrthataiva /
nàtra tçtãye mantre tirohitamantarhitamivàrtharåpaü pårvayoriva mantrayorasti, yathà÷ruta evàrthaþ /
yàjamànamudgànaü kçtvà pavamàneùu triùu, athànantaraü yànãtaràõi ÷iùñàni stotràõi teùvàtmane 'nnàdyamàgàyet pràõavidudgàtàpràõabhåtaþ pràõavadeva /
yasmàtsa eva udgàtaivaü pràõaü yathoktaü vetti, ataþ pràõavadeva taü kàmaü sàdhayituü samarthaþ /
tasmàdyajamànasteùu stotreùu prayujyamàneùu varaü vçõãta, yaü kàmaü kàmayeta taü kàmaü varaü vçõãta pràrthayeta /
yasmàtsa eùa evaüvidudgàteti tasmàcchabdàtpràgeva sambadhyate /
àtmane và yajamànàya và yaü kàmaü kàmayate icchatyudgàtà tamàgàyatyàgànena sàdhayati /
evaü tàvajj¤ànakarmabhyàü pràõàtmàpattirityuktam /
tatra nàstyà÷aïkàsambhavaþ /
ataþ karmàpàye pràõàpattirbhavati và na và? ityà÷aïkate /
tadà÷aïkànivçttyarthamàha- taddhaitalokajideveti /
taddhatadetatpràõadar÷anaü karmaviyuktaü kevalamapi, lokajideveti lokasàdhanameva /
na ha evàlokyatàyai alokàrhatvàya à÷à à÷aüsanaü pràrthanaü naivàsti ha /
na hi pràõàtmani utpannàtmàbhimànasya tatpràptyà÷aüsanaü sambhavati /
na hi gràmasthaþ kadà gràmaü pràpnutàmityaraõyastha ivà÷àste /
asannikçùñaviùaye hyanàtmanyà÷aüsanam, na tatsvàtmani sambhavati /
tasmànnà÷àsti kadàcitpràõàtmabhàvaü na prapadyeyamiti /
kasyaitat? ya evametatsàma pràõaü yathoktaü nirdhàritamahimànaü veda- ahamasmi pràõa indriyaviùayàsaïgairàsuraiþ pàpmabhiradharùaõãyo vi÷uddhaþ, vàgàdipa¤cakaü ca madà÷rayatvàdagnyàdyàtmaråpaü svàbhàvikavij¤ànotthendriyaviùayàsaïgajanitàsurapàpmadoùaviyuktaü sarvabhåteùu ca madà÷rayànnàdyopayogabandhanam, àtmà càhaü sarvabhåtànàmàïgirasatvàt, çgyajuþ sàmodgãthabhåtàyà÷ca vàca àtmà tadvayàptestannirvartakatvàcca, mama sàmno gãtibhàvamàpadyamànasya bàhyaü dhanaü bhåùaõaü sausvaryaü tato 'pyàntaraü sauvarõyalàkùaõikaü sausvaryam, gãtibhàvamàpadyamànasya
mama kaõñhàdisthànàni pratiùñhà /
evaü guõo 'haü puttikàdi÷arãreùu kàrtsnyena parisamàpto 'mårtatvàtsarvagatatvàcca- iti à evamabhimànàbhivyaktervedopàsta ityarthaþ //28//

#<iti prathamàdhyàye tçtãyamudgãthabràhmaõam //3//>#



j¤ànakarmabhyàü samucitàbhyàü prajàpatitvapràptirvyàkhyàtà kevalapràõadar÷anena ca'taddhaitallokajideva'ityàdinà /
prajàpateþ phalabhåtasya sçùñisthitisaühàreùu jagataþ svàtantryàdivibhåtyupavarõanena j¤ànakarmaõorvaidikayoþ phalotkarùo varõayitavya ityevamarthamàrabhyate /
tena ca karmakàõóavihitaj¤ànakarmastutiþ kçtvà bhavetsàmarthyàt /
vivakùitaü tvetat- sarvamapyetajj¤ànakarmaphalaü saüsàra eva, bhayàratyàdiyuktatva÷ravaõàt, kàryakaraõalakùaõatvàcca sthålavyaktànityaviùayatvàcceti /
brahmavidyàyàþ kevalàyà vakùyamàõàyà mokùahetutvamityuttaràrthaü ceti /
na hi saüsàraviùayàtsàdhyasàdhanàdibhedalakùaõàd aviraktasya àtmaikatva j¤ànaviùaye 'dhikàraþ, atçùitasyeva pàne /
tasmàjj¤ànakarmaphalotkarùopavarõanamuttaràrtham /
tathà ca vakùyati-"tadetatpadanãyamasya"(bç.u.1 / 4 / 7) "tadetatpreyaþ putràt" (bç.u.1 / 4 / 8) ityàdi /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.1

#<àtmaivedam agra àsãt puruùavidhaþ |
so 'nuvãkùya nànyad àtmano 'pa÷yat |
so 'ham asmãty agre vyàharat |
tato 'haünàmàbhavat |
tasmàd apy etarhy àmantrito 'ham ayam ity evàgra uktvàthànyan nàma prabråte yad asya bhavati |
sa yat pårvo 'smàt sarvasmàt sarvàn pàpmana auùat tasmàt puruùaþ |
oùati ha vai sa taü yo 'smàt pårvo bubhåùati ya evaü veda || BrhUp_1,4.1 ||>#

__________



BrhUpBh_1,4.1 àtmaivàtmeti prajàpatiþ prathamo 'õóajaþ ÷arãryabhidhãyate /
vaidikaj¤ànakarmaphalabhåtaþ sa eva kim? idaü ÷arãrabhedajàtaü tena prajàpati÷arãreõàvibhaktam /
àtmaivàsãdagre pràk÷arãràntarotpatteþ /
sa ca puruùavidhaþ puruùaprakàraþ ÷iraþpràõyàdilakùaõo viràñ /
sa eva prathamaþ sambhåto 'nuvãkùyànvàlocanaü kçtvà, ko 'haü kiülakùaõo vàsmãti, nànyadvastvantaram, àtmanaþ pràõapiõóàtmakàryakaraõaråpànna apa÷yanna dadar÷a /
kevalaü tvàtmànameva sarvàtmànamapa÷yat /
tathà pårvajanma÷rautavij¤ànasaüskçtaþ, so 'haü prajàpatiþ sarvàtmàhamasmãtyagre vyàharadvyàhçtavàn /
tatastasmàdyataþ pårvaj¤ànasaüskàràd àtmànamevàhamityabhyadhàdagre tasmàdahaünàmàbhavat /
tasyopaniùadamiti ÷rutipradar÷itameva nàma vakùyati /
tasmàdyasmàtkàraõe prajàpatàvevaü vçttaü tasmàt, tatkàryabhåteùu pràõiùu etarhyetasminnapi kàla àmantritaþ kastvamityuktaþ sannahamayamityevàgra uktvà kàraõàtmàbhidhànena àtmànamabhidhàyàgre punarvi÷eùanàmajij¤àsave 'thànantaraü vi÷eùapiõóàbhidhànaü devadatto yaj¤adatto veti prabåte kathayati yannàmàsya vi÷eùapiõóasya màtàpitçkçtaü  bhavati tatkathayati /
sa ca prajàpatiratikràntajanmani samyakkarmaj¤ànabhàvanànuùñhànaiþ sàdhakàvasthàyàü yadyasmàtkarmaj¤ànabhàvanànuùñhànaiþ prajàpatitvaü pratipitsånàü pårvaþ prathamaþ san asmàtprajàpatitvapratipitsusamudàyàtsarvasmàd àdau auùadadahat /
kim? àsaïgàj¤ànalakùaõànsarvànpàpmanaþ prajàpatitva pratibandhakàraõabhåtàn /
yasmàdevaü tasmàtpuruùaþ, pårvamauùaditi puruùaþ /
yathàyaü prajàpatiroùitvà prativandhakànpàpmanaþ sarvànpuruùaþ prajàpatirabhavat, evamanyo 'pi j¤ànakarmabhàvanànuùñhànavahninà kevalaü j¤ànabalàdvauùati bhasmãkaroti ha vai sa tam;kam? yo 'smàdviduùaþ pårvaþ prathamaþ prajàpatirbubhåùati bhavitumicchati tamityarthaþ /
taü dar÷ayati ya evaü vedeti /
sàmarthyàjj¤ànabhàvanàprakarùavàn /
nanvanarthàya pràjàpatyapratipipsà, evaüvidà ceddahyate /
naiùa doùaþ, j¤ànabhàvanotkarùàbhàvàtprathamaü prajàpatitvapratipattya bhàvamàtratvàddàhasya /
utkçùñasàdhanaþ prathamaü prajàpatitvaü pràpnuvan nyånasàdhano na pràpnotãti, sa taü dahatãtyucyate /
na punaþ pratyakùamutkçùñasàdhanena itaro dahyate /
yathà loke àjisçtàü yaþ prathamamàjimupasarpati tenetare dagdhà ivàpahçtasàmarthyà bhavanti tadvat //1//


yadidaü tuùñåùitaü karmakàõóavihitaj¤ànakarmaphalaü pràjàpatyalakùaõaü naiva tatsaüsàraviùayamatyakràmaditãmamartha pradar÷ayiùyannàha- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.2

#<so 'bibhet tasmàd ekàkã bibheti |
sa hàyam ãkùàü cakre, yan mad anyan nàsti kasmàn nu bibhemãti |
tata evàsya bhayaü vãyàya |
kasmàd dhy abheùyat |
dvitãyàd vai bhayaü bhavati || BrhUp_1,4.2 ||>#

__________



BrhUpBh_1,4.2 so 'bibhetsa prajàpatiryoyaü prathamaþ ÷arãri puruùavidho vyàkhyàtaþ /
so 'bibhedbhãtavànasmadàdivadevetyàha /
yasmàdayaü puruùavidhaþ ÷arãrakaraõavàn àtmanà÷aviparãtadar÷anavatvàd abibhet, tasmàttatsàmànyàdadyatve 'pyekàkã bibheti /
ki¤càsmadàdivadeva bhayahetuviparãtadar÷anàpanodakàraõaü yathàbhåtàtmadar÷anam /
so 'yaü prajàpatirãkùàmãkùaõaü cakre kçtavàn ha /
katham? ityàha- yadyasmànmattonyadàtmavyatirekeõa vastvantaraü pratidvandãbhåtaü nàsti, tasminnàtmavinà÷ahetvabhàve kasmànnu bibhemãti /
tata eva yathàbhåtàtmadar÷anàdasya prajàpaterbhayaü vãyàya vispaùñamapagatavat /
tasya prajàpateryadbhayaü tatkevalàvidyànimittameva paramàrthadar÷ane 'nupapannamityàha- kasmàddhyabheùyat kimityasau bhãtavànparamàrthaniråpaõàyàü bhayamanupapannamevetyabhipràyaþ /
yasmàd dvitãyadvastvantaraddhi bhayaü bhavati /
dvitãyaü ca vastvantaramavidyàpratyupasthàpitameva;na hyadç÷yamànaü dvitãyaü bhayajanmano hetuþ"tatra ko mohaþ kaþ ÷okaþ ekatvamanupa÷yataþ"(ã÷à.7) iti mantravarõàt /
yaccaikatvadar÷anena bhayamapanunoda tadyuktam /
kasmàt? dvitãyàdvastvantaràdvai bhayaü bhavati, tadekatvadar÷anena dvitãyadar÷anamapanãtamiti nàsti yataþ /
atra codayanti- kutaþ prajàpaterekatvadar÷anaü jàtam? ko vàsmai upadide÷a? athànupadiùñameva pràdurabhåt, asmadàderapi tathà prasaïgaþ /
atha janmàntarakçtasaüskàrahetukam, ekatvadar÷anànarthakyaprasaïgaþ /
yathàprajàpateratikràntajanmàvasthasya ekatvadar÷anaü vidyamànamapyavidyàbandhakàraõaü nàpaninye, yataþ avidyàsaüyukta evàyaü jàto 'bibhet, evaü sarveùàmekatvadar÷anànarthakyaü pràpnoti /
antyameva nivartakamiti cenna, pårvavatpunaþ prasaïgenànaikàntyàt /
tasmàdanarthakamevaikatvadar÷anamiti /
naiùa doùaþ, utkçùñahetådbhavatvàllokavat /
yathà puõyakarmodbhavairviviktaiþ kàryakaraõaiþ saüyukte janmani sati praj¤àmedhàsmçtivai÷àradyaü dçùñam, tathà prajàpateþ dharmaj¤ànavairàgyai÷varyaviparãtahetusarvapàpmadàhàt vi÷uddhaiþ kàryakaraõai saüyuktamutkçùñaü janma tadudbhavaü cànupadiùñameva yuktamekatvadar÷anaü prajàpateþ /
tathà ca smçtiþ-"j¤ànamagratidhaü yasya vairàgyaü ca jagatpateþ /
ai÷varyaü caiva dharmasya sahasiddhaü catuùñayam //
"iti /
sahasiddhatve bhayànupapattiriti cet /
na hyàdityena saha tama udeti /
na, anyànupadiùñàrthatvàtsaha siddhavàkyasya /
÷raddhàtàtparyapraõipàtàdãnàm ahetutvamiti cet syànmatam"÷raddhàvàüllabhate j¤ànaü tatparaþ saüyatendriyaþ"(gãtà 4 / 39) "tadviddhi praõipàtena"(gãtà 4 / 34) ityevamàdãnàü ÷rutismçtivihitànàü j¤ànahetånàmahetutvam, prajàpatiriva janmàntarakçtadharmahetutve j¤ànasyeti cet? na;nimittavikalpasamuccayaguõavadaguõavattvabhedopapatteþ /
loke hi naimittikànàü kàryàõàü nimittabhedo 'nekadhà vikalpate /
tathà nimittasamuccayaþ /
teùàü ca vikalpitànàü samuccitànàü ca punarguõavadaguõavattvakçto bhedo bhavati /
tadyathà- råpaj¤àna eva tàvannaimittike kàrye- tamasi vinàlokena cakùåråpasannikarùo nakta¤caràõàü råpaj¤àne nimittaü bhavati /
mana eva kevalaü råpaj¤ànanimittaü yogãnàm /
asmàkaü tu sannikarùàlokàbhyàü saha tathàdityacandràdyàlokabhedaiþ samuccità nimittabhedà bhavanti /
tathà àlokavi÷eùaguõavadaguõavattvena  bhedàþ syuþ /
evameva àtmaikatvaj¤àne 'pi kvacijjanmàntarakçtaü kàrma nimittaü bhavati, yathà prajàpateþ /
kvacittapo nimittam,"tapasà vijij¤àsasva"(chà.u.3 / 2 / 1) iti ÷ruteþ /
kvacit"àcàryavànpuruùo veda"(chà.u.6 / 14 / 2) "÷raddhàvàüllabhate j¤ànam"(gãtà.4 / 39) "tadviddhi praõipàtena"(gãtà.4 / 34) "àcàryàddhaiva"(chà.u.4 / 1 / 3) "draùñavyaþ ÷rotavyaþ"(bç.u.2 / 4 / 5) ityàdi ÷rutismçtibhya ekàntaj¤ànalàbhanimittatvaü ÷raddhàprabhçtãnàm adharmàdinimittaviyogahetutvàt /
vedànta÷ravaõamanananididhyàsanànàü ca sàkùàjj¤eyaviùayatvàt /
pàpàdipratibandhakùaye càtmamanasorbhåtàrthaj¤ànanimittasvàbhàvyàt /
tasmàdahetutvaü na jàtu j¤ànasya ÷raddhàpraõipàtàdãnàmiti //2//



ita÷ca saüsàraviùaya eva pràjàpatitvam, yataþ /



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.3

#<sa vai naiva reme |
tasmàd ekàkã na ramate |
sa dvitãyam aicchat |
sa haitàvàn àsa yathà strãpumàüsau sampariùvaktau |
sa imam evàtmànaü  dvedhàpàtayat |
tataþ pati÷ ca patnã càbhavatàm |
tasmàd idam ardhabçgalam iva sva iti ha smàha yàj¤avalkyaþ |
tasmàd ayam àkà÷aþ striyà påryata eva |
tàü samabhavat |
tato manuùyà ajàyanta || BrhUp_1,4.3 ||>#

__________



BrhUpBh_1,4.3 sa pràpatirvai  naiva reme ratiü nànvabhavat, aratyàviùño 'bhådityarthaþ, asmàdàdideva yataþ, idànãmapi tasmàdekàkitvàdidharmavattvàdekàkã na ramate ratiü nànubhavati /
ratirnàmeùñàrthasaüyogajà krãóà, tatprasaügina iùñaviyogànmanasyàkulãbhàvo 'ratirityucyate /
sa tasyà araterapanodàya dvitãyam aratyapaghàtasamarthaü strãvastvaicchadgçddhimakarot /
tasya caivaü strãviùayaü gçdhyataþ striyà pariùvaktasyevàtmano bhàvo babhåva /
sa tena satyepsutvàd etàvànetatparimàõa àsa babhåva ha /
kiüparimàõaþ? ityàha- yathà loke strãpumàüsau aratyapanodàya sampariùvaktau yatparimàõau syàtàü tathà tatparimàõau babhåvetyarthaþ /
sa tathà tatparimàõameva iyamàtmànaü dvedhà dviprakàramapàtayatpàtitavàn iyamevetyavadhàraõaü målakàraõàdviràjo vi÷eùaõàrtham /
na kùãrasya sarvopamardena dadhibhàvàpattivadviràñ sarvopamardenaitàvànàsa;kiü tarhi? àtmanà vyavasthitasyaiva viràjaþ satyasaükalpatvàdàtmavyatiriktaü strãpuüsapariùvaktaparisàõaü ÷arãràntaraü babhåva /
sa eva ca viràñ tathàbhåtaþ sa haitàvànàseti sàmànàdhikaraõyàt /
tatastasmàtpàtanàtpatita÷ca patnã càbhavatàmiti dampatyornirvacanaü laukikayoþ /
ata eva tasmàt, yasmàdàtmana evàrdhaþ pçthagbhåtoyeyaü strã, tasmàdidaü ÷arãramànor'dhabçgalamardhaü ca tad bçgalaü vidalaü ca tadardhabçgalam ardhavidalamevetyarthaþ /
pràkstryudvahanàtkasyàrdhabçgalam? ityucyate- sva àtmana iti /
evamàha smoktavànkila yàj¤avalkyaþ, yaj¤asya valko vaktà yaj¤avalkastasyàpatyaü yàj¤avalkyo daivaràtirityarthaþ /
brahmaõo vàpatyam /
yasmàdayaü puruùàrdha àkà÷aþ stryardha÷ånyaþ punarudvahanàttasmàtpåryate stryardhena, punaþ sampuñãkaraõeneva vidalàrdhaþ /
tàü sa prajàpatirmanvàkhyaþ ÷ataråpàkhyàmàtmano duhitaraü patnãtvena kalpitàü samabhavanmaithunamupagatavàn /
tatastasmàttadupagamanàd manuùyà ajàyantotpannàþ //3//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.4

#<so heyam ãkùàü cakre -- kathaü nu màtmana eva janayitvà sambhavati |
hanta tiro 'sànãti |
sà gaur abhavad vçùabha itaraþ |
tàü sam evàbhavat  |
tato gàvo 'jàyanta |
vaóavetaràbhavad a÷vavçùa itaraþ |
gardabhãtarà gardabha itaraþ |
tàü sam evàbhavat |
tata eka÷apham ajàyata |
ajetaràbhavad basta itaraþ |
avir itarà meùa itaraþ |
tàü sam evàbhavat |
tato 'jàvayo  'jàyanta |
evam eva yad idaü ki¤ca mithunam à pipãlikàbhyas tat sarvam asçjata || BrhUp_1,4.4 ||>#

__________



BrhUpBh_1,4.4 sà ÷ataråpà u ha iyaü seyaü duhitçgamane smàrtaü pratiùedhamanusmarantãkùà¤cake /
kathaü nvidamakçtyaü yanmà màmàtmana eva janayitvotpàdya sambhavatyupagacchati /
yadyapyayaü nirghçõo 'haü hantedànãü tiro 'sàni jàtyantareõa tiraskçtà bhavàni /
ityevamãkùitvàsau gaurabhavat /
utpàdyapràõikarmabhi÷codyamànàyàþ punaþ punaþ saivamatiþ ÷ataråpàyà mano÷càbhavat /
tata÷ca çùabha itaraþ /
tàü samevàbhadityàdi pårvavat /
tato gàvo 'jàyanta /
tathà baóavetaràbhavada÷vavçùa itaraþ /
tathà gardabhãtarà gardabha itaraþ /
tatra baóavà÷vavçùàdãnàü saïgamàttata eka÷aphamekagvuram a÷và÷vataragardabhàkhyaü trayamajàyata /
tathà ajetaràbhavadvasta÷chàga itaraþ, tathà aviritarà meùa itaraþ, tàü samevàbhavat /
tàü tàmiti vãpsà /
tàmajàü tàmavi¤cetisamabhavadevetyarthaþ /
tato 'jà÷vàvaya÷càjàvayo 'jàyanta /
evameva yadidaü ki¤ca yatkiü¤cedaü mithunaü srãpuüsalakùaõaü dvandam, à pipãlikàbhyaþ pipãlikàbhiþ sahànenaivanyàyena tatsarvamasçjata jagatsçùñavàn //4//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.5
#<so 'ved ahaü vàva sçùñir asmy ahaü hãdaü sarvam asçkùãti |
tataþ sçùñir abhavat |
sçùñyàü hàsyaitasyàü bhavati ya evaü veda || BrhUp_1,4.5 ||>#

__________



BrhUpBh_1,4.5 sa prajàpatiþ sarvamidaü jagatsçùñvà avet /
katham? ahaü vàvàhameva sçùñiþ, sçjyate iti sçùñaü jagaducyate sçùñiriti /
yanmayàsçùñaü jaganmadabhedatvàdahamevàsmi na matto vyatiricyate /
kuta etat? ahaü hi yasmàdidaü sarvaü jagadasçkùi sçùñavànasmi tasmàdityarthaþ /
yasmàtsçùñi÷abdena àtmànamevàbhyadhàtprajàpatiþ, tatastasmàtsçùñirabhavat sçùñinàmàbhavat /
sçùñyàü jagati, hàsya prajàpategetasyàmetasmi¤jagati, sa prajàpativatsraùñà bhavati svàtmano 'nanyabhåtasya jagataþ, kaþ? ya evaü prajàpativadyathoktaü svàtmano 'nanyabhåtaü jagatsàdhyàtmàdibhåtàdhidaivaü jagadahamasmãti veda //5//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.6

#<athety abhyamanthat |
sa mukhàc ca yoner hastàbhyàü càgnim asçjata |
tasmàd etad ubhayam alomakam antarataþ |
alomakà hi yonir antarataþ |
tad yad idam àhur amuü yajàmuü yajety ekaikaü devam etasyaiva sà visçùñiþ |
eùa u hy eva sarve devàþ |
atha yat ki¤cedam àrdraü tad retaso 'sçjata |
tad u soma |
etàvad và idaü sarvam annaü caivànnàda÷ ca |
soma evànnam agnir annàdaþ |
saiùà brahmaõo 'tisçùñiþ |
yac chreyaso devàn asçjatàtha yan martyaþ sann amçtàn asçjata tasmàd atisçùñir |
atisçùñyàü hàsyaitasyàü bhavati ya evaü veda || BrhUp_1,4.6 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.6 evaü sa prajàpatirjagadidaü mithunàtmakaü sçùñà brahmaõàdivarõaniyanvardevatàþ sisçkùuràdau, ayeti ÷abdadvayamabhinayapradar÷anàrtham, anena prakàreõa mukhe hastau prakùityàbhyamanyadàbhimukhyena manyanapakarot /
sa mukhahastàbhyàü mathitvà mukhàcca yonerhastàbhyàü ca yonibhyàmagniü bràhmaõajàteranugrahakartàramasçjata sçùñavàn /
yasmàddàhakasyàgneryoniretadubhayaü hastau mukhaü ca, tasmàdbhaya mapyetadalomakaü lomavivarjitam /
kiü sarvameva? na, antarato 'bhyantarataþ;asti hi yonyà sàmànyamubhayasyàsya /
kim? alomakà hi yonirantarataþ strãõàm /
tathà bràhmaõo 'pi mukhàdeva jajhe prajàpateþ /
tasmàdekayonitvàjjayeùñhenevànujo 'nugçhyate agninà bràhmaõaþ /
tasmàdbràhmaõo 'gnidevatyo mukhavãrya÷ceti ÷rutismçtisiddham /
tathà balà÷rayàbhyàü bàhubhyàü balabhidàdikaü kùanniyajàtiniyantaràü kùanniyaü ca /
tasmàdaindraü kùatraü bàhuvãryaü ceti ÷rutau smçtau càvagatam /
tathoruta ãhà ceùñà tadà÷rayàdvasvàdilakùaõaü vi÷o niyantàraü vi÷aü ca /
tasmàtkçùyàdiparo vasvàdidevatya÷ca vai÷yaþ /
tathà påùaõaü pçthvãdaivataü ÷ådraü ca padbhyàü paricaraõakùamamasçjateti ÷rutismçtiprasiddheþ /
tatra kùatràdidevatàsargamihànuktaü vakùyamàõamamapyuktavadupasaüharati sçùñisàkalyànukãrtyai /
yatheyaü ÷rutirvyavasthità tathà prajàpatireva sarve devà iti ni÷citor'thaþ /
sraùñurananyatvàtsçùñànàm /
prajàpatinaiva tu sçùñatvàd devànàm /
athaivaü prakaraõàrthe vyavasthite tatstutyabhipràyeõàvidvanmatàntaranindopanyàsaþ, anyanindànyastutaye /
tattatra karmaprakaraõe kevalayàj¤ikà yàgakàle yadidaü vaca àhuþ -'amumagniü yajàsumindraü yaja'ityàdi - nàma÷astrastotrakarmàdibhinnatvàdbhinnamevàgnyàdidevamevaikaü manyamànà àhurityabhipràyaþ /
tanna tathà vidyàt, yasmàdetasyaiva prajàpateþ sà visçùñirdevabhedaþ sarva eùa u hyeva prajàpatireva pràõaþ sarve devàþ /
atra vipratipadyante - para eva hiraõyagarbhe ityeke /
saüsàrãtyapare /
paraü eva tu mantravarõàt /
"indraü mitraü varuõamagnimàhuþ"iti ÷ruteþ /
"eùa brahmaiùa indra eùa prajàpatirete sarve devàþ"(ai.u.5 / 3) iti ca ÷ruteþ /
smçte÷ca -"etameke vadantyagniü manumanye prajàpatim"(manu.12 / 123) iti"yo 'sàvatãndriyo 'gràhyaþ såkùmo 'vyaktaþ sanàtanaþ /
sarvabhåtamayo 'cintyaþ sa eva svayamudbabhau" /
(manu.1 / 7) iti /
saüsàryeva và syàt /
"sarvainpàpmana aupat"(bç.u.1 / 4 / 1) iti ÷ruteþ /
na hyasaüsàriõaþ pàpmadàhaprasaïgo 'sti /
bhayàratisaüyoga÷ravaõàt /
"atha yanmartyaþ sannamçtànasçjata"(bç.u.1 / 4 / 6) iti ca /
"hiraõyagarbhaü pa÷yati jàyamànam"(÷ve.u.4 / 12) iti ca mantravarõàt /
smçte÷ca karmavipàkaprakriyàyàm -"brahmà vi÷vasçjo dharmo mahànavyaktameva ca /
uttamàü sàtvikãmetàü gatimàhurmanãùiõaþ"(manu.12 / 50) iti /
athaivaü viruddhàrthànupapatteþ pràmàõyavyàghàta iti cet? na, kalpanàntaropapatteravirodhàt /
upàdhivi÷eùasambandhàdvi÷eùakalpanàntaramupapadyate /
"àsãno dåraü vrajati ÷ayàno yàti sarvataþ /
kastaü madàmadaü devaü madanyo j¤àtumarhati"(ka.u.1 / 2 / 21) ityevamàdi÷rutibhya upàdhiva÷àtsaüsàritvaü na paramàrthataþ /
svato 'saüsàryeva /
evamekatvaü nànàtvaü ca hiraõyagarbhasya /
tathà sarvajãvànàm, tattvamasi (chà.u.6 / 8 -16) iti ÷ruteþ /
hiraõyagarbhastu upàdhi÷uddhyati÷ayàpekùayà pràya÷aþ para eveti ÷rutismçtivàdàþ pravçttàþ /
saüsàritvaü tu kvacideva dar÷ayanti /
jãvànàü upàdhigatà÷uddhibàhulyàtsaüsàritvameva pràya÷o 'bhilapyate /
vyàvçttakçtsnopàdhibhedàpekùayà tu sarvaþ paratvenàbhidhãyate ÷rutismçtivàdaiþ /
tàrkikaistu parityaktàgamabalairasti nàsti kartàkartetyàdi viruddhaü bahu tarkapadbhiràkulãkçtaþ ÷àstràrthaþ, tenàrthani÷cayo durlabhaþ /
ye tu kevala÷àstrànusàriõaþ ÷àntadarpàsteùàü pratyakùaviùaya iva ni÷citaþ ÷àstràrthe devatàdiviùayaþ /
tatra prajàpaterekasya devasyàtràdyalakùaõo bhedo vivakùita iti tatràgnirukto 'ttà, àdyaþ soma idànãmucyate - atha yatki¤cedaü loka àrdraü dravàtmakaü tadretasa àtmàno bãjàdasçjata;retasa àpaþ (ai.u.1 / 4) iti ÷ruteþ /
dravàtmaka÷ca somaþ /
tasmàdyadàrdraü prajàpatinà retasaþ sçùñaü tadu soma eva /
etàvadvai etàvadeva nàto 'dhikamidaü sarvam /
kiü tat? annaü caiva somo dravàtmakatvàdàpyàyakam /
annàda÷càgnirauùõyàd råkùatvàcca /
tatraivadhriyate, soma evànnaü yadadyate tadeva soma ityarthaþ /
ya evàttà sa evàgniþ arthabalàddhyavadhàraõam /
agnirapi kvacid håyamànaþ somapakùasyaiva /
somo 'pãjyamàno 'gnirevàttçtvàt /
evamagnãùomàtmakaü jagadàtmatvena pa÷yanta kenaciddoùeõa lipyate, prajàpati÷ca bhavati /
saiùà brahmaõaþ prajàpateratisçùñiràtmano 'pyati÷ayà /
kà sà ityàha - yacchreyasaþ pra÷asyatarànàtmanaþ sakà÷àdyasmàdasçjata devàüstasmàddevasçùñiratisçùñiþ /
kathaü punaràtmano 'ti÷ayà sçùñiþ ityata àha - atha yadyasmànmartyaþ sanmaraõadharmà sannamçtànamaraõadharmiõo devàn karmaj¤ànavahninà sarvànàtmanaþ pàpmana oùitvàsçjata, tasmàdetàmatisçùñiü prajàpateràtmabhåtàü yo veda sa etasyàmatisçùñyàü prajàpatiriva bhavati prajàpativadeva sraùñà bhavati //6//


sarvaü vaidikaü sàdhanaü j¤ànakarmalakùaõaü kartràdyanekakàrakàpekùaü prajàpatitvaphalàvasànaü sàdhyametàvadeva yadetadvyàkçtaü jagatsaüsàraþ /
athaitasyaiva sàdhyasàdhanalakùaõasya vyàkçtasya jagato vyàkaraõàtpràgbãjàvasthà yà tàü nirdidij¤atyaïkuràdikàryànumitàmiva vçkùasya, karmabãjo 'vidyàkùetro hyasau saüsàravçkùaþ samåla uddhartavya iti /
taduddharaõe hi puruùàrthaparisamàptiþ /
tathà coktam -"årdhvamålo 'vàk÷àkhaþ"iti kàñhake /
gãtàsu ca"årdhvamålamadhaþ ÷àkham"iti /
puràõe ca"brahmavçkùaþ sanàtanaþ"iti /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.7

#<tad dhedaü tarhy avyàkçtam àsãt |
tan nàmaråpàbhyàm eva vyàkriyatàsau nàmàyam idaüråpa iti |
tad idam apy etarhi nàmaråpàbhyàm eva vyàkriyata asau nàmàyam idaüråpa iti |
sa eùa iha praviùña à nakhàgrebhyo yathà kùuraþ kùuradhàne 'vahitaþ syàd vi÷vambharo và vi÷vambharakulàye |
taü na pa÷yanti |
akçtsno hi saþ pràõann eva pràõo nàma bhavati |
vadan vàk pa÷yaü÷ cakùuþ ÷çõva¤ chrotraü manvàno manaþ |
tàny asyaitàni karmanàmàny eva |
sa yo 'ta ekaikam upàste na sa veda |
akçtsno hy eùo 'ta ekaikena bhavati |
àtmety evopàsãta |
atra hy ete sarva ekaü bhavanti |
tad etat padanãyam asya sarvasya yad ayam àtmà |
anena hy etat sarvaü veda |
yathà ha vai padenànuvinded evaü kãrtiü ÷lokaü vindate ya evaü veda || BrhUp_1,4.7 ||>#

__________



BrhUpBh_1,4.7 tadvedaü taditi bãjàvasthaü jagatpràgutpattestarhi tasminkàle;parokùatvàsarvanàmnàpratyakùàbhidhànenàbhidhãyate, bhåtakàlasambandhitvàdavyàkçtabhàvino jagataþ;sukhagrahaõàrthamaitihyaprayogo ha ÷abdaþ /
evaü ha tadà àsãdityucyamàne sukhaü tàü parokùàmapi jagato bãjàvasthàü pratipadyate, yudhiùñhiro ha kila ràjàsãdityukte yadvat /
idamiti vyàkçtanàmaråpàtmakaü sàdhyasàdhanalakùaõaü yathàvarõitamabhidhãyate /
tadidaü÷abdayoþ parokùapratyakùàvasthajagadvàcakayoþ sàmànàdhikaraõyàdekatvameva parokùapratayakùàvasthasya jagato 'vagamyate /
tadevedamidameva ca tadavyàkçtamàsãditi /
athaivaü sati nàsata utpattirna sato vinà÷aþ kàryasyetyavadhçtaü bhavati /
tadevambhåtaü jagadavyàkçtaü sannàmaråpàbhyàmeva nàmnà råpeõaiva ca vyàkriyata /
vyàkriyateti karmakartçprayogàttatsvayamevàtmaiva vyàkriyata, vi à akriyata, vispaùñaü nàmaråpavi÷eùàvadhàraõamaryàdaü vyaktãbhàvamàpadyata sàmarthyàdàkùiptaniyantçkartçsàdhanakriyànimittam /
asaunàmeti sarvanàmnàvi÷eùàbhidhànena nàmamàtraü vyapadi÷ati /
devadatto yaj¤adatta iti và nàmàsya ityasaunàmàyam /
tathedamiti ÷uklakçùõàdãnàmavi÷eùaþ /
idaü ÷uklamidaü kçùõaü và råpamasyetãdaü råpaþ /
tadidamavyàkçtaü vastu etarhyetasminnapi kàle nàmaråpàbhyàmeva vyàkriyate asaunàmàyamidaü råpa iti /
yadarthaþ sarva÷àstràrambhaþ. yasminnavidyayà svàbhàvikyà kartçkriyàphalàdhyàropaõà kçtà;yaþ kàraõaü sarvasya jagataþ yadàtmake nàmaråpe salilàdiva svacchànmalamiva phenamavyàkçte vyàkriyete, ya÷ca tàbhyàü nàmaråpàbhyàü vilakùaõaþ svato nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvaþ sa eùo 'vyàkçte àtmabhåte nàmaråpe vyàkurvanbrahmàdistambaparyanteùu deheùviha karmaphalà÷rayeùva÷anàyàdimatsu praviùñaþ /
nanu avyàkçtaü svayameva vyàkriyatetyuktam, kathamidamidànãm ucyate, para eva tu àtmàvyàkçtaü vyàkurvanniha praviùña iti /
naiùa doùaþ, parasyàpyàtmano 'vyàkçtajagadàtmatvena vivakùitatvàt /
àkùiptaniyantçkartçkriyà nimittaü hi jagadavyàkçtaü vyàkriyatetyavocàma /
idaü÷abdasàmànàdhikaraõyàccàvyàkçta÷abdasya /
yathedaü jaganniyantràdyanekakàrakanimittàdivi÷eùavadvyàkçtam, tathà aparityaktànyatamavi÷eùavadeva tadavyàkçtam /
vyàkçtàvyàkçtamàtraü tu vi÷eùaþ /
dçùña÷ca loke vivakùàtaþ ÷abdaprayogo gràma àgato gràmaþ ÷ånya iti /
kadàcid gràma÷abdena nivàsamàtravivakùàyàü gràmaþ ÷ånya iti ÷abdaprayogo bhavati, kadàcinnivàsijanavivakùàyàü gràma àgata iti, kadàcidubhayavivakùàyàmapi gràma÷abdaprayogo bhavati, gràmaü ca na pravi÷editi yathà /
tadvadihàpi jagadidaü vyàkçtamavyàkçtaü cetyabhedavivakùàyàm àtmànàtmanorbhavati vyapade÷aþ /
tathedaü jagadutpattivinà÷àtmakamiti kevalajagadvayapade÷aþ /
tathà mahànaja àtmà (bç.u.4 / 4 / 22) asthålo 'naõuþ sa eùa neti neti (bç.u.3 / 9 / 26) ityàdi kevalàtmavyapade÷aþ /
nanu pareõa vyàkartrà vyàkçtaü sarvato vyàptaü sarvadà jagat, sa kathamiha praviùñaþ parikalpyate? apraviùño hi de÷aþ paricchinnena praveùñuü ÷akyate, yathà puruùeõa gràmàdiþ /
nàkà÷ena ki¤cinnityapraviùñatvàt /
pàùàõasarpàdivaddharmàntareõeti cet /
athàpi syàt, na para àtmà svenaiva råpeõa pravive÷a, kiü tarhi? tatstha eva dharmàntareõopajàyate, tena praviùña ityupacaryate /
yathà pàùàõe sahajo 'ntaþsthaþ sarpo nàlikere và toyam /
na,"tatsçùñvà tadevànupràvi÷at"iti ÷ruteþ /
yaþ sraùñà sa bhàvàntaramanàpanna eva kàryaü sçùñvà pa÷càtpràvi÷aditi hi ÷råyate /
yathà bhuktvà gacchatãti bhujigamikriyayoþ pårvàparakàlayoritaretaravicchedo 'vi÷iùña÷ca kartà tadvadihàpi syàt /
na tu tatsthasyaiva bhàvàntaropajanana etatsambhavati /
na ca sthànàntareõa viyujya sthànàntara saüyogalakùaõaþprave÷o niravayavasyàparicchinnasya dçùñaþ /
sàvayava eva prave÷a÷ravaõàditi cet na;ñhadivyo hyamårtaþ puruùaþ" (mu.u.2 / 1 / 2) niùkalaü niùkriyam (÷ve.u.6 / 19) ityàdi÷rutibhyaþ sarvavyapade÷yadharma vi÷eùapratiùedha÷rutibhya÷ca /
pratibimbaprave÷avaditi cet? na, vastvantareõa viprakarùànupapatteþ /
dravye guõaprave÷avaditi cet? na, anà÷ritatvàt /
nityaparatantrasyaivà÷ritasya guõasya dravye prave÷a upacaryate /
na tu brahmaõaþ svàtantrya÷ravaõàttathà prave÷a upapadyate /
phale bãjavaditi cet? na;sàvayavatvavçddhikùayotpattivinà÷àdidharmavattvaprasaïgàt /
na caivaü dharmavattvaü brahmaõaþ ajo 'jaraþ ityàdi ÷rutinyàyavirodhàt /
tasmàdanya eva saüsàrã paricchinna iha praviùña iti cet? na;"seyaü daivataikùata"(chà.u.6 / 3 / 2) ityàrabhya ñanàmaråpe vyàkaravàõi"(6 / 2 / 3) iti tasyà eva prave÷avyàkaraõakartçtva÷ruteþ /
tathà'tatsçùñvà tadevànupràvi÷at'(tai.u.2 / 6 / 1) 'sa etameva sãmànaü vidàryaitayà dvàrà pràpadyata"(ai.u.3 / 12) 'sarvàõi råpàõi vicitya dhãro nàmàni kçtvàbhivadanyadàste""tvaü kumàra uta và kumàrã tvaü jãrõo daõóena va¤casi"(÷ve.u.4 / 3) "pura÷cakre dvipadaþ"(bç.u.2 / 5 / 18) "råpaü råpam"(ka.u.2 / 2 / 9) iti ta mantravarõànna paràdanyasya prave÷aþ /
praviùñànàmitaretarabhedàtparànekatvamiti cet na,"eko devo bahudhà sanniviùñaþ" "ekaþsanbahudhà vicacàra" "tvameko 'si bahånanupraviùñaþ" "eko devaþ sarvabhåteùu gåóhaþ sarvavyàpã sarvabhåtàntaràtmà"(÷ve.u.6 / 11) ityàdi ÷rutibhyaþ /
prave÷a upapadyate nopapadyata iti tiùñhatu tàvat /
praviùñànàü saüsàritvàttadananyatvànna parasya saüsàritvamiti cet? na, a÷anàyàdyatyaya÷ruteþ /
sukhitvaduþkhitvàdidar÷anànneti cenna,"na lipyate lokaduþkhena bàhyaþ"(ka.u.2 / 2 / 11) iti ÷ruteþ /
pratyakùàdivirodhàdayuktamiti cet?
na, upàdhyà÷rayajanitavi÷eùaviùayatvàtprakùàdeþ /
"na dçùñerdraùñàraü pa÷yeþ"(bç.u.3 / 4 / 2) "vij¤àtàramare kena vijànãyàt"(bç.u.4 / 5 / 19) "avij¤àtaü vij¤àtç"(bç.u.3 / 8 / 11) ityàdi ÷rutibhyo nàtmaviùayaü vij¤ànam /
kiü tarhi? buddhyàdyupàdhyàtmapraticchàyàviùayameva sukhito 'haü duþkhito 'hamityevamàdi pratyakùavij¤ànam /
ayamahamiti viùayeõa viùayiõaþ sàmànàdhikaraõyopacàràt,"nànyadato 'sti draùñrç"(bç.u.3 / 8 / 11) ityanyàtmapratiùedhàcca, dehàvayavavi÷eùyatvàcca sukhaduþkhayorviùayadharmatvam /
"àtmànastu kàmàya"(bç.u.2 / 4 / 5) ityàtmàrthaþ tva÷ruterayukta iti cenna,"yatra và anyadiva syàt"ityavidyàviùayàtmàrthatvàbhyupagamàt tatkena kaü pa÷yet (bç.u.4 / 5 / 15) neha nànàsti ki¤cana (bç.u.4 / 4 / 19) tatra ko mohaþ kaþ ÷okaþ ekatvamanupa÷yataþ (ã÷à.7) ityàdinà vidyàviùaye tatpratiùedhàcca nàtmadharmatvam /
tàrkikasamayavirodhàdayuktamiti cet na;yuktyàpyàtmano duþkhitvànupapatteþ /
na hi duþkhena pratyakùaviùayeõa àtmano vi÷eùyatvam pratyakùàviùayatvàt /
àkà÷asya ÷abdaguõavattvavadàtmano duþkhitvamiti cenna, ekapratyayaviùayatvànupapatteþ /
na hi sukhagràhakeõa pratyakùaviùayeõa pratyayena nityànumeyasyàtmano viùayãkaraõàmupapadyate tasya ca viùayãkaraõe àtmana ekatvàdviùayyabhàvaprasaïgaþ /
ekasyaiva viùayaviùayitvaü dãpavaditi cet? na;yugapadasambhavàt,àtmanyaü÷ànupapatte÷ca /
etena vij¤ànasya gràhyagràhakatvaü pratyuktam /
pratyakùànumànaviùayayo÷ca duþkhàtmanorguõaguõitve nànumànam /
duþkhasya nityameva pratyakùaviùayatvàt, råpàdisàmànàdhikaraõyàcca /
manaþsaüyogajatve 'pyàtmani duþkhasya sàvayavatvavikriyàvattvànityatvaprasaïgàt /
na hyavikçtya saüyogi dravyaü guõaþ ka÷cidupayannapayanvà dçùñaþ kvacit /
na ca niravayavaü vikriyamàõaü dçùñaü kvacidanityaguõà÷rayaü và nityam /
na càkà÷a àgamavàdibhirnityatayàbhyupagamyate, na cànyo dçùñànto 'sti /
vikriyamàõamapi tatpratyayànivçtternityameveti cet? na, dravyasya avayavànyathàtvavyatirekeõa vikriyànupapatteþ /
sàvayavatve 'pi nityatvamiti cenna;sàvayavasyàvayavasaüyogapårvakatve sati vibhàgopapatteþ /
vajràdiùvadar÷anànneti cenna, anumeyatvàtsaüyogapårvatvasya /
tasmànnàtmàno duþkhàdyanityaguõà÷rayatvopapattiþ /
parasyàduþkhitve 'nyasya ca duþkhino 'bhàve duþkhopa÷amanàya ÷àstràrambhànarthakyamiti cet? na, avidyàdhyàropitaduþkhitvabhramàpohàrthatvàt, àtmani prakçtasaïkhyàpåraõabhramàpohavat /
kalpitaduþkhyàtmàbhyupagamàcca /
jalasåryàdipratibimbavadàtmagrave÷a÷ca pratibimbavadvyàkçte kàrya upalabhyatvàt /
pràgutpatteranupalabdha àtmà pa÷càtkàrye ca sçùña vyàkçte buddherantarupalabhyamànaþ såryàdipratibimbavajjalàdau kàryaü sçùñvà praviùña iva lakùyamàõo nirdi÷yate sa eùa iha praviùñaþ (bç.u.1 / 4 / 7) tàþ sçùñvà tadevànupràvi÷ata sa etameva sãmànaü vidàryaitayà dvàrà pràpadyata (ai.u.3 / 12) seyaü devataikùata hantàhamimàstisro devatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya (chà.u.6 / 2 / 3) ityevamàdibhiþ /
na tu sarvagatasya niravayavasya digde÷akàlàntaràpakramaõapràptilakùaõaþ prave÷aþ kadàcidapyupapadyate /
na ca paràdàtmano 'nyo 'sti draùñà nànyadato 'sti draùñç nànyadato 'sti÷rotç (bç.u.3 / 8 / 11) ityàdi ÷ruterityavocàma /
upalabdhyarthatvàcca sçùñiprave÷asthityapyayavàkyànàm, upalabdheþ puruùàrthatva÷ravaõàt /
àtmànamevàvet (bç.u.1 / 4 / 10) tasmàttatsarvamabhavat (bç.u.1 / 4 / 10) bahmavidàpnoti param (tai.u.2 / 1 / 1) sa yo ha vai tatparamaü brahma veda brahmaiva bhavati (mu.u.3 / 2 / 9) àcàryavànpuruùo veda (chà.u.6 / 14 / 2) tasya tàvadeva ciram (chà.u.6 / 14 / 2) ityàdi ÷rutibhyaþ /
tato màü tattvato j¤àtvà vi÷ate tadanantaram (gãtà 18 / 55) taddhyagryaü sarvavidyànàü pràpyate hyamçtaü tataþ ityàdi smçtibhya÷ca /
bhedadar÷anàpavàdàcca sçùñyàdi vàkyànàm àtmaikatvadar÷anàrthaparatvopapattiþ /
tasmàtkàryasthasya upalabhyatvameva prave÷a ityupacaryate /
ànakhàgrebhyo nakhàgramaryàdam àtmana÷caitanyamupalabhyate /
tatra kathamiva praviùñaþ? ityàha - yathà loke kùuràdhàne kùuro dhãyate 'sminniti kùuradhànaü tasminnàpitopaskaràdhàne, kùuro 'ntaþstha upalabhyate, avahitaþ prave÷itaþ syàd yathà và vi÷vambharo 'gniþ, vi÷vasya bharaõàdvi÷vambharaþ kulàye nãóe 'gniþ, kàùñhàdàvahitaþ syàdityanuvartate /
tatra hi sa mathyamàna upalabhyate /
yathà ca kùuraþ kùuradhàna ekade÷e 'vasthito yathà càgniþ kàùñhàdau sarvato vyàpyàvasthitaþ, evaü sàmànyato vi÷eùata÷ca dehaü saüvyàpyàvasthita àtmà /
tatra hi sa pràõanàdikriyàvàn dar÷anàdikriyàvàü÷copalabhyate /
tasmàttatraivaü praviùñhaü tamàtmànaü pràõanàdikriyàvi÷iùñaü na pa÷yanti nopalabhante /
nanvapràptapratiùedho 'yaü taü na pa÷yantãti, dar÷anasyàprakçtatvàt /
naiùa doùaþ, sçùñyàdivàkyànàm àtmaikatvapratipattyarthaparatvàtprakçtameva tasya dar÷anam /
råpaü råpaü pratiråpo babhåva tadasya råpaü prati cakùaõàya (bç.u.2 / 5 / 19) iti mantravarõàt /
tatra pràõanàdikriyàvi÷iùñasyàdar÷ane hetumàha - akçtsno 'samasto hi yasmàtsa pràõanàdikriyàvi÷iùñaþ /
kutaþ punarakçtsnatvam ityucyate - pràõànneva pràõanakriyàmeva kurvanpràõo nàma pràõasamàkhyaþ pràõàbhidhàno bhavati /
pràõanakriyàkartçtvàddhi pràõaþ pràõatãtyucyate nànyàü kriyàü kurvan /
yathà làvakaþ pàcaka iti /
tasmàtkriyàntaravi÷iùñasya anupasaühàràdakçtsno hi saþ /
tathà vadanvadanakriyàü kurvanvaktãti vàk, pa÷yaü÷cakùu÷caùña iti cakùurdraùñà, ÷çõva¤÷çõotãti ÷rotram /
pràõànneva pràõaþ vadanvàk ityàbhyàü kriyà÷aktyudbhavaþ pradar÷ito bhavati /
pa÷yaü÷cakùuþ ÷çõva¤÷rotram ityàbhyàü vij¤àna÷aktyudbhavaþ pradar÷yate, nàmaråpaviùayatvàdvij¤àna÷akteþ /
÷rotracakùuùã vij¤ànasya sàdhane, vij¤ànaü tu nàmaråpasàdhanam /
na hi nàmaråpavyatiriktaü vij¤eyamasti /
tayo÷copalambhe karaõaü cakùuþ÷rotre /
kriyà ca nàmaråpasàdhyà pràõasamavàyinã, tasyàþ pràõà÷rayàyà abhivyakto vàkkaraõam /
tathà pàõipàdapàyåpa÷thàkhyàni /
sarveùàmupalakùaõàrthà vàk /
etadeva hi sarvaü vyàkçtam /
trayaü và idaü nàma råpaü karma (bç.u.1 / 6 / 1) iti hi vakùyati /
manvàno mano manuta iti /
j¤àna÷aktivikàsànàü sàdhàraõaü karaõaü mano manute 'neneti /
puruùastu kartà sanmanvàno mana ityucyate /
tànyetàni pràõàdãnyasyàtmanaþ karmanàmàni, karmajàni nàmàni karmanàmànyeva, na tu vastumàtraviùayàõi /
ato na kçtsnàtmavastvavadyotakàni /
evaü hyasàvàtmà pràõanàdikriyayà tattatkriyàjanitapràõàdinàmaråpàbhyàü vyàkriyamàõo 'vadyotyamàno 'pi /
sa yo 'to 'smàtpràõanàdikriyàsamudàyàd ekaikaü pràõaü cakùuriti và vi÷iùñam anupasaühçtetaravi÷iùñakriyàtmakaü manasà ayamàtmetyupàste cintayati, na sa veda nasa jànàti brahma /
kasmàt akçtsno 'samàpto hi yasmàdeùa àtmà asmàtpràõanàdisamudàyàt /
ataþ pravibhakta ekaikena vi÷eùaõena vi÷iùña itaradharmàntarànupasaühàràdbhavati /
yàvadayamevaü veda pa÷yati ÷çõomi spç÷àmãti và svabhàvapravçttivi÷iùñaü veda tàvada¤jasà kçtsnamàtmànaü na veda /
kathaü punaþ pa÷yanveda? ityàha - àtmetyeva, àtmeti pràõàdãni vi÷eùaõàni yànyuktàni tàni yasya sa àpnuvaüstànyàtmà ityucyate /
na tathà kçtsnavi÷eùolasaühàrã sankçtsno bhavati /
vastumàtraråpeõa hi pràõàdyupàdhivi÷eùakriyàjanitàni vi÷eùaõàni vyàpnoti /
tathà ca vakùyati - dhyàyatãva lelàyatãva (bç.u.4 / 3 / 7) iti /
tasmàdàtmetyevopàsãta /
evaü kçtsno hyasau svena vasturåpeõa gçhyamàõo bhavati /
kasmàtkçtsnaþ? ityà÷aïkyàha - atràsminnàtmani hi yasmànnirupàdhikajalasåryapratibimbabhedà ivàditve pràõàdyupàdhikçtà vi÷eùàþ pràõàdikarmajanàmàbhidheyà yadyoktà hyete ekamabhinnatàü bhavanti pratipadyante /
àtmetyevopàsãta iti nàpårvavidhiþ /
pakùe pràptatvàt yatsàkùàdaparokùàdbrahma (bç.u.3 / 4 / 1) katama àtmeti - yo 'yaü vij¤ànamayaþ (bç.u.4 / 3 / 7) ityevamàdyàtmapratipàdanaparàbhiþ ÷rutibhiràtmaviùayaü vij¤ànamutpàditam /
tatràtmasvaråpavij¤ànenaiva tadviùayànàtmàbhimànabuddhiþ kàrakàdikriyàphalàdhyàropaõàtmikà avidyà nivartità /
tasyàü nivartitàyàü kàmàdidoùànupapatteþ ànàtmacintànupapattiþ /
tasmàttadupàsanamasminpakùe na vidhàtavyam, pràptatvàt /
tiùñhasu tàvatpàkùikyàtmopàsanapràptirnityà veti, apårvavidhiþ syàt;j¤ànopàsanayorekatve satyapràptatvàt /
na sa veda iti vij¤ànaü prastutya àtmetyevopàsãta ityabhidhànàdvedopàsana÷abdayorekàrthatàvagamyate /
anena hyetattsarvaü veda àtmànamevàvet (bç.u.1 / 4 / 10) ityàdi÷rutibhya÷ca vij¤ànamupàsanam /
tasya càpràptatvàdvidhyarhatvam /
na ca svaråpànvàkhyàne puruùapravçttirupapadyate, tasmàdapårvavidhirevàyam /
karmavidhisàmànyàcca /
yathà yajeta juhuyàt ityàdayaþ karmavidhayaþ, na tairasya àtmetyevopàsãta (1 / 4 / 7) àtmà và are draùñavyaþ (2 / 4 / 5) ityàdyàtmopàsanavidhervi÷eùo 'vagamyate /
mànasakriyàtvàcca vij¤ànasya tathà yasyai devatàyai havirgçhãtaü syàttàü manasà dhyàyedvaùañkariùyan ityàdyà mànasã kriyà vidhãyate, tathà àtmetyevopàsãta (1 / 4 / 7) mantavyo nididhyàsitavyaþ (2 / 4 / 5) ityàdyà kriyaiva vidhãyate j¤ànàtmikà /
tathàvocàma vedopàsana÷abdayorekàrthatvamiti /
bhàvànàü÷atrayopapatte÷ca - yathà hi yajeta ityasyàü bhàvanàyàm kena katham iti bhàvyàdyàkàïkùàpanayakàraõamaü÷atrayamavagamyate, tathà upàsãta ityasyàmapi bhàvanàyàü vidhãyamànàyàm kimupàsãta? kenopàsãta? ityasyàmàkàïkùàyàm àtmànamupàsãta manasà tyàgabrahmacarya÷amadamoparamatitikùàdãtikartavyatàsaüyuktaþ ityàdã÷àstreõaiva samarthyate '÷atrayam /
yathà ca kçtsnasya dar÷apårõamàsàdiprakaraõasya dar÷apårõamàsàdividhyudde÷atvenopayogaþ evamaupaniùadàm àtmopàsanaprakaraõasya àtmopàsanaprakaraõasya àtmopàsanavidhyudde÷atvenaivopayogaþ /
neti neti (2 / 3 / 6) asthålam (3 / 8 / 8) ekamevàdvitãyam (chà.u.6 / 2 / 1) a÷anàyàdyatãtaþ ityevamàdivàkyànàm upàsyàtmasvaråpavi÷eùasamarpaõenopayogaþùa phalaü ca mokùo 'vidyànivçttirvà /
apare varõayanti upàsanenàtmaviùayaü vi÷iùñaü vij¤ànàntaraü bhàvayet, tenàtmà j¤àyate, avidyànivartakaü ca tadeva, nàtmaviùayaü vedavàkyajanitaü vij¤ànamiti /
etasminnarthe vacanànyapi - vij¤àya praj¤àü kurvãta (bç.u.4 / 4 / 21) draùñavyaþ ÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyaþ (2 / 4 / 5) so 'nveùñavyaþ sa vijij¤àsitavyaþ (chà.u.4) ityàdãni /
na, arthàntaràbhàvàt /
na ca àtmetyevopàsãta ityapårvavidhiþ;kasmàt? àtmasvaråpakathanànàtmapratiùedhavàkyajanitavij¤ànavyatirekeõa mànasasya bàhyasya vàbhàvàt /
tatra hi vidheþ sàphalyaü yatra vidhivàkya÷ravaõamàtrajanitavij¤ànavyatirekeõa puruùapravçttirgamyate /
yathà dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajeta ityevamàdau /
na hi dar÷apårõamàsavidhivàkyajanitavij¤ànameva dar÷apårõamàsàmuùñhànam, taccàdhikàràdyapekùànubhàvi /
na tu neti neti (2 / 3 / 6) ityàdyàtmapratipàdakavàkyajanitavij¤ànavyatirekeõa dar÷apårõamàsàdivatpuruùavyàpàraþ sambhavati /
sarvavyàpàropa÷amahetutvàt tadvàkyajanitavij¤ànasya /
na hyudàsãnavij¤ànaü pravçttijanakam, abrahmànàtmavij¤ànanivartakatvàcca ekamevàdvitãyam (chà.u.6 / 2 / 1) tattvamasi (chà.u.6 / 8 -16) ityevamàdivàkyànàm /
na ca tannivçttau pravçttirupapadyate;virodhàt /
vàkyajanitavij¤ànamàtrànnàbrahmànàtmavij¤ànanivçttiriti cet na;tattvamasi (chà.u.6 / 8 -16) neti neti (bç.u.2 / 3 / 6) àtmaivedam (chà.u.7 / 25 / 2) ekamevàdvitãyam (chà.u.6 / 2 / 1) brahmaivedamamçtam (mu.u.2 / 2 / 11) nànyadato 'sti draùñaþ (bç.u.3 / 8 / 11) tadeva brahma tvaü viddhi (ke.u.1 / 4) ityàdivàkyànàü tadvàditvàt /
draùñavyavidherviùayasamarpakàõyetànãti cet? na, arthàntaràbhàvàdityuktottaratvàt /
àtmavastusvaråpasamarpakaireva vàkyaiþ tattvamasi ityàdibhiþ ÷ravaõakàla eva taddar÷anasya kçtatvàd draùñavyavidhernànuùñhànàntaraü kartavyamityuktottarametat /
àtmasvaråpànvàkhyànamàtreõa àtmavij¤àne vidhimantareõa na pravartata iti cet? na, àtmavàdivàkya÷ravaõena àtmavij¤ànasya janitatvàt - kiü bho kçtasya karaõam? tacchravaõe 'pi na pravartata iti cenna, anavasthàprasaïgàt /
yathà àtmavàdivàkyàrtha÷ravaõe vidhimantareõa na pravartate tathà vidhivàkyàrtha÷ravaõe 'pi vidhimantareõa na pravartiùyata iti vidhyantaràpekùà /
tathà tadartha÷ravaõe 'pãtyanavasthà prasajyeta /
vàkyajanitàtmaj¤ànasmçtisaütateþ ÷ravaõavij¤ànamàtràdarthàntaratvamiti cet? na, arthapràptatvàt /
yadaivàtmapratipàdakavàkya÷ravaõàd àtmaviùayaü vij¤ànamutpadyate, tadaiva tadunpadyagànaü tadviùayaü vij¤ànamutpadyate, tadaiva tadunpadyagànaü tadviùayaü mithyàj¤ànaü nivartayadevotpadyate /
àtmaviùayamithyàj¤ànanivçttau ca tatprabhavàþ smçtayo na bhavanti svàbhàvikyo 'nàtmavastubhedaviùayàþ /
anarthatvàvagate÷ca, àtmàvagatau hi satyàmanyadvastvanarthatvenàmagamyate, anityaduþkhà÷uddhyàdibahudoùavattvàd àtmavastuna÷ca tadvilakùaõatvàt /
tasmàdanàtmavij¤ànasmçtãnàm àtmàvagaterabhàvapràptiþ /
pàri÷eùyàdàtmaikatvavij¤ànasmçtisantaterarthata eva bhàvànna vidheyatvam, ÷okamohabhayàyàsàdiduþkhadoùanivartakatvàcca tatsmçteþ /
viparãtaj¤ànaprabhavo hi ÷okamohàdidoùaþ /
tathà ca tatra ko mohaþ (ã÷a.7) vidvàüma bibheti kuta÷cana (tai.u.2 / 9 / 1) abhayaü vai janaka prapto 'si (bç.u.4 / 2 / 4) bhidyate hçdayagranthiþ (mu.u.2 / 2 / 8) ityàdi÷rutayaþ /
nirodhastarhyarthàntaramiti cet /
athàpi syàccittavçttinirodhasya vedavàkyajanitàtmavij¤ànàdarthàntaratvàt, tantràntareùu ca kartavyatayàvagatatvàdvidheyatvamiti cet? na;mokùasàdhanatvenànavagamàt /
na hi vedànteùu brahmàtmavij¤ànàd anyatparamapuruùàrthasàdhanatvenàmagamyate /
"àtmànamevàvet"(bç.u.1 / 4 / 10) "tasmàttatsarvamabhavat"(1 / 4 / 10) "brahmavidàpnoti param"(tai.u.2 / 1 / 1 / ) "sa yo ha vai tatparamaü brahma veda brahmaiva bhavati"(mu.u.3 / 2 / 9) "àcàryavànpuruùo veda"(chà.u.6 / 14 / 2) "tasya tàvadeva ciram"(6 / 14 / 2) "abhayaü hi vai brahma bhavati evaü veda"(bç.u.4 / 4 / 25) ityevamàdi÷ruti÷atebhyaþ /
ananyasàdhanatvàcca nirodhasya /
na hyàtmavij¤ànatatsmçtisantànavyatirekeõa cittavçttinirodhasya sàdhanamasti /
abhyupagamyedamuktam, na tu brahmavij¤ànavyatirekeõa anyanmokùasàdhanamavagamyate /
àkàïkùàbhàvàcca bhàvanàbhàvaþ;yaduktaü yajetetyàdau kiü kena katham iti bhàvanàkàïkùàyàü phalasàdhanetikartavyatàbhiràkàïkùàpanayanaü yathà, tadvadihàpyàtmavij¤ànavidhàvapyupapadyata iti;tadasat,"ekamevàdvitãyam"(chà.u.6 / 2 / 1) "tattvamasi"(chà.u.6 / 8 -16)"neti neti"(bç.u.2 / 3 / 6) "anantaramabàhyam"(bç.u.2 / 5 / 19) "ayamàtmà brahma"(2 / 5 / 19) ityàdivàkyàrthavij¤ànasamakàlameva sarvàkàïkùàvinivçtteþ /
na ca vàkyàrthavij¤àne vidhiprayuktaþ pravartate vidhyantaraprayuktau cànavasthàdoùamavocàma /
na ca ekamevàdvitãyaü brahma ityàdivàkyeùu vidhiravagamyate /
àtmasvaråpànvàkhyànenaivàvasitatvàt /
vastusvaråpànvàkhyànamàtratvàdapràmàõyamiti cet /
athàpi syàdyathà so 'rodãdyadarodãttadrudrasya rudratvam ityevamàdau vastusvaråpànvàkhyànamàtratvàdapràmàõyam, evamàtmàrthavàkyànàmapãti cet? na;vi÷eùàt /
na vàkyasya vastvanvàkhyànaü kriyànvàkhyànaü và pràmàõyàpràmàõyakàraõam, kiü tarhi? ni÷citaphalavadvij¤ànotpàdakatvam /
tadyatràsti tatpramàõaü vàkyam, yatra nàsti tadapramàõam /
kiü¤ca bho pçcchàmastvàm àtmasvaråpànvàkhyànapareùu vàkyeùu phalavanni÷citaü ca vij¤ànamutpadyate, na và? utpadyate cetkathamapràmàõyamiti? kiü và na pa÷yasi avidyà÷okamohabhayàdisaüsàrabãjadoùanivçttiü vij¤ànaphalam /
na ÷çõopi và kim tatra ko mohaþ kaþ ÷oka ekatvamanupa÷yataþ (ã÷à.7) mantravidevàsmi nàtmavitso 'haü bhagayaþ ÷ocàmi taü mà bhagavà¤chokasya pàraü ÷ocàmi tàrayatu (chà.u.7 / 1 / 3)  ityevamàdyupaniùadvàkya÷atàni? evaü vidyate kiü so 'rodãdityàdiùu ni÷citaü phalavacca vij¤ànam /
na cedvidyate 'stvapràmàõyam /
tadapràmàõye phalavanni÷citavij¤ànotpàdakasya kimityapràmàõyaü syàt? tadapràmàõye ta dar÷apårõamàsàdivàkyeùu ko vi÷rambhaþ /
nanu dar÷apårõamàsàdivàkyànàü puruùapravçttivij¤ànotpàdakatvàt pràmàõyam /
àtmavij¤ànavàkyeùu tannàstãti /
satyamevam, naiùa doùaþ /
pràmàõayakàraõopapatteþ /
pràmàõyakàraõaü ca yathoktameva, nànyat /
alaïkàra÷càyam, yatsarvapravçttibãjavirodhaphalavadavij¤ànotpàdakatvam àtmapratipàdakavàkyànàü nàpràmàõyakàraõam /
yattåktam vij¤àya praj¤àü kurvãta (bç.u.4 / 4 / 21) ityàdivacanànàü vàkyàrthavij¤ànavyatirekeõa upàsanàrthatvamiti, satyametat, kintu nàpårvavidhyarthatà, pakùe pràptasya niyamàrthataiva /
kathaü punarupàsanasya pakùapràptiþ? yàvatà pàri÷eùyàdàtmavij¤ànasmçtisantatiþ nityaivetyabhihitam bàóham, yadyapyevam;÷arãràrambhà kasya karmaõo niyataphalatvàt, samyagj¤ànapràptàvapyava÷yambhàvinã pravçttirvàïmanaþkàyànàm, labdhavçtteþ karmaõo balãyastvàt mukteùvàdipravçttivat /
tena pakùe pràptaü j¤ànapravçttidaurbalyam /
tasmàttyàgavairàgyàdisàdhanabalàvalambena àtmavij¤ànasmçtisantatirniyantavyà bhavati, na tvapårvà kartavyà;pràptatvàd ityavecàma /
tasmàt pràptavij¤ànasmçtisantànaniyamavidhyarthàni vij¤àya praj¤àü kurvãta ityàdi vàkyàni, anyàrthàsambhavàt /
nanvanàtmopàsanamidam, iti÷abdaprayogàt;yathà priyamityetadupàsãta ityàdau na priyàdiguõà evopàsyàþ, kiü tarhi? priyàdiguõavatpràõàdyevopàsyam;tathehàpi iti paràtma÷abdaprayogàd àtmaguõavadanàtmavaståpàsyamiti gamyate /
àtmopàsyatvavàkyavailakùaõyàcca pareõa ca vakùyati - àtmànameva lokamupàsãta (1 / 4 / 15) iti /
tatra ca vàkye àtmaivopàsyatvenàbhipreto dvitãyà÷ravaõàdàtmànameveti /
iha tu na dvitãyà ÷råyate /
itipara÷càtma÷abdaþ àtmenyevopàsãta iti /
ato nàtmopàsya àtmaguõa÷cànya iti tvavagamyate /
na;vàkya÷eùa àtmana upàsyatvenàvagamàt /
asyaiva vàkyasya ÷eùe àtmaivopàsyatvenàvagamyate - tadetatpadanãyamasya sarvasya yadayamàtmà (bç.u.1 / 4 / 7) antarataraü yadayamàtmà (bç.u.1 / 4 / 8) àtmànamevàvet (1 / 4 / 10) iti /
praviùñasya dar÷anapratiùedhàdanupàsyatvamiti cet /
yasyàtmanaþ prave÷a uktaþ tasyaiva dar÷anaü vàryate taü na pa÷yanti (4 / 3 / 23) iti prakçtopàdànàt /
tasmàdàtmano 'nupàsyatvamevet cet? na, akçtsnatvadoùàt /
dar÷anapratiùedho 'kçtsnatvadoùàbhipràyeõa nàtmopàsyatvaüpratiùedhàya /
pràõanàdikriyàvi÷iùñatvena vi÷eùaõàt /
àtmana÷cedupàsyatvamanabhipetaü pràõanàdyekaikakriyàvi÷iùñasyàtmano 'kçtsnatvavacanamanarthakaü syàt akçtsno hyeùo 'ta ekaikena bhavati (1 / 4 / 7) iti ato 'nekaikavi÷iùñastvàtmà kçtsnatvàdupàsya eveti siddham /
yastvàtma÷abdasya itiparaþ prayogaþ,  àtma÷abdapratyayoþ àtmatattvasya paramàrthato 'viùayatvaj¤ànàrtham, anyathà àtmànamupàsãtetyevamavakùyat /
tathà càrthàdàtmani ÷abdapratyayàvanuj¤àtau syàtàm;taccàniùñam, neti neti (2 / 3 / 6) vij¤àtàramarekena vijànãyàt (2 / 4 / 14) avij¤àtaü vij¤àtç (3 / 8 / 12) yato vàco nivartante apràpya manasà saha (tai.u.2 / 4 / 1) ityàdi÷rutibhyaþ /
yattu àtmànameva lokamupàsãta (1 / 4 / 15) iti tadanàtmopàsanaprasaïganivçttiparatvànna vàkyàntaram /
anirj¤àtatvasàmànyàdàtmà j¤àtavyo 'nàtmà ca /
tatra kasmàdàtmopàsane eva yatna àsthãyate àtmetyevopàsãta iti netaravij¤àna iti? atrocyate - tadetadeva prakçtaü padanãyaü gamanãyaü nànyat /
asya sarvasyeti nirdhàraõàrthà ùaùñhã /
asminsarvasminnityarthaþ /
yadayamàtmà yadetadàtmatattvam /
kiü na vij¤àtavyamevànyat? na;kiü tarhi? j¤àtavyatve 'pi na pçthagj¤ànàntaramapekùata àtmaj¤ànàt /
kasmàt? anenàtmanà j¤àtena hi yasmàdetatsarvamanàtmajàtam anyadyattatsarvaü samastaü veda jànàti /
nanvanyaj¤ànenànyanna j¤àyata iti /
asya parihàraü dundubhyàdigranthena vakùyàmaþ /
kathaü punaretat padanãyamityucyate - yathà ha vai loke padena, gavàdikhuràïkito de÷aþ padamityucyate tena padena, naùñaü vivitsitaü pa÷uü padenànveùamàõo 'nuvindellabheta /
evamàtmani labdhe sarvamanulabhata ityarthaþ /
nanvàtmani j¤àte sarvamanyajj¤àyata iti j¤àne prakçte, kathaü làbho 'prakçta ucyata iti? na;j¤ànalàbhayorekàrthatvasya vivakùitatvàt /
àtmano hyalàbho 'j¤ànameva, tasmàjj¤ànamevàtmano làbhaþ, nànàtmalàbhavadapràptapràptilakùaõa àtmalàbhaþ, labdhçlabdhavyayarbhedàbhàvàt /
yatra hyàtmano 'nàtmà labdhà, labdhavyo 'nàtmà /
sa càpràpta utpàdyàdikriyàvyavahitaþ kàrakavi÷eùopàdànena kriyàvi÷eùamutpàdya labdhavyaþ /
sa tvapràptapràptilakùaõo 'nityaþ, mithyàj¤ànajanitakàmakriyàprabhavatvàt, svapne putràdilàbhavat /
ayaü tu tadviparãta àtmà /
àtmatvàdeva notpàdyàdikriyàvyavahitaþ /
nityalabdhasvaråpatve 'pi satyavidyàmàtraü vyavadhànam /
yathà gçhyamàõàyà api ÷uktikàyà viparyayeõa rajatàbhàsàyà agrahaõaü viparãtaj¤ànavyavadhànamàtram, tathà grahaõaü j¤ànamàtrameva, viparãtaj¤ànavyavadhànàpohàrthatvàjj¤ànasya /
evamihàpyàtmano 'làbho 'vidyàmàtravyavadhànam /
tasmàdvidyayà tadapohanamàtrameva làbho nànyaþ kadàcidapyupapadyate /
tasmàdàtmalàbhe j¤ànàdarthàntarasàdhanasya ànarthakyaü vakùyàmaþ /
tasmànnirà÷aïkameva j¤ànalàbhayorekàrthatvaü vivakùannàha - j¤ànaü prakçtya, anuvindediti /
vindaterlàbhàrthatvàt /
guõavij¤ànaphalamidamucyate - yathàyamàtmàtmà nàmaråpànuprave÷ena khyàtiü gata àtmetyàdinàmaråpàbhyàü pràõàdisaühatiü ca ÷lokaü pràptavànityevaü yo veda,sa kãrtiü khyàtiü ÷lokaü ca saïghàtamiùñaiþ saha vindate labhate /
yadvà yathoktaü vastu yo veda mumukùåõàmapekùitaü kãrti÷abditamaikyaj¤ànaü tatphalaü ÷loka÷abditàü muktimàpnotãti mukhyameva phalam //7//



kuta÷càtmatattvameva j¤eyamanàhatyànyadityàha - 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.8

#<tad etat preyaþ putràt preyo vittàt preyo 'nyasmàt sarvasmàd antarataraü yad ayam àtmà |
sa yo 'nyam àtmanaþ priyaü bruvàõaü bråyàt priyaü rotsyatãtã÷varo ha tathaiva syàt |
àtmànam eva priyam upàsãta |
sa ya àtmànam eva priyam upàste na hàsya priyaü pramàyukaü bhavati || BrhUp_1,4.8 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.8 tadetadàtmatattvaü preyaþ priyataraü putràt /
putro hi loke priyaþ prasiddhastasmàdapi priyataramiti nirati÷ayapriyatvaü dar÷ayati /
tathà vittàddhiraõyaratnàdeþ, tathà anyasyàdyalloke priyatvena prasiddhaü tasmàtsarvasmàdityarthaþ /
tatkasmàdàtmatattvameva priyataraü na pràõàdi? ityucyate - antarataraü bàhyàtputravittàdeþ pràõapiõóasamudàyo hyantaro 'bhyantaraþ sannikçùña àtmanaþ /
tasmàdapyantaràdantarataraü yadayamàtmà yadetadàtmatattvam /
yo hi loke nirati÷ayapriyaþ sa sarvaprayatnena labdhavyo bhavati /
tathàyamàtmà sarvalaukikapriyebhyaþ priyatamaþ /
tasmàttallàbhe mahànyatna àsthena ityarthaþ, karttavyatàpràptamapyanyapriyalàbhe yatnamujjhitvà /
kasmàtpunaþ àtmànàtmapriyayoranyatarapriyahànena itarapriyopàdànapràptau àtmapriyopàdànenaivetarahànaü kriyate na viparyayaþ? ityucyate - sa yaþ ka÷cidanyamanàtmamamamamavi÷eùaü putràdikaü priyataramàtmànaþ sàkà÷àd bråvàõaü bråyàdàtmapriyavàdã /
kim? priyaü tavàbhimataü putràdilakùaõaü rotsyatyàvaraõaü pràõasaürodhaü pràpsyati /
vinaïkùyatãti /
sa kasmàdevaü bravãti? yasmàdã÷varaþ samarthaþ paryàpto 'sàvevaü vaktuü ha yasmàttasmàttathaiva syàdyattenoktaü pràõasaürodhaü pràpsyati /
yathàbhåtavàdã hi saþ, tasmàtsa ã÷varo vaktum /
ã÷vara÷abdaþ kùipravàcãti kecit /
bhavedyadi prasiddhiþ syàt /
tasmàdujjhitvànyatpriyamàtmànameva priyamupàsãta /
sa ya àtmànameva priyamupàste, àtmaiva priyo nànyo 'stãti pratipadyate 'nyallaukikaü priyamapyapriyameveti ni÷citya upàste cintayati, na hàsyaivaüvidaþ priyaü pramàyukaü pramaraõa÷ãlaü bhavati /
nityànuvàdamàtrametat, àtmavido 'nyasya priyasyàpriyasya càbhàvàt /
àtmapriyagrahaõastutyarthaü và priyaguõaphalavidhànàrthaü mandàtmadar÷inaþ /
tàcchãlyapratyayopàdànàt //8//


såtrità brahmavidyà àtmetyevopàsãta iti yadarthopaniùatkçtasnàpi /
tasyaitasya såtrasya vyàcikhyàsuþ prayojanàbhidhitsayopojjighàüsati /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.9

#<tad àhur yad brahmavidyayà sarvaü bhaviùyanto manuùyà manyante |
kim u tad brahmàved yasmàt tat sarvam abhavad iti || BrhUp_1,4.9 ||>#

__________



BrhUpBh_1,4.9 taditi vakùyamàõamanantaravàkye 'vadyotyaü vastvàhuþ /
bràhmaõà brahma vividiùavo janmajaràmaraõaprabandhacakrabhramaõakçtàyàsaduþkhodakàpàramahodadhiplavabhåtaü gurumàsàdya tattãramuttitãrùavo dharmàdharmasàdhanatatphalalakùaõàt sàdhyasàdhanaråpànnirviõõàþ tadvilakùaõanityanirati÷aya÷reyaþ pratipitsavaþ /
kimàhurityàha - yadbrahmavidyayà brahma paramàtmà tayà brahmavidyayà, sarvaü nirava÷eùaü bhaviùyanto bhaviùyàma ityevaü manuùyà yanmanyante /
manuùyagrahaõaü vi÷eùato 'dhikàraj¤àpanàrtham /
manuùyà eva hi vi÷eùato 'bhyudayaniþ÷reyasasàdhane 'dhikçtà ityabhipràyaþ /
yathà karmaviùaye phalapràptiü dhruvàü karmabhyo manyante, tathà brahmavidyàyà sarvàtmabhàvaphalapràptiü dhruvàmeva manyante /
vedapràmàõyasyobhayatràvi÷eùàt /
tatra vipratiùiddhaü vastu lakùyate 'taþ pçcchàmaþ - kimu tadbrahma yasya vij¤ànàtsarvaü bhaviùyanto manuùyà manyante? tatkimavedyasmàdvij¤ànàttadbrahma sarvamabhavat? brahma ca sarvamiti ÷råyate /
tadyadyavij¤àya ki¤citsarvamabhavattathànyeùàmapyastu, kiü brahmavidyayà? atha vij¤àya sarvamabhavat, vij¤ànasàdhyatvàtkarmaphalena tulyamevetyanityatvaprasaïgaþ sarvabhàvasya brahmavidyàphalasya /
anavasthàdoùa÷catadapyanyadvij¤àya sarevamabhavattataþ pårvamapyanyadvij¤àyeti /
na tàvadavij¤àya sarvamabhavat, ÷àstràrthavairåpyadoùàt /
phalànityatvadoùastarhi? naiko 'pi doùor'thavi÷eùopapatteþ //9//



yadi kimapi vij¤àyaiva tadbrahma sarvamabhavatpçcchàmaþ - kimu tadbrahmàvet? yasmàttatsarvamabhavaditi /
evaü codite sarvadoùànàgandhitaü prativacanamàha-



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.10

#<brahma và idam agra àsãt |
tad àtmànam evàvet |
ahaü brahmàsmãti |
tasmàt tat sarvam abhavat |
tad yo yo devànàü pratyabudhyata sa eva tad abhavat |
tatharùãnàm |
tathà manuùyàõàm |
tad dhaitat pa÷yann çùir vàmadevaþ pratipede 'haü manur abhavaü sårya÷ ceti |
tad idam apy etarhi ya evaü vedàhaü brahmàsmãti sa idaü sarvaü bhavati |
tasya ha na devà÷ canàbhåtyà ã÷ate |
àtmà hy eùàü sa bhavati |
atha yo 'nyàü devatàm upàste 'nyo 'sàv anyo 'ham asmãti na sa veda |
yathà pa÷ur evaü sa devànàm |
yathà ha vai bahavaþ pa÷avo manuùyaü bhu¤jyur evam ekaikaþ puruùo devàn bhunakti |
ekasminn eva pa÷àv àdãyamàne 'priyaü bhavati kim u bahuùu |
tasmàd eùàü tan na priyaü yad etan manuùyà vidyuþ || BrhUp_1,4.10 ||>#

__________



BrhUpBh_1,4.10 brahmàparam, sarvabhàvasya sàdhyatvopapatteþ /
na hi parasya brahmaõaþ sarvabhàvàpattirvij¤ànasàdhyà /
vij¤ànasàdhyàü ca sarvabhàvàpattirvij¤ànasàdhyà /
vij¤ànasàdhyàü ca sarvabhàvàpattimàha -'tasmàttatsarvamabhavat'iti /
tadasmàdbrahma và idamagra àsãdityaparaü brahmeha bhavitumarhati /
manuùyàdhikàràdvà tadbhàvã bràhmaõaþ syàt /
'sarvaü bhaviùyanto manuùyà manyante'iti hi manuùyàþ prakçtàþ, teùàü càbhyudayaniþ÷reyasasàdhane vi÷eùato 'dhikàra ityuktam, na parasya brahmaõo nàpyaparasya prajàpateþ /
ato dvaitaikatvàparabrahmavidyayà karmasahitayà aparabrahmabhàvamupasampanno bhojyàdapàvçttaþ sarvapràptyocchinnakàmakarmabandhanaþ parabrahmabhàvã brahmavidyàhetorbrahmetyabhidhãyate /
dçùña÷ca loke bhàvinãü vçttimà÷ritya ÷abdaprayogaþ - yathà'odanaü pacati'iti, ÷àstre ca -'parivràjakaþ sarvabhåtàbhayadakùiõàm'ityàdi, tatheheti kecit - brahma brahmabhàvã puruùo bràhmaõaþ - iti vyàcakùate /
tanna, sarvabhàvàpatteranityatvadoùàt /
na hi so 'sti loke paramàrthato yo nimittava÷àdbhàvàntaramàpadyate nitya÷ceti /
tathà brahmavij¤ànanimittakçtà cetsarvabhàvàpattiþ, nityà ceti viruddham /
anityatve ca karmaphalatulyatetyukto doùaþ /
avidyàkçtàsarvatvanivçttiü cetsarvabhàvàpattiü brahmavidyàphalaü manyase, brahmabhàvipuruùakalpanà vyarthà syàt;pràgbrahmavij¤ànàdapi sarvo jantubrahmatvànnityameva sarvabhàvàpannaþ paramàrthataþ, avidyayà tvabrahmatvamasarvatvaü càdhyàropitam yathà ÷uktikàyàü rajatam, vyomni và talamalavattvàdi, tatheha brahmaõyadhyoropitamavidyayà abrahmatvamasarvatvaü ca brahmavidyayà nivartyata iti manyase yadi, tadà yuktam yatparamàrthata àsãtparaü brahma, brahma÷abdasya mukhyàrthabhåtam'brahma và idamagra àsãt'ityasminvàkye ucyate iti vaktum;yathàbhåtàrthavàditvàdvedasya /
na tviyaü kalpanà yuktà, brahma÷abdàrthaviparãto brahmabhàvã puruùo brahmetyucyata iti ÷rutahànya÷rutakalpanàyà anyàyyatvànmahattare prayojanàntare 'sati /
avidyàkçtavyatirekeõàbrahmatvamasarvatvaü ca vidyata eveti cenna, tasya brahmavidyayàpohànupapatteþ /
na hi kvacitsàkùàdvastudharmasyàpoóhrã dçùñà kartrã và brahmavidyà /
avidyàyàstu sarvatraiva nivartikà dç÷yate /
tathehàpyabrahmatvamasarvatvaü càvidyàkçtameva nivartyatàü brahmavidyayà /
na tu pàramàrthikaü vastu kartuü nivartayituü vàrhati brahmavidyà /
tasmàdvyarthaiva ÷rutahànya÷rutakalpanà /
brahmaõyavidyànupapattiriti cet? na, brahmaõi vidyàvidhànàt /
na hi ÷uktikàyàü rajatàdhyàropaõe 'sati ÷uktikàtvaü j¤àpyate cakùurgocaràpannàyàm - iyaü ÷uktikà na rajatam, iti /
tathà"sadevedaü sarvam"   "brahmaivedaü sarvam" "àtmaivedaü sarvam" "nedaü dvaitamastyabrahma"iti brahmaõyekatvavij¤ànaü na vidhàtavyaü brahmaõyavidyàdhyàropaõàyàmasatyàm /
na bråmaþ - ÷uktikàyàmiva brahmaõyataddharmàdhyàropaõà nàstãti, kiü tarhi? na brahma svàtmanyataddharmàdhyàropanimittam, avidyàkartç ceti /
bhavatvevaü nàvidyàkartç bhràntaü ca brahma /
kiüntu naivàbrahmàvidyàkartà cetano bhrànto 'nya iùyate /
"nànyo 'to 'sti vij¤àtà" (bç.u.3 / 7 / 23) "nànyadato 'sti vij¤àtç"(3 / 8 / 11) "tattvamasi"(chà.u.6 / 8 -13)"àtmànamevàvet /
ahaü brahmàsmi"(bç.u.1 / 4 / 10) "anyo 'sàvanyo 'hamasmãti na sa veda"(1 / 4 / 10) ityàdi÷rutibhyaþ /
smçtibhya÷ca -"samaü sarveùu bhåteùu"(gãtà 13 / 27) "ahamàtmàguóàke÷a"(gãtà 10 / 20) "÷uni caiva ÷vapàke ca"(gãtà 5 / 18) "yastu sarvàõi bhåtàni"ityàdibhyaþ /
"yasminsarvàõi bhåtàni" (ã÷à.u.7) iti ca mantravarõàt /
nanvevaü ÷àstropade÷ànarthakyamiti /
bàóhamevam avagate 'stvevànarthakyam /
avagamanarthakyamiti cet? na, anavagamanivçtterdçùñatvàt /
tannivçtterapyanupapattirekatva iti cet? na dçùñavirodhàt /
dç÷yate hyekatvavij¤ànàdevànavagamanivçttiþ, dç÷yamànamapyanupapannamiti bruvato dçùñavirodhaþ syàt;na ca dçùñavirodhaþ kenacidapyabhyupagamyate /
na ca dçùñe 'nupapannaü nàma, dçùñatvàdeva /
dar÷anànupapattiriti cettatràpyeùaiva yuktiþ /
"puõyaü vai puõyena karmaõà bhavati"(bç.u.3 / 2 / 13) "taü vidyàkarmaõã samanvàrabhete" (4 / 4 / 2) ityevamàdi÷rutismçtinyàyebhyaþ parasmàdvilakùaõo 'nyaþ saüsàryavagamyate /
tadvilakùaõa÷ca paraþ"sa eùa neti neti"(bç.u.3 / 9 / 23) "a÷anàyàdyatyeti" "ya àtmàpahatapàpmà vijaro vimçtyuþ"(chà.u.8 / 7 / 1) "etasya và akùarasya pra÷àsane"(bç.u.3 / 8 / 9) ityàdi÷rutibhyaþ /
kaõàdàkùapàdàditarka÷àstreùu ca saüsàravilakùaõa ã÷vara upapattitaþ sàdhyate /
saüsàraduþkhàpanayàrthitvapravçttidar÷anàtsphuñamanyatvamã÷varàtsaüsàriõo 'vagamyate /
"avàkyanàdaraþ"(chà.u.3 / 14 / 2) "na me pàrthàsti" (gãtà3 / 22) iti ÷rutibhyaþ /
"so 'nveùñavyaþ sa vijij¤àsitavyaþ"(chà.u.8 / 7 / 1) "taü viditvà na lipyate"(bç.u.4 / 4 / 23) "brahmavidàpnoti param"(tai.u.2 / 1 / 1) "ekadhaivànudraùñavyametat"(bç.u.4 / 4 / 20) "yo và etadakùaraü gàrgyaviditvà"(3 / 8 / 10) "tameva dhãro vij¤àya"(4 / 4 / 21) "praõavo dhanuþ ÷aro hyàtmà brahma tallakùyamucyate" (mu.u.2 / 2 / 4) ityàdikarmakartçnirde÷àcca /
mumukùo÷ca gatimàrgavi÷eùade÷opade÷àt /
asati bhede kasya kuto gatiþ syàt? tadabhàve ca dakùiõottaramàrgavi÷eùànupapattiþ, gantavyade÷ànupapatti÷ceti /
bhinnasya tu parasmàdàtmanaþ sarvametadupapannam /
karmaj¤ànasàdhanopade÷àcca - bhinna÷cedbrahmaõaþ saüsàrã syàt, yuktastaü pratyabhyudayaniþ÷reyasàdhanayoþ karmaj¤ànayorupade÷o ne÷varasyàptakàmatvàt /
tasmàdyuktaü brahmeti brahmabhàvã puruùa ucyata iti cet? na, brahmopade÷ànarthakyaprasaïgàt /
saüsàrã ced - brahmabhàvyabrahma san viditvàtmànamevàhaü brahmàsmãti sarvamabhavattasya saüsàryàtmavij¤ànàdeva sarvàtmabhàvasya phalasya siddhatvàtparabrahmopade÷asya dhruvamànarthakyaü pràptam /
tadvij¤ànasya kvacitpuruùàrthasàdhane 'viniyàgàtsaüsàriõa evàhaü brahmàsmãti brahmatvasampàdanàrtha upade÷a iti  cet /
anirj¤àte hi brahmasvaråpe kiü sampàdayedahaü brahmàsmãti /
nirj¤àtalakùaõe hi brahmaõi ÷akyà sampatkartum /
na; "ayamàtmà brahma"(bç.u.2 / 5 / 19) catsàkùàdaparokùàdbrahma (3 / 4 / 1) ya àtmà (chà.u.8 / 7 / 1) tatsatyaü sa àtmà (chà.u.6 / 8 / 7) brahmavidàpnoti param (tai.u.2 / 1 / 1 / ) iti prakçtya tasmàdvà etasmàdàtmanaþ (2 / 1 / 1) iti sahasra÷o brahmàtma÷abdayoþ sàmànàdhikaraõyàdekàrthatvamevetyavagamyate /
anyasya hyanyatve sampatkriyate naikatve /
idaü sarvaü yadayamàtmà (bç.u.2 / 4 / 6) iti ca prakçtasyaiva draùñavyasyàtmana ekatvaü dar÷ayati /
tasmànnàtmano brahmatvasampadupapattiþ /
na càpyanyatprayojanaü brahmopade÷asya gamyate, brahma veda brahmaiva bhavati (mu.u.3 / 2 / 9) abhayaü vai janaka pràpto 'si (bç.u.4 / 2 / 4) abhayaü hi vai brahma bhavati (4 / 4 / 25) iti ca tadàpatti÷ravaõàt /
sampatti÷cettadàpattirna syàt /
na hyanyasyàmyabhàva upapadyate /
vacanàt sampatterapi tadbhàvàpattiþ syàditi cet? na, sampatteþ pratyayamàtratvàt /
vij¤ànasya ca mithyàj¤ànanivartakatvavyatirekeõàkàrakatvamityavocàma /
na ca vacanaü vastunaþ sàmarthyajanakam /
j¤àpakaü hi ÷àstraü na kàrakamiti sthitiþ /
sa eùa iha praviùñaþ (bç.u.1 / 4 / 7) ityàdivàkyeùu ca parasyaiva prave÷a iti sthitam /
tasmàdbrahmeti na brahmabhàvipuruùakalpanà sàdhvã /
iùñàrthabàdhanàcca /
saindhavadhanavadanantaramabàhyamekarasaü brahmeti vij¤ànaü sarvasyàmupaniùadi pratipipàdayiùitor'thaþ /
kàõóadvaye 'pyante 'vadhàraõàdavagamyate ityanu÷àsanam etàvadare khalvamçtatvam iti. tathà sarva÷àkhopaniùatsu ca brahmaikatvavij¤ànaü ni÷citor'thaþ /
tatra yadi saüsàrã brahmaõo 'nya àtmànamevàvediti kalpyeta, iùñasyàrthasya nàdhanaü syàt /
tathà ca ÷àstramupakramopasaühàrayorvirodhàdasama¤jasaü kalpitaü syàt /
vyapade÷ànupapatte÷ca /
yadi ca àtmànamevàvet iti saüsàrã kalpyeta, brahmavidyà iti vyapade÷o na syàt /
àtmànamevàvediti saüsàriõa eva vedyatvopapatteþ /
àtmeti vedituranyaducyata iti cenna, ahaü brahmàsmãti vi÷eùaõàt /
anya÷cedvedyaþ syàdayamasàviti và vi÷eùyeta na tvahamasmãti /
ahamasmãti vi÷eùaõàdàtmànamevàvediti càvadhàraõànni÷citamàtmaiva brahmetyavagamyate /
tathà ca satyupapanno brahmavidyàvyapade÷o nànyathà /
saüsàrividyà hyanyathà syàt /
na ca brahmatvàbrahmatve hyekasyopapanne paramàrthataþ, tamaþprakà÷àviva bhànorviruddhatvàt /
na cobhayanimittatve brahmavidyeti ni÷cito vyapade÷o yuktaü tattvaj¤ànavivakùàyàm, ÷rotuþ saü÷ayo hi tathà syàt /
ni÷citaü ca j¤ànaü puruùàrthasàdhanamiùyate"yasya syàdddhà na vicikitsàsti" (chà.u.3 / 14 / 4) "saü÷ayàtmà vina÷yati"(gãtà 4 / 40) iti ÷rutismçtibhyàm /
ato na saü÷ayito vàkyàrtho vàcyaþ parahitàrthinà /
brahmaõi sàdhakatvakalpanà asmadàdiùviva ape÷alà'tadàtmànamevàvettasmàttatsarvamabhavat'iti - iti cet? na, ÷àstropàlambhàt /
na hyasmàtkalpaneyam, ÷àstrakçtà tu;tasmàcchàstrasyàyamupàlambhaþ /
na ca brahmaõa iùñaü cikãrùuõà ÷àstràthaviparãtakalpanà svàrthaparityàgaþ kàryaþ /
na caitàvatyevàkùamà yuktà bhavataþ /
sarvaü hi nànàtvaü brahmaõi kalpitameva"ekadhaivànudraùñavyam"(bç.u.4 / 4 / 20) "neha nànàsti ki¤cana" (4 / 4 / 19) "yatra hi dvaitamiva bhavati" (2 / 4 / 14) "ekamevàdvitãyam"(chà.u.6 / 2 / 1)  ityàdivàkya÷atebhyaþ /
sarvo hi lokavyavahàro brahmaõyeva kalpito na paramàrthaþ san, ityatyalpamidamucyate'iyameva kalpanà ape÷alà'iti /
tasmàd yatpraviùñaü sraùñrç brahma tadbrahma /
vai÷abdo 'vadhàraõàrthaþ /
idaü ÷arãrasthaü yad gçhyate, agre pràkpratibodhàdapi brahmaivàsãt, sarvaü cedam /
kintvapratibodhàt abrahmàsmyasarvaü ca ityàtmanyadhyàropàt'kartàhe kriyàvànphalànàü ca bhoktà sukhã duþkho saüsàrã'iti càdhyàropayati /
paramàrthatastu brahmaiva tadvilakùaõaü sarvaü ca /
tatkatha¤cidàcàryeõa dayàlunà pratibodhitam'nàsi saüsàrã'ityàtmànamevàvetsvàbhàvikam /
avidyàdhyàropitavi÷eùavarjitamiti eva ÷abdasyàrthaþ /
bråhi ko 'sàvàtmà svàbhàvikaþ, yamàtmànaü viditavadbrahma /
nanu na smarasyàtmànam, dar÷ito hyasau, ya iha pravi÷ya pràõityapàniti vyànityudàniti samànitãti /
nanu'asau gauþ, asàva÷vaþ'ityevamasau vyapadi÷yate bhavatà nàtmànaü pratyakùaü dar÷ayasi /
evaü tarhi draùñà ÷rotà mantà vij¤àtà, sa àtmeti /
nanvatràpi dar÷anàdikriyàkartuþ svaråpaü na pratyakùaü dar÷ayasi /
na hi gamireva gantuþ svaråpaü chidirvà chettuþ /
evaü tarhi dçùñerdraùñà ÷ruteþ ÷rotà matermantà vij¤àtervij¤àtà, sa àtmeti /
nanvatra ko vi÷eùo draùñari? yadi dçùñardraùñà. yadi và ghañasya draùñà, sarvathàpi draùñaiva /
draùñavya eva tu bhavànvi÷eùamàha dçùñerdraùñeti draùñà tu yadi dçùñeþ, yadi và ghañasya, draùñà draùñaiva /
na, vi÷eùopapatteþ /
astyatra vi÷eùaþ dçùñerdraùñà sa dçùñim, na kadàcidapi dçùñirna dç÷yate draùñà;tatra draùñurdçùñyà nityayà bhavitavyam, anityà ced draùñurdçùñiþ, tatra dç÷yà yà dçùñiþ sà kadàcinna dç÷yetàpi, yathànityayà dçùñyà ghañàdi vastu /
na ca tadvad dçùñerdraùñà kadàcidapi na pa÷yati dçùñim /
kiü dve dçùñã draùñuþ - nityà adç÷yà, anyà anityà dç÷yeti? bàóham;prasiddhà tàvadanityà dçùñiþ, andhànandhatvadar÷anàt /
nityaiva cetsarvo 'nandha eva syàt /
draùñastu nityà dçùñiþ"na hi draùñurdçùñerviparilopo vidyate" -iti ÷ruteþ /
anumànàcca - andhasyàpi ghañàdyàbhàsaviùayà svapne dçùñirupalabhyate, sà tarhãtaradçùñinà÷e na pa÷yati, sà draùñurdçùñiþ /
tayàvipariluptayà nityayà dçùñyà svaråpabhåtayà svaya¤jyotiþsamàkhyathetàmanityàü dçùñiü svapnavuddhàntayorvàsanàpratyayaråpàü nityameva pa÷yandçùñerdraùñà bhavati /
eva÷ca sati dçùñireva svaråpamasyàgnyauùõyavat, na kàõàdànàmiva dçùñivyatirikto 'nya÷cetano draùñà /
tadbrahma àtmànameva nityadçgråpamadhyàropitànityadçùñyàdivarjitamevàvedviditavat /
nanu vipratiùiddhaü"na vij¤àtevij¤àtàraü vijànãyàþ"(bç.u.3 / 4 / 2) iti ÷ruteþ, vij¤àturvij¤ànam /
na, evaü vij¤ànànna vipratiùedhaþ /
evaü dçùñerdraùñeti vij¤àyata eva /
anyaj¤ànànapekùatvàcca - na ca draùñurnityaiva dçùñirityevaü vij¤àte draùñriviùayàü dçùñimanyàmàkàïkùate /
nivartate hi draùñuviùayadçùñyàkàïkùà tadasambhavàdeva /
na hyavidyamàne viùaya àkàïkùà kasyacidupajàyate /
na ca dç÷yà dçùñirdraùñàraü viùayãkartumutsahate, yatastàmàkàïkùeta /
na ca svaråpaviùayàkhàïkùàsvasyaiva /
tasmàdaj¤ànàdhyàropaõanivçttireva'atmànamevàvet ityuktam,nàtmano viùayãkaraõam' /
tatkathamavet? ityàha - ahaü dçùñerdraùñà àtmà brahmàsmi bhavàmãti brahmeti - yatsàkùàdaparokùàtsarvàntara àtmà a÷anàyàdyatãto neti netyasthålamanaõvityevamàdi lakùaõam, tadevàhamasmi, nànyaþ saüsàrã, yathà bhavànàheti /
tasmàdevaü vij¤ànàttadbrahma sarvamabhavat /
tasmàdyuktameva manuùyà manyante yadbrahmavidyayà sarvaü bhaviùyàma iti /
yatpçùñam,'kimu tadbrahmàved yasmàttatsarvamabhavat'iti, tannirõãtam -'brahma và idamagra àsãt tadàtmànamevàvedahaü brahmàsmãti tasmàttatsarvamabhavat'iti /
tattatra yo yo devànàü madhye pratyabudhyata pratibuddhvànàtmànaü yathoktena àtmà tadbrahmàbhavat /
tatharpãõàü tathà manuùyàõàü ca madhye /
devànàmityàdi lokadçùñyapekùayà na brahmatvabuddhyocyate /
'puraþ puruùa àvi÷at'iti sarvatra brahmaivànupraviùñamityàdyucyate /
paramàrthatastu tatra tatra brahmaivàgra àsãtpràkpratibodhàd devàdi÷arãre÷vanyathaiva vibhàvyamànam /
tadàtmànamevàvettathaiva ca sarvamabhavat /
asyà brahmavidyàyàþ sarvabhàvàpattiþ phalamityetasyàrthasya draóhimne mantrànudàharati ÷rutiþ /
katham? tad brahma etadàtmànameva'ahamasmi'iti pa÷yannetasmàdeva brahmaõo dar÷anàdçùñirvàmadevàkhyaþ pratipede ha pratipannavànkila /
sa etasminmantràndadar÷a -'ahaü manurabhavaü sårya÷ca'ityàdãn /
tadetadbrahma pa÷yan iti brahmavidyà paràmç÷yate /
'ahaü manurabhavaü surya÷ca'ityàdinà sarvabhàvàpattiü brahmavidyàphalaü paràmç÷ati /
pa÷yansarvàtmabhàvaü phalaü pratipeda ityasmàtprayogàd brahmavidyàsahàyasàdhanasàdhyaü mokùaü dar÷ayati;bhu¤jànastçpyatãti yadvat /
seyaü brahmavidyayà sarvabhàvàpattiràsãnmahatàü devàdãnàü vãryàti÷ayàt /
nedànãmaidaüyugãnànàü vi÷eùato manuùyàõàm, alpavãryatvàditi syàtkasyacidbuddhiþ, tadutthàpanàyàha- tadidaü prakçtaü brahma yatsarvabhåtànupraviùñaü dçùñikriyàdiliïgam, etarhyetasminnapi vartamànakàle yaþ ka÷cidvyàvçttabàhyautsukya àtmànamevaivaü veda'ahaü brahmàsmi'iti apohyopàdhijanitabhràntivij¤ànàdhyàropitànvi÷eùàn saüsàradharmànàgandhitamanantaramabàhyaü brahyevàhamasmi kevalamiti-so 'vidyàkçtàsarvatvanivçtterbrahàvijhànàdidaü sarva bhavati /
na hi mahàvãryeùu vàmaóhevàdiùu hãnavãryeùu và vàrtamànikeùu manuùyeùubrahyaõo vi÷eùastadvijhànasya vàsti /
vàrtamànikeùu puruùeùu tu bahyavidyàphale anaikàntikatà ÷aókyata ityata àha-tasya ha brahyavijhàturyathotkena vidhinà devà mahàvãryà÷ca nàpi abhåtatya.abhavanàya brahyàsarvamàvasya, ne÷ate na paryàptàþ, kimutànye /
brahyàvidyàphalapràpyau vidhnakaraõe devàdaya ã÷ata iti kà ÷aókà? ityucyate-devàdãnprati çõavattvànmartyànàm /
"brahyacaryeõa çpibhyo yajhena devabhyaþ prajayà pitçbhyaþ"iti hi jàyamànamevarõavantaü puruùaü dar÷ayati ÷rutiþ /
pa÷unidar÷anàcca"atho 'yaü và"(bç.u. 1 / 4 / 16) ityàdloka÷rute÷càtmano vçttiparipipàlayiùayàdhamarõànivaü devàþ paratantrànmanuùyànpratyamçtatvapràptiü prati vidhnaü kuryuriti nyàyyaivaiùà ÷aókà /
svapa÷ånsva÷arãràõãva ca rakùanti devàþ /
mahattaràü hi vçttiü karmàdhãnàü dar÷ayùyati devàdãnàü bahupa÷usamatayaikaikasya puruùasya /
"tasmàndepàü tanna priyaü yadetanmanudhyà vidyàþ"(1 / 4 / 10) iti hahi vakùyati /
"yathà ha vai svàya lokàyàriùñimicchedevaü haivaüvide sarvàõi bhåtànyariùñimicchanti"(1 / 4 / 16) iti ca /
brahyàvi÷ve pàràrthyanivçtterna svalokatvaü pa÷utva¤cetyamipràyo 'priyàriùñivacanàbhyàmavagamyate /
tasmàdbrahyàvido brahyavidyàphalarpràpta prati kuryureva vidhnaü devàþ, prabhàvavanta÷ca hi te /
nanvevaü satyanyàsvapi karmaphalapràptipudevànàü vidhnakaraõaüpeyapànasamam /
hanta tarhyàvisrambho 'bhyudayaniþ÷reyasasàdhanà. nuùñhàneùu /
tathe÷varasyàcintaya. ÷aktitvàdvidhnakaraõe prabhutvam /
tathà kàlakarmamantrauùadhitapasàm /
eùàü hi phalasampattivipattihetutvaü ÷àstre loke ca prasidvam /
ato 'pyanà÷vàsaþ ÷àstràrthànuùñhàne /
na;sarvapadàrthànàü niyatanimittopàdànàt, jagadvaicitryadar÷anàcca /
svabhàvapakùe ca tadubhayànupapatteþ /
'sukhaduþkhàdi phalanimittaü karma'ityetasminpakùe sthite vedasmçtinyàyalokaparigçhãte, deve÷varakàlàstàvanna karmaphalaviparyàsakartàraþ, karmaõàü kàïkùitakàrakatvàt /
karma hi ÷ubhà÷ubhaü puruùàõàü devakàle÷varàdikàrakamanapekùya nàtmànaü prati labhate, labdhàtmakamapi phaladàne 'samartham, kriyàyà hi kàrakàdyanekanimittopàdànasvàbhàvyàt /
tasmàtkriyànuguõà hi deve÷varàdaya iti karmasu tàvanna phalapràptiü pratyavisrambhaþ /
karmaõàmapyeùàü va÷ànigatvaü kvacit, svasàmarthyasyàpraõodyatvàt /
karmakàladaivadravyàdisvabhàvànàü guõapradhànabhàvastvaniyato durvij¤eya÷ceti tatkçto moho lokasya - karmaiva kàrakaü nànyatphalapràptàviti kecitaü;daivamevetyapare;kàla ityeke;dravyàdisvabhàva iti kecit;sarva ete saühatà evetyapare /
tatra karmaõaþ pràdhànyamaïgãkçtya vedasmçtivàdàþ -"puõyo vai puõyena karmaõà bhavati pàpaþ pàpena"(bç.u.3 / 2 / 13) ityàdayaþ /
yadyapyeùàü svaviùaye kasyacitpràdhànyodbhava itareùàü tatkàlãnapràdhànya÷aktistambhaþ, tathàpi na karmaõaþ phalapràptiü pratyanaikàntikatvam, ÷àstranyàyanirdhàritatvàtkarmapràdhànyasya /
na;avidyàpagamamàtratvàd brahmapràptiphalasya - yaduktaü brahmapràptiphalaü prati devà vighnaü kuryuriti, tatra na devànàü vighnakaraõe sàmarthyam;kasmàt? vidyàkàlànantaritatvàd brahmapràptiphalasya /
katham? yathà loke draùñu÷cakùuùa àlokena saüyogo yatkàlaþ, tatkàla eva råpàbhivyaktiþ /
evamàtmaviùayaü vij¤ànaü yatkàlam, tatkàla eva tadviùayaj¤ànatirobhàvaþ syàt /
ato brahmavidyàyàü satyàmavidyàkàryànupapatteþ pradãpa iva tamaþkàryasya, kena kasya vighnaü kuryurdevàþ - yatràtmatvameva devànàü brahmavidaþ /
tadetadàha - àtmà svaråpaü dhyeyaü yattatsarva÷àstrairvij¤eyaü brahma, hi yasmàt, eùàü devànàm, sabrahmavidbhavati /
brahmavidyàsamakàlamevàvidyàmàtravyavadhànàpagamàcchuktikàyà iva rajatàbhàsàyàþ ÷uktikàtvamityavocàma /
ato nàtmanaþ pratikålatve devànàü prayatnaþ sambhavati /
yasya hyanàtmabhåtaü phalaü de÷akàlanimittàntaritam, tatrànàtmaviùaye saphalaþ prayatno vighnàcaraõàya devànàm /
na tviha vidyàsamakàla àtmabhåte de÷akàlanimittànantarite, avasarànupapatteþ /
evaü tarhi vidyàpratyayasantatyabhàvàd viparãtapratyayatatkàryayo÷ca dar÷anàd antya evàtmapratyayo 'vidyànivartako na tu pårva iti /
na;prathamenànaikàntikatvàt /
yadi hi prathama àtmaviùayaþ pratyayo 'vidyàü na nivartayati, tathàntyo 'pi, tulyaviùayatvàt /
evaü tarhi santato 'vidyànivartako na vicchinna iti /
na, jãvanàdau sati santatyanupapatteþ /
na hi jãvanàdihetuke pratyaye sati vidyàpratyayasantatirupapadyate, virodhàt /
atha jãvanàdipratyayatiraskaraõenaiva àmaraõàntàdvidyàsantatiriti cenna, pratyayeyattàsamantànànavadhàraõàcchàstràrthànavadhàraõadoùàt /
iyatàü pratyayànàü santatiravidyàyà nivartiketyanavadhàraõàcchàstràrtho nàvadhriyeta, taccàniùñam /
santatimàtratve 'vadhàrita eveti cet? na, àdyantayoravi÷eùàt /
prathamà vidyàpratyayasantatirmaraõakàlàntà veti vi÷eùàbhàvàt, àdyantayoþ pratyayoþ pårvoktau doùau prasajyeyàtàm /
evaü tarhyanivartaka eveti cet? na,"tasmàttatsarvamabhavat"(bç.u.1 / 4 / 10) iti ÷ruteþ /
"bhidyate hçdayagranthiþ"(mu.u.2 / 2 / 8) "tatra ko mohaþ" (ã÷à.7) ityàdi ÷rutibhya÷ca /
arthavàda iti cet? na, sarva÷àkhopaniùadaþ /
pratyakùapramitàtmaviùayatvàdastyeveti cet? na, uktaparihàratvàt /
avidyà÷okamohabhayàdidoùanivçtteþ pratyakùatvàditi coktaþ parihàraþ /
tasmàdàdyo 'ntyaþ santato 'santata÷cetyacodyametat /
avidyàdidoùanivçttiphalàvasànatvàdvidhàyàþ /
ya evàvidyàdidoùanivçttiphalakçtpratyaya àdyo 'ntyaþ santato 'santato và sa eva vidyetyabhyupagamànna codyasyàvatàragandho 'pyasti /
yattåktaü viparãtapratyayatatkàryayo÷ca dar÷anàditi, na;taccheùasthitihetutvàt /
yena karmaõà ÷arãramàrabdhaü tadviparãtapratyayadoùanimittatvàttasya tathàbhåtasyaiva viparãtapratyayadoùasaüyuktasya phaladàne sàvarthyamiti, yàvaccharãrapàtaþ tàvatphalopabhogàïgatayà viparãtapratyayaü ràgàdidoùaü ca tàvanmàtramàkùipatyeva, mukteùuvatpravçttaphalatvàttaddhetukasya karmaõaþ /
tena na tasya nivartukà vidyà, avirodhàt /
kiü tarhi svà÷rayàdeva svàtmavirodhyavidyàkàryaü yadutpitsu tanniruõàddhi, anàgatatvàt /
atãtaü hãtarat /
ki¤ca, na ca viparãtapratyayo vidyàvata utpadyate, nirviùayatvàt /
anavadhçtaviùayavi÷eùasvaråpaü hi sàmànyamàtramà÷ritya viparãtapratyaya utpadyamàna utpadyate, yathà ÷uktikàyàü rajatamiti /
sa ca viùayavi÷eùàvadhàraõavato '÷eùaviparãtapratyayà÷rayasyopamarditatvànna pårvavatsambhavati, ÷uktikàdau samyakpratyayàtpattau punagdar÷anàt /
kvacittu vidyàyàþ pårvotpannaviparãtapratyayajanitasaüskàrebhyo viparãtapratyayàvabhàsàþ smçtayo jàyamànàviparãtapratyayabhràntimakasmàtkurvanti;yathà vij¤àtadigvibhàgasyàpyakasmàddigviparyayavibhramaþ /
samyagj¤ànavato 'pi cetpårvavadviparãtapratyaya utpadyate, samyagj¤àne 'pyavisrambhàcchàstràrthavij¤ànàdau pravçttirasama¤jasà syàtsarvaü ca pramàõamapramàõaü sampadyeta pramàõàpramàõayorvi÷eùànupapatteþ /
etena'samyagj¤ànànantarameva ÷arãrapàtàbhàvaþ kasmàt? 'ityetat parihçtam /
j¤ànotpatteþ pràgårdhvaü tatkàlajanmàntarasa¤citànàü vinà÷aþ siddho bhavati phalapràptivighnaniùedha÷rutereva /
"kùãyante càsya karmàõi"(mu.u.2 / 2 / 8) "tasya tàvadeva ciram"(chà.u.6 / 14 / 2) "sarve pàpmànaþ pradråyante"(chà.u.5 / 24 / 3) "taü viditvà na lipyate karmaõà pàpakena"(bç.u.4 / 4 / 23) "etamu haivaite na tarataþ"(4 / 4 / 22) "nainaü kçtàkçte tapataþ"(4 / 4 / 22) "etaü ha vàva na tapati"(tai.u.2 / 9 / 1) "na bibheti kuta÷cana"(tai.u.2 / 9 / 1) ityàdi ÷rutibhya÷ca /
"j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàtkurute"(gãtà 4 / 37) ityàdismçtibhya÷ca /
yattu çõaiþ pratibadhyata iti, tanna, avidyàvadvipayatvàt /
avidyàvànhi çõã, tasya kartçtvàdyupapatteþ /
'yatra và anyadiva syàttatrànyo 'nyatpa÷yet'(4 / 3 / 31) iti hi vakùyati /
ananyatsadvastvàtmàkhyaü yatràvidyàyàü satyàmanyadivasyàttimirakçtadvitãyacandravat, tatràvidyàkçtànekakàrakàpekùaü dar÷anàdikarma tatkçtaü phalaü ca dar÷ayati,"tatrànyo 'nyatpa÷yet"ityàdinà /
yatra punarvidyàyàü satyàmavidyàkçtànekatvabhramaprahàõam,"tatkena kaü pa÷yet"(4 / 5 / 15) iti karmàsambhavaü dar÷ayati /
tasmàdavidyàvadviùaya eva çõitvam, karmasambhavàt;netaratra /
etaccottaratra vyàcikhyàsiùyamàõairevavàkyairvistareõa pradar÷ayiùyàmaþ /
tadyathehaiva  tàvat - atha yaþ ka÷cidabrahmavid  anyàmàtmàno vyatiriktàü yàü kà¤ciddevatàm, upàste stutinamaskàrayàgabalyupahàrapraõidhànàdinà upa àste - anyo 'sàvanàtmà mattaþ pçthak, anyo 'hamasmyadhikçtaþ, mayàsmai çõivatpratikartavyam - ityevampratyayo veda vijànàti tattvam /
na sa kevalamevaübhåto 'vidvànavidyàdoùavàneva, kiü tarhi? yathà pa÷urgavàdirvàhanadohanàdyupakàrairupabhujyate, evaü sa ijyàdyanekopakàrairupabhoktavyatvàdekaikena devàdãnàm, ataþ pa÷uriva sarvàrtheùu karmasvadhikçta ityarthaþ /
etasya hyaviduùo varõà÷ramàdipravibhàgavato 'dhikçtasya karmaõo vidyàsahitasya kevalasya ca ÷àstroktasya kàryaü manuùyatvàdiko brahmànta utkarùaþ /
÷àstroktaviparãtasya ca svàbhàvikasya kàryaü manuùyatvàdika eva sthàvarànto 'pakarùaþ /
yathà caitattathà"atha trayo vàva lokàþ" (1 / 5 / 16) ityàdinà vakùyàmaþ kçtsnenaivàdhyàya÷eùeõa /
vidyayà÷ca kàryaü sarvàtmabhàvàpattirityetatsaïkùepato dar÷itam /
sarvàhãyamupaniùad vidyàvidyàvibhàgapradar÷anenaivopakùãõà /
yathà caiùor'thaþ kçtsnasya ÷àstrasya tathà pradar÷ayiùyàmaþ /
yasmàdevam, tasmàdavidyàvantaü puruùaü prati devà ã÷ata eva vighnaü kartumanugrahaü cetyetaddar÷ayati - yathà ha vai loke bahavo go-a÷vàdayaþ pa÷avo manuùyaü svàminamàtmano 'dhiùñhàtàraü bhu¤jyuþ pàlayeyurevaü bahupa÷usthànãya ekaiko 'vidvànpuruùo devàn - devàniti pitràdyupalakùaõàrtham - bhunakti pàlayatãti /
ima indràdayo 'nye matto mame÷itàro bhçtya ivàhameùàü stutinamaskàrejyàdinàràdhanaü kçtvàbhyudayaü niþ÷reyasaü ca tatprattaüphalaü pràpsyàmãtyevamabhisandhiþ /
tatra loke bahupa÷umato yathaikasminneva pa÷àvàdãyamàne vyàghràdinàpahiyamàõe mahadapriyaü bhavati, tathà bahupa÷usthànãya ekasminpuruùe pa÷ubhàvàd vyuttiùñhatyapriyaü bhavatãti, kiü citraü devànàü bahupa÷vapaharaõa iva kuñuübinaþ /
tasmàdeùàü devànàü tanna priyam, kiü tat? yadetadbrahmàtmatattvaü katha¤cana manuùyà vidyurvijànãyuþ tathà ca smaraõamanugãtàsu bhagavato vyàsasya - "kriyàvadbhirhi kaunteya devalokaþ samàvçtaþ /
na caitadiùñaü devànàü maryairupari vartanam //
" ato devàþ pa÷åniva vyàghràdibhyo brahmavij¤ànàdvighnamàcikãrùanti;asmadupabhogyatvànmàvyuttiùñheyuriti /
yaü tu mumocayiùanti taü ÷raddhàdibhiryokùyanti viparãtama÷raddhàdibhiþ /
tasmànmumukùurdevàràdhanaparaþ ÷raddhàbhaktiparaþ praõayo 'pramàdã syàdvidyàpràptiü ati vidyàü pratãti và kàkvaitatpradar÷itaü bhavati devàpriyavàkyena //10//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.11

#<brahma và idam agra àsãd ekam eva |
tad ekaü san na vyabhavat |
tac chreyo råpam atyasçjata kùatraü, yàny etàni devatrà kùatràõãndro varuõaþ somo rudraþ parjanyo yamo mçtyur ã÷àna iti |
tasmàt kùatràt paraü nàsti |
tasmàd bràhmaõaþ kùatriyaü adhastàd upàste ràjasåye |
kùatra eva tad ya÷o dadhàti |
saiùà kùatrasya yonir yad brahma |
tasmàd yady api ràjà paramatàü gacchati brahmaivàntata upani÷rayati svàü yonim |
ya u enaü hinasti svàü sa yonim çcchati |
sa pàpãyàn bhavati yathà ÷reyàüsaü hiüsitvà || BrhUp_1,4.11 ||>#

__________



BrhUpBh_1,4.11 såtritaþ ÷àsràrthaþ"àtmetyevopàsãta"iti /
tasya ca vyàcikhyàsitasyasàrthavàdena"tadàhuryadbrahmavidyayà" ityàdinà sambandhaprayojane abhihite /
avidyàyà÷casaüsàràdhikàrakàraõatvamuktam"atha yo 'nyàü devatàmupàste"ityàdinà /
tatràvidvànçõã pa÷avaddevàdikarmakartavyatayà paratantra ityuktam /
kiü punardevàdikarmavyatvenimittam? varõà à÷ramà÷ca /
tatra ke varõàþ? ityataidamàrabhyate /
yannimittasambaddheùu karmasvayaü paratantra evàdhikçtaþ saüsàrãti /
etasyaivàrthasya pradar÷anàyàgnisargànantaramindràdisargo noktaþ /
agnestu sargaþ prajàpateþ sçùñiparipåraõàya pradar÷itaþ /
ayaü ca indràdisargastatraiva draùñavyastaccheùatvàt /
iha tu sa evàmidhãyate 'viduùaþ karmàdhikàrahetupradar÷anàya- brahma và idamagra àsãdyadagniü sçùñvà agniråpàpannaü brahma /
bràhmaõajàtyamimànàd brahmetyabhidhãyate /
vai idaü kùatràdijjàtaü brahmaivàbhinnamàsãdekameva /
nàsãtkùatràdibhedaþ /
tadbrahmaikaü kùatràdiparipàlayitràdi÷ånyaü sadaü na vyabhavat- na vibhåtavat, karmaõe nàlamàsãdityarthaþ /
tatastadbrahma'bràhmaõo 'smi mametthaü kartavyam'iti bràhmaõajàtinimittaü karma cikãrùu-àtmanaþ karmakartçtvavibhåtyai ÷reyoråpaü pra÷astaråpam atyasçjatàti÷ayenàsçjata-sçùñavat /
kiü punastadyatsçùñam? kùatraü kùatriyajàtiþ, tadvyaktibhedena pradar÷ayati-yànyetàni prasiddhàni loke devatrà deveùu kùatràõãti /
jàtyàkhyàyàü pakùe bahuvacanasmaraõàd vyaktibahutvàdvà bhedopacàreõa bahuvacanam /
kàni punastàni? ityàhatatràbhipiktà eva vi÷eùato nirdi÷yante-indro devànàü ràjà, varuõo yàdasàm, somo bràhmaõànàm, rudraþ pa÷ånàm, parjanyo vidyudàdãnàm, yamaþ pitéõàm, mçtyurogàdãnàm, ã÷ànobhàsàm-ityevamàdãni deveùukùatràõi /
tadanu, indràdikùatradevatàdhiùñhitàni puråravaþprabhçtãni sçùñànyeva draùñavyàni /
tadartha eva hi devakùatrasargaþ prastutaþ /
yasmàdbrahmaõàti÷ayena sçùñaü kùatraü tasmàtkùatràtparaü nàsti bràhmaõajàterapi niyansç /
tasmàdbràhmaõaþ kàraõabhàto 'pi kùatriyasya kùatriyamadhastàdvyavasthitaþ sannuparisthitamupàste /
kka? ràjasåye /
kùatra eva tadàtmãyaü ya÷aþ khyàtiråpaü brahmeti dadhàti sthàpayati /
ràjasåyàbhiùiktenàsandyàü sthitena ràj¤à àmantrito brahmanniti çtvikpunastaü pratyàha"tvaü ràjanbrahmàsi"iti /
tadetadabhidhãyate -"kùatra eva tadya÷o dadhàti"iti /
saiùà prakçtà kùatrasya yonireva yadbrahma /
tasmàdyadyati ràjà paramatàü ràjasåyàbhiùekaguõaü gacchatyàpnoti brahmaiva bràhmaõajàtimedha, antato 'nte karmaparisamàptàvupanikùayatyà÷rayati svàü yonim, purohitaü puro nidhatta ityarthaþ /
yastu punarbalàbhimànàtsvàü yoniü bràhmaõajàtiü bràhmaõaü ya u enaü hinasti hiüsati nyagbhàvena pa÷yati, svàmàtmàyàmeva sa yonimçcchati-svaü prasavaü vicchinatti vinà÷ayati-svaü prasavaü vicchinatti vinà÷ayati /
sa etatkçtvà pàpãyànpàpataro bhavati /
pårvamapi kùatriyaþ pàpa eva kråratvàdàtmaprasavahiüsayà sutaràm /
yathà loke ÷reyàüsaü pra÷astataraü hiüsitvà paribhåya pàpataro bhavati tadvat //11//



kùatre sçùñe 'pi-




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.12

#<sa naiva vyabhavat |
sa vi÷am asçjata |
yàny etàni devajàtàni gaõa÷a àkhyàyante vasavo rudrà àdityà vi÷ve devà maruta iti || BrhUp_1,4.12 ||>#

__________



BrhUpBh_1,4.12 sa naiva vyabhavat, karmaõe brahma tathà navyabhavat, vittopàrjayiturabhàvàt /
sa vi÷amasçjata karmasàdhanavittopàrjanàya /
kaþ punarasau viñ? yànyetàni devajàtàni-svàrthe niùñhà, ya ete devajàtibhedà ityarthaþ;gaõa÷o gaõaü gaõam, àkhyàyante kathyante /
gaõapràyà hi vi÷aþ, pràyeõa saühatà hi vittopàrjane samarthàþ na ekaika÷aþ /
vasavaþ aùñasaïkhyo gaõaþ, tathaikàda÷a rudràþ, dvàda÷àdityàþ, vi÷vedevàsrayoda÷a vi÷vàyà apatyàni, sarve và devàþ, marutaþ sapta sapta gaõàþ //12//





_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.13

#<sa naiva vyabhavat |
sa ÷audraü varõam asçjata påùaõam |
iyaü vai påùà |
iyaü hãdaü sarvaü puùyati yad idaü ki¤ca || BrhUp_1,4.13 ||>#

__________



BrhUpBh_1,4.13 sa paricàrakabhàvàtpunarapi naiva vyabhavat, sa ÷audraü varõamasçjata- ÷ådra eva ÷audraþ, svàrthe 'õi vçddhiþ /
kaþ punarasau ÷audro varõo yaþ sçùñaþ? påùaõam- puõyatãti påùà kaþ punarasau påùà? iti vi÷eùatastannirdi÷ati- iyaü pçthivã påpà /
svayameva nirvacanamàha- iyaü hãdaü sarvaü puùyati yadidaü ki¤ca //13//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.14

#<sa naiva vyabhavat |
tac chreyo råpam atyasçjata dharmam |
tad etat kùatrasya kùatraü yad dharmaþ |
tasmàd dharmàt paraü nàsti |
atho abalãyàn balãyàüsam à÷aüsate dharmeõa |
yathà ràj¤aivam |
yo vai sa dharmaþ satyaü vai tat |
tasmàt satyaü vadantam àhur dharmaü vadatãti |
dharmaü và vadantaü satyaü vadatãti |
etad dhy evaitad ubhayaü bhavati || BrhUp_1,4.14 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.14 sa caturaþ sçùñvàpi varõànnaiva vyabhavat, ugratvàtkùatrasyàniyatà÷aïkayà /
tacchreyoråpamatyasçjata, kiü tat? dharmam;tadetacchreyoråpaü sçùñaü kùatrasya kùatraü kùatrasyàpi niyantç, ugràdapyugram, yaddharmo yo dharmaþ;tasmàtkùatrasyàpi niyantçtvàddharmàtparaü nàsti;tena hi niyamyante sarve /
tatkatham? ityucyate- atho apyabalãyàndurbalataro balãyàüsamàtmano balavattaramapyà÷aüsate kàmayate jetuü dharmeõa balena;yathà loke ràj¤à sarvabalavattamenàpi kuñumbikaþ; evam;tasmàtsiddhaü dharmasya sarvabalavattaratvàtsarvaniyantçtvam /
yo vai sa dharmo vyavahàralakùaõo laukikairvyavahriyamàõaþ satyaü vai tat;satyamiti yathàstràrthatà;sa evànuùñhãyamàno dharmanàmà bhavati, ÷àstràrthatvena j¤àyamànastu satyaü bhavati /
yasmàdevaü tasmàtsatyaü yathà÷àstraü vadantaü vyavahàrakàla àhuþ samãpasthà ubhayavivekaj¤àþ- dharma vadatãti, prasiddhaü laukikaü nyàyaü vadatãti /
tathà viparyayeõa dharma và laukikaü vyavahàraü vadantamàhuþ- satyaü vadati, ÷àstràdanapetaü vadatãti /
etadyaduktamubhayaü j¤àyamànamanuùñhãyamànaü caitaddharma eva bhavati /
tasmàtsa dharmo j¤ànànuùñànalakùaõaþ ÷àstraj¤ànanitaràü÷ca sarvàneva niyamayati /
tasmàtsa kùatrasyàpi kùatram /
atastadabhimàno 'vidvàüstadvi÷eùànuùñhànàya brahmakùatraviñ÷ådranimittavi÷eùamabhimanyate /
tàni ca nisargata eva karmàdhikàranimittàni //14//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.15

#<tad etad brahma kùatraü viñ ÷ådraþ |
tad agninaiva deveùu brahmàbhavad bràhmaõo manuùyeùu, kùatriyeõa kùatriyaþ, vai÷yena vai÷yaþ, ÷ådreõa ÷ådraþ |
tasmàd agnàv eva deveùu lokam icchante bràhmaõe manuùyeùu |
etàbhyàü hi råpàbhyàü brahmàbhavat |
atha yo ha và asmàl lokàt svaü lokam adçùñvà praiti sa enam avidito na bhunakti yathà vedo vànanåkto 'nyad và karmàkçtam |
yadi ha và apy anevaüvin mahatpuõyaü karma karoti tad dhàsyàntataþ kùãyata eva |
àtmànam eva lokam upàsãta |
sa ya àtmànam eva lokam upàste na hàsya karma kùãyate |
asmàd dhy evàtmano yadyat kàmayate tattat sçjate || BrhUp_1,4.15 ||>#

__________



BrhUpBh_1,4.15 tadetaccàturvarõyaü sçùñam - brahma kùatraü viñ÷ådra iti;uttaràrthaü upasaühàraþ yattatsraùñç brahma, tadagninaivanànyena råpeõa deveùu brahma, bràhmaõajàtirabhavat /
bràhmaõà bràhmaõasvaråpeõa manuùyeùu brahmàbhavat, itareùu varõeùu vikàràntaraü pràpya, kùatriyeõa kùatriyo 'bhavadindràdidevatàdhiùñhitaþ, vai÷yena vai÷yaþ, ÷ådreõa ÷ådraþ /
yasmàtkùatràdiùu vikàràpannam, agnau bràhmaõa e càvikçtaü sraùñç brahma, tasmàdagnàveva deveùu devànàü madhye lokaü karmaphalam, icchantyagnisambaddhaü karma kçtvetyarthaþ /
tadarthameva hi tadbrahma karmàdhikaraõatvenàgniråpeõa vyavasthitam /
tasmàt tasminnagnau karma kçtvà tatphalaü pràrthayanta ityetadupapannam /
brahmaõe manuùyeùu - manuùyàõàü punarmadhye karmaphalecchàyàü nàgnyàdinimittakriyàpekùà, kiü tarhi? jàtimàtrasvaråpapratilambhenaiva puruùàrthasiddhiþ /
yatra nu devàdhãnà puruùàrthasiddhiþ, tatraivàgnyàdisambaddhakriyàpekùà /
smçte÷ca - "japyenaiva tu saüsidhyedbràhmaõo nàtra saü÷ayaþ /
kuryàdanyanna và kuryànmaitro bràhmaõa ucyate //
" (manu.2 / 87) iti /
pàrivràjyadar÷anàcca /
tasmàdbrahmaõatva eva manuùyeùu lokaü karmaphalamicchanti /
yasmàdetàbhyàü hi bràhmaõàgniråpàbhyàü karmakartradhikaraõaråpàbhyàü yatsraùñç brahma sàkùàdabhavat /
atra tu paramàtmalokamagnau bràhmaõe cecchantãti kecit /
tadasat, avidyàdhikàre karmàdhikàràrthaü varõavibhàgasya prastutatvàt, pareõa ca vi÷eùaõàt;yadi hyatra loka÷abdena para evàtmocyeta, pareõa vi÷eùaõamanarthakaü syàt'svaü lokamadçùñvà'iti /
svalokavyatirikta÷cedagnyadhãnatayà pràrthyamànaþ prakçto lokaþ, tataþ svam, iti yuktaü vi÷eùaõam, prakçtaparalokanivçttyarthatvàt;svatvena càvyabhicàràtparamàtmalokasya, avidyàkçtànàü ca svatvavyabhicàràt /
bravãti ca karmakçtànàü vyabhicàram-'kùãyata eva'iti /
brahmaõà sçùñà varõàþ karmàrtham;tacca karma dharmàkhyaü sarvàneva kartavyatayà niyantç puruùàrthasàdhanaü va /
tasmàttenaiva cetkarmaõà svo lokaþ paramàtmàkhyo 'vidito 'pi pràpyate, kiü tasyaiva padanãyatvena kriyata ityata àha-atheti pårvapakùavinivçttyarthaþ;yaþ ka÷cit, ha vai asmàtsaüsàrikàmakarmahetukàdagnyadhãnakarmàbhimànatayà và bràhmaõajàtimàtrakarmàbhimànatayà và àgantukàdasvabhåtàllokàt, svaü lokamàtmàkhyam àtmatvenàvyabhicàritvàt, adçùñà -'ahaü brahmàsmi'iti, praiti mriyate;sa yadyapi svo lokaþ, avidito 'vidyayà vyavahito 'sva ivàj¤àtaþ enam - saïkhyàpåraõa iva laukika àtmànam na bhunakti na pàlayati ÷okamohabhayàdidoùàpanayena /
yathà ca loke vedo 'nanukto 'nadhãtaþ karmàdyavabodhakatvena na bhunakti, anyadvà laukikaü kçùyàdi karmàkçtaü svàtmanànabhivya¤jitam àtmãyaphalapradànena na bhunakti, evamàtmà svo lokaþ svenaiva nityàtmasvaråpeõànabhivya¤jito 'vidyàdi prahàõena na bhunaktyeva /
nanu kiü svalokadar÷ananimittaparipàlanena? karmaõaþ phalapràptidhrauvyàt, iùñaphalanimittasya ca karmaõo bàhulyàt, tannimittaü pàlanamakùayaü bhaviùyati /
tanna, kçtasya kùayavattvàt;ityetadàha - yadiha vai saüsàre 'dbhutavatka÷cinmahàtmàpi, anevaüvit-svaü lokaü yathoktena vidhinà avidvàn, mahadbahu a÷vamedhàdi puõyaü karma iùñaphalameva nairantaryeõa karoti,'anenaivànantyaü mama bhaviùyati'iti, tatkarma hàsyàvidyàvato 'vidyàjanitakàmahetutvàt svapnadar÷anavibhramodbhåtavibhåtivadantato 'nte phalopabhogasya kùãyata eva /
tatkàraõayoravidyàkàmayo÷calatvàt, kçtakùayaghnauvyopapattiþ /
tasmànna puõyakarmaphalapàlanànantyà÷à astyeva /
ata àtmànameva svaü lokam -'àtmànam'iti'svaü lokam'ityasminnarthe, svaü lokamiti prakçtatvàt, iha ca sva÷abdasyàprayogàt - upàsãta /
sa ya àtmànameva lokamupàste, tasya kim? ityucyate - na hàsya karma kùãyate;karmàbhàvàdeva, iti nityànuvàdaþ /
yathàviduùaþ karmakùayalakùaõaü saüsàraduþkhaü santatameva,na tathà tadasya vidyata ityarthaþ /
"mithilàyàü pradãptàyàü na me dahyati ki¤cana"iti yadvat /
svàtmalokopàsakasya viduùo vidyàsaüyogàtkarmaiva na kùãyata ityapare varùayanti /
loka÷abdàrthaü ca karmasamavàyinaü dvidhà parikalpayanti kila eko vyàkçtàvasthà karmà÷rayo loko hairaõyagarbhàkhyaþ, taü karmasamavàyinaü lokaü vyàkçtaü paricchinnaü ya upàste, tasya kila paricchinnaü ya upàste, tasya kila paricchinnakarmàtmadar÷inaþ karma kùãyate /
tameva karmasamavàyinaü lokamavyàkçtàvasthaü kàraõaråpamàpàdya yaståpàste, tasyàparicchinnakarmàtmadar÷itvàttasya yaståpàste, tasyàparicchinnakarmàtmadar÷itvàttasya karma na kùãyata iti /
bhavatãyaü ÷obhanà kalpanà na tu ÷rautã /
svaloka÷abdena prakçtasya paramàtmano 'bhihitatvàt /
svaü lokamiti prastutya sva÷abdaü vihàyàtma÷abdaprakùepeõa punastasyaiva pratinirde÷àdàtmànameva lokamupàsãteti /
tatra karmasamavàyilokakalpanàyà anavasara eva /
pareõa ca kevalavidyàviùayeõa vi÷eùaõàt -"kiü prajayà kariùyàmo yeùàü no 'yamàtmàyaü lokaþ"(bç.u.4 / 4 / 22) ithi /
putrakarmàparavidyàkçtebhyo hi lokebhyo vi÷inaùñi'ayamàtmà no lokaþ'iti /
"na hàsya kenacana karmaõà loko mãyata eùo 'sya paramo lokaþ"iti ca /
taiþ savi÷eùaõairasyaikavàkyatà yuktà, ihàpi svaü lokamiti vi÷eùaõadar÷anàt /
asmàtkàmayata ityayuktamiti cet - iha svo lokaþ paramàtmà, tadupàsanàtsa eva bhavatãti sthite, yadyatkàmayate tattadasmàdàtmanaþ sçjata ithi tadàtmapràptivyatirekeõa phalavacanamayuktamiti cet, na;svalokopàsanastutiparatvat svasmàdeva lokàtsarvamiùñaü sampadyata ityarthaþ;nànyadataþ pràrthanãyamàptakàmatvàt,"àtmataþ pràõa àtmata à÷à" (chà.u.7 / 23 / 1) ityàdi ÷rutyantare yathà /
sarvàtmabhàvapradar÷anàrtho và pårvavat /
yadi hi para evàtmà sampadyate tadà yuktaþ asmàddhyevàtmanaþ ityàtma÷abdaprayogaþ, svasmàdeva prakçtàdàtmano lokàdityevamarthaþ /
anyathà'avyàkçtàvasthàtkarmaõo lokàt'iti savi÷eùaõamavakùyàt prakçtaparamàtmalokavyàvçttaye vyàkçtàvasthàvyàvçttaye ca /
na hyasminprakçte vi÷eùite '÷rutàntaràlàvasthàpratipattuü ÷akyate //15//



atho ayaü và àtmà /
atràvidvàn varõà÷ramàdyabhimàno dharmeõa niyamyamàno devàdikarmakartavyatayà pa÷uvatparatantra ityuktam /
kàni punastàni karmàõi yatkartavyatayà pa÷uvatparatantro bhavati? ke và te devàdayo yeùàü karmabhiþ pa÷uvadupakaroti? iti tadubhayaü prapa¤cayati- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.16

#<atho ayaü và àtmà sarveùàü bhåtànàü lokaþ |
sa yaj juhoti yad yajate tena devànàü lokaþ |
atha yad anubråte tena çùãõàm |
atha yat pitçbhyo nipçõàti yat prajàm icchate tena pitéõàm |
atha yan manuùyàn vàsayate yad ebhyo '÷anaü dadàti tena manuùyàõàm |
atha yat pa÷ubhyas tçõodakaü vindati tena pa÷ånàm |
yad asya gçheùu ÷vàpadà vayàüsy à pipãlikàbhya upajãvanti tena teùàü lokaþ |
yathà ha vai svàya lokàyàriùñim icchet |
evaü haivaüvide sarvadà sarvàõi bhåtàny ariùñim icchanti |
tad và etad viditaü mãmàüsitam || BrhUp_1,4.16 ||>#

__________



BrhUpBh_1,4.16 atho ityayaü vàkyopanyàsàrthaþ /
ayaü yaþ prakçto gçhã karmàdhikçto 'vidvà¤charãrendriyasaïghàtàdivi÷iùñaþ piõóa àtmetyucyate;sarveùàü varõà÷ramàdivihitaiþ karmabhirupakàritvàt /
kaiþ punaþ karmavi÷eùairupakurvan keùàü bhåtavi÷eùàõàü lokaþ? ityucyate - sa gçhã yajjuhoti yadyajate, yàgo devatàmuddi÷ya svatvaparityàgaþ, sa eva parityàgaþ, sa eva àsecanàdhiko homaþ tena homayàgalakùaõena karmaõàva÷yakartavyatvena devànàü pa÷uvatparatantratvena pratibaddha iti lokaþ /
atha yadanubråte svàdhyàyamadhãte 'harahastena çùãõàü lokaþ /
atha yatpitçbhyo nipçõàti prayacchati piõóodakàdi, yacca prajàmicchati prajàrthamudyamaü karoti - icchà cotpattyupalakùaõàrthà - prajàü cotpàdayatãtyarthaþ, tena karmaõàva÷yakartavyatvena pitçõàü bhogyatvena paratantro lokaþ /
atha yanmanuùyànvàsayate gçhe, yacca tebhyo vasadbhyo 'vasadbhyo và arthibhyo '÷anaü dadàti, tena manuùyàõàm;atha yatpa÷ubhyastçõodakaü vindati lambhayati, tena pa÷ånàm;yadasya gçheùu ÷vàpadà vayàüsi ca pipãlikàbhiþ saha kaõabalibhàõóakùàlanàdyupajãvanti, tena teùàü lokaþ /
yasmàdayametàni karmàõi kurvannupakaroti devàdibhyaþ, tasmàdyathà ha vai loke svàpya lokàya svasmai dehàyàriùñamavinà÷aü svatvabhàvàpracyutimicchet svatvabhàvapracyutibhayàtpoùaõarakùaõàdibhiþ sarvataþ paripàlayet, evaü haivaüvide'sarvabhåtabhogyo 'hamanena prakàreõa mayà ava÷yamçõivatpratikartavyam'ityevamàtmànaü parikalpitavate sarvàõi bhåtàni devàdãni yathoktàni ariùñimavinà÷amicchanti svatvàpracyutyai sarvataþ saürakùanti kuñumbina iva pa÷ån -"tasmàdeùàü tanna priyam"ityuktam /
tadvà etattadetadyathoktànàü karmaõàm çõavadava÷yakartavyatvaü pa¤camahàyaj¤aprakaraõe viditaü kartavyatayà mãmàüsitaü vicàritaü càvadànaprakaraõe //16//


brahma vidvàü÷cettasmàtpa÷ubhàvàtkartavyatàbandhanaråpàtpratimucyate, kenàyaü kàritaþ karmavandhanàdhikàre 'va÷a iva pravartate, na punastadvimokùõopàye vidyàdhikàra iti nanåktaü devà rakùantãti /
bàóham, karmàdhikàrasvagocaràråóhàneva te 'pi rakùanti, anyathàkçtàbhyàgamakçtanà÷aprasaïgàt /
na tu sàmànyaü puruùamàtraü vi÷iùñàdhikàrànàråóham;tasmàdbhavitavyaü tena, yena prerito 'va÷a eva bahirmukho bhavati svasmàllokàt /
nanvavidyàsà, avidyàvànihi bahirmukhãbhåtaþ pravartate /
sàpi naiva pravartikà;vastusvaråpàvarõàtmikà hi sà;pravartakabãjatvaü tu pratipadyate 'ndhatvamiva gartàdipatanapravçttihetuþ /
evaü tarhyucyatàü kiü tad yatpravçttiheturiti? tadihàbhidhãyate - eùaõà kàmaþ saþ ,'svàbhàvikyàmavidyàyàü vartamànà bàlàþ paràcaþ kàmànanuyanti'iti kàñhaka÷rutau, smçtau ca -"kàma eùa krodha eùaþ"(gãtà 3 / 37) ityàdi, mànave ca sarvà pravçttiþ kàmahetukyeveti /
sa eùor'thaþ savistaraþ pradar÷yata iha à adhyàyaparisamàpteþ - 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.17

#<àtmaivedam agra àsãd eka eva |
so 'kàmayata jàyà me syàd atha prajàyeya |
atha vittaü me syàd atha karma kurvãyeti |
etàvàn vai kàmaþ |
necchaü÷ canàto bhåyo vindet |
tasmàd apy etarhy ekàkã kàmayate -- jàyà me syàd atha prajàyeyàtha vittaü me syàd atha karma kurvãyeti |
sa yàvad apy eteùàm ekaikaü na pràpnoty akçtsna eva tàvan manyate |
tasyo kçtsnatà |
mana evàsyàtmà |
vàg jàyà |
pràõaþ prajà |
cakùur mànuùaü vittam |
cakùuùà hi tad vindate |
÷rotraü daivam |
÷rotreõa hi tac chçõoti |
àtmaivàsya karma |
àtmanà hi karma karoti |
sa eùa pàïkto yaj¤aþ |
pàïktaþ pa÷uþ |
pàïktaþ puruùaþ |
pàïktam idaü sarvaü yad idaü ki¤ca |
tad idaü sarvam àpnoti ya evaü veda || BrhUp_1,4.17 ||>#

__________



BrhUpBh_1,4.17 àtmaivedamagra àsãt /
àtmaiva svàbhàviko 'vidvànkàryakaraõasaïghàtalakùaõo varõã, agre pràgdàrasambandhàt,àtmetyabhidhãyate;tasmàdàtmanaþ pçthagbhåtaü kàmyamànaü jàyàdibhedaråpaü nàsãt;sa evaika àsãt - jàyàdyeùaõàbãjabhåtà vidyàvàneka evàsãt /
svàbhàvikyà svàtmani kartràdikàrakakriyàphalàtmakatàdhyàropalakùaõayà avidyàvàsanayà vàsitaþ so 'kàmayata kàmitavàn /
katham? jàyà karmàdhikàrahetubhåtà me mama kartuþ syàt;tayà vinàhamanadhikçta eva karmaõi;ataþ karmàdhikàrasampattaye bhavejjàyà;athàhaü prajàyeya prajàråpeõàhamevotpadyeya /
atha vittaü me syàtkarmasàdhanaü gavàdilakùaõam athàhamabhyudayaniþ÷reyasasàdhanaü karma kurvãya;yenàhamançõã bhåtvà devàdãnàü lokàn pràpnuyàm, tatkarma kurvãya;kàmyàni ca putravittasvargàdisàdhanàni /
etàvànvai kàma etàvadviùayaparicchinna ityarthaþ /
etàvàneva hi kàmayitavyo viùayo yaduta jàyàputravittakarmàõi sàdhanalakùaõaiùaõà;lokà÷ca trayo manuùyalokaþ pitçloko devaloka iti phalabhåtàþ sàdhanaiùaõà, tasmàtsà ekaivaiùaõà yà lokaiùaõà /
saikaiva satyeùaõà sàdhanàpekùeti dvidhà;ato 'vadhàrayiùyati"ubhe hyete eùaõe eva"3 / 5 / 1) iti /
phalàrthatvàtsarvàrambhasya lokaiùaõàrthapràptà uktaiveti /
etàvànvà etàvàneva kàma ityavadhriyate /
bhojane 'bhihite tçptirna hi pçthagabhidheyà, tadarthatvàdbhojanasya /
te ete eùaõe sàdhyasàdhanalakùaõe kàmaþ, yena prayukto 'vidvànava÷a eva ko÷akàravadàtmànaü veùñayati - karmamàrga evàtmànaü praõidadhadbahirmukhãbhåto na svaü lokaü pratijànàti /
tathà ca taittirãyake -"agnimugdho haiva dhåmatàntaþ svaü lokaü na pratijànàti"iti /
kathaü punaretàvattvamavadhàryate kàmànàm? anantatvàt /
anantà hi kàmàþ, ityetadà÷aïkya hetumàha - yasmàd na icchan ca na icchannapi, ato 'smàtphalasàdhanalakùaõàd bhåyo 'dhikàraü na vindenna labheta /
na hi loke phalasàdhanavyatiriktaü dçùñamadçùñaü và labdhavyamasti /
labdhavyaviùayo hi kàmaþ, tasya caitadvyatirekeõàbhàvàt yuktaü vaktum'etàvànvai kàmaþ'iti /
etaduktaü bhavati - dçùñàrthamadçùñàrtha và sàdhyasàdhanalakùaõam avidyàvatpuruùàdhikàraviùayameùaõàdvayaü kàmaþ, ato 'smàdviduùà vyutthàtavyamiti /
yasmàdevamavidvànàtmà kàmo pårvaü kàmayàmàsa, tathà pårvataro 'pi, eùà lokasthitiþ prajàpate÷caivameùa sargaü àsãt /
so 'bibhedavidyayà, tataþ kàmaprayukta ekàkyaramamàõo 'styupaghàtàya striyamaicchat, tàü samabhavat tataþ sargo 'yamàsãditi hyuktam /
tasmàttatsçùñau etarhyetasminnapi kàla ekàkã sanpràgdàrakriyàtaþ kàmayate - jàyà me syàt, atha prajàyeya atha vittaü me syàt, atha karma kurvãya - ityuktàrthaü vàkyam /
sa evaü kàmayamànaþ sampàdayaü÷ca jàyàdãnyàvatsa eteùàü yathoktànàü jàyàdãnàmekaikamapi na pràpnoti, akçtsno 'sampårõo 'hamityevaü tàvadàtmànaü manyate /
pàri÷eùyàtsamastànevaitànsampàdayati yadà, tadà tasya kçtsnatà /
yadà tu na ÷aknoti kçtsnatàü sampàdayituü tadà asya kçtsnatvasampàdanàyàha - tasyo tasyàkçtsnatvabhimàninaþ kçtsnatà iyam evaü bhavati katham? ayaü kàryakaraõasaïghàtaþ pravibhajyate;tatra mano 'nuvçtti hi itaratsarvaü kàryakaraõaj¤àtamiti manaþ pradhànatvàjàtmevàtmà /
yathà jàyàdãnàü kuñumbapatiràtmeva tadanukàritvà¤jàyàdi catuùñyasya;evamihàpi mana àtmà parikalpate kçtsnatàyai /
tathà vàgjàyà, mano 'nuvçttitvasàmànyàdvàcaþ /
vàgiti ÷abda÷codanàdilakùaõaþ, manasà ÷rotradvàreõa gçhyate 'vadhàryate prasçjyate ca, iti manaso jàyeva vàk /
tàbhyàü ca vàïmanasàbhyàü jàyàpatisthànãyàbhyàü prasåyate pràõaþ karmàrtham, iti pràõaþ prajeva /
tatra pràõaceùñàdilakùaõaü karma cakùurmànuùaü vittam /
tad dvividhaü vittaü mànuùamitaracca;ato vi÷inaùñãtaravittanivçttyartha mànuùamiti /
gavàdi hi manuùyasambandhi vittaü cakùurgràhyaü karmasàdhanam;tasmàttatsthànãyam, tena sambandhàccakùurgràhyaü vittam;cakùuùà hi yasmàttanmànuùaü vittaü vindate gavàdyupalabhata ityarthaþ /
kiü punaritaradvittam? ÷rotraü daivaü devaviùayatvàdvij¤ànasya /
vij¤ànaü daivaü vittam;tadiha ÷rotrameva sampattiviùayam /
kasmàt? ÷rotreõa hi yasmàttaddaivaü vittaü vij¤ànaü ÷çõoti;ataþ ÷rotrameva taditi /
kiü punaretairàtmàdivittàntairiha nirvartya karma? ityucyate - àtmaiva - àtmeti ÷arãramucyate /
kathaü punaràtmà karmasthànãyaþ? asya karmahetutvàt /
kathaü karmahetutvam? àtmanà hi ÷arãreõa yataþ karma karoti /
tasyàkçtsnatvàbhimànina evaü kçtsnatà sampannà - yathà bàhyà jàyàdilakùaõà evam /
tasmàtsa eùa pàïktaþ pa¤cabhirnirvçttaþ pàïkto yaj¤o dar÷anamàtranirvçtto 'karmiõo 'pi /
kathaü punarasya pa¤catvasampattimàtreõa yaj¤atvam? ucyate - yasmàdbàhyo 'pi yaj¤aþ pa÷upuruùasàdhyaþ, sa ca pa÷uþ puruùa÷ca pàïkta eva yathoktamanaàdipa¤catvayogàt /
tadàha - pàïktaþ pa÷ugarvàdiþ, pàïktaþ puruùaþ pa÷utve 'pyadhikçtatvenàsya vi÷eùaþ puruùasyeti pçthakpuruùagrahaõam /
kiü bahunà? pàïktamidaü sarvaü karmasàdhanaü phalaü ca, yadidaü ki¤ca yatki¤cididaü sarvam /
evaü pàïktaü yaj¤amàtmànaü yaþ sampàdayat sa tadidaü sarvaü jagadàtmatvenàpnoti ya evaü veda //17//

#<iti prathamàdhyàye caturthaü sçùñyàdisarvàtmatàbràhmaõam //4//>#



yatsaptànnàni medhayà /
avidyà prastutà, tatràvidvànanyàü devatàmupàste'anyo 'sàvanyo 'hamasmi'iti /
sa varõà÷ramàbhimànaþ karmakartavyatayà niyato juhotyàdikarmabhiþ kàmaprayukto devàdãnàmupakurvansarveùàü bhåtànàü loka ityuktam /
yathà ca svakarmabhirekaikena sarvairbhåtairasau loko bhojyatvena sçùñaþ, evamasàvapi juhotyàdipàïktakarmabhiþ sarvàõi bhåtàni sarvaü ca jagadàtmabhojyatvenàsçjat /
evamekaikaþ svakarmavidyànuråpyeõa sarvasya jagato bhoktà bhojyaü ca, sarvasya sarvaþ kartà kàryaü cetyarthaþ /
etadeva ca vidyàprakaraõe madhuvidyàyàü vakùyàmaþ -'sarvaü sarvasya kàryaü madhu'ityàtmaikatvavij¤ànàrtham /
yadasau juhotãtyàdinà pàïktena kàmyena karmaõà àtmabhojyatvena jagadasçjata vij¤ànena ca, tajjagatsarvaü saptadhà pravibhajyamànaü kàryakàraõatvena saptànnànyucyante, bhojyatvàt;tenàsau pità teùàmannànàm /
eteùàmannànàü saviniyogànàü såtrabhåtàþ saïkùepataþ prakà÷akatvàdime mantràþ /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.1

#<yat saptànnàni medhayà tapasàjanayat pità |
ekam asya sàdhàraõaü dve devàn abhàjayat |
trãõy àtmane 'kuruta pa÷ubhya ekaü pràyacchat |
tasmin sarvaü pratiùñhitaü yacca pràõiti yacca na |
kasmàt tàni na kùãyante adyamànàni sarvadà |
yo vai tàm akùitiü veda so 'nnam atti pratãkena |
sa devàn apigacchati sa åçjam upajãvati |
iti ÷lokàþ || BrhUp_1,5.1 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.1 yatsaptànnàni, yad ajanayaditi kriyàvi÷eùaõam;medhayà praj¤ayà vij¤ànena tapasà ca karmaõà;j¤ànakarmaõã eva hi medhàtapaþ ÷abdavàcye, tayoþ prakçtatvàt;netare medhàtapasã, aprakaraõàt;pàïktaü hi karma jàyàdisàdhanam; 'ya evaü veda'iti cànantarameva j¤ànaü prakçtam;tasmànna prasiddhayormedhàtapasorà÷aïkà kàryà;ato yàni saptànnàni j¤ànakarmabhyàü janitavànpità tàni prakà÷ayiùyàma iti vàkya÷eùaþ //1//

tatra mantràõàmarthastirohitatvàttpràyeõa durvij¤eyo bhavatãti tadarthavyàkhyànàya bràhmaõaü pravartate -




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.2

#<yat saptànnàni medhayà tapasàjanayat piteti |
medhayà hi tapasàjanayat pitaikam asya sàdhàraõam iti |
idam evàsya tat sàdhàraõam annaü yad idam adyate |
sa ya etad upàste na sa pàpmano vyàvartate |
mi÷raü hy etat |
dve devàn abhàjayad iti |
hutaü ca prahutaü ca |
tasmàd devebhyo juhvati ca pra ca juhvati |
atho àhur dar÷apårõamàsàv iti |
tasmàn neùñiyàjukaþ syàt |
pa÷ubhya ekaü pràyacchad iti |
tat payaþ |
payo hy evàgre manuùyà÷ ca pa÷ava÷ copajãvanti |
tasmàt kumàraü jàtaü ghçtaü vaivàgre pratilehayanti stanaü vànudhàpayanti |
atha vatsaü jàtam àhus tçõàd iti |
tasmin sarvaü pratiùñhitaü yacca pràõiti yacca neti |
payasi hãdaü sarvaü pratiùñhitaü yacca pràõiti yacca na |
tad yad idam àhuþ saüvatsaraü payasà juhvad apa punarmçtyuü jayatãti |
na tathà vidyàt |
yad ahar eva juhoti tad ahaþ punarmçtyum apajayaty evaü vidvàn |
sarvaü hi devebhyo 'nnàdyaü prayacchati |
kasmàt tàni na kùãyante adyamànàni sarvadeti |
puruùo và akùitiþ |
sa hãdam annaü punaþ punar janayate |
yo vaitàm akùitiü vedeti |
puruùo và akùitiþ |
sa hãdam annaü dhiyàdhiyà janayate karmabhiþ |
yad dhaitan na kuryàt kùãyeta ha |
so 'nnam atti pratãkeneti |
mukhaü pratãkaü mukhenety etat |
sa devàn apigacchati sa årjam upajãvatãti pra÷aüsà || BrhUp_1,5.2 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.2 tatra'yatsaptànnàni medhayà tapasàjanayatpità'ityasya kor'tha ucyate? ithi hi ÷abdenaiva vyàcaùñe prasiddhàrthàvadyotakena /
prasiddho hyasya mantrasyàrtha ityarthaþ /
yadajanayaditi cànuvàdasvaråpeõa mantreõa prasiddhàrthataiva prakà÷ità /
ato bràhmaõamavi÷aïkyaivàha -'medhayà hi tapasàjanayatpità'iti? nanu kathaü prasiddhàtàsyàrthasya? ityucyate - jàyàdikarmàntànàü lokaphalasàdhanànàü pitçtvaü tàvat pratyakùameva, abhihitaü ca'jàyà me syàt'ityàdinà /
tatra ca daivaü vittaü vidyà karma putra÷ca phalabhåtànàü lokànàü sàdhanaü sraùñçtvaü pratãtyabhihitam, vakùyamàõaü ca prasiddhameva;tasmàdyuktaü vaktuü medhayetyàdi /
eùaõà hi phalaviùayà prasiddhaiva ca loke /
eùaõà ca jàyàdãtyuktam'etàvànvai kàmaþ'ityanena /
brahmavidyàviùaye ca sarvaikatvàtkàmànupapatteþ /
etenà÷àstrãyapraj¤àtapobhyàü svàbhàvikàbhyàü jagatsraùñçtvamuktameva bhavati;sthàvaràntasya càniùñaphalasya karmavij¤ànanimittatvàt /
vivakùitastu ÷àstrãya eva sàdhyasàdhanabhàvo brahmavidyàvidhitsayà tadvairàgyasya vivakùitatvàt /
sarvo hyaü vyaktàvyaktalakùaõaþ saüsàro 'suddho 'nityaþ sàdhyasàdhanaråpo duþkho 'vidyàviùaya ityetasmàdviraktasya brahmavidyà àrabdhavyeti /
tatrànnànàü vibhàgena viniyoga ucyate-'ekamasya sàdhàraõma'iti mantrapadam, tasya vyàkhyànam'idamevàsya tasmàdhàraõamannam'ityuttkam /
asya bhottkçsamudàyasya, kiü tat? yadidamadyate bhujyate sarvaiþ pràõibhirahanyahani, tasmàdhàraõaü sarvabhoktrarthamakalpayatpità sçùñvànnam /
sa ya etatsàdhàraõaü sarvapràõabhçtsthitikaraü bhujyamànamannamupàste tatparo bhavatãtyarthaþ-- upàsanaü hi nàma tàtparya dçùñaü loke'gurumupàste' 'ràjànamupàste'ityàdau--tasmàccharãrasthityarthannopabhogapradhànonàdçùñàrthakarmapradhàna ityarthaþ;sa evaü bhåto na pàpmano 'dharmadvayàvartate--na vimucyata ityetat /
tathà ca mantravarõaþ---"moghamannaüvindate"ityàdiþ /
smçtirapi-"nàtmàrtha pàcayedannam" "apradàyaibhyo yo bhåïkte stena eva saþ" "annàde bhråõahà màrùñi" ityàdiþ /
kasmàtpunaþ pàpmano na vyàvartate? mi÷raü hyetasmarseùàü hi svaü tadapravibhaktaü yatpràõibhirbhujyate /
sarvabhojyatpàdeva yo mukhe prakùipyamàõo 'pi gràsaþ parasya pãóàkaro dç÷yate,'mamedaü syàt'iti hi sarveùàü tatrà÷à prativadvà /
tasmànna paramapãóaytvà grasitumapi ÷akyate /
"duùkçtaü hi manuùyàõàm"ityàdismaraõàcca /
gçhiõà vai÷vadevàkhyamannaü yadahanyahani niråpyata iti kecit, tatra, sarvabhottakçsàdhàraõatvaü vai÷vadevàkhyasyànnasya na sarvapràõabhçdbhujyamànànnavatpratyakùam, nàpi'yadidamadyate'iti tadviùayaü vacanamanukålam /
sarvapràõabhçdbhapajyamànàünànnàntaþpàtitvàcca vai÷vadevàkhyasya yuttakaü ÷vacàõóàlàdyàdhasyànnasya grahaõam, vai÷vadevavyatirekeõàpi ÷vacàõóàlàdyàdhà÷vadar÷anàt, tatra yutkam,'yadidamadyate'iti vacanam /
yadi hi tanna gçhyeta, sàdhàraõa÷abdena pitràsçùñatvàviniyuttkatve tasya prasajyeyàtàm /
iùyate hi tatsçùñavaü tadviniyuttkatvaü ya sarvasyànnajàtasya /
na ca vai÷vadevàkhyaü ÷àstroktaü karma kurvataþ pàpmano 'vinivçttiryuktà, na ca tasya pratiùedho 'sti, na ca matsyabandhanàdikarmavatsvabhàvajugupsitametat, ÷iùñanirvartyatvàt, akaraõe ca pratyavàya÷ravaõàt /
itaratra ca pratyavàyopapatteþ"ahamannamannamadantamà3ïmi"(tai.u.3 / 10 / 6) iti mantravarõàt /
dve devànabhàjayat iti mantrapadam, ye dve anne sçùñvà devànabhàjayat /
ke te dve? ityucyate - hutaü ca prahutaü ca /
hutamityagnau havanam, prahutaü hutvà baliharaõam /
yasmàd dve ete anne hutaprahute devànabhàjayatpità /
tasmàdetarhyapi gçhiõaþ kàle dvebhyo(? ) juhvati devebhya idamannamasmàbhirdãyamànamiti manvànà juhvati, prajuhvati ca hutvà baliharaõaü ca kurvata ityarthaþ /
atho apyanya àhurdve anne pitrà devebhyaþ pratte na hutaprahute, kiü tarhi? dar÷apårõamàsàviti /
dvitva÷ravaõàvi÷eùàdatyantaprasiddhatvàcca hutaprahute iti prathamaþ pakùaþ /
yadyapi dvitvaü hutaprahutayoþ sambhavati, tathàpi ÷rautayoreva tu dar÷apårõamàsayordevànnatvaü prasiddhataram, mantra prakà÷itatvàt /
guõapradhànapràptau ca pradhàne prathamatarà avagatiþ, dar÷apårõamàsayo÷ca pràdhànyaü hutaprahutàpekùayà /
tasmàttayoreva grahaõaü yuktam'dve devànabhàjayat'iti /
yasmàddevàtamete pitrà prakëpte dar÷apårõamàsàkhye anne, tasmàttayordevàrthatvàvighàtàya neùñiyàjuka iùñiyajana÷ãlaþ, iùñi÷abdena kila kàmyà iùñayaþ, ÷àtapathãyaü prasiddhiþ, tàcchãlyapratyayaprayogàtkàmyeùñiyajanapradhàne na syàdityarthaþ /
pa÷ubhya ekaü pràyacchaditi - yatpa÷ubhya  ekaü punastadannam? tatpayaþ /
kathaü punaravagamyate pa÷avo 'syànnasya svàminaþ? ityata àha - payo hyagre prathamaü yasmànmanuùyà÷ca pa÷ava÷ca payaþ evopajãvantãti /
ucitaü hi'tapo tadannam'anyathà kathaü tadevàgre niyamenopajãveyuþ? kathamagre tadevopajãvanti? ityucyate - manuùyà÷ca pa÷ava÷ca yasmàttenaivànnena vartante 'dyatve 'pi, yathà pitrà àdau viniyogaþ kçtastathà /
tasmàtkumàraü bàlaü jàtaü ghçtaü và traivarõikà jàtakarmaõi jàtaråpasaüyuktaü pratilehayanti pa÷càt pàyayanti /
yathàsambhavamanyeùàü stanamevàgre dhàpayanti manuùyebhyo 'nyeùàü pa÷ånàm /
atha vatsaü jàtamàhuþ'kiyatpramàõo vatsaþ'? ityevaü pçùñà- santo 'tçõàda iti /
nàdyàpi tçõamatti, atãva bàlaþ, payasaivàdyàpi vartata ityarthaþ /
yaccàgre jàtakarmàdau ghçtamupajãvanti, yaccetare paya eva, tatsarvathàpi paya evopajãvanti;ghçtasyàpi payovikàratvàtpayastvameva kasmàtpunaþ saptamaü satpa÷vannaü caturthatvena vyàkhyàyate? karmasàdhanatvàt /
karma hi payaþsàdhanà÷rayaü agnihotràdi /
tacca karma sàdhanaü vittasàdhyaü vakùyamàõasyànnatrayasya sàdhyasya, yathà dar÷apårõamàsau pårvoktàvanne /
ataþ karmapakùatvàt karmaõà saha piõóãkçtyopade÷aþ /
sàdhanatvàvi÷eùàdarthasambandhàdànantaryamakàraõamiti càvyàkhyàne pratipattisaukaryàcca /
sukhaü hi nairantaryeõa vyàkhyàtu ÷akyante 'nnàni vyàkhyàtàni ca sukhaü pratãyante /
tasminsarvaü pratiùñhitaü yacca pràõiti yacca netyasya kor'thaþ? ityucyate - tasminpa÷vanne payasi sarvamadhyàtmàdhibhåtàdhidaivalakùaõaü kçtsnaü jagatpratiùñhitaü yacca pràõiti pràõaveùñàvadyacca na sthànaraü ÷ailàdi /
tatra hi ÷abdenaiva prasiddhàvadyotakena vyàkhyàtam /
kàraõatvàpapatteþ /
kàraõatvaü càgnihotràdikarmasamavàyitvam /
agnihotràdyàhutivipariõàmàtmakaü ca jagatkçtsnamiti ÷rutismçtivàdàþ ÷ata÷o vyavasthitàþ /
ato yuktameva hi ÷abdena vyàkhyànam /
yattadbràhmaõàntareùvidamàhuþ - saüvatsaraü payasà juhvadapa punarmçtyuü jayatãti, saüvatsareõa kila trãõi ùaùñi÷atànyàhutãnàü sapta ca ÷atàni viü÷ati÷ceti yàjuùmatãriùñakà abhisampadyamànàþ saüvatsarasya càhoràtràõi, saüvatsaramagniü prajàpatimàpnuvanti;evaü kçtvà saüvatsaraü juhvadapajayati punaþ mçtyum, itaþ pretya deveùu sambhåtaþ punarna mriyata ityarthaþ /
ityevaü bràhmaõavàdà àhuþ, na tathà vidyànna tathà draùñavyam;yadahareva juhoti tadahaþ punarmçtyumapajayati, na saüvatsaràbhyàsamapekùate /
evaü vidvànsan, yaduktam - payasi hãdaü sarvaü pratiùñhitaü paya àhutivipariõàmàtmakatvàtsarvasyeti, tadekenaivàhvà jagadàtmatvaü pratipadyate;taducyate - apajayati punarmçtyuü punarmaraõam, sakçnmçtvàviddhà¤charãreõa viyujya sarvàtmà bhavati na punarmaraõàya paricchinnaü ÷arãraü gçhõàtãtyarthaþ /
kaþ punarhetuþ sarvàtmàptyà mçtyumapajayati? ityucyate - sarvaü samastaü hi yasmàddevebhyaþ sarvebhyo 'nnàdyamannameva tadàdyaü ca sàyaüpràtaràhutiprakùepeõa prayacchati /
tadyuktaü sarvamàhutimayamàtmànaü kçtvà sarvadevànnaråpeõa sarvairdevairekàtmabhàvaü gatvà sarvadevamayo bhåtvà punarna mriyata iti /
athaitadapyuktaü bràhmaõena -"brahma vai svayambhå tapo 'tapyata tadaikùata na vai tapasyànantyamasti, hantàhaü bhåteùvàtmànaü juhavàni bhåtàni càtmanãti, tatsarveùu bhåteùvàtmànaü hutvà bhåtàni càtmani sarveùàü bhåtànàü ÷raiùñhyaü svàràjyagàdhipatyaü paryet"iti /
kasmàttàni na kùãyante 'dyamànàni sarvadeti /
yadà pitrà annàni sçùñvà sapta pçthakpçthagbhoktçbhiradyagànàni - tannimittatvàtteùàü sthiteþ - sarvadà nairantaryeõa;kçtakùayopapatte÷ca yuktasteùàü kùayaþ /
na ca tàni kùãyamàõàni, jagato 'vibhraùñaråpeõaivàvasthànadar÷anàt /
bhavitavyaü càkùayakàraõena;tasmàtkasmàtpunastàni na kùãyanta iti pra÷naþ /
tasyedaü prativacanam  -'puriùo và akùitiþ' /
yathàsau pårvamannànàü sraùñàsãtpità medhayà jàyàdisambandhena ca pàïktakarmaõà bhoktà ca, tathà yebhyo dattànyannàni te 'pi teùàmannànàü bhoktàro 'pi santaþ pitara eva, medhayà tapasà ca yato janayanti tànyannàni /
tadetadabhidhãyate puruùo vai yo 'nnànàü bhoktà so 'kùitirakùayahetuþ /
kathamasyàkùititvam? ityucyate - sa hi yasmàdidaü bhujyamànaü saptavidhaü kàryakaraõalakùaõaü kriyàphalàtmakaü punaþ punarbhåyo bhåyo janayata utpàdayati dhiyà dhiyà tattatkàlabhàvinyà tayà tayà praj¤ayà, karmabhi÷ca vàïmanaþkàyaveùñitaiþ yadyadi ha yadyetatsaptavidhamannamuktaü kùaõamàtramapi na kuryàtpraj¤ayà karmabhi÷ca, tato vicchidyeta bhujyamànatvàtsàtatyena kùãyeta ha /
tasmàdyathaivàyaü puruùo bhoktà annànàü nairantaryeõa, yathàpraj¤e yathàkarma ca karotyapi /
tasmàtpuruùo 'kùitiþ sàtatyena kartçtvàt /
tasmàd bhujyamànànyapyannàni na kùãyanta ityarthaþ /
ataþ praj¤àkriyàlakùaõaprabandhàråóhaþ sarvo lokaþ sàdhyasàdhanalakùaõaþ kriyàphalàtmakaþ saühatànekapràõikarmavàsanàsantànàvaùñabdhatvàtkùaõiko '÷uddho 'sàro nadãsrotaþ pradãpasantànakalpaþ kadalãstambhavadasàraþ phenamàyàmarãcyambhaþsvapnàdisamastadàtmagatadçùñãnàmavikãryamàõo nityaþ sàravàniva lakùyate /
tadetadvairàgyàrthamucyate - dhiyà dhiyà janayate karmabhiryaddhaitanna kuryàtkùãyeta heti - viraktànàü hyasmàdbrahmavidyà àrabdhavyà caturthapramukheõeti /
yo vaitàmakùitiü vedeti;vakùyamàõànyapi trãõyannànyasminnavasare vyakhyàtànyeveti kçtvà teùàü yàthàtmyavij¤ànaphalamupasaühriyate - yo và etàm akùitim akùayahetuü yathoktaü veda, puruùo và akùitiþ sa hãdamannaü dhiyà dhiyà janayate karmabhiryaddhaitanna kuryàtkùãyate heti /
so 'nnamatti pratãkenetyasyàrtha ucyate - mukhaü mukhyatvaü pràdhànyamityetat /
pràdhànyevànnànàü pituþ puruùasyàkùititvaü yo veda so 'nnamatti nànnaü prati guõabhåtaþ san /
yathàj¤o na tathà vidvànannànàyàtmabhåtaþ, bhoktaiva bhavati, na bhojyatàmàpàdyate /
sa devànapi gacchati sa årjamupajãvati, devànapi gacchati devàtmabhàvaü pratipadyate, årjamamçtaü copajãvatãti yaduktaü sà pra÷aüsà, nàpårvàrtho 'nyo 'sti //2//

pàïktasya karmaõaþ phalabhåtàni yàni trãõyannàpyupakùiptàni tàni kàryatvàdvistãrõaviùayatvàcca pårvabhyo 'nnebhyaþ pçthagutkçùñàni, teùàü vyàkhyànàrtha uttaro grantha à bràhmaõaparisamàpteþ /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.3

#<trãõy àtmane 'kuruteti:
mano vàcaü pràõaü tàny àtmane 'kuruta |
anyatramanà abhåvaü nàdar÷am anyatramanà abhåvaü nà÷rauùam iti manasà hy eva pa÷yati manasà ÷çõoti |
kàmaþ saükalpo vicikitsà ÷raddhà÷raddhà dhçtir adhçtir hrãr dhãr bhãr ity etat sarvaü mana eva |
tasmàd api pçùñhata upaspçùño manasà vijànàti |
yaþ ka÷ca ÷abdo vàg eva sà |
eùà hy antaü àyattaiùà hi na |
pràõo 'pàno vyàna udànaþ samàno 'na ity etat sarvaü pràõa eva |
etanmayo và ayam àtmà |
vàïmayo manomayaþ pràõamayaþ || BrhUp_1,5.3 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.3 trãõyàtmane 'kuruteti ko 'syàrtha ityucyate - manovàkpràõà etàni trãõyannàni, tàni mano vàcaü pràõaü càtmane àtmàrthamakuruta - kçtavàn sçùñvà àdau pità /
teùàü saü÷aya ityata àha - asti tàvanmanaþ ÷rotràdibàhyakaraõavyatiriktam, yata evaü prasiddham - bàhyakaraõaviùayàtmasambandhe satyapyabhimukhãbhåtaü viùayaü na gçhõàti,'kiü dçùñavànasãdaü råpam'? ityukto vadati -'anyatra me gataü mana àsãtso 'hamanyatramanà àsaü nàdar÷am' /
tathà'idaü ÷rutavànasi madãyaü vacaþ'ityuktaþ'anyatramanà abhåvaü nà÷rauùaü na ÷rutavànasmi'iti /
tasmàd yasyàsannidhau råpàdigrahaõasamarthasyàpi sata÷cakùuràdeþ svasvaviùayasambandhe råpà÷abdàdij¤ànaü na bhavati, yasya ca bhàve bhavati, tadanyadasti mano nàmàntaþkaraõaü sarvakàraõaviùayayogi ityavagabhyate /
tasmàtsarvo hi lokàü manasà hyeva pa÷yati manasà ÷çõoti, tadvayagratve dar÷anàdyabhàvàt /
astitve sidve manasaþ svaråpàrthamidamucyatekàmaþ strãcyatikaràbhãlàùàdiþ, saükalpaþ pratyupasthitavipayavikalpanaü ÷uklanãlàdibhedena, vicikitsà saü÷ayaj¤ànam, ÷radvà adçùñàrtheùu karmasvàstikyavudvidaivayàdipu ca, a÷radvà tadviparãtà vudviþ, dhçtirdhàraõaü dehàdyavasàde uttambhan, adhçtistadviparyayaþ, hrãrlajjà, dhãþ praj¤à, bhãrbhayma, ityetadevamàdikaü sarvaü mana eva;manaso 'ntaþkaraõasya råpàõyetàni /
mano 'stitvaü pratyanyacca kàraõamucyate-tasmànmano nàmàstayantaþ karaõam, yasmàccakùuùo hyagocare pçùñhapto 'pyupaspçùñhaþ kenicid hastasyàyaü spar÷o jànerayamiti vivekena pratipadyate /
yadi vivekakçnmano nàma nàsti tarhi tvaïmàtreõa kuto vivekapratipattiþ syàt? tanmanaþ /
asti tàvanmanaþ, svaråpaü ca tasyàpàdhigatam /
trãõyannànãha phalabhåtàni karmaõàü manovàkpràõàkhyàni adhpàtmamadhibhåtamadhidaivaü ca vyàcikhyàsitàni /
tatra àdhyàtmikànàü vàïmanaþ pràõànàü mano vyàkhyàtam /
athedàrnãvàgvattkavyetyàraümaþ- yaþ ka÷ca loke ÷abdo dhavanistàlvàdivyaïgyaþ pràõibhirvarõàdilakùaõa itaro và vàditramedhàdinimittaþ sarvo dhvanirvàgeva sà /
idaü tàvadvàcaþ svaråpamuttkam? atha tasyàþ kàryamucyate-eùà vàgghi yasmàdantamabhidheyàvasànamabhidheyanirõayamàyattànugatà /
eùà punaþ svayaü nàbhidheyavatprakà÷yà abhidheyaprakà÷ikaiv prakà÷àtmakatvàt pradãpàdivat /
na hi pradãpàdiprakà÷aþ prakà÷àntareõa prakà÷yate, tadvadvàkprakà÷ikaiva svayaü na  prakà÷yetyanavasthàü ÷rutiþ pariharati - eùà hi na prakà÷yà /
prakà÷akatvameva vàcaþ kàryamityarthaþ /
atha pràõa ucyate - pràõo mukhanàsikàsa¤càryà hçdayavçttiþpraõayanàtpràõaþ apanayanànmåtrapurãùàderapànano 'dhovçttirànàbhisthànaþ;vyànano vyàyamanakarmà vyànaþ pràõàpànayoþ sandhirvãryavatkarmahetu÷ca;udàna utkarùordhvagamanàdiheturàpàdatalamastakasthàna årdhvavçttiþ, samànaþ samaü nayanàd bhuktasya pãtasya ca koùñhasthàno 'nnapaktà, ana ityeùàü vçttivi÷eùàõàü sàmànyabhåtà sàmànyadehaceùñàbhisambandhinã vçttiþ, evaü yathoktaü pràõàdivçttijàtametatsarvaü pràõa eva /
pràõa ithi vçttimànàdhyàtmiko 'na uktaþ /
karma càsya vçttibhedapradar÷anenaiva vyàkhyàtam /
vyàkhyàtànyàdhyàtmikàni manovàkpràõàkhyànyannàni /
etanmaya etadvikàraþ pràjàpatyairetairvàïmanaþ pràõairàrabdhaþ /
ko 'sau? athaü kàryakaraõasaïghàta àtmà piõóa àtmasvaråpatvenàbhimato 'vivekibhiþ /
avi÷eùeõaitanmaya ityuktasya vi÷eùeõa vàïmayo manomayaþ pràõamaya iti sphuñãkaraõam //3//

teùàmeva pràjàpatyànàmannànàmàdhibhautiko vistàro 'bhidhãyate




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.4

#<trayo lokà eta eva |
vàg evàyaü loko mano 'ntarikùalokaþ pràõo 'sau lokaþ || BrhUp_1,5.4 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.4 traya lokà eta eva vàgevàyaü loko mano 'ntarikùalokaþ, pràõo 'sau lokaþ //4//



tathà - 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.5-7

#<trayo vedà eta eva |
vàg evargvedo mano yajurvedaþ pràõaþ sàmavedaþ || BrhUp_1,5.5 ||>#


#<devà pitaro manuùyà eta eva |
vàg eva devà manaþ pitaraþ, pràõo mànuùyàþ || BrhUp_1,5.6 ||>#

#<pità màtà prajaita eva |
mana eva pità vàï màtà pràõaþ prajà || BrhUp_1,5.7 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.5-7 trayo vedà ityàdãni vàkyàni çjvarthàni //5-7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.8

#<vij¤àtaü vijij¤àsyam avij¤àtam eta eva |
yat ki¤ca vij¤àtaü vàcas tad råpam |
vàg ghi vij¤àtà |
vàg enaü tad bhåtvàvati || BrhUp_1,5.8 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.8 vij¤àtaü vijij¤àsyamavij¤àtameta eva /
tatra vi÷eùaþ - yatki¤ca vij¤àtaü vispaùñaü j¤àtaü vàcastadråpam /
tatra svayameva hetunàha - vàgdhi vij¤àtà prakà÷àtmakatvàt /
kathamavij¤àtà bhaved yànyànapi vij¤àpayadi"vàcaiva samràóbandhuþ praj¤àyate"(4 / 1 / 2) iti hi vakùyati /
vàgvi÷eùavida idaü phalamucyate - vàgevainaü yathoktavàgvibhåtividaü tadvij¤àtaü bhåtvà avati pàlayati, vij¤àtaråpeõevàsyànnaü bhojyatàü pratipadyata ityarthaþ //8//



tathà -




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.9

#<yat ki¤ca vijij¤àsyaü manasas tad råpam |
mano hi vijij¤àsyam |
mana enaü tad bhåtvàvati || BrhUp_1,5.9 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.9 yatki¤ca vijij¤àsyam, vispaùñaü j¤àtumiùñaü vijij¤àsyam, tatsarvaü manaso råpam;mano hi yasmàsyam /
pårvamanmanovibhåtividaþ phalam - mana enaü tadvijij¤àsyaü bhåtvà avati vijij¤àsyasvaråpeõaivànnatvamàpadyate //9//



tathà -



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.10

#<yat ki¤càvij¤àtaü pràõasya tad råpam |
pràõo hy avij¤àtaþ |
pràõa enaü tad bhåtvàvati || BrhUp_1,5.10 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.10 yatki¤càvij¤àtaü vij¤ànàgocaraü na ca sandihyamànam, pràõasya tadråpam pràõo hyavij¤àto 'nirukta÷ruteþ /
vij¤àtavijij¤àsyàvij¤àtabhedena vàïmanaþpràõavibhàge sthite trayo lokà ityàdayo vàcanikà eva /
sarvatra vij¤àtàdiråpadar÷anàdvacanàdeva niyamaþ smartavyaþ /
pràõa enaü tadbhåtvà avati - avij¤àtaråpeõaivàsya pràõo 'nnaü bhavatãtyarthaþ /
÷iùyaputràdibhiþ sandihyamànàvij¤àtopakàrà apyàcàryapitràdayà dç÷yante;tathà manaþpràõayorapi sandihyamànàvij¤àtayorannatvopapattiþ //10//



vyàkhyàto vàïmanaþpràõànàmàdhibhautiko vistàraþ /
athàyamàdhidaivikàrya àrambhaþ -




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.11

#<tasyai vàcaþ pçthivã ÷arãram |
jyotãråpam ayam agniþ |
tad yàvaty eva vàk tàvatã pçthivã tàvàn ayam agniþ || BrhUp_1,5.11 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.11 tasyai tasyàþ vàcaþ prajàpaterannatvena prastutàyàþ pçthivã ÷arãraü brahma àdhàraþ, jyotãråpaü prakà÷àtmakaü karaõaü càdheyaü prakà÷aþ, tadubhayaü pçthivyagni vàgeva prajàpateþ /
tattatra yàvatyeva yàvatparimàõaiva adhyàtmàdhibhåtabhedabhinnà satã vàgbhavati, tatra sarvatra àdhàratvena pçthivã vyavasthità, tàvatyeva bhavati kàryabhåtà;tàvànayamagniþ, àdheyaþ karaõaråpo jyotiråpeõa pçthivãmanupraviùñastàvàneva bhavati /
samànamuttaram //11//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.12

#<athaitasya manaso dyauþ ÷arãram |
jyotãråpam asàv àdityaþ |
tad yàvad eva manas tàvatã dyaus tàvàn asàv àdityaþ |
tau mithunaü samaitàm |
tataþ pràõo 'jàyata |
sa indraþ |
sa eùo 'sapatnaþ |
dvitãyo vai sapatnaþ |
nàsya sapatno bhavati ya evaü veda || BrhUp_1,5.12 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.12 athaitasya pràjàpatyànnoktasyaiva manaso dyaurdyulokaþ ÷arãraü kàryamàdhàraþ, jyotãråpaü karaõamàdheyo 'sàvàdityaþ /
tattatra yàvatparimàõameva adhyàtmamadhibhåtaü và manastàvatã tàvadvistàrà tàvatparimàõà manaso jyotãråpasya karaõasya àdhàratvena vyavasthità dyauþ, tàvànasàvàdityo jyotãråpaü karaõamàdheyam /
tàvavagnyàdityau vàïmanase àdhidaivike bhàtàpitarau, mithunaü maithunyamitaretarasaüsarga samaitàü samagacchetàm /
'manasà àdityena prabhåtaü pitrà, vàcàgninà màtrà prakà÷itaü karma kariùyàmi'iti, antarà rodasyoþ /
tatastayoreva saïgamanàtpràõo vàyuraj¤àyata parispandàya karmaõe /
yo jàtaþ sa indraþ parame÷varaþ, na kevalamindra evàsapatno 'vidyamànaþ sapatno yasya;kaþ punaþ sapatnano nàma? dvitãyo vai pratipakùatvenopagataþ sa dvitãyaþ sapatna ityucyate /
tena dvitãyatve 'pi sati vàïmanase na sapatnatvaü bhajete, pràõaü prati guõabhàvopagate eva hi te adhyàtmamiva /
tatra pràsaïgikàsapatnavij¤ànaphalamidam - nàsyaviduùaþsapatnaþ pratipakùo bhavati, ya evaü yathoktaü pràõamasapatnaü veda //12//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.13

#<athaitasya pràõasyàpaþ ÷arãram |
jyotãråpam asau candraþ |
tad yàvàn eva pràõas tàvatya àpas tàvàn asau candraþ |
ta ete sarva eva samàþ sarve 'nantàþ |
sa yo haitàn antavata upàste 'ntavantaü sa lokaü jayati |
atha yo haitàn anantàn upàste 'nantaü sa lokaü jayati || BrhUp_1,5.13 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.13 athaitasya prakçtasya prajàpatyànnasya pràõamasya, na prajoktasyàntaranirdiùñasya, àpaþ ÷arãraü kàryaü karaõàdhàraþ, pårvavajjayotãråpamasau candraþ /
tatrayàvaneva pràõo yàvatparimàõo 'dhyàtmàdibhedeùu, tàvadvyàptimatya àpaþ tàvatparimàõàþ, tàvànasau candro 'bàdheyastàsvapsvanupraviùñaþ karaõabhåto 'dhyàtmamadhibhåtaü ca tàvadvyàptimàneva /
tànyetàni pitrà pàïktena karmaõà sçùñàni trãõyannàni vàïmanaþpràõàkhyàni /
adhyàtmamadhibhåtaü ca jagatsamastametairvyàptam, naitebhyo 'nyadatiriktaü ki¤cidasti kàryàtmakaü karaõàtmakaü và /
samastàni tvetàni prajàpatiþ /
ta ete vàïmanaþpràõàþ sarve eva samàstulyà vyàptimanto yàvatpràõigocaraü sàdhyàtmàdhibhåtaü vyàpya vyavasthitàþ /
ata evànantà yàvatsaüsàrabhàvinano hi te /
na hi kàryakaraõapratyàkhyànena saüsàro 'vagamyate /
kàryakaraõàtmakà hi ta ityuktam /
sa yaþ ka÷cid haitànprajàpateràtmabhåtànantavataþparicchinnànadhyàtmaråpeõa và adhibhåtaråpeõa và adhibhåtaråpeõa vopàste, sa ca tadupàsanànuråpameva phalamantavantaü lokaü jayati, paricchinna eva jàyate naiteùàmàtmabhåto bhavatãtyarthaþ /
atha punaryo haitànanantànsarvàtmakànsarvapràõyàtmabhåtàn aparicchinnànupàste so 'ntameva lokaü jayati //13//



pità pàïktena karmaõà saptànnàni sçùñvà trãõyannànyàtmàrthaïkarodityuktam /
tànyetàni /
pàïktakarmaphalabhåtàni vyàkhyàtàni /
tatra kathaü punaþ pàïktatàvagamyate, vittakarmaõamorapi tatra sambhavàt /
tatra pçthivyagnã màtà, divàdityau pità /
yo 'pyamanayorantarà pràõaþ, sa prajeti vyàkhyàtam /
tatra vittakarmaõã sambhàvayitavye ityàrambhaþ -




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.14

#<sa eùa saüvatsaraþ prajàpatiù ùoóa÷akalaþ |
tasya ràtraya eva pa¤cada÷a kalà |
dhruvaivàsya ùoóa÷ã kalà |
sa ràtribhir evà ca påryate 'pa ca kùãyate |
so 'màvàsyàü ràtrim etayà ùoóa÷yà kalayà sarvam idaü pràõabhçd anupravi÷ya tataþ pràtar jàyate |
tasmàd etàü ràtriü pràõabhçtaþ pràõaü na vicchindyàd api kçkalàsasyaitasyà eva devatàyà apacityai || BrhUp_1,5.14 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.14 'sa eùaþ saüvatsaraþ' -yo 'yaü tryannàtmà prajàpatiþ prakçtaþ, sa eùa saüvatsaràtmanà vi÷eùato nirdi÷yate /
ùoóa÷akalaþ ùoóa÷a kalà avayavà asya so 'yaü ùoóa÷akalaþ saüvatsaraþ saüvatsaràtmàkàlaråpaþ /
tasya ca kàlàtmanaþ prajàpateþ ràtraya evàhoràtràõi, tithaya ityarthaþ, pa¤cada÷a kalàþ /
dhruvaiva nityaiva vyavasthità asya prajàpateþ ùoóa÷ã ùoóa÷ànàü påraõã kalà /
sa ràtribhireva tithibhiþ kaloktàbhiràpåryate càpakùãyate ca /
pratipadàdyàbhirhi candramàþ prajàpatiþ ÷uklapakùa àpåryate kalàbhirupacãyamànàbhirvardhate yàvatsampårõamaõóalaþ paurõamàsyàm /
tàbhirevàpacãyamànàbhiþ kalàbhirapakùãyate kçùõapakùe yàvad dhruvaikà kalà vyavasthità amàvàsyàm /
sa prajàpatiþ kalàtmà amàvàsyàmamàvàsyàyàü ràtriüràtrau yà vyavasthità dhruvà kaloktà etayà ùoóa÷yà kalayà sarvamidaü pràõabhçtpràõijàtamanupravi÷ya yadapaþ pibati yaccaupadhãra÷nàti tatsarvameva oùadhyàtmanà sarvaü vyàpyàmàvàsyàü ràtrimavasthàya tato 'paredyuþ pràtarj¤àyate dvitãyayà kalayà saüyuktaþ /
evaü pàïktàtmako 'sau prajàpatiþ /
divàdityau manaþ pità;pçthivyagno vàgj¤àyà màtà;tayo÷ca pràõaþ prajà /
càndramasyastithayaþ kalà vittam, upacayàpacayadharmitvàdvittavat /
tàsàü ca kalànàü kàlàvayavànàü jagatpariõàmahetutvaü karma /
evameùa kçtsnaþ prajàpatiþ"jàyà me syàdatha prajàyeyàtha vittaü me syàdatha karma kurvãya" (bç.u.1 / 4 / 17) ityeùaõànuråpa eva pàïktasya karmaõaþ phalabhåtaþ saüvçttaþ /
kàraõànuvidhàyi hi kàryamiti loke 'pi sthitiþ /
yasmàdeùa candra etàü ràtriü sarvapràõijàtamanupraviùño dhruvayà kalayà vartate, tasmàddhetoretàmamàvàsyàü ràtriü pràõabhçtaþ pràõinaþ pràõaü na vicchindyàtpràõinaü na pramàpayedityetat, api kçkalàsasya /
kçkalàso hi pàpàtmà svabhàvenaiva hiüsyate pràõibhirdçùño 'pyamaïgala iti kçtvà /
bàóhaü pratiùiddhà, tathàpi nàmàvàsyàyà anyatra pratiprasavàrthaü vacanaü hiüsàyàþ kçkalàsaviùaye và, kiü tarhi? etasyàþ somadevatàyà apacityai påjàrtham //14//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.15

#<yo vai sa saüvatsaraþ prajàpatiþ ùoóa÷akàlo 'yam eva sa yo 'yam evaüvit puruùaþ |
tasya vittam eva pa¤cada÷a kalàþ |
àtmaivàsya ùoóa÷ã kalà |
sa vittenaivà ca påryate 'pa ca kùãyate |
tad etan nabhyaü yad ayam àtmà |
pradhir vittam |
tasmàd yady api sarvajyàniü jãyata àtmanà cej jãvati pradhinàgàd ity evàhuþ || BrhUp_1,5.15 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.15 yo vai parokùàbhihitaþ saüvatsaraþ prajàpatiþ ùoóa÷akalaþ sa naivàtyantaü parokùo mantavyaþ, yasmàdayameva sa pratyakùa upalabhyate /
ko 'sàvayam? yo yathektaü tryannàtmakaü prajàpatimàtmabhåtaü vetti sa evaüvitpuruùaþ /
kena sàmànyena prajàpatiriti taducyate - tasyaivaüvidaþ puruùasya gavàdi vittameva pa¤cada÷a kalà upacayàpacayadharmitvàt;tadvittasàdhyaü ca karma /
tasya kçtsnatàyai àtmaiva piõóa evàsya viduùaþ ùoóa÷ã kalà dhruvasthànãyà /
sa candravadvittenaivàpåryate càpakùãyate ca - tadetalloke prasiddham /
tadetannabhyam, nàbhyai hitaü nabhyaü nàbhiü và arhatãti /
kiü tat? yadayaü yo 'yamàtmà piõóaþ /
pradhirvittaü parivàrasthànãyaü bàhyaü cakrasyevàranemyàdi /
tasmàdyadyapi sarvajyàniü sarvasvàpaharaõaü jãyate hãyate glàniü pràpnoti, àtmanà cakranàbhisthànãyena cedyadi jãvati pradhinà bàhyena parivàreõàyamagàtkùãõo 'yaü yathà cakramaranemivimuktamevamàhuþ /
jãvaü÷ced aranemisthànãyena vittena punarupacãyata ityabhipràyaþ //15//



evaü pàïktena daivavittavidyàsaüyuktena karmaõà tryannàtmakaþ prajàpatirbhavatãti vyàkhyàtam /
anantaraü ca jàyàdivittaü parivàrasthànãyamityuktam /
tatra putrakarmàparavidyànàü lokapràptisàdhanatvamàtraü sàmànyenàvagatam, na putràdãnà lokapràptiphalaü prati vi÷eùasambandhaniyamaþ /
so 'yaü putràdãnàü sàdhanànàü sàdhyavi÷eùasambandho vaktavya ityuttarakaõóikà praõãyate -




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.16

#<atha trayo vàva lokà manuùyalokaþ pitçloko devaloka iti |
so 'yaü manuùyalokaþ putreõaiva jayyo nànyena karmaõà |
karmaõà pitçlokaþ |
vidyayà devalokaþ |
devaloko vai lokànàü ÷reùñhaþ |
tasmàd vidyàü pra÷aüsanti || BrhUp_1,5.16 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.16 atheti vàkyopanyàsàrthaþ /
trayaþ, vàvetyavadhàraõàrthaþ /
traya eva ÷àstroktasàdhanàrhà lokàþ, na nyånà nàdhikà và /
ke te? ityucyate - manuùyalokaþ pitçloko deloka iti /
teùàü so 'yaü manuùyalokaþ putreõaiva sàdhanena jayyo jetavyaþ sàdhyaþ - yathà ca putreõa jetavyastathottaratra vakùyàmaþ, - nànyena karmaõà, vidyayà veti vàkya÷eùaþ /
karmaõà agnihotràdilakùaõena kevalena pitçloko jetavyo na putreõa nàpi vidyayà /
vidyayà devaloko na putreõa nàpi karmaõà /
devaloko vai lokànàü trayàõàü ÷reùñhaþ pra÷asyatamaþ /
tasmàttatsàdhanatvàdvidyàü pra÷aüsanti //16//



evaü sàdhyalokatrayaphalabhedena viniyuktàni putrakarmavidyàkhyàni trãõi sàdhanàni /
jàyà tu putrakarmàrthatvànna pçthaksàdhanamiti pçthaïnàbhihità /
vittaü ca karmasàdhanatvànna pçthaksàdhanam /
vidyàkarmaõorlokajayahetutvaü svàtmapratilàbhenaiva bhavatãti prasiddham /
putrasya tvakriyàtmakatvàtkena prakàreõa lokajayahetutvamiti na j¤àyate /
atastadvaktavyamityathànantaramàrabhyate -




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.17

#<athàtaþ samprattiþ |
yadà praiùyan manyate 'tha putram àha -- tvaü brahma tvaü yaj¤as tvaü loka iti |
sa putraþ pratyàhàhaü brahmàhaü yaj¤o 'ham loka iti |
yad vai ki¤cànåktaü tasya sarvasya brahmety ekatà |
ye vai ke ca yaj¤às teùàü sarveùàü yaj¤a ity ekatà |
ye vai ke ca lokàs teùàü sarveùàü loka ity ekatà |
etàvad và idaü sarvam |
etan mà sarvaü sann ayam ito bhunajad iti |
tasmàt putram anu÷iùñaü lokyam àhuþ |
tasmàd enam anu÷àsati |
sa yadaivaüvid asmàl lokàt praity athaibhir eva pràõaiþ saha putram àvi÷ati |
sa yady anena ki¤cid akùõayà kçtaü bhavati tasmàd enaü sarvasmàt putro mu¤cati tasmàt putro nàma |
sa putreõaivàsmil loke pratitiùñhati |
athainam ete devàþ pràõà amçtà àvi÷anti || BrhUp_1,5.17 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.17 sampratiþ sampradànam;samprattiriti vakùyamàõasya karmaõo nàmadheyam /
putro hi svàtmavyàpàrasampradànaü karotyanena prakàreõa pità, tena samprattisaüj¤akamidaü karma /
tatkasminkàle kartavyam? ityàha - sa pità yadà yasmin kàle praiùyan mariùyan mariùyàmãtyapariùñàdidar÷anena manyate, atha tadà putramàhåyàha - tvaü brahma tvaü yaj¤astvaü loka iti /
sa evamuktaþ putraþ pratyàha;sa tu pårvamevànu÷iùño jànàti mayaitatkartavyamiti, tenàha - ahaü brahmàhaü yaj¤o 'haü loka ithi /
etadvàkyatrayam /
etasyàrthastirohita iti manvànà ÷rutirvyàkhyànàya pravartate /
yadvai ki¤ca yatki¤càva÷iùñamanåktamadhãtamanadhãtaü ca, tasya sarvasyaiva brahmetyetasminpade ekatà ekatvam yo 'dhyayanavyàpàro mama kartavya àsãdetàvantaü kàlaü vedaviùayaþ, sa ita årdhvaü tvaü brahma tvatkartçko 'stvityarthaþ /
tathà ye vai ke ca yaj¤à anuùñheyàþ santo mayà anuùñhità÷cànanuùñhità÷ca, teùàü sarveùàü yaj¤a ityetasminpade ekataikatvam, matkartçkà yaj¤à ya àsan, te ita årdhvaü tvaü yaj¤aþ - tvatkartçkà bhavantvityarthaþ /
ye vai ke ca lokà mayà jetavyàþ santo jità ajità÷ca, teùàü sarveùàü loka ityetasminpade ekatà /
ita årdhvaü mayàdhyayanayaj¤alokajayakartavyakratustvayi samarpitaþ, ahaü tu mukto 'smi kartavyatàbandhanaviùayàtkratoþ /
sa ca sarvaü tathaiva pratipannavànputro 'nu÷iùñatvàt /
tatremaü piturabhipràyaü manvànà àcaùña ÷rutiþ - etàvadetatparimàõaü vai idaü sarvaü yadgçhiõà kartavyam, yaduta vedà adhyetavyàþ, yaj¤à yaùñavyàþ, lokà÷ca jetavyàþ /
etanmà sarvaü sannayam - sarvaü hãmaü bhàraü madadhãnaü matto 'pacchidya àtamani nidhàya, ito 'smàllokànmà màm abhunajatpàlayiùyatãti /
ëóarthe laï, chandasi kàlaniyamàbhàvàt /
yasmàdevaü sampannaþ putraþ pitaram asmàllokàtkartavyatàbandhanato mocayiùyati, tasmàtputramanu÷iùñaü lokyaü lokahitaü pituràhurbràhmaõàþ /
ata eva hyenaü putramanu÷àsati, lokyo 'yaü naþ syàditi, pitaraþ /
sa pità yadà yasminkàle evaüvitputrasamarpitakartavyatàkratuþ, asmàllokàtpaiti mriyate, atha tadaibhireva prakçtairvàïmanaþpràõaiþ putramàvi÷ati putraü vyàpnoti /
adhyàtmaparicchedahetvapagamàt piturvàïmanaþpràõàþsvena àdhidaivikena råpeõa pçthivyagnyàdyàtmanà bhinnaghañapradãpaprakà÷avatsarvamàvi÷anti /
taiþ pràõaiþ saha pitàtyàvi÷ati, vàïmanaþpràõàtmabhàvitvàtpituþ /
ahamasmyanantà vàïmanaþpràõà adhyàtmàdibhedavistàrà ityevaü bhàvito hi pità /
tasmàttatpràõànuvçttitvaü piturbhavatãti yuktamuktam - ebhireva pràõaiþ saha putramàvi÷atãt;sarveùàü hyasàvàtmà bhavati putrasya ca /
etaduktaü bhavati - yasya piturevamanu÷iùñaþ putro bhavati so 'sminneva loke vartate putraråpeõa, naiva mçto mantavya ityarthaþ /
tathà ca ÷rutyantare -"so 'syàyamitara àtmà puõyebhyaþ karmabhyaþ pratidhãyate"(ai.u.4 / 4) iti /
athedànãü putranirvacanamàha - sa putro yadi kadàcidanena pitrà akùõyà koõacchidrato 'ntarà akçtaü bhavati kartavyam, tasmàt, kartavyatàråpàtpitrà akçtàt sarvasmàllokapràptipratibandharåpàtputro mu¤cati mocayati tatsarvaü svayamanutiùñhanpårayitvà /
tasmàtpåraõena tràyate sa pitaraü yasmàttasmàtputro nàma /
idaü tatputrasya putratvaü yatpitu÷chidraü pårayitvà tràyate /
sa pitaivaüvidhena putreõa mçto 'pi sannamçto 'sminneva loke pratitiùñhati, evamasau pità putreõemaü manuùyalokaü jayati /
na tathà vidyàkarmabhyàü devalokapitçlokau svaråpalàbhasattàmàtreõa;na hi vidyàkarmaõã svaråpalàbhavyatirekeõa putravadvyàpàràntaràpekùayà lokajayahetutvaü pratipadyete /
atha kçtasamprattikaü pitaramenamete vàgàdayaþ pràõà daivà hairaõyagarbhà amçtà amaraõadharmàõa àvi÷anti kathamiti vakùyati pçthivyai cainamityàdi /
evaü putrakarmàparavidyànàü manuùyalokapitçlokadeva lokasàdhyàrthatà pradar÷ità ÷rutyà svayameva /
atra kecidvàvadåktàþ ÷rutyuktavi÷eùaviniyogopasahàreõa ca /
tasmàdçõa÷rutiravidvadviùayà na paramàtmavidviùayeti siddham /
vakùyati ca  -"kariùyàmo yeùàü no 'yamàtmàyaü lokaþ" (4 / 4 / 22) iti /
kecittu pitçlokadevalokajayo 'pi pitçlokadevalokàbhyàü vyàvçttireva;tasmàtputrakarmàparavidyàbhiþ samucityànuùñhitàbhistribhya etebhyo lokebhyo vyàvçttaþ paramàtmavij¤ànena mokùamadhigacchatãti paramparayà mokùàrthànyeva putràdisàdhanànãcchanti /
teùàmapi mukhàpidhànàyeyameva ÷rutiruttarà kçtasamprattikasya putriõaþ karmiõaþ tryannàtmavidyàvidaþ, phalapradar÷anàya pravçttà /
na cedameva phalaü mokùaphalamiti ÷akyaü, vaktum, tryannasambandhàt, medhàtapaþkàryatvàccànnànàm,'punaþ punarjanayate'iti dar÷anàt; 'yaddhaitanna kuryàtkùãyeta ha'iti ca kùaya÷ravaõàt /
÷arãraü jyotãråpamiti ca kàryakaraõatvopapatteþ /
'trayaü và idam'iti ca nàmaråpakarmàtmakatvenopasaühàràt /
na cedameva sàdhanatrayaü saühataü satkasyacinmokùàrthaü kasyacit tryannàtmaphalamityasmàdeva vàkyàdavagantu  ÷akyam, putràdisàdhanànàü tryannàtmaphaladar÷anenaivopakùãõatvàd vàkyasya /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.18
#<pçthivyai cainam agne÷ ca daivã vàg àvi÷ati |
sà vai daivã vàg yayà yad yad eva vadati tat tad bhavati || BrhUp_1,5.18 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.18 pçthivyai pçthivyàþ ca enam agne÷ca daivã adhidaivàtmikà vàgenaü kçtasamprattikamàvi÷ati /
sarveùàü hi vàca upàdànabhåtà daivã vàkpçthivyagnilakùaõà, sà hyàdhyàtmikàsaïgàdidoùairniruddhà /
viduùastaddoùàpagame àvaraõabhaïga ivodakapradãpaprakà÷avacca vyàpnoti /
tadetaducyat - pçthivyà agne÷cainaü daivã vàgàvi÷atãti /
sà ca daivã vàgançtàdidoùarahità ÷uddhà, yayà vàcà daivyà yadyadeva àtmane parasmai và vadati tattadà bhavati, amoghà apratibaddhà asya vàgbhavatãtyarthaþ //18//



tathà -



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.19

#<diva÷ cainam àdityàc ca daivaü mana àvi÷ati |
tad vai daivaü mano yenànandy eva bhavaty atho na ÷ocati || BrhUp_1,5.19 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.19 diva÷cainamàdityàcca daivaü mana àvi÷ati - tacca daivaü manaþ;svabhàvanirmalatvàt;yena manasà asau ànandyeva bhavati sukhyeva bhavati;atho api na ÷ocati, ÷okàdinimittàsaüyogàti //19//



tathà -



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.20

#<adbhya÷ cainaü candramasa÷ ca daivaþ pràõa àvi÷ati |
sa vai daivaþ pràõo yaþ saücaraü÷ càsaücaraü÷ ca na vyathate 'tho na riùyati |
sa eùa evaüvit sarveùàü bhåtànàm àtmà bhavati |
yathaiùà devataivaü saþ |
yathaitàü devatàü sarvàõi bhåtàny avanty evaü haivaüvidaü sarvàõi bhåtàny avanti |
yad u ki¤cemàþ prajàþ ÷ocanty amaivàsàü tad bhavati |
puõyam evàmuü gacchati |
na ha vai devàn pàpaü gacchati || BrhUp_1,5.20 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.20 adbhaya÷cainaü candramasa÷ca daivaþ pràõa àvi÷ati /
sa vai daivaþ pràõaþ kiüllakùaõaþ? ityucyate-yaþ sa¤caran pràõibhedeùva sa¤caransamaùñivya ùñiråpeõa--athavà sa¤carana jaïgameùu asa¤caransthàvareùu, na vyathate na duþkhanimittena bhayena yuóyate /
athàü api na riùyati na vina÷yati na hiüsàmàpadyate /
saþ--yo yathoktamevaü vetti vyannàtmadar÷anaü saþ-sarveùàü bhåtànàü pràõo bhavati, sarveùàü bhåtànàü mano bhavati, sarveùàü bhåtànàü vàgbhavati-ityevaü sarvàbhåtàtmatayà sarvaj¤o bhavatãtyarthaþ;sarvakçcca /
tathaipà pårvasidvà hiraõyagarbhadevatà evameva nàsya sarvaj¤atve sarvakçttave và kkacitpratighàtaþ /
sa iti dàrùñàntikanirde÷aþ /
ki¤ca yathaitàüd diraõyagarbhadevatàmijyàdibhiþ sarvàõi bhåtànyavanti pàlayanti påjyanti, evaü ha evaüvidaü sarvàõi bhåtànyavanti-ijyàdilakùaõàü påjàü satataü prayapa¤jata ityarthaþ /
athedamà÷aïkayate-sarvapràõinàmàtmà bhavatãtyuttkam, tasya ca sarvapràõikàryakaraõàtmatve sarvapràõisukhaduþkhaiþ sambadhyeteti /
tanna, aparicchinnabudvitvàt paricchinnàtmabudvãnàü hyàkro÷àdau duþkhasambandho dçùñaþ- anenàhamàkruùña iti /
asya tu sarvàtmano ya àkru÷yate ya÷càkro÷ati yatoràtmatvabudvivi÷eùàbhàvànna tannimittaü duþkhamupapadyate /
maraõaduþkhavacca nimittàbhàvàt yathà hi kasmiü÷cinmçte kasyacid duþkhamutpadyate-mamàsauputrobhràtàceti, putràdinimittam;tannimittàbhàve tanmaraõadar÷ino 'pi naiva duþkhamupajàyate, tathe÷varasyàpyaparicchinnàtmano mamatavatàdiduþkhanimittamidhyàj¤ànàdidopàbhàvànnaiva duþkhamupajàyate /
tadetaducyate-yadu ki¤cayat ki¤ca imàþ prajàþ ÷ocantyamaiva sahaiva prajàbhistacchokàdinimittaü duþkhaü saüyuktaü bhavatyàsàü prajànàü paricchinnabudvijanitatvàt /
sarvàtmanastu kena saha kiü saüyukta bhavedviyukta và? amuü tu pràjàpatye pade vartamànaü puõyameva ÷ubhamevaphalamabhipretaü puõyamiti-nirati÷ayaü hi tena puõyaü kçtam;tena tatphalameva gacchati /
na ha vai devànpàpaü gacchati, pàpaphalasyàvasaràbhàvàt pàpaphalaü duþkha na gacchatãtyathaþ //20//



'ta ete sarva eva samàþ sarve 'nantàþ'ityavi÷eùeõa vàïmanaþpràõànàmupàsanamuktam, nànyatamagato ve÷eùa uktaþ /
kimevameva pratipattavyam? kiü và vicàryamàõe ka÷cidvi÷eùo vratamupàsanaü prati pratitapattuü ÷akyate? ityucyate-



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.21

#<athàto vratamãmàüsà |
prajàpatir ha karmàõi sasçje |
tàni sçùñàny anyo 'nyenàspardhanta |
vadiùyàmy evàham iti vàg dadhre |
drakùyàmy aham iti cakùuþ |
÷roùyàmy aham iti ÷rotram |
evam anyàni karmàõi yathàkarmam |
tàni mçtyuþ ÷ramo bhåtvopayeme |
tàny àpnot |
tàny àptvà mçtyur avàrundha |
tasmàc chràmyaty eva vàk |
÷ràmyati cakùuþ |
÷ràmyati ÷rotram |
athemam eva nàpnot yo 'yaü madhyamaþ pràõaþ |
tàni j¤àtuü dadhrire |
ayaü vai naþ ÷reùñho yaþ saücaraü÷ càsaücaraü÷ ca na vyathate 'tho na riùyati |
hantàsyaiva sarve råpaü bhavàmeti |
ta etasyaiva sarve råpam abhavan |
tasmàd eta etenàkhyàyante pràõà iti |
tena ha vàva tat kulam àcakùate yasmin kule bhavati ya evaü veda |
ya u haivaüvidà spardhate 'nu÷uùyati |
anu÷uùya haivàntato mriyata ity adhyàtmam || BrhUp_1,5.21 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.21 athàto 'nantaraü vratamãmàüsà upàsanakarmavicàraõetyarthaþ /
eùàü pràõànàü kasya karma vratatvena dhàrayitavyamiti mãmàüsà pravartate /
tatra prajàpatirha - ha÷abdaþ kilàrthe - prajàpatiþ kila prajàþ sçùñvà karmàõi karaõàni vàgàdãni - karmàthàni hi tànãti karmàõãtyucyante - sasçje sçùñavànvàgàdãni karaõànãtyarthaþ /
tàni punaþ sçùñànyanyonyena itaretaramaspardhanta spardhàü saügharùaü cakruþ /
katham? vadiùyàmyeva svavyàpàràdvadanàdanuparataivàhaü syàmiti vàgvrataü dadhre dhçtavatã - yadyanyo 'pi matsamo 'sti svavyàpàràdanuparantuü ÷aktaþ, so 'pi dar÷ayatvàtmano vãryamiti /
tathà drakùyàmyahamiti cakùuþ, ÷roùyàmyahamiti ÷rotram;evamanyàni karmàõi karaõàni yathàkarma - yadyadyasya karma yathàkarma /
tàni karaõàni mçtyurmàrakaþ ÷ramaþ ÷ramaråpã bhåtvà upayeme sa¤jagràha /
katham? tàni karaõàni svavyàpàre pravçttànyàpnot, ÷ramaråpeõàtmànaü dar÷itavàn /
àptvà ca tànyavàrundha avarodhaü kçtavànmçtyuþ - svakarmabhyaþ pracyàvitavànityarthaþ /
tasmàdadyatve 'pi vadane svakarmaõi pravçttà vàk ÷ràmyatvena ÷ramaråpiõà mçtyunà saüyuktà svakarmataþ pracyavate /
tathà ÷ràmyati cakùuþ, ÷ràmyati ÷rotram /
athemameva mukhyaü pràõaü nàpnonna pràptavànmçtyuþ ÷ramaråpã, yo 'yaü madhyamaþ pràõastam /
tenàdyatve 'pya÷rànta eva svakarmaõi pravartate /
tànãtaràõi karaõàni taü j¤àtuü dadhrire dhçtavanti manaþ /
ayaü vai no 'smàkaü madhye ÷reùñhaþ pra÷asyatamo 'bhyadhikaþ, yasmàdyaþ sa¤caraü÷càsa¤caraü÷ca na vyathate 'tho na riùyati - hantedànãmasyaiva pràõasya sarve vayaü råpamasàma pràõamàtmatvena pratipadyemahi - evaü vini÷citya te etasyaiva sarve råpamabhavan;pràõaråpamevàtmatvena pratipannàþ, pràõavratameva dadhrire - asmadvratàni na mçtyorvàraõàya paryàptànãti /
yasmàtpràõena råpeõa råpavantãtaràõi karaõàni calanàtmanà svena ca prakà÷àtmanaþ, na hi pràõàdanyatra calanàtmakatvopapattiþ;calanavyàpàrapårvakàõyeva hi sarvadà svavyàpàreùu lakùyante;tasmàdete vàgàdaya etena pràõàbhidhànena àkhyàyante 'bhidhãyante pràõà ityevam /
ya evaü pràõàtmatàü sarvakaraõànàü vetti pràõa÷abdàbhidheyatvaü ca, tena ha vàva tenaiva viduùà tatkulamàcakùate laukikàþ /
yasminkule sa vidvà¤jàto bhavati tatkulaü vidvà¤jàto bhavati tatkulaü vidvannàmnaiva prathitaü bhavatyamuùyadaü kulamiti, yathà tàpatya iti /
ya evaü yathoktaü veda vàgàdãnàü pràõaråpatàü pràõàkhyatvaü ca tasyaitatphalam /
ki¤ca yaþ ka÷cidu haivaüvidà pràõàtmadar÷inà spardhate tatpratipakùã san, so 'sminneva ÷arãre 'nu÷uùyati ÷oùamupagacchati /
anu÷uùya haiva ÷oùaü gatvaiva antato 'nte mriyate na sahasànupadruto mriyate ityaivamuktamadhyàtmaü pràõàtmadar÷anamityuktopasaühàro 'dhidaivatapradar÷anàrthaþ //21//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.22

#<athàdhidevataü:
jvaliùyàmy evàham ity agnir dadhre |
tapsyàmy aham ity àdityaþ |
bhàsyàmy aham iti candramàþ |
evam anyà devatà yathàdevatam |
sa yathaiùàü pràõànàü madhyamaþ pràõa evam etàsàü devatànàü vàyuþ |
mlocanti hy anyà devatà na vàyuþ |
saiùànastamità devatà yad vàyuþ || BrhUp_1,5.22 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.22 athànantaram adhidaivataü devatàviùayaü dar÷anamucyate /
kasya devatàvi÷eùasya vratadhàraõaü ÷reyaþ? iti mãmàsyate /
adhyàtmavatsarvam /
jvaliùyàmyevàhamityagnirdadhre /
tapsyàmyahamityàdityaþ;bhàsyàmyahamiti candramàþ;evamanyà devatà yathàdaivatam /
so 'dhyàtmaü vàgàdãnàmeùàü pràõo mçtyunà anàptaþ svakarmaõo na pracyàvitaþ svena pràõavratenàbhagnavrato yathà;evametàsàmagnyàdãnàü devatànàü vàyurapi /
mlocantyastaü yanti svakarmebhya uparamante - yathàdhyàtmaü vàgàdayo 'nyà devatà agnyàdyàþ, na vàyurastaü yàti - yathà madhyamaþ pràõaþ, ataþ saiùà anastamità devatà yadvàyuryo 'yaü vàyuþ /
evamadhyàtmamadhidaivaü ca mãmàüsitvà nirdhàritam - pràõavàyyvàtmano vratamabhagnamiti //22//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.23

#<athaiùa ÷loko bhavati --
yata÷ codeti såryo 'staü yatra ca gacchatãti |
pràõàd và eùa udeti pràõe 'stam eti |
taü devà÷ cakrire dharmaü sa evàdya sa u ÷va iti |
yad và ete 'murhy adhriyanta tad evàpy adya kurvanti |
tasmàd ekam eva vrataü caret pràõyàc caivàpànyàc ca |
nen mà pàpmà mçtyur àpnavad iti |
yady u caret samàpipayiùet teno etasyai devatàyai sàyujyaü salokatàü jayati || BrhUp_1,5.23 ||>#

__________



BrhUpBh_1,5.23 athaitasyaivàrthasya prakà÷aka eùa ÷loko mantro bhavati /
yata÷ca yasmàdvàyorudetyudgacchati såryaþ, adhyàtmaü ca cakùuràtmanà pràõàd astaü ca yatra vàyau pràõe ca gacchatyaparasaüdhyàsamaye svàpasamaye ca puruùasya, taü devàstaü dharmaü devà÷cakrire dhçtavanto vàgàdayo 'gnyàdaya÷ca pràõavrataü ca purà vicàrya /
sa evàdyedànãü ÷vo 'pi bhaviùyatyapi kàle 'nuvartyate 'nuvartiùyate ca devairityabhipràyaþ /
tatremaü mantraü saükùepato vyàcaùña bràhmaõam - pràõàdvà eùa sårya udeti pràõe 'stameti /
taü devà÷cakrire dharmaü sa evàdya sa u ÷va ityasya kor'thaþ? ityucyate - yadvai ete vratamamurhi amuùminkàle vàgàdayo 'gnyàdaya÷ca pràõavrataü vàyuvrataü càdhriyanta, tadevàdyàpi kurvantyanuvartate 'nuvartiùyante ca /
vrataü tairabhagnameva /
yattu vàgàdivratamagnyàdivrataü ca tadbhagnameva, teùàmastamanakàle svàpakàle ca vàyau pràõe ca nimsuktidar÷anàt /
athaitadanyatroktam"yadà vai puraùaþ svapiti pràõaü tarhi vàgapyeti pràõaü manaþ pràõaü cakùuþpràõaü ÷rotraü yadà prabudhyate pràõàdevàdhi punarjàyanta ityadhyàtmamathàdhidaivataü yadà và agniranugacchati vàyuü tarhyanådvàti yadàdityo 'stameti vàyuü tarhi pravi÷ati vàyuü candramà vàyau di÷aþ pratiùñhità vàyorevàdhi punarjàyante"iti /
yasmàde etadeva vrataü vàgàdiùvagnyàdiùu cànugataü yadetadvàyo÷ca pràõasya ca parispandàtmakatvaü sarvedevairuvartyamànaü vratam tasmàdanyo 'pyokameva vrataü caret /
kiü tata? pràõyàtpràõanavyàpàraü kuryàdapànyàdapànanadhyàpàraü ca;na hi pràõàpànavyàpàrasya pràõanàpànanalakùaõasyoparamo 'sti /
tasmàttadevaikaü vrataü careddhitvendriyàntaravyàpàraü nenmà màü pàpmà mçtyuþ ÷ramaråpyàpnuvadàpnuyàt /
necchabdaþ paribhaye -'yadyahamasmàd vratàtpracyutaþ syàm, grasta evàhaü mçtyunà'ityevaü trasto dhàrayetpràõavratamityabhipràyaþ /
yadi kadàcid u caretpràrabheta pràõavratam, samàpipayiùetsamàpayitumicchet;yadi hyasmàd vratàduparametpràõaþ paribhåtaþ syàddevà÷ca;tasmàtsamàpayedeva /
tena u tenànena vratena pràõàtmapratipattyà sarvabhåteùu - vàgàdayo 'gnyàdaya÷ca madàtmakà eva, ahaü pràõa àtmà sarvaparispandakçt - evaü tenànena vratadhàraõena etasyà eva pràõadevatàyàþ sàyujyaü sayugbhàvamekàtmatvaü salokatàü samànalokatàü và ekasthànatvam - vij¤ànamàndyopekùametat - jayati pràpnotãt //23//

#<iti bçhadàraõyakopaniùadbhàùye prathamàdhyàye pa¤camaü saptànnabrahmaõam //5//>#



yadetadavidyàviùayatvena prastutaü sàdhyasàdhanalakùaõaü vyàkçtaü jagat pràõàtmapràptyantotkarùavadapi phalam, yà caitasya vyàkaraõàtpràgavasthà avyàkçta÷abdavàcyà vçkùabãjavatsarvametat /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,6.1

#<trayaü và idaü nàma råpaü karma |
teùàü nàmnàü vàg ity etad eùàm uktham |
ato hi sarvàõi nàmàny uttiùñhanti |
etad eùàü sàma |
etad dhi sarvair nàmabhiþ samam |
etad eùàü brahma |
etad dhi sarvàõi nàmàni bibharti || BrhUp_1,6.1 ||>#

__________



BrhUpBh_1,6.1 trayam;kiü tattrayam? ityucyate /
nàma råpaü karma cetyanàtmaiva /
nàtmà yatsàkùàdaparokùàdbrahma /
tasmàdasmàdvirajyetetyevamarthastrayaü và ityàdyàrambhaþ na hyasmàdanàtmano 'vyàvçtticittasya àtmànameva lokamahaü brahmàsmãtyupàsituü buddhiþ pravartate /
bàhyapratyagàtmapravçttyorvirodhàt /
tathà ca kàñhake -"parà¤ci khàni vyatçõatsvayambhåstasmàtparàïpa÷yati nàntaràtman /
ka÷ciddhãraþ pratyagàtmànamaikùadàvçttacakùuramçtatvamicchan" (ka.u.2 / 1 / 1) ityàdi /
kathaü punarasya vyàkçtàvyàkçtasya kriyàkàrakaphalàtmanaþ saüsàrasya nàmaråpakarmàtmakataiva? na punaràtmatvam? ityetatsambhàvayituü ÷akyata iti;atrocyate - teùàü nàmnàü yathopanyastànàü vàgiti ÷abdasàmànyamucyate /
"yaþ ka÷ca ÷abdo vàgeva sà"(1 / 5 / 3) ityuktatvàdvàdityetasya ÷abdasya yor'thaþ ÷abdasya ÷abdasàmànyamàtram etadeteùàü nàmavi÷eùàõàmukthaü kàraõamupàdànam, saindhavalavaõakaõànàmiva saindhavàcalaþ /
tadàha - ato hyasmànnàmasàmànyàtsarvàõi nàmàni yaj¤adatto devadatta ityevamàdipravibhàgànyuttiùñhantyutpadyante pravibhajyante, lavaõàcalàdiva lavaõakaõàþ;kàryaü ca kàraõenàvyatiriktam /
tathà vi÷eùàõàü ca sàmànye 'ntarbhàvàt /
kathaü sàmànyavi÷eùabhàva iti etacchabda sàmànyameùàü nàmavi÷eùàõàü sàma /
samatvàtsàma, sàmànyamityarthaþ, etaddhi yasmàtsarvairnàmabhiràtmavi÷eùaiþ samam /
ki¤ca àtmalàbhàvi÷eùàcca nàmavi÷eùàõàm /
yasya ca yasmàdàtmalàbho bhavati sa tenàpravibhakto dçùñaþ, yathà ghañàdãnàü mçdà /
kathaü nàmavi÷eùàõàmàtmalàbho vàca ityucyate yata etadeùàü vàkchabdavàcyaü vastu brahma àtmà, tato hyàtmalàbho nàmnàm, ÷abdavyatiriktasvaråpànupapatteþ /
tatpratipàdayati - yata÷chabdasàmànyaü hi yasmàcchabdavi÷eùànsarvàõi nàmàni bibharti dhàrayati svaråpapradànena /
evaü kàryakàraõatvopapatteþ sàmànyavi÷eùopapatteràtmapradànopapatta÷ca nàmavi÷eùàõàü ÷abdamàtratà siddhà /
evamuttarayorapi sarvaü yojyaü yathoktam //1//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,6.2

#<atha råpàõàü cakùur ity etad eùàm uktham |
ato hi sarvàõi råpàõy uttiùñhanti |
etad eùàü sàma |
etad dhi sarvai råpaiþ samam |
etad eùàü brahma |
etad dhi sarvàõi råpàõi bibharti || BrhUp_1,6.2 ||>#

__________



BrhUpBh_1,6.2 athedànãü råpàõàü sitàsitaprabhçtãnàü cakùuriti cakùurviùayasàmànyaü cakùuþ÷abdàbhidheyaü råpasàmànyaü prakà÷yamàtramabhidhãyate /
ato hi sarvàõi råpàõyittiùñhanti, etadeùàü sàma, etaddhi sarvai råpeþ samam, etadeùàü brahma, etaddhi sarvàõi råpàõi bibharti //2//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,6.3
#<atha karmaõàm àtmety etad eùàm uktham |
ato hi sarvàõi karmàõy uttiùñhanti |
etad eùàü sàma |
etad dhi sarvaiþ karmabhiþ samam |
etad eùàü brahma |
etad dhi sarvàõi karmàõi bibharti |
tad etat trayaü sad ekam ayam àtmà |
àtmo ekaþ sann etat trayam |
tad etad amçtaü satyena channam |
pràõo và amçtam |
nàmaråpe satyam |
tàbhyàm ayaü pràõa÷ channaþ || BrhUp_1,6.3 ||>#

__________


BrhUpBh_1,6.3 athedànãü sarvakarmavi÷eùàõàü mananadar÷anàtmakànàü calanàtmakànàü ca kriyàsàmànyamàtre 'ntarbhàva ucyate /
katham? sarveùaü karmavi÷eùàõàmàtmà ÷arãraü sàmànyamàtmà, àtmanaþ karma àtmetyucyate /
'àtmanà hi ÷arãreõa karma karoti'ityuktam /
÷arãre ca sarvaü karmàbhivyajyat /
ataþ tàtsthyàttacchabdaü karmakarmasàmànyamàtraü sarveùàmukthamityàdi pårvavat /
tadetadyathoktaü nàma råpaü karma trayamitaretarà÷rayam, itaretaràbhivyaktikàraõam, itaretarapralayaü saühataü tridaõóaviùñambhavat sadekam /
kenàtmanaikatvam? ityucyate - ayamàtmàyaü piõóaþ kàryakaraõàtmasaïghàtaþ tathànnatraye vyàkhyàtaþ'etanmayo và ayamàtmà'ityàdinà;etàvaddhãdaü sarvaü vyàkçtamavyàkçtaü ca yaduta nàma råpaü karmeti, àtmà u eko 'yaü kàryakaraõasaïghàtaþ sannadhyàtmàdhibhåtàdhidaivabhàvena vyavasthitametadeva trayaü nàma råpaü karmeti /
tadetadvakùyamàõam /
amçtaü satyenacchannamityetasya vàkyasyàrthamàha - pràõo và amçtaü karaõàtmako 'ntarupaùñambhaka àtmabhåto 'bhåto 'vinà÷ã;nàmaråpe satyaü kàryàtmake ÷arãràvasthe;kriyàtmakastu pràõastayorupaùñambhako bàhy bàhy àbhyàü ÷arãràtmakàbhyàmupajanàpàyadharmibhyàü martyàbhyàü channo 'prakà÷ãkçtaþ /
etadevasaüsàrasatatvamavidyàviùayaü pradar÷itam /
ata
årdhvaü vidyàviùaya àtmàdhigantavya ithi caturthaü àrabhyate //3 // //

#<iti prathamàdhyàye ùaùñhamukthabràhmaõam //6//>#



=======================================================================


ADHYAYA 2

àtmetyevopàsãta tadanveùaõe ca sarvamanviùñaü syàttadeva cà'tmatattvaü sarvasmàtpreyastvàdanveùñavyam /
àtmànamevàvedahaü brahmàsmãtyàtmatattvamekaü vidyàviùayaþ /
yastu bhedadçùñiviùayaþ so 'nyo 'sàvanyo 'hamasmãti na sa vedetyavidyàviùayaþ /
"ekadhaivànudraùñavyam" "mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati"ityevamàdibhiþ pravibhatkau vidyàviùayau sarvopaniùatsu /
tatra càvidyàviùayaþ sarva eva sàdhyasàdhanàdibhedavi÷eùaviniyogena vyàkhyàtaþ-à tçtãyàdhyàyaparisamàpteþ /
sa ca vyàkhyàto 'vidyàviùayaþ sarva eva dviprakàraþ- antaþ pràõa upaùñambhako gçhasyeva stambhàdilakùaõaþ prakà÷ako 'mçtaþ /
bàhya÷ca kàryalakùaõo 'prakà÷aka upajanàpàyadharmakastçõaku÷amçttikàsamo gçhasyeva satya÷abdavàcyo martyaþ tenàmçta÷abdavàcyaþ pràõa÷channa iti copasaühratam /
sa eva ca pràõo bàhyàdhàramedeùvanekadhà vistçtaþ; pràõa eko deva ityucyate /
tasyaiva bàhyaþ piõóa ekaþ sàdhàraõaþ---viràó vai÷vànara àtmà puruùavidhaþ prajàpatiþ ko hiraõyagarbha ityàdibhiþ piõóapradhànaiþ ÷abdairàkhyàyate såryàdipravibhaktakaraõaþ /

ekaü cànekaü ca brahma etàvadeva, nàtaþ paramasti pratyekaü ca ÷arãrabhedeùu parisamàptaü cetanàvatkartç bhoktç cetyavidyàviùayameva àtmatvenopagato gàrgyo bràhmaõo vaktà upasthàpyate ; tadviparãtàtmadçgajàta÷atruþ ÷rotà; evaü hi yataþ pårvapakùasiddhàntàkhyàyikàråpeõa samarpyamàõor'thaþ ÷rotu÷cittasya va÷ameti; viparyaye hi tarka÷àstravat kevalàrthànugamavàkyaiþ samarpyamàõo durvij¤eyaþ syàdatyantasåkùmatvàdvastunaþ /
tathà ca kàñhake-"÷ravaõàyàpi bahubhiryo na labhyaþ"ityàdivàkyaiþ su saüskçtadevabuddhigamyatvaü sàmànyamàtrabuddhyàgamyatvaü ca saprapa¤caü dar÷itam /
"àcàryavànpuruùo veda""àcàryàddhaiva vidyà"iti cacchàndogye /
"upadekùyanti te j¤ànaü j¤àninastattvadar÷inaþ"iti ca gãtàsu /
ihàpi ca ÷àkalyayàj¤avalkyasaüvàdena atigahvaratvaü mahatà saürambheõa brahmaõo vakùyati-tasmà÷cilaùña eva àkhyàyikàråpeõa pårvapakùasiddhàntaråpamàpàdya vasyusamarpaõàrtha àrambhaþ /

àcàravidhyupade÷àrtha÷ca--evamàcàravatorvattkç÷rokroràkhyàyikànugater'tho 'vagamyate /
kevalatarkabudviniùedhàrthà càkhyàyikà--"naiùà tarkeõa matiràpaneyà""na tarka÷àstradagdhàya"iti ÷rutismçtibhyàm /
÷radvà ca brahmavij¤àne paramaü sàdhanamityàkhyàykàrthaþ /
tathà hi gàrgyàjàta÷atravoratãva ÷radvàlutàddç÷yate àkhyàyikàyàm;"÷radvàüllabhate j¤ànam"iti ca smçtiþ /



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.1



#<dçptabàlàkir hànåcàno gàrgya àsa |
sa hovàcàjàta÷atruü kà÷yaü -- brahma te bravàõãti |
sa hovàcàjàta÷atruþ -- sahasram etasyàü vàci dadmaþ, janako janaka iti vai janà dhàvantãti || BrhUp_2,1.1 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.1
tatra pårvapakùavàdã avidyàviùayabrahmavid dçptabàlàkiþ dçpate garvito 'sabhyagbrahmavittavàdev balàkàyà apatyaü bàlàkirdçpta÷càsau bàlàki÷ceti dçptabàlàrkiþ, ha÷abda etihyàrtha àkhyàyikàyàm, anåcànaþ anuvacasamartho vattkàvàggamã;gàrgyo gonnataþ, àsa babhåva kvacitkàlavi÷eùe /

sa hovàcàjàta÷atrumajàta÷atrunàmànaü kà÷yaü kà÷iràjamabhigamya-brahma te bravàõãti brahma te tubhyaü bravàõi kathayàni /
sa evamukto 'jàta÷atruruvàca-sahasraü gavàü dadbha etasyàü vàci- yàü màü pratyavoco brahma te bravàõãti, tàvanmàtrameva gosahasrapradàne nimittamityabhipràyaþ /

sàkùàdbrahmakathanameva nimittaü kasmànnàpekùyate sahasradàne? brahma te bravàõãtãyameva tu vàg nimittamapekùyate? ityucyate;yataþ ÷rutireva ràj¤o 'bhipràyamàha-janako dàtà janakaþ ÷roteti caitasminvàkyadvaye padadvayamabhyasyate janako janaka iti /
vai÷abdaþ prasiddhàvadyotanàrthaþ;janako ditsurjanakaþ ÷u÷råùuriti brahma ÷u÷råùavo vivakùavaþ pa3tijighçkùava÷ca janàdhàvantyabhigacchanti /
tasmàttatsarvaü mayyapi sambhàvitavànasãti //1//




evaü ràjànaü ÷u÷råùumabhimukhãbhåtam-



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.2



#<sa hovàca gàrgyaþ -- ya evàsàv àditye puruùa etam evàhaü brahmopàsa iti |
sa hovàcàjàta÷atrur -- mà maitasminsaüvadiùñhàþ |
atiùñhàþ sarveùàü bhåtànàü mårdhà ràjeti và aham etam upàsa iti |
sa ya etam evam upàste 'tiùñhàþ sarveùàü bhåtànàü mårdhà ràjà bhavati || BrhUp_2,1.2 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.2

sa hovàca gàrgyaþ-ya eva asau àditye cakùuùi caiko 'bhimànã cakùurdvàreõeha hçdi praviùñaþ 'ahaü bhoktà kartà ca'ityavasthitaþ, etamevàhaü brahma pa÷yàmi, asminkàryakaraõasaïghàte upàse /
tasmàttamahaü puruùaü brahma tubhyaü bravãbhyupàþsveti /

sa evamuktaþ pratyuvàca ajàta÷atruþ 'mà mà'iti hastena vinivàrayan-etasminbrahmaõi vij¤eye mà saüvadiùñhàþ;mà metyàbàdhanàrthaü dvirvacanam /
evaü samàne vij¤ànaviùaye àvayorasmànavij¤ànavata iva dar÷ayatà bàdhitàþ syàma, ato mà saüvadiùñhàþ-mà saüvàdaü kàrùãrasminbrahmaõi /
anyaccejjànàsi, tadbrahma vaktumarhasi, na tu yanmayà j¤àyata eva /

atha cenmanyase-jànãùe tvaü brahmamàtraü na tu tadvi÷eùaõopàsanaphalànãti-tanna mantavyam, yataþ sarvametadahaü jàne yadbravãùi /
katham? atiùñhàþ-atãtya bhåtàni tiùñhàtãtyatiùñhàþ /
sarveùàü ca bhåtànàü mårdhà ÷iro ràjeti vai-ràjà dãptigumopetatvàt, etairvi÷eùaõairvi÷iùñametadbrahma asminkàryakaraõasaïghàte kartç bhoktç cetyahametamupàsa iti /
phalamapyevaü vi÷iùñopàsakasya-sa ya etamevamupàste 'tiùñhàþ sarveùàü bhåtànàü mårdhà ràjà bhavati /
yathàguõopàsanameva hi phalam;"taü yathà yathopàsate tadeva bhavati"iti ÷ruteþ //2//




saüvàdenàdityabrahmaõi pratyàkhyàte 'jàta÷atruõà candramasi brahmàntaraü pratipede gàrgyaþ /



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.3



#<sa hovàca gàrgyaþ -- ya evàsau candre puruùa etam evàhaü brahmopàsa iti |
sa hovàcàjàta÷atruþ -- mà maitasminsaüvadiùñhàþ |
bçhan pàõdaravàsàþ somo ràjeti và aham etam upàsa iti |
sa ya etam evam upàste 'har-ahar sutaþ prasuto bhavati |
nàsyànnaü kùãyate || BrhUp_2,1.3 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.3

ya evàsau candre manasi caikaþ puruùo bhoktà kartà ceti pårvavadvi÷eùaõam /
bçhan mahàn pàõóaraü ÷uklaü vàso yasya so 'yaü pàõóaravàsàþ, ap÷arãratvàccandràbhimàninaþ pràõasya, somo ràjà candraþ, ya÷cànnabhåto 'bhiùåyate latàtmako yaj¤e, tamekãkçtyaitamevàhaü brahmopàse /
yathoktaguõaü ya upàste tasyàharahaþ sutaþ somo 'bhiùuto bhavati yaj¤e, prasutaþ prakçùñaü sutaràü suto bhavati vikàre, ubhayavidhayaj¤ànuùñhànasàmarthyaü bhavatãtyarthaþ /
annaü càsya na kùãyate 'nnàtmakopàsakasya //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.4



#<sa hovàca gàrgyaþ -- ya evàsau vidyuti puruùa etam evàhaü brahmopàsa iti |
sa hovàcàjàta÷atruþ -- mà maitasmin saüvadiùñhàþ |
tejasvãti và aham etam upàsa iti |
sa ya etam evam upàste tejasvã ha bhavati |
tejasvinã hàsya prajà bhavati || BrhUp_2,1.4 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.4

tathà vidyuti tvaci hçdaye caikà devatà /
tejasvãti vi÷eùaõam, tasyàstatphalam-tejasvã ha bhavati tejasvinã hàsya prajà bhavati /
vidyutàü bahutvasyàïgãkaraõàdàtmani prajàyàü ca phalabàhulyam //4//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.5



#<sa hovàca gàrgyaþ -- ya evàyam àkà÷e puruùa etam evàhaü brahmopàsa iti |
sa hovàcàjàta÷atruþ -- mà maitasmin saüvadiùñhàþ |
pårõam apravartãti và aham etam upàsa iti |
sa ya etam evam upàste påryate prajayà pa÷ubhir nàsyàsmàl lokàt prajodvartate || BrhUp_2,1.5 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.5

tathà àkà÷e hçdyàkà÷e hçdaye caikà devatà /
pårõamapravarti ceti vi÷eùaõadvayam /
pårõatvavi÷eùaõaphalamidam-påryate prajayà pa÷ubhiþ;apravartivi÷eùaõaphalam-nàsyàsmàllokàtprajodvartata iti,

prajàsantànàvicchittiþ //5//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.6



#<sa hovàca gàrgyaþ -- ya evàyaü vàyau puruùa etam evàhaü brahmopàsa iti |
sa hovàcàjàta÷atruþ -- mà maitasminsaüvadiùñhàþ |
indro vaikuõñho 'paràjità seneti và aham etam upàsa iti |
sa ya etam evam upàste jiùõur hàparàjiùõur bhavaty anyatastyajàyã || BrhUp_2,1.6 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.6

tathà vàyau pràõe hçdi caikà devatà /
tasyà vi÷eùaõam-indraþ parame÷varaþ, vaikuõñho 'prasahyaþ, na parairjitapårvà paràjità senà-marutàü gaõatvaprasiddheþ /
upàsanaphalamapi-jiùõurha jayana÷ãlo 'paràjiùõurna ca parairjitasvabhàvo bhavati, anyatastyajàyã anyatastyànàü sapatnànàü jayana÷ãlo bhavati //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.7



#<sa hovàca gàrgyaþ -- ya evàyam agnau puruùa etam evàhaü brahmopàsa iti |
sa hovàcàjàta÷atruþ -- mà maitasminsaüvadiùñhàþ |
viùàsahir iti và aham etam upàsa iti |
sa ya etam evam upàste viùàsahir ha bhavati |
viùàsahir hàsya prajà bhavati || BrhUp_2,1.7 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.7

agnau vàcihçdi caikà devatà /
tasyà vi÷eùaõam-viùàsahirmarùayità pareùàm /
agnibàhulyàt phalabàhulyaü pårvavat //7//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.8



#<sa hovàca gàrgyaþ -- ya evàyam apsu puruùa etam evàhaü brahmopàsa iti |
sa hovàcàjàta÷atruþ -- mà maitasminsaüvadiùñhàþ |
pratiråpa iti và aham etam upàsa iti |
sa ya etam evam upàste pratiråpaü haivainam upagacchati nàpratiråpam |
atho pratirupo 'smàj jàyate || BrhUp_2,1.8 ||>#

__________


BrhUpBh_2,1.8

apsu retasi hçdi caikà devatà /
tasyà vi÷eùaõam-pratiråpo 'nuråpaþ ÷rutismçtyapratikåla ityarthaþ /
phalam-pratiråpaü ÷rutismçti÷àsanànuråpameva enamupagacchati pràpnoti, na viparãtam, anyacca-asmàttathàvidha evopajàyate //8//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.9



#<sa hovàca gàrgyaþ -- ya evàyam àdar÷e puruùa etam evàhaü brahmopàsa iti |
sa hovàcàjàta÷atruþ -- mà maitasmin saüvadiùñhàþ |
rociùõur iti và aham etam upàsa iti |
sa ya etam evam upàste rociùõur ha bhavati |
rociùõur hàsya prajà bhavati |
atho yaiþ saünigacchati |
sarvàüs tàn atirocate || BrhUp_2,1.9 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.9

àdar÷e prasàdasvabhàve cànyatra khaógàdau hàrde ca sattva÷uddhisvàbhàvye caikà devatà, tasyà vi÷eùaõam-rociùõurdãptisvabhàvaþ, phalaü ca tadeva /
rocanàdhàrabàhulyàtphalabàhulyam //9//




_______________________________________________________________________
START BrhUp 2,1.10



#<sa hovàca gàrgyaþ -- ya evàyaü yantaü pa÷càc chabbo 'nådety etam evàhaü brahmopàsa iti |
sa hovàcàjàta÷atruþ -- mà maitasmin saüvadiùñhàþ |
asur iti và aham etam upàsa iti |
sa ya etam evam upàste sarvaü haivàsmiül loka àyur eti |
nainaü purà kàlàt pràõo jahàti || BrhUp_2,1.10 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.10

yantaü gacchantaü ya evàyaü ÷abdaþ pa÷càtpçùñhato 'nãdetyadhyàtmaü ca jãvanahetuþ pràõaþ, tamekãkçtyàha;asuþ pràõo jãvanaheturiti guõastasya;phalam-sarvamàyurasmiülloka etãti-yathopàttaü karmaõà àyuþ;karmaphalaparicchinnakàlàtpurà pårvaü rogàdibhiþ pãóyamànamapyenaü pràõo na jahàti //10//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.11



#<sa hovàca gàrgyaþ -- ya evàyaü dikùu puruùa etam evàhaü brahmopàsa iti |
sa hovàcàjàta÷atruþ -- mà maitasmin saüvadiùñhàþ |
dvitãyo 'napaga iti và aham etam upàsa iti |
sa ya etam evam upàste dvitãyavàn ha bhavati |
nàsmàd gaõa÷ chidyate || BrhUp_2,1.11 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.11
dikùu karõayorhçdi caikà devatà a÷vinau devàvaviyuktasvabhàvau /
guõastasya dvitãyavattvamanapagatvamaviyuktatà cànyonyaü di÷àma÷vino÷caivandharmitvàt /
tadeva ca phalamupàsakasya-gaõàvicchedo dvitãyavattvaü ca //11//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.12



#<sa hovàca gàrgyaþ -- ya evàyaü chàyàmayaþ puruùa etam evàhaü brahmopàsa iti |
sa hovàcàjàta÷atruþ -- mà maitasminsaüvadiùñhàþ |
mçtyur iti và aham etam upàsa iti |
sa ya etam evam upàste sarvaü haivàsmiül loka àyur eti |
nainaü purà kàlàn mçtyur àgacchati || BrhUp_2,1.12 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.12

chàyàyàü bàhye tamasyadhyàtmaü ca àvaraõàtmake 'j¤àne hçdi caikà devatà /
tasyà vi÷eùaõaü mçtyuþ /
phalaü sarvaü pårvavat, mçtyoranàgamanena rogàdipãóàbhàvo vi÷eùaþ //12//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.13



#<sa hovàca gàrgyaþ -- ya evàyam àtmani puruùa etam evàhaü brahmopàsa iti |
sa hovàcàjàta÷atruþ -- mà maitasmin saüvadiùñhàþ |
àtmanvãti và aham etam upàsa iti |
sa ya etam evam upàsta àtmanvã ha bhavati |
àtmanvinã hàsya prajà bhavati |
sa ha tåùõãm àsa gàrgyaþ || BrhUp_2,1.13 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.13

àtmani prajàpatau buddhau ca hçdi caikà devatà /
tasyà àtmanvã-àtmavànãti vi÷eùaõam /
phalam-àtmanvã ha bhavatyàtmavànbhavati, àtmanvinã hàsya prajà bhavati /
buddhibahulatvàtprajàyàü sampàdanamiti vi÷eùaþ /
svayaü parij¤àtatvenaivaü krameõa pratyàkhyà teùu brahmasu sa gàrgyaþ kùãõabrahmavij¤àno 'pratibhàsamànottaraståùõãmavàkchirà àsa //13//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.14



taü tathàbhåtamàlakùya gàrgyam-


#<sa hovàcàjàta÷atruþ -- etàvan nå3 iti |
etàvad dhãti |
naitàvatà viditaü bhavatãti |
sa hovàca gàrgyaþ -- upa tvàyànãti || BrhUp_2,1.14 ||>#

__________


BrhUpBh_2,1.14

sa hovàcàjàta÷atruþ-etàvannå3iti /
kimetàvadbrahma nirj¤àtam, àhosvidadhikamapyastãti? itara àhaitàvaddhãti /
naitàvatà viditena brahma viditaü bhavatãtyàhàjàta÷atruþ, kimarthaü garvito 'si brahma te bravàõãti /

kimetàvadviditaü viditameva na bhavati? ityucyate-na, phalavadvij¤a3na÷ravaõàt /
na càrthavàdatvameva vàkyànàmavagantuü ÷akyam apårvavidhànaparàõi hi vàkyàni pratyupàsanopade÷aü lakùyante-"atiùñhàþ sarveùàü bhåtànàm"ityàdãni /
tadanuråpàõi ca phalàni sarvatra ÷råyante vibhaktàni /
arthavàdatve etadasama¤jasam /

kathaü tarhi naitàvatà viditaü bhavatãti? naiùa doùaþ, adhikçtàpekùatvàt /
brahmopàde÷àrthaü hi ÷u÷råùave 'jàta÷atrave 'mukhyabrahmavidgàrgyaþ pravçttaþ, sa yukta eva mukhyabrahmavidàjàta÷atruõàmukhya brahmavidgàrgyo vaktum- yanmukhyaü brahma vaktuü pravçttastvaü tanna jànãùa iti /
yadyamukhyabrahmavij¤ànamapi pratyàkhyàyeta, tadaitàvateti na bråyàt, na ki¤cijj¤àtaü tvayetyevaü bråyàt, na ki¤cijj¤àtaü tvayetyevaü bråyàt /
tasmàdbhavantyetàvantyavidyàviùaye brahmàõi /
etàvadvij¤ànadvàratvàcca parabrahmavij¤ànasya, yuktameva vaktum-naitàvatàviditaübhavatãti /
avidyàviùaye vij¤eyatvaü nàmaråpakarmàtmakatvaü caiùàü tçtãye 'dhyàye pradar÷itam /
tasmàt"naitàvatà viditaü bhavati"iti bruvatà adhikaü bhrahma j¤àtavyamastãti dar÷itaü bhavati /
taccànupasannàya na vaktavyam ityàcàravidhij¤o gàrgyaþ svayamevàha-upa tvà yànãti-upagacchànãti tvàm, yathànyaþ ÷iùyo gurum //14//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.15



#<sa hovàcàjàta÷atruþ -- pratilomaü caitad yad bràhmaõaþ kùatriyam upeyàd brahma me vakùyatãti |
vy eva tvà j¤apayiùyàmãti |
taü pàõàv àdàyottasthau |
tau ha puruùaü suptam àjagmatuþ |
tam etair nàmabhir àmantrayàü cakre bçhan pàõdaravàsaþ soma ràjann iti |
sa nottasthau |
taü pàõinàpeùaü bodhayàü cakàra |
sa hottasthau || BrhUp_2,1.15 ||>#
__________



BrhUpBh_2,1.15

sa hovàcàjàta÷atruþ pratilomaü viparãtaü caitat /
kiü tat? yadbrahmaõa uttamavarõa àcàryatve 'dhikçtaþ san kùatriyamanàcàryasvabhàvamupeyàt-upagacchecchiùyavçttyà brahma me vakùyatãti /
etadàcàravidhi÷àsreùu niùiddham;tasmàttiùñhatvamàcàrya eva san /
vij¤apayiùyàmyeva tvàmahaü yasminvidite brahma viditaü bhavati yattanmukhyaü brahma vedyam /

taü gàrgyaü salajjamàlakùya vi÷rambhajananàya pàõau hasta àdàya gçhãtvottasthàvutthitavàn /
tau ha gàrgyàjàta÷atrå puruùaü suptaü ràjagçhaprade÷e kvacidàjagmaturàgatau /
taü ca puruùaü suptaü pàpya etairnàmabhiþ"bçhan pàõóaravàsaþ soma ràjan"ityetairàmantrayà¤cakre /
evamàmantryamàõo 'pi sa supto nottasthau, tamapratibudhyamànaü pàõinà àpeùamàpiùyàpiùya bodhayà¤cakàra pratibodhitavàn; tena sa hottasthau /
tasmàdyo gàrgyeõàbhipretaþ nàsàvasmi¤charãre kartà bhoktà brahmeti /

kathaü punaridamavagamyate suptapuruùagamanatatsambodhanànutthànairgàrgyàbhimatasya brahmaõo 'brahmatvaü j¤àpitamiti?

jàgaritakàle yo gàrgyàbhipretaþ puruùaþ kartà bhoktà brahma saünihitaþ karaõeùu yathà, tathàjàta÷atrvabhipreto 'pi tatsvàmã bhçtyeùviva ràjà saünihita eva /
kiü tu bhçtyasvàminorgàrgyàjàta÷atrvabhipretayoryadvivekàvadhàraõa kàraõaü tatsaïkãrõatvàdanavadhàritavi÷eùam /
yaddraùñutvameva bhokturna dç÷yatvam, yaccàbhokturdç÷yatvameva na tu draùñçtvam, taccobhayamiha saïkãrõatvàdvivicya dar÷ayituma÷akyamiti suptapuruùagamanam /

nanu supte 'pi puruùe vi÷iùñairnàmabhiràmantrito bhoktaiva pratipatsyate nàbhokteti naiva nirõayaþ syàditi /

na, nirdhàritavi÷eùatvàdgàrgyàbhipretasyaþ yo hi satyenacchannaþ pràõa àtmàmçto vàgàdiùvanastamito nimlocatsu, yasyàpaþ ÷arãraü pàõóaravàsàþ, ya÷càsapatnatvàd bçhan, ya÷ca somo ràjà ùoóa÷akàlaþ, sa svavyàpàràråóho yathànirj¤àta evànastamitasvabhàva àste /
nacànyasya kasyacidvyàpàrastasminkàle gàrgyeõàbhipreyate tadvirodhinaþ /
tasmàtsvanàmabhiràmantritena pratiboddhavyam, na ca pratyabudhyata /
tasmàtpàri÷eùyàdgàrgyàbhipretasyàbhoktçtvaü brahmaõaþ /

bhoktçsvabhàva÷ced bhu¤jãtaiva svaü viùayaü pràptam /
na hi dagdhçsvabhàvaþ prakà÷ayitçsvabhàvaþ sanvahnistçõolapàdi dàhyaü svaviùayaü pràptaü na dahati, prakà÷yaü và na prakà÷ayati /
na ceddahati prakà÷ayati và pràptaü svaü viùayam, nàsau vahnirdagdhà prakà÷ayità veti ni÷cãyate /
tathàsau pràpta÷abdàdiviùayopalabdhçsvabhàva÷ced gàrgyàbhipretaþ pràõo bçhan pàõóaravàsa ityevamàdi÷abdaü svaü viùayamupalabheta, yathà pràptaü tçõolapàdi vahnirdahetprakà÷ayecca avyabhicàreõa tadvat /
tasmàtpràptànàü ÷abdàdãnàmapratibodhàdabhoktçsvabhàva iti ni÷cãyate /
na hi yasya yaþ svabhàvo ni÷citaþ, sa taü vyabhicarati kadàcidapi /
ataþ siddhaü pràõasyàbhoktçtvam /

sambodhanàrthanàmavi÷eùeõa sambandhàgrahaõàdapratibodha iti cet? syàdetat-yathà bahuùvàsãneùu svanàmavi÷eùeõa sambandhàghrahaõànmàmayaü sambodhayatãti, ÷çõvannapi sambodhyamàno vi÷eùato na pratipadyate, tathemàni bçhannityevamàdãni mama nàmànãtyagçhãtasambandhatvàtpràõo na gçhõàti sambodhanàrthaü ÷abdam, na tvavij¤àtçtvàdeveti cet?

na;devatàbhyupagame 'ghrahaõànupapatteþ /
yasya hi candràdyabhimàninã devatà adhyàtmaü pràõo bhoktà abhyupagamyate, tasya tathà saüvyavahàràya vi÷eùanàmnà sambandho 'va÷yaü grahãtavyaþ, anyathà àhvànàdiviùaye saüvyavahàro 'nupapannaü syàt /

vyatiriktapakùe 'pyapratipattera yuktamiti cet? yasya ca pràõavyatirikto bhoktà, tasyàpi bçhannityàdinàmabhiþ sambodhane bçhattvàdinàmnàü tadà tadviùayatvàtpratipattiryuktà /
na ca kadàcidapi bçhattvàdi÷abdaiþ sambodhitaþ

pratipadyamàno dç÷yate /
tasmàdakàraõamabhoktçtve sambodhanàpratipattiriti cet?

na;tadvatastàvanmàtràbhimànànupapatteþ /
yasya pràõavyatirikto bhoktà sa pràõadevatàmàtre 'bhimàno yathà haste /
tasmàtpràõanàmasambodhane kçtsnàbhimànino yuktaivàpratipattiþ;na tu pràõasyàsàdhàraõanàmasaüyoge, devatàtmatvànabhimànàccàtmanaþ /

svanàmaprayoge 'pyapratipattidar÷anàdayuktamiti cet? suùuptasya yallaukikaü devadattàdi nàma tenàpi sambodhyamànaþ kadàcinna pratipadyate suùuptaþ /
tathà bhoktàpi sanpràõo na pratipadyata iti cet?

na, àtmapràõayoþ suptàsuptatvavi÷eùopapatteþ /
suùuptatvàtpràõagrastatayoparatakaõa àtmà svaü nàma prayujyamànamapi na pratipadyate /
na tu tadasuptasya pràõasya bhoktçtva uparatakaraõatvaü sambodhanàgrahaõaü và yuktam /

aprasiddhanàmabhiþ sambodhanamayuktamiti cet- santi hi pràõaviùayàõi prasiddhàni pràõàdinàmàni;tànyapohya

aprasiddhairbçhattvàdinàmabhiþ sambodhanamayuktam, laukikanyàyàpohàt /
tasmàdbhoktureva sataþ pràõasyàpratipattiriti cet? na, devatàpratyàkhyànàrthatvàt /
kevalasambodhanamàtràpratipattyaiva asuptasyàdhyàtmikasya pràõasyàbhokatçtve siddhe yaccandradevatàviùayairnàmabhiþ sambodhanam, taccandradevatà pràõo 'smi¤charãre bhokteti gàrgyasya vi÷eùapratipattiniràkaraõàrtham /
na hi tallaukikanàmnà sambodhane÷akyaü kartum /
pràõagrastatvàtkaraõàntaràõàü pravçttyanupapatterbhoktçtvà÷aïkànupapattiþ /
devatàntaràbhàvàcca /

nanvatiùñhà ityàdyàtmanvãtyantena granthena guõavaddevatàbhedasya dar÷itatvàditi cet?

na, tasya pràõa evaikatvàbhyupagamàtsarva÷rutiùvaranàbhinidar÷anena /
"satyenacchannam pràõo và amçtam"iti ca pràõabàhyasyànyasyànabhyupagamàdbhoktuþ"eùa u hyeva sarve devàþ" "katama eko deva iti pràõaþ"iti ca sarvadevànàü pràõa evaikatvopapàdanàcca /
tathà karaõabhedeùvanà÷aïkà, dehabhedeùviva smçtij¤ànecchadipratisandhànànupapatteþ;na hyanyadçùñamanyaþ smarati jànàtãcchati pratisandadhàti và /
tasmànna karaõabhedaviùayà bhoktçtvà÷aïkà vij¤ànamàtraviùayà và kadàcidapyupapadyate /

nanu saïghàta evàstu bhoktà, kiü vyatiriktakalpanayeti? na;àpeùaõe vi÷eùadar÷anàt /
yadi hi pràõa÷arãrasaïghàtamàtro bhoktà syàtsaïghàtamàtràvi÷eùàtsadà àpiùñasyànàpiùñasya ca pratibodhe vi÷eùo na syàt /
saïghàtavyatirikte tu punarbhoktari saïghàtasambandhavi÷eùànekatvàt peùaõàpeùaõakçtavedanàyàþ sukhaduþkhamohamadhyamàdhamottamakarmaphalabhedopapatte÷ca vi÷eùo yuktaþ /
na tu saïghàtamàtre sambandhakarmaphalabhedànupapattervi÷eùo yuktaþ /

tathà ÷abdàdipañumàndyàdikçta÷ca /
asti càyaü vi÷eùaþ-yasmàtspar÷amàtreõàpratibudhyamànaü puruùaü suptaü pàõinà àpeùamàpiùyàpiùya bodhayà¤cakàràjàta÷atruþ /
tasmàdya àpeùaõena pratibubudhe jvalanniva sphuranniva kuta÷cidàgata iva piõóaü ca pårvaviparãtaü bodhaceùñàkàravi÷eùàdimattvenàpàdayan, so 'nyo 'sti gàrgyàbhimatabrahmabhyo vyatirikta iti siddham /

saühatatvàcca pàràrthyopapattiþ pràõasya /
gçhasya stambhàdivaccharãrasya antarupaùñambhakaþ pràõaþ ÷arãràdibhiþ saühata ityavocàma /
aranemivacca, nàbhisthànãya etasminsarvamiti ca /
tasmàd gçhàdivatsvàvayavasamudàyajàtãyavyatiriktàrthaüsaühanyataityevamagacchàma /

stambhakuóyatçõakàùñhàdigçhàvayavànàü svàtmajanmopacayàpacaya-vinà÷anàmà-kçtikàrya-dharma- nirapekùalabdha - sattàditadviùaya-draùñç-÷rotç-mantçvij¤àtrarthatvaü dçùñvà manyàmahe, tatsaïghàtasya ca - tathà pràõàdyava yavànàü tatsaïghàtasya ca svàtma -janmopacayà -pacaya -vinà÷anàmàkçti -kàryadharma -nirapekùalabdhasattàditadviùayadraùñç÷rotçmantçvij¤àtrarthatvaü bhavitumarhatãti /

devatàcetanàvattve samatvàdguõabhàvànupagama iti cet-pràõasya vi÷iùñairnàmabhiràmantraõadar÷anàccetanàvattvamabhyupagatam /
cetanàvattve ca pàràrthyopagamaþ samatvàdanupapanna iti cet?

na;nirupàdhikasya kevalasya vijij¤àpayiùitatvàt /
kriyàkàrakaphalàtmakatà hyàtmano nàmaråpopàdhijanità avidyàdhyàropità /
tannimitto lokasya kriyàkàrakaphalàbhimànalakùaõaþ saüsàraþ /
sa nirupàdhikàtmasvaråpavidyayà nivartayitavya iti tatsvaråpavijij¤àpayiùayopaniùadàrambhaþ"brahma te bravàõi" "naitàvatà viditaü bhavati"iti copakramya"etàvadarekhalvamçtatvam"iti copasaühàràt /
na càto 'nyadantaràle vivakùitamuktaü vàsti /
tasmàdanavasaraþ samatvàd guõabhàvànupagama iti codyasya /

vi÷eùavato hi sopàdhikasya saüvyavahàràrtho guõaguõibhàvaþ, na viparãtasya /
niråpàkhyo hi vijij¤àpayiùitaþ sarvasyàmupaniùadi /
"sa eùa neti neti"ityupasaühàràt /
tasmàdàdityàdibrahmabhya etebhyo 'vij¤ànamayebhyo vilakùaõo 'nyo 'sti vij¤ànamaya ityetatsiddham //15//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.16


#<sa hovàcàjàta÷atruþ -- yatraiùa etat supto 'bhåd ya eùa vij¤ànamayaþ puruùaþ kvaiùa tadàbhåt kuta etad àgàd iti |
tad u ha na mene gàrgyaþ || BrhUp_2,1.16 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.16

sa evamajàta÷atrurvyatiriktàtmastitvaü pratipàdya gàrgyamuvàcayatra yasminkàle eùa vij¤ànamayaþ puruùa etatsvapanaü supto 'bhåtprakpàõipeùapratibodhàt; vij¤ànaü vij¤àyate 'nenetyantaþ karaõaü buddhirucyate, tanmayastatpràyo vij¤ànamayaþ /
kiü punastatpràyatvam? tasminnupalabhyatvaü tena copalabhyatvamupalabdhçtvaü ca; kathaü punarmayaño 'nekàrthatve pràyàrthataivàvagamyate? "sa và ayamàtmà brahma vij¤ànamayo manomayaþ"ityevamàdau pràyàrtha eva prayogadar÷anàt, paravij¤ànavikàratvasyàprasiddhatvàt,"ya eùa vij¤ànamayaþ"iti ca prasiddhavadanuvàdàd avayavopamàrthayo÷càtràsambhavàt pàri÷eùyàtpràyàrthataiva /
tasmàtsaïgalpavikalpàdyàtmakamantaþkaraõaü tanmaya ityetat /
puruùaþ puri ÷ayanàt /
kvaiùa tadàbhåditi pra÷naþ svabhàvavij¤àpayiùayà-pràkpratibodhàtkriyàkàrakaphalaviparãtasvabhàva àtmeti kàryàbhàvena didar÷ayiùitam;na hi pràkpratibodhàtkarmàdikàryaü sukhàdi ki¤cana gçhyate;na hi pràkpratibodhàtkarmàdikàryaü sukhàdi ki¤cana gçhyate;tasmàdakarmaprayuktatvàttathàsvàbhàvyamevàtmano 'vagamyate-yasminsvàbhàvye 'bhåt, yata÷ca svàbhàvyàtpracyutaþ saüsàrã svabhàvavilakùaõa iti- etadvivakùayà pçcchati gàrgyaü pratibhànarahitaü buddhivyutpàdanàya /
kvaiùa tadàbhåt? kuta etadàgàt? ityetadubhayaü gàrgyeõaiva praùñavyamàsãt, tathàpi gàrgyeõa na pçùñamiti nodàste ajàta÷atruþ, bodhayitavya eveti pravartate /
j¤apayiùyàmyeveti pratij¤àtatvàt /
evamasau vyutpàdyamàno 'pi gàrgyo yatraiùa àtmàbhåtpràkpratibodhàd yata÷caitadàgamanamàgàt tadubhayaü na vyutpede vaktuü và praùñuü và gàrgyo ha na mene na j¤àtavàn //16//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.17



#<sa hovàcàjàta÷atruþ -- yatraiùa etat supto 'bhåd ya eùa vij¤ànamayaþ puruùas tad eùàü pràõànàü vij¤ànena vijnànam àdàya ya eùo 'ntar hçdaya àkà÷as tasmi¤ chete |
tàni yadà gçhõàti |
atha haitat puruùaþ svapiti nàma |
tad gçhãta eva pràõo bhavati |
gçhãtà vàg |
gçhãtaü cakùur |
gçhãtaü ÷rotram |
gçhãtaü manaþ || BrhUp_2,1.17 ||>#

__________


BrhUpBh_2,1.17

sa hovàcàjàta÷atrurvivakùitàrthasamarpaõàya-yatraiùa etatsupto 'bhådya eùa vij¤ànamayaþ puruùaþ etatsupto 'bhådya eùa vij¤ànamayaþ puruùaþ kvaiùa tadàbhåt? kuta etadàgàt? iti yadapçcchàma, tacchçõåcyamànam-yatraiùa etat supto 'bhåttattadàtasminkàle eùàü vàgàdãnàü pràõànàü vij¤ànenàntaþkaraõagatàbhivyaktivi÷eùavij¤ànena upàdhisvabhàvajanitena àdàya vij¤ànaü vàgàdãnàü svasvaviùayagatasàmarthyaü gçhãtvà, ya eùo 'ntarmadhye hçdaye hçdayasyàkà÷aþ, ya àkà÷a÷abdena para eva sva àtmocyate, tasminsve àtmanyàkà÷e ÷ete svàbhàvike 'sàüsàrike
/

na kevala àkà÷a eva, ÷rutyantarasàmarthyàt-"satà somya tadà sampanno bhavati"iti /
liïgopàdhisambandhakçtaü vi÷eùàtmasvaråpamutsçjya avi÷eùe svàbhàvike àtmanyeva kevale vartata ityabhipràyaþ

yadà ÷arãrendriyàdhyakùatàmutsçjati, tadàsau svàtmani vartata iti kathamavagamyate? nàmaprasiddhyà /
kàsau nàmaprasiddhiþ? ityàha-tàni vàgàdervij¤ànàni yadà yasminkàle gçhõàtyàdatte atha tadà haitatpuruùaþ svapiti

nàma-etannàmàsya puruùasya tadà prasiddhaü bhavati /
gauõamevàsya nàma bhavati /
svamevàtmànamapãtyapigacchatãti svapitãtyucyate /

satyaü svapitãtinàmaprasiddhyà àtmanaþ saüsàradharmavilakùaõaü råpamavagamyate, na tvatra yuktirastãtyà÷aïkyàha-tatttra svàpakàle gçhãta eva pràõo bhavati /
pràõa iti ghràõendriyam, vàgàdiprakaraõàt;vàgàdisambandhe hi sati sadupàdhitvàdasya saüsàradharmitvaü lakùyate /
vàgàdaya÷copasaühçtà eva tadà tena /
katham? gçhãtà vàggçhãtaü cakùurgçhãtaü ÷rotraü gçhãtaü manaþ /
tasmàdupasaühçteùu vàgàdiùu kriyàkàrakaphalàtmatàbhàvàtsvàtmastha evàtmàbhavatãtyavagamyate //17//



nanu dar÷analakùaõàyàü svapnàvasthàyàü kàryakaraõaviyoge 'pi saüsàradharmitvamasya dç÷yate /
yathà ca jàgarite sukhã duþkhã bandhuviyuktaþ ÷ocati muhyate ta;tasmàcchokamohadharmavànevàyam /
nàsya ÷okamohàdàyaþ sukhaduþkhàdaya÷ca kàryakaraõasaüyogajanitabhràntyàdhyàropità iti /

na mçùàtvàt /



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.18



#<sa yatraitat svapnyayà carati te hàsya lokàþ |
tad uteva mahàràjo bhavaty uteva mahàbràhmaõaþ |
utevoccàvacaü nigacchati |
sa yathà mahàràjo jànapadàn gçhãtvà sve janapade yathàkàmaü parivartetaivam evaiùa etat pràõàn gçhãtvà sve ÷arãre yathàkàmaü parivartate || BrhUp_2,1.18 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.18

sa prakçta àtmà yatra yasminkàle dar÷analakùaõayà svapnyayà svapnavçttyà carati vartate tadà te hàsya lokàþ karmaphalàni /
ke te? tattatrotàpi mahàràja iva bhavati /
so 'yaü mahàràjatvamivàsya lokaþ, na mahàràjatvameva jàgarita iva /
tathà mahàbràhmaõa iva, utàpyuccàvacamuccaü ca devatvàdyavacaü ca tiryaktvàdi, uccamivàvacamiva ca nigacchati /
mçùaiva mahàràjatvàdayo 'sya lokàþ, iva÷abdaprayogàdvyabhicàradar÷anàcca /
tasmànna bandhuviyogàdijanita÷okamohàdibhiþ svapne sambadhyata eva /

nanu ca yathà jàgarite jàgratkàlàvyabhicàriõo lokàþ, evaü svapne 'pi te 'sya mahàràjatvàdayo lokàþ svapnakàlabhàvinaþ svapnakàlàvyabhicàriõa àtmabhåtà eva, na tvavidyàdhyàropità iti /

nanu ca jàgratkàryakaraõàtmatvaü devatàtmatvaü càvidyàdhyàropitaü na paramàrthata iti vyatiriktavij¤ànamayàtmapradar÷anena pradar÷itam /
tatkathaü dçùñàntatvena svapnalokasya mçta ivojjãviùyanpràdurbhaviùyati? satyam, vij¤ànamaye vyatirikte kàryakaraõadevatàtmatvapradar÷anam avidyàdhyàropitam-÷uktikàyàmiva rajatatvadar÷anam-ityetatsiddhyati vyatiriktàtmàstitvapradar÷ananyàyenaiva, na tu tadvi÷uddhiparatayaiva nyàya uktaþ;ityasannapi dçùñànto jàgratkàryakaraõadevatàtmatvadar÷analakùaõaþ punarudbhàvyate /
sarvo hi nyàyaþ ki¤cidvi÷eùamapekùamàõo 'punaruktibhavati /

na tàvatsvapne 'nubhåtamahàràjatvàdayo lokà àtmabhåtàþ;àtmano 'nyasya jàgratprativimbabhåtasya lokasya dar÷anàt /
mahàràja eva tàvadvyastasuptàsu prakçtiùu paryaïke ÷ayànaþ svapnànpa÷yannupasaühçtakaraõaþ punarupagataprakçtiü mabàràjamivàtmànaü jàgarita iva pa÷yati yàtràgataü bhu¤jànamiva ca bhogàn /
na ca tasya mabàràjasya paryaïke ÷ayanàd dvitãyo 'nyaþ prakçtyupeto viùaye paryañannahani loke prasiddho 'sti, yamasau suptaþ pa÷yati /
na copasaühçtakaraõasya råpàdimato dar÷anamupapadyate /
na ca dehe dehàntarasya tattulyasya sambhavo 'sti, dehasthasyaiva hi svapnadar÷anam /

nanu paryaïke ÷ayànaþ pathi pravçttamàtmànaü pa÷yati-na bahiþ svapnànpa÷yatãtyetadàha-sa mahàràjo jànapadà¤janapade bhavànràjopakaraõabhåtànbhçtyànanyàü÷ca gçhãtvopàdàya sva àtmãya eva jayàdinopàrjite janapade yathàkàmaü yo yaþ kàmo 'sya yathàkàmamicchàto yathà parivartetetyarthaþ;evamevaiùa vij¤ànamayaþ, etaditi kriyàvi÷eùaõam,

pràõàngçhãtvà jàgaritasthànebhya upasaühçtya sve ÷arãre sva eva dehe na bahiþ yathàkàmaü parivartate;kàmakarmabhyàmudbhàsitàþ pårvànubhåtavastusadç÷ãrvàsanà anubhavatãtyarthaþ /
tasmàtsvapne mçùàdhyàropità evàtmabhåtatvena lokà avidyamànà eva santaþ, tathà jàgarite 'pi, iti pratyetavyam /
tasmàdvi÷uddho 'kriyàkàrakaphalàtmako vij¤ànamaya ityetatsiddham /
yasmàd dç÷yante draùñurviùayabhåtàþ kriyàkàrakaphalàtmakàþ kàryakaraõalakùaõà lokàþ, tathà svapne 'pi, tasmàdanyo 'sau dç÷yebhyaþ svapnajàgaritalokebhyo draùñà vij¤ànamayo vi÷uddhaþ //18//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.19



dar÷anavçttau svapne vàsanàrà÷erdç÷yatvàdataddharmateti vi÷uddhatàvagatà àtmanaþ /
tatra yathàkàmaü parivartata iti kàmava÷àtparivartanamuktam /
draùñurdç÷yasambandha÷càsya svàbhàvika itya÷uddhatà ÷aïkyate;atastadvi÷uddhyarthamàha-


#<atha yadà suùupto bhavati |
yadà na kasya cana veda |
hità nàma nàdyo dvàsaptatiþ sahasràõi hçdayàt purãtatam abhipratiùñhante |
tàbhiþ pratyavasçpya purãtati ÷ete |
sa yathà kumàro add. và mahàràjo và mahàbràhmaõo vàtighnãm ànandasya gatvà ÷ayãta |
evam evaiùa etac chete || BrhUp_2,1.19 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.19

atha yadà suùupto bhavati-yadà svapnyayà carati, tadàpyayaü vi÷uddha eva /
atha punaryadà hitvà dar÷anavçttiü svapnaü yadà yasminkàle suùuptaþ suùñhu suptaþ samprasàdaü svàbhàvyena prasãdati /
kadà suùupto bhavati? yadà yasminkàle na kasyana na ki¤canetyarthaþ, veda vijànàti;kasyacana và ÷abdàdeþ sambandhi vastvantaraü ki¤cana na vedetyadhyàhàryam;pårvaü tu nyàyyam, supte tu vi÷eùavij¤ànàbhàvasya vivakùitatvàt /

evaü tàvadvi÷eùavij¤ànàbhàve suùupto bhavatãtyuktam /
kena punaþ krameõa suùupto bhavati? ityucyate-hità nàma hità ityevaünàmnyo nàóyaþ ÷irà dehasyànnarasavipariõàmabhåtàþ, tà÷ca dvàsaptatiþ sahasràõi, dve sahasre adhike saptati÷ca sahasràõi tà dvàsaptatiþ sahasràõi, hçdayàt-hçdayaü nàma màüsapiõóaþ-tasmànmàüsapiõóàtpuõóarãkàkàràt, purãtataü hçdayapariveùñanamàcakùate,

tadupalakùitaü ÷arãramiha purãtatamabhipratiùñhanta iti ÷arãraü kçtsnaü vyàpnuvatyo '÷vatthaparõaràjaya iva bahirmukhyaþ pravçttà ityarthaþ /

tatra buddherantaþkaraõasya hçdayaü sthànam, tatrasthabuddhitantràõi cetaràõi bàhyàni karaõàni /
tena buddhiþ karmava÷àcchrotràdãni tàbhirnàóãbhirmatsyajàlavatkarõa÷aùkulyàdisthànebhyaþ prasàrayati, prasàryacàdhitiùñhati jàgaritakàle /
tàü vij¤ànamayo 'bhivyaktasvàtmacaitanyàvabhàsatayà vyàpnoti /
saïkocanakàle ca tasyà anusaïkucita;so 'sya vij¤ànamayasya svàpaþ;jàgradvikàsànubhavo bhogaþ;buddhyupàdhisvabhàvànuvidhàyã hi saþ, candràdipratibimba iva jalàdyanuvidhàyã /
tasmàttasyà buddherjàgradviùayàyàstàbhirnàóãbhiþ pratyavasarpaõamanu pratyavasçpya purãtati ÷arãre ÷ete tiùñhati, taptamiva lohapiõóamavi÷eùeõa saüvyàpyàgnivaccharãraü saüvyàpya vartata ityarthaþ /

svàbhàvika eva svàtmani vartamàno 'pi karmànugatabuddhyanuvçttitvàtpurãtati ÷eta ityucyate /
na hi suùiptikàle ÷arãrasambandho 'sti /
"tãrõo hi tadà sarvà¤chokànhçdayasya"iti hi vakùyati /

sarvasaüsàraduþkhaviyuktà iyamavasthetyatra dçùñàntaþ-sa yathà kumàro và atyantabàlo và, mahàràjo vàtyantava÷yaprakçtiryathoktakçt, mahàbràhmaõo và atyantaparipakvavidyàvinayasampannaþ, atighnãm-ati÷ayena duþkhaü hantãtyatighnã ànandasyàvasthà sukhàvasthà tàü pràpya gatvà, ÷ayãtàvatiùñheta /

eùàü ca kumàràdãnàü svabhàvasthànàü sukaü nirati÷yaü prasiddhaü loke, vikriyamàõànàü hi teùàü duþkhaü na svabhàvataþ;tena teùàü svàbhàvikyavasthà dçùñàntatvenopàdãyate prasiddhatvàt /
na teùàü svàpa evàbhipretaþ, svàpasya dàrùñàntikatvena vivakùitatvàdvi÷eùàbhàvàcca /
vi÷eùe hi sati dçùñàntadàrùñàntikabhedaþ syàt;tasmànna teùàü svàpo dçùñàntaþ /

evameva yathàyaü dçùñàntaþ, eùa vij¤ànamaya etacchayanaü ÷ete iti, etacchabdaþ kriyàvi÷eùaõàrthaþ /
evamayaü svàbhàvike sve àtmani sarvasaüsàradharmàtãto vartate svàpakàla iti //19//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,1.20


kvaiùa tadàbhådityasya pra÷nasya prativacanamuktam /
anena ca pra÷nanirõayena vij¤ànamayasya svabhàvato vi÷uddhirasaüsàritvaü coktam /
kuta etadàgàt? ityasya pra÷nasyàpàkaraõàrtha àrambhaþ /

nanu yasmingràme nagare và yo bhavati so 'nyatra gacchaüstata eva gràmànnagaràdvà gacchati nànyataþ /
tathà sati kvaiùa tadàbhådityetàvànevàstu pra÷naþ /
yatràbhåttata evàganamaü prasiddhaü syànnànyata iti kuta etadàgàditi pra÷no nirarthaka eva /

kiü ÷rutirupàlabhyate bhavatà? na /
kiü tarhi? dvitãyasya pra÷nasyàrthàntaraü ÷rotumicchàmyata ànarthakyaü codayàmi /

evaü tarhi kuta ityapàdànàrthatà na gçhyate;apàdànàrthatve hi punaruktatà, nànyàrthatve /
astu tarhi nimittàrthaþ pra÷naþ-kuta etadàgàt-kinnimittamihàgamanam? iti /

na nimittàrthatàpi, prativacanavairåpyàt /
àtmana÷ca sarvasya jagato 'gnivisphuliïgàdivadutpattiþ prativacane ÷råyate /
na hi visphuliïgànàü vidravaõe 'gnirnimittamapàdànameva tu saþ /
tathà paramàtmà vij¤ànamayasyàtmano 'pàdànatvena ÷råyate"asmàdàtmanaþ"ityetasminvàkye /
tasmàtprativacanavailomyàtkuta iti pra÷nasya nimittàrthatà na ÷akyate varõayitum /

nanvapàdànapakùe 'pi punaruktatàdoùaþ sthita eva /

naiùa doùaþ, pra÷nàbhyàm àtmani kriyàkàrakaphalàtmatàpohasya vivakùitatvàt /
iha hi vidyàvidyàviùayàvupanyastau /
"àtmetyevopàsãta" "àtmànamevàvet" "àtmànameva lokamupàsãta"iti vidyàviùayaþ /
tathà avidyàviùaya÷ca pàïktaü karma tatphalaü cànnatrayaü nàmaråpakarmàtmakamiti /
tatràvidyàviùaye vaktavyaü sarvamuktam /

vidyàviùayastvàtmà kevala upanyasto na nirõãtaþ /
tannirõayàya ca 'brahma te bravàõi'iti prakràntaü 'j¤apayiùyàmi'iti ca /
atastadbrahma vidyàviùayabhåtaü j¤àpayitavyaü yàthàtmyataþ /
tasya ca yàthàtmyaü kriyàkàrakaphalabheda÷ånyamatyantavi÷uddhamadvaitamityetadvivakùitam /
atastadanuråpau pra÷nàvutthàpyete ÷rutyà 'kvaiùa tadàbhåt' 'kuta etadàgàt'iti /

tatra yatra bhavati tadadhikaraõaü yadbhavati tadadhikartavyam, yato÷càdhikaraõàdhikartavyayorbhedo dçùño loke /
tathà yata àgacchati tadapàdànaü ya àgacchati sa kartà tasmàdanyo dçùñaþ /
tathà àtmà kvàpyabhådanyasminnanyaþ kuta÷cidàgàdanyasmàdanyaþ kenacidbhinnena sàdhanàntareõetyevaü lokavatpràptà buddhiþ /
sà prativacanena nivartayitavyeti /
nàyamàtmà anyo 'nyatràbhådanyo và

anyasmàdàgataþ sàdhanàntaraü và àtmanyasti /
kiü tarhi? svàtmanyevàbhåt 'svam (àtmànam) apãto bhavati' 'satà somya tadà sampanno bhavati' 'pràj¤enàtmanà sampariùvaktaþ' /
'para àtmani sampratiùñhate'ityàdi÷rutibhyaþ /
ata eva nànyo 'nyasmàdàgacchati /
tacchrutyaiva pradar÷yate 'asmàdàtmanaþ'iti /
àtmavyatirekeõa vastvantaràbhàvàt /

nanvasti pràõàdyàtmavyatiriktaü vastvantaram /
na, pràõàdestata eva niùpatteþ /
tatkatham? ityucyate, tatra dçùñàntaþ-


#<sa yathorõavàbhis tantunoccared yathà agneþ kùudrà viùphuliïgà vyuccaranty evam evàsmàd àtmanaþ sarve pràõàþ sarve lokàþ sarve devàþ sarvàõi bhåtàni vyuccaranti |
tasyopaniùat satyasya satyam iti |
pràõà vai satyaü teùàm eùa satyam || BrhUp_2,1.20 ||>#

__________



BrhUpBh_2,1.20

sa yathà loka årõanàbhiþ /
årõanàbhirlåtàkãña eka eva prasiddhaþ sansvàtmàpravibhaktena tantunoccaredudgacchet /
na càsti tasyodgamane svato 'tiriktaü kàrakàntaram /
yathà caikaråpàdekasmàdagneþ ÷rudrà alpà visphuliïgàsruñayo 'gnyavayavà vyuccaranti vividhaü nànà voccaranti /
yathemau dçùñàntau kàrakabhedàbhàve 'pi pravçttiü dar÷ayataþ, pràkpravçtte÷ca svabhàvata ekatvam, evamevàsmàdàtmano vij¤ànamayasya pràkpratibodhàdyatsvaråpaü tasmàdityarthaþ /
sarve pràõà vàgàdayaþ, sarve lokà bhåràdayaþ, sarvàõi karmaphalàni, sarve devàþ pràõalokàdhiùñhàtàro 'gnyàdayaþ, sarvàõi bhåtàni brahmàdistambaparyantàni pràõijàtàni, sarva eta àtmàna ityasminpàñha upàdhisamparkajanitaprabudhyamànavi÷eùàtmàna ityarthaþ, vyuccaranti /

yasmàdàtmanaþ sthàvarajabhgamaü jagadidamagnivisphuliïgavad vyuccaratyani÷am, yasminneva ca pralãyate jalabudbudavat, yadàtmakaü ca vartate sthitikàle, tasyàsyàtmano brahmaõaþ, upaniùad;upa samãpaü nigamayatãtyabhidhàyakaþ ÷abda upaniùadityucatyate, ÷àsrapràmàõyàdetacchabdagato vi÷eùo 'vasãyata upanigamayitçtvaü nàma /

kàsàvupaniùadityàha-satyasya satyamiti /
sà hi sarvatra copaniùadalaukikàrthatvàd durvij¤eyàrthà, iti tadarthamàcaùñe-pràõà vai satyaü teùàmeùa satyamiti /
etasyaiva vàkyasya vyàkhyànàyottaraü bràhmaõadvayaü bhaviùyati /

bhavatu tàvadupaniùadvyàkhyànàyottaraü bràhmaõadvayam, tasyopaniùadityuktam, tatra na jànãmaþ kiü prakçtasyàtmano vij¤ànamayasya pàõipeùaõotthitasya saüsàriõaþ ÷abdàdibhuja iyamupaniùadàhosvidasaüsàriõaþ kasyacit? ki¤càtaþ? yadi saüsàriõastadà saüsàryeva vij¤eyaþ, tadvij¤ànàdeva sarvapràptiþ /
sa eva brahma÷abdavàcyastadvidyaiva brahmavidyeti /
atha asaüsàriõaþ, tadà tadviùayà vidyà brahmavidyà /
tasmàcca brahmavij¤ànàtsarvabhàvàpattiþ /

sarvametacchàsrapràmàõyàdbhaviùyati /
kintvasminpakùe"àtmetyevopàsãta" "àtmànamevàvedahaü brahmàsmi"iti parabrahmaikatvapratipàdikàþ ÷rutayaþ kupyeran, saüsàriõa÷cànyasyàbhàve upade÷ànarthakyàt /
yata evaü paõóitànàmapyetanmahàmohasthànam anuktaprativacanapra÷naviùayam; ato yathà÷akti brahmavidyàpratipàdakavàkyeùu brahma vijij¤àsånàü buddhivyutpàdanàya vicàrayiùyàmaþ /

na tàvadasaüsàrã paraþ, pàõipeùaõapratibodhitàcchabdàdibhujo 'vasthàntaravi÷iùñàdutpatti÷ruteþ /
na pra÷àsità÷anàyàdivarjitaþ paro vidyate, kasmàt? yasmàt 'brahma j¤apayiùyàmi' iti pratij¤àya suptaü puruùaü pàõipeùaü bodhayitvà tasyaiva svapnadvàreõa suùuptyàkhyamavasthàntaramunnãya tasmàdevàtmanaþ suùuptyavasthàvi÷iùñàd agnivisphuliïgorõanàbhidçùñàntàbhyàmutpattiü dar÷ayati ÷rutiþ"evamevàsmàt"ityàdinà /
na cànyo jagadutpattikàraõamantaràle ÷ruto 'sti, vij¤ànamayasyaiva hi prakaraõam /
samànaprakaraõe ca ÷rutyantare kauùãtakinàmàdityàdipuruùànprastutya"sa hovàca yo vai bàlàka eteùàü puruùàõàü kartà yasya vaitatkarma sa vai veditavyaþ"iti prabuddhasyaiva vij¤ànamayasya veditavyatàü dar÷ayati, nàrthàntarasya /

tathà ca"àtmanastu kàmàya sarvaü priyaü bhavati"ityuktvà, ya evàtmà priyaþ prasiddhastasyaiva draùñavya÷rotavyamantavyanididhyàsitavyatàü dar÷ayati /
tathà ca vidyopanyàsakàle"àtmetyevopàsãta" "tadetatpreyaþ putràtpreyo vittàt" "tadàtmànamevàvedahaü brahmàsmi"ityevamàdivàkyànàmànulomyaü syàtparàbhàve /
vakùyati ca -"àtmànaü cedvijànãyàdayamasmãti påruùaþ"iti /
sarvavedànteùu ca pratyagàtmavedyataiva pradar÷yate 'hamiti, na bahirvedyatà ÷abdàdivatpradar÷yate 'sau brahmeti /
tathà kauùãtakinàmeva"na vàcaü vijij¤àsãta vaktàraü vidyàt"ityàdinà vàgàdikaraõairvyàvçttasya kartureva veditavyatàü dar÷ayati /

avasthàntaravi÷iùño 'saüsàrãti cet-athàpi syàdyo jàgarite ÷abdàdibhugvij¤ànamayaþ, sa eva suùuptàkhyamavasthàntaraü gato 'saüsàrã paraþ pra÷àsità anyaþ syàditi cenna, adçùñatvàt /
na hyevandharmakaþ padàrtho dçùño 'nyatra vainà÷ikasiddhàntàt /
na hi loke gaustiùñhan gacchanvà gaurbhavati, ÷ayànastva÷vàdijàtyantaramiti /
nyàyàcca-yaddharmako yaþ padàrdhaþ pramàõenàvagato bhavati, sa de÷akàlàvasthàntareùvapi taddharmaka eva bhavati /
sa cettaddharmakatvaü vyabhicarati, sarvaþ pramàõavyavahàro lupyeta /
tathà ca nyàyavidaþ sàïkhyamãmàüsakàdayo 'saüsàriõo 'bhàvaü yukti÷ataiþ pratipàdayanti /

saüsàriõo 'pi jagadutpattisthitilayakriyàkartçtvavij¤ànasyàbhàvàd ayuktamiti cet-yanmahatà prapa¤cena sthàpitaü bhavatà, ÷abdàdibhuksaüsàryevàvasthàntaravi÷iùño jagata iha karteti-tadasat; yato jagadutpattisthitilayakriyàkartçtvavij¤àna÷aktisàdhanàbhàvaþ sarvalokapratyakùaþ saüsàriõaþ /
sa kathamasmadàdiþ saüsàrã manasàpi cintayituma÷akyaü pçthivyàdivinyàsavi÷iùñaü jagannirminuyàt? ato 'yuktamiti cenna, ÷àsràt; ÷àsraü saüsàriõaþ"evamevàsmàdàtmanaþ"iti jagadutpattyàdi dar÷ayati /
tasmàtsarvaü ÷raddheyamiti syàdayamekaþ pakùaþ /

"yaþ sarvaj¤aþ sarvavit" "yo '÷anàyàpipàse atyeti" "asaïgo na hi sajjate" "etasya và akùarasya pra÷àsane" "yaþ sarveùu bhåteùu tiùñhannantaryàmyamçtaþ" "sa yastànpuruùànniruhyàtyakràmat" "sa và eùa mahànaja àtmà"

"eùa seturvidharaõaþ" "sarvasya va÷ã sarvasye÷ànaþ" "ya àtmàpahatapàpmà vijaro vimçtyuþ" "tattejo 'sçjata" "àtmà và idameka evàgra àsãt" "na lipyate lokaduþkhena bàhyaþ"ityàdi÷ruti÷atebhyaþ /
smçte÷ca"ahaü sarvasya prabhavo mattaþ sarvaü pravartate"iti paro 'styasaüsàrã /
÷rutismçtinyàyebhya÷ca /
sa ca kàraõaü jagataþ /
nan"vevamevàsmàdàtmana"iti

saüsàriõa evotpattiü /
dar÷ayatãtyuktam /
na /
"ya eùo 'ntarhçdaya àkà÷a"iti parasya prakçtatvàdasmàdàtmana iti yuktaþ parasyaiva paràmar÷aþ /
"kvaiùa tadàbhådi"tyasya pra÷nasya prativacanatvenà'kà÷a÷abdavàcyaþ para àtmokto"ya eùo 'ntarhçdaya àkà÷astasmi¤cheta"iti /
"satà somya tadà sampanno bhavatya" "harahargacchantya etaü brahmalokaü na vidanti" "pràj¤enà'tmanà sampariùvaktaþ" "para àtmani saüpratiùñhate"ityàdi÷rutibhya àkà÷a÷abdaþ para àtmeti ni÷cãyate /
"daharo 'sminnantaràkà÷a"iti prastutya tasminnevà'tma÷abdaprayogàcca /
prakuta eva para àtmà /
tasmàdyuktameva asmàdàtmana iti paramàtmana eva sçùñiriti /
saüsàriõaþ sçùñisthitisaühàraj¤ànasàmarthyàbhàvaü càvotàma /

atra ca"àtmetyevopàsãta" "àtmànamevàvedahaü brahmàsmã"ti brahmavidyà prastutà /
brahmaviùaya¤ca brahmavij¤ànamiti /
"brahma te bravàõã"ti"brahma j¤apayiùyàmã"ti pràrabdham /
tatredànãmasaüsàri brahma jagataþ kàraõama÷anàyàdyatãtaü nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvaü tadviparãta÷ca saüsàrã tasmàdahaü brahmàsmãti na gçhõãyàt /
paraü hi devamã÷ànaü nikçùñaþ saüsàryàtmatvena smarankathaü na doùabhàksyàt /
tasmànnàhaü brahmàsmãti yuktam /

tasmàtpuùpodakà¤jalistutinamaskàrabalyupahàrasvàdhyàyadhyànayogàdibhiràr iràdhayiùeta /
àràdhanena viditvà sarve÷itç brahma bhavati /
na punarasaüsàri brahma saüsàryàtmatvena cintayedagnimiva ÷ãtatvenà'kà÷amiva mårtimatvena /
brahmàtmatvapratipàdakamapi ÷àsramarthavàdo bhaviùyati /
sarvatarka÷àsralokanyàyai÷caivamavirodhaþ syàt /
na, mantrabràhmaõavàdebhyastasyaiva prave÷a ÷ravaõàt /
"pura÷cakra"iti prakçtya"puraþ puruùa àvi÷adi"ti"råpaü råpaü pratiråpo babhåva tadasya råpaü praticakùaõàya" "sarvàõi råpàõi vicitya dhoro nàmàni kçtvàbhivadanyadàste"iti sarva÷àkhàsu sahasra÷o mantravàdàþ sçùñikarturevàsaüsàriõaþ ÷arãraprave÷aü dar÷ayanti /
tathà bràhmaõavàdàþ /
"tatsçùñvà tadevànupràvi÷at" "sa etameva sãmànaü vidàryaitayà dvàrà pràpadyata" "seyaü devatemàstisatro devatà anena jãvenà'tmanànupravi÷ya" "eùa sarveùu bhåteùu gåóhàtmà na prakà÷ate"ityàdyàþ /
sarva÷rutiùu ca brahmaõyàtma÷abdaprayogàdàtma÷abdasya ca pratyagàtmàbhidhàyakatvàt"eùa sarvabhåtàntaràtmà"iti ca ÷ruteþ paramàtmavyatirekeõa saüsàriõo 'bhàvàt"ekamevàdvitãyam" "brahmaivedam" "àtmaivedam"ityàdi÷rutibhyo yuktamevàhaü brahmàsmãtyavadhàrayitum /

yadaivaü sthitaþ ÷àsràrthastadà paramàtmanaþ saüsaritvam /
tathà ca sati ÷àsrànarthakyamasaüsàritve copade÷ànarthakyaü spaùño doùaþ pràptaþ /
yadi tàvatparamàtmà sarvabhåtàntaràtmà sarva÷arãrasamparkajanitaduþkhànyanubhavatãti spaùñaü parasya saüsàritvaü pràptam /
tathà ca parasyàsaüsàritvapratipàdikàþ ÷rutayaþ kupyeransmçtaya÷ca sarve ca nyàyàþ /
atha katha¤citpràõi÷arãrasambandhajairduþkhairna sambadhyata iti ÷akyaü pratipàdayituü paramàtmanaþ sàdhyaparihàryàbhàvàdupade÷ànarthakyadoùo na ÷akyate nivàrayitum /
atra kecitparihàramàcakùate /
paramàtmà na sàkùàdbhåteùvanupraviùñaþ svena råpeõa /
kiü tarhi vikàrabhàvamàpanno vij¤ànàtmatvaü pratipede /

sa ca vij¤ànàtmà parasmàdanyo 'nanya÷ca /
yenànyastena saüsàritvasambandhã yenànanyastenàhaü brahmetyavadhàraõàrhaþ /
evaü sarvamaviruddhaü bhaviùyatãti /

tatra vij¤ànàtmano vikàrapakùe età gatayaþ-pçthivãdravyavadane-kadravyasamàhàrasya sàvayavasya paramàtmana ekade÷avipariõàmo vij¤ànàtmà ghañàdivat /
pårvasaüsthànàvasthasya và parasyaikade÷o vikriyate ke÷oùaràdivat, sarva eva và paraþ pariõametkùãràdivat /

tatra samànajàtãyànekadravyasamåhasya ka÷ciddravyavi÷eùo vij¤ànàtmatvaü pratipadyate yadà, tadà samànajàtãyatvàdekatvamupacaritameva na tu paramàrthataþ /
tathà ca sati siddhàntavirodhaþ /

atha nityàyutasiddhàvayavànugato 'vayavã para àtmà, tasya tadavasthasyaikade÷o vij¤ànàtmà saüsàrã-tadàpi sarvàvayavànugatatvàdavayavina evàvayavagato doùo guõo veti, vij¤ànàtmanaþ saüsàritvadoùeõa para evàtmà sambadhyata iti, iyamapyaniùñà kalpanà /
kùãravatsarvapariõàmapakùe sarva÷rutismçtikopaþ, sa càniùñaþ /
"niùkalaü niùkriyaü ÷àntam" "divyo hyamårtaþ puruùaþ sabàhyàbhyantaro hyajaþ" "àkà÷avatsarvagata÷ca nityaþ" "sa và eùa mahànaja àtmàjaro 'maro 'mçtaþ" "na jàyate mriyate  và kadàcit" "avyakto 'yam"ityàdi÷rutismçtinyàyaviruddhà ete sarve pakùàþ /

acalasya paramàtmana ekade÷apakùe vij¤ànàtmanaþ karmaphalavadde÷asaüsaraõànupapattiþ, parasya và saüsàritvam-ityuktam /
parasyaikade÷o 'gnivisphuliïgavatsphuñito vij¤ànàtmà saüsaratãti cet-tathàpi parasyàvayavasphuñanena kùatapràptiþ, tatsaüsaraõe ca paramàtmanaþ prade÷àntaràvayavavyåhe chidratàpràptiþ, avraõatvavàkyavirodha÷ca /
àtmàvayavabhåtasya vij¤ànàtmanaþ saüsaraõe paramàtma÷ånyaprade÷àbhàvàdavayavàntaranodanavyåhanàbhyàü hçdaya÷åleneva paramàtmano duþkhitvapràptiþ /

agnivisphuliïgàdidçùñànta÷ruterna doùa iti cet? na, ÷ruterj¤àpakatvàt;na ÷àsraü padàrthànanyathà kartuü pravçttam /
kiü tarhi? yathàbhåtànàmaj¤àtànàü j¤àpane /
ki¤càtaþ? ÷çõu-ato yadbhavati, yathàbhåtà mårtàmårtàdipadàrthadharmà loke prasiddhàþ /
taddçùñàntopàdànena tadavirodhyeva vastvantaraü j¤àpayituü pravçttaü ÷àsraü na laukikavastuvirodhaj¤àpanàya laukikavastuvirodhaj¤àpanàya laukikameva dçùñàntamupàdatte /
upàdãyamàno 'pi dçùñànto 'narthakaþ syàddàrùñàntikàsaïgateþ /
na hyàgniþ ÷ãta àdityo na tapatãti và dçùñànta÷atenàpi pratipàdayituü ÷akyam, pramàõàntareõànyathàdhigatatvàdvastunaþ /
na ca pramàõaü pramàõàntareõa virudhyate, pramàõàntaràviùayameva hi pramàõàntaraü j¤àpayati /
na ca laukikapadapadàrthà÷rayaõavyatirekeõàgamena ÷akyamaj¤àtaü vastvantaramavagamayitum /
tasmàtprasiddhanyàyamanusaratà na ÷akyà paramàtmanaþ sàvayavàü÷àü÷itvakalpanà paramàrthataþ pratipàdayitum /

"kùudrà visphuliïgàþ" "mamaivàü÷aþ"iti ca ÷råyate smaryate ceti cenna, ekatvapratyayàrthaparatvàt /
agnerhi visphuliïgo 'gnireva ityekatvapratyayàrhe dçùño loke; tathà càü÷oü'÷inaikatvapratyayàrhaþ; tatraivaü sati vij¤ànàtmanaþ paramàtmavikàràü÷atvavàcakàþ ÷abdàþ paramàtmavikàràü÷atvavàcakàþ ÷abdàþ paramàtmaikatvapratyayàdhitsavaþ /

upakramopasaühàràbhyàü ca-sarvàsu hyupaniùatsu pårvamekatvaü pratij¤àya, dçùñàntairhetubhi÷ca paramàtmano vikàràü÷àditvaü jagataþ pratipàdya, punarekatvamupasaüharati; tadyathehaiva tàvat"idaü sarvaü yadayamàtmà"iti pratij¤àya, utpattisthitilayahetudçùñàntairvikàravikàritvàdyekatvapratyayahetånprati pàdya"anantaramabàhyam" "ayamàtmà brahma"ityupasaühariùyati /
tasmàdupakramopasaühariùyati /
tasmàdupakramopasaühàràbhyàmayamartho ni÷cãyate paramàtmaikatvapratyayadraóhimna utpattisthitilayapratipàdakàni vàkyànãti /

anyathà vàkyabhedaprasaïgàcca-sarvopaniùatsu hi vij¤ànàtmanaþ paramàtmanaikatvapratyayo vidhãyata ityavipratipattiþ sarveùàmupaniùadvàdinàm /
tadvidhyekavàkyayoge ca sambhavatyutpattyàdivàkyànàü na pramàõamasti;phalàntaraü ca kalpayitavyaü syàt;tasmàdutpattyàdi÷rutaya àtmaikatvapratipàdanaparàþ /

atra ca sampradàyavida àkhyàyikàü sampracakùate-ka÷citkila ràjapitro jàtamàtra eva màtàpitçbhyàmapaviddho vyàdhagçhe saüvardhitaþ, so 'muùya vaü÷yatàmajànanvyàdhajàtipratyayo vyàdhajàtikarmàõyevànuvartate; na ràjàsmãti ràjajàtikarmàõyanuvartate /
yadà punaþ ka÷citparamakàruõiko ràjaputrasya ràja÷rãpràptiyogyatàü jànannamuùya putratàü bodhayati-"na tvaü vyàdho 'muùya ràj¤aþ putraþ, katha¤cidvyàdhagçhamanupraviùñaþ"iti-sa evaü bodhitastyaktvà vyàdhajàtipratyayakarmàõi pitçpaitàmahãmàtmanaþ padavãmanuvartate ràjàhamasmãti /
tathà kilàyaü parasmàdagnivisphuliïgàdivattajjàtireva vibhakta iha dehendriyàdigahane praviùño 'saüsàrã san dehendriyàdisaüsàradharmamanuvartate-"dehendriyasaïghàto 'smi kç÷aþ sthålaþ sukhã duþkhã"iti paramàtmatàmajànannàtmanaþ /
na tvametadàtmakaþ parameva brahmàsyasaüsàrãti pratibodhita àcàryeõa hitvaiùaõàtrayànuvçttiü brahmaivàsmãti pratipadyate /
atra ràjaputrasya ràjapratyayavadbrahmapratyayo dçóhãbhavati-visphuliïgava deva tvaü parasmàdbrahmaõo bhraùña ityukte visphuliïgasya pràgagnerbhraü÷àdagnyekatvadar÷anàt /

tasmàdekatvapratyayadàróhyàya suvarõamaõilohàgnivisphuliïgadçùñàntàþ, notpattyàdibhedapratipàdanaparàþ /

saindhavadhanavatpraj¤aptyekarasanairantaryàvadhàraõàt"ekadhaivànudraùñavyam"iti ca /
yadi ca brahmaõa÷citrapañavad vçkùasamudràdivaccotpattyàdyanekadharmavicitratà vijigràhayiùità, ekarasaü saindhavaghanavadanantaramabàhyamiti nopasamahariùyat,"ekadhaivànudraùñavyam"iti ca na pràyokùyata-"ya iha nàneva pa÷yati"iti nindàvacanaü ca /
tasmàdekaråpaikatvapratyayadàróhyàyaiva sarvavedànteùåtpattisthitilayàdikalpanà, na tatpratyayakaraõàya /

na ca niravayavasya paramàtmano 'saüsàriõaþ saüsàryekade÷akalpanànyàyyà, svato 'de÷atvàtparamàtmanaþ /
ade÷asya parasya ekade÷asaüsàritvakalpanàyàü para eva saüsàrãti kalpitaü bhavet /
atha paropàdhikçta ekade÷aþ parasya, ghañakarakàdyàkà÷avat;na tadà tatra vivekinàü paramàtmaikade÷aþ pçthaksaüvyavahàrabhàgiti buddhirutpadyate /

avivekinàü vivekinàü copacarità buddhirdçùñeti cet? na;avivekinàü mithyàbuddhitvàt, vivekinàü ca saüvyavahàramàtràlambanàrthatvàt-yathà kçùõo rakta÷càkà÷a iti vivekinàmapi kadàcitkçùõatà raktatà ca àkà÷asya saüvyavahàramàtràlambanàrthatvaü pratipadyata iti, na paramàrthataþ kçùõo rakto và àkà÷o bhavitumarhati /
ato na paõóitairbrahmasvaråpapratipattiviùaye brahmaõoü'÷àü÷yekade÷aikade÷ivikàravikàritvakalpanà kàryà, sarvakalpanàpanayanàrthasàraparatvàtsarvopaniùadàm /

ato hitvà sarvakalpanàmàkà÷asyeva nirvi÷eùatà pratipattavyà-"àkà÷avatsarvagata÷ca nityaþ" "na lipyate lokaduþkhena bàhyaþ"ityàdi÷ruti÷atebhyaþ; nàtmànaü brahmavilakùaõaü kalpayet-uùõàtmaka ivàgnau ÷ãtaikade÷am, prakà÷àtmake và savitari tamekade÷am-sarvakalpanàpanayanàrthasàraparatvàtsarvopaniùadàm /
tasmànnàmaråpopàdhinimittà eva àtmanyasaüsàradharmiõi sarve vyavahàràþ;"råpaü råpaü pratiråpo babhåva" "sarvàõi råpàõi vicitya dhãro nàmàni kçtvàbhivadanyadàste"ityevamàdimantravarõebhyaþ /

na svata àtmanaþ saüsàritvam, alaktakàdyupàdhisaüyogajanitaraktasphañikàdibuddhivadbhràntameva, na paramàrthataþ /
"dhyàyatãva lelàyatãva" "na vardhate karmaõà no kanãyàn" "na lipyate karmaõà pàpakena" "samaü sarveùu bhåteùu tiùñhantam" "÷uni caiva ÷vapàke ca"ityàdi÷rutismçtinyàyebhyaþ paramàtmano 'saüsàritaiva /
ata ekade÷o vikàraþ ÷aktirvà vij¤ànàtmà anyo veti vikalpayituü niravayavatvàbhyupagame vi÷eùato na ÷akyate /
aü÷àdi÷rutismçtivàdà÷caikatvàrthàþ, na tu bhedapratipàdakàþ, vivakùitàrthaikavàkyayogàt-ityavocàma /

sarvopaniùadàü paramàtmaikatvaj¤àpanaparatve atha kimarthaü tatpratikålor'tho vij¤ànàtmabhedaþ parikalpyata iti? karmakàõóapràmàõyavirodhaparihàràyetyekeca karmapratipàdakàni hi vàkyàni anekakriyàkàrakaphalabhoktçkartrà÷rayàõi, vij¤ànàtmabhedàbhàve hyasaüsàriõa eva paramàtmana ekatve kathamiùñaphalàsu kriyàsu pravartayeyuþ? aniùñaphalàbhyo và kriyàbhyo nivartayeyuþ? kasya và baddhasya mokùàyopaniùadàrabhyeta? api ca paramàtmaikatvàvàdipakùe kathaü paramàtmaikatvopade÷aþ? kathaü và tadupade÷agrahaõaphalam? baddhasya hi bandhanà÷àyopade÷astadabhàva upaniùacchàsraü nirviùayameva /

evaü tarhi upaniùadvàdipakùasya karmakàõóavàdipakùeõa codyaparihàrayoþ samànaþ panthàþ-yena bhedàbhàve karmakàõóaü niràlambanamàtmànaü na labhte pràmàõyaü prati tathopaniùadapi /
evaü tarhi yasya pràmàõye svàrthavidhàto nàsti, tasyaiva karmakàõóasyàstu pràmàõyam;upaniùadàü tu pràmàõyakalpanàyàü svàrthavighàto bhavediti mà bhåtpràmàõyam /
na hi karmakàõóaü pramàõaü sadapramàõaü bhavitumarhati;na hi pradãpaþ prakà÷yaü prakà÷ayati, na prakà÷ayati ceti /
pratyakùàdipramàõavipratiùedhàcca-na kevalamupaniùado brahmaikatvaü pratipàdayantyaþ svàrthavighàtaü karmakàõóapràmàõyavighàtaü ca kurvanti;pratyakùàdini÷citabhedapratipattyarthapramàõai÷ca virudhyante /
tasmàdapràmàõyamevopaniùadàm;anyàrthatà vàstu;na tveva brahmaikatvapratipattyarthatà /

na;uktottaratvàt /
pramàõasya hi pramàõatvamapramàõatvaü và pramotpàdanànutpàdananimitm, anyathà cetstambhàdãnàü pràmàõyaprasaïgàcchabdàdau prameye /
ki¤càtaþ? yadi tàvadupaniùado brahmaikatvapratipattipramàü kurvanti, kathamapramàõaü bhaveyuþ? sa bhavànevaü vadanvaktavyaþ-upaniùatpràmàõyapratiùedhàrthaü bhavato vàkyamupaniùatpràmàõyapratiùedhaü kiü na karotyevàgnirvà råpaprakà÷am? atha karoti /
yadi karoti bhavatu tadà pratiùedhàrthaü pramàõaü bhavadvàkyam, agni÷ca råpaprakà÷ako bhavet;pratiùedhavàkyapràmàõye bhavatyevopaniùadàü pràmàõyam /
atra bhavanto bruvantu kaþ parihàra iti?

nanvatra pratyatrà madàvàkya upaniùatpràmàõyapratiùedhàrthapratipattiragnau ca råpaprakà÷anapratipattiþ pramà /
kastarhi bhavataþ pradveùo brahmaikatvapratyaye pramàü pratyakùaü kurvatãùåpaniùatsåpalabhyamànàsu pratiùedhànupapatteþ /
÷okamohàdinivçtti÷ca pratyakùaü phalaü brahmaikatvapratipattipàramparyajanitamityavocàma /
tasmàduktottaratvàdupaniùadaü pratyapràmàõya÷aïkà tàvannàsti /
yaccoktaü svàrthavighàtakaratvàdapràmàõyamiti, tadapi na, tadarthapratipatterbàdhakàbhàvàt /
na hi

upaniùadbhyaþ-brahmaikamevàdvitãyam, naiva ca-iti pratipattirasti;yathàgniruùõaþ ÷ãta÷cetyasmàdvàkyàdviruddhàrthadvayapratipattiþ /
abhyupagamya caitadavocàma;na tu vàkyapràmàõyasamaya eùanyàyaþ-yadutaikasya vàkyasyànekàrthatvam /
sati cànekàrthatve, svàrtha÷ca syàt, tadvighàtakçcca viruddho 'nyor'thaþ /
na tvetat-vàkyapramàõakànàü viruddhamaviruddhaü ca, evaü vàkyam, anekamarthaü pratipàdayatãtyeùa samayaþ;arthaikatvàdvyekavàkyatà /

na ca kànicidupaniùadvàkyàni brahmaikatvapratiùedhaü kurvanti /
yattu, laukikaü vàkyam-agniruùõaþ ÷ãta÷ceti, na tatraikavàkyatà, tadekade÷asya pramàõàntaraviùayànuvàditvàt /
agniþ ÷ãta ityetadekaü vàkyam;agniruùõa iti tu pramàõàntarànubhavasmàrakam, na tu svayamarthàvabodhakam /
ato nàgniþ ÷ãta ityanenaikavàkyatà, pramàõàntarànubhavasmàraõenaivopakùãõatvàt /
yattu viruddhàrthapratipàdakamidaü vàkyamiti manyate, tacchãtoùõapadàbhyàm agnipadasàmànàdhikaraõyaprayoganimittà bhràntiþ;na tvevaikasya vàkyasyànekàrthatvaü laukikasya vaidikasya và /

yaccoktaü karmakàõóapràmàõyavighàtakçdupaniùadvàkyamiti, tanna; anyàrthatvàt /
brahmaikatvapratipàdanaparà hyupaniùado neùñàrthapràptau sàdhanopade÷aü tasminvà puruùaniyogaü vàrayanti, anekàrthatvànupapattereva /
na ca karmakàõóavàkyànàü svàrthe pramà notpadyate /
asàdhàraõe cetsvàrthe pramàmutpàdayati vàkyam, kuto 'nyena virodhaþ syàt? brahmaikatve nirviùayatvàtpramànotpadyata eveti cet? na, pratyakùatvàtpramàyàþ /
"dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajeta" "bràhmaõo na hantavyaþ"ityevamàdivàkyebhyaþ pratyakùà pramà jàyamànà; 'sà naiva bhaviùyati, yadyupaniùado brahmaikatvaü bodhayiùyanti' ityanumànam; na cànumànaü pratyakùavirodhe pràmàõyaü labhate; tasmàdasadevaitadgãyate-pramaiva notpadyata iti /
api ca yathàpràptasyaiva avidyàpratyupasthàpitasya kriyàkàrakaphalasyà÷rayaõena iùñàniùñapràptiparihàropàyasàmànye pravçttasya tadvi÷eùamajànataþ tadàcakùàõà ÷rutiþ kriyàkàrakaphalabhedasya lokaprasiddhasya satyatàmasatyatàü và nàcaùñe na ca vàrayati, iùñàniùñaphalapràptiparihàropàyavidhiparatvàt /

yathà kàmyeùu pravçttà ÷rutiþ kàmànàü mithyàj¤ànaprabhavatve satyapi yathàpràptàneva kàmànupàdàya tatsàdhanànyeva vidhatte, na tu kàmànàü mithyàj¤ànaprabhavatvàdanartharåpatvaü ceti na vidadhàti /
tathà nityàgnihotràdi÷àsramapi mithyàj¤ànaprabhavaü kriyàkàrakabhedaü yathàpràptamevàdàya iùñavi÷eùapràptimaniùñavi÷eùaparihàraü và kimapi prayojanaü pa÷yadagnihotràdãni karmàõi vidhatte /
nàvidyàgocaràsadvastuviùayamiti na pravartate yathà kàmyeùu /

na ca puruùà na pravarterannavidyàvantaþ, dçùñatvàdyathà kàminaþ /

vidyàvatàmeva karmàdhikàra iti cet? na, brahmaikatvavidyàyàü karmàdhikàravirodhasyoktatvàt /
etena brahmaikatve nirviùayatvàdupade÷ena tadgrahaõaphalàbhàvadoùaparihàra ukto veditavyaþ /

puruùecchàràgàdivaicitryàcca-anekà hi puruùàõamicchàþ, ràgàdaya÷ca doùà vicitràþ;tata÷ca bàhyaviùayaràgàdyapahçtacetaso na ÷àsraü nivartayituü ÷aktam;nàpi svabhàvato bàhyaviùayaviraktacetaso viùayeùu pravartayituü ÷aktam;kintu ÷àsràdetàvadeva bhavati-idamiùñasàdhanamidamaniùñasàdhanamiti sàdhyasàdhanasambandhavi÷eùàbhivyaktiþ-pradãpàdivattamasi råpàdij¤ànam /
na tu ÷àsraü bhçtyàniva balànnivartayati niyojayati và;dç÷yante hi puruùà ràgàdigauravàcchàsramapyatikràmantaþ /
tasmàt puruùamativaicitryamapekùya sàdhyasàdhanasambandhavi÷eùànanekadhopadi÷ati /

tatra puruùàþ svayameva yathàruci sàdhanavi÷eùeùu pravartante, ÷àsraü tu savitçpradãpàdivadudàsta eva /
tathà kasyacitparo 'pi puruùàrtho 'puruùàrthavadavabhàsate; yasya yathàvabhàsaþ, sa tathàråpaü puruùàrthaü pa÷yati; tadanuråpàõi sàdhanànyupàditsate /
tathà càrthavàdo 'pi-"trayàþ pràjàpatyàþ prajàpatau pitari brahmacaryamåùuþ"ityàdiþ /
tasmànna brahmaikatvaü j¤àpayiùyanto vedàntà vidhi÷àsrasya bàdhakàþ /
na ca vidhi÷àsrametàvatà nirviùayaü syàt /

nàpyuktakàrakàdibhedaü vidhi÷àsramupaniùadàü brahmaikatvaü prati pràmàõyaü nivartayati /
svaviùaya÷åràõi hi pramàõàni, ÷rotràdivat /

tatra paõóitaümanyàþ kecitsvacittava÷àtsarvaü pramàõamitaretaraviruddhaü manyante, tachà pratyakùàdivirodhamapi codayanti brahmaikatve-÷abdàdayaþ kila ÷rotràdiviùayà bhinnàþ pratyakùata upalabhyante, brahmaikatvaü bruvatàü pratyakùavirodhaþ

syàt; tathà ÷rotràdibhiþ ÷abdàdyupalabdhàraþ kartàra÷ca dharmàdharmayoþ prati÷arãraü bhinnà anumãyante saüsàriõaþ; tatra brahmaikatvaü bruvatàmanumànavirodha÷ca /
tathà ca àgamavirodhaü vadanti-"gràmakàmo yajeta" "pa÷ukàmo yajeta" "svargakàmo yajeta"ityevamàdivàkyebhyo gràmapa÷usvargàdikàmàstatsàdhanàdyanuùñhàtàra÷ca bhinnà avagamyante /
atrocyate-te tu kutarkadåùitàntaþkaraõà bràhmaõàdivarõàpasadà anukampanãyà àgamàrthavicchinnasampradàyabuddhaya iti /
katham? ÷rotràdidvàraiþ ÷abdàdibhiþ pratyakùata upalabhyamànairbrahmaõa ekatvaü virudhyata iti vadanto vaktavyàþ-kiü ÷abdàdãnàü bhedenàkà÷aikatvaü virudhyata iti;atha na viruddhyate, na tarhi pratyakùavirodhaþ /

yaccoktaü prati÷arãraü ÷abdàdyupalabdhàro dharmàdharmayo÷ca kartàro bhinnà anumãyante, tathà ca brahmaikatve 'numànavirodha iti;bhinnà kairanumãyanta iti praùñavyàþ;atha yadi bråyuþ-sarvairasmàbhiranumànaku÷alairiti-ke yåyamanumànaku÷alà ityevaü pçùñànàü kimuttaram /

÷arãrendriyamana àtmasu ca pratyekamanumànakau÷alapratyàkhyàne, ÷arãrendriyamanaþsàdhanà àtmàno vayamanumànaku÷alàþ, anekakàrakasàdhyatvàtkriyàõàmiti cet? evaü tarhyanumànakau÷alebhavatàmanekatvaprasaïgaþ; anekakàrakasàdhyà hi kriyeti bhavadbhirevàbhyupagatam /
tatrànumànaü ca kriyà; sà ÷arãrendriyamana àtmasàdhanaiþ kàrakairàtmakartçkà nirvartyata ityetatpratij¤àtam /
tatra vayamanumànaku÷alà ityevaü vadadbhiþ-÷arãrendriyamanaþsàdhanà àtmànaþ pratyekaü vayamaneka ityabhyupagataü syàt /
aho anumànakau÷alaü dar÷itamapuccha÷çïgaistàrkikabalãvardaiþ /
yo hyàtmànameva na jànàti sa kathaü måóhastadgataü và jànãyàt? tatra kimanuminoti? kena và liïgena? na hyàtmanaþ svato bhedapratipàdakaü ki¤cilliïgamasti, yena liïgenàtmabhedaü sàdhayet; yàni liïgànyàtmabhedasàdhanàya nàmaråpavantyupanyasyanti, tàni nàmaråpagatànyupàdhaya evàtmano ghañakarakàpavarakabhåcchidràõãvàkà÷asya /
yadàkà÷asya bhedaliïgaü pa÷yati, tadàtmano 'pi bhedaliïgaü labheta saþ; na hyàtmanaþ parato 'pi vi÷eùamabhyupagacchadbhistàrkika÷atairapi bhedaliïgamàtmano dar÷ayituü ÷akyate; svatastu dåràdapanãtameva, aviùayatvàdàtmanaþ /
yadyatpara àtmadharmatvenàbhyupagacchati, tasya tasya nàmaråpàbhyàü càtmano 'nyatvàbhyupagamàt,"àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità te yadantarà tadbrahma"iti ÷ruteþ"nàmaråpe vyàkaravàõi"iti ca /
utpattipralayàtmake hi nàmaråpe, tadvilakùaõaü ca brahma-ato 'numànasyaivàviùayatvàtkuto 'numànavirodhaþ? etenàgamavirodhaþ pratyuktaþ /

yaduktaü brahmaikatve yasmà upade÷aþ, yasya copade÷agrahaõaphalam, tadabhàvàdekatvopade÷ànarthakyamiti, tadapi na, anekakàrakasàdhyatvàtkriyàõàü ka÷codyo bhavati /
ekasminbrahmaõi nirupàdhike nopade÷aþ, nopadeùñà, na copade÷agrahaõaphalam; tasmàdupaniùadàü cànarthakyamityetadabhyupagatameva /
athànekakàrakaviùayànarthakyaü codyate-na, svato /
¤abhyupagamavirodhàdàtmavàdinàm /
tasmàttàrkikacàñabhañaràjàprave÷yam abhayaü durgamidamalpabuddhyagamyaü ÷àsraguruprasàdarahitai÷ca,"kastaü madàmadaü devaü madanyo j¤àtumarhati" "devairatràpi vicikitsitaü purà" "naiùà tarkeõa matiràpaneyà"-varaprasàdalabhyatva÷rutismçtivàdebhya÷ca;"tadejati tannaijati taddåre tadvantike"ityàdiviruddhadharmasamavàyitvaprakà÷akamantravarõebhya÷ca /
gãtàsu ca-"matsthàni sarvabhåtàni"ityàdi /
tasmàtparabrahmavyatirekeõa saüsàrã nàma nànyadvastvantaramasti /
tasmàtsuùñhåcyate"brahma và idamagra àsãt tadàtmànamevàved ahaü brahmàsmi" "nànyadato 'sti draùñç nànyadato 'sti ÷rotç"ityàdi÷ruti÷atebhyaþ /
tasmàtparasyaiva brahmaõaþ"satyasya satyam"nàmopaniùatparà //20//



#<iti bçhadàraõyakopaniùadbhàùye dvitãyàdhyàye prathamamajàta÷atrubràhmaõam //1//
>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,2.1



'brahma j¤apayiùyàmi'iti prastutam;tatra yato jagajjàtaü yanmayaü yasmiü÷ca lãyate tadekaü brahmeti j¤àpitam /
kimàtmakaü punastajjagajjàyate, lãyate ca? pa¤cabhåtàtmakam;bhåtàni ca nàmaråpàtmakàni;nàmaråpe satyamiti hyuktam;tasya satyasya pa¤cabhåtàtmakasya satyaü brahma /

kathaü punarbhåtàni satyamiti mårtàmårtabràhmaõam /
mårtàmårtabhåtàtmakatvàtkàryakaraõàtmakàni bhåtàni pràõà api satyam /
teùàü kàryakaraõàtmakànàü bhåtànàü satyatvanirdidhàrayiùayà bràhmaõadvayamàrabhyate saivopaniùadvyàkhyà /
kàryakaraõasatyatvàvadhàraõadvàreõa hi satyasya satyaü brahmàvadhàryate /
atroktam 'pràõà vai satyaü teùàmeùa satyam'iti /
tatra ke pràõàþ? kiyatyo và pràõaviùayà upaniùadaþ? kàþ? iti ca brahmopaniùatprasaïgena karaõànàü pràõànàü svaråpamavadhàrayati-pathigatakåpàràmàdyavadhàraõavat /



#<yo ha vai ÷i÷uü sàdhànaü sapratyàdhànaü sasthåõaü sadàmaü veda sapta ha dviùato bhràtçvyàn avaruõaddhi |
ayaü vàva ÷i÷ur yo 'yaü madhyamaþ pràõaþ |
tasyedam evàdhànam idaü pratyàdhànaü pràõaþ sthåõànnaü dàma || BrhUp_2,2.1 ||>#

__________



BrhUpBh_2,2.1

yo ha vai ÷i÷uü sàdhànaü sapratyàdhànaü sasthåõaü sadàmaü veda, tasyedaü phalam; kiü tat? sapta saptasaükhyàkàn ha dviùato dveùakartén bhràtçvyàn /
bhràtçvyà hi dvividhà bhavanti, dviùanto 'dviùanta÷ca, tatra dviùanto ye bhràtçvyàstàn dviùato bhràtçvyànavaruõaddhi; sapta ye ÷ãrùaõyàþ pràõà viùayopalabdhidvàràõi tatprabhavà viùayaràgàþ sahajatvàd bhràtçvyàþ /
te hyasya svàtmasthàü dçùñiü viùayaviùayàü kurvanti, tena te dveùñàro bhràtçvyàþ /
pratyagàtmekùaõapratiùedhakaratvàt /
kàñhake coktam-"parà¤ci khàni vyatçõatsvayambhåstasmàtparàïpa÷yati nàntaràtman"ityàdi /
tatra yaþ ÷i÷vàdãnveda, teùàü yàthàtmyamavadhàrayati, sa etàn bhràtçvyànavaruõaddhyapàvçõoti vinà÷ayati /

tasmai phala÷ravaõenàbhimukhãbhåtàyàha-ayaü vàva ÷i÷uþ /
ko 'sau? yo 'yaü madhyamaþ pràõaþ, ÷arãramadhye yaþ pràõo liïgàtmà, yaþ pa¤cadhà ÷arãramàviùñaþ-bçhanpàõóaravàsaþ soma ràjannityuktaþ, yasminvàïmanaþ prabhçtãni karaõàni viùaktàni-paóvã÷a÷aïkunidar÷anàt; sa eùa ÷i÷uriva, viùayeùvitarakaraõavadapañutvàt; ÷i÷uü sàdhànamityuktam /
kiü punastasya ÷i÷orvatsasthànãyasya karaõàtmana àdhànam? tasyedameva ÷arãramàdhànaü kàryàtmakam-àdhãyate 'sminnityàdhànam; tasya hi ÷i÷oþ pràõasyedaü ÷arãramadhiùñhànam, asminhi karaõànyadhiùñhitàni labdhàtmakànyupalabdhidvàràõi bhavanti, na tu pràõamàtre viùaktàni /
tathà hi dar÷itamajàta÷atruõà-upasaühçteùu karaõeùu vij¤ànamayo nopalabhyate, ÷arãrade÷avyåóheùu tu karaõeùu vij¤ànamaya upalabhamàna upalabhyate-tacca dar÷itaü pàõipeùapratibodhanena /
idaü pratyàdhànaü ÷iraþ; prade÷avi÷eùeùu-prati pratyàdhãyata iti pratyàdhànam /
pràõaþ sthåõà annapànajanità÷aktiþ-pràõo balamiti paryàyaþ /
balàvaùñambho hi pràõo 'smi¤charãre-"sa yatràyamàtmàbalyaü nyetya saümohamiva"iti dar÷anàt /

yathà vatsaþ sthåõàvaùñambha evaü ÷arãrapakùapàtã vàyuþ pràõaþ sthåõeti kecit /
annaü dàma-annaü hi bhuktaü tredhà pariõamate;ya;sthålaþ pariõàmaþ, sa etaddvayaü bhåtvà imàmapyeti-måtraü ca purãùaü ca /
yo madhyamo rasaþ sa raso lohitàdikrameõa svakàryaü ÷arãraü sàptadhàtukamupacinoti;svayonyannàgame hi ÷arãramupacãyate 'nnamayatvàt;viparyaye 'pakùãyate patati;yastvaõiùñho rasaþ-amçtam årkprabhàvaþ-iti ca kathyate, sa nàbherårdhvaü hçdayade÷amàgatya, hçdayàdviprasçteùu dvàsaptatinàóãsahasreùvanupravi÷ya yattatkaraõasaïghàtaråpaü liïgaü ÷i÷usa¤j¤akam, tasya ÷arãre sthitikàraõaü bhavati balamupajanayatsthåõàkhyam;tenànnamubhayataþ pà÷avatsadàmavat pràõa÷arãrayornibandhanaü bhavati //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,2.2



idànãü tasyaiva ÷i÷oþ pratyàdhàna åóhasya cakùuùi kà÷canopaniùada ucyante-


#<tam etàþ saptàkùitaya upatiùñhante |
tad yà imà akùaül lohinyo ràjayas tàbhir enaü rudro 'nvàyattaþ |
atha yà akùann àpas tàbhiþ parjanyaþ |
yà kanãnakà tayàdityaþ |
yat kçùõaü tenàgnir |
yac chuklaü tenendraþ |
adharayainaü vartanyà pçthivy anvàyattà |
dyaur uttarayà |
nàsyànnaü kùãyate ya evaü veda || BrhUp_2,2.2 ||>#

__________



BrhUpBh_2,2.2

tametàþ saptàkùitaya upatiùñhantetaü karaõàtmakaü pràmaü ÷arãre 'nnabandhanaü cakùuùyåóhametà vakùyamàõàþ sapta saptasaïkhyàkà akùitayo 'kùitihetutvàdupatiùñhante /
yadyapi mantrakaraõe tiùñhatirupapårva àtmanepadã bhavati, ihàpi sapta devatàbhidhànàni mantrasthànãyàni karaõàni;tiùñhaterato 'tràpyàtmanepadaü na viruddham /

kàstà akùitayaþ? ityucyante-tattatra yà imàþ prasiddhàþ, akùannakùaõi lohinyo lohità ràjayo rekhàþ, tàbhirdvàrabhåtàbhirenaü madhyamaü pràõaü rudro 'nvàyatto 'nugataþ; atha yà akùannakùaõyàpo dhåmàdisaüyogenàbhivyajyamànàþ, tàbhiradbhirdvàrabhåtàbhiþ parjanyo devatàtmànvàyatto /
¤anugata upatiùñhata ityarthaþ /
sa cànnabhåto 'kùitiþ pràõasya;"parjanye varùatyànandinaþ pràõà bhavanti"iti ÷rutyantaràt /

yà kanãnakà dçkchaktistayà kanãnakayà dvàreõàdityo madhyamaü pràõamupatiùñhate;yatkçùõaü cakùuùi tenainamagnirupatiùñhate;yacchuklaü cakùuùi tenendraþ;adharayà vartanyà pakùmaõainaü pçthivyanvàyattà, adharatvasàmànyàt;

etàþ saptànnabhåtàþ pràõasya santatamupatiùñhante-ityevaü yo veda, tasyaitatphalam-nàsyànnaü kùãyate, ya evaü veda //2//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,2.3



#<tad eùa ÷loko bhavati --
arvàgbila÷ camasa årdhvabudhnas tasmin ya÷o nihitaü vi÷varåpam |
tasyàsata çùayaþ sapta tãre vàg aùñamã brahmaõà saüvidàneti |
arvàgbila÷ camasa årdhvabudhna iti |
idaü tac charãra eùa hy arvàgbila÷ camasa årdhvabudhnaþ |
tasmin ya÷o nihitaü vi÷varåpam iti |
pràõà vai ya÷o vi÷varåpam |
pràõàn etad àha |
tasyàsata çùayaþ sapta tãra iti |
pràõà và çùayaþ |
pràõàõ etad àha |
vàg aùñamã brahmaõà saüvidàneti |
vàg ghy aùñamã brahmaõà saüvitte || BrhUp_2,2.3 ||>#

__________



BrhUpBh_2,2.3

tattatraitasminnarthe eùa ÷loko mantro bhavati-arvàgbila÷camasa ityàdiþ /
tatra mantràrthamàcaùñe ÷rutiþ-arvàgbila÷camasa ityàdiþ /
tatra mantràrthamàcaùñe ÷rutiþ-arvàgbila÷camasa årdhvabudhna iti /
kaþ punarasàvarvàgbila÷camasa årdhvabudhnaþ? idaü tat ÷iraþ, camasàkàraü hi tat /
katham? eùa hyarvàgbilo mukhasya bilaråpatvàt, ÷iraso budhnàkàratvàdårdhvabudhnaþ /

tasminya÷o nihitaü vi÷varåpamiti-yathà soma÷camase, evaü tasmi¤chirasi vi÷varåpaü nànàråpaü nihitaü sthitaü bhavati /
kiü punastad ya÷aþ? pràõà vai ya÷o vi÷varåpam-pràõàþ ÷rotràdayo vàyava÷ca marutaþ saptadhà teùu prasçtà ya÷aþ-ityetadàha mantraþ, ÷abdàdij¤ànahetutvàt /

tasyàsata çùayaþ sapta tãra iti-pràõàþ parispandàtmakàþ, ta eva ca çùayaþ, pràõàvetadàha mantraþ /
vàgaùñamã brahmaõà saüvidàneti-brahmaõà saüvàdaü kurvatã aùñamã bhavati;taddhetumàha-vàgghyaùñamã brahmaõà saüvitta iti //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,2.4


ke punastasya camasasya tãra àsata çùaya iti /



#<imàv eva gotamabharadvàjau |
ayam eva gotamo 'yaü bharadvàjaþ |
imàv eva vi÷vàmitrajamadagnã |
ayam eva vi÷vàmitro 'yaü jamadagniþ |
imàv eva vasiùñhaka÷yapau |
ayam eva vasiùñho 'yaü ka÷yapaþ |
vàg evàtriþ |
vàcà hy annam adyate |
attir ha vai nàmaitad yad autrir iti |
sarvasyàttà bhavati |
sarvam asyànnaü bhavati ya evaü veda || BrhUp_2,2.4 ||>#

__________



BrhUpBh_2,2.4

imàveva gotamabharadvàjau karõau-ayameva gotamo 'yaü bharadvàjo dakùiõa÷cottara÷ca, viparyayeõa và /
tathà cakùuùã upadi÷annuvàca-imàveva vi÷vàmitrajamadagnã dakùiõaü vi÷vàmitra uttaraü jamadagnirviparyayeõa và /
imàveva vasiùñhaka÷yapau-nàsike upadi÷annuvàca;dakùiõaþ puño bhavati vasiùñhaþ, uttaraþ ka÷yapaþ pårvavat /
vàgevàtriþ, adanakriyàyogàtsaptamaþ;vàcà hyannamadyate tasmàdattirha vai prasiddhaü nàmaitat-attçtvàdattiriti, attireva san yadatrirityucyate parokùeõa /
sarvasyaitasyànnajàtasya pràõasyàtrinirvacanavij¤ànàdattà bhavati /
attaiva bhavati nàmuùminnannena punaþ pratipadyata ityetaduktaü bhavati-sarvamasyànnaü bhavatãti /
ya evametadyathoktaü pràõayàthàtmyaü veda, sa evaü madhyamaþ pràõo bhåtvà

àdhànapratyàdhànagato bhoktaiva bhavati, na bhojyam, bhojyàd vyàvartata ityarthaþ //4//



#<iti dvitãyam bràhmaõam //2//
>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,3.1



tatra pràõà vai satyamityuktam /
yàþ pràõànàmupaniùadaþ, tà brahmopaniùatprasaïgena vyàkhyàtàþ-ete te pràõà iti cacha te

kimàtmakàþ? kathaü và teùàü satyatvam? iti ca vaktavyamiti pa¤cabhåtànàü satyànàü kàryakaraõàtmakànàü svaråpàvadhàraõàrthamidaü bràhmaõamàrabhyate-yadupàdhivi÷eùàpanayadvàreõa 'neti neti'iti brahmaõaþ satattvaü nirdidhàrayiùitam /



#<dve vàva brahmaõo råpe |
mårtaü caivàmårtaü ca |
martyaü càmçtaü ca |
sthitaü ca yac ca |
sac ca tyaü ca || BrhUp_2,3.1 ||>#

__________



BrhUpBh_2,3.1

tatra dviråpaü brahma pa¤cabhåtajanitakàryakaraõasambaddhaü mårtàmårtàkhyaü martyàmçtasvabhàvaü tajjanitavàsanàråpaü ca sarva¤j¤aü sarva÷akti sopàkhyaü bhavati /
kriyàkàrakaphalàtmakaü ca sarvavyavahàràspadam /
tadeva brahma vigatasarvopàdhivi÷eùaü samyagdar÷anaviùayam ajamajaramamçtamabhayam, vàïmanasayorapyaviùayamadvaitatvàt 'neti neti'iti nirdi÷yate /

tatra yadapohadvàreõa 'neti neti'iti nirdi÷yate brahma, te ete dve vàva-vàva÷abdo 'vadhàraõàrthaþ-dve evetyarthaþ-brahmaõaþ paramàtmano råpe-råpyate yàbhyàmaråpaü paraü brahma avidyàdhyàropyamàõàbhyàm /
ke te dve? mårtaü caiva mårtameva ca /
tathàmårtaü càmårtameva cetyarthaþ /
antarõãtasvàtmavi÷eùaõe mårtàmårte dve evetyavadhàryete /
kàni punastàni vi÷eùaõàni mårtàmårtayoþ? ityucyante-martyaü ca martyaü maraõadharmi, amçtaü ca tadviparãtam, sthitaü ca-paricchinnaü gatipårvakaü yatsthàsnu, yacca-yàtãti yat-vyàpi-aparicchinnaü sthitaviparãtam, sacca-sadityanyebhyo vi÷eùyamàõàsàdhàraõadharmavi÷eùavat, tyacca-tadviparãtam 'tyat'ityeva sarvadà parokùàbhidhànàrham //1//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,3.2


tatra catuùñayavi÷eùaõavi÷iùñaü mårtaü tathà amårtaü ca /
tatra kàni mårtavi÷eùaõàni? kàni cetaràõi? iti vibhajyate /



#<tad etan mårtaü yad anyad vàyo÷ càntarikùàc ca |
etan martyam |
etat sthitam |
etat sat |
tasyaitasya mårtasyaitasya martyasyaitasya sthitasyaitasya sata eùa raso ya eùa tapati |
sato hy eùa rasaþ || BrhUp_2,3.2 ||>#

__________



BrhUpBh_2,3.2

tadetanmårtaü mårcchitàvayavam itaretarànupraviùñàvayavaü ghanaü saühatamityarthaþ /
kiü tat? yadanyat;kasmàdanyat? vàyo÷càntarikùàcca bhåtadvayàt-pari÷eùàt pçthivyàdibhåtatrayam /
etanmartyam-yadetanmårtàkhyaü bhåtatrayamidaü martyaü maraõadharmi;kasmàt? yasmàtsthitametat;paricchinnaü hyarthàntareõa samprayujyamànaü virudhyate-yathà ghañaþ stambhakuõóyàdinà;tathà mårtaü sthitaü paricchinnam arthàntarasambandhi tator'thàntaravirodhànmartyam;etatsadvi÷eùya màõàsàdhàraõadharmavat, tasmàddhi paricchinnam, paricchinnatvànmartyam ato mårtam;mårtatvàdvà martyam, martyatvàtsthitam, sthitatvàtsat /
ato 'nyonyàvyabhicàràccaturõàü dharmàõàü yatheùñaü vi÷eùaõavi÷eùyabhàvo hetuhetumadbhàva÷ca dar÷ayitavyaþ /
sarvathàpi tu bhåtatrayaü catuùñayavi÷eùaõavi÷iùñaü mårtaü råpaü brahmaõaþ /
tatra caturõàmekasmingçhãte vi÷eùaõe itaradgçhãtameva vi÷eùaõamityàha-tasyaitasya mårtasya, etasya martyasya, etasya sthitasya, etasya sataþ-catuùñayavi÷eùaõasya bhåtatrayasyetyarthaþ, eùa rasaþ sàra ityarthaþ /

trayàõàü hi bhåtànàü sàriùñhaþ savità;etatsàràõi trãõi bhåtàni, yata etatkçtavibhajyamànaråpavi÷eùaõàni bhavanti;àdhidaivikasya kàryasyaitadråpam-yatsavità yadetanmaõóalaü tapati;sato bhåtatrayasya hi yasmàdeùa rasa ityetad gçhyate /
mårto hyeùa savità tapati, sàriùñha÷ca /
yattvàdhidaivikaü karaõaü maõóalasyàbhyantaram, tadvakùyàmaþ //2//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,3.3



#<athàmårtam |
vàyu÷ càntarikùa÷ ca |
etad amçtam |
etad yat |
etat tyam |
tasyaitasyàmårtasyaitasyàmçtasyaitasya yata etasya tyasyaiùa raso ya eùa etasmin maõóale puruùaþ |
tyasya hy eùa rasa |
ity adhidaivatam || BrhUp_2,3.3 ||>#

__________



BrhUpBh_2,3.3

athàmårtam-athàdhunàmårtamucyate /
vàyu÷càntarikùaü ca yatpari÷eùitaü bhåtadvayam-etadamçtam, amårtatvàt;asthitam, ato 'virudhyamànaü kenacit, amçtamamaraõadharmi /
etadyatsthitaviparãtam, vyàpi, aparicchinnam, yasmàt 'yat'etad anyebhyo 'pravibhajyamànavi÷eùam, atastyat, 'tyat'iti parokùàbhidhànàrhameva-pårvavat /

tasyaitasyàmårtasya tasyàmçtasyaitasya yata etasya tyasya catuùñayavi÷eùaõasyàmårtasyaiùa rasaþ;ko 'sau? ya

eùa etasminmaõóale puruùaþ-karaõàtmako hiraõyagarbhaþ pràõa ityabhidhãyate yaþ, sa eùo 'mårtasya bhåtadvayasya rasaþ pårvavatsàriùñhaþ /
etatpuruùasàraü càmårtaü bhåtadvayamhairaõyagarbhaliïgàrambhàya hi bhåtadvayàbhivyaktiravyàkçtàt /
tasmàttadarthyàttatsàraü bhåtadvayam /
tyasya hyeùa rasaþ-yasmàdyo maõóalasthaþ puruùo maõóalavanna gçhyate sàra÷ca bhåtadvayasya, tasmàdasti maõóalasthasya puruùasya bhåtadvayasya ca sàdharmyam, tasmàdyuktaü prasiddhavadvetåpàdànam-tyasya hyeùa rasa iti /

rasaþ kàraõaü hiraõyagarbhavij¤ànàtmà cetana iti kecit /
tatra ca kila hiraõyagarbhavij¤ànàtmanaþ karma vàyvantarikùayoþ prayoktç, tatkarma vàyvantarikùàdhàraü sadanyeùàü bhåtànàü prayoktç bhavati;tena svakarmaõà vàyvantarikùayoþ prayokteti tayo rasaþ kàraõamucyata iti /

tanna, mårtarasenàtulyatvàt /
mårtasya tu bhåtatrayasya raso mårtameva maõóalaü dçùñaü bhåtatrayasya raso mårtameva maõóalaü dçùñaü bhåtatrayasamànajàtãyam, na cetanaþ;tathàmårtayorapi bhåtayostatsamànajàtãyenaivàmårtasena yuktaü bhavitum;vàkyapravçttestulyatvàt;yathà hi mårtàmårte catuùñayadharmavatã vibhajyete, tathà rasarasavatorapi mårtàmårtayostulyenaiva nyàyena yukto vibhàgaþ, na tvardhavai÷asam /

mårtarase 'pi maõóalopàdhi÷cetano vivakùyata iti cet? atyalpamidamucyate, sarvatraiva tu mårtàmårtayorbrahmaråpeõa vivakùitatvàt /
puruùa÷abdo 'cetane 'nupapanna iti cet! na, pakùapucchàdivi÷iùñasyaiva liïgasya puruùa÷abdadar÷anàt /
"na và itthaü santaþ ÷akùyàmaþ prajàþ prajanayitumimànsapta puruùànekaü puruùaü karavàmeti ta etànsapta puruùànekaü puruùamakurvan"ityàdau annarasamayàdiùu ca ÷rutyantare puruùa÷abdaprayogàt /
ityadhidaivatamityuktopasaühàro 'dhyàtmavibhàgoktyarthaþ //3//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,3.4



#<athàdhyàtmam |
idam eva mårtaü yad anyat pràõàc ca ya÷ càyam antar àtmann àkà÷aþ |
etan martyam |
etat sthitam |
etat sat |
tasyaitasya mårtasyaitasya martyasyaitasya sthitasyaitasya sata eùa raso yac cakùuþ |
sato hy eùa rasaþ || BrhUp_2,3.4 ||>#

__________



BrhUpBh_2,3.4

athàdhunàdhyàtmaü mårtàmårtayorvibhàga ucyate-kiü tanmårtam? idameva, kiü cedam? yadanyatpràõàccavàyorya÷càyamantarabhyantare àtmannàtmanyàkà÷aþ khaü ÷arãrastha÷ca yaþ pràõa etad dvayaü varjayitvà yadanyaccharãràrambhakaü bhåtatrayam, etanmartyamityàdi samànamanyatpårveõa /
etasya sato hyeùa rasaþ-yaccakùuriti; àdhyàtmikasya ÷arãràrambhakasya kàryasyaiùa rasaþ sàraþ; tena hi sàreõa sàravadidaü ÷arãraü samastaü yathàdhidaivatamàdityamaõóalena /
pràthamyàcca-cakùuùã eva prathame sambhavataþ sambhavata iti /
"tejo raso niranartatàgniþ"iti liïgàt; taijasaü hi cakùuþ; etatsàram; taijasaü hi cakùuþ; etatsàram àdhyàtmikaü bhåtatrayam; sato hyeùa rasa iti mårtatvasàratve hetvarthaþ //4//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,3.5



#<athàmårtaü pràõa÷ ca ya÷ càyam antar àtmann àkà÷aþ |
etad amçtam |
etad yat |
etat tyat |
tasyaitasyàmårtasyaitasyàmçtasyaitasya yata etasya tyasyaiùa raso yo 'yaü dakùiõe 'kùan puruùaþ |
tyasya hy eùa rasaþ || BrhUp_2,3.5 ||>#

__________



BrhUpBh_2,3.5

athàdhunàmårtamucyate /
yatpari÷eùitaü bhåtadvayaü pràõa÷ca ya÷càyamantaràtmannàkà÷aþ, etadamårtam /
anyatpårvavat /
etasya tyasyaiùa rasaþ sàraþ, yo 'yaü dakùiõe 'kùanpuruùaþ-dakùiõe 'kùanniti vi÷eùagrahaõam, ÷àstrapratyakùatvàt;liïgasya hi dakùiõe 'kùõi vi÷eùato 'dhiùñhàtçtvaü ÷àsatrasya pratyakùaü sarva÷rutiùu tathà prayogadar÷anàt /
tyasya hyeùa rasa iti

pårvavadvi÷eùato 'grahaõàdamårtatvasàratve eva hetvarthaþ //5//



_______________________________________________________________________
START BrhUp 2,3.6


brahmaõaõa upàdhibhåtayormårtàmårtayoþ kàryakaraõavibhàgena adhyàtmàdhidaivatayorvibhàgo vyàkhyàtaþ satya÷abdavàcyayoþ /
athedànãm-



#<tasya haitasya puruùasya råpam |
yathà màhàrajanaü vàso yathà pàõóvàvikaü yathendragopo yathàgnyarcir yathà puõóarãkaü yathà sakçdvidyuttam |
sakçdvidyutteva ha và asya ÷rãr bhavati ya evaü veda |
athàta àde÷o neti neti |
na hy etasmàd iti nety anyat param asti |
atha nàmadheyaü satyasya satyam iti |
pràõà vai satyam |
teùàm eùa satyam || BrhUp_2,3.6 ||>#

__________



BrhUpBh_2,3.6

tasya haitasya puruùasya karaõàtmano liïgasya råpaü vakùyàmo vàsanàmayaü mårtàmårtavàsanàvij¤ànamayasaüyogajanitaü vicitraü pañabhitticitravanmàyendrajàlamçgatçùõikopamaü sarvavyàmohàspadametàvanmàtrameva àtmeti vij¤ànavàdino vainà÷ikà yatra bhràntàþ, etadeva vàsanàråpaü pañaråpavadàtmano dravyasya guõa iti naiyàyikà vai÷eùikà÷ca sampratipannàþ, idamàtmàrthaü triguõaü svatantraü pradhànà÷rayaü puruùàrthena hetunà pravartata iti sàïkhyàþ /

aupaniùadaümanyà api kecitprakriyàü racayanti-mårtàmårtarà÷irekaþ, paramàtmarà÷iruttamaþ, tàbhyàmanyo 'yaü madhyamaþ kila tçtãyaþ kartrà bhoktràvij¤ànamayena ajàta÷atrupratibodhitena saha vidyàkarmapårvapraj¤àsamudàyaþ;prayoktà karmarà÷iþ, prayojyaþ pårvokto mårtàmårtabhåtarà÷iþ sàdhanaü ceti /
tatra ca tàrkikaiþ saha sandhiü kurvanti /
liïgà÷raya÷caiùa karmarà÷irityuktvà punastatasrasyantaþ sàïkhyatvabhayàt, sarvaþ karmarà÷iþ-puùpà÷raya iva gandhaþ puùpaviyoge 'pi puñatailà÷rayo bhavati, tadvat-liïgaviyoge 'pi paramàtmaikade÷amà÷rayati, sa paramàtmaikade÷aþ kilànyata àgatena guõena karmaõà saguõo bhavati nirguõo 'pi san, sa kartà bhoktà badhyate mucyate ca vij¤ànàtmà - iti vai÷eùikacittamapyanusaranti;sa ca karmarà÷irbhåtarà÷eràgantukaþ, svato nirguõa eva paramàtmaikade÷atvàt;svata utthità avidyà anàgantukàpyåùaravadanàtmadharmaþ-ityanayà kalpanayà sàïkhyacittamanuvartante /

sarvametattàrkikaiþ saha sàma¤jasyakalpanayà ramaõãyaü pa÷yanti, lopaniùatsiddhàntaü sarvanyàyavirodhaü ca pa÷yanti;katham? uktà eva tàvatsàva yavatve paramàtmanaþ

saüsàritvasavraõatvakarmaphalade÷asaüsàritvasavraõatvakarmaphalade÷asaüsaraõànupapattyàdayo doùàþ;nityabhede ca vij¤ànàtmanaþ pareõaikatvànupapattiþ /

liïgameveti cetparamàtmana upacaritade÷atvena kalpitaü ghañakarakabhåchidràkà÷àdivat, tathà liïgaviyoge 'pi paramàtmade÷à÷rayaõaü vàsanàyàþ /
avidyàyàùca svata utthànam åùaravat-ityàdikalpanànupapannaiva /
na ca vàsya de÷avyatirekeõa vàsanàyà vastvantarasa¤caraõaü manasàpi kalpayituü ÷akyam /

na ca ÷rutayo gacchanti"kàmaþ saïkalpo vicikitsà" "hçdaye hyeva råpàõi" "dhyàyatãva lelàyatãva" "kàmà ye 'sya hçdi ÷ritàþ""tãrõo hi tadà sarvà¤chokànhçdayasya"ityàdyàþ /
na càsàü ÷rutãnàü ÷rutàdarthàntarakalpanà nyàyyà, àtmanaþ parabrahmatvopapàdanàrthaparatvàdàsàm, etàvanmàtràrthopakùayatvàcca sarvopaniùadàm /
tasmàcchrutyarthakalpanàku÷alàþ sarva evopaniùadarthamanyathà kurvanti /
tathàpi vedàrtha÷cetsyàtkàmaü bhavatu, na me dveùaþ /

na ca 'dva vàva brahmaõo råpe'iti rà÷itrayapakùe sama¤jasam;yadà tu mårtàmårte tajjanitavàsanà÷ca mårtàmårte dve råpe, brahma ca råpi tçtãyam, na cànyaccaturthamantaràletadà etadanukålamavadhàraõam, dve eva brahmaõo råpe iti;anyathà brahmaikade÷asya vij¤ànàtmano råpe iti kalpyam, paramàtmano và vij¤ànàtmadvàreõeti /
tadà ca råpe eveti dvivacanamasama¤jasam, råpàõãti vàsanàbhiþ saha bahuvacanaü yuktataraü syàt- dve ca mårtàmårte vàsanà÷ca tçtãyamiti /

atha mårtàmårte eva paramàtmano råpe, vàsanàstu vij¤ànàtmana iti cet-tadà vij¤ànàtmadvàreõa vikriyamàõasya paramàtmanaþ-itãyaü vàcoyuktiranarthikà syàt, vàsanàyà api vij¤ànàtmadvàratvasya avi÷iùñatvàt;na ca vastu

vastvantaradvàreõa vikriyata iti mukhyayà vçttyà ÷akyaü kalpayitum;na ca vij¤ànàtmà paramàtmano vastvantaram, tathà kalpanàyàü siddhàntahànàt /
tasmàd vedàrthamåóhànàü svacittaprabhavà evamàdikalpanà akùarabàhyàþ;na hyakùarabàhyo vedàrtho vedàrthopakàrã và, nirapekùatvàdvedasya pràmàõyaü prati;tasmàdrà÷itrayakalpanà asama¤jasà /

'yo 'yaü dakùiõe 'kùanpuruùaþ'iti liïgàtmà prastuto 'dhyàtme, adhidaive ca 'ya eùa etasminmaõóale puruùaþ'

iti, 'tasya'iti prakçtopàdànàtsa evopàdãyate yo 'sau tyasyàmårtasya raso na tu vij¤ànamayaþ /
nanu vij¤ànamayasyaivaitàni rupàõi kasmànna bhavanti? vij¤ànamayasyàpi prakçtatvàt, 'tasya'iti ca prakçtopàdànàt /
naivam, vij¤ànamayasyàråpitvena vijij¤àpayiùitatvàt;yadi hi tasyaiva vij¤ànamayasyaitàni màhàrajanàdãni råpàõi syustasyàva 'neti neti'ityanàkhyeyaråpatayàde÷o na syàt /
nanvanyasyaivàsàde÷o na tu vij¤ànamayasyeti!

na, ùaùñhànte upasaühàràt-"vij¤àtàramare kena vijànãyàt"iti vij¤ànamayaü prastutya"sa eùa neti neti"iti"vij¤àpayiùyàmi"iti ca pratij¤àyà arthavattvàt /
yadi ca vij¤ànamayasyaiva asaüvyavahàryamàtmasvaråpaü j¤àpayitumiùñaü syàtpradhvastasarvopàdhivi÷eùam, tata iyaü pratij¤àrthavatã syàt- yenàsau j¤àpito jànàtyàtmànamevàhaü brahmàsmãti, ÷àsraniùñhàü pràpnoti na bibheti kuta÷ca /
atha punaranyo vij¤ànamayaþ, anyaþ 'neti neti' iti vyapadi÷yate-tadànyadado brahmànyo 'hamasmãti

viparyayo gçhãtaþ syàt, na 'àtmànamevàvedahaü brahmàsmi' iti /
tasmàt 'tasya haitasya' iti liïgapuru÷asyai vaitàni råpàõi /

satyasya ca satye paramàtmasvaråpe vaktavye nirava÷eùaü satyaü vaktavyam;satyasya ca vi÷eùaråpàõi vàsanàþ, tàsàmimàni råpàõyucyante, etasya puruùasya prakçtasya liïgàtmana etàni råpàõi;kàni tàni? ityucyante- yathà loke, mahàrajanaü haridrà tayà raktaü màhàrajanaü yathà vàso loke, evaü stryàdiviùayasaüyoge tàdç÷aü vàsanàråpaü ra¤janàkàra mutpadyate cittasya, yenàsau puruùo rakta ityucyate vasràdivat /

yathà ca loke pàõóvàvikam, averidam àvikam årõàdi, yathà ca tatpàõóuraü bhavati, tathànyadvàsanàråpam /
yathà ca loke indragopo 'tyantarakto bhavati, evamasya vàsanàråpam /
kvacidviùayavi÷eùàpekùayà ràgasya tàratamyam, kvacitpuruùacittavçttyapekùayà /
yathà ca loke 'gnyarcirbhàsvaraü bhavati, tathà kvacitkasyacidvàsanàråpaü bhavati /
yathà pumóarãkaü ÷uklam, tadvadapi ca vàsanàråpaü kasyacidbhavati /
yathà sakçdvidyuktam, yathà loke sakçdvidyotanaü sarvataþ prakà÷akaü bhavati, tathà j¤ànaprakà÷avivçddhyapekùayà kasyacidvàsanàråpamupajàyate /
naiùàü vàsanàråpàõàmàdiranto madhyaü saïkhyà và, de÷aþ kàlo nimittaü

vàvadhàryate-asaïkhyeyatvàdvàsanàyàþ, vàsanàhetånàü cànantyàt /
tathà ca vakùyati ùaùñhe-"idaümayo 'domayaþ"ityàdi /
tasmànna svaråpasaïkhyàvadhàraõàrthà dçùñàntàþ- 'yathà màhàrajanaü vàsaþ'ityàdayaþ, kiü tarhi? prakàrapradar÷anàrthàþ-evamprakàràõi hi vàsanàråpàõãti /
yattu vàsanàråpamabhihitamante-sakçdvidyotanamiveti, tatkila hiraõyagarbhasya avyàkçtàtpràdurbhavataþ taóidvatsakçdeva vyaktirbhavatãti;tattadãyaü vàsanàråpaü hiraõyagarbhasya yo veda tasya sakçdvidyutteva, ha vai ityavadhàraõàrthau, evamevàsya ÷rãþ khyàtirbhavatãtyarthaþ, yathà hiraõyagarbhasya-evametadyathoktaü vàsanàråpamantyaü yo veda /

evaü nirava÷eùaü satyasya svaråpamabhidhàya, yattatsatyasya satyamavocàma tasyaiva svaråpàvadhàraõàrthaü brahmaõa idamàrabhyate-athànantaraü satyasvaråpanirde÷ànantaram, yatsatyasya satyaü tadevàva÷iùyate yasmàdatastasmàtsatyasya satyaü svaråpaü nirdekùyàmaþ /
àde÷o nirde÷o brahmaõaþ /
kaþ punarasau nirde÷aþ? ityucyate-neti netãtyevaü nirde÷aþ /

nanu kathamàbhyàü 'neti neti'iti ÷abdàbhyàü satyasya satyaü nirdidikùitam? ityucyate-sarvopàdhivi÷eùàpohena /
yasminna ka÷cidvi÷eùo 'sti-nàma và råpaü và karma và bhedo và jàtirvà guõo và;taddvàreõa hi ÷abdapravçttirbhavati /
na caiùàü ka÷cid vi÷eùo brahmaõyasti;ato na nirdeùñuü ÷akyate-idaü taditi /
gaurasau spandate ÷uklo viùàõãti yathà loke nirdi÷yate, tathà;adhyàropitanàmaråpakarmadvàreõa brahma nirdi÷yate 'vij¤ànamànandaü brahma' 'vij¤ànaghana eva brahmàtmà'ityevamàdi÷abdaiþ /

yadà punaþ svaråpameva nirdidikùitaü bhavati;nirastasarvopàdhivi÷eùam, tadà na ÷akyate kenacidapi prakàreõa nirdeùñum;tadà ayamevàbhyupàyaþ-yaduta pràptanirde÷apratiùedhadvàreõa 'neti neti'iti nirde÷aþ /
idaü ca nakàradvayaü vãpsàvyàptyartham;yadyatpràptaü tattanniùidhyate /
tathà ca sati anirdiùñà÷aïkà brahmaõaþ parihçtà bhavati;anyathà hi nakàradvayena prakçtadvayapratiùedhe, yadanyatprakçtàtpratiùiddhadvayàdbrahma tanna nirdiùñam, kãdç÷aü nu khalu-ityà÷aïkà na nivartiùyate;tathà cànarthaka÷ca sa nirde÷aþ, puruùasya vividiùàyà anivartakatvàt;
'brahma j¤apayiùyàmi'iti ca vàkyam aparisamàptàrthaü syàt /

yadà tu sarvadikkàlàdivividiùà nivartità syàt sarvopàdhiniràkaraõadvàreõa tadà saindhavaghanavadekarasaü praj¤ànaghanamanantaramabàhyaü satyasya satyamahaübrahmàsmãti sarvato nivartate vividiùà, àtmanyevàvasthità praj¤à bhavati /
tasmàdvãpsàrthaü neti netãti nakàradvayam /
nanu mahatà yatnena parikarabandhaü kçtvà kiü yuktamevaü nirde÷ñuü brahma? bàóham;kasmàt? na hi-yasmàt, 'iti na, iti na'ityetasmàt-itãti vyàptavyaprakàrà nakàradvayaviùayà nirdi÷yante, yathà gràmo gràmo ramaõãya iti, anyatparaü nirde÷anaü nàsti;tasmàdayameva nirde÷o brahmaõaþ /

yaduktam- 'tasyopaniùatsatyasya satyam'iti, evaüprakàreõa satyasya satyaü tatparaü brahma;ato yuktamuktaü nàmadheyaü brahmaõaþ, nàmaiva nàmadheyam;kiü tat? satyasya satyaü pràõà vai satyaü teùàmeùa satyamiti //6//



#<iti tçtãyaü bràhmaõam //3//
>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,4.1



àtmetyevopàsãta;tadeva tasminsarvasminpadanãyamàtmatattvam, yasmàtpreyaþ putràdeþ-ityupanyastasya vàkyasya vyàkhyànaviùaye sambandhaprayojane abhihite- 'tadàtmànamevàvedahaü brahmàsmãti tasmàttatsarvamabhavat'iti;evaü pratyagàtmà brahmavidyàyà viùaya ityetadupanyastam /
avidyàyà÷ca viùayaþ- 'anyo 'sàvanyo 'hamasmãti na sa veda'ityàrabhya càturvarõyapravibhàgàdinimittapàïktakarmasàdhyasàdhanalakùaõo bãjàïkuravadvyàkçtàvyàkçtasvabhàvo nàmaråpakarmàtmakaþ saüsàraþ 'trayaü và idaü nàma råpaü karma'ityupasaühçtaþ /
÷àsrãya utkarùalakùaõo brahmalokànto 'dhobhàva÷ca sthàvarànto '÷àsrãyaþ pårvameva pradar÷itaþ- 'dvayà ha'ityàdinà /
etasmàdavidyàviùayàdviraktasya pratyagàtmaviùayabrahmavidyàyàmadhikàraþ kathaü nàma syàditi-tçtãye 'dhyàye upasaühçtaþ samasto 'vidyàviùayaþ /
caturthe tu brahmavidyàviùayaü pratyagàtmànam 'brahma te bravàõi'iti 'brahma j¤apayiùyàmi'iti ca prastutya, tadbrahmaikamadvayaü sarvavi÷eùa÷ånyaü kriyàkàrakaphalasvabhàvasatya÷abdavàcyà÷eùabhåtadharmapratiùedhadvàreõa 'neti neti'iti j¤àpitam /

asyà brahmavidyàyà aïgatvena saünyàso vidhitsitaþ, jàyàputravittàdilakùaõaü pàïktaü karmàvidyàviùayaü yasmànnàtmapràptisàdhanam; anyasàdhanaü hyanyasmai phalasàdhanàya prayujyamànaü pratikålaü bhavati /
na hi bubhukùàpipàsànivçttyarthaü dhàvanaü gamanaü và sàdhanam; manuùyalokapitçlokadevalokasàdhanatvena hi putràdisàdhanàni ÷rutàni, nàtmapràptisàdhanatvena /
vi÷eùitatvàcca; na ca brahmavido vihitàni, kàmyatva÷ravaõàt- 'etàvànvai kàmaþ' iti /
brahmavida÷càptakàmatvàdàptakàmasya kàmànupapatteþ /
"yeùàü no 'yamàtmàyaü lokaþ"iti ca ÷ruteþ /

kecittu brahmavido 'pyeùaõàsambandhaü varõayanti, tairbçhadàraõyakaü na ÷rutam; putràdyeùaõànàmavidvadviùayatvam; vidyàviùaye ca-"yeùàü no 'yamàtmàyaü lokaþ"ityataþ"kiü prajayà kariùyàmaþ"ityeùa vibhàgastairna ÷rutaþ ÷rutyà kçtaþ;  sarvakriyàkàrakaphalopamardasvaråpàyàü ca vidyàyàü satyàm, saha kàryeõàvidyàyà anupapattilakùaõa÷ca virodhastairna vij¤àtaþ /
vyàsavàkyaü ca tairna ÷rutam; karmavidyàsvaråpayorvidyàvidyàtmakayoþ pratikålavartanaü virodhaþ;
"yadidaü vedavacanaü kuru karma tyajeti ca /
kàü gatiü vidyayà yànti kàü ca gacchanti karmaõà //
etadvai ÷rotumicchàmi tadbhavànprabravãtu me /
etàvanyonyavairåpye vartete pratikålataþ /
"ityevaü pçùñasya prativacanena - "karmaõà badhyate janturvidyayà ca vimucyate /
tasmàtkarma na kurvanti yatayaþ pàradar÷inaþþ //

ityevamàdivirodhaþ pradar÷itaþ /
tasmànna sàdhanàntarasahità brahmavidyà puruùàrthasàdhanam, sarvavirodhàt, sàdhananirapekùaiva puruùàrthasàdhanamiti pàrivràjyaü sarvasàdhanasaünyàsalakùaõamaïgatvena vidhitsyate /
etàvadeva amçtatvasàdhanam ityavadhàraõàt, ùaùñhasamàptau, liïgàcca-karmã sanyàj¤avalkyaþ pravavràjeti /
maitreyyai ca karmasàdhanarahitàyai sàdhanatvenàmçtatvasya brahmavidyopade÷àd vittanindàvacanàcca /
yadi hyamçtatvasàdhanaü karma syàd vittasàdhyaü pàïktaü karma, iti tannindàvacanamaniùñaü syàt /
yadi tu paritityàjayiùitaü karma, tato yuktà tatsàdhananindà /

karmàdhikàranimittavarõà÷ramàdipratyayopamardàcca-"brahma taü parà dàt" "kùatraü taü paràdàt"ityàdeþ /
na hi brahmakùatràdyàtmapratyayopamarde, bràhmaõenedaü kartavyaü kùatriyeõedaü kartavyamiti viùayàbhàvàdàtmànaü labhate vidhiþ /
yasyaiva puruùasyopamarditaþ pratyayo brahmakùatràdyàtmaviùayaþ, tasya tatpratyayasaünyàsàt tatkàryàõàü karmaõàü karmasàdhanànàü ca arthapràpta÷ca sanyàsaþ /
tasmàdàtmaj¤ànàïgatvena saünyàsavidhitsayaiva àkhyàyikeyamàrabhyate-



#<maitreyãti hovàca yàj¤avalkyaþ -- udyàsyan và are 'ham asmàt sthànàd asmi |
hanta te 'nayà kàtyàyanyàntaü karavàõãti || BrhUp_2,4.1 ||>#

__________


BrhUpBh_2,4.1

maitreyãti hovàca yàj¤avalkyaþ-maitreyãü svabhàryàmàmantritavànyàj¤avalkyo nàma çùiþ;udyàsyannårdhvaü yàsyanpàrivràjyàkhyamà÷ramàntaraü vai /
are iti sambodhanam /
aham, asmàdgàrhasthyàt, sthànàdà÷ramàt, årdhvaü gantumicchannasmi

bhavàmi;ato hantànumatiü pràrthayàmi te tava;ki¤cànyatte tavànayà dvitãyayà bhàryayà kàtyàyanyàntaü vicchedaü karavàõi;patidvàreõa yuvayormayà sambandhasya vicchedaü karavàõi dravyavibhàgaü kçtvà;vittena saüvibhajya yuvàü gamiùyàmi //1//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,4.2



#<sà hovàca maitreyã -- yan nu ma iyaü bhagoþ sarvà pçthivã vittena pårõà syàt kathaü tenàmçtà syàm iti |
neti hovàca yàj¤avalkyaþ |
yathaivopakaraõavatàü jãvitaü tathaiva te jãvitaü syàt |
amçtatvasya tu nà÷àsti vitteneti || BrhUp_2,4.2 ||>#

__________



BrhUpBh_2,4.2

sà evamuktà hovàca-yadyadi 'nu'iti vitarke, me mama iyaü pçthivã, bhagoþ-bhagavan, sarvà sàgaraparikùiptà vittena dhanena pårõà syàt;katham? na katha¤canetyàkùepàrthaþ, pra÷nàrtho và, tena pçthivãpårõavittasàdhyena karmaõàgnihotràdinà amçtà kiü syàmiti vyavahitena sambandhaþ /
pratyuvàca yàj¤avalkyaþ-kathamiti yadyàkùepàrtham, anumodanaü neti hovàca yàj¤avalkyaþ-kathamiti yadyàkùepàrtham, anumodanaü neti hovàca yàj¤avalkya iti;pra÷na÷cetprativacanàrtham;naiva syà amçtà, kiü tarhi? yathaiva loke upakaraõavatàü sàdhanavatàü jãvitaü sukhopàyabhogasampannam;tathaiva tadvadeva tava jãvitaü syàt;amçtatvasya tu nà÷à manasàpyasti vittena vittasàdhyena karmaõeti //2//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,4.3


#<sà hovàca maitreyã -- yenàhaü nàmçtà syàü kim ahaü tena kuryàm |
yad eva bhagavàn veda tad eva me bråhãti || BrhUp_2,4.3 ||>#

__________



BrhUpBh_2,4.3

sà hovàca maitreyã;evamuktà pratyuvàca maitreyã-yadyevaü yenàhaü nàmçtà syàm, kimahaü tena vittena kuryàm? yadeva bhagavànkevalamamçtatvasàdhanaü veda, tadevàmçtatvasàdhanaü me mahyaü bråhi //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,4.4



#<sa hovàca yàj¤avalkyaþ -- priyà batàre naþ satã priyaü bhàùase |
ehy àssva |
vyàkhyàsyàmi te |
vyàcakùàõasya tu me nididhyàsasveti || BrhUp_2,4.4 ||>#

__________



BrhUpBh_2,4.4

sa hovàca yàj¤avalkyaþ /
evaü vittasàdhye 'mçtatvasàdhane pratyàkhyàte, yàj¤avalkyaþ svàbhipràyasampattau tuùña àha;sa hovàca-priyeùàñà, batetyanukampyàha, are maitreyi no 'smàkaü pårvamapi priyà satã bhavantã idànãü priyameva cittànukålaü bhàùase;ata ehyàþsvopavi÷a vyàkhyàsyàmi-yatte tava iùñam amçtatvasàdhanam àtmaj¤ànaü

kathayiùyàmi /
vyàcakùàõasya tu me mama vyàkhyànaü kurvato nididhyàsasva vàkyànyarthato ni÷cayena dhyàtumiccheti //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,4.5



#<sa hovàca -- na và are patyuþ kàmàya patiþ priyo bhavaty àtmanas tu kàmàya patiþ priyo bhavati |
na và are jàyàyai kàmàya jàyà priyà bhavaty àtmanas tu kàmàya jàyà priyà bhavati |
na và are putràõàü kàmàya putràþ priyà bhavanty àtmanas tu kàmàya putràþ priyà bhavanti |
na và are vittasya kàmàya vittaü priyaü bhavaty àtmanas tu kàmàya vittaü priyaü bhavati |
na và are brahmaõaþ kàmàya brahma priyaü bhavaty àtmanas tu kàmàya brahma priyaü bhavati |
na và are kùatrasya kàmàya kùatraü priyaü bhavaty àtmanas tu kàmàya kùatraü priyaü bhavati |
na và are lokànàü kàmàya lokàþ priyà bhavanty àtmanas tu kàmàya lokàþ priyà bhavanti |
na và are devànàü kàmàya devàþ priyà bhavanty àtmanas tu kàmàya devàþ priyà bhavanti |
na và are bhåtànàü kàmàya bhåtàni priyàõi bhavanty àtmanas tu kàmàya bhåtàni priyàõi bhavanti |
na và are sarvasya kàmàya sarvaü priyaü bhavaty àtmanas tu kàmàya sarvaü priyaü bhavati |
àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyo maitreyi |
àtmano và are dar÷anena ÷ravaõena matyà vij¤ànenedaü sarvaü viditam || BrhUp_2,4.5 ||>#

__________



BrhUpBh_2,4.5

sa hovàca-amçtatvasàdhanaü vairàgyamupadidikùurjàyàpatiputràdibhyo viràgamutpàdayati tatsaünyàsàya /
na vai-vai÷abdaþ prasiddhasmaraõàrthaþ;prasiddhamevaitalloke;patyurbhartuþ kàmàya prayojanàya jàyàyàþ patiþ priyo na bhavati, kiü tarhyàtmanastu kàmàya prayojanàyaiva bhàryàyàþ patiþ priyo bhavati /
tathà na và are jàyàyà ityàdi samànamanyat, na và are putràõàm, na và are vittasya, na và are brahmaõaþ, na và are kùatrasya, na và are devànàm, na và are bhåtànàm, na và are sarvasya, pårvaü pårvaü yathàsanne prãtisàdhane vacanam;tatra tatreùñataratvàdvairàgyasya;sarvagrahaõamuktànuktàrtham /

tasmàllokaprasiddhametat-àtmaiva priyaþ, nànyat /
'tadetatpreyaþ putràt'ityupanyastam, tasyaitad vçttisthànãyaü prapa¤citam /
tasmàdàtmaprãtisàdhanatvàdgauõã anyatra prãtiþ, àtmanyeva mukhyà /
tasmàdàtmà vai are draùñavyo dar÷anàrhaþ, dar÷anaviùayamàpàdayitavyaþ;÷rotavyaþ pårvamàcàryata àgamata÷ca;pa÷cànmantavyastarkataþ;tato nididhyàsitavyo ni÷cayena dhyàtavyaþ;evaü hyasau dçùño bhavati ÷ravaõamanananididhyàsanasàdhanairnirvartitaiþ /
yadaikatvamatànyupagatàni, tadà samyagdar÷anaü brahmaikatvaviùayaü prasidati, nànyathà ÷ravaõamàtreõa /
yadbrahmakùatràdi karmanimittaü varõà÷ramàdilakùaõam àtmavidyàdhyàropitapratyayaviùayaü kriyàkàrakaphalàtmakamavidyàpratyayaviùayam-rajjavàmva sarpapratyayaþ, tadupamardanàrtham àha-àtmani khalvare maitreyi dçùñe ÷rute mate vij¤àte idaü sarvaü viditaü vij¤àtaü bhavati //5//



nanu kathamanyasminvidite 'nyadviditaü bhavati? naiùa doùaþ;na hi àtmavyatirekeõànyatki¤cidasti ;yadyasti na tadviditaü syàt;na tvanyadasti;àtmaiva tu sarvam;tasmàtsarvamàtmani vidite viditaü syàt /
kathaü punaràtmaiva sarvamityetacchràvayati-



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,4.6



#<brahma taü paràdàd yo 'nyatràtmano brahma veda |
kùatraü taü paràdàd yo 'nyatràtmanaþ kùatraü veda |
lokàs taü paràdur yo 'nyatràtmano lokàn veda |
devàs taü paràdur yo 'nyatràtmano devàn veda |
bhåtàni taü paràdur yo 'nyatràtmano bhåtàni veda |
sarvaü taü paràdàd yo 'nyatràtmanaþ sarvaü veda |
idaü brahmedaü kùatram ime lokà ime devà imàni bhåtànãdaü sarvaü yad ayam àtmà || BrhUp_2,4.6 ||>#

__________



BrhUpBh_2,4.6

brahma bràhmaõajàtistaü puruùaü paràdàtparàdadhyàtparàkuryàt;kam? yo 'nyatràtmana àtmasvaråpavyatirekeõa-àtmaiva na bhavatãyaü bràhmaõajàtiriti-tàü yo veda, taü paràdadhyàtsà

bràhmaõajàtiranàtmasvaråpeõa màü pa÷yatãti;paramàtmàhi sarveùàmàtmà /
tathà kùatraü kùatriyajàtiþ, tathà lokàþ, devàþ, bhåtàni, sarvam /
idaü brahmeti-yànyanukràntàni tàni sarvàõi, àtmaiva, yadayamàtmà-yo 'yamàtmà draùñavyaþ ÷rotavya iti prakçtaþ;yasmàdàtmano jàyata àtmanyeva lãyata àtmamayaü ca sthitikàle, àtmavyatirekeõàgrahaõàt, àtmaiva sarvam //6//




kathaü punaridànãmidaü sarvamàtmaiveti grahãtuü ÷akyate? cinmàtrànugamàtsarvatra citsvaråpataiveti gamyate /
tatra dçùñànta ucyate /
tatra dçùñànta ucyate-yatsvaråpavyatirekeõàgrahaõaü yasya, tasya tadàtmatvameva loke dçùñam /



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,4.7



#<sa yathà dundubher hanyamànasya na bàhyठchabdठchaknuyàd grahaõàya |
dundubhes tu grahaõena dundubhyàghàtasya và ÷abdo gçhãtaþ || BrhUp_2,4.7 ||>#

__________



BrhUpBh_2,4.7

sa yathà-sa iti dçùñàntaþ, loke yathà dundubherbheryàdeþ, hanyamànasya tàóyamànasya daõóàdinà, na, bàhyà¤chabdàn bahirbhåtà¤chabdavi÷eùàn dundubhi÷abdasàmànyànniùkçùñàn dundubhi÷abdavi÷eùàn na ÷aknuyàd grahaõàya grahãtum;dundubhestu grahaõena, dundubhi÷abdà eta iti, ÷abdavi÷eùà gçhãtà bhavanti, dundubhi÷abdasàmànyavyatirekeõàbhàvàtteùàm /

dundubhyàghàtasya và, dunduberàhananam àghàtaþ, dundubhyàghàtavi÷iùñasya ÷abdasàmànyasya grahaõena tadgatà vi÷eùà gçhãtà

bhavanti, na tu ta eva nirbhidya grahãtuü ÷akyante, vi÷eùaråpeõàbhàvàtteùàm /
tathà praj¤ànavyatirekeõa svapnajàgaritayorna ka÷cidvastuvi÷eùo gçhyate;tasmàtpraj¤ànavyatirekeõa abhàvo yuktasteùàm //7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,4.8



#<sa yathà ÷aïkhasya dhmàyamànasya na bàhyठchabdठchaknuyàd grahaõàya ÷aïkhasya tu grahaõena ÷aïkhadhmasya và ÷abdo gçhãtaþ || BrhUp_2,4.8 ||>#

__________


BrhUpBh_2,4.8

tathà sa yathà ÷aïkhasya dhmàyamànasya ÷abdena saüyojyamànasya àpåryamàõasya na bàhyà¤chabdà¤chaknuyàdityevamàdi pårvavat //8//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,4.9



#<sa yathà vãõàyai vàdyamànàyai na bàhyठchabdठchaknuyàd grahaõàya vãõàyai tu grahaõena vãõàvàdasya và ÷abdo gçhãtaþ || BrhUp_2,4.9 ||>#

__________



BrhUpBh_2,4.9

tathà vãõàyai vàdyamànàyai-vãmàyà vàdyamànàyàþ /
anekadçùñàntopàdànamiha sàmànyabahutvakhyàpanàrtham-aneke hi vilakùaõà÷cetanàcetanaråpàþ sàmànyavi÷eùàþ-teùàü pàramparyagatyà yathaikasminmahàsàmànye 'ntarbhàvaþ praj¤ànaghane, kathaü nàma pradar÷ayitavya iti;dundubhi÷aïkhavãõà÷abdasàmànyavi÷eùàõàü yathà ÷abdatve 'ntarbhàvaþ, evaü sthitikàle tàvatsàmànyavi÷eùàvyatirekàd brahmaikatvaü ÷akyamavagantum //9//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,4.10


evamutpattikàle pràgutpatterbrahmaiveti ÷akyamavagantum /
yathàgnervisphuliïgadhåmàïgàràrciùàü pràgvibhàgàdagnireveti bhavatyagnyekatvam, evaü jagannàmaråpavikçtaü pragutpatteþ praj¤ànaghana eveti yuktaü grahãtumityetaducyate-


#<sa yathàrdraidhàgner abhyàhitàt pçthag dhåmà vini÷caranty eva và are 'sya mahato bhåtasya niþ÷vasitam etad yad çgvedo yajurvedaþ sàmavedo 'tharvàïgirasa itihàsaþ puràõaü vidyà upaniùadaþ ÷lokàþ såtràõy anuvyàkhyànàni vyàkhyànani |
asyaivaitàni ni÷vasitàni || BrhUp_2,4.10 ||>#
__________



BrhUpBh_2,4.10

sa yathà-àrdraidhàgneþ, àrdrairedhobhiriddho 'gniràrdraidhàgniþ, tasmàt, abhyàhitàtpçthagdhåmàþ, pçthagnànàprakàram, dhåmagrahaõaü visphulihgàdipradar÷anàrtham, dhåmavisphuliïgàdayo vini÷caranti vinirgacchanti /
evam-yathàyaü dçùñàntaþ, are maitreyyasya paramàtmanaþ prakçtasya mahato bhåtasya ni÷vasitametat, ni÷vasitamiva ni÷vasitam;yathà aprayatnenaiva puruùani÷vàso bhavatyevaü và are /
kiü tanni÷vasitamiva tato jàtamityucyate-yadçgvedo yajurvedaþ sàmavedo 'tharvàïgirasaþ-caturvidhaü mantrajàtam, itihàsa ityurva÷ãpuråravasoþ saüvàdàdiþ-"urva÷ãhàpsaràþ"ityàdibràhmaõameva, puràõam"asadvà idamagra àsãt"ityàdi, vidyà devajanavidyà vedaþ so 'yamityàdyà, upaniùadaþ"priyamityetadupàsãta"ityàdyàþ, ÷lokà bràhmaõaprabhavà mantràþ"tadete ÷lokàþ"ityàdayaþ; såtràõi vastusaïgraha vàkyàni vede yathà-"àtmetyevopàsãta"ityàdãni, anuvyàkhyànàni mantravivaraõàni, vyàkhyànànyarthavàdàþ, athavà vastusaïgrahavàkyavivaraõànyanuvyàkhyànàni, yathà caturthàdhyàye 'àtmetyevopàsãta' ityasya, yathà và 'anyo 'sàvanyo 'hamasmãti na sa veda yathà pa÷urevam'
ityasyàyamevàdhyàya÷eùaþ, mantravivaraõàni vyàkhyànàni, evamaùñavidhaü bràhmaõam /
evaü mantrabràhmaõayoreva grahaõam, niyataracanàvato vidyamànasyaiva vedasyàbhivyaktiþ puruùani÷vàsavat, na ca puruùabuddhiprayatnapårvakaþ; ataþ pramàõaü nirapekùa eva svàrthe; tasmàdyattenoktaü tattathaiva pratipattavyam, àtmanaþ ÷reya icchadbhiþ j¤ànaü và karma veti /
nàmaprakà÷ava÷à hi råpasya vikriyàvyavasthà /
nàmaråpayoreva hi paramàtmopàdhibhåtayorvyàkriyamàõayoþ salilaphenavattattvànyatvenànirvaktavyayoþ sarvàvasthayoþ saüsàratvam-ityato nàmna eva ni÷vasitatvamuktam, tadvacanenaivetarasya ni÷vasitatvasiddheþ /
athavà sarvasya dvaitajàtasya avidyàviùayatvamuktam-"brahma taü paràdàt.....idaü sarvaü yadayamàtmà"iti /
tena vedasyàpràmàõyamà÷aïkyate /
tadà÷aïkànivçttyarthamidamuktam? puruùani÷vàsavadaprayatnotthitatvàtpramàõaü vedaþ, na yathà anyo grantha iti //10//



ki¤cànyat, na kevalaü sthityutpattikàlayoreva praj¤ànavyatirekeõàbhàvàjjagato brahmatvam, pralayakàle ca /
jalabudbudaphenàdãnàmiva salilavyatirekeõàbhàvaþ, evaü praj¤ànavyatirekeõa tatkàryàõàü nàmaråpakarmaõàü tasminneva lãyamànànàmabhàvaþ /
tasmàdekameva brahma praj¤ànaghanamekarasaü pratipattavyamityata àha /
pralayapradar÷anàya dçùñàntaþ-



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,4.11



#<sa yathà sarvàsàm apàü samudra ekàyanam |
evaü sarveùàü spar÷ànàü tvag ekàyanam |
evaü sarveùàü gandhànàü nàsike ekàyanam |
evaü sarveùàü rasànàü jihvaikàyanam |
evaü sarveùàü råpàõàü cakùur ekàyanam |
evaü sarveùaü ÷abdànàü ÷rotram ekàyanam |
evaü sarveùàü saükalpànàü mana ekàyanam |
evaü sarvàsàü vidyànàü hçdayam ekàyanam |
evaü sarveùàü karmaõàü hastàv ekàyanam |
evaü sarveùàm ànandànàm upastha ekàyanam |
evaü sarveùàü visargàõàü pàyur ekàyanam |
evaü sarveùàm adhvanàü pàdàv ekàyanam |
evaü sarveùàü vedànàü vàg ekàyanam || BrhUp_2,4.11 ||>#

__________



BrhUpBh_2,4.11

sa iti dçùñàntaþ;yathà yena prakàreõa, sarvàsàü nadãvàpãtaóàgàdigatànàmapàm, samudro 'bdhirekàyanam, ekagamanamekapralayo 'vibhàgapràptirityarthaþ;yathàyàü dçùñàntaþ, evaü sarveùàü spar÷ànàü mçdukarka÷akañhinapicchilàdãnàü vàyoràtmabhåtànàü tvagekàyanam, tvagiti tvagviùayaü spar÷asàmànyamàtram, tasminpraviùñàþ spar÷avi÷eùàþ-àpa iva samudram-tadvyatirekeõàbhàvabhåtà bhavanti;tasyaiva hi te saüsthànamàtrà àsan /
tathà tadapi spar÷asàmànyamàtraü tvakchabdavàcyaü manaþsaïkalpe manoviùayasàmànyamàtre, tvagviùaya ivaspar÷avi÷eùàþ, praviùñaü tadvyatirekeõàbhàvabhåtaü bhavati;evaü manoviùayo 'pi buddhiviùayasàmànyamàtre praviùñastadvyatirekeõàbhàvabhåto bhavati;vij¤ànamàtrameva bhåtvà praj¤ànaghane pare brahmaõyàpa iva samudre pralãyate /

evaü paramparàkrameõa ÷abdàdau saha gràhakeõa karaõena pralãne praj¤ànaghane upàdhyabhàvàtsaindhavaghanavat praj¤ànaghanamekarasamanantamapàraü nirantaraü brahma vyavatiùñhate /
tasmàdàtmaiva ekamadvayamiti pratipattavyam /

tathà sarveùàü gandhànàü pçthivãvi÷eùàõàü nàsike ghràõaviùayasàmànyam, tathà sarveùàü rasànàmabvi÷eùàõàü cakùu÷cakùurviùayasàmànyam, tathà ÷abdànàü ÷rotraviùayasàmànyaü pårvavat /
tathà ÷rotràdiviùayasàmànyànàü manoviùayasàmànye saïkalpe;manoviùayasàmànyasyàpi buddhiviùayasàmànye vij¤ànamàtre;vij¤ànamàtraü bhåtvà parasminpraj¤ànaghane pralãyate /
tathà karmendriyàõàü viùayà vadanàdànagamanavisargànandavi÷eùàþ tattatkriyàsàmànyeùveva praviùñà na vibhàgayogyà bhavanti, samudra ivàbvi÷eùàþ; tàni ca sàmànyàni pràõamàtram, pràõa÷ca praj¤ànamàtrameva /
"yo vai pràõaþ sà praj¤à yà vai praj¤à sa pràõaþ"iti kauùãtakino 'dhãyate /
nanu sarvatra viùayasyaiva pralayo 'bhihitaþ, na tu karaõasya;tatra ko 'bhipràya iti? bàóham;kintu viùayasamànajàtãyaü karaõaü manyate ÷rutiþ, na tu jàtyantaram;viùayasyaiva svàtmagràhakatvena saüsthànàntaraü karaõaü nàma-yathà råpavi÷eùasyaiva saüsthànaü pradãpaþ karaõaü sarvaråpaprakà÷ane, evaü sarvaviùayavi÷eùàõàmeva svàtmavi÷eùaprakà÷akatvena saüsthànàntaràõi karaõàni pradãpavat /
tasmànna karaõànàü pçthakpralaye yatnaþ kàryaþ,
viùayasàmànyàtmakatvàdviùayapralayenaiva pralayaþ siddho bhavati karaõànàmiti //11//



tatra 'idaü sarvaü yadayamàtmà' iti pratij¤àtam, tatra heturabhihitaþ-àtmasàmànyatvam, àtmajatvam, àtmapralayatvaü ca /
tasmàdutpattisthitipralayakàleùu praj¤ànavyatirekeõàbhàvàt"praj¤ànaü brahma" "àtmaivedaü sarvam"iti pratij¤àtaü yat, tattarkataþ sàdhitam /
svàbhàviko 'yaü pralaya iti pauràõikà vadanti /
yastu buddhipårvakaþ pralayo brahmavidàü brahmavidyànimittaþ, ayamàtyantika ityàcakùate-avidyànirodhadvàreõa yo bhavati; tadartho 'yaü vi÷eùàrambhaþ-



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,4.12



#<sa yathà saindhavakhilya udake pràsta udakam evànuvilãyeta na hàsyodgrahaõàyeva syàt |
yato-yatas tv àdadãta lavaõam |
evaü và ara idaü mahad bhåtam anantam apàraü vij¤ànaghana eva |
etebhyo bhåtebhyaþ samutthàya tàny evànuvina÷yati |
na pretya saüj¤àstãty are bravãmi |
iti hovàca yàj¤avalkyaþ || BrhUp_2,4.12 ||>#

__________



BrhUpBh_2,4.12

tatra dçùñànta upàdãyate-sa yatheti /
saindhavakhilyaþ- sindhorvikàraþ saindhavaþ, sindhu÷abdenodakamabhidhãyate, syandanàtsindhurudakam, tadvikàrastatra bhavo và saindhavaþ saindhava÷càsau khilya÷ceti saindhavakhilyaþ, khila eva khilyaþ svàrthe yatpratyayaþ, udeka sindhau svayonauprastaþ prakùiptaþ, udakameva vilãyamànamanuvilãyeta;yattadbhaumataijasasamparkàtkàñhinyapràptiþ /
khilyasya svayonisamparkàdapagacchati tadudakasya vilayanam, tadanu saindhavakhilyo vilãyata ityucyate /
tadetadàha udakamevànuvilãyeteti /

na ha naiva asya khilyasyodgrahaõàyoddhçtya pårvavadgrahaõàya grahãtuü naiva samarthaþ ka÷citsyàtsunipuõo 'pi /
iva÷abdo 'narthakaþ /
grahaõàya naiva samarthaþ;kasmàt? yato yato yasmàdyasmàdde÷àtadudakamàdadãta gçhãtvà svàdayet, lavaõàsvàdameva tadudakaü na tu khilyamàvaþ /

yathàyaü dçùñàntaþ, evameva và are maitreyidaü paramàtmàkhyaü mahadbhåtam-yasmànmahato bhåtàdavidyayà paricchinnà satã kàryakaraõopàdhisambandhàtkhilyamàvamàpannàsi, martyà janmamaraõà÷anàyàpipàsàdisaüsàradharmavatyasi, nàmaråpakàryàtmikà-amuùyànva yàhamiti, sa khilyabhàvastava kàryakaraõabhånopàdhisamparkabhràntijanito mahati bhåte svayonau mahàsamudrasyànãye paramàtmani ajare 'mare 'bhaye ÷udve saindhavavanavadekarase praj¤ànaghane 'nante 'pàre nirantare 'vidyàjanitabhràntimedavarjite prave÷itaþ /
tasminpraviùñe svayonigraste khilyabhàve 'vidyàkçte bhedabhàve praõà÷ite-idamekamadvaitaü mahadbhåtam mahacca tad bhåtaü ca mahadbhåtaü sarvamahattaratvàdàkà÷àdikàraõatvàcca /
bhåtaü viùvapi kàlepu svaråpàdhyabhicàràtsarvadaiva pariniùpannamiti vaikàliko niùñhàpratyayaþ /

athavà bhåta÷abdaþ paramàrthavàcã, mahacca pàramàrthikaü cetyarthaþ;laukikaü tu yadyapi mahadbhavati, svapnamàyàkçtaü himavadàdiparvatopamaü na paramàrthavastu;ato vi÷inaùñi--idaü tu mahacca tadabhåtaü ceti /
anantaü nàsyànto vidyata ityanantam;kadàcidàpekùikaü syàdityato vi÷inaùñayapàramitivij¤aptirvij¤ànam, vij¤ànama ca tadghana÷ceti vij¤ànaghanaþ, ghana÷abdojàtyantarapratiùedhàrthaþ-yathà suvarõaghano 'yoghana iti;

eva÷abdo 'vadhàraõàrthaþ-nànya¤jàtyantaramantaràle vidyata ityarthaþ /
yadãdamekamadvaitaü paramàrthataþ svacchaü saüsàraduþkhàsampçttkam, kinnimito 'yaü khilyabhàva àtmano jàto mçtaþ sukhã duþkhyahaü mametyevamàdilakùaõo 'nekasaüsàradharmopadrutaþ? ityucyate--
etebhyo bhåtebhyo yànyetàni kàryakaraõavipayàkàrapariõatàni nàmaråpàtmakàni salliphenavudvudopamànisvacchasya paramàtmanaþ salilopamasya, yepàü viùayaparyantànàü praj¤ànaghane brahmaõi paramàrthavivekaj¤ànena pravilàpanamuttakaü nadãsamudravata--etabhyo hetubhåtebhyo bhåtebhyaþ satya÷abdavàcyebhyaþ samutthàya saindhavakhilyavat-yathà adbhayaþ såryacandràdipratibimbaþ, yathà và svacchasya sphañikasya alattakàdyupàdhibhyo rattkàdibhàvaþ, evaü kàryakaraõabhåtabhåtopàdhibhyo vi÷epàtmakhilyabhàvena samutthàya samyagutthàya--yebhyo bhåtebhya utthitaþ tàni yadàkàryakaraõaviùayàkàrapariõatàni bhåtànyàtmano vi÷epàtmakhilyahetubhåtàni ÷àstràcàryopade÷ena brahmavidyàyà nadãsamudravatpravilàpitàni
vina÷yanti, salilaphenabudbudàdivatteùu vina÷yatsu anvevaiùa vi÷eùàtmakhilyabhàvo vina÷yati;yathà udakàlattphakàdihetvapanaye sàryacandrasphañikàdipratibimbo vina÷yati, candràdi svaråpameva paramàrthato vyavatiùñhate, tadvatpraj¤ànaghanamanantamapàraü svacchaü vyavatiùñhate /
na tatra pretya vi÷epasaüj¤àsti kàryakaraõasaïghàtebhyovimuttkasya-ityevamare maitreyi bravãmi nàsti vi÷eùasaüj¤eti--ahamasàvamuùya putro mamedaü kùetraü dhanaü sukhã duþkhãtyevamàdilakùaõà, avidyàkçtatvàttasyàþ;avidyàyà÷cabrahmavidyayà niranvayato nà÷itatvàtkuto vi÷eùasaüj¤àsambhavo brahmavida÷caitanyasvabhàvàvasthitasya? ÷arãràvasthitasyàpi vi÷eùasaüj¤à nopapadyate kimuta kàryakaraõavimuttkasya sarvataþ? iti hovàcottkavànkila paramàrthadar÷anaü maitreyyai bhàryàyai yàj¤avalkyaþ //12 //


evaü pratibodhità--



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,4.13



#<sà hovàca maitreyã -- atraiva mà bhagavàn amåmuhan na pretya saüj¤àstãti |
sa hovàca -- na và are 'haü mohaü bravãmi |
alaü và ara idaü vij¤ànàya || BrhUp_2,4.13 ||>#

__________



BrhUpBh_2,4.13

sà ha kilovàcottkavatã maitreyã--atraiva etasmitreva ekasminvastuni brahmaõi virudvadharmavattavamàcakùaõena bhagavatà mama moha kçtaþ;tadàha--atraiva mà bhagavànpåjàvànamåmuhanmohaü kçtacàn /
kathaü tena virudvadharmavattvam utkamityucyate--pårva vij¤ànaghana eveti prati÷àya punarna pretya saü÷àstãti;kathaü vij¤ànaghana eva? kathaü và na pretya saüj¤àstãti? na hyuùõaþ ÷ãta÷càgnirevaiko bhavati /
ato måóhàsmyatra /

sa hovàca yàj¤avalkyaþ-na và are maitreyyahaü mohaü bravãmi mohanaü vàkyaü na bravãmityarthaþ /
nanu kathaü virudvadharmatvamavocaþ-vij¤àna ghanaü saüj¤àbhàvaü ca ? na mayedamekasminvamiüõyamihitam, tvayaivedaü virudvadharmatvenaikaü vastu parigçhãtaü bhràntyà, na tu mayottkam /
mayà tvidamuttkam--yastvavidyàpratyupasyàpitaþkàryakaraõasambandhã àtmanaþ khilyabhàvaþ, yasminvidyayà nà÷ite, tannimittà yà vi÷eùasaüj¤à ÷arãràdisambandhinã anyatvadar÷analakùaõà, sà kàryakaraõasaïghàtopàdhau pravilàpite na÷yati hetvabhàvàd udakàdyàdhàranà÷àdiva candràdipratibimba stannimitta÷ca prakà÷àdiþ; na punaþ paramàrthacandràdityasvaråpànà÷avadasaüsàribrahmasvaråpasya vij¤ànaghanasya nà÷aþ; tadvij¤àghana ityuttkam; sa àtmà sarvasya jagataþ, paramàrthato bhåtanà÷ànna vinà÷ã /
vinà÷ã tvavidyakçtaþ khilyabhàvaþ,"vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyam"(chà0 u0 6 /1 /4) iti ÷rutyantaràt /
ayaü tu pàramàrthikaþ-avinà÷ã và are 'yamàtmà, ato 'laü paryàptaü vai are idaü mahadbhåtamanantamapàraü ya yàvyàkhyàtaü vij¤ànàya vij¤àtum /



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,4.14


#<yatra hi dvaitam iva bhavati tad itara itaraü jighrati tad itara itaraü pa÷yati tad itara itaraü ÷çõoti tad itara itaraü jighrati tad itara itaram abhivadati tad itara itaraü manute tad itara itaraü vijànàti |
yatra vàsya sarvam àtmaivàbhåt tat kena kaü jighret tat kena kaü jighret tat kena kaü pa÷yet tat kena kaü ÷çõuyàt tat kena kam abhivadet tat kena kaü manvãta tat kena kaü vijànãyàt |
yenedaü sarvaü vijànàti taü kena vijànãyàt |
vij¤àtàram are kena vijànãyàd iti || BrhUp_2,4.14 ||>#

__________



BrhUpBh_2,4.14

kathaü tarhi pretya saüj¤à nàstãtyucyate /
÷çõu /
yatra yasminnavidyàkalpite kàryakaraõasaüghàtopàdhijanite vi÷eùàtmani khilyabhàve hi yasmàdaddvaitamiva pàramàrthato 'dvaite brahmaõi dvaitamiva bhinnamiva vastvantaramàtmana upalakùyate /
nanu dvaitenopamãyamànatvàddvaitasya pàramàrthikatvamiti /
na /
'vàcà'rambhaõaü vikàro nàmadheyami'ti ÷rutyantarà 'dekamevà'dvitãyamàtmaivedaü sarvàmiti ca /
tattatra yasmàddvaitamiva tasmàdevetaro 'sau paramàtmanaþ khilyabhåta àtmàparamàrtha÷candroderivodakacandràdipratibimba itaro ghràtetareõa dhràõenetaraü ghràtavyaü jighrati /
itara itaramiti kàrakapradar÷anàrthaü jighratãti kriyàphalayorabhidhànam /
yathà chinttãti yathodyamyodyamya nipàtanaü chedasya ca dvaidhãbhàva ubhayaü chinattãtyekenaiva ÷abdenàbhidhãyate kriyàvasànatvàtkriyàvyatirekeõa ca tatphalasyànupalambhàt /
itaro ghràõetareõa ghràõenetaraü ghratavyaü jighrati tathà sarvaü pårvavadvijànàti /
iyamavidyàvadavasthà /

yatra tu brahmavidyayàvidyà nà÷amupagamità tatrà'tmavyatirekeõànyasyàbhàvaþ /
yatra và asya brahmavidaþ sarvaü nàmaråpàdyàtmanyeva pravilàpitamàtmaiva saüvçttaü yatraivamàtmaivàbhåttatra kena karaõena kaü dhràtavyaü ko jighrettathà pa÷yodvijànãyàt /
sarvatra hi kàrakasàdhyà kriyà /
ataþ kàrakàbhàve 'nupapattiþ kriyàyàþ kriyàbhàve ca phalàbhàvaþ /
tasmàdavidyàyàmeva satyàü kriyàkàrakaphalavyavahàro na brahmavidaþ /
àtmatvàdeva sarvasya nà'tmavyatirekeõa kàrakaü kriyàphalaü vàsti /
nacànàtmà sansarvamàtmaiva bhavati kasyacit /
tasmàdavidyayaivànàttmatvaü parikalpitaü na tu paramàrthata àtmavyatirekeõàsti ki¤cit /
tasmàtparamàrthàtmaikatvapratyaye kriyàkàrakaphalapratyayànupapattiþ /
ato virodhàdbrahmavidaþ kriyàõàü tatsàdhanànàü càntyantameva nivçttiþ /
kena kimiti kùepàrthaü vacanaü prakàràntarànupapattidar÷anàrtham /
kenacidapi prakàreõa kriyàkaraõàdikàrakànupapatteþ /
kenatcitka¤citkà÷citkathaü cinna jivredevetyarthaþ /

yatràpyavidyàvasthàyàmanyo 'nyaü pa÷yati tatràpi yenedaü sarvaü vijànàti taü kena vijànãyàdyena vijànàti tasya karaõasya
vij¤eye viniyuktatvàt /
j¤àtu÷va j¤eya eva hi jij¤àsà nà'tmani /
na càgnerivà'tmà'tmano viùayo na càviùaye j¤àturj¤ànamupapadyate /
tasmàdyenedaü vijànàti taü vij¤àtàraü kena karaõena ko vànyo vijànãyàt /
yadà tu punaþ paramàrthavivekino brahmavido vij¤àtaiva kevalo 'dvayo vartate taü vij¤àtàramare kena vijànãyàditi //4//



#<iti bçhadàraõyakopaniùadbhàùye dvitãyàdhyàyasya caturthaü bràhmaõam //4//
>#


_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.1



yatkevalaü karmanirapekùamamçtavasàdhanaü tadvaktavyamiti maitreyãbràhmaõamàrabdham /
taccà'tmaj¤ànaü savaüsanyàsàïgavi÷iùñam /
àtmani ca vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati /
àtmà ca priyaþ sarvasmàt /
tasmàdàtmà draùñavyaþ sa ca ÷rotavyo mantavyo nididhyàstavya iti ca dar÷anaprakàrà uktàþ /
tatra ÷rotavya àcàryàgamàbhyàm /
mantavyastarkataþ /
tatra ca tarka ukta àtmaivedaü sarvamiti pratij¤àtasya hetuvacanamàtmaikasàmànyatvamàtmaikodbhavatvamàtmaikapralayatvaü ca /
tatràyaü heturasiddha ityà÷aïkyata àtmaikasàmànyodbhavapralayàkhyastadà÷aïkànivçtyarthametadbràhmaõamàrabhyate /

yasmàtparasparopakàryopakàrakabhåtaü jagatsarvaü pçthivyàdi /
yacca loke parasparakàryopakàrakabhåtaü tadekakàraõapårvakamekasàmànyàtmakamekapralayaü ca dçùñam /
tasmàdidamapi pçthivyàdilakùaõaü jagatparasparopakàryopakàrakatvàttathàbhåtaü bhavitumarhati /
eùa hyartho 'sminbràhmaõeprakà÷yate /
athavà'tmaivedaü sarvamiti pratij¤àtasyà'tmotpattisthitilayatvaü kriyate /
tathà hi naiyàyikairuktaü hetvapade÷àtpratij¤àyàþ punarvacanaü nigamanamiti /
anyairvyàkhyàtamà dundubhidçùñàntàcchrotavyàrthamàgamavacanaü pràïbhadhuvrahmaõànmantavyàrthamupapattipradar÷anena madhubràhmaõena tu nididhyàsanavidhirucyata iti /
sarvathàpi tu yathà'gamenàvadhàritaü tarkatastathaiva mantavyam /
yathà tarkato matasya tarkàgamàbhyàü ni÷citasya tathaiva nididhyàsanaü kriyata iti pçthaïnididhyàsanavidhiranarthaka eva /
tasmàtpçthakprakaraõavibhàgo 'narthaka ityasmadabhipràyaþ ÷ravaõamanananididhyàsanànàmiti /
sarvathàpi tvadhyàyadvayasyàrtho 'sminbràhmaõa upasaühriyate /



#<iyaü pçthivã sarveùàü bhåtànàü madhu |
asyai pçthivyai sarvàõi bhåtàni madhu |
ya÷ càyam asyàü pçthivyàü tejomayo 'mçtamayaþ puruùo yas càyam adhyàtmaü ÷àrãras tejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yam eva sa yo 'yam àtmà |
idam amçtam idaü brahmedaü sarvam || BrhUp_2,5.1 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.1

iyaü pçthivã prasiddhà sarveùàü bhåtànàü madhu sarveùàü brahmàdistambaparyantànàü bhåtànàü pràõinàü madhu kàryaü madhviva madhu yathaiko madhvapåpo 'nekairmadhukarairnirvartita evamiyaü pçthivã sarvabhåtanirvartità /
tathà sarvàõi bhåtàni pçthivyai pçthivyà asyà madhu kàryam /
ki¤ca ya÷vàyaü puruùo 'syàü pçthivyàü tejomaya÷vinmàtraprakà÷amayo 'mçtamayo 'maraõadharmà puruùo ya÷càyamadhyàtmaü ÷àrãraþ ÷arãre bhavaþ pårvavattejomayo 'mçtamayaþ puruùaþ /
sa ca liïgàbhimànã /
sa ca sarveùàü bhåtànàmupakàrakaraõatvena madhu /
sarvàõi ca bhåtànyasya madhu /
ca÷abdasàmarthyàt /
evametaccatuùñayaü tàvadekaü sarvabhåtakàryaü sarvàõi ca bhåtànyasya kàryam ato 'syaikakàraõapårvakatà /
yasmàdekasmàtkàraõàdetajjàtaü tadevaikaü paramàrthato brahmetaratkàryaü vàcà'rambhaõaü vikàro nàmadheyamàtramityeùamadhuparyàyàõàü sarveùàmarthaþ saükùepataþ /
ayameva sa yo 'yaü pratij¤àta idaü sarvaü yadayamàtmeti /
idamamçtaü yanmaitreyyà amçtatvasàdhanamuktamàtmavij¤ànamidaü tadamçtam /
idaü brahma yadbrahmà te bravàõi j¤apayiùyàmãtyadhyàyàdau prakçtaü yadviùayà ca vidyà brahmavidyetyucyata idaü sarvaü yasmàdbrahmaõo vij¤ànàtsarvaü bhavati //1//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.2



#<imà àpaþ sarveùàü bhåtànàü madhu |
àsàm apàü sarvàõi bhåtàni madhu |
ya÷ càyam àsv apsu tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷ càyam adhyàtmaü raitasas tejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yam eva sa yo 'yam àtmà |
idam amçtam idaü brahmedaü sarvam || BrhUp_2,5.2 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.2

tathà'paþ /
adhyàtmaü retasyapàü vi÷eùato 'vasthànam //2//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.3



#<ayam agniþ sarveùàü bhåtànàü madhu |
asyàgneþ sarvàõi bhåtàni madhu |
ya÷ càyam asminn agnau tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷ càyam adhyàtmaü vàïmayas tejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yam eva sa yo 'yam àtmà |
idam amçtam idaü brahmedaü sarvam || BrhUp_2,5.3 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.3

tathàgniþ vàcyagnervi÷eùato 'vasthànam //3//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.4



#<ayaü vàyuþ sarveùàü bhåtànàü madhu |
asya vàyoþ sarvàõi bhåtàni madhu |
ya÷ càyam asmin vàyau tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷ càyam adhyàtmaü pràõas tejomayo 'mçtamayaþ puruùo yam eva sa yo 'yam àtmà |
idaü amçtam idaü brahmedaü sarvam || BrhUp_2,5.4 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.4

tathà vàyuþ /
adhyàtmaü pràõo bhåtànàü ÷arãràrambhakatvenopakàrànmadhutvaü tadantargatànàü tejomayàdãnàü karaõatvenopakàrànmadhutvam /
tathà coktaü"tasyaiva vàcaþ pçthivã ÷arãraü jyotãråpamayamagniþ"iti //4//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.5



#<ayam àdityaþ sarveùàü bhåtànàü madhu |
asyàdityasya sarvàõi bhåtàni madhu |
ya÷ càyam asminn àditye tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷ càyam adhyàtmaü càkùuùas tejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yam eva sa yo 'yam àtmà |
idam amçtam idaü brahmedaü sarvam || BrhUp_2,5.5 ||>#

__________


BrhUpBh_2,5.5

tathà'dityo madhu /
càkùuùo 'dhyàtmam //5//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.6



#<imà di÷aþ sarveùàü bhåtànàü madhu |
àsàü di÷àü sarvàõi bhåtàni madhu |
ya÷ càyam àsu dikùu tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷ càyam adhyàtmaü ÷rautraþ pràti÷rutkas tejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yam eva sa yo 'yam àtmà |
idam amçtam idaü brahmedaü sarvam || BrhUp_2,5.6 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.6

tathà di÷o madhu /
di÷àü yadyapi ÷rotramadhyàtmaü ÷abdaprati÷ravaõavelàyàü tu vi÷eùataþ saünihito bhavatãtyadhyàtmaü pràti÷rutkaþ prati÷rutkàyàü prati÷ravaõavelàyàü bhavaþ pràti÷rutkaþ //6//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.7



#<ayaü candraþ sarveùàü bhåtànàü madhv |
asya candrasya sarvàõi bhåtàni madhu |
ya÷ càyam asmin candre tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷ càyam adhyàtmaü mànasas tejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yam eva sa yo 'yam àtmedam amçtam |
idaü brahmedaü sarvam || BrhUp_2,5.7 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.7

tathà candraþ /
adhyàtmaü mànasaþ //7//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.8



#<iyaü vidyut sarveùàü bhåtànaü madhu |
asyai vidyutaþ sarvàõi bhåtàni madhu |
ya÷ càyam asyàü vidyuti tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷ càyam adhyàtmaü taijasas tejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yam eva sa yo 'yam àtmà |
idam amçtam idaü brahmedaü sarvam || BrhUp_2,5.8 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.8

tathà vidyut /
tvaktejasi bhavastaijaso 'dhyàtmam //8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.9



#<ayaü stanayitnuþ sarveùàü bhutànàü madhu |
asya stanayitnoþ sarvàõi bhåtàni madhu |
ya÷ càyam asminstanayitnau tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷ càyam adhyàtmaü ÷àbdaþ sauvaras tejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yam eva sa yo 'yam àtmà |
idam amçtam idaü brahmedaü sarvam || BrhUp_2,5.9 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.9

tathà stanayitnaþ /
÷abde bhavaþ ÷àbdo 'dhyàtmaü yadyapi tathàpi svare vi÷eùato bhavatãti sauvaro 'dhyàtmam //9//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.10



#<ayam àkà÷aþ sarveùàü bhåtànàü madhu |
asyàkà÷asya sarvàõi bhåtàni madhu |
ya÷ càyam asminn àkà÷e tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷ càyam adhyàtmaü hçdy àkà÷as tejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yam eva sa yo 'yam àtmà |
idam amçtam idaü brahmedaü sarvam || BrhUp_2,5.10 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.10

tathà'kà÷aþ /
adhyàtmaü hyadyàkà÷aþ //10//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.11



#<ayaü dharmaþ sarveùàü bhåtànàü madhu |
asya dharmasya sarvàõi bhåtàni madhu |
ya÷ càyam asmin dharme tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷ càyam adhyàtmaü dhàrmas tejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yam eva sa yo 'yam àtmà |
idam amçtam idaü brahmedaü sarvam || BrhUp_2,5.11 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.11

ayaü dharmo 'yamityapratyakùo 'pi dharmaþ kàryeõa tatprayuktena pratyakùeõa vyapadi÷yate 'yaü dharma iti pratyakùavat /
dharma÷ca vyàkhyàtaþ ÷rutismçtilakùaõaþ kùatràdãnàmapi niyantà jagato vaicitryakçtpçthivyàdãnàü pariõàmahetutvàtpràõibhiranuùñhãyamànaråpa÷ca /
tena càyaü dharma iti pratyakùeõa vyapade÷aþ /
satyadharmayo÷càbhedena nirde÷aþ kçtaþ ÷àsràcàralakùaõayoridda(? ) tu bhedena vyapade÷a ekatve satyapi /
dçùñàdçùñabhedaråpeõa kàryàrambhakatvàt /
yastvadçùño 'pårvàkhyo dharmaþ sa sàmànyavi÷eùàtmanàdçùñena råpeõa kàryamàrabhate sàmànyaråpeõa pçthivyàdãnàü prayoktà bhavati vi÷eùaråpeõa càdhyàtmaü kàryakaraõasaüghàtasya /
tatra pçthivyàdãnàü prayoktari ya÷càyamasmindharme tejomayastathàdhyàtmaü kàryakaraõasaüghàtakartari dharme bhavo dhàrmaþ //11//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.12



#<idaü satyaü sarveùàü bhåtànàü madhu |
asya satyasya sarvàõi bhåtàni madhu |
ya÷ càyam asmin satye tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷ càyam adhyàtmaü sàtyas tejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yam eva sa yo 'yam àtmà |
idam amçtam idaü brahmedaü sarvam || BrhUp_2,5.12 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.12

tathà dçùñenànuùñhãyamànenà'càraråpeõa satyàkhyo bhavati sa eva dharmaþ so 'pi dviprakàra eva sàmànyavi÷eùàtmaråpeõa /
sàmànyaråpaþ pçthivyàdisamaveto vi÷eùaråpaþ kàryakaraõasaüghàtasamaveta /
tatra pçthivyàdisamavete vartamànakriyàråpe satye tathàdhyàtmaü kàryakaraõasaüghàtasa mavete satye bhavaþ satyaþ /
satyena vàyuràvàtãti ÷rutyantaràt //12//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.13



#<idaü mànuùaü sarveùàü bhåtànàü madhu |
asya mànuùasya sarvàõi bhåtàni madhu |
ya÷ càyam asmin mànuùe tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷ càyam adhyàtmaü mànuùas tejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yam eva sa yo 'yam àtmà |
idam amçtam idaü brahmedaü sarvam || BrhUp_2,5.13 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.13

dharmasatyàbhyàü prayukto 'yaü kàryakaraõasaüghàtavi÷eùaþ sa yena jàtivi÷eùeùa saüyukto bhavati /
sa jàtivi÷eùo mànuùàdiþ /
tatra mànuùàdijàtivi÷iùñà eva sarve pràõinikàyàþ parasparopakàryopakàrakabhàvena vartamànà dç÷yante /
ato mànuùàdijàtirapi sarveùàü bhåtànàü madhu /
tatra mànuùàdijàtirapi bàhyà'dhyàtmikã cetyubhayathà nirde÷abhàgbhavati //13//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.14



#<ayam àtmà sarveùàü bhåtànàü madhu |
asyàtmanaþ sarvàõi bhåtàni madhu |
ya÷ càyam asminn àtmani tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷ càyam àtmà tejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yam eva sa yo 'yam àtmà |
idam amçtam idaü brahmedaü sarvam || BrhUp_2,5.14 ||>#//


__________



BrhUpBh_2,5.14

yastu kàryakaraõasaüghàto mànuùàdijàtivi÷iùñaþ so 'yamàtmà sarveùàü bhåtànàü madhu /
nanvayaü ÷àrãra÷abdena nirdiùñaþ pçthivãparyàya eva /
na /
pàrthivàü÷asyaiva tatra grahaõàt /
idaü tu sarvàtmà pratyastamitàdhyàtmàdhibhåtàdisarvavi÷eùaþ sarvabhåtadevatàgaõavi÷iùñaþ kàryakaraõasaüghàtaþ so 'yamàtmetyucyate /
tasminnasminnàtmani tejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yamårtarasaþ sarvàtmako nirdi÷yate /
ekade÷ena tu pçthivyàdiùu nirdiùño 'tràdhyàtmavi÷eùàbhàvàtsa na nirdi÷yate /
yastu pari÷iùño vij¤ànamayo yadartho 'yaü dehaliïgasaüghàta àtmà sa ya÷càyamàtmetyucyate //14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.15



#<sa và ayam àtmà sarveùàü adhipatiþ sarveùàü bhåtànàü ràjà |
tad yathà rathanàbhau ca rathanemau càràþ sarve samarpitàþ |
evam evàsminn àtmani sarvàõi bhåtàni sarve devàþ sarve lokàþ sarve pràõàþ sarva eta àtmànaþ samarpitàþ || BrhUp_2,5.15 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.15

yasminnàtmani pari÷iùño vij¤ànamayo 'màtmà /
tasminnavidyàkçtakàryakaraõasaïghàtopadhivi÷iùñe brahmavidyàyà paramàrthàtmani prave÷ite, sa evamuttko 'nantaro 'bàhyaþ kçtastraþ praj¤ànaghanabhåtaþ sarveùàü bhåtànàmayamàtmà sarvairåpàsyaþ sarveùàü bhåtànàmadhipatiþ sarvabhåtànàü svatantro na kumàramàtyavat, kiü tarhi? sarveùàü bhåtànàü ràjà /
ràjatvavi÷eùaõamadhipatiriti;bhavati ka÷cidràjocitaùñattimà÷ritya ràjà, na tvadhipatiþ, ato vi÷inaùñyadhipatiriti /
evaü sarvabhåtàtmà vidvàn brahmavinmuttko bhavati /

yaduttkam 'brahmavidyayà sarvaü bhaviùyanto manuùyà manyante kimu tadbrahmàvedyasmàttatsarvamabhavat'itãdaü tad vyàkhyàtam /
evamàtmànabheva sarvàtmatvena àcàryagamàbhyàü ÷rutvà, matvà tarkato vij¤àya sàkùàdevaü yathà madhubràhmaõe dar÷itaü tathà, tasmàdbrahmavij¤ànàdevaülakùaõàt pårvamapibrahemaiva sadavidyayà abrahmàsãt, sarvabheva ca sadasarvamàsãt tàntvavidyàmasmàdvij¤anàttiraskçtya brahmavidbrahmaiva san brahmàbhavat sarvaþ sa sarvamabhavat /

parisamàptaþ ÷àstràrtho yadarthaþ prastutaþ /
tasminnetasmin sarvàtmabhåte brahmavidi sarvàtmani sarvaü jagat samarpitamityetasminnarthe dçùñànta upàdãyate-tadyathà rathanàbhau ca rathenemau càràþ sarve samarpità iti prasidvor'thaþ, evamevàsminnàtmani paramàtmabhåte brahmavidi sarvàõi bhåtàni brahmàdistambaryantàni, sarve devà agnyàdayaþ, sarve lokà

bhåràdayaþ, sarve praõà vàgàdayaþ, sarva eta àtmàno jalacandravat prati÷arãrànuprave÷ino 'vidyàkalpitàþ, sarvaü jagadasmin samarpitam /

yaduttkaü brahmavidvàmadevaþ pratipede-'ahaü manurabhavaü sårya÷ca'iti, sa eùa sarvàtmabhàvo vyàkhyàtaþ /
sa eùa vidvàn brahmavit  sarvopàdhiþ sarvàtmà sarvo bhavati /
nirupàdhirnirupàkhyaþ anantaro 'bàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànaghano 'jàjaro 'mçtobhayo 'calo neti netyasthålo 'naõurityevaüvi÷eùaõo bhavati /

tametamarthamajànantastàrkikàþ kecit paõóitaümanyà÷càgamavidaþ ÷àstràrtha virudvaü manyamànà vikalpayanto mohamagàdhamupayànti /
tametamarthametau manetràvanuvadataþ--"anejadekaü manaso javãyaþ" "tadejati tannaijati"iti /
tathà ca taittirãyake--"yasmàtparaü nàpàramasti ki¤cat""etatsàma gàyannàste" "ahamannamahamannamahamannam"ityàdi /
tathà ca cchàndogye"jakùat krãóanramamàõaþ" "sayadi pitçlokakàmaþ" "sarvagandhaþ sarvarasaþ"ityàdi /
àyarvaõe ca"sarvaj¤aþ sarvavit""dåràta sudåre tadihàntike ca /
"kañhavallãùvapi"aõoraõãyàn mahato mahãyàn" "kastaü madàmadaü devam" "tadvàvato 'nyànatyeti tiùñhat"iti ca /
tathà gãtàsu"ahaü kraturahaü yaj¤aþ" "pitàhamasya jagataþ" "nàdatte kasyacit pàpam" "samaü sarveùu bhåteùu" "avimattkaü vibhattkepu" "grasiùõu prabhaviùõu ca"ityevamàdyàgamàrtha virudvamiva

pratibhàntaü manyamànàþ svacittasàmarthyàdarthanirõayàya vikalpayantaþ, astyàtmà nàstyàtmà kartàkartà muttko badvaþ kùaõiko vij¤ànamàtraü ÷ånyaü cetyevaü vikalpayanto na pàramadhigacchantyavidyàyàþ, virudvarrmadar÷itvàt sarvatra /

tasmàttatra ya eva ÷rutyàcàryadar÷itamàrgànusàriõaþ, ta evàvidyàyàþ pàramadhigacchanti /
ta eva vàsmànmohasamudràdagàdhàduttariùyanti, netare svavudvikau÷alànusàriõaþ //15 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.16



parisamàptà brahmavidyàmçtatvasàdhanàbhåtà, yàü maitreyã pçùñavatã bhartàram 'yadeva bhagavànamçtatvasàdhanaü veda tadeva me bråhi'iti /
etasyà brahmavidyàyàþ stutyartheyamàkhyàyikàyàþ saïkùepator'thaprakà÷anàrthàvetau mantrau bhavataþ /
evaü hi mantrabràhmaõàbhyàü stutatvàt amçtatvasarvapràptisàdhanatvaü brahmavidyàyàþ prakañãkçtaü ràjamàrga mupanãtaü bhavati--yathàditya udya¤chalàrvaraü tamo 'panayatãti tadvat /

api caivaü stutà brahmavidyàyà indrarakùità sà duùpràpyà devairapi;.smàda÷cibhyàmapidevabhipagbhyàmindrarakùità vidyà mahatàyàsena pràptà /
bràhmaõasya ÷ira÷chittvà÷vayaü ÷iraþ pratisandhàya tasminnindreõacchinne punaþ sva÷ira eva pratisandhàya tena bràhmaõasya sva÷irasaivottkà÷eùà brahmavidyà ÷rutà /
tasmàttataþ parataraü ki¤cit puruùàrthasàdhanaü na bhåtaü na bhàvi và, kuta eva vartamànam, iti nàtaþ paràstutirasti /

api caivaü ståyate brahmavidyàsarvapuruùàrthànàü karma hi sàdhanamiti loke prasidvam /
tacca karma vittasàdhyam,

tenà÷àpinàstyamçtatvasya /
tadidamamçtatvaü kevalayàtmavidyayà karmanirapekùayà pràpyate;yasmàt karmaprakaraõe vaktuü pràptapi kevalaprakaraõe, karmaprakaraõàduttãrta karmaõà virudvatvàt kevalasaünyàsasahità abhihità amçtatvasàdhanàya /
tasmànnàtaþ paraü puruùàrthasàdhanamasti /

api caivaü stutà brahmavidyà sarvo hi loko dvandvàràmaþ"sa vai naiva reme tasmàdekàkã na ramate"iti ÷ruteþ /
yàj¤avalkyo lokasàdhàraõo 'pi sannàtmaj¤ànabaladbhàryàputravittàdisaüsàraratiü parityajya praj¤ànatçpta àtmaratirbabhåva /

api caivaü stutà brahmavidyà yasmàdyàj¤avalkyenasaüsàramàrgad vyuttiùñhatàpi priyàyai bhàryàyai protyarthameüvàmihità,"priyaü bhàpasa ehyàþsva"iti liïgàt /

tatreyaü stutyarthàkhyàyiketyavocàma /
kà punaþ sà àkhyàyikà? ityucyate---



#<idaü vai tan madhu dadhyaïï àtharvaõo '÷vibhyàm uvàca |
tad etad çùiþ pa÷yann avocat -- tad vàü narà sanaye daüsa ugram àviù kçõomi tanyatur na vçùñim |
dadhyaï ha yan madhv àtharvaõo vàm a÷vasya ÷ãrùõà pra yad ãm uvàceti || BrhUp_2,5.16 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.16

idamityanantaranirdiùñaü vyapadi÷ati, budvau sannihitatvàt /
vai÷abdaþ smaraõàrthaþ /

tadityàkhyàyikànirvçttaüprakaraõàntaràbhihitaü parokùaü vai÷abdena smàrayanniha vyapadi÷ati /
yattat pravargyaprakaraõe måcitam, nàviùkçtaü madhu, tadidaü madhvihànantaraü nirdiùñam-'iyaü pçthivã'ityàdinà /

kathaü tatra prakaraõànte såcitam-dadhyaï ha và àbhyàmàtharvaõo madhu nàma bràhmaõamuvàca /
tadenayoþ priyaü dhàma tadevainayoretenopagacchati /
sa hovàcendreõa và uttko 'smayetaccedanyasmà anuvråyàstata eva te ÷ira÷chindyàmiti /
tasmàdvai bibhemi, yadvai me sa ÷iro na chindyàt tadvàmupaneùya iti /
tau hocaturàvàü tvà tasmàt tràsyàvahe iti kathaü mà tràsyethe? iti /
yadà nàvupaneùyase;atha te ÷ira÷chittvà anyatràhratyopanidhàsyàvaþ;athà÷vasya ÷ira àhratya tatte pratidhàsyàvaþ;tena nàvanuvakùyasi /
yadà nàvanuvakùyasi, atha te tadindraþ ÷ira÷chetsyati;atha te svaü ÷ira àhratya tatte pratidhàsyàva iti /

tatheti tau hopaninye /
tau yadopaninye, athàsya ÷iracchittvànyatropanidadhutuþ;athà÷vasya ÷ira àhratya tadvàsya pratidadhatuþ /
tena hàbhyàmanuvàca /
sa yadà àbhyàmanuvàcàthàsya tadindraþ ÷ira÷ciccheda /
athàsya svaü ÷ira àhratya tadvàsya pratidadhaturiti /

yàvattu pravargyakarmàïgabhåtaü madhu tàvadeva tatràbhihitam, na tu kakùyamàtmàj¤ànàkhyam /
tatra yà àkhyàyikàbhihità seha stutyarthà pradar÷yate /
idaü vai tanmadhu dadhyaïïàtharvaõo 'nena prapa¤cenà÷vibhyàmuvàca /
tadetadçpiþ-tadetat karma, ÷çpirmantraþ, pa÷yannupalabhamànaþ, avocat-uttkavàn /
katham? taddaüsa iti vyavahitena sambandhaþ /
daüsa iti karmaõo nàmadheyam /
tacca daüsaþ kivi÷iùñam? ugraü kråram /
vàü yuvayoþ /
he narà naràkàràva÷vinau /
tacca karma kinnimitam? sanaye làbhàya !làmalubdho hi loke 'pi kråraü karmàcarati, tathaivaitàvupalabhyete yathà soke /

tadàviþ prakà÷aü kçõomi karomi yadrahasi bhavadbhayàü kçtam, kimiva? ityucyate--tanyatuþ parjanyaþ, na iva /
nakàraståpariùñàdupacàra upamàrthãyo vede, na pratipedhàrthaþ;yathà÷vaü na /
a÷vamiveti yadvat /
tanyaturiva vçrùñi yathà parjanyo vçrùñi prakà÷ayati stanayitnvàdi÷abdaiþ, tadvadahaü yuvayoþ kråraü karma àviùkçõomãti sambandhaþ /
nanva÷vinoþ stutyarthau kathamimau mantrau syàtàü nindàvacanau hãmau /

naipa doùaþ;stutirevaiùà, na nindàvacanau /
yasmàdãdç÷amapyatikråraü karma kurvatoryuvayorna loma ca mãyata iti /
na cànyatki¤cidvãyata eveti /
stutàvetau bhavataþ /
nindàü pra÷aüsàü hi laukikàþ smaranti /
tathà pra÷aüsàråpà ca nindà loke prasidvà /

dadhyaïnàma àtharvaõaþ /
hetyanarthako nipàtaþ /
yanmadhukakùyamàtmaj¤ànalakùaõamàthavaõo vàü yukàbhyàma÷vasya ÷ãrùõà ÷irasà prayat ãm uvàca yat provàca madhu /
ãmityanarthako nipàtaþ //16//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.17



#<idaü vai tan madhu dadhyaïï àtharvaõo '÷vibhyàm uvàca |
tad etad çùiþ pa÷yann avocat -- àtharvaõàyà÷vinau dadhãce '÷vyaü ÷iraþ praty airayatam |
sa vàü madhu pra vocad çtàyan tvàùñraü yad dasràv apikakùyaü vàm iti || BrhUp_2,5.17 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.17

idaü vai tanmadhvityàdi pårvavanmantràntaradar÷anàrtham /
tathànyo mantrastàmeva àkhyàyikàmanusaratisma /
àtharvaõo dadhyaïnàma, àtharvaõo 'nyo vidyata ityato vi÷inaùñi dadhyaïnàmàtharvaõaþ /

tasmai dadhãca àtharvaõàya he '÷vinàviti mantradç÷o vacanam, a÷vyama ÷vasya svabhåtaü ÷iraþ, bràhmaõasya ÷irasicchinne '÷vasya ÷ira÷chittvedç÷amatikråraü karma kçtvà a÷vayaü ÷iro bràhmaõaü prati erayataü gamitavantau yuvàm /
sa càtharvaõo vàü yuvàbhyàü tanmadhu pravocad yat pårvaü pratij¤àtaü vakùyàmãti /

sa kimarthamevaü jãvitasandehamàruhya pravocat? ityucyate /
÷çtàyan yata pårvaü pratij¤àtaü satyaü tat paripàlayitumicchan /
jãvitàdapi hi satyadharmaparipàlanà gurutaretyesya liïgametat /

ki tanmadhu pravocat? ityucyate-tvàùñram, tvaùñà àdityastasya sambandhi, yaj¤asya ÷ira÷chinnaü tvaùñàbhavat,

tatpratisandhànàrtha pravargya karma /
tatra pravargyakarmàïgabhåtaü yad vij¤ànaü tattvàùñraü madhu-yaj¤asya ÷ira÷chedanapratisandhànàdiviùayaü dar÷anaü tattvàùñraü yanmadhu he dastro, dastràviti parabalànàmupakùapayitàrau ÷atråõàü và

hiüsitàrau, api ca na kevalaü tvàùñrameva madhu karmasambandhiyuvàbhyàmavocat, api ca kakùyaü gopyaü rahasyaü paramàtmasambandhi yad vij¤ànaü madhu madhubràhmaõenottkamadhyàyadvayaprakà÷itam, tacca vàü yuvàbhyàü pravocadityanuvartate //17//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.18



#<idaü vai tan madhu dadhyaïï àtharvaõo '÷vibhyàm uvàca |
tad etad çùiþ pa÷yann avocat -- pura÷ cakre dvipadaþ pura÷ cakre catuùpadaþ |
puraþ sa pakùã bhutvà puraþ puruùa àvi÷ad iti |
sa và ayaü puruùaþ sarvàsu pårùu puri÷ayaþ |
nainena kiü canànàvçtam |
nainena kiü canàsaüvçtam || BrhUp_2,5.18 ||>#
__________



BrhUpBh_2,5.18

idaü vai tanmadhviti  pårvavat /
uttkau dvau mantrau pravargyasambandhyàkhyàyikopasaühartàrau /
dvayoþ pravargyakarmàrthayoradhyàyayorartha àkhyàyikàbhåtàbhyàü mantràbhyàü prakà÷itaþ /
brahmavidyàrthayostvadhyàyayorarthauttaràbhyàmçgbhyàü prakà÷ayitavyaþ, ityataþ pravartate /
yat kakùyaü ca madhuttkavànàtharvaõo yuvàbhyàmityuttkam /
kiü punasdanmadhu? ityucyate-

pura÷cakre puraþ puràõi ÷arãràõi yata iyamacyàkçtavyàkaraõaprakriyà sa parame÷varo nàmaråpe avyàkrate vyàkurvàõaþ prathamaü bhåràdãü llokàn sçùñvà cakre kçtavàna dvipado dvipàdapalakùitàni manuùya÷arãràõi pakùi÷arãràõi /
tavà puraþ ÷arãràõi cakre catuùpada÷catuùpàdupalakùitàni pa÷u÷arãràõi /

puraþ purastàn sa ã÷varaþ pakùã liïga÷arãraü bhåtvà puraþ ÷arãràõipuruùa àvi÷adityasyàrthamàcaùñe ÷rutiþ-sa và ayaü puruùaþ sarvàsuyårùu sarva÷arãreùu puri÷ayaþ, puri÷eta iti puri÷ayaþ san puruùa ityucyate /
nainenànena ki¤acana ki¤cidapyanàvçtamanàcchaditam /
tathà nainena ki¤canàsaüvçtamantarananuprave÷itaü bàhyabhåtenàntarbhåtena ca na anàvçtam /
evaü sa eva nàmakhyàtmanà antarvahirbhàvena  kàryakaraõaråpeõa vyavasthitaþ /
pura÷cakre ityàdimantraþ saïkùepata àtmaikatvamàcaùñaityarthaþ //18//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,5.19



#<idaü vai tan madhu dadhyaïï àtharvaõo '÷vibhyàm uvàca |
tad etad çùiþ pa÷yann avocat -- råpaüråpaü pratiråpo babhåva tad asya råpaü praticakùaõàya |
indro màyàbhiþ pururåpa ãyate yuktà hy asya harayaþ ÷atà da÷eti |
ayaü vai harayo 'yaü vai da÷a ca sahasraõi bahåni cànantàni ca |
tad etad brahmàpårvam anaparam anantaram abàhyam |
ayam àtmà brahma sarvànubhåþ |
ity anuֈsanam || BrhUp_2,5.19 ||>#

__________



BrhUpBh_2,5.19

idaü vai tanmadhvityàdi pårvavat /
råpaü råpaü pratiråpo råpàntaraü babhåvetyarthaþ /
pratiråpo 'nuråpo và yàdçksaümathànau màtàpitarau tatsaüsthànastadanuråpa eva putro jàyate /
na hi catuùpado dvipàjjàyate dvipado và catuùpàt /
sa eva hi parame÷varo nàmaråpe vyàkurvàõo råpaü råpaü pratiråpo babhåva /

kimartha punaþ pratiråpamàgamanaü tasya? ityucyate--tadasyàtmano råpaü praticakùaõàya pratikhyàpanàya /
yadi hi nàmaråpe na vyàkriyete, tadà asyàtmano niråpàdhikaü råpaü praj¤ànaghanàkhyaü na pratikhyàyeta /
yadà punaþ kàryakaraõàtmanà nàmaråpe vyàka-te bhavataþ, tadàsya råpaü pratikhyàyeta /

indraþ parame÷varo màyàbhiþ praj¤àbhiþ nàmaråpabhåtakçtamithyàbhimànairvà, na tu paramàrthataþ; pururåpo bahuråpa ãyate gabhyate, ekaråpa eva praj¤ànaghanaþ sannavidyàpraj¤àbhiþ /
kasmàt punaþ kàraõàt? yuttkà ratha iva vàjinaþ svavipayaprakà÷anàya, hi yasmàndasya harayo haraõàdindriyàõi, ÷atà ÷atàni, da÷a ca pràõibhedabàhulyàcchatàna da÷a ca bhavanti /
tasmàdindriyavipayabàhulyàttatprakà÷anàyeva ca yuttkàna tàni na àtmaprakà÷anàya /
"parà¤ci khàni vyatçõat svayambhåþ"iti hi kàñhake /
tasmàtaireva vipayasvaråpairãyate na praj¤ànaghanaikarasena svaråpeõa /

evaü tahi ayamanyaþ parame÷varo 'nye haraya ityevaü pràpte ucyate-ayaü vai harayo 'yaü vai da÷a ca sahasràõi bahåni cànantàni ca pràõibhedasyànantyàt /
kiü bahunà, tadetadbrahma ya àtmà /
apårvaü nàsya kàraõaü pårva vidyata ityapårvam /
nàsyàparaü kàryaü vidyata ityanaparam /
nàsya jàtyantaramantaràle vidyata ityanaltaram /
tathà bahirasya na vidyata ityavàhyam /
kiü punastannirantaraü brahma? ayamàtmanà /
ko 'sau? yaþ pratyagàtmà draùñà ÷rotà mantà bodvà vij¤àtà sarvànubhåþ, sarvàtmanà sarvamanubhavatãti sarvamanubhåþ /
ityetadanu÷àsanaü sarvavedàntopade÷aþ /
eùa sarvavedàntànàmupasaührator'thaþ /
etadamçtamabhayam /
parisamàpta÷ca ÷àstràrthaþ //19 //


#<// iti pa¤camaü bràhmaõam //>#


_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,6.1



#<atha vaü÷aþ:
pautimàùyo gaupavanàt |
gaupavanaþ pa÷utimàùyàt |
pa÷utimàùyo gaupavanàt |
gaupavanaþ kau÷ikàt |
kau÷ikaþ kauõóinyàt |
kauõóinyaþ ÷àõóilyàt |
÷àõóilyaþ kau÷ikàc ca gautamàc ca |
gautamaþ || BrhUp_2,6.1 ||>#

__________



BrhUpBh_2,6.1

ayedànãü brahmavidyàrthasya madhukàõóasya vaü÷aþ stutyartho brahmavidyàyàþ /
mantra÷càyaü svàdhyàyàrtho japàrtha÷ca /
tatra vaü÷a iva vaü÷aþ yathà veõurvaü÷aþ parvaõaþ parvaõo hi bhidyate tadvadagratprabhçti àmålapràpterayaü vaü÷aþ /
adhyàyacatuùñayasya àcàryaparamparàkramo vaü÷a ityucyate /
tatra prathamàntaþ ÷iùyaþ pa¤camayantaþ àcàryaþ /
parameùñhã viràñ, bràhmaõo hiraõyagarbhàt /
tataþ paramàcàryaparamparànàsti /
yatpunarbrahma tannityaü svayambhå, tasmai brahmaõai svayambhuve namaþ //1-3 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 2,6.2-3


#<àgnive÷yàt |
àgnive÷yaþ ÷àõóilyàc cànabhimlàtàc ca |
ànabhimlàta ànabhimlàtàt |
ànabhimlàta ànabhimlàtàt |
ànabhimlàto gautamàt |
gautamaþ saitavapràcãnayogyàbhyàm |
saitavapràcãnayogyau pàrà÷aryàt |
pàrà÷aryo bhàradvàjàt |
bhàradvàjo bhàradvàjàc ca gautamàc ca |
gautamo bhàradvàjàt |
bhàradvàjaþ pàrà÷aryàt |
pàrà÷aryo vaijavàpàyanàt |
vaijavàpàyanaþ kau÷ikàyaneþ |
kau÷ikàyaniþ || BrhUp_2,6.2 ||>#


#<ghçtakau÷ikàt |
ghçtakau÷ikaþ prà÷aryàyaõàt |
pàra÷aryàyaõaþ pàrà÷aryàt |
pàrà÷aryo jàtåkarõyàt |
jàtåkarõya àsuràyaõàc ca yàskàc ca |
àsuràyaõas traivaõeþ |
traivaõir aupajandhaneþ |
aupajandhanir àsureþ |
àsurir bhàradvàjàt |
bhàradvàja àtreyàt |
àtreyo màõñeþ |
màõñir gautamàt |
gautamo vàtsyàt |
vàtsyaþ ÷àõóilyàt |
÷àõóilyaþ kai÷oryàt kàpyàt |
kai÷oryaþ kàpyaþ kumàrahàritàt |
kumàrahàrito gàlavàt |
gàlavo vidarbhãkauõóinyàt |
vidarbhãkauõóinyo vatsanapàto bàbhravàt |
vatsanapàd bàbhravaþ pathaþ saubharàt |
panthàþ saubharo 'yàsyàd àïgirasàt |
ayàsya àïgirasa àbhåtes tvàùñràt |
àbhåtis tvàùñro vi÷varåpàt tvàùñràt |
vi÷varåpas tvàùñro 'v÷ibhyàm |
a÷vinau dadhãca àtharvaõàt |
dadhyaïï àtharvaõo 'tharvaõo daivàt |
atharvà daivo mçtyoþ pràdhvaüsanàt |
mçtyuþ pràdhvaüsanaþ pradhvaüsanàt |
pradhvaüsana ekarùeþ |
ekarùir vipracitteþ |
vipracittir vyaùñer |
vyaùñiþ sanàroþ |
sanàruþ sanàtanàt |
sanàtanaþ sanagàt |
sanagaþ parameùñhinaþ |
parameùñhã brahmaõaþ |
brahma svayaübhu |
brahmaõe namaþ || BrhUp_2,6.3 ||>#

__________



BrhUpBh_2,6.3

ayedànãü brahmavidyàrthasya madhukàõóasya vaü÷aþ stutyartho brahmavidyàyàþ /
mantra÷càyaü svàdhyàyàrtho japàrtha÷ca /
tatra vaü÷a iva vaü÷aþ yathà veõurvaü÷aþ parvaõaþ parvaõo hi bhidyate tadvadagratprabhçti àmålapràpterayaü vaü÷aþ /
adhyàyacatuùñayasya àcàryaparamparàkramo vaü÷a ityucyate /
tatra prathamàntaþ ÷iùyaþ pa¤camayantaþ àcàryaþ /
parameùñhã viràñ, bràhmaõo hiraõyagarbhàt /
tataþ paramàcàryaparamparànàsti /
yatpunarbrahma tannityaü svayambhå, tasmai brahmaõai svayambhuve namaþ //1-3//


#<iti ùaùñhaü bràhmaõam >#//



=======================================================================


ADHYAYA 3


janako ha vaideha ityàdi yàj¤avalkoyaü kàõóamàrabhyate /
upapattipradhànatvàdatikràntena madhukàõóena samànàrthatve 'pi sati na punaruktatà /
madhukàõóaü hyàgemapradhànam /
àgamopapattã hyàtmaikatvaprakà÷anàya pravçtte ÷aknutaþ karatalagatabilvamiva dar÷ayitum /
÷rotavyo mantavya iti hyuktam /
tasmàdàgamàrthasyaiva parãkùàpårvakaü nirdhàraõàya yàj¤avalkãyaü kàõóamupapattipradhànamàrabhyate /
àkhyàyikà tu vij¤ànastutyarthopàyavidhiparà và /
prasiddho hyupàyo vidvadbhiþ ÷àstreùu ca dçùño dànam /
dànena hçyupanamante pràõinaþ /
prabhåtaü hiraõyaü gosahasradànaü cehopalabhyate /
tasmàdanyapareõàpi ÷àstreõa vidyàpràptyupàyadànapradar÷anàrthà'khyàyikà'rabdhà /
api ca tadvidyasaüyogastai÷va saha vàdakaraõaü vidyàpràptyupàyo nyàyavidyàyàü dçùñaþ /
taccàsminnadyàye pràbalyena pradar÷yate /
pratyakùà ca vidvatsaüyoge praj¤àvçddhiþ /
tasmàdvidyàpràptyupàyapradar÷anàrthaivàkhyàyikà /

_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.1

#<janako ha vaideho bahudakùiõena yaj¤eneje |
tatra ha kurupa¤càlànàü bràhmaõà abhisametà babhåvuþ |
tasya ha janakasya vaidehasya vijij¤àsà babhåva -- kaþ svid eùàü bràhmaõànàm anåcànatama iti |
sa ha gavàü sahasram avarurodha |
da÷ada÷a pàdà ekaikasyàþ ÷çïgayor àbaddhà babhåvuþ || BrhUp_3,1.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.1 janako nàma ha kila samràóràjà babhåva videhànàü tatra bhavo vaidehaþ /
sa ca bahudakùiõena yaj¤ena ÷àkhàntaraprasiddho và bahudakùiõo nàma yaj¤o '÷vamedho và dakùiõàbàhulyàdbahudakùiõa ihocyate teneje 'yajat /
tatra tasminyaj¤e nimantrità dar÷anakàmà và kuråõàü de÷ànàü pa¤càlànàü ca bràhmaõàsteùu hi viduùàü bàhulyaü prasiddhamabhisametà abhisaügatà babhåvuþ /
tatra mahàntaü vidvatsamudàyaü dçùñvà tasya ha kila janakasya vaidehasya yajamànasya ko nu khalvatra brahmiùñha iti vi÷eùeõa j¤àtumicchà vijij¤àsà babhåva /
kathaü, kaþsvitko nu khalveùàü bràhmaõànàmanåcànatamaþ sarva ime 'nåcànàþ kaþsvideùàmati÷ayenànåcàna iti /
sa hànåcànatamaviùayotpannijij¤àsaþ saüstadvij¤ànopàyàrthaü gavàü sahasraü prathamavayasàmavarurodha goùñhe 'varodhaü kàrayàmàsa /
kiüvi÷iùñàstà gàvo 'varuddhà ityucyate /
palacaturthabhàgaþ pàdaþ suvarõasya /
da÷a da÷a pàdà ekaikasyà goþ ÷çïgayoràbaddhà babhåvuþ /
pa¤ca pa¤ca pàdà ekaikasmi¤÷çïge //1//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.2

#<tàn hovàca -- bràhmaõà bhagavanto yo vo brahmiùñhaþ sa età gà udajatàm iti |
te ha bràhmaõà na dadhçùuþ |
atha ha yàj¤avalkyaþ svam eva brahmacàriõam uvàca -- etàþ saumyodaja sàma÷ravà3 iti |
tà hodàcakàra |
te ha bràhmaõà÷ cukrudhuþ: -- kathaü nu no brahmiùñho bruvãteti |
atha ha janakasya vaidehasya hotà÷valo babhåva |
sa hainaü papraccha -- tvaü nu khalu no yàj¤avalkya brahmiùñho 'sã3 iti |
sa hovàca -- namo vayaü brahmiùñhàya kurmo gokàmà eva vayaü sma iti |
taü ha tata eva praùñuü dadhre hotà÷valaþ || BrhUp_3,1.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.2 gà evamavarudhya bràhmaõàüstànhovàca /
he bràhmaõà bhagavanta ityàmantratha yo vo yuùmàkaü brahmiùñhaþ sarve yåyaü brahmàõo 'ti÷ayena yuùmàkaü brahmà yaþ sa età gà udajatàmutkàlayatu svagçhaü prati /
te ha bràhmaõà na dadhçùuþ ha kilaivamuktà bràhmaõà brahmiùñhatàmàtmanaþ pratij¤àtuü na dadhçpurna pragalbhàþ saüvçttàþ /
apragalbhabhåteùu bràhmaõeùvatha ha yàj¤avalkyaþ svamàtmãyameva brahmacàriõamantevàsinamuvàca- età gà he somyodajodgamayàsmadgçhàn prati, he sàma÷ravaþ- sàmavidhiü hi ÷çõotyator'yàccaturvedo yàj¤avalkyaþ /
tà gà hodàcakàrotkàlitavànàcàryagçhaü prati /
yàj¤avalkyena brahmiùñhapaõasvãkaraõena àtmano brahmiùñhatà pratij¤àtà, iti te ha cukrudhuþ kruddhavanto bràhmaõàþ /
teùàü krodhàbhipràyamàcaùñe- kathaü no 'smàkaü ekaikapradhànànàü brahmiùñho 'smãti bruvãteti /
atha haivaü kruddheùu bràhmaõeùu janakasya yajamànasya hotà çtviga÷valo nàma babhåva àsãt /
sa enaü yàj¤avalkyam, brahmiùñhàbhimànã ràjà÷rayatvàccadhçùñaþ, yàj¤avalkyaü papraccha pçùñavàn /
katham? tvaü nu khalu no yàj¤avalkya brahmiùñho 'sã 3 iti /
plutirbhartsanàrthà /
sa hovàca yàj¤avalkyaþ- namaskarmo vayaü brahmiùñhàya, idànãü gokàmàþ smo vayamiti /
taü brahmiùñhapratij¤aü  santaü tata eva brahmiùñhapaõasvãkaraõàt praùñuü dadhre dhçtavàn mano hotà a÷valaþ //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.3

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yad idaü sarvaü mçtyunàptaü sarvaü mçtyunàbhipannaü kena yajamàno mçtyor àptim atimucyata iti |
hotrartvijàgninà vàcà |
vàg vai yaj¤asya hotà |
tad yeyaü vàk so 'yam agniþ sa hotà sà muktiþ sàtimuktiþ || BrhUp_3,1.3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.3 yàj¤avalkyeti hovàca /
tatra madhukàõóe pàóaktena karmaõà dar÷anasaptuccitena yajamànasya mçtyoratyayo vyàkhyàta udgãthaprakaraõe saïkùepataþ /
tasyaiva parãkùàviùayo 'yamititadgatadar÷anavi÷eùàrtho 'yaü vistara àrabhyate /
yadidaü sàdhanajàtam asya karmaõa çtvigagnyàdi mçtyunà karmalakùaõena svàbhàvikàsaïgasahitena àptaü jyàptam, na kevalaü vyàptamabhiùannaü ca mçtyunà ba÷ãkçtaü ca /
kena dar÷analakùaõena sàdhanena yajamàno mçtyoràptimati mçtyugacaratvam atikramya mucyate svatantro mçtyorava÷o bhavatãtyarthaþ /
nanådgãtha evàbhihitaü yenàtimucyatemukhyapràõàtmadar÷aneneti /
bàóhamuktam, yo 'nukto vi÷eùastatra, tadartho 'yamàrambha ityadoùaþ /
hotrartvijàgninà vàcetyàha yàj¤avalkyaþ /
etasyàrthaüvyàcaùñe /
kaþ punarhetà yena mçtyumatikàmati? ityucyate-vàgvai yaj¤asya yajamànasya"yaj¤o vai yajamànaþ"iti ÷ruteþ /
yaj¤asya yajamànasya yàvàksaiva hotàdhiyaj¤e /
katham? tatatrayeyaüvanga yaj¤asyayajamànasya so 'yaü prasiddho 'gniradhidaivatam /
tadetatvyannaprakaraõevyàkhyàtam /
sa càgnirhetà"agnirvai hotà"iti ÷ruteþ /
yadetad yaj¤asya sàdhanadvayamhotà catviïg adhiyaj¤am, adhyàtmaü ca vàk etadubhayaü sàdhanadvayaü paricchinnaü mçtyunà àptaü svàbhàvikàj¤ànàsaïgaprayuktena karmaõà mçtyunà pratikùaõamanyathàtvamàpadyamànaü va÷ãkçtam /
tad anenàdhidaivataråpeõàgninà'dç÷yamànaü'yajamànasya yaj¤asya sçtyoratimuktaye bhavati /
tadetadàha-sa muktiþ sa hotà agnirmuktiþ, agnisvaråpadar÷anameva muktiþ /
yadaiva sàdhanadvayamagniråpeõa ga÷yati, tadànãmeva hi svàbhàvikàdàsaïgànmçtyorvimucyate àdhyàtmikàt paricchinnaråpàdàdhibhautikàcca /
tasmàt sa hotà agniråpeõa dçùño muktirmuktisàdhanaü yajamànasya /
sà atimuktiþ-yaiva ca muktiþ sàtimuktiþ, atimuktisàdhanamityarthaþ /
sàdhanadvayasya paricchinnasya yà adhidevatàråpeõàparicchinnenàgniråpeõa dçùñiþ, sà muktiþ /
yàsau muktiradhidevatàdçùñiþ saiva, adhyàtmàdhibhåtaparicchedaviùayàsaïgàspadaü mçtyumatikramya adhidevatàtvasyàgnibhàvasya pràptiryà phalabhåtà, sà atimuktirityucyate /
tasyà atimuktermuktireva sàdhanamiti kçtvà sà atimuktirityàha /
yajamànasya hyatimuktirvàgàdãnàmagnyàdibhàva ityudgãthaprakaraõe vyàkhyàtam /
tatra sàmànyena mukhyapràõadar÷anamàtraü muktisàdhanamuktam, na tadvi÷eùaþ /
vàgàdãnàm agnyàdidar÷anamiha vi÷eùo varõyate /
mçtyupràptyatimuktistu saiva phalabhåtà, yodgãthabràhmaõena vyàkhyàtà -'mçtyupratikrànto dãpyate'(1 / 3 / 12) ityàdyà //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.4

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yad idaü sarvam ahoràtràbhyàm àptaü sarvam ahoràtràbhyàm abhipannaü kena yajamàno 'horàtrayor àptim atimucyata iti |
adhvaryuõartvijà cakùuùàdityena |
cakùur vai yaj¤asyàdhvaryuþ |
tad yad idaü cakùuþ so 'sàv àdityaþ |
so 'dhvaryuþ sà muktiþ sàtimuktiþ || BrhUp_3,1.4 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.4 yàj¤avalkyeti hovàca /
svàbhàvikàdaj¤ànàsaïgaprayuktàt karmalakùaõànmçtyoratimuktirvyàkhyàtà /
tasya karmaõaþ sàsaïgasya mçtyorà÷rayabhåtànàü dar÷apårõamàsàdikarmasàdhanànàü yo vipariõàmahetuþ kàlaþ, tasmàt kàlàt pçthagatinuùñhànavyatirekeõàpi pràgårdhvaü ca kriyàyàþ sàdhanavipariõàmahetutvena vyàpàradar÷anàt kàlasya /
tasmàt pçthakkàlàdatimuktirvaktavyetyata àha- yadidaü sarvamahoràtràbhyàmàptam, sa ca kàlo dviråpaþ - ahoràtràdilakùaõàþ, tithyàdilakùaõa÷ca /
tatràhoràtràdilakùaõàttàvadatimuktimàha - ahoràtràbhyàü hi sarvaü jàyate vardhate vina÷yati ca, tathà yaj¤asàdhanaü ca /
yaj¤asya yajamànasya cakùuradhvaryu÷ca /
÷iùñànyakùaràõi pårvavanneyàni /
yajamànasya cakùuradhvaryu÷ca sàdhanadvayamadhyàtmàdhibhåtaparicchedaü hitvà adhidaivatàtmanà dçùñaü yat sa muktiþ so 'dhvaryuràdityabhàvena dçùño muktiþ /
saiva muktirevàtimuktiriti /
pårvavat àdityàtmabhàvamàpannasya hi nàhoràtre sambhavataþ //4//

idànãü tithyàdilakùaõàdatimuktirucyate- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.5

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yad idaü sarvaü pårvapakùàparapakùàbhyàm àptaü sarvaü pårvapakùàparapakùàbhyàm abhipannaü kena yajamànaþ pårvapakùàparapakùayor àptim atimucyata iti |
udgàtrartvijà vayunà pràõena |
pràõo vai yaj¤asyodgàtà |
tad yo 'yaü pràõaþ sa vàyuþ sa udgàtà |
sa muktiþ sàtimuktiþ || BrhUp_3,1.5 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.5 idànãü tithyàdilakùaõàdatimuktiråcyate-yadidaü sarvam - ahoràtrayoravi÷iùñayoràdityaþ kartà, na prati padàdãnàü tithãnàm;tàsàü tu vçddhikùayopagamanenapratipatprabhçtãnàü candramàþ kartà /
atastadàpàcyà pårvapakùàparapakùàtyayaþ, àdityàpacyà ahoràtràtyayavat /
tatra yajamànasya pràõo vàyuþ, sa evaudgàtà - ityudgãthabràhmaõe 'vagatam'vàcà ca hyeva sa pràõena codagàyat'iti ca nirdhàritam /
'athaitasya pràõasyàpaþ ÷arãraü jyotãråpamasau candraþ'iti ca /
pràõàvàyucandramasàmekatvàccandramasà vàyunà copasaühàre na ka÷cid vi÷eùaþ /
evaü manyamànà ÷rutirvàyunà adhidaivataråpeõopasaüharati /
api ca vàyunimittau hi vçddhikùayau candramasaþ /
tena tithyàdilakùaõasya kàlasya karturapi kàrayità vàyuþ /
ato vàyuråpàpannastithyàdikàlàdatãto bhavatãtyupapannataraü bhavati /
tena ÷rutyantare candraråpeõa dçùñirmuktiratimukti÷ca /
iha tu kàõvànàü sàdhanadvayasya tatkàraõaråpeõa vàyvàtmanà dçùñirmuktiratimukti÷ceti na ÷rutyorvirodhaþ //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.6

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yad idam antarikùam anàrambaõam iva kenàkrameõa yajamànaþ svargaü lokam àkramata iti |
brahmaõartvijà manasà candreõa |
mano vai yaj¤asya brahmà |
tad yad idaü manaþ so 'sau candraþ sa brahmà sa muktiþ sàtimuktir ity atimokùà |
atha saüpadaþ || BrhUp_3,1.6 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.6 mçtyoþ kàlàdatimuktirvyàkhyàtà yajamànasya /
so 'timucyamànaþ kenàvaùñambhena paricchedaviùayaü mçtyumatotya phalaü pràpnotyatimucyata ityucyate /
yadidaü prasiddhamantarikùamàkà÷o 'nàrambaõamanàlambanamiva÷abdàdastyeva tatrà'lambanaü tattu na j¤àyata ityabhipràyaþ /
yattu tadaj¤àyamànamàlambanaü tatsarvanàmnà keneti pçcchyate /
anyathà phalapràpterasaübhavàt /
yenàvaùñambhenà'krameõa yajamànaþ karmaphalaü pratipadyamàno 'timucyate kiü taditi pra÷naviùaya /
kenà'krameõa yajamànaþ svargaü lokamàkramata iti svargaü lokaü phalaü pràpnotyatimucyata ityarthaþ /
brahmaõartvijà manasà candreõetyakùaranyàsaþ pårvavat /
tatràdhyàtmaü yaj¤asya yajamànasya yadidaü prasiddhaü manaþ so 'sau candro 'dhidaivatam /
mano 'dhyàtmaü candramà adhidaivatamiti hi prasiddham /
sa eva candramà brahmartviktenàdhibhåtaü bràhmaõaþ paricchinnaü råpamadhyàtmaü ca manasa etaddvayamaparicchinnena candramaso råpeõa pa÷yati /
tena candramasà manasàvalambanena karmaphalaü svargaü lokaü pràpnotyatimucyata ityabhipràyaþ /
itãtyupasaühàràthaü vacanam /
ityevaüprakàrà mçtyoratimokùàþ /
sarvàüõi hi dar÷anaprakàràõi yaj¤àïgaviùayàõyasminnavasara uktànãti kçtvopasaühàra ityatimokùàþ /
evaüprakàrà atimokùà ityarthaþ /
atha saüpadaþ /
athàdhunà saüpada ucyante /
saüpannàma kenacitsàmànyenàgnihotràdãnàü karmaõàü mahatàü phalavatàü tatphalàya saüpàdanaü saüpat /
phalasyaiva và sarvotsàhena phalasàdhanànuùñhàne prayatatàü kenacidvaiguõyenàsaübhavaþ /
tadidànãmàhitàgniþ sanyatki¤citkarmàgnihotràdãnàü yathàsaübhavamàdàyà'lambanãkçtya karmaphalavidvattàyàü satyàü yatkarmaphalakàmo bhavati tadeva saüpàdayati /
anyathà ràjasåyà÷vamedhapuruùamedhasarvamedhalakùaõànàmadhikçtànàü traivarõikànàmapyasaübhavasteùàü tatpàñhaþ svàdhyàyàrtha eva kevalaþ syàt /
yadi tatphalapràptyupàyaþ ka÷cana na syàt /
tasmàtteùàü sepadaiva tatphalapràptistasmàtsaüpadàmapi phalavattvamataþ saüpada àrabhyante //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.7

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- katibhir ayam adyargbhir hotàsmin yaj¤e kariùyatãti |
tisçbhir iti |
katamàs tàs tisra iti |
puronuvàkyà ca yàjyà ca ÷asyaiva tçtãyà |
kiü tàbhir jayatãti |
yat ki¤cedaü pràõabhçd iti || BrhUp_3,1.7 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.7 yàj¤avalkyeti hovàca abhimukhãkaraõàya /
katibhirayamadyargbhirhetàsmin yaj¤e katibhiþ katisaïkhyàbhirçgbhirçgjàtibhiþ ayaühotartvigasmin yaj¤e kariùyati ÷astraü ÷aüsati /
àhetaraþ-tisçbhirçgjàtibhiþ /
ityukkavantaü pratyà hetaraþ-katamàstàstistra iti /
saïkhyeyaviùayo 'yaü pra÷naþ, pårvastu saïkhyàviùayaþ /
puronuvàkyàca-pràgyàgaphàlàd yàþ prayujyante çcaþ, sà çgjàtiþ puronuvàkyetyucyate /
yàgàrthaü yàþ prayujyante çcaþ, sà çgjàtiryàjyà /
÷astràrthaü yàþ prayujyante çcaþ, sà çgjàtiþ ÷asyà /
sarvàstu yàþ kà÷cana çcaþ;tàþ stotriyà và anyà và sarvà etàsveva tisçùu çgjàtiùvantarbhavanti /
kiü tàbhirjayatãti yatki¤cedaü pràõabhçditi-ata÷casaïkhyàsàmànyàd yatki¤citpràõabhçjjàtama, tat sarvaü jayati tat sarvaü phalajàtaü sampàdayati saïkhyàdisàmànyena //7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.8

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- katy ayam adyàdhvaryur asmin yaj¤a àhutãr hoùyatãti |
tisra iti |
katamàs tàs tisra iti |
yà hutà ujjvalanti yà hutà atinedanti yà hutà adhi÷erate |
kiü tàbhir jayatãti |
yà hutà ujjvalanti devalokam eva tàbhir jayati |
dãpyata iva hi devaloko |
yà hutà atinedante pitçlokam eva tàbhir jayati |
atãva hi pitçlokaþ |
yà hutà adhi÷erate manuùyalokam eva tàbhir jayatyi |
adha iva hi manuùyalokaþ || BrhUp_3,1.8 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.8 yàj¤avalkyeti hovàveti pårvavat /
katyayamadyàdhvaryurasmin yaj¤a àhutãrheùyatãti, katyàhutiprakàràþ? tastra iti, katamàstàstistra iti pårvavat /
itara àha-yà håtà ujjvalanti samidàjyàhutayaþ yà hutà atinedante 'tãva ÷abdaü kuvanti màsàdyàhutayaþ, yà hutà adhi÷erate 'dhyàdho gatvà bhåmeradhi÷erate payaþsomàhutayaþ /
kiü tàbhirjayatãti, tàbhirevaü nirvartitàbhiràhutibhiþ kiü jayatãti /
yà àhutayo hutà ujjvalantyujjvalanayuktà àhutayo nirvartitàþ, phalaü ca devalokàkhyamujjvalameva, tena sàmànyena yà mayatà ujjvalantya àhutayo nirvartyamànàstà etàþ sàkùàddevalokasya karmaphalasyaråpaü devalokàkhyaü phalameva mayà nirvartyata ityevaü sampàdayati /
yà hutà atinedante àhutayaþ pitçlokameva tàbhirjayati kutsita÷abdakartçtvasàmànyena /
pitçlokameva tàbhirjayati kutsita÷abdakartçtvasàmànyena /
pitçlokasambaddhàyàü hi saüyamanyàü puryàü vaivasvatena yàtyamànànàü'hà hatàþ sma mu¤ca mu¤ca'iti ÷abdobhavati /
tathàvadànàhutayaþ tena pitçlokasàmànyàt pitçloka eva mayà nirvartyata iti sampàdayati /
yà hutà adhi÷erate manuùyalokameva tàmijayati bhåmyupari sambandhasàmànyàt /
adha iva hyagha eva hi manuùyalokaþ uparitanàn sàdhyàüllokànapekùya, athavàdhogamanamapekùya /
ato manuùyaloka eva mayà nirvartyata iti sampàdayati /
yà hutà adhi÷erate manuùyalokameva tàbhijayati bhåmyupari sambandhasàmànyàt /
adha iva hyadha eva hi manuùyalokaþ uparitanàn sàdhyàüllokànapekùya, athavàdhogamanamapekùya /
ato manuùyaloka eva mayà nirvartyata iti sampàdayati payaþsomàhutinirvartanakàle //8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.9

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- katibhir ayam adya brahmà yaj¤aü dakùiõato devatàbhir gopàyatãti |
ekayeti |
katamà saiketi |
mana eveti |
anantaü vai mano 'nantà vi÷ve devàþ |
anantam eva sa tena lokaü jayati || BrhUp_3,1.9 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.9 yàj¤avalkyeti hovàceti pårvavat /
ayamçtvigbrahmà dakùiõato brahmàsane sthitvà yaj¤aü gopàyati /
katibhirdevatàbhirgopàyatãti pràsaïgikametadvahuvacanam /
ekayà hi devatayà gopàyatyasau /
evaü j¤àte bahuvacanena pra÷no nopapadyate svayaü jànatastasmàtpårvayoþ kaõóikayoþ pra÷naprativacaneùu katibhiþ kati tisçbhististra iti prasaïgaü dçùñvehàpi bahuvacanenaiva pra÷nopakramaþ kriyate /
athavà prativàdivyàmohàrtha bahuvacanam /
itara àhaikayetyekà sà devatà yayà dakùiõataþ sthitvà brahmà'sane yaj¤aü gopàyati /
katamà saiketi /
mana eveti manaþ sà devatà /
manasà hi brahmà vyàpriyate dhyànenaiva /
"tasya yaj¤asya mana÷ca vàkca vartanã tayoranyataràü manasà saüskaroti brahmà"(cha.u.4 / 16 / 1) iti ÷rutyantaràt /
tena mana eva devatà tayà manasà hi gopàyati brahmà yaj¤am /
tacca mano vçttibhedenànantam /
vai÷abdaþ prasiddhàvadyotanàrthaþ /
prasiddhaü manasa  ànantyma /
tadànantyàbhimànino devàþ,"sarve devà yatraikaü bhavanti"ityàdi÷rutyantaràt /
tenànantyasàmànyàdanantameva sa tena lokaü jayati //9//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.10

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- katy ayam adyodgàtàsmin yaj¤e stotriyàþ stoùyatãti |
tisra iti |
katamàs tàs tisra iti |
puronuvàkyà ca yàjyà ca ÷asyaiva tçtãyà |
katamàs tàþ |
yà adhyàtmam iti |
pràõa eva puronuvàkyàpàno yàjyà vyànaþ ÷asyà |
kiü tàbhir jayatãti |
pçthivãlokam eva puronuvàkyayà jayaty antarikùalokaü yàjyayà dyulokaü ÷asyayà |
tato ha hotà÷vala upararàma || BrhUp_3,1.10 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.10 yàj¤avalkyeti hovàceti pårvavat /
kati stotriyàþ stopyatãtyayamudgàtà /
stotriyà nàma çksàmasamudàyaþ katipayànàmçcàm /
stotriyàvà÷amyàvàyàþ kà÷cana çcaþ, tà sarvàstistra evetyàha /
tà÷ca vyàkhyàtàþ- muronuvàkyà ca yàjyà ca ÷asyaiva tçtãyeti /
tatra pårvamuktam - yatki¤cedaü pràõabhçta sarve jayatãti tat kena sàmànyena? ityucyate - katamàstàstistra çco yà adhyàtmaü bhavantãti /
pràõa eva puronuvàkyà, pa÷abdasàmànyàt /
avàno yàjyà, ànantaryàt /
apànena hi prattaü havirdevatà grasanti, yàga÷ca pradànam /
vyànaþ÷asyà -"apràõannanapànannçcamabhivyàharati"(cha. u. 1 / 3 / 4) / iti ÷ratyantaràt /
kiü tàbhirjayatãti vyàkhyàtam /
tatra vi÷eùasambandhasàmànyamanuktamihocyate, sarvamanyad vyàkhyàtam /
lokasambandhasàmànyena pçthivãlokamevapuronuvàkyayà jayati, antarikùalokaü yàjyayà, madhyamatvasàmànyàt /
dyulokaü÷asyayordhvatvasàmànyàt /
tato ha tasmàdàtmanaþ pra÷nanirõayàdasau hotà a÷vala upararàma nàyamasmadgecara iti //10//

#<iti tçtãyàdhyàye prathamama÷valabràhmaõam //1//>#


àkhyàyikàsambandhaþ prasiddha eva /
mçtyoratimuktirvyàkhyàtà kàlalakùaõàt karmalakùaõàcca /
kaþ punarasau mçtyuryasmàdatimuktirvyàkhyàtà? sa ca svàbhàvikàj¤ànàsaïgàspado 'dhyàtmàdhibhåtàviùayaparicchinno grahàtigrahalakùaõo mçtyuþ /
tasmàt paricchinnaråpànmçtyoratimuktasya råpàõyaganyàdityàdãnyudgãthaprakaraõe vyàkhyàtàni /
a÷valapra÷necatadgato vi÷eùaþ ka÷cit /
taccaitat karmaõàü j¤ànasahitànàü phalam /
etasmàt sàdhyasàdhanaråpàt saüsàrànmokùaþ kartavya ityatobandhanaråpasyamçtyoþ svaråpamucyate /
baddhasya hi mokùaþ kartavyaþ /
yadapyatimuktasya svaråpamuktaü tatràpi grahàtigrahàbhyàmavinirmukta eva mçtyuråpàbhyàm /
tathà coktaü"a÷anàyàhimçtyuþ"(bç.u.1 / 2 / 1) "eùa eva mçtyuþ"iti /
àdityasthaü puruùamaïgãkçtyàha"eko mçtyurvahavà"iti ca /
tadàtmabhàvàpanno hi mçtyoràptimatimucyata ityucyate /
na ca tatra grahàtigrahau mçtyuråpau nastaþ /
"athaitasya manaso dyauþ ÷arãraü jyotãråpamasàvàdityaþ"(bç. u. 1 / 5 / 12) 'mana÷va'grahaþ sa kàmenàtigràheõa gçhãtaþ"(3 / 2 / 7) iti, vakùyati"pràõo vai grahaþ so 'pànenàtigràheõa"(3 / 2 / 2) iti,"vàgvai grahaþ sa nàmnàtigràheõa"(3 / 2 / 3) iti ca /
tathà vyannavibhàge vyàkhyàtamasmàbhiþ /
suvicàritaü caitad yadeva pravçttikàraõaü tadeva nivçttikàraõaü na bhavatãti /
kecittu sarvameva nivçttikàraõaü manyante /
ataþ kàgõàt pårvasmàtpårvasmànmçtyormucyate uttaramuttaraü pratipadyamàno vyàvçttyarthameva prati padyate na tu tàdarthyam, ityata à dvaitakùayàta sarvaü mçtyuþ, dvainakùaye tu paramàrthatà mçtyoràptimatimucyate /
ata÷ca àpekùikã gauõã muktirantaràle /
sarvametad evat abàrhadàraõyakam /
nanu sarvaikatvaü mokùaþ"tasmàttatsarvamabhavat"(bç. u. 1 / 4 / 10) iti ÷ruteþ /
bàóhaü bhavatyetadapi, natu"gràmakàmo yajeta, pa÷ukàmo yajeta"ityàdi÷rutãnàü tàdarthyam /
yadi hyadvaitàrthatvameva àsàü gràmapa÷usvargàdyarthatvaü nàstãti gràmapa÷usvargàdayo na gçhyeran, gçhyante tu karmaphalavaicitryavi÷eùàþ /
yadi ca vaidikànàü karmaõàü tàdarthyameva, saüsàra eva nàbhaviùyat /
atha tàdarthye 'pi anuniùpàditapadàrthasvabhàvaþ saüsàra iti cet /
yathà ca råpadar÷anàrtha àloke sarvo 'pi tatrasthaþ prakà÷yata eva /
na;pramàõànupapatteþ /
advaitàrthatve vaidikànàü karmaõàü vidyàsahitànàm anyaspànuniùpàditatve pramàõànupapattiþ /
na pratyakùaü nànumànamata eva ca nàgamaþ /
ubhayam ekena vàkyena pradar÷yata iti cet kulyàpraõayanàlokàdivat /
tannevam;vàkyadharmànupapatteþ /
na ca ekavàkyagatasyàrthasya pravçttinivçttisàdhanatvamavagantuü ÷akyate /
kulyàpraõayanàlokàdàvarthasya pratyakùatvàdadoùaþ /
yadapyucyate mantrà asminnartheþ dçùñà iti /
ayameva tu tàvadarthaþ pramàõàgamyaþ /
mantràþ punaþ kim asminnartha àhosvidanyasminnartha iti mçgyametat /
tasmàd grahàtiprahalakùaõo mçtyurbandhaþ, tasmànbhokùo vaktavya ityata idamàrabhyate na ca jànãmo viùayasandhàvivàntaràle 'vasthànamardhajaratãyaü kau÷alam /
yattu mçtyoratimucyata ityukatvà grahàtigrahàvucyete, tacvarthasambandhàt /
sarvo 'yaü sàdhyasàdhanalakùaõo bandhaþ, grahàtigrahàvinirmokàt /
nigaóe hi nirj¤àte nigaóitasya mokùàya yatnaþ kartavyo bhavati;tasmàtàdarthyenàrambhaþ /



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.1

#<atha hainaü jàratkàrava àrtabhàgaþ papraccha |
yàj¤avalkyeti hovàca -- kati grahàþ katy atigrahà iti |
aùñau grahà aùñàv atigrahà iti |
ye te 'ùñau grahà aùñàv atigrahàþ katame ta iti || BrhUp_3,2.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.1 atha hainaü ha÷abda aitihyàrthaþ /
athànantarama÷vala uparate prakçtaü yàj¤avalkyaü jaratkàrugotro jàratkàrava çtabhàgasyàpatyamàrtabhàgaþ papraccha yàj¤avalkyeti hovàcetyabhimukhokaraõàya /
pårvavatpra÷naþ kati grahàþ katyatigrahà iti /
iti÷abdo vàkyaparisamàptyarthaþ /
tatra nirj¤àteùu và grahàtigraheùu pra÷naþ syàdanirj¤àteùu và /
yadi tàvadgrahà atigrahà÷ca nirj¤àtàstadà tadgatasyàpi guõasya saükhyàyà nij¤àtatvàtkati grahàþ katyatigrahà iti saükhyàviùayaþ pra÷no nopapadyate /
athanirj¤àtàstadà saükhyeyaviùayapra÷na iti ke grahàþ ke 'tigrahà iti praùñavyaü na tu kati grahàþ katyatigrahà iti pra÷naþ /
api ca nirj¤àtasàmànyake÷u vi÷eùavij¤ànàya pra÷no bhavati yathà katame 'tra kañhàþ katame 'tra kàlàpà iti /
na càtra grahàtigrahà nàma padàrthàþ kecana loke prasiddhàþ /
yena vi÷eùàrthaþ pra÷naþ syàt /
nanu càtimucyata ityuktaü grahagçhotasya hi mokùaþ sa muktiþ sàtimuktiriti hi dviruktam /
tasmàtpràptà grahà atigrahà÷ca /
nanu tatràpi catvàro grahà atigrahà÷ca nirj¤àtà vàkcakùuþ pràõamanàüsi tatra katãti pra÷no nopapadyate nirj¤àtatvàt /
na /
anavadhàraõàrthatvàt /
na hi catuùñvaü tatra vivakùitamiha tu grahàtigrahàdar÷ane 'ùñhatvaguõavivakùayà katoti pra÷na upapadyata eva /
tasmàtsa muktiþ sàtimuktiriti muktyatiktã dvirukte grahàtigrahà api siddhàþ /
ataþ katisaükhyàkà grahàþ kati vàtigrahà iti pçcchati /
itara àha-aùñau grahà aùñàvatigrahà iti /
ye te 'ùñau grahà abhihitàþ katame te niyamena grahãtavyà iti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.2

#<pràõo vai grahaþ |
so 'pànenàtigraheõa gçhãtaþ |
pràõena hi gandhठjighrati || BrhUp_3,2.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.2 tatrà'ha /
pràõo vai grahaþ pràõa iti ghràõamucyate /
prakaraõàt /
vàyusahitaþ saþ /
apàneneti gandhenetyetat /
apànasacivatvàdapàno gandha ucyate /
apànopahçtaü hi gandhaü ghràõena sarvo loko jighrati /
tadetaducyate 'pànena hi gandhà¤jighratãti //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.3-9

#<vàg vai grahaþ |
sa nàmnàtigraheõa gçhãtaþ |
vàcà hi nàmàny abhivadati || BrhUp_3,2.3 ||>#

#<jihvà vai grahaþ |
sa rasenàtigraheõa gçhãtaþ |
jihvayà hi rasàn vijànàti || BrhUp_3,2.4 ||>#

#<cakùur vai grahaþ |
sa råpeõàtigraheõa gçhãtaþ |
cakùuùà hi råpàõi pa÷yati || BrhUp_3,2.5 ||>#

#<÷rotraü vai grahaþ |
sa ÷abdenàtigraheõa gçhãtaþ |
÷rotreõa hi ÷abdठ÷çõoti || BrhUp_3,2.6 ||>#

#<mano vai grahaþ |
sa kàmenàtigraheõa gçhãtaþ |
manasà hi kàmàn kàmayate || BrhUp_3,2.7 ||>#

#<hastau vai grahaþ |
sa karmaõàtigraheõa gçhãtaþ |
hastàbhyàü hi karma karoti || BrhUp_3,2.8 ||>#

#<tvag vai grahaþ |
sa spar÷enàtigraheõa gçhãtaþ |
tvacà hi spar÷àn vedayata |
ity aùñau grahà aùñàv atigrahàþ || BrhUp_3,2.9 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.3-9 vàgvai grahaþ /
vàcà hyadhyàtmaparicchinnayà'saïgaviùayàspadayàsatyànçtàsabhyabãbhatsàd ivacaneùu vyàpçtayà gçhãto loko 'pahçtastena /
vàggrahaþ sa nàmnàtigràreõa gçhãtaþ sa vàgàkhyo graho nàmnà vaktavyena viùayeõàtigraheõa atigràheõeti daighyaü chàndasaü nàma vaktavyàrthà hi vàktena vaktavyenàrthena tàdarthyena prayuktà vàktena va÷ãkçtà tena tatkàryamakçtvà naiva tasyà mokùaþ /
ato nàmnàtigràheõa gçhãtà vàgityucyate /
vaktavyàsaïgena hi pravçttà sarvànarthairyujyate /
samànamanyat /
ityete tvakparyantà aùñau grahàþ spar÷aparyantà÷caite 'ùñàvatigrahà iti // 3-9 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.10

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yad idaü sarvaü mçtyor annaü kà svit sà devatà yasyà mçtyur annam iti |
agnir vai mçtyuþ so 'pàm annam |
apa punarmçtyuü jayati || BrhUp_3,2.10 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.10 upasaühçteùu grahàtigraheùvàha punaþ - yàj¤avalkyeti hovàca /
yadidaü sarvaü mçtyorannaü yadidaü vyàkçtaü sarvaü mçtyorannaü sarvaü jàyate vipadyate ca grahàtigrahalakùaõena mçtyunà grastam /
kàsvitkà nu syàtsà devatà yasyà devatàyà mçtyurapyannaü bhavet /
"mçtyuryasyopasecanam"iti ÷rutyantaràt /
ayamabhipràyaþ praùñuþ /
yadi mçtyormçtyuü vakùyatyanavasthà syàt /
atha na vakùyatyasmàdgrahàtigrahalakùaõànmçtyormokùo nopapadyate /
grahàtigrahamçtyuvinà÷e hi mokùaþ yàt /
sa yadi mçtyorapi mçtyuþ syàdbhavedgrahàtigrahalakùaõasya mçtyorvinà÷aþ ato durvacanaü pra÷naü manvànaþ pçcchati kàsvitsà devateti /
asti tàvanmçtyormçtyuþ /
nanvanavasthà syàttasyàpyanyo mçtyuriti /
nànavasthà /
sarvamçtyormçtyvantarànupapatteþ /
kathaü punaravagamyate 'sti mçtyormçtyuriti /
dçùñatvàt /
agnistàvatsarvasya dçùño mçtyurvinà÷akatvàt /
so 'dbhirbhakùyate so 'gnirapàmannam /
gçhàõa tarhyasti mçtyormçtyuriti /
tena sarvaü grahàtigrahajàtaü bhakùyate mçtyormçtyunà /
tasminbandhane nà÷ite mçtyunà bhakùite saüsàrànmokùa upapanno bhavati /
bandhanaü hi grahàtigrahalakùaõamuktaü tasmàcca mokùa upapadyata ityetatprasàdhitam /
ato bandhamokùàya puruùaprayàsaþ saphalo bhavatyato 'pajayati punarmçtyum //10//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.11

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yatràyaü puruùo mriyata ud asmàt pràõàþ kràmanty àho neti |
neti hovàca yàj¤avalkyaþ |
atraiva samavanãyante |
sa ucchvayati |
àdhmàyati |
àdhmàto mçtaþ ÷ete || BrhUp_3,2.11 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.11 pareõa mçtyunà mçtyau bhakùite paramàtmadar÷anena yo 'sau mukto vidvànso 'yaü puruùo yatra yasminkàle mriyata udårdhvamasmàdbrahmavido mriyamàõàtpràõà vàgadayo grahà nàmàdaya÷càtigrahà vàsanàråpà antasthàþ prayojakàþ kàmatnyårdhvamutkràmantyàhosvinneti /
neti hovàca yàj¤avalkyo notkràmantyatraivàsminneva pareõà'tmanàvibhàgaü gacchanti viduùi kàryàõi karaõàni ca svayonau parabrahmasatattave samavanãyanta ekãbhàvena samavasçjyante pralãyanta ityarthaþ /
årmaya ida samudre /
tathà ca ÷rutyantaraü kalà÷abdavàcyànàü pràõànàü parasminnàtmani pralayaü dar÷ayati -"evamevàsya paridraùñurimàþ ùoóa÷a kalàþ puruùàyaõàþ puruùaü pràpyàstaü gacchantã"ti /
iti pareõà'tmanàvibhàgaü gacchantãti dar÷itam /
na tarhi mçto, nahi, mçta÷càyaü yasmàtsa ucchvayatyucchånatàü pratipadyata àdhmàyati bàhyena vàyunà påryate dçtivadàdhmàto mçtaþ ÷ete ni÷ceùñaþ bandhananà÷e muktasya na kvacidgamanamiti vàkyàrthaþ //11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.12

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yatràyaü puruùo mriyate |
kim enaü na jahàtãti |
nàmeti |
anantaü vai nàmànantà vi÷ve devàþ |
anantam eva sa tena lokaü jayati || BrhUp_3,2.12 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.12 muktasya kiü pràõà eva samavanoyanta àhosvittatprayojakamapi sarvam /
atha pràõà eva na tatprayojakaü sarva, prayojake vidyamàne punaþ pràõànàü prasaïgaþ /
atha sarvameva kàmakarmàdi, tato mokùa upapadyata ityevamartha uttaraþ pra÷naþ /
yàj¤avalkyeti hovàca yatràyaü puruùo mriyate kimenaü na jahàtãti /
àhetaro nàmeti sarvaü samavanãyata ityarthaþ /
nàmamàtraü tu na lãyata àkçtisambandhàt /
nityaü hi nàma /
anantaü vai nàma /
nityatvamevà'nantyaü nàmnaþ /
tadànantyàdhikçtà anantà bai vi÷ve devà anantameva sa tena lokaü jayati /
tannàmànantyàdhikçtànvi÷vàndevànàtmatvenopetya tenà'nantyadar÷anenànantameva lokaü jayati //12//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.13

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yatràsya puruùasya mçtasyàgniü vàg apyeti vàtaü pràõa÷ cakùur àdityaü mana÷ candraü di÷aþ ÷rotraü pçthivãü ÷arãram àkà÷am àtmauùadhãr lomàni vanaspatãn ke÷à apsu lohitaü ca reta÷ ca nidhãyate kvàyaü tadà puruùo bhavatãti |
àhara saumya hastam  àrtabhàga |
àvàm evaitasya vediùyàvo na nàv etat sajana iti |
tau hotkramya mantrayàü cakràte |
tau ha yad åcatuþ karma haiva tad åcatuþ |
atha ha yat pra÷aüsatuþ karma haiva tat pra÷a÷aüsatuþ |
puõyo vai puõyena karmaõà bhavati pàpaþ pàpeneti |
tato ha jàratkàrava àrtabhàga upararàma || BrhUp_3,2.13 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.13 grahàtigraharåpaü bandhanamuktaü mçtyuråpaü tasya ca mçtyormçtyusadbhàvànmokùa÷copapadyate /
sa ca mokùo grahàtigraharåpàõàmihaiva pralayaþ pradãpanirvàõavat /
yadvadgrahàtigrahàkhyaü bandhanaü mçtyuråpaü tasya yatprayojakaü tatsvaråpanirdhàraõàrthamidamàrabhyate /
yàj¤avalkyeti hovàca /
atra kecidvarõayanti grahàtigrahasya saprayojakasya vinà÷e 'pi kila na mucyate /
nàmàva÷iùño 'vidyayoùarasthànãyayà svàtmaprabhavayà pa màtmanaþ paricchinno bhojyàcca jagato vyàvçtta ucchinna kàmakarmàntaràle vyavatiùñhate /
tasya paramàtmaikatvadar÷ane dvaitadar÷anamapanetavyamityataþ paraü paramàtmadar÷anamàrabdhavyamityevamapavargàkhyàmantaràlàvasthàü parikalyottaragranthasaübandhaü kurvanti /
tatra vaktavyaü vi÷ãrõeùu karaõeùu videhasya paramàtmadar÷ana÷ravaõamanananididhyàsanàni kathamiti /
samavanãtapràõasya hi nàmamàtràva÷iùñasyeti tairucyate /
mçtaþ ÷eta iti hayuktam /
na manorathenàpyetadupapàdayituü ÷akyate /
atha jãvannevàvidyàmàtràva÷iùño bhojyàdapàvçtta iti parikalpyate tattu kiünimittamiti vaktavyam /
samastadvaitaikatvàtmapràptinimittamiti yadyucyate tatpårvameva niràkçtam /
karmasahitena dvaitaikatvàtmadar÷anena sampanno vidvànmçtaþ samavanãtapràõo jagadàtmatvaü hiraõyagarbhasvaråpaü và pràpnuyàdasamavanãtapràõo bhojyàjjãvanneva vyàvçtto viraktaþ paramàtmadar÷anàbhimukhaþ syàt /
na cobhayamekaprayatnaniùpàdyena sàdhanena labhyam /
hiraõyagarbhapràptisàdhanaü cenna tato vyàvçttisàdhanam /
paramàtmàbhimukhãkaraõasya bhojyàdvayàvçtteþ sàdhanaü cenna hiraõyagarbhapràptisàdhanam /
na hi yadgatisàdhanaü tadgatinivçtterapi /
atha mçtvà hiraõyagarbhaü pràpya tataþ samavanãtapràõo nàmàva÷iùñaþ paramàtmaj¤àne 'dhikriyate /
tato 'smadàdyarthaü paramàtmaj¤ànopade÷o 'narthakaþ syàt /
sarveùàü hi brahmavidyà puruùàrthàyopadi÷yate"tadyo yo devànàm"ityàdyayà ÷rutyà /
tasmàdatyantanikçùñà ÷àstrabàhyaiveyaü kalpanà /
prakçtaü tu vartayiùyàma /
tatra kena prayuktaü grahàtigrahalakùaõaü bandhanamityetannirdidhàrayiùayà'ha-yatràsya puruùasyàsamyagdar÷inaþ ÷iraþpàõyàdimato mçtasya vàgagnimapyeti vàtaü pràõo 'pyeti cakùuràdityamapyetãti sarvatra sambadhyate /
mana÷candraü di÷aþ ÷rotraü pçthivãü ÷arãramàkà÷amàtmetyatrà'tmàdhiùñhànaü hçdayàkà÷amucyate /
sa àkà÷amapyeti /
oùadhãrapiyati lomàni /
vanaspatãnapiyanti ke÷àþ /
apsu lohitaü ca reta÷ca nidhãyata iti punaràdànaliïgam /
sarvatra hi vàgàdi÷abdena devatàþ parigçhyante na tu karaõànyevàpakràmanti pràïmokùàt /
tatra devatàbhiranadhiùñhitàni karaõàni nyastadàtràdyupamànàni videha÷ca kartà puruùo 'svatantraþ kimà÷rito bhavatãti pçcchayate-kvàyaü tadà puruùo bhavatãti /
kimà÷ritastadà puruùo bhavatãti /
yamà÷rayamà÷ritya punaþ kàryakaraõasaüghàtamupàdatte yena grahàtigrahalakùaõaü bandhanaü prayujyate tatkimiti pra÷naþ /
atrocyate-svabhàvayadçcchàkàlakarmadaivavij¤ànamàtra÷ånyàni vàdibhiþ parikalpitàni /
ato 'nekavipratipattisthànatvànnaiva jalpanyàyena vastunirõayaþ /
atra vastunirõayaü cedicchasyàhara sobhya hastasàrtabhàga ha àvàmevaitasya tvatpçùñasya veditavyaü yattadvediùyàvo niråpayiùyàvaþ /
kasmàt /
na nàvàvayoretadvastu sajane janasamudàye nirõetuü ÷akyate /
ata ekànta gamiùyàvo vicàraõàya /
tau hetyàdi ÷rutivacanam /
tau yàj¤avalkyàrtabhàgàvekàntaü gatvà kiü cakraturityucyate-tau hotkramya sajanàdde÷ànmantrayà¤cakràte /
àdau laukikavàdipakùàõàmekaikaü parugçhya vicàritavantau /
tau ha vicàrya yadåcaturapohya pårvapakùànsarvàneva tacchçõu /
karma haivà'÷rayaü punaþ punaþ kàryakaraõopàdànahetuü tattatrocaturuktavantau /
na kevalaü kàlakarmadaive÷vareùvabhyupagateùu hetuùu yatpra÷a÷aüsatustau karma haiva tatpra÷a÷aüsatuþ /
yasmànnirdhàritametatkarmaprayuktaü grahàtigrahàdikàryakaraõopàdànaü punaþ punastasmàtpuõyo vai ÷àstravihitena puõyena karmaõà bhavati tadviparotena viparãto bhavati pàpaþ pàpenetyevaü yàj¤avalkyena pra÷neùu nirõãteùu tato '÷akyaprakampyatvàdyàj¤avalkyasya ha jaratkàrava àrtabhàga upararàma //13//

#<iti tçtãyàdhyàye dvitãyamàrtabhàgabràhmaõam //2//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,3.1

#<atha hainaü bhujyur làhyàyaniþ papraccha -- yàj¤avalkyeti hovàca -- madreùu carakàþ paryavrajàma |
te pata¤calasya kàpyasya gçhàn aima |
tasyàsãd duhità gandharvagçhãtà |
tam apçcchàma ko 'sãti |
so 'bravãt sudhanvàïgirasa iti |
taü yadà lokànàm antàn apçcchàma |
athainam abråma -- kva pàrikùità abhavann iti |
kva pàrikùità abhavan |
sa tvà pçcchàmi yàj¤avalkya |
kva pàrikùità abhavann iti || BrhUp_3,3.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,3.1 atha hainaü bhujyurlàhyàyaniþ papraccha /
grahàtigrahalakùaõaü bandhanamuktam /
yasmàtsaprayojakànmukto mucyate yena và baddhaþ saüsarati sa mçtyuþ /
tasmàcca mokùa upapadyate /
yasmànmçyormçtyurasti /
muktasya ca na gatiþ kvacit /
sarvotsàdo nàmamàtràva÷eùaþ pradãpanirvàõavaditi càvadhçtam /
tatra saüsaratàü mucyamànànàü ca kàryakaraõànàü svakàraõasaüsarge samàne muktànàmatyantameva punaranupàdànam /
saüsaratàü tu punaþ punarupàdànaü yena prayuktànàü bhavati tatkarmetyavadhàritaü vicàraõàpårvakam /
tatkùaye ca nàmàva÷eùeõa sarvotsàdo mokùaþ /
tacca puõyapàpàkhyaü karma /
puõyo vai puõyena karmaõà bhavati pàpaþ pàpenetyavadhàritatvàt /
etatkçtaþ saüsàraþ /
tatràpuõyena sthàvarajaïgameùu svabhàvaduþkhabahuleùu narakatiryakpretàdiùu ca duþkhamanubhavati punaþ punarjàyamàno mriyamàõa÷cetyetadràjavartmavatsarvalokaprasiddham /
yattu ÷àstrãyaü puõyo vai puõyena karmaõà bhavati tatraivàdaraþ kriyata iha ÷rutyà /
puõyameva ca karma sarvapuruùàrthasàdhanamiti sarve ÷rutismçtivàdàþ /
mokùasyàpi puruùàrthatvàttatsàdhyatà pràptà /
yàvadyàvatpuõyotkarùastàvattàvatphalotkarùapràptiþ /
tasmàduttameva puõyotkarùeõa mokùo bhaviùyatãtyà÷aïkà syàt /
sà nivartayitavyà j¤ànasahitasya ca prakçùñasya karmaõa etàvatã gatiþ /
vyàkçtanàmaråpàspadatvàtkarmaõastatphalasya ca /
na tvakàrye nitye 'vyàkçtadharmiõyanàmaråpàtmake kriyàkàrakaphalasvabhàvavarjite karmaõo vyàpàro 'sti /
yatra ca vyàpàraþ sa saüsàra evetyasyàrthasya pradar÷anàya brahmaõamàrabhyate /
yattu kai÷ciducyate vidyàsahitaü karma nirabhisaüdhi mantra÷arkaràdiyuktaviùadadhyàdivatkàryàntaramàrabhata iti /
tanna /
anàrabhyatvànmokùasya /
bandhanà÷a eva hi mokùo na kàryabhåtaþ bandhanaü càvidyetyavocàma /
avidyàyà÷ca na karmaõà nà÷a upapadyate /
dçùñaviùayatvàcva karmasàmarthyasya /
utpattyàptivikàrasaüskàrà hi karmasàmarthyasya viùayàþ /
utpàdayituü pràpayituü vikartuü ca sàmarthyaü karmaõo nàto vyatiriktaviùayo 'sti karmasàmarthyasya /
loke 'prasiddhatvàt /
na ca mokùa eùàü padàrthànàmanyatamaþ /
avidyàmàtravyavahita ityavocàma /
bàóham /
bhavatu kevalasyaiva karmaõa evaüsvabhàvatà /
vidyàsaüyuktasya tu nirabhisaüdherbhavatyanyathà svabhàvaþ /
dçùñaü hyanya÷aktitvena nirj¤àtànàmapi padàrthànàü viùadadhyàdãnàü vidyàmantra÷arkaràdisaüyuktànàmanyaviùaye sàmathyam /
tathà karmaõo 'pyastviti cet /
na /
pramàõàbhàvàt /
tatra hi karmaõa uktaviùayavyatirekeõa viùayàntare sàmarthyàstitve pramàõaü na pratyakùaü nànumànaü nopamànaü nàrthàpattirna ÷abdo 'sti /
nanu phalàntaràbhàve codanànyathànupapattiþ pramàõamiti /
na hi nityànàü karmaõàü vi÷vajinnyàyena phalaü kalpyate /
nàpi ÷rutaü phalamasti /
codyante ca tàni /
pàri÷eùyànmokùasteùàü phalamiti gamyate /
anyathà hi puruùà na pravarteran /
nanu vi÷vajinnyàya evà'yàto mokùasya phalasya kalpitatvàt /
mokùe vànyasminvà phale 'kalpite puruùà na pravarteranniti mokùaþ phalaü kalpyate ÷rutàrthàpattyà yathà vi÷vajiti /
nanvevaü sati kathamucyate vi÷vajinnyàyo na bhavatãti /
phalaü ca kalpyate vi÷vajinnyàya÷ca na bhavatãti vipratiùiddhamabhidhãyate /
mokùaþ phalameva na bhavatãti cet /
na /
pratij¤àhànàt /
karma kàryàntaraü viùadadhyàdivadàrabhata iti hi pratij¤àtam /
sa cenmokùaþ karmaõaþ kàryaü phalameva na bhavatãti sà pratij¤à hãyeta /
karmakàryatve ca mokùasya svargàdiphalebhyo vi÷eùo vaktavyaþ /
atha karmakàryaü na bhavati nityànàü karmaõàü phalaü mokùa ityasyà vacanavyakteþ kor'tha iti vaktavyam /
na ca kàryaphala÷abdabhedamàtreõa vi÷eùaþ ÷akyaþ kalpayitum /
aphalaü ca mokùo nityai÷ca karmabhiþ kriyate nityànàü karmaõàü phalaü na kàryamiti caiùor'tho vipratiùiddho 'bhidhãyate yathàgniþ ÷ãta iti /
j¤ànavaditi cet /
yathà j¤ànasya kàryaü mokùo j¤ànenàkriyamàõo 'pyucyate tadvatkarmakàryatvamiti cet /
na /
aj¤ànanivartakatvàjj¤ànasya /
aj¤ànavyavadhànanivartakatvàjj¤ànasya mokùo j¤ànakàryamityupacaryate /
na tu karmaõà nivartayitavyamaj¤ànam /
na càj¤ànavyatirekeõa mokùasya vyavadhànàntaraü kalpayituü ÷akyam /
nityatvànmokùasya sàdhakasvaråpàvyatirekàcca, yatkarmaõà nivartyeta /
aj¤ànameva nivartayatãti cet /
na /
vilakùaõatvàt /
anabhivyaktiraj¤ànamabhivyaktilakùaõena j¤ànena virudhyate /
karma tu tàj¤ànena virudhyate tena j¤ànavilakùaõaü karma /
yadi j¤ànàbhàvo yadi saü÷ayaj¤ànaü yadi viparãtaj¤ànaü vocyate 'j¤ànamiti sarvaü hi tajj¤ànenaiva nivartyate /
na tu karmaõànyatamenàpi virodhàbhàvàt /
athàdçùñaü karmaõàmaj¤ànanivartakatvaü kalpyamiti cet /
na /
j¤ànenàj¤ànanivçttau gamyamànàyàmadçùñanivçttikalpanànupapatteþ /
yathàvaghàtena vrãhãõàü tuùanivçttau gamyamànàyàmagnihotràdinityakarmakàryàdçùñà na kalpyate tuùanivçttiþ /
tadvadaj¤ànanivçttirapi nityakarmakàryàdçùñà na kalpyate /
j¤ànena viruddhatvaü càsakçtkarmaõàmavocàma /
yadaviruddhaü j¤ànaü karmabhistaddevalokapràptinimittamityuktaü"vidyayà devalokaþ"iti ÷ruteþ /
ki¤cànyatkalpye ca phale nityànàü karmaõàü ÷rutànàü yatkarmabhirvirudhyate dravyaguõakarmaõàü kàryameva na bhavati, kiü tatkalpyatàmiti? yasminkarmaõaþ sàmarthyameva na dçùñam, kiüvà yasmindçùñaü sàmarthyaü yacca karmaõàü phalamaviruddhaü tatkalpyatàmiti /
puruùapravçttijananàyàva÷yaü cetkarmaphalaü kalpayitavyam karmàviruddhaviùaya eva ÷rutàrthàpatteþ kùãõatvànnityo mokùaþ phalaü kalpayituü na ÷akyastadvyavadhànàj¤ànanivçttirvà /
aviruddhatvàddçùñasàmarthyaviùayatvàcceti /
pàri÷eùyanyàyànmokùa eva kalpayitavya iti cet /
sarveùàü hi karmaõàü sarvaü phalam na cànyaditarakarmaphalavyatirekeõa phalaü kalpanàyogyamasti /
pari÷iùña÷ca mokùaþ /
sa ceùño vedavidàü phalam /
tasmàtsa eva kalpayitavya iti cet /
na /
karmaphalavyaktonàmànantyàtpàri÷eùyanyàyànupapatteþ /
nahi puruùecchàviùayàõàü karmaphalànàmetàvattvaü nàma kenacidasarvaj¤enàvadhçtaü tatsàdhanànàü và puruùecchànàü vàniyatade÷akàlanimittatvàtpuruùecchàviùayasàdhanànàü ca puruùeùñaphalaprayuktatvàt /
pratipràõi cecchàvaicitryàtphalànàü tatsàdhanànàü cà'nantyasiddhiþ /
tadànantyàccà÷akyametàvattvaü puruùairj¤àtum /
aj¤àte ca sàdhanaphalaitàvattve kathaü mokùasya pari÷eùasiddhiriti /
karmaphalajàtipàri÷eùyamiti cet /
satyapãcchàviùayàõàü tatsàdhanànàü cà'nantye karmaphalajàtitvaü nàma sarveùàü tulyam /
mokùasatvakarmaphalatvàtpari÷iùñaþ syàt /
tasmàtpari÷eùàtsa eva yuktaþ kalpayitumiti cet /
na /
tasyàpi nityakarmaphalatvàbhyupagame karmaphalasamànajàtãyatvopapatteþ pari÷eùànupapattiþ /
tasmàdanyathàpyupapatteþ kùãõà ÷rutàrthàpattiþ /
utpattayàptivikàrasaüskàràõàmanyatamapi nityànàü karmaõàü phalamupapadyata iti kùãõà ÷rutàrthàpattiþ /
caturõàmanyatama eva mokùa iti cet /
na tàvadutpàdyo nityatvàt /
ata evàvikàryo 'saüskàrya÷càta eva, asàdhanadravyàtmakatvàcca /
sàdhanàtmakaü hi dravyaü saüskriyate /
yathà pàtràjyàdi prokùaõàdinà /
na ca saüskriyamàõaþ saüskàranirvartyo và yåpàdivat /
pàri÷eùyàdàpyaþ syàt /
nà'pyo 'pyàtmasvabhàvatvàdekatvàcca /
itaraiþ karmabhirvailakùaõyànnityànàü karmaõàü tatphalenàpi vilakùaõena bhavitavyamiti cet /
na /
karmatvasàlakùaõyàtsalakùaõaü kasmàtphalaü na bhavatãtarakarmaphalaiþ /
nimittavailakùaõyàditi cet /
na /
kùàmavatyàdibhiþ samànatvàt /
yathà hi gçhadàhàdau nimitte kùàmavatyàdãùñiryathà bhinne juhoti skanne juhotãtyevamàdau naimittikeùu karmasu na mokùaþ phalaü kalpyate /
tai÷càvi÷eùànnaimittikatvena jãvanàdinimitte ca ÷ravaõàt /
tathà nityànàmapi na mokùaþ phalam /
àlokasya sarveùàü råpadar÷anasàdhanatva ulåkàdaya àlokena råpaü na pa÷yantãtyulukàdicakùuùo vailakùaõyàditaralokacakùurbhirna rasàdiviùayatvaü parikalpyate rasàdiviùaye sàmarthyasyàdçùñatvàt /
sudåramapi gatvà yadviùaye dçùñaü sàmarthyaü tatraiva ka÷cidvi÷eùaþ kalpayitavyaþ /
yatpunaruktaü vidyàmantra÷arkaràdisaüyuktaviùadadadhyàdivannityàni kàryàntaramàrabhanta iti /
àrabhyatàü vi÷iùñaü kàryaü tadiùñatvàdavirodhaþ /
nirabhisaüdheþ karmaõo vidyàsaüyuktasya vi÷iùñakàryàntaràrambhe na ka÷cidvirodhaþ /
devayàjyàtmayàjinoràtmayàjino vi÷eùa÷ravaõàddevayàjinaþ'÷reyànàtmayàjã'tyàdau'yadeva vidyayà karotã'tyàdau ca /
yastu paramàtmadar÷anaviùaye manunokta àtmayàji÷abdaþ'samaü pa÷yannàtmayàjã'tyatra samaü pa÷yannàtmayàjã bhavatãtyarthaþ /
athavà bhåtapårvagatyà /
àtmayàjyàtmasaüskàràrthaü nityàni karmàõi karoti"idaü me 'nenàïga saüskriyate"iti ÷ruteþ /
tathà gàrbhairhemairityàdiprakaraõe kàryakaraõasaüskàràrthatvaü nityànàü karmaõàü dar÷ayati /
saüskçta÷ca ya àtmayàjã taiþ karmabhiþ samaü draùñuü samartho bhavati /
tasyeha và janmàntare và samamàtmadar÷anamutpadyate samaü pa÷yansvàràjyamadhigacchatãtyeùor'thaþ /
àtmayàji÷abdastu bhåtapårvagatyà prayujyate /
j¤ànayuktànàü nityànàü karmaõàü j¤ànotpattisàdhanatvapradar÷anàrtham /
ki¤cànyat- brahmà vi÷vasçjo dharmo mahànavyaktameva ca /
uttamàü sàttvikãmetàü gatimàhurmanãùiõaþ //
iti ca devasàrùñivyatirekeõa bhåtàpyayaü dar÷ayati bhåtànyapyeti pa¤ca vai /
bhåtànyatyetãti pàñhaü ye kurvanti teùàü vedaviùaye paricchinnabuddhitvàdadoùaþ /
na càrthavàdatvamadhyàyasya brahmàntakarmavipàkàrthasya tadvayatiriktàtmaj¤ànàrthasya ca karmakàõóopaniùadbhayàü tulyàrthatvadar÷anàt /
vihitàkaraõapratiùiddhakarmaõàü ca sthàvara÷vasåkaràdiphaladar÷anàt /
vàntà÷yàdipretadar÷anàcca /
na ca ÷rutismçtivãrãtapratiùiddhavyatirekeõa vihitàni và pratiùiddhànivà karmàõi kenacidavagantuü ÷akyante /
yeùàmakaraõàdanuùñhànàcca preta÷vasåkarasthàvaràdãni karmaphalàni pratyakùànumànàbhyàmupalabhyante /
na caiùàmakarmaphalatvaü kenacidabhyupagamyate /
tasmàdvihitàkaraõapratiùiddhasevànàü yathaite karmavipàkàþ pretatiryaksthàvaràdayastathotkçùñeùvapi brahmànteùu karmavipàkatvaü veditavyam /
tasmàt"sa àtmano vapàmudakhidat" "so 'rodãdi"tyàdivannàbhåtàrthavàdatvam /
tatràpyabhåtàrthavadatvaü mà bhåditi cet /
bhavatvevam /
na caitàvatàsya nyàyasya bàdho bhavati /
na càsmatpakùo và duùyati /
na ca"brahmà vi÷vasçja"ityàdãnàü kàmyakarmaphalatvaü ÷akyaü vaktum /
teùàü devasàrùñitàyàþ phalasyoktatvàt /
tasmàtsàbhisaüdhãnàü nityànàü karmaõàü sarvamedhà÷vamedhàdãnàü ca brahmatvàdãni phalàni /
yeùàü punarnityàni nirabhisaüdhãnyàtmasaüskàràrthàni teùàü j¤ànotpattyarthàni tàni /
"bràhmãyaü kriyate tanuþ"iti smaraõàt /
teùàmàràdupakàrakatvànmokùasàdhanànyapi karmàõi bhavantãti na virudhyate /
yathà càyamarthaþ ùaùñhe janakàkhyàyikàsamàptau vakùyàmaþ /
yattu viùadadhyàdivadityuktaü tatra pratyakùànumànaviùayatvàdavirodhaþ /
yastvatyanta÷abdagamyor'thastatra vàkyasyàbhàve tadarthapratipàdakasya na ÷akyaü kalpayituü viùadadhyàdisàdharmyam /
na ca pramàõàntaraviruddhàrthaviùaye ÷ruteþ pràmàõyaü kalpyate yathà ÷ãto 'gniþ kledayatãti /
÷rute tu tàdarthye vàkyasya pramàõàntarasyà'bhàsatvama /
yathà khadyoto 'gniriti talamalinamantarikùamiti bàlànàü yatpratyakùamapi tadviùayapramàõàntarasya yathàrthatve ni÷cite ni÷citàrthamapi bàlapratyakùamàbhàsãbhavati /
tasmàdvedapràmàõyasyàvyabhicàràttàdarthye sati vàkyasya tathàtvaü syàt /
na tu puruùamatikau÷alam /
nahi puruùamatikau÷alàtsavità råpaü na prakà÷ayati /
tathà vedavàkyànyapi nànyàrthàni bhavanti /
tasmànna mokùàrthàni karmàõãti siddham /
ataþ karmaphalànàü saüsàratvapradar÷anàyaiva bràhmaõamàrabhyate /
athànantaram uparate jàratkàrave, bhujyuriti nàmato lahyasyàpatyaü làhyastadapatyaü làhyàyaniþ papraccha /
yàj¤avalkyeti hovàca /
àdàbuktama÷vamedhadar÷anam;samaùñivyaùñiphala÷cà÷vamedhakratuþ, j¤ànasamuccito và kevalaj¤ànasampàdito và, sarvakarmaõàü parà kàùñhà;bhraõahatyà÷vamedhàbhyàü na paraü puõyapàpayoriti hi smaranti;tena hi samaùñiü vyaùñã÷ca pràpnoti;tatra vyaùñayo nirj¤àtà antaraõóaviùayà a÷vamedhayàgaphalabhåtàþ;'mçtyurasyàtmà bhavatyetàsàü devatànàmekà bhavati'(1 / 2 / 7) ityuktam /
mçtyu÷cà÷anàyàlakùaõo buddhayàtmà samaùñiþ prathamajo vàyuþ såtraü satyaü hiraõyagarbhaþ;tasya vyàkçto viùayaþ-yadàtmakaü sarvaü dvaitaikatvam /
yaþ sarvabhåtàntaràtmà liïgam amårtaraso yadà÷ritàni sarvabhåtakarmàõi, yaþ karmaõàü karmasambaddhànàü ca vij¤ànànàü parà gatiþ paraü phalam, tasya kiyàn gocaraþ kiyati vyàptiþ sarvataþ parimaõóalãbhåtà, sà vaktavyà;tasyàm uktàyàü sarvaþ saüsàro bandhagocara ukto bhavati /
tasya ca samaùñivyaùñyàtmadar÷anasya alaukikatvapradar÷anàrthamàkhyàyikàmàtmano vçttàü prakurute;tena ca prativàdibuddhiüvyàmohayiùyàmãti manyate /
madreùu madrà nàma janapadàsteùu, carakà adhyayanàrthavratacaraõàccarakà adhvaryavo và, paryavrajàma paryañitavantaþ;te pata¤calasya nàmataþ, kàpyasya kapigotrasya, gçhàn aima gatavantaþ /
tasyàsãd duhità gandharvagçhãtà-gandharveõa amànuùeõa sacvena kenacidàviùñà;gandharvo và dhiùõyo 'gnirçtvigadevatà vi÷iùñavij¤ànatvàdavasãyate;na hi sacvamàtrasyedç÷aü vij¤ànamupapadyate /
taü sarve vayaü parivàritàþ santo 'pçcchàma-ko 'sãti, kastvamasi kinnàmà kiüsatacvaþ /
so 'bravãd gandharvaþ sudhanvà nàmataþ, àïgiraso gotrataþ /
taü yadà yasmin kàle lokànàmantàn paryavasànàni apçcchàma athainaü gandharvamabråma-bhåvanako÷aparimàõaj¤ànàya pravçtteùu sarveùvàtmànaü ÷làghayantaþ pçùñavanto vayam;katham? kva pàrikùità abhavanniti /
sa ca gandharvaþ sarvamasmabhyabravãt /
tena divyebhyo mayà labdhaü j¤ànam, tattava nàsti, ato nigçhãto 'si, ityabhipràyaþ /
so 'haü vidyàsampanno labdhàgamo gandharvàt tvà tvàü pçcchàmi yàj¤avalkya-kva pàrikùità abhavantat tvaü kiü jànàsi? he yàj¤avalkya'kathaya pçcchàmi kva pàrikùità abhavanniti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,3.2

#<sa hovàca -- uvàca vai saþ |
agacchan vai te tad yatrà÷vamedhayàjino gacchantãti |
kva nv a÷vamedhayàjino gacchantãti |
dvàtriü÷ataü vai devarathàhnyàny ayaü lokaþ |
taü samantaü pçthivã dvistàvat paryeti |
tàü samantaü pçthivãü dvistàvat samudraþ paryeti |
tad yàvatã kùurasya dhàrà yàvad và makùikàyàþ pattraü tàvàn antareõàkà÷aþ tàn aindraþ suparõo bhåtvà vàyave pràyacchat |
tàn vàyur àtmani dhitvà tatràgamayad yatrà÷vamedhayàjino 'bhavann iti |
evam iva vai sa vàyum eva pra÷a÷aüsa tasmàd vàyur eva vyaùñir vàyuþ samaùñiþ |
apa punarmçtyuü jayati ya evaü veda |
tato ha bhujyur làhyàyanir upararàma || BrhUp_3,3.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,3.2 sa hovàca yàj¤avalkya uvàca vai saþ /
vai÷bdaþ smaraõàrthaþ /
uvàca vai sa gandharvastubhyam /
agacchanvai te pàrikùitàstattatra kva? yatra yasminna÷vamedhayàjino gacchantãti /
nirõote pra÷na àha-kva nu kasminna÷vamedhayàjino gacchantãti /
teùàü gativivakùayà bhuvanako÷aparimàõamàha-dvàtriü÷ataü vai dve adhike triü÷addvàtriü÷ataü vai devarathàhrayàni deva àdityastasya ratho devarathastasya rathasya gatyàhrà yàvatparicchidyate de÷aparimàõa taddevarathàhrayaü taddvàtriü÷adguõitaü devarathàhrayàni tàvatparimàõo 'yaü loko lokàlokagiriõà parikùiptaþ /
yatra vairàjaü ÷arãraü yatra ca karmaphalopabhogaþ pràõinàü sa eùa loka etàvàülloko 'taþ paramalokastaü lokaü samantaü samantato lokavistàràddviguõaparimàõavistàreõa parimàõena taü lokaü parikùiptà paryeti pçthivã /
tàü pçthivãü tathaiva samantaü dvistàvaddviguõena parimàõena samudraþ paryeti yaü ghanodamàcakùate pauràõikàþ /
tatraõóakapàlayorvivaraparimàõamucyate /
yena vivareõa màrgeõa vahirnirgacchanto vyàpnuvantya÷vamedhayàjinaþ /
tatra yàvatã yàvatparimàõa kùurasya dhàràgraü yàvadvà saukùmyeõa yuktaü makùikàyàþ patraü tàvàüstàvatparimàõo 'ntareõa madhye 'õóakapàlayoràkà÷chidraü tenà'kà÷enetyetat /
tànpàrikùitàna÷vamedhayàjinaþ pràptànidraþ parame÷varo yo '÷vameve 'gni÷citaþ suparõo yadviùayaü dar÷anamuktaü tasya pràci divi÷ara ityàdinà suparõaþ pakùã bhåtvà pakùapucchàdyàtmakaþ suparõo bhåtvà vàyave pràyacchanmårtatvànnàstyàtmano gatistatreti /
tànpàrikùitànvàyuràtmani dhitvà sthàpayitvà svàtmabhåtànkçtvà tatra tasminnagamayat /
kva /
yatra pårve 'tikràntàþ pàrikùità a÷vamedhayàjino 'bhavanniti /
evamiva và evameva sa gandharvo vàyumeva pra÷a÷aüsa pàrikùitànàü gatim /
samàptà'khyàyikà /
àkhyàyikànirvçttaü tvarthamàkhyàyikàto 'pasutya ÷rutiþ svamukhenaivà'caùñe 'smabhyam /
yasmàdvàyuþ sthàvarajaïgamànàü bhåtànàmantaràtmà bahi÷ca sa eva tasmàdadhyàtmàdhibhåtàdhidaivabhàvena vividhà yàùñirvyàptiþ sa vàyureva /
tathà samaùñiþ kevalena såtràtmanà vàyureva /
evaü vàyumàtmànaü samaùñivyaùñiråpàtmakatvenopagacchati ya evaü veda /
tasya kiü phalamityàhi-apa punarmçtyuü jayati sakçtmçtvà punanaü mriyate /
tata àtmanaþ pra÷nanirõayàdbhujyurlàhyàyanirupararàma //2//

#<iti bçhadàraõyakopaniùadbhàùye tçtãyàdhyàyasya tçtãyaü bràhmaõam //3//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,4.1

#<atha hainam uùasta÷ càkràyaõaþ papraccha |
yàj¤avalkyeti hovàca -- yat sàkùàd aparokùàd brahma ya àtmà sarvàntaras taü me vyàcakùveti |
eùa ta àtmà sarvàntaraþ |
yaþ pràõena pràõiti sa ta àtmà sarvàntaraþ |
yo 'pànenàpàniti sa ta àtmà sarvàntaraþ |
yo vyànena vyaniti sa ta àtmà sarvàntaraþ |
ya udànenodaniti sa ta àtmà sarvàntaraþ |
eùa ta àtmà sarvàntaraþ || BrhUp_3,4.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,4.1 atha hainamuùasta÷càkràyaõaþ papraccha /
puõyapàpaprayuktairgrahàtigrahairgçhãtaþ punaþ punargrahàtigrahàüstyajannupàdadatsaüsaratãtyuktam /
puõyasya ca para utkarùo vyàkhyàto vyàkçtaviùayaþ samaùñivyaùñiråpo dvaitaikatvàtmapràptiþ /
yastu grahàtigrahairgrastaþ saüsarati so 'sti và nàstyastitve ca kiülakùaõa ityàtmana eva vivekàdhigamàyoùastapra÷na àrabhyate /
tasya ca nirupàdhisvaråpasya kriyàkàrakavinirmuktasvabhàvasyàdhigamàdyathoktàdvandhanàdvimucyate saprayojakàt /
àkhyàyikàsaübandhastu prasiddhaþ /
atha hainaü prakçtaü yàj¤avalkyamuùasto nàmata÷cakrasyàpatyaü càkràyaõaþ papraccha /
yadbrahma sàkùàdavyavahitaü kenaciddraùñuraparokùàdagauõam /
na ÷rotrabrahmàdivat /
kiü tat /
ya àtmà /
àtma÷abdena pratyagàtmocyate /
tatrà'tma÷abdasya prasiddhatvàt /
sarvasyàbhyantaraþ sarvàntaraþ yadyaþ÷abdàbhyàü prasiddha àtmà brahmeti /
tamàtmànaü me mahyaü vyàcakùveti /
viùpaùñaü ÷çïge gçhãtvà yathà gàü dar÷ayati tathà'cakùva so 'yamityevaü kathayasvetyarthaþ /
evamuktaþ pratyàha yàj¤avalkyaþ-eùu te tavà'tmà sarvàntaraþ sarvasyàbhyantaraþ /
sarvavi÷eùaõopalabhaõàrtha sarvàntaragrahaõam /
yatsàkùàdavyavahitamaparokùàdagauõaü brahma bçhattamamàtmà sarvasyàbhyantara etairguõaiþ samastairukta eùaþ /
ko 'sau tavà'tmà /
yo 'yaü kàryakaraõasaüghàtastava yenà'tmanà'tmavànsa eùa tavàtmà /
tava kàryakaraõasaüghàtasyetyarthaþ /
tatra piõóastamyàbhyantare liïgàtmà karaõasaüghàtastçtãyo ya÷ca saüdihyamànasteùu katamo mamà'tmà sarvàntarastvayà vivakùita ityukta itara àha-yaþ pràõena mukhanàsikàsaücàriõà pràõiti pràõaceùñàü karoti yena pràõaþ praõãyata ityarthaþ /
sa te taba kàryakaraõasaüghàtasyà'tmà vij¤ànamayaþ /
samànamanyat /
yo 'pànenàpànãti /
yo vyànena vyànãtãti cchàndasaü dairdhyam /
sarvàþ kàryakaraõasaüghàtagatàþ pràõanàdiceùñà dàruyantrasyeva yena kriyante /
nahi cetanàvadanadhiùñhatasya dàruyantrasyeva pràõanàdiceùñà vidyante /
tasmàdvij¤ànamayenàdhiùñhitaü vilakùaõena dàruyantravatpràõanàdiceùñàü pratipadyate /
tasmàtso 'sti kàryakaraõasaüghàtavilakùaõo ya÷ciùñayati //1//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,4.2

#<sa hovàcoùasta÷ càkràyaõaþ -- yathà vai bråyàd asau gaur asàv a÷va ity evam evaitad vyapadiùñaü bhavati |
yad eva sàkùàd aparokùàd brahma ya àtmà sarvàntaras taü me vyàcakùveti |
eùa ta àtmà sarvàntaraþ |
katamo yàj¤avalkya sarvàntaraþ |
na dçùñer draùñàraü pa÷yeþ |
na ÷ruteþ ÷rotàraü ÷çõuyàþ |
na mater mantàraü manvãthà |
na vij¤àter vij¤àtàraü vijànãyàþ |
eùa ta àtmà sarvàntaraþ |
ato 'nyad àrtam |
tato hoùasta÷ càkràyaõa upararàma || BrhUp_3,4.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,4.2 sa hovàcoùasta÷càkràyaõo yathà ka÷cidanyathà pratij¤àya pårvaü punarvipratipanno bråyàdanyathàsau gaurasàva÷vo ya÷calati dhàvatãti và pårvaü pratyakùaü dar÷ayàmiti pratij¤àya pa÷càccalanàdiliïgairvyapadi÷atyevamevaitadbrahma pràõanàdiliïgairvyapadiùñaü bhavati tvayà /
kiü bahunà tyaktvà gotçùõànimittaü vyàjaü yadeva sàkùàdaparokùàdbrahma ya àtmà sarvàntarastaü me vyàcakùveti /
itara àha-yathà mayà prathamaü pratij¤àtastavà'tmava (tmà vi) lakùaõa iti tàü pratij¤àmanuvarta eva /
tattathaiva yathokta mayà /
yatpunaruktaü tamàtmànaü ghañàdivadviùayãkurviti tada÷akyatvànna kriyate /
kasmàtpunastada÷akyamiti /
àha /
vastusvàbhàvyàt /
kiü punastadvastusvàbhàvyam /
dçùñayàdidraùñçtvam /
dçùñerdraùñà hyàtmà /
dçùñiriti dvividhà bhavati laukikã pàramàrthikã ceti /
tatra laukikã cakùuþsaüyuktàntaþkaraõavçttiþ /
sà kriyata iti jàyate vina÷yati ca /
yà tvàtmano dçùñiragnyuùõaprakà÷àdivatsà ca draùñaþ svaråpatvànna jàyate na vina÷yati ca /
sà kriyamàõayopàdhibhåtayà saüsçùñeveti vyapadi÷yate draùñeti bhedavacca draùñà dçùñiriti ca /
yàsau  laukikã dçùñi÷cakùurdvàrà råpoparaktà jàyamànaiva nityayà'tmadçùñyà saüsçùñeva tatpraticchàyà tayà vyàptaiva jàyate tathà vina÷yati ca tenopacaryate draùñà sadà pa÷yannapi pa÷yati na pa÷yati ceti /
na tu punardraùñurdçùñeþ kadàcidapyanyathàtvam /
tathà ca vakùyati ùaùñhe-dhyàyatãva lelàyatãva /
nahi draùñurdçùñerviparilopo vidyata iti ca /
tamimamarthamàha-laukikyà dçùñeþ karmabhåtàyà draùñàraü svakãyayà nityayà dçùñyà vyàptàraü na pa÷yeþ /
yàsau laukikã dçùñiþ karmabhåtà sà råpoparaktà råpàbhivya¤jikà nà'tmànaü svàtmano vyàptàraü pratya¤caü vyàpnoti /
tasmàttaü pratyagàtmànaü dçùñedraùñàraü na pa÷yeþ /
tathà ÷ruteþ ÷rotàraü na ÷çõuyàþ /
tathà matermanovçtteþ kevalàyà vyàptàraü na manvãthàþ /
tathà vij¤àteþ kevalàyà buddhivçttervyàptàraü na vijànãyàþ /
eùa vastunaþ svabhàvo 'to naiva dar÷ayituü ÷akyate gavàdivat /
na dçùñerdraùñàramityatràkùaràõyanyathà vyàcakùate kecit /
na dçùñerdraùñàraü dçùñeþ kartàraü dçùñibhedamakçtvà dçùñimàtrasya kartàraü na pa÷yeriti /
dçùñeriti karmaõi ùaùñhã /
sà dçùñiþ kriyamàõà ghañavatkarma bhavati /
draùñàramiti tçjantena draùñurdçùñikartçtvamàcaùñe /
tenàsau dçùñerdraùñà dçùñeþ karteti vyàkhyàtçõàmabhipràyaþ /
tatra dçùñeriti ùaùñhyantena dçùñigrahaõaü nirarthakamiti doùaü na pa÷yanti pa÷yatàü và punaruktamasàraþ pramàdapàñha iti và nà'daraþ /
kathaü punaràdhikyaü tçjantenaiva dçùñikartçtvasya siddhatvàddçùñeriti nirarthakam /
tadà draùñàraü na pa÷yerityetàvadeva vaktavyam /
yasmàddhàtoþ parastçcchåyate taddhàtvarthakartari hi tçcsmaryate /
gantàraü bhattàraü và nayatãtyetàvàneva hi ÷abdaþ prayujyate /
na tu gatergantàraü bhiderbhettàramityasatyarthavi÷eùe prayoktavyaþ /
na càrthavàdatvena hàtavyaü satyàü gatau /
na ca pramàdapàñhaþ /
sarveùàmavigànàt /
tasmàdvyàkhyàtçõàmeva buddhidaurbalyaü nàdhyetçpramàdaþ yathà tvasmàbhirvyàkhyàtaü laukikadçùñervivicya nityadçùñivi÷iùña àtmà pradar÷ayitavyastathà kartçkarmavi÷eùaõatvena dçùñi÷abdasya dviþprayoga upapadyata àtmasvaråpanirdhàraõàya /
'nahi draùñurdçùñeri'ti ca prade÷àntaravàkyenaivaikavàkyatopapannà bhavati /
tathà ca"cakùåüùi pa÷yati""÷rotramidaü ÷rutam"iti ÷rutyantareõaikavàkyatopapannà /
nyàyàcca /
evameva hyàtmano nityatvamupapadyate vikriyàbhàve vikriyàvacca nityamiti ca vipratiùiddham /
"dhyàyatãva lelàyatãva" "nahi draùñurdçùñerviparilopo vidyate" "eùa nityo mahimà bràhmaõasya"iti ca ÷rutyakùaràõyanyathà na gacchanti /
nanu draùñà ÷rotà mantà vij¤àtetyevamàdãnyapyakùaràõyàtmano 'vikriyatve na gacchantãti /
na /
yathàpràptalaukikavàkyànuvàditvàtteùàm /
nà'tmatattvanirdhàraõàrthàni tàni /
dçùñerdraùñàramityevamàdãnàmanyàrthàsambhavàdyathoktàrthaparatvamavagamyate /
tasmàdanavabodhàdeva hi vi÷eùaõaü parityaktaü dçùñerdraùñàramityevamàdãnàmanyàrthàsambhavàdyathoktàrthaparatvamavagamyate /
tasmàdanavabodhàdeva hi vi÷eùaõaü parityaktaü dçùñeriti /
eùa te tavà'tmà sarvairuktairvi÷eõaõairvi÷iùñaþ /
ata etasmàdàtmano 'nyadàrta kàrya và ÷arãraü karaõàtmakaü và liïgam /
etadevaikamanàrtamavinà÷i kåñastham /
tato hoùasta÷càkràyaõa upararàma //2//

iti bçhadàraõyakopaniùadbhàùye tçtãyàdhyàyasya caturtha bràhmaõam //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,5.1

#<atha hainaü kaholaþ kauùãtakeyaþ papraccha -- yàj¤avalkyeti hovàca |
yad eva sàkùàd aparokùàd brahma ya àtmà sarvàntaras taü me vyàcakùveti |
eùa ta àtmà sarvàntaraþ |
katamo yàj¤avalkya sarvàntaraþ |
yo '÷anàyàpipàse ÷okaü mohaü jaràü mçtyum atyeti |
etaü vai tam àtmànaü viditvà bràhmaõàþ putraiùaõàyà÷ ca vittaiùaõàyà÷ ca lokaiùaõàyà÷ ca vyutthàyàtha bhikùàcaryaü caranti |
yà hy eva putraiùaõà sà vittaiùaõà yà vittaiùaõà sà lokaiùaõà |
ubhe hy ete eùaõe eva bhavataþ |
tasmàd bràmaõaþ pàõóityaü nirvidya bàlyena tiùñhàset |
bàlyaü ca pàõóityaü ca nirvidyàtha muniþ |
amaunaü ca maunaü ca nirvidyàtha bràhmaõaþ |
sa bràhmaõaþ kena syàd yena syàt tenedç÷a eva |
ato 'nyad àrtam |
tato ha kaholaþ kauùãtakeya upararàma || BrhUp_3,5.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,5.1 vandhanaü saprayojakamuktam /
ya÷ca baddhastasyàpyastitvamadhigataü vyatiriktatvaü ca /
tasyedànãü bandhamokùasàdhanaü sasaünyàsamàtmaj¤ànaü vaktavyamiti kaholapra÷na àrabhyate-atha hainaü kaholo nàmataþ kuùãtakasyàpatyaü kauùãtakeyaþ papraccha yàj¤avalkyeti hovàceti pårvavat /
yadeva sàkùàdaparokùàdbrahma ya àtmà sarvàntarastaü me vyàcakùveti /
yaü viditvà bandhanàtpramucyate /
yàj¤avalkya àha-eùa te tavà'tmà /
kimuùastakaholàbhyàmeka àtmà pçùñaþ kiüvà bhinnàvàtmànau tulyalakùaõàviti /
bhinnàviti yuktaü pra÷nayorapunaruktatvopapatteþ /
yadi hyeka àtmoùastakaholapra÷nayorvivakùitastatraikenaiva pra÷nenàdhigatatvàttadviùayo dvitoyaþ pra÷no 'narthakaþ syàt /
na càrthavàdaråpatvaü vàkyasya /
tasmàdbhinnàvetàvàtmànau kùetraj¤aparamàtmàkhyàviti kecidvyàcakùate /
tanna /
ta iti pratij¤ànàt /
eùa ta àtmeti hi prativacane pratij¤àtam /
na caikasya kàryakaraõasaüghàtasya dvàvàtmànàvupapadyete /
eko hi kàryakaraõasaüghàta ekenà'tmanà'tmavàn /
na coùastasyànyaþ kaholasyànyo jàtito bhinna àtmà bhavati /
dvayoragauõatvàtmatvasarvàntaratvànupapatteþ /
yadyekamagauõaü brahma dvayoritareõava÷yaü gauõena bhavitavyaü tathà'tmatvaü sarvàntaratvaü ca /
viruddhatvàtpadàrthànàm /
yadyekaü sarvàntaraü brahmà'tmà mukhya itareõàsarvàntareõànàtmanàmukhyenàva÷yaü bhavitavyam /
tasmàdekasyaiva dviþ÷ravaõaü vi÷eùavivakùayà /
yattu pårvoktena samànaü dvitãye pra÷nàntara uktaü tàvanmàtraü pårvasyaivànuvàdastasyaivànuktaþ ka÷cidvi÷eùo vaktavya iti /
kaþ punarasau vi÷eùa iti /
ucyate-pårvasminpra÷ne 'sti vyatirikta àtmà yasyàyaü saprayojako bandha ukta iti /
dvitãye tu tasyaivà'tmano '÷anàyàdisaüsàradharmàtãtatvaü vi÷eùa ucyate /
yadvi÷eùaparij¤ànàtsaünyàsasahitàtpårvoktàdvandhanàdvimucyate /
tasmatpra÷naprativacanayoreùa ta àtmetyevamantayostulyàrthataiva /
nanu kathamekasyaivà'tmano '÷anàyàdyatãtatvaü tadvatvaü ceti viruddhadharmasamavàyitvamiti /
na /
parihçtatvàt /
nàmaråpavikarakàryakaraõalakùaõasaüghàtopàdhibhedasaüparkajanitabhràntimàtraü hi saüsàritvamityasakçdavocàma /
viruddha÷rativyàkhyànaprasaïgena ca /
yathà rajju÷uktikàgaganàdayaþ sarparajatamalinà bhavanti paràdhyàropitadharmavi÷iùñàþ svataþ kevalà eva rajju÷uktikàgaganàdayaþ /
na caivaü viruddhadharmasamavàyitve padàrthànàü ka÷cana virodhaþ /
nàmaråpopàdhyastitve"ekamevàdvitãyam" "neha nànàsti ki¤cana"iti ÷rutayo virudhyeranniti cet /
na /
salilaphenadçùñàntena parihçtatvànmçdàdihaùñàntai÷ca /
yadà tu paramàrthadçùñyà paramàtmatattvàcchratyanusàribhiranyatvena nirupyamàõe nàmaråpe mçdàdivikàravadvastvantare tattvato na staþ salilaphenaghañàdivikàravadeva tadà tadapekùya'ekamevàdvitãyaü'neha nànàsti ki¤cane tyadiparamàrthadar÷anagocaratvaü pratipadyate /
yadà tu svàbhàvikyàvidyayà brahmasvaråpaü rajju÷uktikàgaganasvaråpavadeva svena råpeõa vartamànaü kenacidaspçùñasvabhàvamapi sannàmaråpakçtakàryakaraõopàdhibhyo vivekena nàvadhàyate nàmaråpopàdhidçùñireva ca bhavati svàbhàvikã tadà sarvo 'yaü vastvantaràstitvavyavahàraþ /
asti càyaü bhedakçto mithyàvyavahàro yeùàü brahmatattvàdanyatvena vastu vidyate yeùàü ca nàsti /
paramàrthavàdibhistu ÷rutyanusàreõa niråpyamàõe vastuni kiü tattvato 'sti vastu kiüvà nàstãti brahmaikamevàdvitãyaü sarvasaüvyahàra÷ånyamiti nirdhàryate tena na ka÷cidvirodhaþ /
nahi paramàrthàvadhàraõaniùñhàyàü vastvantaràstitvaü pratipadyàmahe /
"ekamevàdvitãyam" "anantaramabàhyam"iti ÷ruteþ /
na ca nàmaråpavyavahàrakàle tvavivekinàü kriyàkàrakaphalàdisaüvyavahàro nàstãti pratiùidhyate /
tasmàjj¤ànàj¤àne apekùya sarvaþ saüvyavahàraþ j¤àstrãyo laukika÷ca /
ato na kàcana virodha÷aïkà /
sarvavàdinàmapyaparihàryaþ paramàrthasavyavahàrakçto vyavahàraþ /
tatra paramàrthàtmasvaråpamapekùya pra÷naþ punaþ katamo yàj¤avalkya sarvàntara iti /
pratyàhetaro yo '÷anàyàpipàso /
a÷itumicchà÷anàyà pàtumicchà pipàsà /
te a÷anàyàpipàse yo 'tyetãti vakùyamàõena sambandhaþ /
avivekibhistalamalavadiva gaganaü gamyamànameva talamale atyeti paramàrthatastàbhyàmasaüsçùñasvabhàvatvàt /
tathà måóhaira÷anàyàpipàsàdimadbrahma gamyamànamapi kùudhito 'haü pipàsito 'hamiti te atyetyeva paramàrthatastàbhyàmasaüsçùñasvabhàvatvàt /
"na lipyate lokaduþkhena bàhyaþ"iti ÷ruteþ /
avidvallokàdhyàropitaduþkhenetyarthaþ /
pràõaikadharmatvàtsamàsakaraõama÷anàyàpipàsayoþ /
÷okaü mohaü ÷oka iti kàmaþ /
iùñaü vaståddi÷ya cintayato yadaramaõaü tattçùõàbhibhåtasya kàmabãjaü tena hi kàmo dãpyate /
mohastu vaparãtapratyayaprabhavo 'viveko bhramaþ /
sa càvidyà sarvasyànarthasya prasavabãjam /
bhinnakàryatvàttayoþ ÷okamohayorasamàsakaraõam /
tau manodhikaraõau /
tathà ÷arãràdhikaraõau jaràü mçtyuü càtyeti /
jareti kàryakaraõasaüghàtavipariõàmo valãpalitàdiliïgaþ /
mçtyuriti tadvicchedo vipariõàmàvasànaþ /
tau jaràmçtyå ÷arãràdhikaraõàvatyeti /
ye te '÷anàyàdayaþ pràõamanaþ÷arãràdhikaraõàþ pràõiùvanavarataü vartamànà ahoràtràdivatsamudrormivacca pràõiùu saüsàra ityucyate /
yo 'sau dçùñerdraùñetyàdilakùaõaþ sàkùàdavyavahito 'parokùàdagauõaþ sarvàntara àtmà brahmàdistambaparyantànàü bhåtànàma÷anàyàpipàsàdibhiþ saüsàradharmaiþ sadà na spç÷yata àkà÷a iva ghanàdimalaiþ /
tametaü và àtmànaü svaü tattvaü viditvà j¤àtvàyamahamasmi paraü brahma sadà sarvasaüsàravinirmuktaü nityatçptamiti bràhmaõàþ /
bràhmaõànàmevàdhikàro vyutthàne 'to bràhmaõagrahaõam /
vyutthàya vaiparãtyenotthànaü kçtvà /
kuta ityàha-putraiùaõàyàþ putràrthaiùaõà putraiùaõà /
putreõemaü lokaü jayeyamiti lokajayasàdhanaü putraü pratãcchaiùaõà dàrasaügrahaþ /
dàrasaügrahamakçtvetyarthaþ /
vittaiùaõàyà÷ca karmasàdhanasya gavàderupàdànamanena karma kçtvà pitçlokaü jeùyàmãti vidyàsaüyuktena và devalokaü kevalayà và hiraõyagarbhavidyayà daivena vittena devalokam /
daivàdvittàdvyutthànameva nàstãti kecit /
yasmàttadvalena hi kila vyutthànamiti /
tadasat /
etàvànvai kàma iti pañhitatvàdeùaõàmadhye daivasya vittasya /
hiraõyagarbhàdidevàtàviùayaiva vidyà cittamityucyate /
devalokahetutvàt /
nahi nirupàdhikapraj¤ànaghanaviùayà brahmavidyà devalokapràptihetuþ /
"tasmàttatsarvamabhavat" "àtmà hyeùàü sa bhavati"iti ÷ruteþ /
tadbalena hi vyutthànam /
"etaü vai tamàtmànaü viditvà"iti vi÷eùavacanàt /
tasmàttribhyo 'pyatebhyo 'nàtmalokapràptisàdhanebhya eùaõàviùayebhyo vyutthàya /
eùaõà kàmaþ"etàvànvai kàmaþ"iti ÷ruteþ /
etasmistrividhe 'nàtmalokapràptisàdhane tçùõàmakçtvetyarthaþ /
sarvà hi sàdhanecchà phalecchaiva /
ato vyàcaùñe-÷rutirekaivaiùaõeti /
katham? yà hyeva putraiùaõà sà vittaiùaõà /
dçùñaphalasàdhanatvatulyatvàt /
yà vittaiùaõà sà lokaiùaõà phalàrthaiva sà /
sarvaþ phalàrthaprayukta eva hi sarvaü sàdhanamupàdatte /
ata ekaivaiùaõà yà lokaiùaõà sà sàdhanamantareõa sampàdayituü na ÷akyata iti sàdhyasàdhanabhedenobhe hi yasmàdete eùaõe eva bhavataþ /
tasmàdbrahmavido nàsti karma karmasàdhanaü và /
ato ye 'tikràntà bràhmaõàþ sarva karma karmasàdhanaü ca sarva devapitçmànuùanimittaü yaj¤opavãtàdi tena hi daivaü pitryaü mànuùaü ca karma kriyate"nivãtaü manuùyàõàm"ityàdi÷ruteþ /
tasmàtpårva bràhmaõà brahmavido vyutthàya karmabhyaþ karmasàdhanebhya÷ca yaj¤opavãtàdibhyaþ paramahaüsapàrivràjyaü pratipadya bhikùàcarya caranti bhikùàrtha caraõaü bhikùàcarya caranti tyaktvà smàrta liïgaü kevalamà÷ramamàtra÷araõànàü jãvanasàdhanaü parivràjyavya¤jakam /
viddhàülliïgavarjitaþ /
"tasmàdaliïgo dharmaj¤o 'vyaktaliïgo 'vyaktàcàraþ"ityàdismçtibhyaþ /
"atha parivra óavivarõavàsà muõóo 'parigrahaþ" ityàdi÷ruteþ /
"sa÷ikhànke÷ànnikçtya visçjya yaj¤opavãtami"ti ca /
nanu vyutthàyàtha bhikùàcarya carantãti vartamànàpade÷àdarthavàdo 'yaü na vidhàyakaþ pratyayaþ ka÷cicchråyate liïloñtavyànàmanyatamo 'pi /
tasmàdarthavàdamàtreõa ÷rutismçtivihitànàü yaj¤opavãtàdonàü sàdhanànàü na ÷akyate parityàgaþ kàrayitum /
yaj¤opavãtyevàdhayãta yàjayedyajeta và /
pàrivràjye tàvadadhyayanaü vihitam- "vedasaünyasanàcchådrastasmàdvedaü na saünyaset"iti /
"svàdhyàya evotsçjamàno vàcam"iti cà'pastambaþ /
"brahmojjhaü vedanindà ca kauñasàkùyaü suhçdvadhaþ /
garhitànnàdyayorjagdhiþ suràpànasamni ùañ" //
iti vedaparityàge doùa÷ravaõàt /
"upàsane guråõàü vçddhànàmatithãnàü home japyakarmaõi bhojana àcamane svàdhyàye ca yaj¤opavãtã syàdi"ti parivràjakadharmeùu ca guråpàsanasvàdhyàyabhojanàcamànàdãnàü karmaõàü ÷rutismçtiùukartavyatayà coditatvàdgurvàdyupàsanàïgatvena yaj¤opavãtasya vihitatvàttatparityàgo naivàvagantuü ÷akyate /
yadyapyeùaõàbhyo vyutthànaü vidhãyata eva tathàpi putràdyeùaõàbhyastisçbhya eva vyutthànaü na tu sarvasmàtkarmaõaþ karmasàdhanàcca vyutthànam /
sarvaparityàge cà÷rutaü kçtaü syàcchutaü ca yaj¤opavãtàdi hàpitaü syàt /
tathà ca mahànaparàdho vihitàkaraõapratiùiddhàcaraõanimittaþ kçtaþ syàt /
tasmàdyaj¤opavãtàdiliïgaparityàgo 'ndhaparamparaiva /
na /
"yaj¤opavãtaü vedàü÷ca sarva tadvarjayedyatiþ"iti ÷ruteþ /
api cà'tmaj¤ànaparatvàtmarvasyà upaniùadaþ /
àtmà draùñavyaþ ÷rotavyo mantavya iti hi prastutaü sa cà'tmaiva sàkùàdaparokùàtsarvàntaro '÷anàyàdisaüsàradharmavarjita ityevaü vij¤eya iti tàvatprasiddham /
sarvà hãyamupaniùadevaüpareti vidhyantara÷eùatva tàvannàstyato nàrthavàdaþ /
àtmaj¤ànasya kartavyatvàt /
àtmà cà÷anàyàdidharmavànna bhavatãti sàdhanaphalavilakùaõo j¤àtavyaþ /
ate 'vyatirekeõà'tmano j¤ànamavidyà /
"anyo 'sàvanyo 'hamasmãti na sa veda" "mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati""ekadhaivànudraùñavyam""ekamevàdvitãyam" "tattvamasi"ityàdi÷rutibhyaþ /
kriyàphalaü sàdhanaü cà÷anàyàdisaüsàradharmàtãtàdàtmano 'nyadavidyàviùayam /
"yatra hi dvaitamiva bhavati" "anyo 'sàvanyo 'hamasmãti na sa veda" "atha ye 'nyathàto viduþ"ityàdivàkya÷atebhyaþ /
na ca vidyàvidye ekasya puruùasya yaha bhavato virodhàttamaþ prakà÷àviva /
tasmàdàtmavido 'vidyàviùayo 'dhikàro na draùñavyaþ kriyàkàrakaphalabhedaråpaþ /
"mçtyoþ sa mçtyumàpnoti"ityàdi ninditatvàt /
sarvakriyàsàdhanaphalànàü càvidyàviùayàõàü tadviparãtàtmavidyayà hàtavyatveneùñatvàt /
yaj¤opavãtàdisàdhanànàü ca tadviùayatvàt /
tasmàdasàdhanaphalasvabhàvàdàtmano 'nyaviùayà vilakùaõaiùaõà /
ubhe hyete sàdhanaphale eùaõe eva bhavataþ /
yaj¤opavãtàdestatsàdhyakarmaõàü ca sàdhanatvàt /
ubhe hyete eùaõe eveti hetuvacanenàvadhàraõàt /
yaj¤opavãtàdisàdhanàttatsàdhyebhya÷ca karmabhyo 'vidyàviùayatvàdeùaõàråpatvàcca jihàsitavyaråpatvàcca vyutthànaü vidhitsitameva /
nanu upaniùada àtmaj¤ànaparatvàd vyutthàna÷rutiþ tatstutyarthà, na vidhiþ /
na;vidhitsitavij¤ànena samànakartçkatva÷ravaõàt /
na hi akartavyena kartavyasya samànakartçkatvena vede kadàcidapi ÷ravaõaü sambhavati;kartavyànàmeva hi abhipavabahomabhakùàõàü yathà ÷ravaõam, abhiputya hutvà bhakùayantãti, tadvadàtmaj¤ànaiùaõàvyutthànabhikùàcaryàõàü kartavyànàmeva samànakartçkatva÷ravaõaü bhavet /
avidyàviùayatvàdeùaõàtvàcca arthapràpta àtmaj¤ànavidhereva yaj¤opavãtàdiparityàgaþ, na tu vidhàtavya iti cet!sutaràmàtmaj¤ànavidhinaiva vihitasya samànakartçkatva÷ravaõena dàróhyepapattiþ, tathà bhikùàcaryasya ca /
yat punaruktaü vartamànàpade÷àdarthavàdamàtramiti - na, audumbarayåpàdividhisamànatvàdadoùaþ /
'vyutthàya bhikùàcaryaü caranti'ityanena pàrivràjyaü vidhãyate, pàrivràjyà÷rame ca yaj¤opavãtàdisàdhanàni vihitàni, liïgaü ca ÷rutibhiþ smçti÷ca /
atastad varjayitvà anyasmàd vyutthànam eùaõàtve 'pãti cet? na, vij¤ànasamànakartçkàt pàrivràjyàdeùaõàvyutthànalakùaõàt pàrivràjyàntaropapatteþ;yaddhi tadeùaõàbhyo vyutthànalakùaõaü pàrivràjyaü tadàtmaj¤ànàïgam, àtmaj¤ànavirodhyeùaõàparityàgaråpatvàt, avidyàviùayatvàccaiùaõàyàþ, tadvyatirekeõa càstyà÷ramaråpaü pàrivràjyaü brahmalokàdiphalapràptisàdhanam, yadviùayaü yaj¤opavãtàdisàdhanavidhànaü siïgavidhànaü ca /
na ca eùaõàråpasàdhanàpàdànasya à÷ramadharmamàtreõa pàrivràjyàntare viùaye sambhavati sati, sarvopaniùadvihitasya àtmaj¤ànasya bàdhanaü yuktam, yaj¤opavãtàdyavidyàviùayaiùaõàråpasàdhanopàditsàyàü càva÷yam asàdhanaphalaråpasya a÷anàyàdisaüsàradharmavarjitasya ahaü brahmàsmi, ithi vij¤ànaü bàdhyate, na ca tadràdhanaü yuktam. sarvopaniùadàü tadarthaparatvàt /
'bhikùàcaryaü caranti'ityeùaõàü gràhayantã ÷rutiþ svayameva bàdhata iti cet? athàpi syàdeùaõàbhyo vyutthànaü vidhàya punareùaõakade÷aü bhikùàcaryagràhayantã tatsambaddhamanyadapi gràhayatãti cet? na, bhikùàcaryasyàprayojakatvàd hutvottarakàlabhakùaõàt /
÷eùapratipattikarmatvàdaprayojakaü hi tat, asaüskàramapi syàt, na tu bhikùàcaryam;niyamàdçùñasyàpi brahmavido 'niùñatvàt /
niyamàdçùñasyàniùñatve kiü bhikùàcaryeõeti cet! na, anyasàdhanàd vyutthànasya vihitatvàt /
tathàpi kiü teneti cet? yadi syàt, bàdhamabhyupagamyate hi tat /
yàni pàrivràjye 'bhihitàni vacanàni'yaj¤opavãtyevàdhãyãta'ityàdãni, tànyavidvatpàrivràjyamàtraviùayàõãti parihçtàni;itarathà àtmaj¤ànabàdhaþ syàditi hyuktam,"nirà÷iùamanàrambhaü nirnamastàramastutim /
akùãõaü kùãõakarmàõaü taü devà bràhmaõe viduþ"iti sarvakarmàbhàvaü dar÷ayati smçtirviduùaþ,"vidvàüliïgo dharmaj¤aþ"iti ca /
tasmàt paramahaüsapàrivràjyameva vyutthànalakùaõaü pratipadyetàtmavit sarvakarmasàdhanaparityàgaråpamiti /
yasmàt pårve bràhmaõà etamàtmànam asàdhanaphalasvabhàvaü viditvà sarvasmàt sàdhanaphalasvaråpàdeùaõàlakùaõàd vyutthàya bhikùàcaryaü caranti sma, dçùñàdçùñàrthaü karma tatsàdhanaü ca hitvà, tasmàd adyatve 'pi bràhmaõo brahmavit pàõóityaü paõóitabhàvam, etadàtmavij¤ànaü pàõóityam, nirvidya niþ÷eùaü viditvà àtmavij¤ànaü nirava÷eùaü kçtvetyarthaþ - àcàryata àgamata÷ca, eùaõàbhyo vyutthàya-eùaõàvyutthànàvasànameva hi tat pàõóityam eùaõàtiraskàrodbhavatvàdeùaõàvirudvatvàt;eùaõàmatiraskçtya na hyàtmaj¤ànenaiva vihitameùaõàvyutthànam
àtmaj¤ànasamànakartçkatvàpratyayopàdànaliïga÷rutyàd daóhãkçtam /
tasmàdepaõàbhyo vyutthàya j¤ànabanabhàvena bàlyena tiùñhàset sthàtumicchet /
sàdhanaphalà÷rayaõaü hi balamitareùàmanàtmavidàm, tad balaü hitvà vidvàn asàdhanaphalasvaråpàtmavij¤ànameva balaü tadbhàvameva kevalamà÷rayet, tadà÷rayaõe hi karaõànyeùaõàvipaye enaü hratvà sthàpayituü nãtsahante;j¤ànabalahãnaü hi måóhaüd daùñàdçùñaviùayàyàm eùaõàyàmevainaü karaõàni niyojayanti;balaü nàma àtmavidyayà÷eùaviùayadçùñitiraskaraõam;atastadbhàvena bàlyena tiùñhàset;tathà"àtmanà bindate vãryam"iti ÷rutyantaràt /
"nàyamàtmà balahãnena labhyaþ"iti ca /
bàlyaü ca pàõóityaü ca nirvidya niþ÷eùaü kçtvàtha  mananànmuniryogã bhavati;etàvadvi bràhmaõena kartavyam, yaduta sarvànàtmapratyayatiraskaraõam;etat kçtvà kçtakçtyo yogã bhavati /
amaunaü ca àtmaj¤ànànàtmapratyayatiraskàrau pàõóityabàlyasaüj¤akau niþ÷eùaü kçtvà, maunaü nàma anàtmapratyayatiraskaraõasya parthavasànaü phalam, tacca nirvidyàtha bràhmaõaþ kutakçtyo bhavatibrahmaiva sarvamiti pratyaya upajàyate /
sa bràhmaõaþ kutakçtyaþ, ato bràhmaõaþ, niråpacaritaü hi tadà tasya bràhmaõyaü pràptam;kena syàt kena caraõena bhavet? yena syàd yena caraõena bhavet, tenedç÷a evàyam-yena kenaciccaraõena syàt tenedç÷a eva uktalakùaõa eva bràhmaõo bhavati;yena kenaciccaraõeneti stutyartham-yeyaü bràhmaõyàvasthà seyaü ståyate, na tu caraõe 'nàdaraþ /
ata etasmàd bràhmaõyàvasthànàda a÷anàyàdyatãtàtmasvaråpàd nityatçptàd anyad avidyàvipayam eùaõàlakùaõaü vastvantaram, àrta vinà÷i àrtiparigçhãtam, svapnamàyàmarãcyudakasamam asàram, àtmaivàkaþ kevalo nityamukta iti /
tato ha kaholaþ kaupàtakeyaþ upararàma //1//

yat sàkùàdaparokùàd brahma sarvantara àtmetyuktam, tasya sarvàntarasya svaråpàdhigamàya à ÷àkalyabràhmaõàd grantha àrabhyate /
pçthivyàdãni hyàkà÷àntàni bhåtàni antarvahirbhàvena vyavasthitàni;teùàü yad bàhyaü bàdyam avigamyàdhigamya niràkurvan draùñuþ sàkùàt sarvàntaro 'gauõa àtmà sarvasaüsàradharmavinirmukto dar÷ayitavya ityàrambhaþ---- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,6.1

#<atha hainaü gàrgã vàcaknavã papraccha -- yàj¤avalkyeti hovàca |
yad idaü sarvam apsv otaü ca protaü ca kasmin nu khalv àpa otà÷ ca protà÷ ceti |
vàyau gàrgãti |
kasmin nu khalu vàyur ota÷ ca prota÷ ceti |
antarikùalokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalv antarikùalokà ota÷ ca prota÷ ceti |
gandharvalokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalu gandharvalokà otà÷ ca protà÷ ceti |
adityalokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalv àdityalokà otà÷ ca protà÷ ceti |
candralokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalu candralokà otà÷ ca protà÷ ceti |
nakùatralokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalu nakùatralokà otà÷ ca protà÷ ceti |
devalokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalu devalokà otà÷ ca protà÷ ceti |
indralokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalv indralokà otà÷ ca protà÷ ceti |
prajàpatilokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalu prajàpatilokà otà÷ ca protà÷ ceti |
brahmalokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalu brahmalokà otà÷ ca protà÷ ceti |
sa hovàca -- gàrgi màtipràkùãþ |
mà te mårdhà vyapaptat |
anatipra÷nyàü vai devatàm atipçcchasi |
gàrgi màtipràkùãr iti |
tato ha gàrgã vàcaknavy upararàma || BrhUp_3,6.1 ||>#
__________


BrhUpBh_3,6.1 atha hainaü gàrgã nàmataþ, vàcaknavãvacakrorduhità, papraccha;yàj¤avalkyeti hovàca;yadidaü sarvaü pàrthivaü dhàtujàtam apsådake otaü ca protaü ca, otaü dãrghapañatantuvat protaü tiryaktantuvad viparãtaü và-adbhiþ sarvato 'ntarbahirbhåtàbhirvyàptamityarthaþ, anyathà saktumuùñivad vi÷ãryeta /
idaü tàvadanumànamupanyastam-yat kàryaü paricchinnaü sthålam, kàraõenàparicchinnena såkùmeõa vyàptamitid daùñam-yathà pçthivã adbhiþ, tathàpårvaü pårvamuttareõottareõa vyàpinà bhavitavyam, ityeùa à sarvàntaràdàtmanaþ pra÷nàrthaþ /
tatra bhåtàni pa¤ca saühatànyevottaramuttaraü såkùamabhàvena vyàpakena kàraõaråpeõa ca vyavatiùñhante, na ca paramàtmanor'vàk tadvayatirekeõavastvantaramasti"satyasya satyam"iti ÷ruteþ /
satyaü ca bhåtapa¤cakam satyasya satyaü ca para àtmà /
kasminnu khalvàpa otà÷caprotà÷ceti-tàsàmapi kàryatvàt sthålatvàt paricchinnatvàcca kacidvi otaprotabhàvena bhavitavyam;kva tàsàmetayotabhàva iti /
evamutarottaraprakùaõasaïgoyojayitavyaþ /
vàyau gàrgãti /
nanvagnàviti vaktavyam!naipa doùaþ, agneþ pàrthivaü và àpyaü và dhàtumanà÷ritya itarabhåtavat svàtantryeõa àtmalàbho nàstãti tasminnotaprotabhàvo nopadi÷yate /
kasminnu khalu vàyurota÷ca prota÷cetyantarikùalokeùu gàrgãti tànyeva bhåtàni saühatànyantarikùalokàþ, tànyapi gandharvalokeùu, gandharvalokà àdityalokeùu, àdityalokà÷candralokeùu, candralokà nakùatralokeùu, nakùatralokà devalokeùu, devalokà indralokeùu, indralokà viràñ÷arãràraümakeùu bhåteùu prajàpatilokeùu, prajàpatilokà brahmalokeùu /
brahmalokà nàma aõóàraümakàõi bhåtàni;sarvatra hi såkùmatàratamyakrameõa pràpyubhogà÷rayàkàrapariõatàni bhåtàni saühatàni tànyeva pa¤ceti bahuvacanamà¤ji /
kasminnu khalu brahmalokà otà÷ca protà÷ceti-sa hovàca yàj¤avalkyo he gàrgã màtipràkùãþ svaü pra÷nam, nyàyaprakàramatãtya àgamena praùñabyàü devatàmanumànena mà pràkùãrityarthaþ, pçcchantyà÷ca mà te tava mårdhà ÷iro vyapatad vispaùñaü patet;devatàyàþ svapra÷na àgamaviùayaþ;taü pra÷naviùayamatikrànto gàrgyàþ pra÷naþ;ànumànikatvàt sa yasyà devatàyàþ pra÷naþ sàtipra÷nyà, nàtipra÷nyànatipra÷nyà, svapra÷raviùayaiva, kevalàgamagamyetyarthaþ, tàmanatipra÷nyàü vai devatàmatipçcchasi /
ato gàrgi màtipràkùãþ, martuü cennecchasi /
tato ha gàrgã vàcaknavã upararàma //1//

#<iti tçtãyàdhyàye ùaùñhaü gàrgãbràhmaõam //6//
>#
idànãü brahmalokànàmantaratamaü såtraü va ktavyamiti tadartha àrambhaþ, tacca àgamenaiva praùñavyamitãtihàsena àgamopanyàsaþ kriyate-- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.1

#<athainam uddàlaka àruõiþ papraccha -- yàj¤avalkyeti hovàca |
madreùv avasàma pata¤calasya kàpyasya gçheùu yaj¤am adhãyànàþ |
tasyàsãd bhàryà gandharvagçhãtà |
tam apçcchàma -- ko 'sãti |
so 'bravãt kabandha àtharvaõa iti |
so 'bravãt pata¤calaü kàpyaü yàj¤ikàü÷ ca -- vettha nu tvaü kàpya tat såtraü yasminn ayaü ca lokaþ para÷ ca lokaþ sarvàõi ca bhåtàni saüdçbdhàni bhavantãti |
so 'bravãt pata¤calaþ kàpyo nàhaü tad bhagavan vedeti |
so 'bravãt pata¤calaü kàpyaü yàj¤ikàü÷ ca |
vettha nu tvaü kàpya tam antaryàmiõaü ya imaü ca lokaü paraü ca lokaü sarvàõi ca bhåtàny antaro yamayati |
so 'bravãt pata¤calaþ kàpyo nàhaü taü bhagavan vedeti |
so 'bravãt pata¤calaü kàpyaü yàj¤ikàü÷ ca |
yo vai tat kàpya såtraü vidyàt taü càntaryàmiõam iti sa brahmavit sa lokavit sa devavit sa vedavit sa àtmavit sa sarvavit |
iti tebhyo 'bravãt |
tad ahaü veda |
tac cet tvaü yàj¤avalkya såtram avidvàüs taü càntaryàmiõaü brahmagavãr udajase mårdhà te vipatiùyati |
veda và ahaü gautama tat såtraü taü càntaryàmiõam iti |
yo và idaü ka÷ca bråyàd veda vedeti yathà vettha tathà bråhãti || BrhUp_3,7.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7.1 atha hainamuddàlako nàmataþ, aruõasyàpatyamàruõiþ papraccha;yàj¤avalkyeti hovàca;madreùu de÷eùvavasàmoùitavantaþ, pata¤calasya-pata¤calo nàmatastasyaiva kapigotrasya kàpyasya gçheùu yaj¤amadhãyànà ya÷a÷àstràdhyayanaü kurvàõàþ /
tasyàsãd bhàryà gandharvagçhãtà;tamapçcchàma-ko 'sãti;so 'bravãt kabandho nàmataþ, atharvaõo 'patyamàtharvaõa iti /
so 'bravãd gàndharvaþ pata¤calaü kàpyaü yàj¤ikàü÷ca tacchipyàn-vettha nu tvaü he kàpya jànãùe tat såtram? kiü tat? yena såtreõàyaü ca leka idaü ca janma, para÷ca lokaþ paraü ca pratipattavyaü janma, sarvàõi ca bhåtàni brahmàdistambaparyantàni, sandçbdhàni saïgrathitàni sragiva såtreõa viùñabdhàni bhavanti yena-tat kiü såtraü vettha? so 'bravãdevaü pçùñaþ kàpyaþ-nàhaü tad bhagavan vedeti, tat såtraü nàhaü jàne he bhagavanniti sampåjayannàha /
so 'bravãt punargandharva upàdhyàyamasmàü÷ca-vettha na tvaü kàpya tamantaryàmiõam? antaryàmãti vi÷eùyate-ya imaü ca lokaü paraü ca lokaü sarvàõi ca bhåtàni yo 'ntaràbhyantaraþ san yamayati niyamayati,  dàruyantramiva bràmayati, svaü svamucitavyàpàraü kàrayatãti /
so 'bravãdevamuktaþ pata¤calaþ kàpyaþ-nàhaü taü jàne bhagavanniti sampåjayannàha /
so 'bravãt punargandharvaþ;såtratadantargatàntaryàmiõorvij¤ànaü ståyate-yaþ ka÷cid vai tat såtraü he kàpya bavidyàd vijànãyàt taü càntaryàmiõaü såtràntargataü tasyaiva såtrasya niyantàraü vidyàt yaþ-ityevamuktena prakàreõa, sa hi brahmavita paramàtmavit sa lokàü÷ca bhåràdãnantaryàmiõà niyamyamànàüllokàn vetti, sa devàü÷càgnyàdãüllokino jànàti, vedàü÷ca sarvapramàõabhåtàn vetti, bhåtàni ca brahmàdãni såtreõa dhiyamàõàni tadantargatenàntaryàmiõà niyamyamànàni vetti, sa àtmànaü ca kartçtvabhoktçtvavi÷iùñaü tenaivàntaryàmiõà niyamyamànaü vetti, sarvaü ca jagata tathàbhåtaü vettãti /
evaü stute såtràntaryàmivij¤àne pralubdhaþ kàpyo 'bhimukhãbhåtaþ, vayaü ca;tebhya÷càsmabhyamabhimukhãbhåtebhyobravãd gandharvaþ såtramantaryàmiõaü ca;tadahaü såtrànitaryàmivij¤ànaü veda gandharvàllabdhàgamaþ san /
tacced yàj¤avalkya såtraü taü càntaryàmiõamavidvàü÷cebrahmavit san yadi brahmagavãrudajatase brahmavidàü svabhåtà gà udajase unnayasi tvam anyàyena, tato macchàpadagdhasya mårdhà ÷iraste tava vispaùñaü ùatiùyati /
evamukto yàj¤avalkya àhaveda jànàmyahaü he gautameti gotrataþ, tat såtraü yad gandharvastubhyamuktavàn yaü càntaryàmiõaü gandharvàd viditavanto yåyam, taü càntaryàmiõaü vedàhamiti /
evamukto pratyàha gautamaþ-yaþ ka÷cit pràkçta idaü yattavayoktaü bråyàt-katham? veda vedeti-àtmànaü ÷làghayan, kiü tena garjitena kàryeõa dar÷aya;yathà vetya tathà bråhãti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.2

#<sa hovaca -- vàyur vai gautama tat såtram |
vàyunà vai gautama såtreõàyaü ca lokaþ para÷ ca lokaþ sarvàõi ca bhåtàni saüdçbdhàni bhavanti |
tasmàd vai gautama puruùaü pretam àhur vyasraüsiùatàsyàïgànãti |
vàyunà hi gautama såtreõa samdçbdhàni bhavantãti |
evam evaitad yàj¤avalkya |
antaryàmiõaü bråhãti || BrhUp_3,7.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7.2 sa hovàca yàj¤avalkyaþ /
brahmalokà yasminnotà÷ca protà÷ca vartamànekàle, yathà pçthivyapsu, tat såtram àgamagamyaü vattavyamiti tadarthaü pra÷nàntaramutthàpitam;atastannirõayàyàha-vàyurvai gautama tat såtram, nànyat;vàyuriti såkùmamàkà÷avadviùñambhakaü pçthivyàdãnàm, yadàtmakaü saptada÷avidhaü liïgaü karmavàsanàsamavàyi pràõinàm, yattat samaùñivyaùñyàtmakam, yasya bàhyà medàþ saptasapta marudraõàþ samudrasyevormayaþ, tadetad vàyavyaü tattvaü såtràmityabhidhãyate /
vàyunà vai gautama såtreõàyaü ca lokaþ para÷ca lokaþ sarvàõi ca bhåtàni sandçbdhàni bhavanti saïprathitàni bhavantãti prasiddhametat /
asti ca loke prasiddhiþ, katham? yasmàd vàyuþ såtram, vàyunà vidhçtaü sarvam, tasmàd vai gautama puruùaü pretamàhuþ kathayanti - vyasraüsipata visrastànyasyapuruùasyàïgànãti;såtràpagame hi maõyàdãnàü protàni yad yasyàïgàni syustato yuktametad vàyvapagame 'vasraüsanamaïgànàm ato vàyunà hi gautama såtreõa sandçbdhàni bhavantãti nigamayati /
evamevaitad yàj¤avalkya samyaguktaü såtram;tadantargataü tvidànãü tasyaiva såtrasya niyantàramantaryàmiõaü bråhãtyukta àha //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.3

#<yaþ pçthivyàü tiùñhan pçthivyà antaro yaü pçthivã na veda yasya pçthivã ÷arãraü yaþ pçthivãm antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7.3 yaþ pçthivyàü tiùñhan bhavati, so 'ntaryàmã, sarvaþ pçthivyàü tiùñhatãti sarvatra prasaïgo mà bhåditi vi÷inaùñi - pçthivyà antaro 'bhyantaraþ /
tatraitat syàt pçthivãdevataiva antaryàmãtyata àha - yamantaryàmiõaü pçthivã devatàpi na veda mayyanyaþ ka÷cidvartata iti /
yasya pçthivã ÷arãram-yasya ca pçthivyeva ÷arãram, nànyat-pçthivãdevatàyà yaccharãram, tadeva ÷arãraü yasya, ÷arãragrahaõaü copalakùaõàrtham, karaõaü ca pçthivyàþ, tasya svakarmaprayuktaü hi kàryaü ca pçthivãdevatàyàþ, tadasya svakarmàbhàvàdantaryàmiõo nityamuktatvàt /
paràrthakartavyatàsvabhàvatvàt parasya yat kàryaü karaõaü ca tadevàsya, na svataþ, tadàha-yasya pçthivã ÷arãramiti /
devatàkàryakaraõasye÷varasàkùimàtrasànnidhyena hi niyamenapravçttinivçttã syàtàm;ya ãdçgã÷varo nàràyaõàkhyaþ, pçthirvã pçthivãdevatàm, yamayati niyamayati svavyàpàre, antaro 'bhyantarastiùñhan, eùa ta àtmà, te tava, mama ca sarvabhåtànàü cetyupalakùaõàrthametat;antaryàmã yastvayàpçùñaþ, amçtaþ sarvasaüsàradharmavarjita ityetat //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.4-14

#<yo 'psu tiùñhann adbhyo 'ntaro yam àpo na vidur yasyàpaþ ÷arãraü yo 'po 'ntaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.4 ||>#


#<yo 'gnau tiùñhann agner antaro yam agnir na veda yasyàgniþ ÷arãraü yo 'gnim antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.5 ||>#


#<yo 'ntarikùe tiùñhann antarikùàd antaro yam antarikùaü na veda yasyàntarikùaü ÷arãraü yo 'ntarikùam antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.6 ||>#


#<yo vàyau tiùñhan vàyor antaro yaü vàyur na veda yasya vàyuþ ÷arãraü yo vàyum antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.7 ||>#

#<yo divi tiùñhan divo 'ntaro yaü dyaur na veda yasya dyauþ ÷arãraü yo divam antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.8 ||>#


#<ya àditye tiùñhann àdityàd antaro yam àdityo na veda yasyàdityaþ ÷arãraü ya àdityam antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.9 ||>#


#<yo dikùu tiùñhan digbhyo 'ntaro yaü di÷o na vidur yasya di÷aþ ÷arãraü yo di÷o 'ntaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.10 ||>#


#<ya÷ candratàrake tiùñha¤ candratàrakàd antaro yaü candratàrakaü na veda yasya candratàrakaü ÷arãraü ya÷ candratàrakam antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.11 ||>#


#<ya àkà÷e tiùñhann àkà÷àd antaro yam àkà÷o na veda yasyàkà÷aþ ÷arãraü ya àkà÷am antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.12 ||>#


#<yas tamasi tiùñhaüs tamaso 'ntaro yaü tamo na veda yasya tamaþ ÷arãraü yas tamo 'ntaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.13 ||>#


#<yas tejasi tiùñhaüs tejaso 'ntaro yaü tejo na veda yasya tejaþ ÷arãraü yas tejo 'ntaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.14 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7.4-14 samànamanyat /
yo 'psu tiùñhan-agnau, antarikùe, vàyau, divi, àditye, yastamasyàvaraõàtmake bàhye tamasi, tejasi tadviparãte prakà÷asàmànye ityevamadhidaivatam antaryàmiviùayaü dar÷anaü devatàsu /
athàdhibhåtaü bhåteùu brahmadistambaparyanteùu antaryàmida÷anamadhibhåtam // 4 -14 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.15-23

#<athàdhibhåtam | 
yaþ sarveùu bhåteùu tiùñhan sarvebhyo bhåtebhyo 'ntaro yaü sarvàõi bhåtàni na vidur yasya sarvàõi bhutàni ÷arãraü yaþ sarvàõi bhåtàny antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ |
ity adhibhåtam || BrhUp_3,7.15 ||>#

#<athàdhyàtmam | yaþ pràõe tiùñhan pràõàd antaro yaü pràõo na veda yasya pràõaþ ÷arãraü yaþ pràõam antaro yamayati eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.16 ||>#


#<yo vàci tiùñhan vàco 'ntaro yaü vàï na veda yasya vàk ÷arãraü yo vàcam antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.17 ||>#


#<ya÷ cakùuùi tiùñha¤ cakùuùo 'ntaro yaü cakùur na veda yasya cakùuþ ÷arãraü ya÷ cakùur antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.18 ||>#


#<yaþ ÷rotre tiùñha¤ chrotràd antaro yaü ÷rotraü na veda yasya ÷rotraü ÷arãraü yaþ ÷rotram antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.19 ||>#


#<yo manasi tiùñhan manaso 'ntaro yaü mano na veda yasya manaþ ÷arãraü yo mano 'ntaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.20 ||>#


#<yas tvaci tiùñhaüs tvaco 'ntaro yaü tvaï na veda yasya tvak ÷arãraü yas tvacam antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.21 ||>#


#<yo vij¤àne tiùñhan vij¤ànàd antaro yaü vij¤ànaü na veda yasya vij¤ànaü ÷arãraü yo vij¤ànam antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.22 ||>#


#<yo retasi tiùñhaü retaso 'ntaro yaü reto na veda yasya retaþ ÷arãraü yo reto 'ntaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ |
adçùño draùñà÷rutaþ ÷rotàmato mantàvij¤ato vij¤àtà |
nànyo 'to 'sti draùñà nànyo 'to 'sti ÷rotà nànyo 'to 'sti mantà nànyo 'to 'sti vij¤àtà |
eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ |
ato 'nyad àrtam |
tato hoddàlaka àruõir upararàma || BrhUp_3,7.23 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7,15-23 athàdhyàtmam-yaþ pràõe pràõavàyusahite ghràõe, yo vàci, cakùuùi, ÷rotre, manasi, tvaci, vij¤àne, budvau, retasi prajanane /
kasmàt punaþ kàraõàt pçthivyàdidevatà mahàbhàgàþ satyo manuùyàdivadàtamani tiùñhantamàtmano niyantàramantaryàmiõaü na vidurityata àha-adçùñenad daùño na viùayãbhåtaþ cakùurdar÷anasya kasyacit, svayaü tu cakùuùi sannihitatvàdd da÷isvaråpa iti draùñà /
tathà÷rutaþ ÷rotragocaratvamanàpannaþ kasyacit, svayaü tvalupta÷ravaõa÷aktiþ sarva÷rotreùu sannihitatvàchracotà /
tathàmato manaþsaïkalpaviùayatàmanàpannaþ;dçùña÷rute eva hi sarvaþ saïkalpayati;uddçùñatvàdakùutatvàdevàmataþ;allaptamanana÷aktitvàt sarvamanaþsu sannihitatvàcca mantà /
tathàvij¤àto ni÷cayagocaratàmanàpannoråpàdivat lasukhàdivadvà, svayaü tvaluptavij¤àna÷aktitvàttatsannidhànàcca vij¤àtà /
tatra yaü pçthivã na veda yaü sarvàõi bhåtàni na viduriti cànye niyantavyà vij¤àtàro 'nyo niyantà antaryàmãti pràptam, tadanyatvà÷aïkànivçttyarthamucyate - nànyo 'taþ, nànyaþ ato 'smàdantaryàmiõo nànyo 'sti draùñà, tathà nànyo 'to 'sti mantà, nànyo 'to 'sti ÷rotà, nànyo 'to 'sti mantà, nànyo 'to 'sti vij¤àtà /
yasmàt paro nàsti draùñà ÷rotà mantà vij¤àtà, yo 'dçùño draùñà, a÷rutaþ ÷rotà, amato mantà, avij¤àto vij¤àtà, amçtaþ sarvasaüsàradharmavarjitaþ sarvasaüsàriõàü karmaphalavibhàgakartà - eùa te àtmàntaryàmyamçtaþ asmàdã÷varàdàtmano 'nyadàrtam /
tato hi uddàlaka àruõirupararàma //15//
-23 //
#<iti tçtãyàdhyàye saptamamantaryàmibràhmaõam //7//>#


ataþ parama÷anàyàdivinirmuktaü nirupàdhikaü sàkùàdaparokùàt sarvàntaraü brahma vaktavyamityata àrambhaþ - 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.1

#<atha ha vàcaknavy uvàca -- bràhmaõà bhagavanto hantàham imaü dvau pra÷nau prakùyàmi |
tau cen me vivakùyati |
na vai jàtu yuùmàkam imaü ka÷cid brahmodyaü jeteti |
pçccha gàrgãti || BrhUp_3,8.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.1 atha ha vàcaknavyuvàca /
sarvaü yàj¤avalkyena niùiddhà mårdhapàtabhayàduparatà satã punaþ praùñuü bràhmaõànuj¤àü pràrthayate - he bràhmaõà bhagavantaþ påjàvantaþ ÷çõuta mama vacaþ;hantàhamimaü yàj¤avalkyaü punardvai pra÷nau prakùyàmi, yadyanumatirbhavatàmasti;tau pra÷nau cedyadi vakùyati kathayiùyati me, katha¤cinna vai jàtu kadàcid yuùmàkaü madhye imaü yàj¤avalkyaü ka÷cid brahmodyaü brahmavadanaü prati jetà na vai ka÷cid bhavediti /
evamuktà bràhmaõà anuj¤àü pradaduþ - pçccha gàrgãti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.2

#<sà hovàca -- ahaü vai tvà yàj¤avalkya yathà kà÷yo và vaideho vograputra ujjyaü dhanur adhijyaü kçtvà dvau bàõavantau sapatnàtivyàdhinau haste kçtvopottiùñhed evam evàhaü tvà dvàbhyàü pra÷nàbhyàm upodasthàm |
tau me bråhãti |
pçccha gàrgãti || BrhUp_3,8.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.2 labdhànuj¤à ha yàj¤avalkyaü sà hovàca - ahaü vai tvà tvàü dvau pra÷nau prakùyàmãtyanuùajyate;kau tàviti jij¤àsàyàü tayorduruttaratvadyotayituü dçùñàntapårvakaü tàvàha - he yàj¤avalkya yathà loke kà÷yaþ kà÷iùu bhavaþ kà÷yaþ, prasiddhaü ÷auryaü kà÷ye, vaideho và videhànàü và ràjà, ugraputraþ ÷årànvaya ityarthaþ, ujjyam avatàritajyàkaü dhanuþ punaradhijyam àropitalyàkaü kçtvà dvau bàõavantau bàõa÷abdena ÷aràgre yo vaü÷akhaõóaþ saüdhãyate, tena vinàpi ÷aro bhavatãtyato vi÷inaùñi bàõavantàviti - dvau bàõavantau ÷arau, tayoreva
vi÷eùaõaü sapatnàtivyàdhinau ÷atroþ pãóàkaràvati÷ayena, haste kçtvopottiùñhet samãpata àtmànaü dar÷ayet evamevàhaü tvà tvàü ÷arasthànãyàbhyàü pra÷nàbhyàü dvàbhyàmupodasthàü utthitavatyasmi tvatsamãpe /
tau me bråhãti - brahmaviccet /
àhetaraþ - pçccha gàrgãti //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.3

#<sà hovàca -- yad årdhvaü  yàj¤avalkya divo yad avàk pçthivyà yad antarà dyàvàpçthivã ime yad bhåtaü ca bhavac ca bhaviùyac cety àcakùate kasmiüs tad otaü ca protaü ceti || BrhUp_3,8.3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.3 sà hovàca - yadårdhvamupari divaþaõóakapàlàd yaccàvàgadhaþ pçthivyà adho 'õóakapàlàt, yaccàntarà madhye dyàvàpçthivã dyàvàpçthivyoþ aõóakapàlayoþ, ime ca dyàvàpçthivã, yad bhåtaü yaccàtãtam, bhavacca vartamànaü svavyàpàrastham, bhaviùyacca vartamànàdårdhvakàlabhàviliïgagamyam - yat sarvametadàcakùate kathayantyàgamataþ - tat sarvaü dvaitajàtaü yasminnekãbhavatãtyarthaþ - tat såtrasaüj¤aü pårvoktaü kasminnotaü ca protaü ca pçthivãdhàturivàpsu //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.4

#<sa hovàca -- yad årdhvaü gàrgi divo yad avàk pçthivyà yad antarà dyàvàpçthivã ime yad bhåtaü ca bhavac ca bhaviùyac cety àcakùata àkà÷e tad otaü ca protaü ceti || BrhUp_3,8.4 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.4 sa hovàcetaraþ - he gàrgi yat tvayoktam'årdhvaü divaþ'ityàdi, tat sarvaü yat såtramàcakùate tat såtram, àkà÷e tadotaü protaü ca, yadetad vyàkçtaü såtràtmakaü jagadavyàkçtàkà÷e, apsviva pçthivãdhàtuþ, triùvapi kàleùu vartate utpattau sthitau laye ca //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.5

#<sà hovaca -- namas te 'stu yàj¤avalkya yo ma etaü vyavoco 'parasmai dhàrayasveti pçccha gàrgãti || BrhUp_3,8.5 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.5 punaþ sà hovàca;namaste 'stvityàdi pra÷nasya durvacatvapradar÷anàrtham;yo me mamaitaü pra÷naü vyavoco vi÷eùaõàpàkçtavànasi;etasya durvacatve kàraõam - såtrameva tàvadagamyamitarairdurvàcyam, kimuta tat, yasminnotaü ca protaü ceti;ato namo 'stu te tubhyam /
aparasmai dvitãyàya pra÷nàya dhàrayasva dçóhãkurvàtmànamityarthaþ /
pçccha gàrgãtãtara àha //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.6

#<sà hovàca -- yad årdhvaü yàj¤avalkya divo yad avàk pçthivyà yad antarà dyàvàpçthivã ime yad bhåtaü ca bhavac ca bhaviùyac cety àcakùate kasmiüs tad otaü ca protaü ceti || BrhUp_3,8.6 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.6 vyàkhyàtamanyat;sà hovàca yadurdhvaü yàj¤avalkyaityàdipra÷naþ prativacanaü ca uktasyaivàrthasyàvadhàraõàrthaü punarucyate;na ki¤cidapårvamarthàntaramucyate //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.7

#<sa hovàca -- yad årdhvaü gàrgi divo yad avàk pçthivyà yad antarà dyàvàpçthivã ime yad bhåtaü ca bhavac ca bhaviùyac cety àcakùata àkà÷a eva tad otaü ca protaü ceti |
kasmin nu khalv àkà÷a ota÷ ca prota÷ ceti || BrhUp_3,8.7 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.7 sarvaü yathoktaü gàrgyà pratyuccàrya tameva pårvoktamarthamavadhàritavànàkà÷a eveti yàj¤avalkyaþ /
gàrgyàha-kasminnu khalvàkà÷a ota÷ca prota÷ceti /
àkà÷ameva tàvat kàlatrayàtãtatvàd durvàcyam, tato 'pi kaùñataramakùaram yasminnàkà÷amotaü ca protaü ca, ato 'vàcyamitikçtvà, na pratipadyate sà apratipattirnàma nigrahasthànaü tàrkikasamaye;athàvàcyamapi vakùyati, tathàpi vipratipattirnàma nigrahasthànam;virudvà pratipattirhi sà, yadavàcyasya vadanam;ato durvacanaü pra÷naü manyate gàrgã // 7 // tad doùadvayamapi parijihãrpannàha- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.8

#<sa hovàca -- etad vai tad akùaraü gàrgi bràhmaõà abhivadanty asthålam anaõv ahrasvam adãrgham alohitam asneham acchàyam atamo 'vàyv anàkà÷am asaïgam arasam agandham acakùuùkam a÷rotram avàg amano 'tejaskam apràõam amukham agàtram anantaram abàhyam (VAR for agàtram: amàtram) |
na tad a÷nàti kiü cana |
na tad a÷nàti ka÷ cana || BrhUp_3,8.8 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.8 sa hovàca yàj¤avalkyaþ-etad vai tad yat pçùñavatyasi kasminnu khalvàkà÷a ota÷ca prota÷ceti, kiü tat? akùaram-yanna kùãyate na kùaratãti vàkùaram-tadakùaraü he gàrgi bràhmaõà brahmavido 'bhivadanti /
brahmaõàbhivadanakathanena-nàhamavàcyaü vakùyàmi na cana pratipadyeyam-ityevaü dopadrayaü pariharati /
evamapàkute pra÷ne punargàrgyàþ prativacanaü draùñavyam-bråhi kiü tadakùaram? yad bràhmaõà abhivadanti, ityukta àha-prasthålaü tat sthålàdanyat, evaü tarhyaõu? anaõu, astu tarhi hasvam, ahasvam;evaü tarhi dãrgham, nàpi dãrghamadãrgham;evametai÷caturbhiþ parimàõapratiùedhairdravyadharmaþ pratiùidvaþ, na dravyaü tadakùaramityarthaþ /
astu tarhi lohito guõaþ, tato 'pyanyadalohitam;àgneyo guõo lohitaþ;bhavatu tarhyapyàü snehanam, na, asnehanam;astu tarhicchàyà, sarvathàpyanirde÷yatvàt, chàyàyà apyanyadacchàyam;astu tarhi tamaþ, atamaþ;bhavatu vàyustarhi, avàyuþ;bhavettarhyàkà÷am, anàkà÷am;bhavatu tarhi saïgàtmakaü jatuvat, asaïgam'raso 'stu tarhi, arasam';tathà gandho 'stvagandham;astu tarhi cakùuþ, acakùuùkam-na hi cakùurasya karaõaü vidyate 'to 'cakùuùkam;"pa÷yatyacakùuþ"iti mantravarõàt /
tathà÷rotram;"sa ÷çõotyakarõaþ"iti;bhavatu tarhi vàgavàk;tathàmanaþ;tathàtejaskam-avidyamànaü tejo 'sya tadatejaskam;na hi tejo 'gnyàdiprakà÷avadasya vidyate;apràõam-àdhyàtmiko vàyuþpratiùidhyate 'pràõamiti;mukhaü tarhi dvàraü tadamukham;amànnam-mãyate yena tanmàtram amàtraü màtràråpaü tanna bhavati, na tena ki¤cinmãyate;astu tarhicchidravat, anantaram-nàsyàntaramasti;sambhavet tarhi bahistasya, abàhyam;astu tarhi bhakùayitç tat na tada÷nàti k¤cina;bhavettarhi bhakùyaü kasyacit, na tada÷nàti ka÷cana;sarvavi÷eùaõarahitamityarthaþ;ekamevàdvitãyaü hi tat kena kiü vi÷iùyate // 8 //  anekavi÷eùaõapratiùedhaprayàsàdastitvaü
tàvadakùarasyopagamitaü ÷rutyà;tathàpi lokabudvimapekùyà ÷aïkyate yataþ, ato 'stitvàyànumànaü pramàõamupanyasyati- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.9

#<etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi såryacandramasau vidhçtau tiùñhataþ |
etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi dyàvàpçthivyau vidhçte tiùñhataþ |
etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi nimeùà muhårtà ahoràtràõy ardhamàsà màsà çtavaþ saüvatsarà iti vidhçtàs tiùñhanti |
etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi pràcyo 'nyà nadyaþ syandante ÷vetebhyaþ parvatebhyaþ pratãcyo 'nyà yàü yàü ca di÷am anu |
etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi manuùyàþ pra÷asanti yajamànaü devà darvãü pitaro 'nvàyattàþ || BrhUp_3,8.9 ||>#và akùarasy
a pra÷àsane gàrgi dadato manuùyàþ pra÷aüsanti, #<yajamànaü devàþ, darvãü pitaro 'nvàyattàþ // 9 //>#

__________


BrhUpBh_3,8.9 etasya và akùarasya;yadetadadhigatamakùaraü sarvàntaraü sàkùàdaparokùàdbrahma, ya àtmà a÷anàyàdidharmàtãtaþ, etasya và akùarasya pra÷àsane-yathà ràj¤aþ pra÷àsane ràjyamasphuñitaü niyataü vartate, evamatasyàkùarasya pra÷àsane he gàrgi såryàcandramaso ahoràtrayorlokapradãpau, tàdarthyena pra÷àsitrà tàbhyàü nirvatyamànalokaprayojanavij¤ànavatà nirmitau ca, syàtàü sàdhàraõasarvapràõiprakà÷opakàrakatvàllaukikapradãpavat /
tasmàdasti tad yena vidhçtàvã÷varau svatantrau sastau nirmitau tiùñhato niyatade÷akàlanimittodayàstamayavçddhikùayàbhyàü vartete;tadastyevametayoþ pra÷àsitrakùaram, pradãpakartçvidhàrayitçvat /
etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgã dyàvàpçthivã ca sàvayavatvàt sphuñanasvabhàve api satyau gurutvàt patanasvabhàve saüyuktatvàd viyogasvabhàve cetanàvadabhimànidevatàdhiùñhitatvàt svatantre api etasyàkùarasya pra÷àsane vartete vidhçte tiùñhataþ;etaddhyakùaraü sarvavyavasthàsetuþ sarvamaryàdàvidharaõam, ato nàsyàkùarasya pra÷àsanaü dyàvàpçthivyàvatikràmataþ;tasmàt siddhamasyàstitvamakùarasya avyabhicàri hi talliïgam, yad dyàvàpçthivyau niyate vartete;cetanàvantaü pra÷àsitàramasaüsàriõamantareõa naitad yuktam /
"yena dyaurugrà pçthivã ca dçùñà"iti mantravarõàt /
etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi, nimeùà muhårtà ityete kàlàvayavàþ sarvasya atãtànàgatavartamànasya janimataþ kalayitàraþ - yathà loke prabhuõà niyato gaõakaþ sarvamàyaü vyayaü càpramatto gaõayati, tathà prabhusthànãya eùàü kàlàvayavànàü niyantà /
tathà pràcayaþ pràga¤canàþ pårvadiggamanà nadyaþ syandante sravanti ÷vetebhyo himavadàdibhyaþ parvatebhyo giribhyo gaïgàdyà nadyastà÷ca yathà pravartità eva niyatàþ pravartante 'nyathàpi pravartitumutsahantyaþ, tadetalliïgaü pra÷àstuþ /
pratãcyo 'nyàþ pratãcãü di÷ama¤canti sindhvàdyà nadyaþ, anyà÷ca yàü yàü di÷amanupravçttàstàü tàü na vyabhicaranti;tacca siïgam /
ki¤ca dadato hiraõyàdãn prayacchata àtmapãóàü kurvato 'pi pramàõaj¤à api manuùyàþ pra÷aüsanti;tatra yacca dãyate, ye ca dadati, ye ca pratigçhmanti, teùàmihaiva samàgamo vilaya÷cànvakùo dç÷yate;adçùñastu paraþ samàgamaþ, tathàpi manuùyà dadatàü dànaphalena saüyogaü pa÷yantaþ pramàõaj¤atayà pra÷aüsanti; tacca, karmaphalena saüyojayitari kartuþ karmaphalavibhàgaj¤e pra÷àstaryasati na syàt;dànakriyàyàþ pratyakùavinà÷itvàt;tasmàdasti dànakartçõàü phalena saüyojayità /
apårvamiti cet? tatsadbhàve pramàõànupapatteþ pra÷asturapãti cet /
na, àgamatàtparyasya siddhatvàt;avocàma dyàgamasya vastuparatvàt /
ki¤cànyat, apårvakalpanàyàü càrthàpatteþ, kùayo 'nyathaivopapatteþ /
sevàphalasya sevyàt pràptidar÷anàt /
sevàyà÷ca kriyàtvàt, tatsàmànyàcca vàgadànahomàdãnàü sevyàd ã÷varàdeþ phalapràptirupapadyate dçùñakriyàdharmasàmarthyamaparityajyaiva phalapràptikalpanopapattau dçùñakriyàdharmasàmarthyaparityàgo na nyàyyaþ /
kalpanàdhikyàcca, ã÷varaþ kalpvo 'pårvà và? tatra kriyàyà÷ca svabhàvaþ sevyàt phalapràptirdçùñà na tvapårvàt;na càpårvaü dçùñam;tatràpårvamadçùñaü kalpayitavyaü tasya ca phaladàtçtve sàmarthyam, sàmarthye ca sati dànaü càbhyadhikamiti /
iha tu ã÷varasya sevyasya sadbhàvamàtraü kalpyam, na tu phaladànasàmarthyaü dàtçtvaü ca, sevyàt phalapràptidar÷anàt /
anumànaü ca dar÷itam -'dyàvàpçthivyau vidhçte tiùñhataþ'ityàdi /
tathà ca yajamànaü devà ã÷varàþ santo jãvanàrthe 'nugatàþ, carapuroóà÷àdyupajãvanaprayojanena, anyathàpi jãvitumutsahantaþ kçpaõàü dãnàü vçttimà÷ritya sthitàþ, tacca pra÷àstuþ pra÷àsanàt syàt /
tathà pitaro 'pi tadarthaü darvã darvãhomamanvàyattà anugatà ityarthaþ, samànaü sarvamanyat //9//

ita÷càsti tadakùaraü smàttadaj¤àne niyatà saüsàropapattiþ /
bhavitavyaü tu tena, yadvij¤ànàt tadvicchedaþ, nyàyopapatteþ /
nanu kriyàta eva tadvicchittiþ syàditi cet? na - 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.10

#<yo và etad akùaram gàrgy aviditvàsmiül loke juhoti yajate tapas tapyate bahåni varùasahasràõy antavad evàsya tad bhavati
yo và etad akùaram aviditvà gàrgy aviditvàsmàl lokàt praiti sa kçpaõaþ |
atha ya etad akùaraü gàrgi viditvàsmàl lokàt praiti sa bràhmaõaþ || BrhUp_3,8.10 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.10 yo và etadakùaraü he gàrgi aviditvàvij¤àya asmiülloke juhoti yajata tapastapyate yadyapi bahåni varùasahasràõi, antavad evàsya tat phalaü bhavati, tatphalopabhogànte kùãyanta evàsya karmàõi /
api ca yadvij¤ànàt kàrpaõyàtyayaþ saüsàravicchedaþ, yadvij¤ànàbhàvàcca karmakçt kçpaõaþ kçtaphalasyaivopabhoktàjananamaraõaprabandhàråóhaþ saüsarati, tadastyakùaraü pra÷àsitç;tadetaducyate - yo và etadakùaraü gàrgyaviditvà asmàllokàt praiti sa kçpaõaþ, paõakrãta iva dàsàdiþ /
atha ya etadakùaraü gàrgi viditvà asmàllokàt praiti sa bràhmaõaþ //10//

agnerdahanaprakà÷akatvàt svàbhàvikasya pra÷àstçtvamacetanasyaivetyata àha - 


_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.11

#<tad và etad akùaraü gàrgy adçùñaü draùñra÷rutaü ÷rotramataü mantravij¤àtaü vij¤àtç |
nànyad ato 'sti draùñç |
nànyad ato 'sti ÷rotç |
nànyad ato 'sti mantç |
nànyad ato 'sti vij¤àtç |
etasmin nu khalv akùare gàrgy àkà÷a ota÷ ca prota÷ ca || BrhUp_3,8.11 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.11 tad và etadakùaraü gàrgi adçùñaü na kenacid dçùñam, aviùayatvàt svayaü tu draùñç dçùñisvaråpatvàt /
tathà ÷rutaü ÷rotràviùayatvàt, svayaü ÷rotç ÷rutisvaråpatvàt /
tathàmataü manaso 'viùayatvàt, svayaü mantçmatisvaråpatvàt /
tathàvij¤àtaü buddheraviùayatvàt, svayaü vij¤àtç vij¤ànasvaråpatvàt /
ki¤ca nànyadato 'smàdakùaràdasti - nàsti ki¤cid draùñç dar÷anakriyàkartç;etadevàkùaraü dar÷anakriyàkartç sarvatra /
tathà nànyadato 'sti ÷rotç;tadevàkùaraü ÷rotç sarvatra /
nànyadato 'sti mantç;tadevàkùaraü mantç sarvatra sarvamanodvàreõa /
nànyadato 'sti vij¤àtç vij¤ànakriyàkartç, tadevàkùaraü sarvabuddhidvàreõa vij¤ànakriyàkartç, nàcetanaü pradhànamanyad và /
etasminnu khalvakùare gàrgyàkà÷a ota÷ca prota÷ceti /
yadeva sàkùàdaparokùàdbraïma, ya àtmà sarvàntaro '÷anàyàdi saüsàradharmàtãtaþ, yasminnàkà÷a ota÷ca prota÷ca, eùà parà kàùñhà, eùà parà gatiþ, etat paraü brahma, etat pçthivyàderàkà÷àntasya satyasya satyam //11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.12

#<sà hovàca -- bràhmaõà bhagavantas tad eva bahu manyadhvaü yad asmàn namaskàreõa mucyedhvam |
na vai jàtu yuùmàkam imaü ka÷cid brahmodyaü jeteti |
tato ha vàcaknavy upararàma || BrhUp_3,8.12 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.12 sà hovàca - he bràhmaõà bhagavantaþ ÷çõuta madãyaü vacaþ;tadeva bahu manyedhvam;kiü tat? yadasmàd yàj¤avalkyànnamaskàreõa mucyedhvam - asmai namaskàraü kçtvà tadeva bahu manyadhvamityarthaþ;jayastvasya manasàpi na à÷aüsanãyaþ, kimuta kàryataþ;kasmàt? na vai yuùmàkaü madhye jàtu kadàcidapãmaü yàj¤avalkyaü brahmodyaü prati jetà /
pra÷nau cenamahyaü vakùyati, na jetà bhaviteti pårvameva mayà pratij¤àtam;adyàpi mamàyameva ni÷cayaþ - brahmodyaü pratyetattulyo na ka÷cid vidyata iti /
tato ha vàcaknavyupararàma /
atra antaryàmibràhmaõe etad uktam - yaü pçthivã na veda, yaü sarvàõi bhåtàni na vidiriti ca /
yamantaryàmiõaü na vidurye ca na viduryacca tadakùaraü dar÷anàdakriyàkartçtvena sarveùàü cetanàdidhàturityuktam-kastveùàü vi÷eùaþ kiü và sàmànyamiti /
tatra kecidàcakùate-parasya mahàsamudrasthànàyasya brahmaõo 'kùarasya apracalitatvaråpasyeùatpracalitàvasthàntaryàmã;atyantapracalitàvasthà kùetraj¤aþ, yastaü na vedàntaryàmiõam;tathànyàþ pa¤càvasthàþ parikalpayanti, tathà aùñàvasthà brahmaõo bhavantãti vadanti /
anye 'kùarasya ÷aktaya età iti vadanti, ananta÷aktimadakùaramiti ca /
anye tvakùarasya vikàrà iti vadanti /
avasthà÷aktã tàvannopapadyeto akùarasya, a÷anàyàdisaüsàradharmàtãtatva÷ruteþ /
na hya÷anàyàdyatãtatvama÷anàyàdidharmavadavasthàvattvaü caikasya yugapadupapadyate;tathà ÷aktimattvaü ca /
vikàràvayavatve ca doùàþ pradar÷ità÷caturthe /
tasmàdetà asatyàþ sarvàþ kalpanàþ /
kastarhi meda eùàm? upàdhikçta iti bråmaþ;na svata eùàü medo 'medo và, saindhavaghanavat praj¤ànadhanaikarasasvàmàvyàt,"apårvamanaparamanantaramabàhyam""ayamàtmà brahma"iti ca ÷ruteþ /
"savàhyàbhyàntaro hyajaþ"iti càtharvaõe /
tasmànniråpàdhikasyàtmano niråpàkhyàtvànnirvi÷eùatvàdekatvàcca"neti neti"iti vyapade÷o bhavati /
avidyàkàmakarmavi÷iùñakàryakaraõopàdhiràtmà saüsàrã jiva ucyate /
nityanirati÷ayaj¤àna ÷aktyupàdhiràtmàntaryàmã÷vara ucyate, sa eva niråpàdhiþ kevalaþ ÷udvaþ svena svabhàvenàkùaraü para ucyate, tathà hiraõyagarmàvyàkçtadevatàjàtipiõóamanuùyatiryakpretàdikàryakaraõopàdh ibhirvi÷iùñastadàkhyastadaråpo bhavati /
tathà"tadejati tannaijati"iti vyàkhyàtam /
tathà"eùa ta àtmà" "eùa sarvabhåtàntaràtmà" "eùa sarveùu bhåteùu gåóhaþ" "tattavamasi" "ahamevedaü sarvam" "àtmaivedaü sarvam" "nànyo 'to 'sti draùñà"ityàdi÷rutayo na virudhyante /
kalpanàntareùvetàþ ÷rutayo na gacchanti /
tasmàdupàdhimedenaila eùàü medo nànyathà /
'ekamevàdvitãyam'ityavadhàraõàt sarveùaniùatsu //12//

#<iti tçtãyàdhyàyeùñamamakùarabràhmaõam //8//>#


atha hainaü vidagdhaþ ÷àkalyaþ papraccha /
pçthivyàdãnàü såkùmatàratamyakrameõa pårvasya pårvasya uttarasminnuttarasminnotaprotabhàvaü kathayan sarvàntaraü brahma prakà÷itavàn tasya ca brahmaõo vyàkçtaviùaye såtramedeùu niyantçtvamuktam-vyàkçtaviùaye vyaktaraü liïgamiti /
tasyaiva brahmaõaþ sàkùàdaparokùatve niyantavyadevatàmedasaükocavikà sadvàreõàdhigantavye iti tadarya ÷àkalyabràhmaõamàramyate-- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.1

#<atha hainaü vidagdhaþ ÷àkalyaþ papraccha -- kati devà yàj¤avalkyeti |
sa haitayaiva nividà pratipede yàvanto vai÷vadevasya nividy ucyante |
traya÷ ca trã ca ÷atà traya÷ ca trã ca sahasreti |
om iti hovàca |
katy eva devà yàj¤avalkyeti |
trayastriü÷ad iti |
om iti hovàca |
katy eva devà yàj¤avalkyeti |
ùaó iti |
om iti hovàca |
katy eva devà yàj¤avalkyeti |
traya iti |
om iti hovàca |
katy eva devà yàj¤avalkyeti |
dvàv iti |
om iti hovàca |
katy eva devà yàj¤avalkyeti |
adhyardha iti |
om iti hovàca |
katy eva devà yàj¤avalkyeti |
eka iti |
om iti hovàca |
katame te traya÷ ca trã ca ÷atà traya÷ ca trã ca sahasreti || BrhUp_3,9.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.1 atha hainaü vidagdha iti nàmataþ ÷akalasyàpatyaü ÷àkalyaþ papraccha--katisaükhyàkà devà he yàj¤avalkyeti /
sa yàj¤avalkyaþ, ha kila, etayaiva vakùyamàõayà nividà pratipede saükhyàm, yàü saükhyàü pçùñavà¤÷àkalyaþ /
yàvanto yàvatsaükhyàkà devà vai÷vadevasya ÷astrasya nividi-nivinnàma devatàsaükhyàvàcakàni mantrapadàni, kànicid vai÷vadeve ÷astre ÷asyante tàni nivitsaüj¤akàni;tasyàü nividi yàvanto devàþ ÷råyante tàvanto devà iti /
kà punaþ sà nividiti tàni nivitpadàni pradar÷yante-traya÷ca trã ca ÷atà-traya÷ca devàþ, devànàü trã ca trãõi ca ÷atàni;punarapyevaü traya÷ca, trã ca sahasrà sahasràõ-etàvanto devà iti ÷àkalyo 'pyomiti hovàca /
evameùàü madhyamà saükhyà samyaktayà j¤àtà, punastepàmeva devànàü saükocaviùayàü saükhyàü pçcchati-katyeva devà yàj¤avalkyeti;trayastri÷ata;pada, trayaþ, dvau, adhyardhaþ, eka iti /
devatàsaükocavikàsaviùayàü saükhyàü pçùñvà punaþ saükhyeyasvaråpaü pçcchati-katame te traya÷ca trã ca ÷atà traya÷ca trã ca sahasreti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.2

#<sa hovàca -- mahimàna evaiùàm ete |
trayastriü÷at tv eva devà iti |
katame te trayastriü÷ad iti |
aùñau vasava ekàda÷a rudrà dvàda÷àdityàþ ta ekatriü÷ad aindra÷ caiva prajàpati÷ ca trayastriü÷àv iti || BrhUp_3,9.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.2 sa hovàcetaraþ - mahimàno vibhåtayaþ, eùàü trayastriü÷ataþ devànàm ete traya÷ca trã ca ÷atetyàdayaþ;paramàrthatastu trayastriü÷attveva devà iti /
katame te trayastriü÷adityucyate - aùñau vasavaþ ekàda÷a rudràþ, dvàda÷a àdityàste ekatriü÷at, indra÷caiva prajàpati÷ca trayastriü÷àviti trayastriü÷ataþ påraõau //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.3

#<katame vasava iti |
agni÷ ca pçthivã ca vàyu÷ càntarikùaü càditya÷ ca dyauþ ca candramà÷ ca nakùatràõi caite vasavaþ |
eteùu hãdaü sarvaü vasu hitaü iti tasmàd vasava iti || BrhUp_3,9.3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.3 katame vasava iti teùàü svaråpaü pratyekaü pçchcyate;agni÷ca pçthivã ceti - agnyàdyà nakùatràntarà ete vasavaþ - pràõinàü karmaphalà÷rayatvena kàryakaraõasaüghàtaråpeõa tannivàsatvena ca vipariõamanto jagadidaü sarvaü vàsayanti vasanti ca;te yasmàd vàsanti tasmàde vasava iti //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.4

#<katame rudrà iti |
da÷eme puruùe pràõà àtmaikàda÷aþ |
te yadàsmàc charãràn martyàd utkràmanty atha rodayanti |
tad yad rodayanti tasmàd rudrà iti || BrhUp_3,9.4 ||>#

__________

BrhUpBh_3,9.4 katame rudrà iti /
da÷eme puruùe karmabuddhãndriyàõi pràõàþ, àtmà mana ekàda÷aþ - ekàda÷ànàü påraõaþ te ete pràõà yadà asmàccharãrànmartyàt pràõinàü karmaphalapabhogakùaye utkràmanti - atha tadà rodayanti tatsambandhinaþ /
tattatra yasmàdrodayanti te sambandhinaþ, tasmàd rudrà iti //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.5

#<katama àdityà iti |
dvàda÷a vai màsàþ saüvatsarasyaita àdityàþ |
ete hãdaü sarvam àdadànà yanti |
te yad idaü sarvam àdadànà yanti tasmàd àdityà iti || BrhUp_3,9.5 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.5 katama àdityà iti /
dvàda÷a vai màsàþ saüvatsarasya kàlasyàvayavàþ prasiddhàþ, ete àdityàþ;katham? ete hi yasmàt punaþ punaþ parivartamànàþ pràõinàmàyåüùi karmaphalaü ca àdadànà gçhyanta upàdadato yanti gacchanti te yad yasmàdevamidaü sarvamàdadànà yanti tasmàdàdityà iti //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.6

#<katama indraþ katamaþ prajàpatir iti |
stanayitnur evendro yaj¤aþ prajàpatir iti |
katamaþ stanayitnur iti |
a÷anir iti |
katamo yaj¤a iti |
pa÷ava iti || BrhUp_3,9.6 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.6 katama indraþ katamaþ prajàpatiriti, stanayityurevendro yaj¤aþ prajàpatiriti, katamaþ stanayitnuritya÷aniriti /
a÷anirvajraü vãryaü balam, yat pràõinaþ pramàpayati, sa indraþ;indrasya hi tat karma /
katamo yaj¤a iti pa÷ava iti - yaj¤asya hi sàdhanàni pa÷avaþ;yaj¤asyàråpatvàt pa÷usàdhanà÷rayatvàcca pa÷avo yaj¤a ityucyate //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.7

#<katame ùaó iti |
agni÷ ca pçthivã ca vàyu÷ càntarikùa÷ càditya÷ ca dyau÷ caite ùañ |
ete hãdaü sarvaü ùaó iti || BrhUp_3,9.7 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.7 katame ùaóiti;ta evàgnyàdayo vasutvena pañhità÷candramasaü nakùatràõi ca varjayitvà ùaó bhavanti - ùañasaükhyàvi÷iùñàþ, trayastriü÷adàdi yaduktamidaü sarvam, eta eva ùaó bhavanti sarvo hi vasvàdivistara eteùveva ùañasvantarbhavatãtyarthaþ //7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.8

#<katame te trayo devà iti |
ima eva trayo lokàþ |
eùu hãme sarve devà iti |
katamau tau dvau devà iti |
annaü caiva pràõa÷ ceti |
katamo 'dhyardha iti |
yo 'yaü pavata iti || BrhUp_3,9.8 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.8 katame te trayo devà iti;ima eva trayo lokà iti - pçthivãmagniü caikokçtyaiko devaþ, antarikùaü vàyuü caikãkçtya tçtãyaþ - te eva trayo devà iti /
eùu. hi yasmàt, triùu deveùu sarve devà antarbhavanti tena ta eva devàstrayaþ - ityeùa nairuktànàü keùà¤cit pakùaþ /
katamau tau dvau devàviti - annaü caiva pràõa÷caitau dvau devau, anayoþ sarveùàmuktànàmantarbhàvaþ /
katamo 'dhyargha iti - yo 'yaü pavate vàyuþ //8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.9

#<tad àhur yad ayam eka ivaiva pavate |
atha katham adhyardha iti |
yad asminn idaü sarvam adhyàrdhnot tenàdhyardha iti |
katama eko deva iti |
pràõa iti |
sa brahma tyad ity àcakùate || BrhUp_3,9.9 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.9 tattatràhu÷codayanti - yadayaü vàyureka ivaiva eka eva pavate ;atha kathamadhyardha iti? yadasminnidaü sarvamadhyàrdhnot-asmin vàyau satãdaü sarvamadhyàrdhnodadhi çddhiü pràpnoti, tenàdhyardha iti /
katama eko deva iti? pràõa iti sa pràõo brahma-sarvadevàtmakatvànmahad brahma, tena sa brahma tyadityàcakùate-tyaditi tad brahmàcakùate parokùàmidhàyakena ÷abdena /
devànàmetadekatvaü nànàtvaü ca /
anantànàü devànàü nivitsaükhyàvi÷aùñeùvantarbhàvaþ, teùàmapi trayàstri÷adàdipåttarottareùu yàvadekasmin pràõe /
pràõasyaiva caikasya sarvo 'nantasaïkhyàto vistaraþ /
evameka÷cànanta÷ca avàntarasaükhyàvi÷iùña÷ca pràõa eva /
tatra ca devasyaikasya nàmaråpakarnaguõa÷aktimedaþ, adhikàramedàt //9//


idànãü tasyaiva pràõasya brahmaõaþ punaraùñadhà meda upadi÷yate- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.10

#<pçthivy eva yasyàyatanam agnir loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàyaü ÷àrãraþ puruùaþ sa eùaþ |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
amçtam iti hovàca || BrhUp_3,9.10 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.10 pçthivyeva yasya devasyàyatanamà÷rayaþ, agnirloko yasya - lokayatyaneneti lokaþ, pa÷yatãti - agninà pa÷yatãtyarthaþ /
manojyotiþ manasà jyotiùà saükalpavikalpàdikàryaü karoti yaþ, so 'yaü manojyotiþ /
pçthivã÷arãro 'gnidar÷ano manasà saükalpayità pçthivyabhimànã kàryakaraõasaüghàtavàn deva ityarthaþ /
ya evaü vi÷iùñaü vai taü puruùaü vidyàd vijànãyàt sarvasyàtmana àdhyàtmikasya kàryakaraõasaüghàtasya àtmanaþ paramayanaü para à÷rayastaü paràyaõam /
màtçjena tvaïmàüsarudhiraråpeõa kùetrasthànãyena bãjasthànãyasya pitçjasya asthimajjà÷ukraråpasya paramayanam, karaõàtmana÷ca, sa vai vedità syàt /
ya etadevaü vetti sa vai vedità paõóitaþ syàdityàbhipràyaþ /
yàj¤avalkya tvaü tamajànanneva paõóitàbhimànãtyamipràyaþ /
yadi tadvij¤àne pàõóityaü labhyate, veda vai ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yamàttha yaü kathayasi tamahaü veda /
tatra ÷àkalyasya vacanaü draùñyam-yadi tvaü vettha taü puruùam, bråhikiüvi÷eùaõo 'sau? saþ-ya evàyaü ÷àrãraþ- pàrdhivàü÷e ÷arãre bhavaþ ÷àrãro màtçjako÷atrayaråpa ityarthaþ, sa e, devaþ, yastvayà pçùñaþ, he ÷àkalya /
kintvasti tatra vaktavyaü vi÷eùaõàntaram, tad vadaiva pçcchaivetyarthaþ, he ÷àkalya /
sa evaü prakùobhito 'marpava÷aga àha-tottràdinta iva gajaþ- tasya devasya ÷arãrasya kà devatà? yasmànniùpadyate yaþ sà tasya devatetyasmin prakaraõe vivakùitaþ;amçtamiti hovàca /
amçtamiti yo bhuktasyànnasya raso màtçjasya lohitasya niùpattihetuþ /
tasmàdvayannarasàllohitaü niùpadyate striyàü ÷ritam, tata÷ca lohitamayaü ÷arãraü bãjà÷rayam /
samànamanyat //10//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.11

#<kàma eva yasyàyatanaü hçdayaü loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàyaü kàmamayaþ puruùaþ sa eùaþ |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
striya iti hovàca || BrhUp_3,9.11 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.11 kàma eva yasyàyatanam /
strãvyatikàràbhilàùaþ kàmaþ kàma÷arãra ityarthaþ /
hradayaü lokohradayena budvayà pa÷yati /
ya evàyaü kàmamayaþ puruùo 'dhyàtmamapi kàmamaya eva /
tasya kà devateti striya iti hovàca;strãto hi kàmasya dãptirjãyate //11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.12

#<råpàõy eva yasyàyatanaü cakùur loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàsàv àditye puruùaþ sa eùaþ |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
satyam iti hovàca || BrhUp_3,9.12 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.12 råpàõyeva yasyàyatanam /
råpàõi ÷uklakçùõàdãni /
ya evàsàvàditye puruùaþ- sarveùàü hi råpàõàü vi÷iùñaü kàryamàditye puruùaþ tasya kà devateti? satyàmiti hovàca /
satyàmiti cakùurucyate, cakùuùo hyavyàtmataþ àdityasyàdhidaivatasya niùpatti //12//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.13

#<àka÷a eva yasyàyatanaü ÷rotraü loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàyam ÷rautaþ pràti÷rutkaþ puruùaþ sa eùa |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
di÷a iti hovaca || BrhUp_3,9.13 ||>#

__________

BrhUpBh_3,9.13 àkà÷a eva yasyàyatanam ya evàyaü ÷rotro bhavaþ ÷rotraþ, tatràpi prati÷ravaõavelàyàü vi÷eùato bhavatãti pràti÷rutkaþ, tasya kàdevateti? di÷a iti hovàca /
digbhyo hyasàvàdhyàtmiko niùpadyate //13//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.14

#<tama eva yasyàyatanaü hçdayaü loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàyaü chàyàmayaþ puruùaþ sa eùaþ |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
mçtyur iti hovàca || BrhUp_3,9.14 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.14 tama eva yasyàyatanam /
tama iti ÷àrvadyandhakàraþ parigçhyate /
adhyàtmaü chàyàmayo 'j¤ànamayaþ puruùaþ /
tasya kà devateti? mçtyuriti hovàca /
mçtyurapidaivataü tasya niùpattikàraõam //14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.15

#<råpàõy eva yasyàyatanaü hçdayaü loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàyam àdar÷e puruùaþ sa eùaþ |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
satyam iti hovàca || BrhUp_3,9.15 ||>#

__________

BrhUpBh_3,9.15 råpàõyeva yasyàyatanam /
pårva sàdhàràni råpàõyuktàni, iha tu prakà÷akàni vi÷iùñàni råpàõi gçhyante /
råpàyatanasya devasya vi÷eùàyatanaü pratibimbàdhàramàdar÷àdi tasya kà devateti? asuriti hovàca /
tasya pratibimbàkhyasya puruùasya niùpattirasoþ pràõàt //15//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.16

#<àpa eva yasyàyatanaü hçdayaü loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàyaü apsu puruùaþ sa eùaþ |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
varuõa iti hovàca || BrhUp_3,9.16 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.16 àpa eva yasya àyatanam /
sàdhàraõàþ sarvà àpa àyatanaü vàpãkåpataóàgàdyà÷rayàsvapsu vi÷eùàvasthànam /
tasya kà devateti? varuõa iti;varuõàt saïghàtakar¤yodhyàtmamàpa eva vàpyàdyapaü niùpattikàraõam //16//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.17

#<reta eva yasyàyatanaü hçdayaü loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàyaü putramayaþ puruùaþ sa eùaþ |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
prajàpatir iti hovàca || BrhUp_3,9.17 ||>#

__________

BrhUpBh_3,9.17 reta eva yasyàyatanam /
ya evàyaü putramayo vi÷eõàyatanaü reta àyatanasya, putrasya iti ca asthima¤jà÷ukàõi piturjàtàni /
tasya kà devateti? prajàpatiriti hovàca /
praj¤àpatiþ pitocyate, pitçto hi putrasyotpattiþ //17//



aùñakà devalokapuruùabhedena tridhà tridhà àtmànaü pravibhajyàvasthita ekaiko devaþ pràõabheda evopàsanàrtha vyapadiùñaþ /
adhunà digvibhàgena pa¤cadhà pravibhaktasya àtmànayupasaühàràrthamàha /
tåùõãmbhåtaü ÷àkalyaü yàj¤avalkyo graheõevàve÷ayannàha - 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.18

#<÷àkalyeti hovàca yàj¤avalkyaþ |
tvàü svid ime bràhmaõà aïgàràvakùayaõam akratà3 iti || BrhUp_3,9.18 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.18 ÷àkalyeti hovàca yàj¤avalkyaþ /
tvàü sviditi vitarke, ime nånaü bràhmaõàþ, aïgàràvakùaõam - aïgàrà avakùãyante yasmin sandaü÷àdau tadaïgàràvakùaõam - tadà nånaü tvàmakrata kçtavanto bràhmaõàþ, tvaü tu tanna budhyase àtmànaü mayà dahyamànam ityabhipràyaþ //18//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.19

#<yàj¤avalkyeti hovàca ÷àkalyaþ |
yad idaü kurupa¤càlànàü bràhmanàn atyavàdãþ kiü brahma vidvàn iti |
di÷o veda sadevàþ sapratiùñhà iti |
yad di÷o vettha sadevàþ sapratiùñhàþ || BrhUp_3,9.19 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.19 yàj¤avalkyeti hovàca ÷àkalyaþ - yadidaü kuruùa¤calànàü bràhmaõànatyavàdãþ - atyuktavànasi - svayaü bhãtàstvàmaïgàràvakùayaõaü kçtavanta iti - kiü brahma vidvàn sannevamadhikùipasi bràhmaõàn? yàj¤avalkya àha - brahma vij¤ànaü tàvadidaü mama, kiü tat? di÷o veda digviùayaü vij¤ànaü jàne /
tacca na kvalaü di÷a, eva, sadevà devaiþ saha digadhiùñhàtçbhiþ, ki¤ca sapratiùñhitàþ pratiùñhàbhi÷ca saha /
itara àha - yad yadi di÷o vettha sadevàþ, sapratiùñhà iti, saphalaü yadi vij¤ànaü tvayà pratij¤àtam //19//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.20

#<kiüdevato 'syàü pràcyàü di÷y asãti |
àdityadevata iti |
sa àdityaþ kasmin pratiùñhita iti |
cakùuùãti |
kasmin nu cakùuþ pratiùñhitam iti |
råpeùv iti |
cakùuùà hi råpàõi pa÷yati |
kasmin nu råpàõi pratiùñhitànãti |
hçdaya iti hovàca |
hçdayena hi råpàõi jànàti |
hçdaye hy eva råpàõi pratiùñhitàni bhavantãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_3,9.20 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.20 kindevataþ kà devatàsya tava digbhçtasya /
asau hi yàj¤avalkyo hçdayamàtmànaü dikùu pa¤cadhà vibhaktaü digàtmabhåtam, taddvàreõa sarvaü jagadàtmatvenopagamya, ahamasmi digàtmeti vyavasthitaþ pårvàbhimukhaþ - sapratiùñhàvacanàd, yathà yàj¤avalkyasya pratij¤à tathaiva pçcchati - kindevatastvamasyàü di÷yasãti /
sarvatra hi vede yàü yàü devatàdvapàste, ihaiva tadbhåtastàü tàü pratipadyata iti;tathà ca vakùyati -'devo bhåtvà devànapyeti'(bç.u.4 / 1 / 2) iti /
asyàü pràcyàü kà devatà digàtmanastavàdhiùñhàtrã, kayà devatayà tvaü pràpãdigråpeõa sampanna ityarthaþ /
itara àha - àdityadevata iti /
pràcyàü di÷i mama àdityo devatà, so 'hamàdityadevataþ /
sadevà ityetaduktam, sapratiùñhà iti tu vaktavyamityàha - sa àdityaþ kasmin pratiùñhita iti? cakùuùãti /
adhyàtmata÷cakùuùa àdityo niùpanna iti hi mantrabràhmaõavàdàþ -"cakùoþ såryo ajàyata" (yaju.31 / 12) "cakùuùa àdityaþ"(ai.u.1 / 4) ityàdayaþ /
kàryaü hi kàraõe pratiùñhitaü bhavati /
kasminnu cakùuþ pratiùñhitamiti? råpeùviti;råpagrahaõàya hi råpàtmakaü cakùu råpeõa prayuktam;yairhi råpaiþ prayuktaü tairàtmagrahaõàyàrabdhaü cakùuþ saha pràcyà di÷à saha tatsthaiþ sarvai råpeùu pratiùñhitam /
cakùuùà saha pràcã dik sarve råpabhåtà, tàni ca kasminnu råpàõi pratiùñhitànãti? hçdaya iti hovàca /
hçdayàrabdhàni råpàõi /
råpàkàreõa hi hçdayaü pariõatam /
yasmàd hçdayena hi råpàõi sarvo loko jànàti /
hçdayamiti buddhimanaso ekãkçtya nirde÷aþ, tasmàd hçdaye hyeva råpàõi pratiùñhitàni /
hçdayena hi smaraõaü bhavati råpàõàü vàsanàtmanàm;tasmàd hçdaye råpàõi pratiùñhitàni ityarthaþ /
evamevaitad yàj¤avalkya //20//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.21

#<kiüdevato 'syàü dakùiõàyàü di÷y asãti |
yamadevata iti |
sa yamaþ kasmin pratiùñhita iti |
yaj¤a iti |
kasmin nu yaj¤aþ pratiùñhita iti |
dakùiõàyàm iti |
kasmin nu dakùiõà pratiùñhiteti |
÷raddhàyàm iti |
yadà hy eva ÷raddhatte 'tha dakùiõàü dadàti |
÷raddhàyàü hy eva dakùiõà pratiùñhiteti |
kasmin nu ÷raddhà pratiùñhiteti |
hçdaya iti hovàca |
hçdayena hi ÷raddhàm |
hçdaye hy eva ÷raddhà pratiùñhità bhavatãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_3,9.21 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.21 kindevato 'syàü dakùiõàyàü di÷yasãti pårvavat /
dakùiõàyàü di÷i kà devatà tatra? yamadevata iti, yamo devatà mama dakùiõàdigbhåtasya /
sa yamaþ kasmin pratiùñhita iti? yaj¤a iti - yaj¤e kàraõe pratiùñhito yamaþ saha di÷à /
kathaü punaryaj¤asya kàryaü yamaþ? ityucyate - çtvigbhirniùpàdito yaj¤o dakùiõayà yajamànastebhyo yaj¤aü niùkrãya tena yaj¤ena dakùiõàü di÷aü saha yamenàbhijayati /
tena yaj¤e yamaþ kàryatvàt pratiùñhitaþ saha dakùiõayà di÷à /
kasminnu yaj¤aþ pratiùñhita iti? dakùiõàyàmiti - dakùiõayà sa na ùkrãyate, tena dakùiõàkàryaü yaj¤aþ /
kasminnu dakùiõà pratiùñhiteti? ÷raddhàyàmiti - ÷raddhà nàma ditsutvam àstikyabuddhibhaktisahità /
kathaü tasyàü pratiùñhità dakùiõà? yasmàd yadà hyeva ÷raddhatte 'tha dakùiõàü dadàti;nà÷raddadhad dakùiõàü dadàti;tasmàcchraddhàyàü hyeva dakùiõà pratiùñhiteti /
kasminnu ÷raddhà pratiùñhiteti? hçdaya iti hovàca - hçdayasya hi vçttiþ ÷raddhà yasmàt, hçdayena hi ÷raddhàü jànàti, vçtti÷ca vçttimati pratiùñhità bhavati /
tasmàd hçdaye hyeva ÷raddhà pratiùñhità bhavatãti /
evamevaitad yàj¤avalkya //21 // //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.22

#<kiüdevato 'syàü pratãcyàü di÷y asãti |
varuõadevata iti |
sa varuõaþ kasmin pratiùñhita iti |
apsv iti |
kasmin nv àpaþ pratiùñhità iti |
retasãti |
kasmin nu retaþ pratiùñhitam iti |
hçdaya iti |
tasmàd api pratiråpaü jàtam àhur hçdayàd iva sçpto hçdayàd iva nirmita iti |
hçdaye hy eva retaþ pratiùñhitaü bhavatãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_3,9.22 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.22 kingadevato 'syàü pratãcyàü di÷yasãti? tasyàü varuõo 'dhidevatà mama /
sa varuõaþ kasmin pratiùñhita iti? apsviti - apàü hi varuõaþ kàryam,"÷raddhà và àpaþ" "÷raddhàto varuõamasçjata"iti ÷ruteþ /
kasminnvàpaþ pratiùñhità iti? retasãti -"retaso hyàpaþ sçùñàþ"iti ÷ruteþ /
kasminni retaþ pratiùñhitamiti? hçdaya iti - yasmàd hçdayasya kàryaü retaþ /
kàmo hçdayasya vçttiþ kàmino hi hçdayàdreto 'dhiskandati /
tasmàdapi pratiråpamanuråpaü putraü jàtamàhurlokikàþ - asya piturhçdayàdivàyaü putraþ supto viniþsçtaþ, hçdayàdiva nirmito yathà suvarõena nirmitaþ kuõóalaþ /
tasmàt hçdaye hyeva retaþ pratiùñhitaü bhavatãti /
evamevaitat yàj¤avalkya //22..//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.23

#<kiüdevato 'syàm udãcyàü di÷y asãti |
somadevata iti |
sa somaþ kasmin pratiùñhita iti |
dãkùàyàm iti |
kasmin nu dikùà pratiùñhiteti |
satya iti |
tasmàd api dãkùitam àhuþ satyaü vadeti |
satye hy eva dãkùà pratiùñhiteti |
kasmin nu satyaü pratiùñhitam iti |
hçdaya iti hovàca |
hçdayena hi satyaü jànàti |
hçdaye hy eva satyaü pratiùñhitaü bhavatãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_3,9.23 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.23 kindevato 'syàmudãcyàü di÷yasãti? somadevata iti - soma iti latàü somaü devatàü caikãkçtya nirde÷aþ /
sa somaþ kasmin pratiùñhita iti? dãkùàyàmiti - dãkùito hi yajamànaþ somaü krãõàti, krãtena someneùñvà j¤ànavànuttaràü di÷aü pratipadyate somadevatàdhiùñhitàü saumyàm /
kasminnu dãkùà pratiùñhiteti!satya iti;katham? yasmàt satye dãkùà pratiùñhità, tasmàdapi dãkùitamàhuþ - satyaü vadeti;kàraõabhreùo kàryabhreùo mà bhåditi;satye hyeva dãkùà pratiùñhitamiti? hçdaya iti hovàca;hçdayena hi satyaü jànàti;tasmàd hçdaye hyeva satyaü pratiùñhitaü bhavatãti /
evamevaitad yàj¤avalkya //23//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.24

#<kiüdevato 'syàü dhruvàyàü di÷y asãti |
agnidevata iti |
so 'gniþ kasmin pratiùñhita iti |
vàcãti |
kasmin nu vàk pratiùñhiteti |
hçdaya iti |
kasmin nu hçdayaü pratiùñhitam iti || BrhUp_3,9.24 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.24 kindevato 'syàü di÷yasãti /
meroþ samantato vasatàmavyabhicàràdårdhvà dig dhruvetyucyate /
agnidevata iti - årdhvàyàü hi prakà÷abhåyastvam, prakà÷a÷càgniþ /
so 'gniþ kasmin pratiùñhita iti? vàcãti /
kasminni vàk pratiùñhiteti? hçdaya iti /
tatra yàj¤avalkyaþ sarvàsu dikùu vipasçtena hçdayena sarvàü di÷a àtmatvenàbhisampannaþ;sadevàþ sapratiùñhità di÷a àtmabhåtàstasya nàmaråpakarmàtmabhåtasya yàj¤avalkyasya /
yad råpaü tat pràcyà di÷à saha hçdayabhåtaü yàj¤avalkyasya /
yat kevalaü karma putrotpàdanalakùaõaü ca yànasahitaü ca sahaphenàdhiùñhàtrãbhi÷ca devatàbhirdakùiõàpratãcyudãcyaþ karmaphalàtmikà hçdayameva àpannàstasya, dhruvayà di÷à saha nàma sarvaü vàgdvàreõa hçdayameva àpannam /
etàvaddhãdaü sarvam, yaduta råpaü và karma và nàma veti tat sarvaü hçdayameva, tat sarvàtmakaü hçdayaü pçcchyate - kasminnu hçdayaü pratiùñhitamiti //24//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.25

#<ahalliketi hovàca yàj¤avalkyaþ |
yatraitad anyatràsman manyàsai |
yad dhy etad anyatràsmat syàc chvàno vainad adyur vayàüsi vainad vimathnãrann iti || BrhUp_3,9.25 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.25 ahalliketi hovàca yàj¤avalkyaþ, nàmàntareõa sambodhanaü kçtavàn /
yatra yasminkàle, etad hçdayamàtmàsya asmadasmatto vartata iti manyàsai manyase - yaddhi yadi hyetad hçdayamanyatràsmat syàd bhavet, ÷vànau vainaccharãraü tadà adyuþ, vayàüsi và pakùiõo vainad vimathnãran viloóayeyuþ vikarperanniti /
tasmànmayi ÷arãre hçdayaü pratiùñhitamityarthaþ /
÷arãrasyàpi nàmaråpakarmàtmakatvàt hçdaye pratiùñhitatvam //25//

hçdaya÷arãrasyorevamanyenyapratiùñhoktà kàryakaraõayoþ atastvàü pçcchàmi - 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.26

#<kasmin nu tvaü càtmà ca pratiùñhitau stha iti |
pràõa iti |
kasmin nu pràõaþ pratiùñhita iti |
apàna iti |
kasmin nv apànaþ pratiùñhita iti |
vyàna iti |
kasmin nu vyànaþ pratiùñhita iti |
udàna iti |
kasmin nådànaþ pratiùñhita iti |
samàna iti |
sa eùa neti nety àtmà |
agçhyo na hi gçhyate |
a֋ryo na hi ֋ryate |
asaïgo na sajyate |
asito na vyathate |
na riùyati |
etàny aùñàv àyatanàny aùñau lokà add. aùñau devà aùñau puruùàþ |
sa yas tàn puruùàn niruhya pratyuhyàtyakràmat taü tvaupaniùadaü puruùaü pçcchàmi |
taü cen me na vivakùyasi mårdhà te vipatiùyatãti |
taü ha na mene ÷àkalyas |
tasya ha mårdhà vipapàta |
api hàsya parimoùiõo 'sthãny apajahrur anyan manyamànàþ || BrhUp_3,9.26 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.26 kasminnu tvaü ca ÷arãramàtmà ca tava hçdayaü pratiùñhitau stha iti? pràõa iti;dehàtmànau pràõe pratiùñhitau syàtàü pràõavçttau /
kasminnu pràõàþ pratiùñhita iti apàna iti - sàpi pràõavçttiþ pràgeva preyàt apànavçttyà cenna nigçhyeta /
kasminnvapànaþ pratiùñhita iti? vyàna iti - sàpyapànavçttiradha eva yàyàt pràõavçtti÷ca pràgeva, madhyasthayà cedvyànavçttyà na nigçhyeta /
kasminnu vyànaþ pratiùñhita iti? udàna iti - sarvàstisro 'pi vçttaya udàne kãlasthànãye cenna niruddhà, viùvageveyuþ /
kasminnådànaþ pratiùñhita iti? samàna iti - samànapratiùñhà hyetàþ sarvà vçttayaþ /
etaduktaü bhavati - ÷arãrahçdayavàyavo 'nyonyapratiùñhàþ, saïghàtena niùatà vartante vij¤ànamayàrthaprayuktà iti /
sarvametad yena niyataü yasmin pratiùñhitamàkà÷àntamotaü ca protaü ca, tasya nirupàdhikasya sàkùàdaparokùàd brahmaõo nirde÷aþ katavya ityayamàrambhaþ /
sa eùaþ - sayo netinetãti nirdiùño madhukàõóe, eùa saþ /
so 'yamàtmàgçhyo na gçhyaþ /
katham? yasmàt sarvakàryadharmàtãtaþ, tasmàdagçhyaþ /
kutaþ? yasmànna hi gçhyate /
yaddhi karaõagocaraü vyàkçtaü vastu, tad grahaõagocaram. idaü tu tadviparãtamàtmatattvam /
tathà÷ãryaþ;yaddhi mårtaü saühataü ÷arãràdi tacchãryate;ayaü tu tadviparãto 'to na hi ÷ãryate /
tathàsaïgo mårto mårtàntareõa sambadhyamànaþ sajyate 'yaü ca tadviparãto 'to na hi sajyate /
tathàsito 'baddhaþ, yaddhi mårta tad vadhyate;ayaü tu tadviparãtatvàdabaddhatvànna vyathate, ato na riùyati - grahaõavi÷araõasambandhakàryadharmarahitatvànna riùyati na hiüsàmàpadyate na vina÷yatãtyarthaþ /
kramamatikramya aupaniùadasya puruùasya àkhyàyikàto 'pasçtya ÷rutyà svena  råpeõa tvarayà nirde÷aþ kçtaþ, tataþ punaràkhyàyikàmevà÷rityàha - etàni yànyuktànyaùñàvàyatanàni'pçthivyeva yasyàyatanam'ityevamàdãni, aùñau lokà agnilokàdayaþ, aùñau devàþ amçtamiti hovàca ityevamàdayaþ, aùñau puruùàþ ÷arãraþ puruùaþ, ityàdayaþ, sa yaþ ka÷cit tàn puruùà¤÷àrãraprabhçtãn niruhya ni÷cayenohya garmayitvàùñacatuùkabhedena lokasthitimupapàdyaþ, punaþ pràcãdigàdidvàreõa pratyuhya upasaühçtya svàtmani hçdaye 'tyakràmadatikràntavànupàdhidharma
hçdayàdyàtmatvam;svenaivàtmanà vyavasthito ya aupaniùadaþ puruùo '÷anàyàdivarjitaþ upaniùatsveva vij¤eyo nànyapramàõagamyaþ, taü tvà tvàü vidyàbhimàninaü puruùaü pçcchàmi /
taü ced yadi me na vivakùyasi vispaùñaü na kathayiùyasi, mårdhà te vipatiùyatãtyàha yàj¤avalkyaþ /
taü tvaupaniùadaü puruùaü ÷àkalyo na mene ha na vij¤àtavàn kila tasya ha mårdhà vipapàta vipatitaþ /
samàptàkhyàyakà /
÷rutevacanaü taü ha na mena ityàdi /
kiü càpi hàsya parimoùiõastaskarà asthãnyapi saüskàràrtha ÷iùyenãyamànàni gçhàn pratyapajahaþ-apahratavantaþ kinnimittam? anyad dhanaü nãyamànaü manyamànàþ /
pårvavçttà hyàkhyàyikeha såcità /
aùñàdhyàya kila ÷àkalyena yàj¤avalkyasya samànànta eva kila saüvàdo nivçttaþ;tatra yàj¤avalkyena ÷àpo dattaþ-pure 'tithye mariùyasi na te 'sthãni ca na gçhàn pràpsyantãti /
sa ha tathaiva mamàra /
tasya hàpyanvaþ manyamànàþ parimoùiõo 'thãnyapajahaþ;tasmànnopavàdã syàduta hyevaüvit paro bhavatãti /
saipà àkhyàyikà àcàràrtha såcità vidyàstutaye ceha //26//

yasya neti, netãtyanyapratiùedhadvàreõa brahmaõo nirde÷aþ kçtaþ, tasya vidhimukhena kathaü nirde÷aþ kartavyaþ, iti punaràkhyàyikàmeva à÷rityàha målaü ca jagato vaktavyamiti /
àkhyàyikàsambandhastvavrahyavido bràhmaõà¤jitvà godhanaü irtavyamiti /
nyàyaü matvàha-- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.27

#<atha hovàca -- bràhmaõà bhagavanto yo vaþ kàmayate sa mà pçcchatu |
sarve và mà pçcchata |
yo vaþ kàmayate taü vaþ pçcchàmi sarvàn và vaþ pçcchàmãti |
te ha bràhmaõà na dadhçùuþ || BrhUp_3,9.27 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.27 atha hovàca /
athànantaraü tåùõãmbhåteùu bràhmaõeùu hovàca, he bràhemaõà bhagavanta ityevaü sambodhya-yo vo yuùmàkaü madhye kàmayate icchati-yàj¤avalkyaü pçcchàmãti, sa mà màmàgatya pçcchat;sarve và mà pçcchata- sarve và yåyaü mà màü pçcchata /
yo vaþ kàmayate yàj¤avalkyo màü pçcchatviti, taü vaþ pçcchami;sarvàn và vo yuùmànahaü pçcchàmi /
te ha bràhmaõà na dadhçùuþ-te bràhmaõà evamuktà api na pragalbhàþ saüvçttàþ ki¤cidapi pratyuttaraü vaktum //27//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:1

#<tàn haitaiþ ÷lokaiþ papraccha -- 
yathà vçkùo vanaspatis tathaiva puruùo 'mçùà |
tasya lomàni parõàni tvag asyotpàñikà bahiþ || BrhUp_3,9.28:1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:1 teùu apragalbhabhåteùu bràhmaõeùu tàn haitairvakùyamàõaiþ ÷lokaiþ papraccha pçùñavàn /
yathà loke vçkùo vanaspatiþ, vçkùasya vi÷eùaõaü vanaspatiriti, tathaiva puruùo 'mçpà-amçpà satyametat-tasya lomàni;tasya puruùasya lomànãtarasya vanaspateþ parõàni;tvagasyotpàñikà vahiþ-tvagasya puruùasya itarasyotpàñikà vanaspateþ //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:2

#<tvaca evàsya rudhiraü prasyandi tvaca utpañaþ |
tasmàt tad àtçõõàt praiti raso vçkùàd ivàhatàt || BrhUp_3,9.28:2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:2 tvaca eva sakà÷àdasya puruùasya rudhiraü prasyandi, vanaspateratvaca utpañaþ-tvaca evotsphuñati yasmàt;evaü sarvaü samànameva vanaspateþ puruùasya ca;tasmàd àtçõõàt hisitàt prati tad rudhiraü nirgacchati vçkùàdivàhatàcchinnàd rasaþ //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:3

#<màüsàny asya ÷akaràõi kinàñaü snàva tat sthiram |
asthãny antarato dàruõi majjà majjopamà kçtà || BrhUp_3,9.28:3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:3 evaü màüsànyasya puruùasya, vanaspatesyàni ÷akaràõi ÷akalànãtyarthaþ /
kinàñaü vçkùasya, kinàñaü nàma ÷akalebhyo 'bhyantaraü valkalaråpaü kàùñhasaülagnam, tat snàva puruùasya;tat sthiram-tacca kinàñaü snàvavad dçóhaü hi tat;asthãni puruùasya, snàvno 'ntarato 'sthãni bhavanti;tathà kinàñasyàbhyantarato dàruõi kàùñhàni;majjà, majjeva vanaspateþ puruùasya ca majjopamà kçtà, majjàyà upamàmajjopamà, nànyo vi÷eùo 'stãtyarthaþ;yathà vanaspatermajjà tathà puruùasya, yathà puruùasya tathà vanaspateþ //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:4

#<yad vçkùo vçkõo rohati målàn navataraþ punaþ |
martyaþ svin mçtyunà vçkõaþ kasmàn målàt prarohati || BrhUp_3,9.28:4 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:4 yad yadi vçkùo vçkõa÷chinno rohati punaþ punaþ prarohatipràdurbhavati målàt punarnavataraþ pårvasmàdabhinavataraþ;yadetasmàd vi÷eõàt pràg vanaspateþ puruùasya ca, sarvaü sàmànyamavagatam;ayaü tu vanaspatau vi÷eùo dç÷yate yacchinnasyaprarohaõam;na tu puruùe mçtyunà vçkõe punaþ prarohaõaü dç÷yate;bhavitavyaü ca kuta÷citprarohaõena;tasmàda vaþ pçcchàmi-martyo manuùyaþ svinmçtyunà vçkõaþ kasmànmålàt prarohati? mçtasya puruùasya kutaþ prarohaõamityarthaþ //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:5

#<retasa iti mà vocata jãvatas tat prajàyate |
dhànàruha iva vai vçkùo '¤jasà pretya sambhavaþ || BrhUp_3,9.28:5 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:5 yadi cedevaü vadatha-retamaþ prarohatãti, mà vocata maivaü vaùatumarhatha;kasmàt? yasmàjjãvataþ puruùàttad retaþ prajàyate, na mçtàt /
api ca dhànàruhaþ, dhànà bãjam, bãjaruho /
pi vçkùo bhavati, na kevalaü kàõóaraha eva;iva÷abdo 'narthakaþ, vai vçkùo 'jjasà sàkùàt pretya mçtvàsambhavo dhànàto 'pi pretya sambhavo bhavedajjasà punarvanaspateþ //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:6

#<yat samålam àvçheyur vçkùaü na punar àbhavet |
martyaþ svin mçtyunà vçkõaþ kasmàn målàt prarohati || BrhUp_3,9.28:6 ||>#


__________


BrhUpBh_3,9.28:6 yad yadi saha målena dhànyà và àvçheyurudyaccheparuyeyurvçkùam, na punaràbhavet punaràgatya na bhavet /
tasmàd vaþ pçcchàmi sarvasyaiva jagato målam sartyaþ svinmçtyunà vçkõaþ kasmànmålàt prarohati //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:7-8

#<jàta eva na jàyate ko nv enaü janayet punaþ |
vij¤ànam ànandaü brahma ràtir dàtuþ paràyaõam || BrhUp_3,9.28:7 ||>#

#<jàta eva na jàyate ko nv enaü janayet punaþ |
vij¤ànam ànandaü brahma ràtir dàtuþ paràyaõam ||

tiùñhamànasya tadvida iti || BrhUp_3,9.28:8 ||>#


__________


BrhUpBh_3,9.28:7-8. jàta eveti manyadhvaü yadi kimanna praùñavyamiti-aniùyamàõasya hi sambhavaþ praùñavyaþ, na jàtasya, ayaü tu jàta evàtopasmin viùaye pra÷na eva nopa'dyata iti cet-na, kiü tarhi? mçtaþ punarapi jàyata evànyathàkçtàbhyàgamakçtanà÷aprasaïgàt;ato vaþ pçcchàmi-ko nvenaü mçtaü punarjanayet? tatra vijaj¤urbràhmaõàþ-yato mçtaþ punaþ prarohati jagato målaü na vij¤àtaü bràhmaõaiþ;ato brahmiùñhatvàd hratà gàvaþ;yàj¤avalkyena jitàbràhmaõàþ /
samàptà àkhyàyikà /
yajjagato målam, yena ca ÷abdena sàkùàd vyapadi÷yate brahma, yad yàj¤avalkyo bràhmaõàn pçùñavàüstat svena råpeõa ÷rutirasyabhyamàha-vij¤ànaü vij¤aptirvij¤ànam, tacca ànandam, na viùayavij¤ànavad duþkhànuvidvam, kiü tarhi? prasannaü ÷ivamatulamanàyàsaünityatçptame karasamityarthaþ. kiü tad brahma umayavi÷eõavad ràtiþ-ràteþ paùñhayatha prathamà, dhanasyetyarthaþ, dhanasya dàtuþ karmakçto yajamànasya paràyaõaü parà gatiþ karmaphalasya pradàtç /
ki¤ca vyutthàyaiùaõàbhyasyasminneva brahmàõi tiùñhatyakarmakçt, tad brahma vettãti tadvicca;tasya-tiùñhamànasya ca tadvidaþ, brahmavida ityarthaþ, paràyaõamiti /
atredaü vicàryate-ànanda÷abdo loke sukhavàcã prasidvaþ, atra ca brahmaõo vi÷eùaõatvena ànanda÷abdaþ ÷råyate-ànandaü brahmeti /
÷rutyantare ca-"ànando brahmeti vyajànàt""ànandaü brahmaõo vidvàn" "yadeùa àkà÷a ànando na syàta" "yo vai bhåmà tat sukham"iti ca;"eùa parama ànandaþ"ityevamàdyàþ /
saüvedye ca sukhe ànanda÷abdaþ prasidvaþ brahmànanda÷ca yadi saüvedyaþ syàd yuktà ete brahmaõyànanda÷abdàþ /
nanu ca ÷rutipràmàõyàt saüvedyànandasvaråpameva brahma, kiü tatra vicàryam? iti na, virudva÷rutivàkyadar÷anàt--satyam, ànanda÷abdo brahmaõi ÷råyate, vij¤ànapratiùedha÷caikatve--"yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yettatkena kaü vijànãyàt" "yatra nànyat pa÷yati nànyacchçõoti nànyadvijànàti sa bhåmà" "pràj¤enàtmanà sampariùvakto na bàhyaü ki¤cana veda"ityàdi;virudva÷rutivàkyadar÷anàt tena kartavyo vicàraþ;tasmàd yuktaü vedavàkyarthanirõayàya vicàrayitum /
mokùavàdivipratipatte÷ca-sàükhyà vai÷eùikà÷ca  mokùavàdino nàsti mokùe sukhaü saüvedyamityevaü vipratipannàþ;anye nigti÷ayaü sukhaü svasaüvadyamiti;kiü tàvad yuktam? ànandàdi÷ravaõàt"jakùatakrãóan ramamàõaþ"'sayàda pitçlokakàmo bhavata' "yaþ sarvaj¤aþ sarvavit""sarvàn kàmàn sama÷nute"ityàdi÷rutibhyo mokùe sukhaü saüvedyamiti /
nanvekatve kàrakavimàgamàvàd vij¤ànànupapattiþ, kriyàyà÷càne kakàrakrasàdhyàtvàd vij¤ànasya ca kriyàtvàt /
naiùa doùaþ;÷abdapràmàõyàd bhaved vij¤ànamànandaviùaye;"vij¤ànamànandam"ityàdãni ànandasvaråpasyàsaüvedyatve 'nupapannàni vacanànãtyavocàma /
nanu vacanenàpyagneþ ÷aityamudakasya cauùbhyaü na kriyate eva, j¤àpakatvàd vacanànàm /
na ca de÷àntare 'gniþ ÷ãta iti ÷akyate j¤àpayitum;agamye và de÷àntare uùõamudakamiti /
na, pratyagàtmanyànandavij¤ànadar÷anàt;na'vij¤ànamànandam'itvevamàdãnàü vacanànàü ÷ãto 'gnirityàdivàkyavat pratyakùàdivirudvàrthapratipàdakatvàm /
anubhåyate tvavirudvàrthatà;sukhyahamiti sukhàtmakamàtmànaü svayameva vedayate;tasmàt sutaràü pratyakùàvirudvàrthatà;tasmàdànandaü brahma vij¤ànàtmakaü sat svayameva vedayate /
tathà ànandapratipàdikàþ ÷rutayaþ sama¤jasàþ syuþ'jakùat krãóan ramamàõaþ' ityevamàdyàþ pårvoktàþ /
na, kàryakaraõàbhàve 'nupapattervij¤ànasya-÷arãraviyogo hi mokùa àtyantikaþ;÷arãrabhàve ca karaõànupapattiþ, à÷rayàbhàvàt;tata÷ca vij¤ànànupattiþ, àkàryakaraõatvàt;dehadyabhàve ca vij¤ànotpattau sarveùàü kàryakaraõopàdànànarthakyaprasaïgaþ /
ekatvavirodhàcca-paraü ced brahma ànandàtmakamàtmànaü nityavij¤ànatvànnityameva vijànãyàt, tanna, saüsàryapi saüsàravinirmuktaþ svàbhàvyaü pratipadyeta;jalà÷aya ivodakà¤jaliþ kùipto na pçthaktvena vyavatiùñhate ànandàtmakabrahmavij¤ànàya, tadà mukta ànandàtmakamàtmànaü vedayate ityetadanarthakaü vàkyam /
atha brahmànandamanyàþ san mukto vedayate, pratyagàtmànaü ca, ahamasmyànandasvaråpa iti, tadaikatvavirodhaþ, tathà ca sati sarva÷rutivirodhaþ, tçtãyà ca kalpanà nopapadyate /
ki¤cànyat, brahmaõa÷ca nirantaràtmànandavij¤àne vij¤ànàvij¤ànakalpanànarthakyam;nirantaraü cedàtmànandaviùayaü brahmaõo vij¤ànam, tadeva tasya svabhàva ityàtmànandaü vijànàtãti kalpanànupapannà;atadvij¤ànaprasaïge hi kalpanàyà arthavattvam, yathà àtmànaü paraü ca vettãti, na hãùvàdyàsaktamanaso nairantaryeõoùuj¤ànàj¤ànakalpanàyà arthavattvam /
atha vicchinnamàtmànandaü vijànàti-vij¤ànasya  àtmavij¤ànacchidre anyaviùayatvaprasaïgaþ;àtmana÷ya vikriyàvattvaü tata÷cànityatvaprasaïgaþ;tasmàd vij¤ànamànandamiti svaråpànvàkhyànaparaiva ÷rutiþ, nàtmànandasaüvedyatvàrtha /
'jakùat krãóan'ityàdi÷rutivirodho 'saüvedyatva iti cet! na;sarvàtmaikatve yathàpràptànuvàditvàt-muktasya sarvàtmabhàve sati yatra kvacid yogiùu deveùu và jakùaõàdi pràptam, tad yathàpràptamevànådyate-tattasyaiva sarvàtmabhàvàditi sarvàtmabhàvamokùastutaye /
yathàpràptànuvaditve duþkhitvamapãti cet-yogyàdiùu yathàpràptajakùaõàdivat sthàvaràdiùu yathàpràptaduþkhitvamapãti cet! na, nàmaråpakçtakàryakaraõopàdhisamparkajanitabhràntyadhyàropitatvàt sukhitvaduþkhitvàdivi÷eùasyeti parihratametat sarvam /
virudva÷rutãnàü ca viùayamavocàma /
tasmàt"eùo 'sya parama ànandaþ"itivat sarvàùyànandavàkyàni draùñavyàni //28//

iti tçtãyàdhyàye navamaü ÷àkalyabràhmaõam //1 //
iti bçhadàraõyakopaniùadbhàùye tçtãyo 'dhyàyaþ //3//




=======================================================================




ADHYAYA 4




janako ha vaideha àsà¤cakre /
asya sambandhaþ-  ÷arãràdyànaùñau puruùànniruhya, pratyuhya punarhçdaye, digbhedanena ca punaþ pa¤cadhà vyàhya, hçdaye pratyåhya, hçdayaü ÷arãraü ca punaranyonyapratiùñhaü pràõàdipaóhtavçtyàtmake samànàkhye jagadàtmanu såtra upasaühçtya, jagadàtmani såtra upasaühçtya, jagadàtmànaü÷arãrahçdayasåtràvasthamatikràntavàn ya aupaniùadaþ puruùo neti netãti vyapadiùñaþ, sa sàkùà¤copàdànakàraõasvaråpeõa ca nirdiùñaþ 'vij¤ànamànandam' iti /
tasyaiva vàgàdidevatàdvàreõa punaradhigamaþ kartavya ityadhigamanopàyàntaràrtho 'yamàrambho bràhmaõadvayasya /
àkhyàyikà tvàcàrapradar÷anàrthà-



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.1

#<janako ha vaideha àsàü cakre |
atha ha yàj¤avalkya àvavràja |
taü hovàca -- yàj¤avalkya kim artham acàrãþ pa÷ån icchan aõvantànãti |
ubhayam eva saüràó iti hovàca || BrhUp_4,1.1 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.1 janako ha vaideha àsà¤cakre àsanaü kçtavànàsthàyikàü dattavànityarthaþ, dar÷anakàmebhyo ràj¤aþ /
atha ha tasminnavasare yàj¤avalkyaþ àvavràja-àgatavànàtmano yogakùemàrtham, ràj¤o và vivadiùàü dçùñvànugrahàrtham /
tamàgataü yaj¤avalkyaü yathàvat påjàü kçtvovàca hoktavà¤janakaþ he yàj¤avalkya kimartham acàrãþ-àgato 'si? kiü pa÷ånicchan punarapi, àhosvidaõvantàn såkùmàntàn såkùmavastunirõayàntàn pra÷nàn mattaþ ÷rotumicchanniti /
ubhayameva pa÷ån pra÷nàü÷ca he samràñ-samràóiti vàjapeyayàjino liïgam ; ya÷ca àj¤ayà ràjyaü pra÷àsti, samràñ ; tasyà mantraõaü he samràóiti ; samastasya và bhàratasya varùasya ràjà //4,1.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.2

#<yat te ka÷cid abravãt tac chçõavàmeti |
abravãn me jitvà ÷ailiniþ -- vàg vai brahmeti |
yathà màtçmàn pitçmàn àcàryavàn bråyàt tathà tac chailinir abravãd vàg vai brahmeti |
avadato hi kiü syàd iti |
abravãt tu te tasyàyatanaü pratiùñhàm |
na me 'bravãd iti |
ekapàd và etat samràó iti |
sa vai no bråhi yàj¤avalkya |
vàg evàyatanam àkà÷aþ pratiùñhà praj¤ety enad upàsãta |
kà praj¤atà yàj¤avalkya |
vàg eva samràó iti hovàca |
vàcà vai samràó bandhuþ praj¤àyate |
çgvedo yajurvedaþ sàmavedo 'tharvàïgirasa itihàsaþ puràõaü vidyà upaniùadaþ ÷lokàþ såtràõy anuvyàkhyànàni vyàkhyànànãùñaü hutam à÷itaü pàyitam ayaü ca lokaþ para÷ ca lokaþ sarvàõi ca bhåtàni vàcaiva saüràñ praj¤àyante |
vàg vai samràñ paramaü brahma |
nainaü vàg jahàti |
sarvàõy enaü bhåtàny abhikùaranti |
devo bhåtvà devàn apyeti |
ya evaü vidvàn etad upàste |
hastyçùabhaü sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehaþ |
sa hovàca yàj¤avalkyaþ -- pità me 'manyata nànanu÷iùya hareteti || BrhUp_4,1.2 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.2 kintu yatte tubhyaü ka÷cidabravãdàcàryo 'nekàcàryo 'nekàcàryasevã hi bhavàüstacchçõavàmeti /
itara àha - abravadãduktavànme mamà'càryo jitvà nàmataþ ÷ilinasyàpatyaü ÷ailinirvàgvai brahmeti vàgdevatà brahmeti /
àhetapo yathà màtçmànmàtà yasya vidyate putrasya samyaganu÷àstryanu÷àsanakartrã sa màtçmàn /
ata årdhvaü pità yasyànu÷àstà sa pitçmàn /
upanayanàdårdhvamà samàvartanàdàcàryo yasyànu÷àstà sa àcàryavàn /
evaü ÷uddhitrayahetusaüyuktaþ sa sàdhàdàcàryaþ svayaü na kadàcidapu pràmàõàdvyabhicarati sa yathà bråyàcchiùyàya tathàsau jitvà ÷ailiniruktavànvàgvai brahmeti /
avadato hi kiü syàditi /
na hi måkasyehàrthamamutràrthaü và ki¤cana syàt /
kintvabravãduktavàste tubhyaü tasya brahmaõa àyatanaü pratiùñhàü ca /
àyatanaü nàma ÷arãram /
pratiùñhà triùvapi kàleùu ya à÷rayaþ /
àhetaro na me 'bravãditi /
itara àha-yadyevamekapàdvà etadekaþ pàdo yasya brahmaõastadidamekapàdbrahma tribhiþ pàdaiþ ÷ånyamupàsyamànamapi na phalàya bhavatãtyarthaþ /
yadyevaü sa tvaü vidvànsanno 'smabhyaü bråhi he yàj¤avalkyeti /
sa cà'ha-vàgevà'yatanaü vàgdevasya brahmaõo vàgeva karaõamàyatanaü ÷arãramàkà÷o 'vyàkçtàkhyaþ pratiùñhotpattisthitilayakàleùu /
praj¤etyenadupàsãta praj¤etãyamupaniùadbrahmaõa÷caturthaþ pàdaþ praj¤eti kçtvainadbrahmopàsãta /
kà praj¤atà yàj¤avalkya ki svayameva praj¤ota praj¤ànimittam /
yathà'yatanapratiùñhe brahmaõo vyatirikte tadvatkim /
na, katha tarhi, vàgeva samràóiti hovàca vàgeva praj¤eti hovàcoktavànna vyatiriktà praj¤àti /
kathaü punarvàgeva praj¤eti, ucyate-vàcà vai samràóbandhuþ praj¤àyate 'smàkaü bandhurityukte praj¤àyakate bandhustathargvaidàdi /
iùñaü yàganimitta dharmajàtaü hutaü homanimittaü ca /
à÷itamannadànimittaü pàyitaü pànadànanimittamayaü ca loka idaü ca janma para÷ca lokaþ pratipattavyaü ca janma sarvàõi ca bhåtàni vàcaiva samràñpraj¤àyante 'to vàgvaisamràñparamaü brahma nànaü yathoktabrahmavidaü vàgjahàti /
sarvàõyenaü bhåtànyabhikùaranti balidànàdibhiriha /
devo bhåtvà punaþ ÷arãrapàtottarakàlaü devànapyetyapigacchati ya evaü vidvànetadupàste vidyàniùkriyàrthaü hastitulya çùabho hastyçùabho yasmingosahasretaddhastçùabhaü sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehaþ /
sa hovàca yàj¤avalkyaþ /
ananu÷iùya ÷iùyaü kçtàrthamakçtvà ÷iùyàddhanaü na hareteti me mama pitàmanyata mamàpyayamevàbhipràyaþ //4,1.2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.3

#<yad eva te ka÷cid abravãt tac chçõavàmeti |
abravãn ma udaïkaþ ÷aulbàyanaþ |
pràõo vai brahmeti |
yathà màtçmàn pitçmàn àcàryavàn bråyàt tathà tac chaulbàyano 'bravãt pràõo vai brahmeti |
apràõato hi kiü syàd iti |
abravãt tu te tasyàyatanaü pratiùñhàm |
na me 'bravãd iti |
ekapàd và etat samràó iti |
sa vai no bråhi yàj¤avalkya |
pràõa evàyatanam àkà÷aþ pratiùñhà |
priyam ity enad upàsãta |
kà priyatà yàj¤avalkya |
pràõa eva samràó iti hovàca |
pràõasya vai samràñ kàmàyàyàjyaü yàjayati |
apratigçhyasya pratigçhõàti |
api tatra vadhà÷aïkà bhavati yàü di÷am eti pràõasyaiva samràñ kàmàya |
pràõo vai samràñ paramaü brahma |
nainaü pràõo jahàti |
sarvàõy enaü bhåtàny abhikùaranti |
devo bhåtvà devàn apyeti |
ya evaü vidvàn etad upàste |
hastyçùabhaü sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehah |
sa hovàca yàj¤avalkyaþ -- pità me 'manyata nànanu÷iùya hareteti || BrhUp_4,1.3 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.3 yadeva te ka÷cidabravãdudaïko nàmataþ ÷ulbasyàpatyaü ÷aulbasyàpatyaü ÷aulbàyano 'bravãtpràõo vai brahmeti pràõo vàyurdevatà pårvavat /
pràõa evà'yanamàkà÷aþ pratiùñhopaniùatpriyamityenadupàsãta /
kathaü punaþ priyatvaü, pràõasya vai he samràñkàmàya pràõasyàrthàyàyàjyaü yàjayati patitàdikamapyapratigçhyasyàpyugràdeþ pratigçhõàtyapi tatra tasyàü di÷i vadhanimittamà÷aïkaü vadhà÷aïketyartho yàü di÷ameti taskaràdyàkãrõàü ca tasyàü di÷i ba dhà÷ahkà taccaitatsarvaü pràõasya priyatve bhavati pràõasyaiva samràñkàmàya /
tasmàtpràõo vai samràñparamaü brahma nainaü pràõo jahàti /
samànamanyat //4,1.3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.4

#<yad eva te ka÷cid abravãt tac chçõavàmeti |
abravãn me barkur vàrùõaþ |
cakùur vai brahmeti |
yathà màtçmàn pitçmàn àcàryavàn bråyàt tathà tad vàrùõo 'bravãc cakùur vai brahmeti |
apa÷yato hi kiü syàd iti |
abravãt tu te tasyàyatanaü pratiùñhàm |
na me 'bravãd iti |
ekapàd và etat samràó iti |
sa vai no bråhi yàj¤avalkya |
cakùur evàyatanam àkà÷aþ pratiùñhà |
satyam ity etad upàsãta |
kà satyatà yàj¤avalkya |
cakùur eva samràó iti hovàca |
cakùuùà vai samràñ pa÷yantam àhur adràkùãr iti |
sa àhàdràkùam iti tat satyaü bhavati |
cakùur vai samràñ paramaü brahma |
nainam cakùur jahàti |
sarvàõy enaü bhåtàny abhikùaranti |
devo bhåtvà devàn apyeti |
ya evaü vidvàn etad upàste |
hastyçùabhaü sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehaþ |
sa hovàca yàj¤avalkyaþ -- pità me 'manyata nànanu÷iùya hareteti || BrhUp_4,1.4 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.4 yadeva te ka÷cidbarkuriti nàmato vçùõasyàpatyaü vàrùõa÷cakùurvai brahmetyàdityo devatà cakùuùyupaniùatsatyam /
yasmàcchrotreõa ÷rutamançtamapi syànna tu cakùuùà dçùñam /
tasmàdvai samràñpa÷yantamàhuradràkùãstvaü hastinamiti sa cedadràkùamityàhatatsatyameva bhavati /
yastvanyau bråyadahama÷rauùamiti /
tadvyabhicarati /
yattu cakùuùà dçùñaü tadavyabhicàritvàtsatyameva bhavati //4,1.4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.5

#<yad eva te ka÷cid abravãt tac chçõavàmeti |
abravãn me gardabhãvipãto bhàradvàjaþ |
÷rotraü vai brahmeti |
yathà màtçmàn pitçmàn àcàryavàn bråyàt tathà tad bhàradvàjo 'bravãc chrotraü vai brahmeti |
a÷çõvato hi kiü syàd iti |
abravãt tu te tasyàyatanaü pratiùñhàm |
na me 'bravãd iti |
ekapàd và etat samràó iti |
sa vai no bråhi yàj¤avalkya |
÷rotram evàyatanam àkà÷aþ pratiùñhànantam ity enad upàsãta |
kànantatà yàj¤avalkya |
di÷a eva samràó iti hovàca |
tasmàd vai samràó api yàü kà¤ca di÷aü gacchati naivàsyà antaü gacchati |
anantà hi di÷aþ |
di÷o vai samràñ ÷rotram |
÷rotraü vai samràñ paramaü brahma |
nainaü ÷rotraü jahàti |
sarvàõy enaü bhåtàny abhikùaranti |
devo bhåtvà devàn apyeti |
ya evaü vidvàn etad upàste |
hastyçùabhaü sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehaþ |
sa hovàca yàj¤avalkyaþ -- pità me 'manyata nànanu÷iùya hareteti || BrhUp_4,1.5 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.5 yadeva te gardabhãvipãta iti nàmato bhàradvàjo gotrataþ ÷rotraü vai brahmeti /
÷rotre digdevatànanta ityenadupàsãta /
kànantatà ÷rotrasya /
di÷a eva ÷rotrasyà'nantyaü yasmàttasmàdvai samràñpràcãmudãcàü và yàü kà¤cidapi di÷aü gacchati naivàsyà antaïgacchati ka¤cidapu /
ato 'nantà hi di÷aþ /
di÷o vai samràñ÷rotram /
tasmàddigànantyameva ÷rotrasyà /
ùa'nantyam //4,1.5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.6

#<yad eva te ka÷cid abravãt tac chçõavàmeti |
abravãn me satyakàmo jàbàlaþ -- mano vai brahmeti |
yathà màtçmàn pitçmàn àcàryavàn bråyàt tathà taj jàbàlo 'bravãn mano vai brahmeti |
amanaso hi kiü syàd iti |
abravãt tu te tasyàyatanaü pratiùñhàm |
na me 'bravãd iti |
ekapàd và etat samràó iti |
sa vai no bråhi yàj¤àvalkya |
mana evàyatanam àkà÷aþ pratiùñhànanda ity enad upàsãta |
kànandatà yàj¤avalkya |
mana eva samràó iti hovàca manasà vai samràñ striyam abhi hàryati tasyàü pratiråpaþ putro jàyate |
sa ànandaþ |
mano vai samràñ paramaü brahma |
nainaü mano jahàti |
sarvàõy enaü bhåtàny abhikùaranti |
devo bhåtvà devàn apyeti |
ya evaü vidvàn etad upàste |
hastyçùabhaü sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehaþ |
sa hovàca yàj¤avalkyaþ -- pità me 'manyata nànanu÷iùya hareteti || BrhUp_4,1.6 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.6 satyakàma iti nàmato jabàlàyà apatyaü jàbàlaþ /
candramà manasi devatà /
ànanda ityupaniùati /
yasmànmana evà'nandastasmànmanasà vai samràñastriyamabhikàmayamàno 'bhihàryate pràrthayata ityarthaþ /
tasmàdyàü striyamabhikàmayamàno 'bhihàryate tasyàü pratiråpo 'nuråpaþ putro jàyate sa ànandahetuþ sa yena manasà nirvartyate tanmana ànandaþ //4,1.6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.7

#<yad eva te ka÷cid abravãt tac chçõavàmeti |
abravãn me vidagdhaþ ÷àkalyaþ |
hçdayaü vai brahmeti |
yathà màtçmàn pitçmàn àcàryavàn bråyàt tathà tac chàkalyo 'bravãd dhçdayaü vai brahmeti |
ahçdayasya hi kiü syàd iti |
abravãt tu te tasyàyatanaü pratiùñhàm |
na me 'bravãd iti |
ekapàd và etat samràó iti |
sa vai no bråhi yàj¤avalkya |
hçdayam evàyatanam àkà÷aþ pratiùñhà |
sthitir ity enad upàsãta |
kà sthitità yàj¤avalkya |
hçdayam eva samràó iti hovàca |
hçdayaü vai samràñ sarveùàü bhåtànàm àyatanam |
hçdayaü vai samràñ sarveùàü bhåtànàü pratiùñhà |
hçdaye hy eva samràñ sarvàõi bhåtàni pratiùñhitàni bhavanti |
hçdayaü vai samràñ paramaü brahma |
nainaü hçdayaü jahàti |
sarvàõy enaü bhåtàny abhikùaranti |
devo bhåtvà devàn apyeti |
ya evaü vidvàn etad upàste |
hastyçùabhaü sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehaþ |
sa hovàca yàj¤avalkyaþ -- pità me 'manyata nànanu÷iùya hareteti || BrhUp_4,1.7 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.7 vidagdhaþ ÷àkalyo hçdayaü vai brahmeti /
hçdayaü vai samràñsarveùàü bhåtànàmàyatanam /
nàmaråpakarmàtmakàni hi bhåtàni hçdayà÷rayàõãtyavocàma ÷àkalyabàhmaõe hçdayapratiùñhànu ceti /
tasmàdvadhçtaye hyeva samràñsravàõi bhåtàni pratiùñhitàni bhavanti /
tasmàddhçdayaü sthitirityupàsãta hçdaye ca prajàpatirdevatà //4,1.7//

iti bçhadàraõyakopaniùadbhàùye caturthàdhyàyasya prathamaü bràhmaõam //1//

atha caturthàdhyàyasya dvitãyaü bràhmaõam 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,2.1

#<janako ha vaidehaþ kårcàd upàvasarpann uvàca -- namas te 'stu yàj¤avalkya |
anu mà ÷àdhãti |
sa hovàca yathà vai samràõ mahàntam adhvànam eùyan rathaü và nàvaü và samàdadãtaivam evaitàbhir upaniùadbhiþ samàhitàtmàsi |
evaü vçndàraka àóhyaþ sann adhãtaveda uktopaniùatka ito vimucyamànaþ kva gamiùyasãti |
nàhaü tad bhagavan veda yatra gamiùyàmãti |
atha vai te 'haü tad vakùyàmi yatra gamiùyasãti |
bravãtu bhagavàn iti || BrhUp_4,2.1 ||>#

__________


BrhUpBh_4,2.1 janako ha vaidehaþ /
yasmàtsavi÷eùaõàni sarvàõi brahmàõi jànàti yàj¤avalkyastasmàdàcàryakatvaü hitvà janakaþ kårcàdàsanavi÷eùàdutthàyopa samãpamavasarpanyàdayornipatannityarthaþ /
uvàcoktavànnamaste tubhyamastu he yàj¤avalkyànu mà ÷àdhyanu÷àdhi màmityarthaþ /
iti÷abdo vàkyaparisamàptyarthaþ /
sa hovàca yàj¤avalkyo yathà vai loke he samràómahàntaü dãrghamadhvànameùyangamiùyanrathaü và sothalena gamiùyannàvaü và jalena gamiùyansamàdadãta /
evamevaitàni brahmàõyetàbhirupaniùadbhiryuktànyupàsãnaþ samàhitatmàsyatyantametàbhirupaniùadbhiþ saüyuktàtmàsi na kevalamupaniùatsamàhita evaü vçndàrakaþ påjya÷cà'óhya÷ce÷varo na daridra ityarthaþ /
adhãtavedo 'dhãto vedo yena sa tvamadhãtaveda uktà÷copaniùada àcàryaistubhyaü sa tvamuktopaniùatka evaü sarvavibhåtatisaüpanno 'pi sanbhayayamadhya÷cha eva paramàtj¤ànena vinàkçtàrtha evatàvadityarthaþ /
yàvatparaü brahma na vetsi /
ito 'smàddehàdimucyamàna etàbhirtorathasthànãyàbhiþ samàhitaþ kva kasmingamiùyasi kiü vastu pràpsyasãti /
nàhaü tadvastu bhagavanpåjàvanveda jàne yatra gamiùyàmãti /
atha yadyevaü na jànãùe yatra gataþ kçtàrthaþ syà ahaü vai tubhyaü tadvakùyàmi yatra gamiùyasãti /
bravãtu bhagavàniti, yadi prasanno màü prati /
÷çõu //4,2.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,2.2

#<indho ha vai nàmaiùa yo 'yaü dakùiõe 'kùan puruùaþ |
taü và etam indhaü santam indra ity àcakùate parokùeõaiva |
parokùapriyà iva hi devàþ pratyakùadviùaþ || BrhUp_4,2.2 ||>#

__________



BrhUpBh_4,2.2 indho ha vai nàma /
indha ityevaünàmà /
ya÷cakùurvai brahmeti purokta àdityàntaragta puruùaþ sa eùa yo 'yaü dakùiõe 'kùannakùaõi vi÷eùeõa vyavasthitaþ /
sa ca satyanàmà /
taü và etaü puruùaü dãptiguõatvàtpratyakùaü nàmàsyendha iti tamindhaü santamindra ityàcakùateparokùeõa /
yasmàtparokùapriyà iva hi devàþ pratyakùadviùaþ pratyakùanàmagrahaõaü dviùanti /
eùa tvaü vai÷vànaramàtmànaü saüpanno 'si //4,2.2//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,2.3

#<athaitad vàme 'kùaõi puruùaråpam eùàsya patnã viràñ |
tayor eùa saüstàvo ya eùo 'ntar hçdaya àkà÷aþ |
athainayor etad annaü ya eùo 'ntar hçdaye lohitapiõóaþ |
athainayor etat pràvaraõaü yad etad antar hçdaye jàlakam iva |
athainayor eùà sçtiþ saücaraõã yaiùà hçdayàd årdhvà nàóy uccarati |
yathà ke÷aþ sahasradhà bhinna evam asyaità hità nàma nàóyo 'ntar hçdaye pratiùñhità bhavanti |
etàbhir và etad àsravad àsravati |
tasmàd eùa praviviktàhàratara iva bhavaty asmàc chàrãràd àtmanaþ || BrhUp_4,2.3 ||>#

__________



BrhUpBh_4,2.3 athaitadvàme 'kùaõi puruùaråpameùàsya patnã yaü tvaü vai÷vànaramàtmànaü saüpanno 'si tasyàsyendrasya bhokturbhogyaiùà patnã viràóannaü bhogyatvàdeva tadetadannaü càttà caikaü mithunaü svapne /
ko 'sau /
ya eùo 'ntarahçdaya àkà÷o 'ntarhçdaye hçdayasya màüsapiõóasya madhye /
athainayoretadvakùyamàõamannaü bhojyaü sthitihetuþ /
kiü tat /
ya eùe 'ntarhçdaye lohitapiõóo lohita eva piõóàkàràpannà lohitapiõóaþ /
annaü jagdhaü dvedhà pariõamate yatsthålaü tadadho gacchati /
yadanyattatpunaràgninà pacyamànaü dvedhà pariõamate /
yo madhyamo rasaþ sa lohitàdakrameõa pà¤cabhautikaü piõóaü ÷arãramupacinoti /
yo 'õiùñho rasaþ sa eùa lohitapiõóa indrasya liïgàtmano hçdaye mithunãbhåtasya /
yaü taijasamàcakùate sa tayorindrendràõyorhçdaye mithunãbhåtayoþ såkùmàsu nàóãùvanupraviùñaþ sthitiheturbhavati /
tadetaducyate 'thainayoretadannamityàdi /
ki¤cànyat /
athainayoretatpravàraõam /
bhuktavatoþ svapato÷ca pràvaraõaü bhavati loke tatsàmànyaü hi kalpayati ÷rutiþ /
ki tadiha pràvaraõam /
yadetadantarhçdaye jàlakamivànekanàóãchidrabahulatvàjjàlakamiva /
athainayoreùà sçtirmàrgaþ saücanarato 'nayeti saücaraõã svapnajjàgaritade÷àgamanamàrgaþ /
kà sà sçtiþ /
yaiùà hçdayàdahçdayade÷àdårdhvàbhimukhã satyuccarati nàóã /
tasyàþ parimàõamidamucyate /
yathà loke ke÷aþ sahasradhà bhinno 'tyantasåkùmo bhavatyevaü såkùmà asya dehasya saübandhinyo hità nàma hità ityevaü khyàtà nàóyàstà÷càntarhçdaye màsaüpiõóe pritiùñhità bhavanti hçdayàdvipraråóhàstàþ sarvatra kadambakesapavadetàbhirnàóobhiratyantasåkùmàbhiretadannamàsravadgacchadàsravati gacchati /
tadetaddevatà÷arãramanenànnena dàmabhåtenopacãyamànaü tiùñhati /
tasmàdyasmàtsthålenànnenopacitaþ piõóa idaü tu devatà÷arãraü liïgaü såkùmeõànnenopacitaü tiùñhati /
piõóopacayakaramapyannaü praviviktameva måtrapurãùàdisthålamapekùya liïgasthitikaraü tvannaü tato 'pisàkùmataram /
ataþ praviviktàhàraþ piõóaþ /
tasmàtpraviviktàhàràdapi praviviktàhàratara eùa liïgàtmevaiva bhavatyasmàccharãràcchàrãrameva ÷àrãraü tasmàcchàrãràt /
àtmano vai÷vànaràttaijasaþ såkùmànnopacito bhavati //4,2.3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,2.4

#<tasya pràcã dik prà¤caþ pràõàþ |
dakùiõà dig dakùiõe pràõàþ |
pratãcã dik pratya¤caþ pràõàþ |
udãcã dig uda¤caþ pràõàþ |
årdhvà dig årdhvàþ pràõàþ |
avàcã dig avà¤caþ pràõàþ |
sarvà di÷aþ sarve pràõàþ |
sa eùa neti nety àtmà |
agçhyo na hi gçhyate |
a֋ryo na hi ֋ryate |
asaïgo na hi sajyate |
asito na vyathate |
na riùyati |
abhayaü vai janaka pràpto 'sãti hovàca yàj¤avalkyaþ |
sa hovàca janako vaideho 'bhayaü tvà gacchatàd yàj¤avalkya yo no bhagavann abhayaü vedayase |
namas te 'stu |
ime videhà ayam aham asmãti || BrhUp_4,2.4 ||>#

__________



BrhUpBh_4,2.4 sa eùa hçdayabhåtastaijasaþ såkùmabhåtena pràõena vidhriyamàõaþ pràõa eva bhavati /
tasyàsya viduùaþ krameõa vai÷vànaràttaijasaü pràptasya hçdayàtmànamàpannasya hçdayàtmana÷ca pràõàtmànamàpannasya pràcã dikprà¤caþ pràggatàþ pràõàþ.tathà dakùiõà digdakùiõe pràõàþ /
sarvà di÷aþ sarve pràõàþ /
evaü vidvànkreõa sarvàtmakaü pràõamàtmatvenopagato bhavati /
taü sarvàtmànaü pratyagàtmanyupasaühçtya draùñurhi draùñubhàvaü neti netãtyàtmànaü turãyaü pratipadyate /
yameùa vidvànanena krameõa pratipadyate sa eùa neti netyàtmetyàdi na riùyatãtyantaü vyàkhyàtametat /
abhayaü vai janmamaraõàdinimittabhaya÷ånyaü he janaka pràpto 'sãti haivaü kilovàcoktavànyàj¤avalkyaþ /
tadetaduktamatha vai te 'haü tadvakùyàmi yatra gamiùyasãti /
sa hovàca janako vaideho 'bhayameva tvà tvàmapi gacchatàdgacchatu yastvaü no 'smànhe yàj¤avalkya bhagavànpåjàvannabhayaü brahma vedayase j¤àpayasi pràpitavànupàdhikçtàj¤ànavyavadhànàpanayanenetyarthaþ /
kimanyadahaü vidyàniùkriyàrthaü prayacchàmi sàkùàdàtmànameva dattavate /
ato namaste 'stvime videhàstava yatheùñaü bhujyantàmayaü càhamasmi dàsabhàve sthito yatheùñaü màü ràjyaü ca pracatipadyasvetyarthaþ //4,2.4//

iti bçhadàraõyakopaniùadi caturthàdhyàyasya dvitãyaü bràhmaõam //2//



atha caturthàdhyàyasya tçtãyaü bràhmaõam //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.1

#<janakaü ha vaidehaü yàj¤avalkyo jagàma |
sam enena vadiùya iti |
atha ha yaj janaka÷ ca vaideho yàj¤avalkya÷ càgnihotre samådàte |
tasmai ha yàj¤avalkyo varaü dadau |
sa ha kàmapra÷nam eva vavre |
taü hàsmai dadau |
taü ha samràó eva pårvaþ papraccha || BrhUp_4,3.1 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.1 janakaü ha vaidehaü yàj¤avalkyo jagàmetyasyàbhisaübandhaþ /
vij¤ànamaya àtmà sàkùàdaparokùàdbrahma sarvàntaraþ para eva /
"nànyo 'to 'sti draùñà nànyadato 'sti draùñi"tyàdi÷rutibhyaþ /
sa eùa iha praviùño vadanàdiliïgo 'sti vyatirikta iti madhukàõóe 'jàta÷atrusaüvàde pràõàdikartçtvabhoktçtvapratyàkhyànenàdhigato 'pi satpunaþ pràõanàdiliïgamupanyasyauùastapra÷ne pràõanàdiliïgo yaþ sàmànyenàdhigataþ pràõena pràõitãtyàdinà dçùñerdraùñetyàdinàlupta÷aktisvabhàvo 'dhigataþ /
tasya ca paropàdhinimittaþ saüsàro yathà rajjåùara÷uktikàgaganàdiùu sarpedakarajamalinatvàdi paràdhyàropaõanimittameva na svatastathà nirupàdhiko nirupàkhyo neti netãti vyapade÷yaþ sàkùàdaparokùàtsarvàntara àtmà brahmàkùaramantaryàmã pra÷astaupaniùadaþ puruùo vij¤ànamànandaü brahmetyadhigatam /
tadeva punarindhasaj¤aþ praviviktàhàrastato 'ntarhçdaye liïgàtmà praviviktàhàratarastataþ pareõa jagadàtmà pràõopàdhistato 'pi pravilàpya jagadàtmànamupàdhibhåtaü rajjvàdàviva sarpàdikaü vidyayà sa eùa neti netãti sàkùàtsarvàntaraü brahmàdhigatam /
evamabhayaü paripràpito janako yàj¤avalkyenà'gamataþ saükùepataþ /
atra ca jàgratsvapna suùuptaturãyàõyupanyanyaprasaïgenendhaþ praviviktàhàrataraþ sarve pràõàþ sarve pràõàþ sa eùa neti netãti /
idànãü jàgratsvapnàdvàreõàva mahatà tarkeõa vistarato 'dhigamaþ kartavyaþ /
abhayaü pràpayitavyaü /
sadbhàvà÷cà'tmano vipratipattyà÷aïkàniràkaraõadvàreõa /
vyatiriktatvaü ÷uddhatvaü svaya¤jyotiùñvamalupta÷aktisvaråpatvaü nirati÷ayànandasvàbhàvyamadvaitatvaü càdhigantavyamitãdamàrabhyate /
àkhyàyayikà tu vidyàsaüpradànagrahaõavidhiprakà÷anàrthà /
vidyàstutaye ca vi÷eùataþ /
varadànàdisåcanàt /
janakaü ha vaidehaü yàj¤avalkyo jagàma /
sa ca gacchannevaü mene cintitavànna vadiùye ki¤cidapu ràj¤e /
gamanaprayojanaü tu yogakùemàrtham /
na vadiùya ityevaüsaükalpo 'pi yàj¤avalkyo yadyajjanakaþ pçùñavàüstattatpratipede tatra ko hetuþ saükalpitasyànyathàkaraõa ityatrà'khyàyikàmàcaùñe /
pårvatra kila janakayàj¤avalkyoþ saüvàda àsãdagnihotre nimitte /
tatra janakasyàgnihotraviùayaü vij¤ànamupalabhya parituùño yàj¤avalkyastasmai janakàya ha kila varandadau /
sa ca janako ha kàmapra÷nameva varaü vavre vçtavàüstaü ca varaü hàsmai dadau yàj¤avalkyaþ /
tena varapradànasàmarthyenàvyàcikhyàsumapidàviti /
yàj¤avalkyaü tåùõaiü sthitamapi samràóeva janakaþ pårvaü papraccha /
tatraivànuktirbrahmavidyàyàþ karmaõà viruddhatvàt /
vidyàyà÷ca svàtantryàt /
svatantrà hi brahmavidyà sahakàrisàdhanàntaranirapekùà puruùàrthasàdhaneti ca //4,3.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.2
#<
yàj¤avalkya kiüjyotir ayaü puruùa iti |
àdityajyotiþ samràó iti hovàca |
àdityenaivàyaü jyotiùàste palyayate karma kurute vipalyetãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_4,3.2 ||>#

__________


BrhUpBh_4,3.2 he yàj¤avalkyetyevaü saübodhyàbhimukhãkaraõàya ki¤jyotirayaü puruùa iti kimasya puruùasya jyotiryena jyotiùà vyavaharati so 'yaü ki¤jyotirayaü pràkçtaþ kàryakaraõasaüghàtaråpaþ ÷iraþpàõyàdimànpuruùaþ pçcchyate /
kimayaü svàvayavàsaüghàtabàhyena jyotirantareõa vyavaharatyàhosvitsvàvayavasaüghàtamadhyapàtinà jyotiùà jyotiùkàryamayaü puruùo nirvartayatãtyetadabhipretya pçcchati /
ki¤càto yadi vyatiriktena yadi vàvyatiriktena-jyotiùà jyotiùkàryaü nirvartayati /
÷çõu tatra kàraõam yadi vyatiriktenaivajyotiùà jyotiùkàryanirvartakatvamasya svabhàvo nirdhàrito bhavati tato 'dçùñajyotiùkàryaviùaye 'pyanumàsyàmahe vyatiriktajyotirnimittamevedaü kàryamiti /
athàvyatiriktenaiva svàtmanà jyotiùà vyavaharati tato 'pratyakùe 'pi jyotiùi jyotiùkàryadar÷ane 'byatiriktameva jyotiranumeyam /
athàniyama eva vyatiriktamavyatiriktaü và jyotiþ puruùasya vyavahàrahetustato 'nadhyavasàya eva jyotirviùaya ityevaü manvànaþ pçcchati janako yàj¤avalkyaü ki¤jyotirayaü puruùa iti /
nanvevamanumànakau÷ale janakasya kiü pra÷nena svayameva kasmànna pratipadyata iti /
satyametat /
tathàpi liïgaliïgisaübandhavi÷eùàõàmatyantasaukùmyàdduravabodhyatàü  manyate bahånàmapu paõóitànàü kimutaikasya /
ata eva hi dharmasåkùmanirõaye pariùadvyàpàra iùyate /
puruùavi÷eùa÷càpekùyate /
da÷àvarà pariùattrayo vaiko veti /
tasmàdyadyapyanumànakau÷alaü ràj¤astathàpi tu yukto yàj¤avalkyaþ praùñum /
vij¤ànakau÷alatàratamyopapatteþ puruùàõàm /
athavà ÷rutiþ svayamevà'khyàyikàvyàjenànumànamàrgamupanyasyàsmànbodhayati puruùamatimanusartã /
yàj¤avalkyo 'pi janakàbhipràyabhij¤atayà vyatiriktamàtmajyotirbodhayiùya¤janakaü vyatiriktapratipàdakameva liïgaü pratipede yathà prasiddhamàdityajyotiþ samràóiti hovàca /
katham /
àdityenaiva svàvayavasaghàtavyatiriktena cakùuùo 'nugràhakeõa jyotiùàyaü pràkçtaþ puruùa àsta upavi÷ati palyayate prayeti kùetramaraõyaü và tatra gatvà karma bàhyanekajyotiþpradar÷anaü ca liïgasyàvyabhicàritvadar÷anàrtham /
evamevaitadyàj¤avalkya //4,3.2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.3

#<astamita àditye yàj¤avalkya kiüjyotir evàyaü puruùa iti |
candramà evàsya jyotir bhavatãti |
candramasaivàyaü jyotiùàste palyayate karma kurute vipalyetãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_4,3.3 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.3 tathàstamita àditye yàj¤avalkya ki¤jyotirevàyaü puruùa iti candramà evàsya jyotiþ //4,3.3//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.4

#<astamita àditye yàj¤avalkya candramasy astamite kiüjyotir evàyaü puruùa iti |
agnir evàsya jyotir bhavatãti |
agninaiva jyotiùàste palyayate karma kurute vipalyetãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_4,3.4 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.4 astamiti àditye candramasyastamite 'gnirjyotiþ //4,3.4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.5

#<astamita àditye yàj¤avalkya candramasy astamite ÷ànte 'gnau kiüjyotir evàyaü puruùa iti |
vàg evàsya jyotir bhavatãti |
vàcaivàyaü jyotiùàste palyayate karma kurute vipalyeti |
tasmàd vai samràó api yatra svaþ pàõir na vinirj¤àyate 'tha yatra vàg uccaraty upaiva tatra nyetãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_4,3.5 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.5 ÷ànte 'gnau vàgjyotiþ vàgiti ÷abdaþ parigçhyate /
÷abdena viùayeõa ÷rotramindriyaü dãpyate /
÷rotrendriye saüpradãpte manasi viveka upajàyate /
tena manasà bàhyàü ceùñàü pratipadyate /
"manasà hyova pa÷yati manasà ÷çõotã"ti bràhmaõam /
kathaü purvàgjyotiriti vàcojyotiùñvamaprasiddhamityata àha-tasmàdvai samràóyasmàdvàcà jyotiùànugçhãto 'yañaü puruùo vyavaharati tasmàtprasiddhametadvàco jyotiùñvam /
kathamapi yatra yasminkàle pràvçùi pràyeõa medhàndhakàre sarvajyotiþpratyastamaye svo 'pi pràõirhasto na vispaùñaü nirj¤àyate /
atha tasminkàle sarvaceùñànirodhe pràpte bàhyajyotiùo 'bhàvàdyatra vàguccarati ÷và và bhaùati gardabho và rautyupaiva tatra nyeti tena ÷abdena jyotiùà ÷rotramanasornairantayaü bhavati tena jyotiùkàryatvaü vàkpratipadyeta tena vàcà jyotiùopanyetyevopagacchatyeva tatra sannihito bhavatãtyarthaþ /
tatra ca karma kurute vipalyeti /
tatra vàgyotiùo grahaõaü gandhàdãnànupalakùaõàrtham /
gandhàdibhirapi hi ghràõàdiùvanugçhãteùu pravçttinivçtyàdayo bhavanti /
tena tairapyanugraho bhavati kàryakaraõasaüghàtasya /
evamevaitadyàj¤avalkya //4,3.5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.6

#<astamita àditye yàj¤avalkya candramasy astamite ÷ànte 'gnau ÷àntàyàü vàci kiüjyotir evàyaü puruùa iti |
àtmaivàsya jyotir bhavatãti |
àtmanaivàyaü jyotiùàste palyayate karma kurute vipalyetãti || BrhUp_4,3.6 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.6 ÷àntàyà punarvàci gandhàdiùvapi ca ÷ànteùu /
bàhyeùvanugràhakeùu sarvapravçttinirodhaþ pràpto 'sya puruùasya /
etaduktaü bhavati /
jàgradviùaye bahirmukhànu karaõàni cakùuràdãnyàdityàdijyotirbhiranugçhyàmàõàni yadà tadà sphuñataraþ saüvyavahàro 'sya puruùasyadçùñà /
tasmàtte vayaü manyàmahe sarvabàhyajyotiþpratyastamaye 'pi svapnasuùuptakàle jàgarite ca tàdçgavasthàyàü svàvayavasaüghàtavyatiriktenaiva jyotiùà jyotiùkàryasiddhirasyeti /
dç÷yate ca svapne jyotiùkàryasiddhirbandhusaügamanaviyogadar÷anaü de÷àntragamanàdi ca /
suùuptaccotthànaü sukhamahamasvàpsaü na ki¤cidavediùamiti /
tasmàdasti vyatiriktaü kimapi jyotiþ /
kiü punastacchàntàyàü vàci jyotirbhavatãti /
ucyate - àtmaivàsya jyotirbhavatãti /
àtmeti kàryakaraõasvàvayavasaüghàtavyatiriktaü kàryakaraõàvabhàsakamàdityàdibàhyajyotirvatsvayamanyenànavabhàsyamànamabhidhãyate jyotirantaþsthaü ca tatpàri÷eùyàt /
kàryakaraõavyatiriktaü taditi tàvatsiddham /
yacca kàryakaraõavyatiriktaü kàryakaraõasaüghàtànugràhakaü ca jyotistadbàhyai÷cakùuràdikaraõairupalabhyamànaü dçùñaü na tu tathà taccakùuràdibhirupalabhyata àdityàdijyotiþùåparateùu /
kàryaü tu jyotiùo dç÷yote yasmàttasmàdàtmanaivàyaü jyotiùà'ste palyayate karma kurute vipalyetãti /
tasmànnånamantaraþsthaü jyotirityavagamyate /
ki¤cà'dityàdijyotirvilakùaõaü tadabhautikaü ca sa eva heturyaccakùuràdyagràhyamàdityàdivat /
na /
samànajàtãyenaivà /
àdityàdijyotiùà kàryakaraõasaüghàtasya bhautikasya bhautikenaivopakàraþ kriyamàõo dç÷yate /
yathàduùñaü cedamanumeyam /
yadi nàma kàryakaraõàdarthàntaraü tadupakàrakamàdityàdivajjyotisthàpi kàryakaraõasaüghàtasamànajàtãyamevànumeyaü kàryakaraõasaghàtopakàrakatvàdàdityàdijyotirvat /
yatpunarantaþsthatvàdapratyakùatvàcca vailakùaõyamucyate taccakùuràdijyotirbhiranaikàntikam /
yato 'pratyakùàõyantaþsthàni ca cakùuràdijyotãüùi bhautikànyeva /
tasmàttava manorathamàtraü vilakùaõamàtmajyotiþ siddhamiti /
kàryakaraõasaüghàtabhàvabhàvitvàcca saüghàtadharmatvamanumãyate jyotiùaþ sàmànyato dçùñasya cànumànasya vyabhicàritvàdapràmàõyam /
sàmànyato dçùñabalena hi bhavànàdityàdivadvyatiriktaü jyotiþ sàdhayati kàryakaraõebhyaþ /
na ca pratyakùamanumànena bàdhituü ÷akyate /
ayameva tu kàryakaraõasaüghàtaþ pratyakùaü pa÷yati ÷çõoti manute vijànàti ca /
yadi nàma jyotirantaramasyopakàrakaü syàdàdityàdivanna tadà'tmà syajyotirantaramàdityàdivadeva /
ya eva tu pratyakùaü dar÷anakriyàü karoti sa evà'tmà syàtkàryakaraõasaüghàto nànyaþ /
pratyakùavirodhe 'numànasyàpràmàõyàt /
nanvayameva ceddar÷anàdikràyakartà'tmà saüghàtaþ kathamavikalasyaivàsya dar÷anàdikriyàkartçtvaü kadàcidbhavati kadàcinneti /
naiùa doùo dçùñatvàt /
nahi dçùñe 'nupapannaü nàma /
nahi khadyote prakà÷àprakà÷atvena dç÷yamàne kàraõàntaramanumeyam /
anumeyatve ca kenacitsàmànyàtsarvaü sarvatrànumeyaü syàt /
taccàniùñam /
na ca padàrthasvabhàvo nàsti na hyagneruùõasvàbhàvyamanyanimittamudakasya và ÷aityam /
pràõidharmàdharmàdyapekùamiti cet /
dharmàdharmàdernimittàntaràpekùasvabhàvaprasaïgaþ /
astviti cenna tadanavasthàprasaïgaþ /
sa càniùñaþ /
na /
svapnasmçtyordçùñasyaiva dar÷anàt /
yaduktaü svabhàvavàdinà dehasyaiva dar÷anàdikriyà na vyatiriktasyeti /
tanna /
yadi hi dehasyaiva dar÷anàdikriyà svapne dçùñasyaiva dar÷anaü na syàt /
andhaþ svapnaü pa÷yandçùñapårvameva pa÷yati na ÷àkadvãpàdigatamadçùñaråpam /
tata÷cetatsiddhaü bhavati yaþ svapne pa÷yati dçùñapårvaü vastu sa eva pårvaü vidyamàne cakùuùyadràkùãnna deha iti /
deha÷ceddraùñàsa yenàdràkùãttasminnuddhçte cakùuùi svapne tadeva dçùñapårvaü na pa÷yet /
asti ca loke prasiddhiþ pårvaü dçùñaü mayà himavataþ ÷çïgamadyàhaü svapne 'dràkùamityuddhçtacakùuùàmandhànàmapu /
tasmàdanuddhçte 'pi cakùuùiþ yaþ svapnadçksa eva draùñà na deha ityavagamyate /
tathà smçtau dçùñçsmartrorekatve  sati ya eva draùñàsa eva smartà yadà caivaü tadà nimãlitàkùo 'pi smandçùñapårvaü yadråpaü taddçùñavadeva pa÷yatãti /
tasmàdyannimãlitaü tanna draùñçyannimãlite cakùuùi smaradråpaü pa÷yati tadevànimãlite 'pi cakùuùi draùñràsãdityavagamyate /
mçte ca dehe 'vikalasyaiva ca råpàdidar÷anàbhàvàt /
devasyaiva draùñrutve mçte 'pi dar÷anàdi kriyà syàt /
tasmàdyapàye dehe dar÷anaü na bhavati .dbhàve ca bhavati taddar÷anàdikriyàkartç na deva ityavagamyate /
cakùuràdãnyeva dar÷anàdikriyàkartéõãti cet /
na /
yadahamadràkùaü tatspç÷àmãti bhinnakartçkatve pratisaüghànànupapatteþ /
manastarhãti cet /
na /
manaso 'pi viùayatvàdråpàdivaddçùñçtvàdyanupapatti /
tasmàdantaþsthaü vyatiriktamàdityàdivaditi siddham /
yaduktaü kàryakaraõasaüghàtasamànajàtãyameva jyotirantaramanumeyam /
àdityàdibhistatsamànajàtãyairevopakriyamàõatvàditi /
tadasat /
upakàryopakàrakabhàvasyàniyamadar÷anàt /
kathaü pàrthivairindhanaiþ pàrthavatvasamànajàtãyaistçõolapàdibhiragneþ prajvalanopakàraþ kriyamàõo dç÷yate /
na ca tàvatà tatsamànajàtãyairevàgneþ prajvanopakàraþ sarvatrànumeyaþ syàt /
yenodakenàpi prajvalanopakàro bhinnajàtãyona vaidyutasyàgnerjàñharasya ca kriyamàõo dç÷yate /
tasmàdupakàryopakàrakabhàve samànajàtãyàsamànajàtãyaniyamo nàsti /
kadàcitsamànajàtãyà manuùyà manuùyairevopakriyante kadàcitsthàvarapa÷vàdibhi÷ca bhinnajàtãyaiþ /
tasmàdahetuþ kàryakaraõasaüghàtamànajàtãyairevà'dityàdijyotirbhirupakriyamàõatvàdit i /
yatpunaràttha cakùuràdibhiràdityàdijyotirvadadç÷yatvàdityayaü heturjyotirantarasyàntaþsthatvaü vailakùaõyaü ca na sàdhayati cakùuràdibhiranaikàntikatvàditi /
tadasat /
cakùuràdikaraõebhyo 'nyatve satãti hetorvi÷eùaõatvopapatteþ /
kàryakaraõasaüghàtadharmatvaü jyotiùa iti yaduktaü tanna /
anumànavirodhàt /
àdityàdijyotirvatkàryakaraõasaüghàtàdarthàntaraü jyotiriti hyanumànamuktaü tena virudhyata iyaü pratij¤à kàrayakaraõasaüghàtadharmatvaü jyotiùa iti /
tadbhàvabhàvitvaü tvasiddhaü mçte dehe jyotiùo 'dar÷anàt /
sàmànyato dçùñasyànumànasyàpràmàõye sati pànabhojanàdisarvavyavahàralopaprasaïgaþ /
sa càniùñaþ /
pànabhojanàdiùu hi kùutpipàsàdinivçttimupalabdhavasastatsàmànyàtpànabhojanàdyupàdànaü dç÷yamànaü loke na pràpnoti /
dç÷yante hyupalabdhapànabhojanàþ  sàmànyataþ punaþ pànabhojanàntaraiþ kùutpipàsàdinivçttimanuminvantastàdartheyana pravartamànàþ /
yaduktamayameva tu deho dar÷anàdikriyàkarteti tatprathamameva parihçtaü svapnasmçtyordehàdarthàntarabhåto draùñeti /
anenaiva jyotirantarasyàtmatvamapi pratyuktam /
yatpunaþ khadyotàdeþ kàdàcitkaü prakà÷àprakà÷atvaü sadasat /
pakùàdyavayavasaükocavikàsanimitittatvàtprakà÷àprakà÷atvasya /
yatpunaruktaü dharmàdharmayorava÷yaü phaladàtçtvaü svabhàvo 'bhyupagantavya iti /
tadabhyubagame bhavataþ siddhàntahànàt /
etenànavasthàdoùaþ pratyuktaþ /
tasmàdasti vyatiriktaü càntaþsthaü jyotiràtmeti //4,3.6//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.7

#<katama àtmeti -- yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu hçdy antarjyotiþ puruùaþ |
sa samànaþ sann ubhau lokàv anusaücarati dhyàyatãva lelàyatãva |
sa hi svapno bhåtvemaü lokam atikràmati add. mçtyo råpàõi || BrhUp_4,3.7 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.7 yadyapi vyatiriktatvàdi siddhaü tathàpi samànajàtãyànugràhakatvadar÷ananimittabhràntyà karaõànàmevànyatamo vyatirikto vetyavivekataþ pçcchati-katama iti /
nyàyasåkùmatàyà durvij¤eyatvàdupapadyate bhràntiþ /
athavà ÷arãravyatirikte siddhe 'pi karaõànu sarvàõi vij¤ànavantãva vivekata àtmano 'nupalabdhatvàt /
ato 'haü pçcchàmi katama àtmeti /
katamo 'sau dehendriyapràõamanaþsu yastvayokta àtmà /
yena jyotiùà'sta ityuktam /
athavà yo 'yamàtmà tvayàbhipreto vij¤ànamayaþ /
sarva ime pràõà vij¤ànamayà ivaiùu pràõeùu katamaþ /
yathà samuditeùu bràhmaõeùu sarva ime tejasvinaþ katama eùu ùaóaïgaviditi /
pårvasminvyàkhyàne katama àtmetyetàvadeva pra÷navàkyaü vij¤ànamayo hçdyantarjyotiþ puruùaþkatama ityedatantam /
yo 'yaü vij¤ànamaya ityetasya÷abdasya sarvameva pra÷navàkyaü vij¤ànamayo hçdyantarjyotiþ puruùaþ katama ityedatantam /
yo 'yaü vij¤ànamaya ityetasya ÷abdasya nirdhàritàrthavi÷eùaviùayatvaü katama àtmetãti÷abdasya pra÷navàkyaparisamàptyarthatvaü vyavahitasaübandhamantareõa yuktamiti kçtvà katama àtmetyevamantameva pra÷navàkyaü yo 'yamityàdi paraü sarvameva  prativacanamiti ni÷cãyate /
yo 'yamityàtmanaþ pratyakùatvànnirde÷aþ /
vij¤ànamayo vij¤ànapràyo buddhivij¤ànopàdhisaüprakàvivekàdvij¤ànamaya ityucyate /
buddhivij¤àna saüpçkta eva hi yasmàdupalabhyate ràhuriva candràdityasaüpçktaþ /
buddhirhi sarvàrthakaraõaü tamasãva pradãpaþ purovasthitaþ /
"manasà hyeva pa÷yati manasà ÷çõotã"ti hyuktam /
buddhivij¤ànàlokavi÷iùñameva hi sarvaü viùayajàtamupalabhyate purovasthitapradãpàlokavi÷iùñamiva tamasi /
dvàramàtràõi tvanyàni karaõànu buddheþ /
tasmàttenaiva vi÷eùyate vij¤ànamaya iti /
yeùàü paramàtmavij¤aptivikàra iti vyàkhyànaü teùàü vij¤ànamayo manomaya ityàdau vij¤ànamaya÷abdasyànyàrthadar÷anàda÷rautàrthatàvasãyate /
saüdigdha÷ca padàratho 'nyatra ni÷citaprayogadar÷anànnirdhàrayituü ÷akyo và÷ya÷eùàt /
ni÷catanyàyabalàdvà /
sadhãriti cottaratra pàñhàt /
hçdyantariti vacanàdyuktaü vij¤ànapràyatvameva /
pràõeùviti vyatirekapradar÷àrthà saptamã yathà vçkùeùu pàùàõa iti sàmãpyalakùaõà /
pràõeùu hi vyàtirekàvyatirekatà saüdihyata àtmanaþ /
pràõeùu pràõebhyo vyatirikta ityarthaþ /
yo hi yeùu bhavati sa tadvyatirikto bhavatyeva /
yathà pàùàõeùu vçkùaþ /
hçdi tatràtatsyàtpràõeùu pràõajàtãyaiva buddhiþ syàdityata àha-hçdyantariti /
hçdacchabdena puõóarãkàkàro màüsapuõóastàtthyàdbuddhirhçttasyà hçdi buddhau /
antariti buddhivçttivyatirekapradar÷anàrtham /
jyotiravabhàsàtmakatvàdàtmocyate /
tena hyavabhàsakenà'tmanà jyotiùà'ste palyayate karma kurute cenàvàniva hyayaü kàryakaraõapiõóo yathà'dityaprakà÷astho ghaño yathà marakatàdirmaõiþ kùãràdidravye prakùiptaþ parãkùaõàyàtmacchàyameva tatkùãràdirdvyaü karoti tàdçgedàtmajyetipabuddherapi hçdayàtsåkùmatvàddhçdyantaþsthamapi hçdayàdikaü kàryakaraõasaüghàtaü caikãkçtyà'tmajyoti÷chàyaü karoti /
pàramparyeõa såkùmasthãlatàratamyàtsarvàntaratamatvà /
buddhastàvatsvacchatvàdànantaryàccà'tmacaitanyajyotiþ praticchàyà bhavati /
tena hi vivekinàmapu tatrà'tmàbhimànabuddhiþ prathamà /
tato 'pyànantaryànmanasi caitanyàvabhàsatà buddhisaüparkàt /
tata indriyeùu /
manaþ saüyogàt /
tato 'nantaraü ÷arãre /
indriyasaüparkàt /
pàramparyeõa kçtsnaü kàryakaraõasaüghàtamàtmà caitanyasvaråpajyotiùàvabhàsayati /
tena hi sarvasya lokasya kàryakaraõasaüghàte tadvçttiùu càniyatà'tmàbhimànabuddhiryathàvivekaü jàyate /
tathà ca bhagavatoktaü gãtàsu-"yathà prakà÷ayatyekaþ kçtsnaü lokamimaü raviþ /
kùetraü kùetrã tathà kçtsnaü prakà÷ayati bhàrati" //
"yadàdityagataü tejaþ"ityàdi ca /
"nityo 'nityànàü cena÷cetanànàü"iti ca kàñhake"tameva bhàntamanubhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti"iti ca /
"yena såryastapati tejasoddhaþ"iti ca mantarvarõaþ /
tenàyaü hçdyantarjyotiþ /
puruùa àkà÷avatsarvagatvàtpårõa iti puruùaþ nirati÷ayaü càsya svaya¤jyotiùñvaü sarvàvabhàsakatvàtsvayamanyànavabhàsyatvàcca /
sa eùa puruùaþ svayameva jyotiþsvabhàvo yaü tvaü pçcchasi katama àtmeti /
bàhyànàü jyotiùàü sarvakaraõànugràhakàõàü pratyastamaye 'ntaþkaraõadvàreõa hçdyantarjyotiþ puruùa àtmànugràhakaþ karaõànàmityuktam /
yadàpi bàhyakaraõànugràhakàõàmàdityàdijyotiùàü bhàvastadàpyàdityàdijyotiùàü paràrthatvàtkàryakaraõasaüghàtasyàcaitanye svàrthànupapatteþ svàrthajyotiùa àtmano 'nugrahàbhàve 'yaü kàryakaraõasaüghàto na vyavahàràya kalpate /
àtmajyotiranugraheõaiva hi sarvadà sarvaþ saüvyavahàraþ /
"yadetaddhçdayaü mana÷caittasaüj¤ànam"ityàdi÷rutyantaràt /
sàbhimàno hi sarvapràõisaüvyavahàpaþ /
abhimànahetuü ca marakatamaõidçùñàntenàvocàma /
yadyapyevametattatthàpi jàgradviùaye sarvakaraõàgocaratvàdàtmajyotiùo buddhyàdibàhyàbhyantarakàryakaraõavvahàrasannipàtavyàkulatvànna ÷akyate tajjyotiràtmàkhyaü mu¤jeùãkàvanniùkçùya dar÷ayitumityataþ svapne didar÷ayiùuþ prakramate-sa samànaþ sannubhau lokàvanusaücarati /
yaþ puruùaþ svayameva jyotiràtmà sa samànaþ sadç÷aþ san /
kena /
prakçtatvàtsannihitatvàcca hçdayena /
hçdãti ca hçcchabdavàcyà buddhaþ prakçtà sannihità ca /
tasmàttayaivà sàmànyam /
kiü punaþ sàmànyama÷vamahiùavadvivekato 'nupalabdhiþ avabhàsyà buddhirabhàsakaü tadàtmajyotiràlokavat /
avabhàsyàvabhàsakayorvivekato 'nupalabdhiþ prasiddhà /
vi÷uddhatvàddhyàloko 'vabhàsyena sadç÷o bhavati /
yathà raktamavabhàsayanraktasadç÷o raktàkàro bhavati /
yathà haritaü nãlaü lohitaü càvabhàsayannà4lokastatsamàno bhavati /
tathà buddhimavabhàsayanbuddhadvàreõa kçtsamaü kùetramavabhàsayatãtyuktaü marakatamaõinidar÷anena /
tena sarveõa samàno buddhisàmànyadvàreõa /
sarvamaya iti càta eva vakùyati /
tenàsau kuta÷citpravabhajya mu¤jeùãkàvatsvena jyotãråpeõa dar÷ayituü na ÷akyata iti sarvavyàpàraü tatràdhyàropya nàmaråpagataü jyotirdharmaü ca nàmaråpayornàmaråpe cà'tmajyotiùi sarvo loko momugyate 'yamàtmà nàyamàmtaivandharmà naivadharmà kartàkartà ÷uddho '÷uddho baddho muktaþ sthito gata àgato 'sti nàstãtyàdivikalpaiþ /
ataþ samànaþ mannubhau lokau pratipannapratipattavyàvihalokaparalokàvupàttadehendriyàdi- saïghàtatyàgànyopàdànàstànaprabandha÷atasannipàtairanukrameõa sa¤carati /
dhãsàdç÷yamevobhayalokasaücaraõaheturna svata iti /
tatra nàmaråpopàdhisàdç÷yaü bhràntinimittaü yattadeva heturna svata ityetaducyate /
yasmàtsa samànaþ sannubhau lokàvanukrameõa sa¤carati tadetatpratyakùamityetaddar÷ayati-yato dhyàyatãva dhyànavyàpàraü karotãva cintayatãva dhyànavyàpavatãü buddhiü sa tatsthena citsvabhàvajyotaråpeõàvabhàsayaüstatsadç÷astatsamànaþ sandhyàtãvàlokavadeva /
ato bhavati cintayatãti bhràntirlokasya /
na tu paramàrthato dhyàyati /
tathà lelàyatãvàtyarthaü calatãva /
teùveva karameùu buddhyàdiùu vàyuùu ca calatsu tadavabhàsakatvàttatsadç÷aü taditi lelàyatãva /
na tu paramàrthata÷calanadharmakaü tadàtmajyotiþ /
kathaü punaretadavagamyate tatsamànatvabhràntirevobhayalokasaücaraõàdirhetutvaü svata ityasyàrthasya pradar÷anàya hetarupadi÷yate- sa àtmà hi yasmàtsvapno bhåtvà /
sa yayà dhiyà samànaþ sà dhãryadyadbhavati tattadasàvapu bhavatãva tasmàdyadàsau svapno bhavati svàpavçttiü pratipadyate dhãstadà so 'pi svapnavçttiü pratipadyate /
dà dhãrjajàgariùati tadàsàvapyata àha-svapno bhåtvà svapnavçttimavabhàsayandhiyaþ svàpavçtyàkàro bhåtvema lokaü jàgaritavyavahàralakùaõaü kàryakaraõasaïghàtàtmakaü laukika÷àstrãyavyavahàràspadamatikràmatyatãtya kràmati viviktena svenà'tmajyotiùà svapnàtmikà dhãvçttamavabhàyannavatiùñhate yasmàttasmàtsvaya¤jyotaþsvabhàva evàsau vi÷uddhaþ sa kartçkriyàkàrakaphala÷ånyaþ /
paramàrthato dhãsàdç÷yameva tåbhayalokasaücàràdisaüvyavahàrabhràntihetuþ /
mçtyoråpà õi mçtyuþ karmàvidyàdirna tasyànyadråpaü svataþ kàryakaraõànyevàsya råpàõi /
atastànu mçtyo råpàõyatikràmati kriyàphalà÷rayàõi /
nanu nàstyeva dhiyà samànamanyaddhiyo 'vabhàsakamàtmajyotiþ pratyakùeõa vànumànena palambhàt /
yathànyà tatkàla eva dvitãyà dhãþ /
yattvàvabhàsyàvabhàsakayoranyatve 'pi vivekànupalambhàtsàdç÷yamiti (tiþ) ghañàdyàlokayoþ /
tatra bhavatvanyatvenà'lokasyopambhàdghañàdeþ saü÷liùñayoþ sàdç÷yaü bhinnayoreva na ca tatheha ghañàderiva dhiyoùa'vabhàsakaü jyotirintaraü pratyakùeõa vànumànena vopalabhàmahe /
dhãreva hi citsvaråpàvabhàsakatvenasvàkàrà viùayàkàrà ca /
tasmànnànumànato nàpi pratyakùato dhiyo 'vabhàsakaü jyotiþ ÷akyate pratipàdayituü vyatiriktam /
yadapi dçùñàntaråpamabhihitamavabhàsyàva÷àsakayorbhinnayoreva ghañàdyàlokayoþ saüyuktàyoþ sàdç÷yamiti /
tatràbhyupagamamàtramasmàbhiruktaü na tatra ghañàdyavabhàsyàvabhàsakau bhinnau /
paramàrthastu ghañàdirevàvabhàsàtmakaþ sàlokaþ /
anyo 'nyo hi ghañàdirutpadyate /
vij¤ànamàtrameva sàlokaghañàdiviùayàkàramavabhàsate /
yadevaü tadà na bàhyo dçùñànto 'sti vij¤ànalakùaõamàtratvàtsarvasya /
eü tasyava vij¤ànas gràhyàgràhakàkàratàmalaü pakarikalpya tasyaiva punarvi÷uddhaü parikalpayanti /
tadgràhakavinirmuktaü vij¤ànaü svacchãbhåtaü kùaõikaü vyavatiùñhata iti kecit /
tasyàpu ÷àntiü kecidicchanti /
tadapi vij¤ànaü saüvçtaü gràhyagràhakàü÷avinirumuktaü ÷ånyameva ghañàdibàhyavastuvadityapare màdhyamikà àcakùate /
sarvà etàþ kalpanà buddhavij¤ànàvabhàsakasya vyatiriktasyà'tmajyotiùo 'pahnavàdasya ÷reyomàrgasya pratipakùabhåtà vaidikasya /
tatra yeùàü bàhyor'tho 'sti tànpratyucyate tàvat /
na svàtmàvabhàsakatvaü ghañàdeþ /
tamasyavasthito ghañàdistàvanna kadàcidapu svàtmanàvabhàsyate /
pradãpàdyàlokasaüyogena tu niyamenaivàvabhàsyamàno dçùñaþ sàloko ghaña iti /
saü÷liùñayorapu ghañàlokayoranyatvameva punaþ punaþ saü÷leùe vi÷leùe ca vi÷eùadar÷anàdrajjughañayoriva /
anyatve ca vyatiriktàvabhàsakatvaü na svàtmanaiva svamàtmànamavabhàsayati /
nanu pradãpaþ svàtmànamevàvabhàsayantadçùña iti /
na hi ghañàdivatpradãpadar÷anàya pkà÷àntaramupàdadate laukikàþ /
tasmàtpradãpaþ svàtmànaü prakà÷ayati /
na /
avabhàsyatvàvi÷eùàt /
yadyapi pradãpo 'nyasyàvabhàsakaþ svayamavabhàsàtkatvàttathàpu vyatiriktacaitanyàvabhàsyatvaü na vyabhicarati ghañàdivadeva /
yadà caivaü tadà vyatiriktàvabhàsyatvaü tàvadava÷yaübhàvi /
nanu yathà ghaña÷caitanyàvabhàsyatve 'pi sannàtmànaü ghañaü càvabhàsayati /
na /
svataþ parato và vi÷eùàbhàvàt /
yathà caitanyàvabhàsyatvaü ghañasya tathà pradãpasyàpi caitanyàvabhàsyatvamavi÷iùñam /
yattåcyate pradãpa àtmànaü ghañaü càvabhàsayatãti tadasat /
kasmàt /
yadà'tmànaü nàvabhàsayati tadà kãdç÷aþ syàt /
na hi tadà pradãpasya svato và parato và vi÷eùaþ ka÷cidupalabhyate /
sa hyavabhàsyo bhavati yasyàvabhàsakasaünidhàvasaünidhau ca vi÷eùa àtmànaü pradãpaþ prakà÷ayatãti mçùaivàcyot /
caitanyagràhyatvaü tu ghañàdibhiravi÷iùñaü pradãpasya /
tasmàdvij¤anasyà'tmagràhakatve na pradãpo dçùñàntaþ /
caitanyagràhyatvaü ca vij¤ànasya bàhyaviùayairavi÷iùñam /
caitanyagràhyatve ca vij¤ànasya kiü gràhyavij¤ànagràhyataiva kiüvà gràhakavij¤ànagràhyateti tatrasaüdihyamàne vastuni yo 'nyatra dçùño nyàyaþ sa kalpayituü yukto na tu dçùñaviparãtaþ /
tathà ca sati yathà vyitiriktenaiva gràhakeõa bàhyànàü pradãpànàü gràhyatvaü dçùñaü tathà vij¤ànasyàpi caitanyagràhyatvàtpkà÷akatve satyàpi pradãpavadvyatiriktacaitanyagràhyatvaü yuktaü kalpayituü na tvananyagràhyatvam /
ya÷vànyo vij¤ànasya grahãtà sa àtmà jyotirantaraü vij¤ànàt /
tadànavastheti cet /
naþ gràhyatvamàtra hi tadgràhakasya vastvantaratve liïgamuktaü nyàyataþ /
na tvekàntato gràhakatve tadgràhakàntaràstitve và kadàcidapi liïgaü saübhavati /
tasmànna tadanavasthàprasaïgaþ /
vij¤ànasya vyaktiriktagràhyatve karaõàntaràpekùàyàmanavastheti cet /
na /
niyamàbhàvàt /
na hi sarvatràyaü niyamo bhavati /
yatra vastvantareõa gçhyate vastvantaraü tatragràhyagràhakavyatiriktaü karaõàntaraü syàditi naikàntena niyantuü ÷akyate /
vaicitryadar÷anàt /
katham /
ghañastàvatsvàtmavyatiriktenà'tmanà gçhyate tatpa pradãpàdiràloko gràhyagràhakavyatiriktaü karaõam /
na hi pradãpàdyàloko ghañàü÷a÷cakùuraü÷o và /
ghañavaccakùurgràhyatve 'pi pradãpasya cakùuþ pradãpavyatirekeõa na bàhyamàlokasthànãyaü ki¤citkaraõàntaramapekùate /
tasmànnaiva niyantuü ÷akyate yatra yatra vyatiriktagràhakagràhyatvaü tatra tatra karaõàntaraü syàdeveti /
tasmàdvij¤ànasya vyaktiriktagràhakagràhyatve na karaõadvàrànavasthà nàpi gràhakatvadvàrà kadàcidapyupapàdayituü ÷akyate /
tasmàtsiddhaü vij¤ànavyatiriktamàtmajyotirantaramiti /
nanu nàstyeva bàhyor'tho ghañàdiþ pradãpo và vij¤ànavyatiriktaþ /
yaddhi yadvyatirekeõa nopalamyate tattàvanmàtraü vastu dçùñam /
yathàsvapnavij¤ànagràhyaü ghañapañàdivastu svapnavij¤ànavyatirekeõànupalambhàtsvapnaghañapradãpàdeþ svapnavij¤ànamàtratàvagamyate, tathà jàgarite 'pi ghañapradãpàderjàgarite 'pi ghañapradãpàderjàgradvij¤ànamàtrameva tu sarvam /
tatra yaduktaü vij¤ànasya vyatiriktàvabhàsyatvàdvij¤ànavyatiriktamasti jyotirantaraü gañàderiveti tanmithyà /
sarvasya vij¤ànamàtratve dçùñàntàbhàvàt /
na /
yàvattàvadabhyupagamàt /
na tu bàhyor'tho bhavataikàntenaiva nàbhyupagamyate /
nanu mayà nàbhyupagamyata eva /
na /
vij¤ànaü ghañaþ pradãpa iti ca ÷abdàrthapçthaktvàdyàvattàvajadapi bàhyamarthàntaramava÷yamabhyupagantavyam /
vij¤ànàdarthàntaraü vastu na cedabhyupagamyate vij¤ànaü ghañaþ paña ityevamàdãnàü bhabdànàmekàrthatve paryàya÷abdatvaü pràpnoti /
tathà sàdhanànàü phalasya caikatve sàdhyasàdhanabhedopad÷a÷àstrànarthaprasaïgaþ /
tatkarturaj¤ànaprasaïgo và /
ki¤cànyat /
vij¤ànavyatirekeõa vàdiprativàdavàdadoùabhyupagamàt /
na hyàtmavij¤ànamàtrameva vàdiprativàdivàdastaddoùo vàbhyugamyate niràkartavyatvàtprativàdyàdãnàm /
na hyàtmãyaü vij¤àna niràkartavyamabhyupagamyate svayaü và'tmà kasyacit /
tathà ca sati sarvasaüvyavahàralopaprasaïgaþ /
na ca pravàdyàdayaþ svàtmanaiva gçhyanta ityabhyupagamaþ /
vyatiriktagràhyà hi te 'bhyupagamyante /
tasmàttadvatsarvameva vyatiriktagràhyaü vastu jàgradviùayatvàjjàgradvastupratipàdyàdivaditi salàbhau dçùñàntaþ /
saütatyantaravadvij¤ànàntaravacceti /
tasmàdvij¤ànavàdinàpi na ÷akyaü vij¤ànavyatiriktaü jyotirantaraü niràkartum /
svapne vij¤ànavyatirekàbhàvàdayuktamiti cet /
na /
abhàvàdapi bhàvasya vastvantaratvopapatteþ /
bhavataiva viùayo ghañàdiryadyabhàvo yadi và bhàvaþ syàdubhayathàpi ghañàdivij¤ànasya bhàvabhåtatvamabhyupagatameva /
na tu tannivartayituü ÷akyate tannivartakanyàyàbhàvàta /
etena sarvasya ÷ånyatàpratyuktà /
pratyagàtmàgràhyatà cà'tmano 'hamiti mãmàüsakapakùaþ pratyuktaþ /
yattåktaü sàloko 'nya÷cànya÷ca ghaño jàyata iti tadasat /
kùaõàntare 'pi sa evàyaü ghaña iti pratyabhij¤ànàt /
sàdç÷yàtpratyayabhij¤ànaü kçttotthitake÷anakhàdiùveveti cet /
na /
tatràpi kùaõikatvasyàsiddhatvàt /
jàtyekatvàcca /
kçtteùu punarutthiteùu /
ca ke÷anakhàdiùu ke÷anakhatvàjàtereke÷anakhatvapratyayastannimitto 'bhrànta e /
na hi dç÷yamànalånotthitake÷anakhàdiùu vyaktinimittaþ sa eveti pratyayo bhavati /
kasyaciddãrkhakàlavyavahitadçùñeùu sa eveti pratyayaþ /
tasmànna samo dçùñàntaþ /
pratyakùeõa hi pratyabhij¤àyamàne vastuni tadeveti na cànyatvamanumàtuü yuktaü pratyakùavirodhe liïgasyà'bhàsatvopapatteþ /
sàdç÷yapratyayànupapatte÷ca /
j¤ànasya kùaõikatvàt /
ekasya hi vastudar÷ino vastvantaradar÷ane sàdç÷yapratyayaþ syàt /
na tu vastudar÷yeko vastvantaradar÷anàya kùaõàntaramavatiùñhate /
vij¤ànasya kùaõikatvàtsakçdvastudar÷anenaiva kùayopapatteþ /
tenedaü sadç÷amiti hi sàdç÷yapratyayo bhavati /
teneti  dçùñasmaraõam imiti vartamànapratyayaþ /
teneti dçùñaü smçtvà yàvadidimiti vartamànakùaõakàlamavatiùñheta tataþ kùaõikavàdahàniþ /
atha tenetyavopakùãõaþ smàrtaþ pratyaya idamiti cànya eva vàrtamànikaþ pratyayaþ kùãyate tataþ sàdç÷yapratyatànupapattistenedaü sadç÷amiti /
anekadar÷ina ekasyàbhàvàt /
vyapade÷ànupapatti÷ca draùñavyadar÷anenaivopakùayàdvij¤ànasyedaü pa÷yàmyado 'dràkùamitivyapade÷ànupapaccardçùñavato vyapade÷akùaõànavasthànàt /
athàvatiùñeta kùaõikavàdahàniþ /
athàdçùñavato vyapadeùaþ sàdç÷yapratyaya÷ca tadànåü jàtyandhasyeva råpavi÷eùavyapade÷astatsàdç÷yapratyaya÷ca sarvamandhaparampareti prasajyeta sarvaj¤a÷àstrapraõayanàdi /
na caitadiùyate /
akçtàbhyàgamakçtavipraõà÷adoùau tu prasiddhatarau kùaõavàde /
dçùñavyapade÷ahetuþ pårvettarasahita eka eva hi ÷çïgalàvatpratyayo jàyata iti cet /
tenedaü sadç÷amiti ca /
na /
varmànàtãtayorbhinnakàlatvàt /
tatra vartamànapratyaya ekaþ ÷çïgalàvayavasthànãyo 'tãta÷càparastau pratyayau bhinnakàlau tadubhayapratyayaviùayaspçkcecchçïkhalàpratyayastataþ kùaõadvayàvyàpitvàdekasya vij¤ànasya punaþ kùaõavàdahàniþ /
mamatavatàdivi÷eùànupapatte÷ca sarvasaüvyavahàraloprasaïgaþ /
sarvasya ca svasaüvedyavij¤ànamàtratve vij¤ànasya ca svacchàvabodhàbhàsamàtrasvàbhàvyàbhyupagamàttaddar÷ina÷cànyasyàbhàve 'nityaduþkha- ÷ånyànàtmatvàdyanekakalpanànupattiþ /
na ca dàóimàderiva viruddhànekàü÷avatvaü vij¤ànasya /
svacchàvabhàsasvàbhàvyàddvij¤ànasya /
anityaduþkhàdãnàü vij¤ànàü÷atve ca satyanubhãyamànatvàdvyatiriktaviùayatvaprasaïgaþ /
athànityaduþkhàdyàtmaikatvameva vij¤ànasya tadà tadviyogàdvi÷uddhikalpanànupapattiþ /
saüyogimalavigàddhi vi÷uddharbhavati /
yathà'dar÷aprabhçtãnàm /
na tusvàbhàvikena raktatvàdãnàü dravyàntarayogena viyojanaü dç÷yate tatràpi saüyogapårvatvamanumãyate /
bãjabhàvanayà puùpaphalàdãnàü guõàntarotpattidar÷anàt /
ato vij¤ànasya vi÷uddhikalpanànupapattiþ /
ato vij¤ànasya vi÷uddhikalnànupattiþ /
viùayaviùayyàbhàsatvaü ca yanmalaü parikalpyate vij¤ànasya tadapyanyasaüsargàbhàvàdànupapannam /
na hyavidyamànena vidyamànasya saüsargaþ syàt /
asati cànyasaüsargeyo dharmo yasya dçùñaþ sa tatsvabhàtvànna tena viyogamarhati /
yathàgnerauùõyaü saviturvà prabhà /
tasmàdanityasaüsargeõa malinatvaü tadvi÷uddhi÷ca vij¤ànasyetãyaü kalpanàndhaparamparaiva pramàõa÷ånyetyavagamyate /
yadapi tasya vij¤ànasya nirvàõaü puruùàrthaü kalpayanti tatràpi phalà÷rayànupapattiþ /
kaõñakaviddhasya hi kaõñakavedhajanitaduþkhanivçttiþ phalaü na tu kaõñakaviddhamaraõe tadduþkhanivçttaphalasyà'÷raya upapadyate /
tadvatsarvanirvàõe 'sati ca phalà÷raye puruùàrthakalpanà vyarthaiva /
yasya hi puruùa÷abdavàcyasya satvasyàtmano vij¤ànasya càrthaþ parikalpyate tasya punaþ puruùasya nirvàõe kasyàrthaþ puruùàrtha iti syàt /
yasya punarastyanekàrthada÷ãü vij¤ànavyatirikta àtmà tasya dçùñasmaraõadukhasaüyogaviyogàdi sarvamevopapannamanyasaüyoganimittaü kàluùyaü tadviyoganimittà ca vi÷uddhiriti /
÷ånyavàdipakùastu sarvapramàõavipratiùiddha iti tanniràkaraõàya nà'daraþ kriyate //4,3.7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.8

#<sa và ayaü puruùo jàyamànaþ ÷arãram abhisampadyamànaþ pàpmabhiþ saüsçjyate |
sa utkràman mriyamàõaþ pàpmano vijahàti || BrhUp_4,3.8 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.8 yathaivehaikasmindehe svapno bhåtvà mçtyo råpàõi kàryakaraõànyatikramya svapne sva àtmajyetiùyàsta evaü sa vai prakçtaþ puruùo 'jàyamànaþ /
kathaü jàyamàna ityucyate-÷arãraü dehendriyasaüghàtamabhisaüpadyamànaþ ÷arãra àtmabhàvamàpadyamàna ityarthaþ /
pàpmabhiþ pàpmasamavàyibhirdharmàdharmà÷rayaiþ kàryakaraõairityarthaþ, saüsçjyate saüyujyate /
sa evotkràma¤charãràntaramårdhaüva kràmangacchanmriyamàõa ityetasya vyàkhyànamutkràmanniti /
tàneva saü÷liùyànpàpmaråpakàryakaraõopàdànaparityàgàbhyàmanavaracaü saücarati dhiyà samànaþ san, tathà so 'yaü puruùa ubhàvihalokaparokau janmamaraõàbhyàü kàryakaraõopàdànaparityàgàvanavarataü pratipadyamàna à saüsàramokùàtsaücarati /
tasmàtsiddhamasyà'tmayajyotiùo 'nyatvaü kàryakaraõaråpebhyaþ pàpmabhyaþ saüyogaviyogàbhyàm /
na hi taddharmatve sati taireva saüyogo viyogo và yuktaþ //4,3.8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.9

#<tasya và etasya puruùasya dve eva sthàne bhavataþ |
idaü ca paralokasthànaü ca |
sandhyaü tçtãyaü svapnasthànam |
tasminsandhye sthàne tiùñhan ubhe sthàne pa÷yatãdaü ca paralokasthànaü ca |
atha yathàkramo 'yaü paralokasthàne bhavati |
tam àkramam àkramyobhayàn pàpmana ànandàü÷ ca pa÷yati |
sa yatra prasvapity asya lokasya sarvàvato màtràm apàdàya svayaü vihatya svayaü nirmàya svena bhàsà svena jyotiùà prasvapiti |
atràyaü puruùaþ svayaüjyotir bhavati || BrhUp_4,3.9 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.9 nanu na syo 'syobhau lokau yau janmamaraõàbhyàmanukrameõa saücarati svapnajàgarite iva /
svapnajàgarite tu pratyakùamavagamyete na tvihalokaparalokau kenacitpramaõena /
tasmàdete eva svapnajàgagarite ihalokaparalokàviti /
ucyate-tasyaitasya puruùasya vai dve e sthàne bhavato na tçtacãyaü caturthaü và /
ke te /
idaü ca .tpratipannaü vartamànaü janma ÷arãrenjadriyaviùayavedanàvi÷iùñaü sthànaü pratyakùato 'nubhåyamànam /
paraloka eva sthànaü paralokasthànam /
tacca ÷arãràdiviviyogottarakàlànubhàvyam /
nanu svapno 'pi paralokasthà ca sati dve evetyavadhàraõamayuktam /
na /
kathaü tarhi /
saüdhyaü tat /
ihalokaparalokayoryaþ saüdhistasminbhavaü saüdhyaü yattçtãyaü tatsvapnasthànam /
tena sthànadvitvàvadhàraõam /
na hi gràmayoþ saüdhastàveva gràmàvapekùya tçtãyatvaparigaõanamarhati /
kathaü punastasya paralokasthàsyàstitvamavagamyate yadapekùya svapnasthànaü saüdhyaü bhavet /
yatastasminsaüdhye svapnasthàne tiùñanbhavanvartamàna ete ubhe sthàne pa÷yati /
ke te ubhe /
ida¤ca paralokasthànaü ca /
tasmàtstaþ svapnajàgaritavyatirekeõobhau lokau yo dhiyà samànaþ sannanusaücarati janmamaraõasaütànaprabandhena /
kathaü punaþ svapne sthitaþ lokau pa÷yati /
kimà÷rayaþ kena vidhineti /
ucyete-atha kathaü pa÷yatãti ÷çõu /
yathàkrama akràmatyanenetyàkrama à÷rayo 'vaùñambha ityarthaþ /
yàdç÷a àkmayo 'sya so 'yaü yathàkramaþ /
ayaü puruùaþ paralokasthàne pratipattavye nimitte yathàkramo bhavati yàdç÷enaparalokapratipattisàdhanena vidyàkarmapårvapraj¤ànalakùaõena yukto bhavatãtyarthaþ /
tamàkramaü paralokasthànàyonmukhãbhåtaü pràptàïkurãbhàvamiva bãjaü tamàkramyàvaùñabhyà'÷rityobhayànpa÷yati bahuvacanaü dharmàdharmaphalonekatvàdubhayaprakàrànityarthaþ /
kàüstànpàpmanaþ pàpaphalàni /
na tu punaþ sàkùàdeva pàpmanàü dar÷anaü saübhavati tasmàtpàpaphalàni duþkhànãtyarthaþ /
ànandàü÷ca dharmaphalàni sukhànãtyetat /
tànubhayànpàpmana ànandàü÷ca pa÷yati janmàntaradçùñavàsanàmayàt /
yàni ca pratipattavyajanmaviùayàõi kùudradharmàdharmaphalàni dharmàdharmaprayukto devatànugrahàdvàpa÷yati /
tatkathamavagamyate paralokasthànasaübandhipàpmànàndadar÷anaü svapna iti /
ucyate-yasmàdiha janmanyananubhàvyamapi pa÷yati bahu /
na ca svapno nàmàpårvaü dar÷anam /
pårvadçùñasmçtirhi svapnaþ pràyeõa /
tena svapnjàgaritasthànavyatirekeõa sta ubhau lokau /
yadàdityàdibàhyajyotiùàmabhàve 'yaü kàryakàraõasaügàtaþ puruùo yena vyatiriktenà'tmanà jyotiùà vyavaharatãtyuktam tadeva nàsti /
yadà'dityàdijyotiùàmabhàvagamanaü yatredaü viviktaü svaya¤jyotirupalabhyota /
yena sarvadaivàyaïkàryakaraõasaüghàtaþ saüsçùña evopalabhyeta /
tasmàdasatsamo 'sanneva và svena viviktasvabhàvena jyotãråpeõà'tmeti /
atha kvacidviviktaþ svena jyotãråpeõopalabhyeta bàhyàdhyàtmikabhåtabhautikasaüsarga÷ånyastato yathoktaü sarvaü bhaviùyatãtyedarthamàha-sa yaþ prakçta àtmà yatra yasminkàle prasvapiti prakarùeõa svàpamanubhavati tadà kimupàdànaþ kena vidhinà svapiti saüdhyaü sthànaü pratipadyata ityacyate /
asya dçùñasya lokasyajàgaritalakùaõasya sarvàvataþ sarvamavatãti sarvàvànayaü lokaþ kàryakaraõasaüghàto viùayavedanàsaüyuktaþ /
sarvàvatvamasya vyàkhyàtamannatrayaprakaraõe 'tho ayaü và àtmetyàdinà /
sarvà và bhåtabhautikamàtrà asya saüsargakàõabhåtà vidyanta iti sarvavànsarvàneva sarvàvàüstasya sarvàvato màtràmekade÷amavayavamapàdàyàpacchidyà'dàya gçhãtvà dçùñajanmavàsanàvàsitaþ sannityarthaþ /
svayamàtmanaiva vihatya dehaü pàtayitvà niþsaübodhamàpàdya /
jàgarite hyodityàdãnàü cakùuràdiùvanugraho dehavyavavahàràrthaþ /
dehavyavahàra÷cà'tmano dharmàdharmaphalopabhogaprayuktastaddharmàdharmaphalopabhogoparamaõamasmindeha àtmakarmoparamakçtamityàtmàsya vihantetyucyate /
svayaü nirmàya nirmàõaü kçtvà vàsanàmayaü svapnadehaü màyàmayamiva /
nirmàõamapi tatkarmàpekùatvàtsvayaïkartçkamucyate /
svenà'tmãyena bhàsà màtropàdànalakùaõena bhàsà dãptyà prakà÷ena sarvavàsanàtmakenàntaþkaraõavçkkiprakà÷enetyarthaþ /
sà hi tatra viùayabhåtà sarvavàsanàmayã prakà÷ate /
sà tatra svayaü bhà ucyate /
tena svena bhàsà viùayabhåtena svena ca jyotiùà tadviùayiõà viviktaråpeõàluptadçksvabhàvena tadbhàvaråpaü vàsanàtmakaü viùayãkurvanprasvapiti /
yadevaü vartanaü tatprasvapitãtyucyate /
atraitasyàmavasthàyàmetasminkàle 'yaü puruùa àtmà svayameva vivaktajyotirbhavati /
bàhyàdhyàtmikabhåtabhautikasaüsargarahitaü jyotirbhavati /
nanvasya lokasyamàtropàdànaü kçtaü kathaü tasminsatyatràyaü puraùaþ svaya¤jyotirbhavatãtyucyate /
naiùa doùaþ /
viùayabhåtameva hi tat /
tenaiva càtràyaü puruùaþ svayaü jyotirdar÷ayituü ÷akyaþ /
na tvanyathàsati viùaye kasmiü÷citsuùuptakàla iva /
yadà punaþ sà bhà vàsanàtmikà viùayabhåtopalabhyamànà bhavati tadàsiþ ko÷àdiva niùkçùñaþ sarvasaüsargarahitaü cakùuràdikàryakaraõavyàvçttasvaråpamaluptadçgàtmajyotiþ svena råpeõàvabhàsayadgçhyate /
tenàtràyaü puru÷aþ svaya¤jyotirbhavatãti siddham //4,3.9//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.10

#<na tatra rathà na rathayogà na panthàno bhavanti |
atha rathàn rathayogàn pathaþ sçjate |
na tatrànandà mudaþ pramudo bhavanti |
athànandàn mudaþ pramudaþ sçjate |
na tatra ve÷àntàþ puùkariõyaþ sravantyo bhavanti |
atha ve÷àntàn puùkariõãþ sravantãþ sçjate |
sa hi kartà || BrhUp_4,3.10 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.10 nanvatra kathaü puruùaþ svaya¤jyotiryena jàgarata iva gràhyagràhakàdilakùaõaþ sarve vyavahàro dç÷yate /
cakùuràdyanugràhakà÷cà'dityàdyà lokàstathaiva dç÷yante yathà jàgarite /
tatra kathaü vi÷eùàvadhàraõaü kriyate 'tràyaü puruùaþ svayaü jyotirbhavatãti /
ucyate-vailakùaõyàtsvapnadar÷anasya /
jàgaritaü hãndriyabuddhamana àlokàdivyàpàrasaükãrõamàtmajyotiþ /
iha tu svapn indriyàbhàvàttadanugràhakàdityàdyàlokàbhàvàcca viviktaü kevalaü bhavati /
tasmàdvilakùaõam /
nanu tathaiva viùayà upalabhyante svapne 'pi yathà jàgarite tatra kathamindràyàbhàvàdvailakùamyamucyate iti /
÷çõu-  na tatra liùayàþ svapne rathàdilakùaõàþ /
tathà na rathayogà ratheùu yujyanta iti rathayogà a÷vàdayastatra na vidyante /
na ca panthàno rathamàrgà bhavanti /
atha rathànrathayogànpatha÷ca sçjate svayam /
kathaü punaþ sçjate rathàdisàdhanànàü vçkùàdãnàümabhàve /
ucyete-nanåktamasya lokasya sarvàvato màtràmapàdàya svayaü vihatya svayaü nirmàyetyantaþkaraõavçttirasya lokasya vyavatiùñhate taducyate svayaü nirmàyeti /
tadevà'ha-rathàdãnsçjata iti /
natu tatra karaõaü và karaõànugràgakàõivà'dityàdijyotãüùi tadavabhàsyà và rathàdayo viùayà vidyante /
tadvàsanàmàtraü tu kevalaü tadupalabdhikarmanimittacoditodbhåtàntaþkaraõavçtyà÷rayaü dç÷yate /
tadyasya jyotiùo dç÷yate 'luptadç÷astadàtmajyotiratra kevalamasiriva ko÷àdvivivaktam /
tathà na tatrà'nandàþ sukhavi÷eùà mudo harùà putràdilàbhanimittàþ pramudasta eva prakorùopetàþ /
atha cà'nandàdãnsçjate /
tathà na tatra ve÷àntàþ palvalàþpuùkariõyastaóàgàþ sravantyo nadyo bhavanti /
atha ve÷àntàdãnsçjate vàsanàmàtraråpàn /
yasmàtsa hi kartà /
tdavàsanà÷racittavçtyudbhavanimittakarmahetutvenetyavocàma /
tasya kartçtvaü na tu sàkùàdeva tatra kriyà saübhavati sàdhanàbhàvàt /
na hi kàrakamantareõa kriyà saübhavati /
na ca tatra hastapàdàdãni kriyàkàrakàõi saübhavanti /
yatka tu tàni vidyante jàgarite tatrà'tmajyotiravabhàsitaiþkàryakaraõai rathàdivàsanà÷rayàntaþkaraõavçtyudbhavanimittaü karma nivartyate tenocyate sa  hi karteti /
taduktamàtmanaivàyaü jyotiùà'ste palyayate karma kuruta iti /
tatràpi na paramàrthataþ svataþ kartçtvaü caitanyajyotiùo 'vabhàsakatvavyatirekeõa /
yaccaitanyàtmajyotiùàntaþkaraõadvàreõàvabhàsayati kàryakaraõàni sadavabhàsitàni karmasu vyàpriyante kàryakaraõàni tatra kartçtvamupacaryata àtmanaþ /
yaduktaü dhyàyatãva lelàyatãveti tadevànådyate /
sa hi kartetãha hetvartham //4,3.10//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.11

#<tad ete ÷lokà bhavanti  --
svapnena ÷àrãram abhiprahatyàsuptaþ suptàn abhicàka÷ãti |
÷ukram àdàya punar aiti sthànaü hiraõmayaþpuruùa ekahaüsaþ || BrhUp_4,3.11 ||>#
__________



BrhUpBh_4,3.11 tadeva etasminnukter'tha ete ÷lokà mantrà bhavanti /
svapnena svapnabhàvena ÷àrãraü ÷arãramabhihatya ni÷ceùñamàpàdyàsuptaþ svayamaluptadçgàdi÷aktisvàbhàvyàtsuptànvasanàkàrodbhåtànantaþkaraõavçtyà÷rayà- nbàhyàdhyàtmikànsarvànela bhàvànsvena råpeõa pratyastamitànsuptànabhicàka÷ãtyalupyà'tmadçùñyà pa÷yatyavabhàsatãtyarthaþ /
÷ukraü ÷uddhaü jyotiùmadindriyamàtra råpamàdàya gçhãtvà punoþ  karmaõe jàgaritasthànamaiti àgacchati hiraõmayo hiraõmaya iva caitanyajyotiþsvabhàvaþ puruùa ekahaüsa eka iva hantãtyekahaüsaþ /
eko jàgratsvapnehalokaparalokàdãn gacchatãtyekahaüsaþ //4,3.11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.12

#<pràõena rakùann avaraü kulàyaü bahiùkulàyàd amçta÷ caritvà |
sa ãyate 'mçto yatrakàmaü hiraõmayaþ puruùa ekahaüsaþ || BrhUp_4,3.12 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.12 tathà pràõena pa¤cavçttinà rakùanparipàlayannanyathà mçtabhràntiþ syàdavaraü nikçùñamanekà÷ucisaüghàtatvàdatyantabãbhatsaü kulàyaü nãóaü ÷arãraü svayaü tu bahistasmàtkulàyàccaritvà /
yadyapi ÷arãrastha eva svapnaü pa÷yati tathàpi tatsaübandhàbhàvàttatstha ivàkà÷o bahi÷caritvetyucya /
amçtaþ svayamamaraõadharmeyate gacchati yatra  kàmaü yatra yatra kàmã viùayeùådbhåtavçttirbhavati taü taü kàmaü vàsanàråpeõodbhåte gacchati //4,3.12//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.13

#<svapnànta uccàvacam ãyamàno råpàõi devaþ kurute bahåni |
uteva strãbhiþ saha modamàno jakùad utevàpi bhayàni pa÷yan || BrhUp_4,3.13 ||>#

__________


BrhUpBh_4,3.13 ki¤ca svapnànte svapnasthàna uccàvacamuccaü devàdibhàvamavacaü tiryagàdibhàvaü nikçùñaü taduccàvacamãyamàno gamyamànaþ pràpnuvanråpàõi devo dyotanàvànkurute nirvartayati vàsanàråpàõi bahånyasaükhyeyàni utàpi strãbhiþ saha modamàna iva jakùadiva hasanniva vayasyaiþ /
utevàpi bhayàni bibhetyebhya iti bhayàni saühavyghràdãni pa÷yanniva //4,3.13//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.14

#<àràmam asya pa÷yanti na taü pa÷yati ka÷ caneti |
taü nàyataü bodhayed ity àhuþ |
durbhiùajyaü hàsmai bhavati yam eùa na pratipadyate |
atho khalv àhur jàgaritade÷a evàsyaisa iti |
yàni hy eva jàgrat pa÷yati tàni supta iti |
atràyaü puruùaþ svayaüjyotir bhavati |
so 'haü bhagavate sahasraü dadàmi |
ata årdhvaü vimokùàya bråhãti || BrhUp_4,3.14 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.14 àràmamàramaõamàkrãóàmanena nirmitàü vàsanàråpàmasyà'tmanaþ pa÷yanti sarve janàþ /
gràmaü nagaraü striyamannàdyamityàdivàsanànirmitamàkrãóanaråpam /
na te pa÷yati taü na pa÷yati ka÷cana /
kaùñaü bho vartate 'tyantaviviktaü dçùñigocaràpannamapyaho bhàgyahãnatà lokasya yacchakyadar÷anamapyàtmànaü na pa÷yatãti lokaü pratyanukro÷aü dar÷ayati ÷rutiþ /
atyantaviviktaþ svaya¤jyotiràtmà svapne bhavatãtyabhipràyaþ /
taü nà'yataü  bodhayedityàhuþ /
prasiddhirapi loke vidyate svapna àtmajyotiùo vyatiriktatve /
kàsau /
tamàtmànaü suptamàyataü sahasà bhç÷aü na bodhayedityàhurevaü kathayanti cikatsakàdayo janà loke /
nånaü te pa÷yanti jàgraddehàdindriyadvàrato 'pasçtya kevalo bahirvartata iti yata àhustaü nà'yataü bodhayediti /
tatra ca doùaü pa÷yantibhç÷aü hyasau bodhyamànastànãndriyadvàràõi sahasà pratibodhyamàno na pratipadyata iti /
tadetadàha-durbhiùajyaü hàsmai bhavati yameùa na pratipadyate yamindriyadvàrade÷aü yasmàdde÷àcchukramàdàyapasçtastamindriyade÷ameùa àtmà punarna pratipadyate /
kadàcidvyatyàsenendriyamàtràþ prave÷ayati /
tata àndhyabàdhiryàdidoùapràptau durbhaùajyo duþkhabhiùakvarmatà hàsmai dehàya bhati duþkhena cikitsanãyo 'sau deho bhavatãtyarthaþ /
tasmàtprasiddhdhyàpi svapne svayaü jyotiùñvàmasya gamyate /
svapno bhåtvàtikrànto mçtyo råpàõãti tasmàtsvapne svayojyotiràtmà /
atho api khalvanya àhurjàgaritade÷a evàsyaiùa yaþ svaraþ /
na saüdhyaü sthànàntaramihalokaparalokàbhyàü vyatiriktaü kiü tarhãhaloka eva jàgaritade÷aþ /
yadyevaü, ki¤càtaþ /
÷çõvato yadbhavati, yadà jàgaritade÷a evàyaü svapnastadàyamàtmà kàryakaraõebhyo na vyàvçttastairmi÷rãbhåtaþ /
ato na svaya¤jyotiràtmetyataþ svaya¤jyotiùñvabàdhanàyànya àhurjàgaritade÷a evàsyaiùa iti /
tatra ca hetumàcakùate jàgaritade÷atve yàni hi yasmàddhastyàdãni padàrthajàtàni jàgrajjàgaritade÷e pa÷yati laukikastànyeva supto 'pi pa÷yatãti /
tadasat /
indriyoparamàt /
uparateùu hãndriyeùu svapnànpa÷yati /
tasmànnànyasya jyotiùastatra saübhavo 'sti /
taduktaü na tatra rathà na rathayogà ityàdi /
tasmàdatràyaü puraùaþ svaya¤jyotirbhavatyeva /
svaya¤jyotiràtmàstãti svapnanidar÷enapradar÷itam /
atikràmati mçtyo råpàõãti ca /
krameõasaücarannigalokaparalokàdãnihalokaparalokàdivyatiriktaþ /
tathà jàgratsvapnakulàyàbhyàü vyatiriktaþ /
tatra ca kàmasaücàrànnitya÷cetyetatpratipadàditaü yàj¤avalkyena /
ato vidyàniùkriyàrthaü sahasraü dadàmãtyàha janakaþ so 'hamevaü bodhitastvayàbhagavate tubhyaü sahasraü dadàmi /
vimokùa÷ca kàmapra÷no mayàbhipretaþ /
tadupayogyayaü tadàrthyàttadekade÷a eva /
itastvàü niyokùyàmi samastakàmapra÷nanirõaya÷ravaõena vimokùàyàta årdhvaü bråhãti /
yena saüsàràdvipramucyeyam, tvatprasàdàt /
vimokùapadàrthaikade÷anirõayahetoþ sahasradànam //4,3.14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.15

#<sa và eùa etasmin saüprasàde ratvà caritvà dçùñvaiva puõyaü ca pàpaü ca punaþ pratinyàyaü pratiyony àdravati svapnàyaiva |
sa yat tatra ki¤cit pa÷yaty ananvàgatas tena bhavati |
asaïgo hy ayaü puruùa iti |
evam evaitat yàj¤avalkya |
so 'haü bhagavate sahasraü dadàmi |
ata årdhvaü vimokùàyaiva bråhãti || BrhUp_4,3.15 ||>#

__________


BrhUpBh_4,3.15 yatprastutamàtmanaivàyaü jyotiùà'sta iti /
tatpratyakùataþ pratipàditamatràyaü puruùaþ svaya¤jyotirbhavatãti svapne /
yattåktaü svpano bhåtvemaü lokamatikràmati mçtyo råpàõãti /
tatraitadà÷aïkayte mçtyo råpàõyevàtikràmati na mçtyum /
pratyakùaü hyetatsvapne kàryarakaraõavyàvçttasyàpu modatràsàdidar÷anam /
tasmànnånaü naivàyaü mçtyumatikràmati /
karmaõo hi mçtyoþ kàryaü modatràsàdi dç÷yate /
yadi ca mçtyunà baddha evàyaü svabhàvatastato vimokùo nopapadyate /
na hi svabhàvastato vimokùo nopapadyate /
na hi svabhàvàtka÷cidvimucyate /
atha svabhàvo na bhavati mçtyustatastasmànmokùa upapatsyate /
yathàsau mçtyuràtmàyo dharmo na bhavati tathà pradar÷anàyàta årdhvaü vimokùàya bråhãtyevaü janakena paryanuyukto yàj¤avalkyastaddidar÷ayiùayà pravavçte - sa vai prakçtaþ svaya¤jyotiþ puruùaþ /
eùa yaþ svapne pradar÷ita etasminsaüprasàde samyakprasãdatyasminniti saüprasàdaþ /
jàgarite dehendriyavyàpàra÷atasaünipàtajaü hitvà kàluùyaü tebhyo vipramukta ãùatprasãdati svapne /
iha tu suùupte samyakprasãdatãtyataþ suùuptaü saüprasàda ucyate /
"tãrõo hi tadà sarvàn ÷okàn""salila eko draùñe"ti vakùyati suùuptasthamàtmànam /
sa và eùa etasminsaüprasàde krameõa saüprannaþ sansuùupte sthitvà /
kathaü saüprasannaþ /
svapnàtsuùuptaü pravivikùuþ svapnàvastha eva ratvà ratimanubhåya mitrabandhujanadar÷anàdità taritvà vihçtyànekadhà caraõaphalaü ÷ramamupalabhyetyarthaþ /
dçùñvaiva na kçtvetyarthaþ puõyaü ca puõyaphalaü pàpaü ca pàpaphalam /
na tu puõyapàpayoþ sàkùàddadar÷anamastãtyavocàma /
tasmànna puõyapàpàbhyàmanu baddhaþ /
yo hi karoti puõyapàpe sa tàbhyàmanubadhyate /
na hi dar÷anamàtreõa tadanubaddhaþ syàt /
tasmàtsvapno bhåtvà mçtyumatikràmatyeva na mçtyumatikràmatyeva na mçtyuråpàõyeva kevalam /
ato na mçtyoràtmasvabhàvatvà÷aïkà /
mçtyu÷cetsvabhàvo 'stha svapne 'pi kuryàt /
na tu karoti /
svabhàva÷cetkriyà syàdanirmokùataiva syàva /
na tu svabhàvaþ svapne 'bhàvàt /
ato vimokùo 'syopapadyate mçtyoþ puõyapàpàbhyàm /
nanu jàgarite 'sya svabhàva eva /
na /
buddhyàdyupàdhikçtaü hi tat /
tacca pratipàditaü sàdç÷yàddhyàyatãva lelàyatãveti /
tasmàdekàntenaiva svapne mçtyuråpàtikramaõànna svàbhàvikatva÷aïkànirmokùatà và /
tatra caritveti caraõaphalaü ÷ramamupalabhyetyarthaþ /
tataþ saüprasàdànuvabhottarakàlaü punaþ pratinyàyaü yathànyàyaü yathàgataü ni÷cita àyo nyàyaþ /
ayanamàyo nirgamanaü punaþ pårvagamanaparãtyena yadàgamanaü sa pratinyàyaþ /
yathàgataü punaràgacchatãtyarthaþ /
pratiyoni yathàsthànam /
svapnasthànàddhi suùuptaü pratipannaþ sanyathàsthànameva punaràgacchati /
pratiyonyàdravati svapnàyaiva svapnasthànàyaiva /
nanu svapne na karoti puõyapàpe tayoþ phalameva kathamavagamyate tathà jàgarite yathà karotyeva svapne 'pi tulyatvàddar÷anasyeti, ata àha sa àtmà yatki¤cittatra svapne pa÷yati puõyapàpaphalamanvàgato 'nanubaddhastena iùñena bhavati naivànubaddho bhavati /
yadi hi svapne kçtameva tena syàttenànubadhyeta /
svapnàdutthito 'pi samanvàgataþ syàt /
na ca talloke svapnakçtakarmaõànvàgataprasiddhiþ /
na hi svapnakçtenà'gasà'gaskàriõamàtmànaü manyate ka÷cit /
na ca svapnadç÷aþ àgaþ ÷rutvà lokastaü garhati pariharati và /
ato 'nanvàgata eva tena bhavati /
àkhyàtàra÷casvapnal saheva÷abdenà'cakùate hastino 'dya ghañãkçtà dhàvantãva mayà dçùñà iti /
ato na tasya kartçtvamiti /
kathaü punarasyàrtçtvamiti /
kàryakaraõairmårtaiþ saü÷leùo mårtasya sa tu kriyàheturdçùñaþ /
nahyamårtaþ ka÷citkriyàvàndç÷yate 'mårta÷cà'tmàto 'saïgaþ /
yasmàccàsaïgo 'yaü puru÷astasmàdananvàgatastena svapnadçùñena /
ata eva na kriyàkartçtvamasya katha¤cidupapadyate /
kàryakaraõasaü÷leùeõa hi kartçtvaü syàtsa ca sa÷leùaþ saïgo 'sya nàsti yato 'saïgo hyayaü puruùaþ /
tasmàdamçtaþ /
evamevaitadyàj¤avalkya /
so 'haü bhagavate sahasraü dadàmyata årdhvaü vimokùàyaiva bråhi /
mokùapadàrthakade÷asya karmapravivekasya samyagdar÷utatvàt /
ata årdhvaüvimokùàyaiva bråhãti //4,3.15//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.16

#<sa và eùa etasmin svapne ratvà caritvà dçùñvaiva puõyaü ca pàpaü ca punaþ pratinyàyaü pratiyony àdravati buddhàntàyaiva |
sa yat tatra ki¤cit pa÷yaty ananvàgatas tena bhavati |
asaïgo hy ayaü puruùa iti |
evam evaitat yàj¤avalkya |
so 'haü bhagavate sahasraü dadàmi |
ata årdhvaü vimokùàyaiva bråhãti || BrhUp_4,3.16 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.16 tatràsaïgo hyayaü puruùa ityasaïgatàkartçtve heturuktaþ /
uktaü ca pårvaü karmava÷àtsa ãyate yatra kàmamiti /
kàma÷ca saïga'to 'siddho heturukto 'saïgo hyayaü puruùa iti /
na tvetadasti /
kathaü tarhi /
asaïga evetyetaducyate- sa và eùa etasminsvapne va và eùa puruùaþ /
saüpradàtpratyàgataþ svapne ratvà caritvà yathàkàmaü dçùñaiva puõyaü ca pàpaü ceti sarvaü pårvavat /
buddhàntàyaiva jàgaritasthànàya /
tasmàdasaïga evàyaü puruùaþ /
yadi svapne saïgavànsyàtkàmã tatastatsaïgajairdeùairbuddhàntàya pratyàgato lipyeta //4,3.16//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.17

#<sa và eùa etasmin buddhànte ratvà caritvà dçùñvaiva puõyaü ca pàpaü ca punaþ pratinyàyaü pratiyony àdravati svapnàntàyaiva || BrhUp_4,3.17 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.17 yathàsau svapne 'saïgatvàtsvapnasaïgajairdeùairjàgarite pratyàgato na lipyata evaü jàgaritasaïgajairapu doùànra lipyata eva buddhàntena tadetaducyate-  sa và eùa etasminbuddhànte jàgarite ratvà caritvetyàdi pårvavat /
sa yattatra buddhànte ki¤citpa÷yatyanatvàgatastena bhavatyasaïgo hyayaü puruùa iti /
nanu dçùñvaiveti kathamavadhàryate karoti ca tatra puõyapàpe tatphalaü ca pa÷yati /
kàrakàvabhàsakatve kartçtvopapatteþ /
àtmanaivàyaü jyotiùà'sta ityàdinà'tmajyotiùàvabhàsitaþ kàryakaraõasaïghàto vyavaharati tenàsya kartçtvamupacaryate na svataþkartçtvam /
tathà coktaü dhyàyatãva lelàyatãveti /
buddhyàdyupàdhikçtameva na svataþ /
iha tu paramàrthàpekùayopàdhinirapekùa ucyate dçùñvaiva puõyaü ca pàpa¤ca na kçtveti tena na pårvàparavyàghàtà÷aïkà /
yasmànnirupàdhikaþ paramàrthato na karoti na lipyate kriyàphalena /
tathà ca bhagavatoktam-"anàditvànnirguõatvàtparamàtmàyamavyayaþ /
÷arãrastho 'pi kaunteya na karoti na lipyate" //
iti //
tathà sahasradànaü tu kàmapravivekasya dar÷itatvàt /
tathà sa và eùa etasminsvapne sa và eùa etasminbuddhànta ityetàbhyàü kaõóikàbhyàmasaïgataiva pratipàdità /
yasmàdbuddhànte kçtena svapnànte gataþ saüprasanno 'saübaddho bhavati stainyàdikàryàdar÷anàttasmàttriùvapi sthàneùu svato 'saïga evàyam /
ato 'mçtaþ /
sthànatrayadharmavilakùaõaþ pratiyonyàdravati svapnàntàyaiva saüprasàdàyetyarthaþ /
dar÷anavçtteþ svapnasyasvapna÷abdenàbhidhànadar÷anàdanta÷abdena ca vi÷eùaõopapatteþ /
etasmà antàya dhàvatãti ca suùuptaü dar÷ayiùyati /
yadi punarevamucyate"svapnànte ratvà caritvaitàvubhàvantàvanusaücarati svapnàntaü ca buddhàntaü ce"ti dar÷anàtsvapnàntàyaivetyatràpu dar÷avçttireva svapna ucyata iti tathàpi na ki¤cidduùyatyasaïgatà hi siùàdhayiùità sidhyatyeva /
yasmàjjàgarite dçùñvaiva puõyaü ca pàpaü ca ratvà caritvà ca svapnàntamàgato na jàgaritadoùàõànugato bhavati //4,3.17//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.18

#<tad yathà mahàmatsya ubhe kåle anusaücarati pårvaü càparaü ca |
evam evàyaü puruùa etàv ubhàv antàv anusaücarati svapnàntaü ca buddhàntaü ca || BrhUp_4,3.18 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.18 evamayaü puruùa àtmà svaya¤jyotiþ kàryakaraõavilakùaõastatprayojakàbhyà kàmakarmabhyàü vilakùa õo yasmàdasaïgo hyayaü puruùo 'saïtvàdityayamarthaþ"sa và eùa etasminsaüprasàda"ityàdyàbhistasçbhiþ kaõóakàbhiþ pratipàditaþ /
tatràsaïgataivà'tmanaþ kuto yasmàjjàgaritàtsvapnaü svapnàcca saüprasàdaü saüprasàdàcca punaþ svapn krameõa buddhàntaü jàgaritaü buddhantàcca punaþ svapnàntamityevamanukmasaücàreõa sthàtrayasya vyatirekaþ sàdhitaþ /
pårvamapyupanyasto 'yamarthaþ svapne bhåtvemaü  lokamatikràmati mçtyo råpàõãti taü vistareõa pratipàdya kevalaü dçùñàntamàtramava÷iùñaü  tadvakùyàmãtyàrabhyate-  tattatraitasminyathàpradar÷iter'the dçùñànte 'mupàdãyate-yathà loke mahàmatsyo mahàü÷càsau matsya÷ca nàdeyena srotasàhàrya ityarthaþ /
srota÷ca viùñambhayati svacchandacàryubhe kåle nadyàþ pårvaü càparaü cànukrameõa saücarati /
saücarannapikåladvayaü tanmadhyavartonadakasrotovegena na parava÷ã kriyate /
evamevàyaü puruùa atàvubhà antà anusaücarati /
kau tau /
svapnàntaü ca buddhàntaü ca /
dçùñàntapradar÷anaphalaü tu mçtyuråpaþ kàryakaraõasaüghàtaþ saha tatprayojakàbhyàü kàmakarmabhyàmanàtmadharmoyaü cà'tmaitasmàdvilakùaõa iti vistarato vyàkhyàtam //4,3.18 //


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.19

#<tad yathàsminn àkà÷e ÷yeno và suparõo và viparipatya ÷ràntaþ saühatya pakùau saülayàyaiva dhriyate |
evam evàyaü puruùa etasmà antàya dhavati |
yatra supto na kaü cana kàmaü kàmayate na kaü cana svapnaü pa÷yati || BrhUp_4,3.19 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.19 atra ca sthànatrayànusaütàreõa svaya¤jyotiùa àtmanaþ kàryakaraõasaüghàtavyatiriktasya kàmakarmabhyàü vivaktatoktà svato nàyaü saüsàradharmavànupàdhinimittameva tvasya saüsàritvamavidyàdhyàropitamityeùa samudàyàrtha uktaþ /
tatra ca jàgratsvapnasuùuptasthànànàü trayàõàü viprakãrõaråpa ukto na pu¤jãkçtyaikatra dar÷itaþ /
yasmàjjàgarite sasaïgaþ samçtyuþ sakàryakaraõasaüghàta upalakùyate 'vidyayà /
svapne tu kàmasaüyukto mçtyuråpavinirmukta upalabhyate /
suùupte punarbuddhàntamàgato buddhàntàcca suùupte saüprasanno 'saïgo bhavatãtyasaügatàpi dç÷yate /
ekavàkyatayà tåpasaührayamàõaü phalaü nityamuktabuddha÷uddhasvabhàvatàsya naikatra pu¤jãkçtya pradar÷iteti tatpradar÷anàya kaõóikà'rabhyate /
suùupte hyevaüråpatàsya vakùyamàõà"tadvà asyaitadaticchandà apahatapàpmàbhayaü råpàmi"ti /
yasmàdevaüråpaü vilakùaõaü suùuptaü pravivikùati /
tatkathamityàha-dçùñàntenàsyàrthasya prakañãbhàvo bhavatãti tatra dçùñànta upàdãyate /
tadyathàsminnàkà÷e bhautike ÷yeno và suparõo và /
supraõa÷abdena kùipraþ ÷yena ucyate /
yathà'kà÷e 'sminvihçtya viparipatya ÷rànto nànàparipatanalakùaõena karmaõà parikhinnaþ saühçtya pakùau saügamayya pakùau samyaglãyate 'sminniti saülayo nãóo nãóàyaiva dhriyate svàtmanaiva dhràyate svayameva /
yathàyaü dçùñànta evamevàyaü puruùa etasyà etasmai antàya dhàvati /
anta÷abdavàcyasya vi÷eùaõaü yatra yasminnante supto na ka¤cana na ka¤cidapi kàmaü kàmayate /
tathà ca na ka¤cana svapnaü pa÷yati /
na ka¤cana kàmiti svapnbuddhàntayoravi÷eùeõa sarvaþ kàmaþ pratiùidhyate /
ka¤canetyava÷eùitàbhidhànàt /
tathà na ka¤cana svapnamiti /
jàgarite 'pi yaddar÷anaü tadapi svapnaü manyate ÷rutirata àha-na ka¤cana svapnaü pa÷yatãti /
tathà ca ÷rutyantaram"tasya traya àvasathàstrayaþ svapnàþ"iti /
yathà dçùñànte pakùiõaþ paripatanaja÷ramàpanupattaye svanãóaupasarpaõamevaü jàgratsvapnayoþ kàryakaraõasaüyogajakriyàphalaiþ saüyujyamànasya pakùiõaþ paripatanaja iva ÷ramo bhavaci tacchmàpanuttaye svàtmano nãóàmàyatanaü sarvasaüsàradharmavilakùaõaü sarvakriyàkàrakaphalàyàsa÷ånyaü svamàtmànaü pravi÷ati //4,3.19//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.20

#<tà và asyaità hità nàma nàóyo yathà ke÷aþ sahasradhà bhinnas tàvatàõimnà tiùñhanti |
÷uklasya nãlasya piïgalasya haritasya lohitasya pårõàþ |
atha yatrainaü ghnantãva jinantãva hastãva vicchàyayati gartam iva patati |
yad eva jàgrad bhayaü pa÷yati tad atràvidyayà manyate |
atha yatra deva iva ràjevàham evedaü sarvo 'smãti manyate |
so 'sya paramo lokaþ || BrhUp_4,3.20 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.20 yadyasyàyaü svabhàvaþ sarvasaüsàradharma÷ånyatà paropàdhinimittaü càsya saüsàradharmitvam /
yannimittaü càsya paropàdhikçtaü saüsàradharmitvaü sà càvidyà /
tasyà avidyàyà kiü svàbhàvikatvamàhosvitkàmakarmàdivadàgantukatvam /
yadi cà'gantukatvaü tato vimokùa upapadyate /
tasyà÷cà'gantukatve kopapattiþ kathaü và nà'tmadharmo 'vidyeti, sarvànarthabãjabhåtàyà avidyàyàþ satatvàvadhàraõàrthaü parà kaõóikà'rabhyate-  tà và asya ÷iraþpàõyàdilakùaõasya puruùasyaità hità nàma nàóyo yathà ke÷aþ sahasradhà bhinnastàvatà tàvatparimàõenàõimnàõutvena tiùñhanti /
tà÷ña ÷uklasya rasasya nãlasya piïgalasya haritasya lohitasya pårõà etaiþ ÷uklatvàdibhã rasavi÷eùaiþ pårõà ityarthaþ /
ethe ca rasànàü varõavi÷eùà vàtapitta÷leùmaõàmitaretarasaüyogavaiùamyavi÷eùàdvicitrà bahava÷ca bhavanti /
tàsvevavidhàsu nàóãùu såkùmàsu bàlàgrasahasrabhedaparimàõàsu ÷uklàdirasapårõàsu saraladehavyàpinãùu saptada÷akaü liïgaü vartate /
tadà÷ritàþ sarvà vàsanà uccàvacasaüsàradharmànubhavajanitàþ /
talliïgaü vàsanà÷rayaü såkùmatvàtsvacchaü sphañikamaõikalpaü nàóãgatarasopàdhisaüsargava÷àddharmàdharmapreritodbhåtavçttivi÷eùaü strãrathahastyàdyàkàravi÷eùairvàsanàbhiþ pratyavabhàsate /
athaivaü sati yatra yasminkàle kecana ÷atravo 'nye và taskarà màmàgatya ghnantãti mçùaiva vàsanànimittaþ pratyayo 'vidyàkhyo jàyate tadetaducyata enaü svapnadç÷aïghnantãveti /
tathà hastãvainaü vicchàyayati vicchàdayati vidràvayati dhàvayatãvetyarthaþ /
gartamiva patati gartaü jãrõakåpàdikamiva patantamàtmànamupalakùayati /
tàdç÷ã hyasya mçùà vàsanodbhavatyatyantanikçùñàdharmodbhàsitàntaþkaraõavçtyà÷rayà duþkhasvaråpavçtyà÷rayà duþkhasvaråpatvàt /
kiübahunà yadeva jàgradbhayaü hastyàdilakùaõaü tadeva bhayaråpamatràsminsvapne vinaiva hastyàdiråpaü bhayamavidyàvàsanayà mçùaivodbhåtayà manyate /
atha punaryatràvidyàpakçùyamàõà vidyà cotkçùyamàõà kiüviùayà kiülakùaõà cetyucyate-atha punaryatra yasminkàle deva iva svayaü bhavati /
devatàviùayà vidyà yadodbhåtà jàgaritakàle tadodbhåtayà vàsanayà devamivà'tmànaü manyate /
svapne 'pi taducyate deva iva ràjeva ràjyastho 'bhiùiktaþ svapne 'pi ràjàhamiti manyate ràjavàsanàvàsitaþ /
evamatyantaprakùãyamàõàvidyodbhåtà ca vidyà sarvàtmaviùayà yadà yadà svapne 'pi tadbhàvito 'hamevedaü sarvo 'smãti manyate /
sa yaþ sarvàtmabhàvaþ so 'syà'tmanaþ paramo lokaþ parama àtmabhàvaþ svàbhàvakaþ /
yattu sarvàtmabhàvàdarvàgbàlàgramàtramapyanyatvena dç÷yate nàhamasmãti /
tadavasthàvidyã tayàvidyayà ye pratyupasthàpità anàtmabhàvà lokàste 'paramàþ sthàvaràntàstànsaüvyavahàraviùayàüllokànapekùmàyaü sarvàtmabhàvaþ samasto 'nantaro 'bàhyaþ so 'sya paramo lokaþ /
tasmàdapakçùyamàõàyàmavidyàyàü vidyàyàü ca kàùñàü gatàyàü sarvàtmabhàvo mokùaþ /
yathà svaya¤jyotiùñvaü svapne pratyakùata evopalabhyate 'tha yatrainaü ghnantãva jinantãveti /
te ete vidyàvidyàkàrye sarvàtmabhàvaþ paricchinnàtmabhàva÷ca /
vidyayà ÷uddhayà sarvàtmà bhavati /
avidyayà càsarvo bhavati /
anyataþ kuta÷catpravibhakto bhavati /
yataþ pravabhakto bhavati tena virudhyate /
viruddhatvàddhanyate jãyate vicchàdyate ca /
asarvaviùayatve ca bhinnatvàdetadbhavati /
samastastu sankuto bhidyate yena virudhyetavirodàbhàve kena hanyate jãyate vicchàdyate ca /
ata idamavidyàyàþ sattvamuktaü bhavati /
sarvàtmànaü santamasarvàtmatvena gràhayati /
àtmano 'nyaddhastvaramavidyamànaü pratyupasthàpayati /
àtmànamasarvamàpàdayati /
tatastadviùayaþ kàmo bhavati /
yato bhidyate kàmataþ kriyàmupàdatte /
tataþ phalam /
tadetaduktam /
vakùyamàõaü ca yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraü pa÷yatãtyàdi /
idamavidyàyàþ satatvaü sahakàryeõa pradar÷itam /
vidyàyà÷ca kàryaü sarvamàtmabhàvaþ pradar÷ito 'vidyàyà viparyeõa /
sà càvidyà nà'tmanaþ svàbhàviko dharmo yasmàdvidyàyàmutkçùyamàõàyàü svayamapacãyamànà satã kàùñhàü gatàyàü vidyàyàüpariniùñhite sarvàtmabhàve sarvàtmanà nivartate rajjvàmiva sarpaj¤ànaü rajjuni÷caye /
taccoktaü yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yedityàdi /
tasmànnà'tmadharmo 'vidyà /
na hi svàbhàvikasyocchittiþ kadàcidapyupadyate saviturivoùõyaprakà÷ayoþ /
tasmàttasyà mokùaupapadyate //4,3.20//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.21

#<tad và asyaitad aticchando 'pahatapàpmàbhayaü råpam |
tad yathà priyayà striyà saüpariùvakto na bàhyaü kiü cana veda nàntaram |
evam evàyaü puruùaþ pràj¤enàtmanà saüpariùvakto na bàhyaü kiü cana veda nàntaram |
tad và asyaitad àptakàmam àtmakàmam akàmaü råpam ÷okàntaram || BrhUp_4,3.21 ||>#

__________


BrhUpBh_4,3.21 idànãü yo 'sau sarvàtmabhàvo mokùo vidyàphalaü kriyàkàrakaphala÷ånyaü sa pratyakùato nirdi÷yate yatràvidyàkàmakarmàõi na santi /
tadetadprastutaü yatra supto na ka¤cana kàmaü kàmayate na ka¤cana svapnaü pa÷yàtãti /
tadetadvà asya råpaü yaþ sarvàtmabhàvaþ 'so 'sya paramo lokaþ'ityuktaþ-tadaticchandà aticchandamityarthaþ, råpaparatvàt /
chandaþ kàmaþ, atigata÷cando yasmàd råpàt tadaticchandaü råpam; anyo 'sau sànta÷chandaþ÷abdo gàyatryàdichandovàcã; ayaü tu kàmavacanaþ, ataþ svarànta eva; tathàpyaticchandà iti pàñhaþ svàdhyàyadharmo draùñavyaþ /
asti ca loke kàmavacanaprayuttka÷chanda÷abdaþ 'svacchandaþ' 'paracchandaþ' ityàdau; ataþ 'aticchandam' ityevamupaneyam, kàmavarjitametad råpamityasminnarthe /
tathàpahatapàpma-pàpmaùabdena dharmàdharmàvucyete,"pàpmabhiþ saüsçjyate" "pàpmano vijahàti"ityuttkatvàt; apahatapàpma dharmàdharmavarjitamityetat /
ki¤ca, abhayam-bhayaü hi nàmàvidyàkàryam, 'avidyayà bhayaü manyate' iti hyuttkam /
tatkàryadvàreõa kàraõapratiùedho 'yam; abhayaü råpamityàvidyàvarjitamityetat /
tadetad vidyàphalaü sarvatmabhàvaþ, tadetaditacchandàpahatapàpmàbhayaü råpam--sarvasaüsàradharmavarjitam, ate 'bhayaü råpametat /
idaü ca pårvamevopanyasyamatãtànantarabrahmaõasamàptau "abhayaü vai janaka pràpto 'si"ityàgamataþ /
iha tu tarkataþ prapa¤citaü dar÷itàgamàrthapratyayadàróhyàya /
ayamàtmà svayaü caitanyajyotiþ-svabhàvaþ sarvaü svena caitanyajyotiùàvabhàsayati /
sa yattatra ki¤cit pa÷yati, ramate,carati,jànàti cetyuttkam /
sthitaü caitannyàyato nityaü svaråpaü caitanyajyotiùñvamàtmanaþ /
sa yadyàtmàtràvinaùñaþ svenaiva råpeõa vartate, kasmàdayam-ahamasmãtyàtmànaü và, bahirvà-imàni bhåtànãti, jàgratsvapnayoriva na jànàti? -ityatrocyate; ÷çõvàtràj¤ànahetum-ekatvamevàj¤ànahetuþ; tat katham? ityucyate /
dçùñàntena hi pratyakùãbhavati vivakùitor'tha ityàha-tattatra yathà loke priyayeùñàyà striyà sampariùvattakaþ samyak pariùvattkaþ kàmayantyà kàmukaþ san na bàhyamàtmanaþ ki¤cana ki¤cidapi veda-matto 'nyad vastviti, na càntaram-ayamahamàsmi sukhã duþkhã veti; apariùvattkastu tathà pravibhattko jànàti sarvabheva bràhyam àbhyantaraü ca; pariùvaïgottarakàlantvekatvàpatterna jànàti /
evameva, yathà dçùñànto 'yaü puruùaþ kùetraj¤o bhåtamàtràsaüsargataþ saindhavakhilyavat pravibhattkaþ, jalàdau candràdipratibimbavat kàryakaraõa iha praviùñaþ, so 'yaü puruùaþ, praj¤ena paramàrthena svàbhàvikena svenàtmanà pareõa jyotiùà, sampariùvattkaþ samyakpariùvakta ekãbhåto nirantaraþ sarvàtmà, na bàhyaü ki¤cana vastvantaram, nàpyàntaramàtmani-ayamahamasmi sukhã duþkhã veti veda /
tatra caitanyajyotiþ svabhàvatve kasmàdiha na jànàtãti yadapràkùãþ, tatràyaü heturmayottka ekatvam, yathà strãpuüsayoþ sampariùvattkayoþ /
tatràrthànnànàtvaü vi÷eùavij¤ànaheturityuttkaü bhavati; nànàtve ca kàraõ-àtmano vastavantarasya pratyupasthàpikàvidyetyuktam /
tatra càvidyàyà yadà pravivikto bhavati tadà sarveõaikatvamevàsya bhavati /
tata÷ca j¤ànaj¤eyàdikàrakavibhàge 'sati kuto vi÷eùavij¤ànapràdurbhàvaþ kàmo và sambhavati svàbhàvike svaråpstha àtmajyotiùi /
yasmàdevaü sarvaikatvamevàsya råpamatastadvà asyà'tmanaþ svaya¤jyotiþ svabhavasyaitadråpamàptakàmaü yasmàtmastametattasmàdàptàþ kàmà asminråpe tadidamàptakàmam /
sya hyanyatvena pravibhaktaþ kàmastadanàptakàmaü bhavati /
yathà jàgaritàvasthàyàü devadattàdiråpaü na tvidaü tathà kuta÷citpravibhajyate 'tastadàptakàmaü bhavati /
kimanyasmàdvastvantarànna pravibhajyata àhosvidàtmaiva tadvastvantaramata àha nànyadastyàtmanaþ /
katham /
yata àtmakàmamàtmaiva kàmà yasmin råpe 'nyatra pravibhaktà ivànyatvena kàmyamànà yathà yathà jàgratsvapnayostasyà'tmaivànyatvapratyupasthàpakahetoravidyàyà abhàvàdàtmakàmamata evàkàmametadråpaü kàmyaviùayàbhàvàcchokàntaraü ÷àkacchidraü ÷oka÷ånyamityetacchokamadhyamiti và sarvathàpya÷okametadråpaü ÷okavarjitamityarthaþ //4,3.21//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.22

#<atra pitàpità bhavati màtàmàtà lokà alokà devà adevà vedà avedàþ |
atra steno 'steno bhavati bhråõahàbhråõahà càõóyàlo 'caõóyàlaþ paulkaso 'paulkasaþ ÷ramaõo '÷ramaõas tàpaso 'tàpasaþ |
ananvàgataü puõyenànanvàgataü pàpena |
tãrõo hi tadà sarvठ÷okàn hçdayasya bhavati || BrhUp_4,3.22 ||>#
__________



BrhUpBh_4,3.22 prakçtaþ svaya¤jyotiràtmàvidyàkàmakarmavinirmukta ityuktam /
asaïgatvàdàtmana àgantukatvàcca teùàm /
tatraivamà÷aïkà jàyate caitanyasvabhàvatve satyapyekãbhàvànna jànàti strãpuüsayoriva saüpariùvaktayorityuktam /
tatra pràsaïgikametaduktaü kàmakramàdivatsvaya¤jyotiùñvamapyasyà'tmano na svabhàvaþ /
yasmàtsaüprasàde nopalabhyata ityà÷aïkàyàü pràptàyàü tanniràkaraõàya strãpuüsayordçùñàntopàdànena vidyamànasyaiva svaya¤jyotiùñvasya suùupte 'grahaõamekãbhàvàddhetorna tu kàmakarmàdivadàgantukam /
ityetatpràsaïgikamabhidhàya yatprakçtaü tadevànupravartayati /
atra caitatprakçtamavidyàkàmakarmavinirmuktameva tadråpaü yatsuùupta àtmano gçhyate pratyakùata iti /
tadetadyathàbhåtamevàbhihitaü sarvasaübandhàtãtametadråpamiti yasmàdatraitasminsuùuptasthàne 'tichchandàpahatapàpmàbhayametadråpaü tasmàdatra pità janakaþ /
tasya ca janayitçtvàdyatpitçtvaü putraü prati tatkarmanimittaü tena ca karmaõàyamasaübaddho 'sminkàle tasmàtpitàputrasaübandhanimittàt karmaõo vinirmuktatvàtpitàpyapità bhavati /
tathà putro 'pi pituraputrobhavatãti sàmarthyàdgamyate /
ubhayorhi saübandhanimittaü karma tamayatikrànto vartate /
apahatapàpmeti hyuktam /
tathàmàtàmàtàlokàþ karmaõà jetavyà jità÷ca tatkarmasaübandhàbhàvàllokà alokàþ /
tathà devàþ karmàïgabhåtàstatkarmasaübandhàtyayàddevà adevàþ /
tathà vedàþ sàdhyasàdhanasaübandhàbhidhàyakà mantralakùaõà÷càbhidhàkatvena karmàïgabhåtà adhãtà adhyetavyà÷ca karmanimittameva saübadhyante puruùeõa tatkarmàtikramaõàdetasminkàle vedà apyavedàþ saüpadyante /
na kevalaü ÷ubhakarmasaübandhàtãtaþ kiü tarhya÷ubhairapyatyantaghoraiþ karmabhirasaübaddha evàyaü vartata ityatamarthàmàha-atra steno bràhmaõasuvarõahartà bhråõaghnà saha pàñhàdavagamyate /
sa tena ghoroõa karmaõaitasminkàle vinirmukto bhavati /
yenàyaü karmaõà mahàpàtakã stena ucyate /
tathà bhråõahàbhråõahà tathà càõóàlo na kevalaü pratyutpannenaiva karmaõà vinirmuktaþ /
kiü tarhi sahajenàpyatyantanikçùñajàtipràpakeõàpi vinirmukta evàyam /
càõóàlo nàma ÷ådreõa bràhmaõyàmutpanna÷caõóàla eva càõóàlaþ /
sa jàtinimittena karmaõàsaübaddhatvàdacàõóàlo bhavati /
paulkasaþ pulkasa eva paulkasaþ ÷ådreõaiva kùatriyàyàmutpannaþ /
so 'pyapulkaso bhavati /
tathà'÷ramalakùaõai÷ca karmabhirasaübagaddho bhavatãtyucyate /
÷ramaõaþ parivràóyatkarmanimitto bhavati sa tena vinirmuktatvàda÷ramaõaþ /
tathà pàpaso vànaprastho 'tàpasaþ sarveùàü varõà÷ramàdãnàmupalakùaõàrthamubhayorgrahaõam /
kiü bahunànvàgataü nànvàgatamananvàgatamasaübandhamityetatpuõyena ÷àstravihitena karmaõà tathà pàpena vihitàkaraõapratiùiddhakriyàlakùaõena /
råpaparatvànnapuüsakaliïgam /
abhayaü råpiti hyanuvartate /
kiü punarasaübaddhatve kàraõamiti taddheturucyate-tãrõo 'tikrànto hi yasmàdevaüråpastadà tasminkàle sarvà¤chokà¤÷okàþ kàmàþ /
iùñaviùayapràrthanà hi tadviùayaviyoge ÷okatvamàpadyate /
iùñaü hi viùayaümapràptaü viyuktaü coddi÷ya cintayànastadguõànsaütapyate puruùo 'taþ ÷oko ratiþ kàma iti paryàyàþ /
yasmàtsaravakàmàtãto hyatràyaü bhavati /
na ka¤cana kàmaü kàmayate 'ticchandà iti hyuktaü tatprakriyàpatato 'yaü ÷oka÷ahdaþ kàmavacana eva bhavitumarhati /
kàma÷ca karmahetuþ /
vakùyati hi-"sa yathàkàmo bhavati tatkrayurbhavati yatkraturbhavati tatkarma kurute"iti /
ataþ sarvakàmàtitãrõatvàdyuktamànanvàgataü puõyenetyàdi /
hçdayasya hçdayamiti puõóarãkàkàro màüsapiõóastatsthamantaþkaraõaü buddharhçdayamityucyate /
tàtsthànma¤cakro÷anavat /
hçdayasya buddherye ÷okàþ buddhisaü÷rayà hi te /
'kàmaþ saükalpo vicikitsetyàdi sarvaü mana eva'tyuktatvàt /
vakùyati ca -"kàmà ye 'sya hçdi ÷ritàþ"iti /
àtmasaü÷rayabhràntyapanodàya hãdaü vacanaü-hçdi ÷rità hçdayasya ÷okà iti ca /
hçdayakaraõasaübandhàtãta÷càyamasminkàle 'tikràmati mçtyo råpàõãti hyuktam /
hçdayakaraõasahandhàtãtatvàttatsaü÷rayakàmasaübandhàtãto bhavatãti yuktataraü vacanam /
ye tu vàdino hçdi ÷ritàþ kàmà vàsanà÷ca hçdayasaübandhinamàtmanamupasçpyopa÷liùyanti hçdayaviyoge 'pi cà'tmanyavatiùñhante puñatailasya iva puùpàdigandha ityàcakùate /
teùàü kàmaþ saükalpo hçdaye haryova råpàõi hçdayasya ÷okà ityàdãnàü vacanànàmànarthakyameva /
hçdayakaraõotpàdyatvàditi cet /
na /
hçdi ÷rità iti vi÷eùaõàt /
na hi hçdayasya karaõamàtratve hçdi ÷rità iti vacanaü sama¤jasaü hçdaye hyeva råpàõi pratiùñhitànãti ca /
àtmavi÷adde÷ca vivakùitatvàddhçcchrayaõavacanaü yathàrthameva yuktam /
dhyàyatãva lelàyatãveti ca ÷rureranyàrthàsaübhavàt /
kàmà ye 'sya hçdi ÷rità iti vi÷eùaõàdàtmà÷rayà api santãti cet /
na /
anà÷ritàpekùatvàt nàtrà'÷rayàntaramapekùya ye hçdãti vi÷eùaõaü kiü tarhi ye hçdyanà÷ritàþ kàmàstànapekùya vi÷eùaõam /
ye tvaprarå¤à bhaviùyà bhåtà÷ca pratipakùato nivçttàste naiva hçdi ÷ritàþ saübhàvyante ca te /
ato yuktaü tànapekùya vi÷eùaõam /
ye praråóhà vartamànà viùaye te sarve pramucyanta iti /
tathàpi vi÷eùaõànarthakyamiti cet /
na /
teùu yatanmàdhikyàddheyàrthatvàt /
itarathà÷rutamaniùñaü cakalpitaü syàdàtmà÷rayatvaü kàmànàm /
na ka¤cana kàmaü kàmayata iti pràptapratiùedhàdàtmà÷rayatvaü kàmànàü ÷rutameveti cet /
na /
sadhãþ svapno bhåtveti paranimittatvàtkàmà÷rayatvapràpterasaïgavacanàcca /
na hi kàmà÷rayatve 'saïgavacanamupapadyate /
saïga÷ca kàma ityavocàma /
àtmakàma iti ÷ruteràtmaviùayo 'sya kàmo bhavatãti cet /
na vyatiriktakàmàbhàvàrthatvàttasyàþ /
vai÷eùikàditantranyàyopapannamàtmanaþ kàmàdyà÷rayatvamiti cet /
na hçdi ÷rità ityàdivi÷eùa÷rutivirodhànapekùyàstà ve÷eùikàditantropapattayaþ /
÷rutivirodhe nyàyabhàsatvopagamàt /
svaya¤jyotiùñvabàdhanàcca /
kàmàdãnàü ca svapne kevaladç÷imàtraviùayatvàtsvaya¤jyotiùñvaü siddhaü sthitaü ca bàdhyeta /
àtmasamavàyitve dç÷yatvànupapatte÷cakùurgatavi÷eùavat /
draùñurhi dç÷yamarthàntarabhåtamiti draùñuþ svaya¤jyotiùñvaü siddham /
tadbàdhitaü syàdyadi kàmàdyà÷rayatvaü parikalpyet /
sarva÷àstràrtha vipratiùedhàcca /
parasyaikade÷akalpanàyàü kàmàdyà÷rayatve ca sarva÷àstràrthajàtaü kupyeta /
etacca vistareõa caturthe 'vocàma /
mahatà hi prayatnena kàmàdyà÷rayatvakalapnàjha pratiùeddhavyà àtmànaþ pareõaikatva÷àstràrthasiddhayeþ tatkalpanàyàü punaþ kriyamàõàyàü ÷àstràrthaü eva bàdhitaþ syàt /
yatheccàdhãnàmàtmadharmatvaü kalpayanto vai÷eùikà naiyàyikà÷copaniùacchàstràrthabàdhanànnà'daraõãyà //4,3.22//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.23

#<yad vai tan na pa÷yati pa÷yan vai tan na pa÷yati |
na hi draùñur dçùñer viparilopo vidyate 'vinà÷itvàn |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yat pa÷yet || BrhUp_4,3.23 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.23 strãpuüsayorivaikatvànna pa÷yatãtyuktaü svaya¤jyotiriti ca /
svaya¤jyotiriti ca /
sva¤jyotiùñvaü nàma caitanyàtmasvabhàvatà /
yadi hyagnyuùõatvàdivaccaitanyàtmasvabhàva àtmà sa kathamekatve 'pi hi svabhàvaü jahyànna jànãyàt /
atha na jahàti kathamiha suùupte na pa÷yati /
vipratiùiddhametaccaitanyamàtmasvabhàvo na jànàti ceti /
na vipratiùiddhamubhayamapyetadupapadyata eva /
katham-yadvai suùupte tanna pa÷yati pa÷yanvai tattatra pa÷yanneva na pa÷yati /
yattatra suùupte na pa÷yatãti jànãùe tanna tathà gçhõãyàþ /
kasmàt /
pa÷yanvai bhavati tatra /
nanvànaü na pa÷yatãti suùupte jànãme yato na cakùurvà mano và dar÷ane karaõaü vyàpçtamasti /
vyàpçteùu hi dar÷ana÷ravaõàdiùu pa÷yatãti vyavahàro bhavati ÷çõotãti và /
na ca vyàpçtàni karaõàni pa÷yàmaþ /
tasmànna pa÷yatyevàyam /
na hi /
kiü tarhi pa÷yanneva bhavati /
katham /
na hi yasmàddraùñurdçùñakarturyà dçùñistasyà dçùñerviparilopo vinà÷aþ /
sa na vidyate /
yathàgnerauùõyaü hi sà /
nanu vipratiùiddhamidamabhidhãyate draùñuþ sà dçùñirna viparilupyata ita cà÷akyaü vaktum /
nanu na viparilupyata iti vacanàdavinà÷inã syàt /
na /
vanacasya j¤àpakatvàt /
nahi nyàyapràpto vinà÷aþ kçtakasya vacana÷atenàpi vàrayituü ÷akyate /
vacanasya j¤àpakatvàt /
nahi nyàyapràpto vinà÷aþ /
kçtakasya vacana÷atenàpu vàrayituü ÷akyate /
vacanasya yathàpràptàrthaj¤àpakatvàt /
naiùa doùaþ /
àdityàdiprakà÷akatvavaddar÷anopapatteþ /
yathà'dityàdayo nityaprakà÷asvabhàvà eva santaþ svàbhàvikena nityenaiva prakà÷ena prakà÷ayanti /
na hyaprakà÷àtmànaþ santaþ prakà÷aü kurvantaþ prakà÷ayantãtyucyante /
kiü tarhi svabhàvenaiva nityena prakà÷ena /
tathàyamapyàtmàvipariluptasvabhàvayà dçùñyà nityayà draùñetyucyante /
gauõaü tarhi draùñutvam /
naivameva mukhyatvopapatteþ yadi hyanyathàpyàtmano draùñutvaü dçùñaü tadàsya draùñutvasya gauõatvaü na tvàtmano 'nyo dar÷anaprakàro 'sti tadevameva mukhyaü draùñutvamupapadyate nànyathà /
yathà'dityàdãnàü prakà÷ayitçtvaü nityenaiva svabhàvikenàkriyamàõena prakà÷akena tadeva ca prakà÷ayitçtvaü mukhyaü prakà÷ayitçtvàntarànupapatteþ /
tasmànna draùñurdçùñirviparilupyata ita na vipratiùedhagandho 'pyasti /
nanvanityakriyàkartçviùaya eva tçcpratyayàntasya ÷abdasya prayogo dçùño yathà chettà bhettà ganteti tathà draùñetyatràpãti cet /
na /
prakà÷ayiteti dçùñatvàt /
bhavatu prakà÷akeùvanyathàsaübhavànna tvàtmanãti cet /
na, dçùñyaviparilopa÷ruteþ /
pa÷yàmi na pa÷yàmãtyanubhavadar÷anànneti cet /
na /
karaõavyàpàravi÷eùàpekùatvàt /
uddhçtacakùuùàü ca svapn àtmadçùñeraviparulopadar÷anàt /
tasmàdavipuluptasvabhàvaivà'tmano dçùñaþ /
atasyàvipariluptayà dçùñyà svaya¤jyotiþsvabhàvayà pa÷yanneva bhavati suùupte /
kathaü tarhi na pa÷yatãti /
ucyate /
na tu tadasti kiü tat /
dvitãyaü viùayabhåtam /
kiüva÷iùñam /
tato draùciranyadanyatvena vibhaktaü yatpa÷yedyadupalabheta yaddhi tadvi÷eùadar÷anakàraõamantaþkaraõaü cakùå råpaü ca tadavidyayànyatvena pratyupasthàpitamàsãt /
tadetasminkàla ekãbhutam /
àtmanaþ pareõa pariùvaïgàt /
draùñurhi paricchinnasyavi÷eùadar÷anàya karaõamanyatvena vyatiùñhate /
ayaü tu svena sarvàtmanà saüpiùvaktaþ svena pareõa pràj¤enà'tmanà priyayeva puruùaþ /
tena na pçthaktvena vyavasthitàni karaõàni viùayà÷ca /
tadabhàvàdvi÷eùadar÷anaü nàsti /
karaõàdikçtaü hi tannà'tmakçtam /
àtmakçtamiva pratyavabhàsate /
tasmàttakçteyaü bhràntiràtmano dçùñiþ parilupyataca iti //4,3.23//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.24-30

#<yad vai tan na jighrati jighran vai tan na jighrati |
na hi ghràtur ghràter viparilopo vidyate 'vinà÷itvàt |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yaj jighret || BrhUp_4,3.24 ||>#


#<yad vai tan na rasayati rasayan vai tan na rasayati |
na hi rasayitå rasayater viparilopo vidyate 'vinà÷itvàt |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yad rasayet || BrhUp_4,3.25 ||>#


#<yad vai tan na vadati vadan vai tan na vadati |
na hi vaktur vakter viparilopo vidyate 'vinà÷itvàt |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yad vadet || BrhUp_4,3.26 ||>#

#<yad vai tan na ÷çõoti ÷çõvan vai tan na ÷çõoti |
na hi ÷rotuþ ÷ruter viparilopo vidyate 'vinà÷itvàt |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yac chçõuyàt || BrhUp_4,3.27 ||>#


#<yad vai tan na manute manvàno vai tan na manute |
na hi mantur mater viparilopo vidyate 'vinà÷itvàt |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yan manvãta || BrhUp_4,3.28 ||>#


#<yad vai tan na spç÷ati spç÷an vai tan na spç÷ati |
na hi spraùñuþ spçùñer viparilopo vidyate 'vinà÷itvàt |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yat spç÷et || BrhUp_4,3.29 ||>#


#<yad vai tan na vijànàti vijànan vai tan na vijànàti |
na hi vij¤àtur vij¤àter viparilopo vidyate 'vinà÷itvàt |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yad vijànãyàt || BrhUp_4,3.30 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.24-30 samànamanyat /
yadvai tanna jighrati /
yadvai tanna rasayate /
yadvai tanna vadati /
yadvai tanna ÷çõoti /
yadvai tatra manute /
yadvai tanna spç÷ati /
yadvai tanna spç÷ati /
yadvai tanna vijànàtãti mananavij¤ànayordçùñyàdisahakàritve 'pi sati cakùuràdinirapekùe bhåtabhaviùyadvartamànaviùayavyàpàro vidyata iti pçthaggrahaõam /
kiü punardçùñyàdãnàmagnerauùõyaprakà÷anajvalanàdivaddharmabheda àhosvidabhinnasyaiva dharmasya paropàdhinimittaü dharmànyatvamiti /
atra kecidvyàcakùate /
àtmavastunaþ svata evaikatvaü nànàtvaü ca yathà   gorgodravyatayaikatvaü nànàtvaü cànumeyam /
sarvatràvyabhicàradar÷anàdàtmano 'pi tadvadeva dçùñyàdãnàü parasparaü nànàtvamàtmanà caikatvamiti /
nànyaparatvàt /
na hi dçùñyàdidharmabhedapradar÷aparamidaü vàkyaü yadvai tadityàdi /
kiü tarhi /
yadi caitanyàtmajyotiþ kathaü na jànàti suùupte nånamato na caitanyàtmajyotirityevamà÷aïkàpràptau tanniràkaraõayaitadàrabdhaü yadvai tadityàdi /
yadasya jàgratsvapnayo÷cakùuràdyanekopàdhidvàraü caitanyàtmajyotiþ svàbhàvyamupalakùitaü dçùñyàdyabhidheyavyavahàràpannaü suùuptaü upàdhibhedavyàpàranivçttàvanudbhàsyamànatvàdanupalakùyamàõasvabhàvamapyupàdhibhedena bhinnamiva yathàpràptànuvàdenaiva vidyamàntavamucyate /
tatra dçùñyàdidharmabhedakalpanàvivakùitàrthànabhij¤atayà /
saindhavaghanavatpraj¤ànaikarasaghana÷rutivirodhàcca /
"vij¤ànamanandam" "satyaü j¤ànam" "praj¤ànaü brahma"ityàdi÷rutibhya÷ca /
÷abdapravçte÷ca /
laukiko ca ÷abdapravçtta÷cakùuùà råpaü vijànàti ÷rotreõa ÷abdaü vijànàti rasanenànnasya rasaü vijànàtãti ca sarvatraiva ca dçùñyàdi÷abdàbhidheyànàü vij¤àna÷abdavàcyatàmeva dar÷ayati /
÷abdapravçtti÷ca pramàõam /
dçùñàntopapatte÷ca /
yathà hi loke svacchasvàbhàvyayuktaþ sphacikastannimittameva kevalaü haritanãlalohitàdyupàdhibhedasoyàgàttadàkàratvaü ÷akyante /
tathà cakùuràdyupàdhibhedasaüyogatpraj¤ànaghanasvabhàvasyaivà'tmajyotiùo dçùñyàdi÷aktibheda upalakùyate /
praj¤ànaghanasya svacchasvàbhàvyàtsphañikasvacchasvàbhàvyavatsvaya¤jyotiùñvàcca /
yathà ÷aktibheda upalakùyate /
yathà cà'dityajyotiravabhàsyabhedaiþ saüyujyamànaü haritanãlapãtalohitàdibhedairavibhàgyaü tadàkàràbhàvaü bhavati /
tathà ca kçtsna¤jagadavabhàsayaccakùuràdãni ca tadàkàraü bhavati /
tathà coktamàtmanaivàyaü jyotiùà'sta ityàdi /
na ca nivayaveùvanekàtmatà ÷akyate kalpayitum /
dçùñàntàbhàvàt /
yadapyàkà÷asya sarvagatatvàdidharmabhedaþ parikalpyate paramàõvàdãnàü ca gandharasàdyanekaguõatvaü tadapi nirãpyamàõaü paropàdhinimittameva bhavati /
àkà÷asyatàvatsarvagatvaü nàma na svato dharmo 'sti /
sarvopàdhisaü÷rayàddhi sarvatra svena råpeõa sattvamapekùya sarvagatvavyavahàro na tvàkà÷aþ kvacidgato vàgato và svataþ /
gamanaü hi nàma de÷àntarasthasya de÷àntareõa saüyogakàraõam /
sà ca kriyà naivàvi÷eùe saübhavati /
eva dharmabhedà naiva santyàkà÷e /
tathà paramàõvàdàvapi /
paramàõurnàma pçthivyà gandhaghanàyàþ paramasåkùmo 'vayavo gandhàtmaka eva na tasya purgandhavattva nàma ÷akyate kalpayitum /
atha tasyaiva rasàdimatvaü syàditi cenna /
tatràpyabàdisaüsasarganimittatvàt tasmànna niravayavasyànekadharmavattve dçùñànto /
sti /
etena dçgàdi÷aktibhedànàü pçthakcakùuråpàdibhedena pariõàmabhedakalpanà paramàtmani prayuktà //4,3.24-30 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.31

#<yatra và anyad iva syàt tatrànyo 'nyat pa÷yed anyo 'nyaj jighred anyo 'nyad rasayed anyo 'nyad vaded anyo 'nyac chçõuyàd anyo 'nyan manvãtànyo 'nyat spç÷ed anyo 'nyad vijànãyàt || BrhUp_4,3.31 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.31 jàgratsvapnayoriva yadvijànãyàttaddvitãyaü pravibhaktamanyatvena nàstãtyuktamataþ suùupte na vijànàti vi÷eùamùa nanu yadyasyàyameva svabhàvaþ kiünimittamasya vi÷eùavij¤ànaü svabhàvaparityàgena /
atha vi÷eùavij¤ànamevàsya svabhàvaþ kasmàdeùa vi÷eùaü na vijànàtãti /
ucyate ÷çõu /
yatra yasmióhjàgarite svapne và anyadivà'tmano vastvantaramivàvidyayà pratyupasthàpitaü bhavati tatra tasmàdavidyàpratyupasthàpitàdanyo 'nyamivà'tmànaü manyamàno 'satyàtmanaþ pravibhakte vastvantare 'sati càtmani tataþ pravibhakte 'nyo 'nyatpa÷yedupalabheta /
tacca dar÷itaü svapne pratyakùato ghnantãva jinantãveti /
tathànyo 'nyajjighredrasayedvadecchçõuyànmanvàti spç÷edvijànãyàditi //4,3.31//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.32

#<salila eko draùñàdvaito bhavati |
eùa brahmalokaþ samràñ |
iti hainam anu÷a÷àsa yàj¤avalkyaþ |
eùàsya paramà gatiþ |
eùàsya paramà saüpat |
eùo 'sya paramo lokaþ |
eùo 'sya parama ànandaþ |
etasyaivànandasyànyàni bhåtàni màtràm upajãvanti || BrhUp_4,3.32 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.32 yatra punaþ sàvidyà suùupte vastvantarapratyupasthàpikà ÷àntà tenànyatvenàvidyàpravibhaktasya vastuno 'bhàvàtkena kaü pa÷yejjighredvijànãyàdvà /
ataþ svenaiva hi pràj¤ena''tmanà svaya¤jyotiþsvabhàvena saüpariùvaktaþsamastaþ saüprasanna àptakàma àtmakàmaþ salilavastvacchãbhåtaþ salila iva eko dvitãyasyàbhàvàt /
avidyàyà hi dvitãyasyàbhàvàt /
etadamçtamabhayameùa bhmaloko brahmaiva loko brahmalokaþ para evàyamasminkàle vyàvçttakàryakaraõopàdhibhedaþ svàtmajyotiùi ÷àntasarvasaübandho vartate /
he samràóiti haivaü hainaü janakamanu÷a÷àsànuùñavànyàj¤avalkya iti ÷rutivacanametat /
kathaü vànu÷a÷àsa /
eùàsya vij¤ànamayasya paramà gatiþ /
yàstvanyà dehagrahalakùaõà brahmàdistambaparyantà avidyàkalpitàstà gatayo 'to 'paramà avidyàviùayatvàt /
iyaü tu devatvàdigatãnàü karmavidyàsàdhyànàü paramottamà yaþ samastàtmabhàvo yatra nànyatpa÷yati nànyacchçõoti nànyadvijànàtãtyeùaiva ca paramà saüpatsarvàsàü saüpadàü vibhåtãnàmiyaü paramà svàbhàvikatvàdasyàþ kçtakà hyanyàþ saüpadaþ /
tathaiùo 'sya paramo lokaþ /
ye 'nye karmaphalà÷rayà lokàste 'smàdaparamàþ /
ayaü tu na kenacana karmaõà mãyate svàbhàvikatvàdeùo.sya paramo lokaþ /
tathaiùo 'syaparama ànandaþ /
yànyanyàni viùayendriyasaübandhajanitànyànandajàtàni tànyapekùyaiùo 'sya parama ànando nityatvàt /
"yo vai bhåmà tatsukham" iti ÷rutyantaràt /
yatrànyatpa÷yanyadvijànàti tànyapekùyaiùo 'sya parama ànandonityatvàt /
"yo vai bhåmà tatsukham"iti ÷rutyantaràt /
yatrànyatpa÷yadvijànàti tadalpaü martyamamukhyaü kùukhamidaü tu tadviparãtam /
eta eùo 'sya parama ànandaþ /
etasyaivai''nandasya màtràü kalàmavidyàpratyupasthàpitàü viùayendriyasaübandhakàlavibhàvyàmanyàni bhåtànyupajãvanti /
kàni tàni tata evà'nandàdavidyathàpravibhajyamànasvaråpàõyanyatvena tàni  brahmaõaþ parikalpyamànànyanyàni santyupajãvanti bhåtàni viùayendriyasaüparkadvàreõa vibhàvyamànàm //4,3.32//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.33

#<sa yo manåùyàõàü ràddhaþ samçddho bhavaty anyeùàm adhipatiþ sarvair mànuùyakair bhogaiþ sampannatamaþ sa manuùyàõàü parama ànandaþ |
atha ye ÷ataü manuùyàõàm ànandàþ sa ekaþ pitéõàü jitalokànàm ànandaþ |
atha ye ÷ataü pitéõàü jitalokànàm ànandàþ sa eko gandharvaloka ànandaþ |
atha ye ÷ataü gandharvaloka ànandàþ sa ekaþ karmadevànàm ànando ye karmaõà devatvam abhisampadyante |
atha ye ÷ataü karmadevànàm ànandàþ sa eka àjànadevànàm ànandaþ |
ya÷ ca ÷rotriyo 'vçjino 'kàmahataþ |
atha ye ÷atam àjànadevànàm ànandàþ sa ekaþ prajàpatiloka ànandaþ |
ya÷ ca ÷rotriyo 'vçjino 'kàmahataþ |
atha ye ÷ataü prajàpatiloka ànandàþ sa eko brahmaloka ànandaþ |
ya÷ ca ÷rotriyo 'vçjino 'kàmahataþ |
athaiùa eva parama ànandaþ |
eùa brahmalokaþ samràñ |
iti hovàca yàj¤avalkyaþ |
so 'haü bhagavate sahasraü dadàmi |
ata årdhvaü vimokùàyaiva bråhãti |
atra ha yàj¤avalkyo bibhayàü cakàra -- medhàvã ràjà sarvebhyo màntebhya udarautsãd iti || BrhUp_4,3.33 ||>#
__________



BrhUpBh_4,3.33 yasya paramàndasya màtrà avayavà brahmàdibhirmanuùyaparyantairbhåtairupajãvyante tadànandamàtràdvàreõa màtriõaü paramànandamadhijigamiyiùannàha saindhavalavaõa÷akalairiva lavaõa÷ailam /
sa yaþ kasminmanuùyàõàü madhye ràddhaþ saüsiddho 'vikalaþ samagràvayava ityarthaþ /
samçddha upabhogopakaraõasaüpanno bhavati /
ki¤cànyeùàü samànajàtãyànàmadhipatiþ svatantra  patirna màõóalikaþ sarvaiþ samastairmànuùyakairiti divyabhogopakaraõanivçtyarthaü manuùyàõàmeva yàni bhogopakaraõàni taiþ saüpannànàmapyatiùayena saüpannaþ saüpannatamaþ sa manuùyàõàü parama ànandaþ /
tatrà'nandànditorabhedanirde÷ànnàrthàntarabhåtatvamityetat /
paramànandarasyaiveyaü viùayàviùayyàkareõa màtrà prasçteti hayuktaü yatra và anyadiva syàdityàdivàkyena /
tasmàdyukto 'yaü parama ànanda ityabhedanirde÷aþ /
yudhiùñhiràditulyo ràjàtrodàharaõam /
dçùñaü manuùyànandaramàdiü kçtvà ÷ataguõottarakrameõonnãya paramànandaü yatra bhedo nivartate tamadhigamayati /
atràyamànandaþ ÷ataguõottarottarakrameõa vardhamàno yatra vçddhikàùñàmanubhavati /
yatra gaõitabhedo nivartate 'nyadar÷ana÷ravaõamananàbhàvàttaü paramànandaü vivakùannàha /
atha ye manuùyàõàmevaüprakàràþ ÷atamànandabhedàþ sa ekaþ pitéõàm /
teùàü vi÷eùaõaü jitalokànàmiti /
÷ràddhàdikarmabhiþpitéüstoùayitvà tena karmaõà jito loko yeùàü te jitalokàþ pitarasteùàü pitçõàü jitalokànàü manuùyànanda÷ataguõãkçtaparimàõa eka ànando bhavati /
so 'pi ÷ataguõãkçto gandharvaloka eka ànando bhavati /
sa ca ÷ataguõãkçtaþ karmadevànàmeka ànandaþ /
agnihotràdi÷rautakarmaõà ye devatvaü pràpnuvanti te karmadevaiþ /
tathaivai''jànadevànàmeka ànandaþ /
àjànata evotpattita eva ye devàsta àjànadevàþ /
ya÷ca ÷rotriyo 'dhãtavedo 'vaóajino vçjinaü pàpaü tadrahito yathoktakàrityarthaþ /
akàmahato vãtatçùõa àjànadevo 'bhyor'vàgyàvanto viùayàsteùu /
tasya caivaübhåtasyà'jànadevaiþ samàna ànanda ityetadanvàkçùyate ca ÷abdàttacchataguõãkçtaparimàõaþ prajàpatiloka eka ànando viràñ÷arãre /
tathà tadvij¤ànavà¤÷rotriyo 'dhãtaveda÷càvçjina ityàdi pårvavat /
tacchataguõãkçtaparimàõa eka ànando brahmaloke hiraõyagarbhàtmani /
ya÷cetyàdi pårvavadeva /
ataþ paraü gaõitanivçttaþ /
eùa parama ànanda prayuktaþ /
yasya ca paramànandajasya brahmalokàdyànandà màtrà udadheriva vipruùaþ /
evaü ÷ataguõottarottaravçddhyupetà ànandà yatraikatà yànti ya÷ca ÷rotriyapratyakùo 'thaiùa eva saüprasàdalakùaõaþ parama ànandastatra hi nànyatpa÷yati nànyacchçõoti /
atho bhåmà bhåmatvàdamçtaþ /
itare tadviparãtàþ /
atra ca ÷rotrayitvàdvçjinatve tulye /
akàmahatatvakçto vi÷eùa ànanda÷ataguõavçddhihetuþ /
atraitàni sàdhanàni ÷rotriyatvàvçjinatvàkàmahatatvàni tasya tasyà'nandasya pràptàvarthàdibhihitànu yathà karmàõgnihotràdãni devànàü devatvapràptau /
tatra ca ÷rotriyatvàvçjinatvalakùaõe karmaõã adharabhåmiùvapi samàne iti nottarànandapràptisàdhane abhyupeyete /
akàmahatatvaü  tu vairàgyatàratamyopapatteruttarottarabhåmyànandapràptisàdhanamityavagamyate /
sa eùa parama ànando vitçùõa÷rotriyapratyakùo 'dhigataþ /
tathà ca vedavyàsaþ-"yacca kàmasukhaü loke yacca divyaü mahatsukham /
tçùõàkùayasukhasyaite nàrhataþ ùoóa÷ãü kalàm" //
iti /
eùa brahmaloko he samràóiti hovàca yàj¤avalkyaþ so 'hamevanu÷iùño bhagavate tubhyaü sahasraü dadàmi gavàm /
ata ådhvaü vimokùàyaiva bråhãti vyàkhyàtametat /
atra ha vimokùàyetyasminvàkye yàj¤avalkyo bibhayà¤cakàra bhãtavàn /
yàj¤avalkyasya bhayakàraõamàha ÷rutiþ /
na yàj¤avalkyo vaktçtvasàmarthyàbhàvàdbhãtavànaj¤ànàdvà kiü tarhi medhàvã ràjà sarvebhyo mà màmantebhyaþ pra÷nanirõayavasànebhya udarautsãdàvçõodavarodhaü kçtavànityarthaþ /
yadyànmayà nirõãtaü pra÷naråpaü vimokùàrthaü tattadekade÷atvenaiva kàmapra÷nasya gçhãtvà punaþ punarmàü paryanuyuïktta eva medhàvitvàdityetadbhayakàraõaü sarvaü madãyaü vij¤ànaü kàmapra÷navyàjenopàditsatãti //4,3.33//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.34

#<sa và eùa etasmin svapnànte ratvà caritvà dçùñvaiva puõyaü ca pàpaü ca punaþ pratinyàyaü pratiyony àdravati buddhàntàyaiva || BrhUp_4,3.34 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.34 atra vij¤ànamayaþ svaya¤jyotiràtmà svapne pradar÷itaþ /
svapnàntabudvàntasaücàreõa kàryakaraõavyatirittkatà /
kàmakarmapraviveka÷càsaïgatayà mahàmatsyadçùñàntena pradar÷itaþ /
puna÷càvidyàkàryaü svapna eva dhnantovetyàdinà pradar÷itam /
arthàdavidyàyàþ satattvaünirdhãritamatadvarmàdhyàropaõaråpatvamanàtmadharmatvaü ca /
tathà vidyàyà÷ca kàryaü pradar÷itaü sarvatmabhàvaþ svapna eva pratyakùataþ sarvo 'smãti manyate so 'sya paramo loka iti /
tatra ca sarvàtmabhàvaþ svabhàvo 'syaivamavidyàkàmakarmàdisarvasaüsàradharmasaübandhàtãtaü råpamasya sàkùàtsuùupte gçhyata ityenadvij¤àpitaü svaya¤jyotiràtmaiùa parama ànandaþ /
eùa vidyàyà viùayaþ /
sa eùa paramaþ saüprasàdaþ sukhasya ca parà kàùñhetyetadevamantena granthena vyàkhyàtam /
taccaitsarvaü vimokùapadàrthasarvaü vimokùapadàrthasya dçùñàntabhåtaü bandhanasya ca /
te caite mokùabandhane sahetuke saprapa¤ce nirdiùñe vidyàvidyàkàrye tatsarvaü dçùñàntabhåtameveti taddàrùñàntikasthànãye mokùahandhane sahetuke kàmapra÷nàrthabhåte tvayà vattkavye iti punaþ parthanuyuïttke janako 'ta årdhvaü vimokùàyaiva bråhãti /
tatra mahàmatsyavatsvabuddhàntàvasaïgaþ saücaratyeka àtmà svaya¤jyotirityuktam /
yathà càsau kàryakaraõànu mçtyuråpàõi parityajannupàdadàna÷ca mahàmatsyavatsvapnabuddhàntàvanusaücarati tathà jàyamàno mriyamàõa÷ca taireva mçtyuråpaiþ saüyujyate viyujyate ca /
ubhau lokànusaücaratãti saücaraõaü svapnabuddhantànusaücàrasya dàrùñàntikatvena såcitam /
tadiha vistareõa sanimittaü saücaraõaü varõayitavyamiti tadartho 'yamàrambhaþ tatra ca buddhàntàtsvapnàntamayamàtmànuprave÷itaþ /
tasmàtsaüpràsàdasthànaü mokùadçùñanàntabhåtam /
tataþ pracyàvya buddhànte saüsàravyavahàraþ pradari÷yitavya iti tenàsya saübandhaþ /
sa vai buddhàntàtspnàntakrameõa saüprasanna eùa etasminsaüprasàde sthitvà tataþ punarãùatpracyutaþ svapnànte ratvà caritvetyàdi pårvavadbundàyaivà'dravati //4,3.34//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.35

#<tad yathànaþ susamàhitam utsarjaü yàyàd evam evàyaü ÷àrãra àtmà pràj¤enàtmanànvàråóha utsarjaü yàti |
yatraitad årdhvocchvàsã bhavati || BrhUp_4,3.35 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.35 ita àrabhyàsya saüsàro varõyate /
yathàyamàtmà svapnàntàdbuddhàntamàgata evamayamasmàddehaddehàntaraü pratipatsyata ityàhàtra dçùñàntam /
tattatra yathà loke 'naþ ÷akañaü susamàhitaü suùñhu bhç÷aü và samàhitaü bhàõóopaskaraõenolåkhalamusala÷årpapiñharàdinànnàdyena ca saüpannaü saübhàreõà'kranàntamityarthaþ /
tathà bhàràkràntaü sadutsarjacchabdaü kurvadyathà yayàdgacchecchàkañikenàdhiùñhitaü sat /
evameva yathokto dçùñànto 'yaü ÷arãraþ ÷àrãre bhavaþ /
ko 'sau /
àtmà liïgopàdhiþ /
yaþ svapnabuddhàntàvivi janmamaraõàbhyàü  pàpmasaüsargaviyogalakùaõàbhyàmihalokaparalokàvanusaücarati /
yasyotkramaõamanu pràõàdyutkramaõaü sa pràj¤ena pareõà'tmanà svaya¤jyotiþsvabhàvenànvàråñho 'dhiùñhito 'vabhàsyamànaþ /
tathà coktamàttamanaivàyaü jyotiùà'ste palyayata iti /
utsarjanyàti /
tatra caitanyàtmajyotiùà bhàsye liïge pràõapradhàne gacchati tadupàdhirapyàtmà gacchatãva /
tathà ÷rutyantaram-"kasminnvaham"ityàdi"dhyàyatãva"iti ca /
ata evoktaü pràj¤enà'tmanànvàråñha iti /
anyathà pràj¤enaikãbhåtaþ ÷akañavatkathamutsarjanyàti /
tena liïgopàdhiràtmotsarjanmarmasu nikçtyamàneùu duþkhavedanayàr''taþ ÷abdaü kurvanyàti gacchati tatkasminkàla iti /
ucyate-yatraitadbhavati /
etaditi kriyàvi÷eùaõam /
årdhvocchvàsã yatrordhvocchàsitatvamasya bhavatãtyarthaþ /
dç÷yamànasyàpyanuvadanaü vairàgyagahetoþ ãdç÷aþ kaùñaþ khalvayaü saüsàraþ yenotkràntikàle marmasåtkçtyamàneùu smçtilopo duþkhavedanàrtasya puruùàrthasàdhanapratipattau càsàmarthyaü parava÷ãkçtacittasya /
tasmàdyàvadiyamavasthà nà'gamiùyati tàvadeva puruùàrthasàdhanakarvyatàyàmapramatto bhavedityàha kàruõyàcchrutiþ //4,3.35//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.36

#<sa yatràyam aõimànaü nyeti jarayà vopatapatà vàõimànaü nigacchati |
tad yathàmraü vodumbaraü và pippalaü và bandhanàt pramucyate |
evam evàyaü puruùa ebhyo 'ïgebhyaþ saüpramucya punaþ pratinyàyaü pratiyony àdravati pràõàyaiva || BrhUp_4,3.36 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.36 tadasyordhvocchvàsitvaü kasminkàle kiünimittaü kathaü kimarthaü và  syàdityetaducyate-so 'yaü pràkçtaþ ÷iraþ pàõyàdimànpiõóo yatra yasminkàle 'yamaõimànamaõorbhàvamaõutvaü kàr÷yamityarthaþ /
nyeti nigacchati /
kiünimittaü jarayà và svayameva kàlapakvaphalavajjãrõaþ kàr÷yaü gacchati /
upatapatãtyupatapa¤jvaràdirogastenopatapatà và /
upatapyamàno hirogeõa viùamàgnitayànnaü bhuktaü na jarayati tato 'nnarasenànupacãyamànaþ piõóaþ kàr÷yamàpapadyate taducyata upatapatà veti /
aõimànaü nigacchati /
yadàtyantakàr÷yaü pratipanno jaràdinimittaistadordhvocchavàsã bhavati /
yadordhvocchvàsã tadà bhç÷àhitasaübhàra÷akañavadutsarjanyàti /
jaribhàbhavo rogàdipãóanaü kàr÷yàpatti÷ca ÷arãravato 'va÷yaübhàvina ete 'narthà iti vairàgyàyedamucyate /
yadàsàvutsarjanyàti tadà kathaü ÷arãraü vimu¤catãti dçùñànta ucyate-tattatra yatàmraü và phalamudumbaraü và pippalaü vàphalam /
viùamànekadçùñàntopàdànaü maraõasyàniyatanimittatvakhyàpanàrtham /
aniyatàni hi maraõasya nimittànyasaükhyàtàni ca /
etadapi vairàgyàrthameva /
yasmàdayamanekamaraõanimittavàüstasmàtsarvadà mçtyoràsye vartata iti /
bandhanàdbadhyate yena vçntena saha sa bandhanakàraõo raso yasminvà badhyata iti vçntamevocyate bandhana tasmàdrasàdvçntàdvà bandhanàtpramucyate vàtàdyanekanimitamevamevàyaü puruùo liïgàtmà liïgopàdhirebhyo 'ïgebhya÷cakùuràdidehàvayavebhyaþ saüpramucya samyaïnirlepena pramucya /
na suùuptagamanakàla iva pràõena rakùan /
kiü tarhi saha vàyunopasaühçtya /
punaþ pratinyàyaü punaþ÷abandàtpårvamapyayaü dedàddehàntaramasakçdgatavànyathà svapnabuddhàntau punaþ purgacchati tathà punaþ pratinyàyaü pratigamanaü yathàgatamityarthaþ /
pratiyoni yoniü yoni prati karma÷rutàdiva÷àdàdravati /
kimartham /
pràõàyaiva pràõavyåhàyaivetyarthaþ /
sapràõa eva hi gacchati tataþ pràõayaiveti vi÷eùaõamanarthakam /
pràõavyåhàya hi gamanaü dehàddehàntaraü prati /
tena hyasya karmaphalopabhogàrthasiddhirna pràõasattàmàtreõa /
tasmàttàdarthàyarthaü yuktaü vi÷eùaõaü pràõavyåhàyeti //4,3.36//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.37

#<tad yathà ràjànam àyantam ugràþ pratyenasaþ såtagràmaõyo 'nnaiþ pànair avasathaiþ pratikalpante 'yam àyàty ayam àgacchatãti |
evaü haivaüvidaü sarvàõi bhåtàni pratikalpanta idaü brahmàyàtãdam àgacchatãti || BrhUp_4,3.37 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.37 tatràsyedaü ÷arãraü parityajya gacchato nànyasya dehàntarasyopàdàne sàmarthyamasti /
dehendriyaviyogàt /
na cànye 'sya bhçtyasthànãyà gçhamiva ràj¤e ÷arãràntaraü kçtvà pratãkùamàõà vidyante /
athaivaü sati  kathamasya ÷arãràntaropàdànamiti /
ucyate-sarvaü hyasya jagatsvakarmaphalopabhogasàdhanatvàyopàttaü svakarmaphalopabhogàya càyaü pravçtto dehàddehàntaraü pratipitsustasmàtsarvameva jagatsvakarmaõà prayuktaü tatkarmaphalopabhogàyogyaü sàdhanaü kçtvà pratãkùata eva /
"kçtaü lokaü puruùo 'bhijàyate"iti ÷ruteþ /
yathà svapnàjjàgaritaü pratipitsoþ /
tatkathamiti lokaprasiddho dçùñànta ucyate-tattatra yathà ràjànaü ràjyàbhiùiktamàyàntaü svaràùñra ugrà jàtivi÷eùàþ krårakarmaõo và pratyenasaþ prati pratenasi pàpakarmaõi niyuktàþ pratyenasastaskaràdidaõóanàdau niyuktàþ såtà÷ca gràmaõyo gràmanetàraste pårvameva ràj¤a àgamanaü buddhvànnairbhojyabhakùyàdiprakàraiþ pànairmadiràdibhiràvasathai÷ca pràsàdàdibhiþ pratikalpante niùpannaireva pritãkùante 'yaü ràjà'yàtyayamàgacchatãtyevaü vadantaþ /
yathàyaü dçùñànta evaü haivaüvidaü karmaphalasya veditàraü saüsàriõamityarthaþ /
karmaphalaü hi prastutaü tadevaü÷abdena paràmç÷yate /
sarvàõi bhåtàni ÷arãrakartéõi karaõànugrahãtéõi cà'dityàdãni tatkarmaprayuktàni kçtaireva karmaphalobabhogasàdhanaiþ pratãkùante /
idaü brahma bhoktçkartç càsmàkamàyàti tathedamàgacchatãtyevameva ca kçtvà pratãkùanta ityarthaþ //4,3.37//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.38

#<tad yathà ràjànaü prayiyàsantam ugràþ pratyenasaþ såtagràmaõyo 'bhisamàyanti |
evam evemam àtmànam antakàle sarve pràõà abhisamàyanti |
yatraitad årdhvocchvàsã bhavati || BrhUp_4,3.38 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.38 tameva jigamiùuü ke saha gacchante /
ye và gacchanti te kiü tatkriyàpraõunnà àhosvittatkarmava÷àtsvayameva gacchanti paraloka÷arãrakartéõi ca bhåtànãti /
atrocyate dçùñàntaþ - tatadyathà ràjànaü prayiyàsantaü prakarùeõa yàtumicchantamugràþ pratyenasaþ såtagràmaõyastaü yathàbhisamàyantyàbhumikhyena samàyantyekãbhàvena tamabhimukhà àyantyanàj¤aptà eva ràj¤à kevalaü tajjigamiùàbhij¤àþ, evamevemamàtmànaü bhoktàramantakàle maraõakàle sarve pràõà vàgàdayo 'bhisamàyanti /
yatràtadårdhvocchvàsã bhavatãti vyàkhyàtam //4,3.38//

iti bçhadàraõyakopaniùadbhàùye caturthàdhyàyasya tçtãyaü bràhmaõam //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.1

#<sa yatràyam àtmàbalyaü nyetya saümoham iva nyeti |
athainam ete pràõà abhisamàyanti |
sa etàs tejomàtràþ samabhyàdadàno hçdayam evànvavakràmati |
sa yatraiùa càkùuùaþ puruùaþ paràï paryàvartate |
athàråpaj¤o bhavati || BrhUp_4,4.1 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.1 sa yatràyamamàtmà /
saüsàropavarõanaü prastutam /
tatràyaü puruùa ebhyo 'ïgebhyaþ saüpramucyetyuktam /
tatsaüpramokùaõaü kasminkàle kathe veti savistaraü saüsaraõaü varõayitavyamityàpabhyate-so 'yamàtmà prastuto yatra yasminkàle 'balyamabalabhàvaü ni etya gatvà /
yaddehasya daurbalyaü tadàtmana eva daurbalyamityuparyate 'balyaü nyetyeti /
na hyasau svato 'mårtatvàdabalabhàvaü gacchati /
tathà saümohamiva saümåñhatà saümoho vivekàbhàvaþ saümåóhatàmiva nyeti nigacchati /
na càsya svataþ saümoho 'saümoho vàsti /
nityacaitanyajyotiþsvabhàvatvàt /
teneva÷abdaþ saümohamiva nyetãti /
utkràntikàlaü hi karaõopasaühàranimitto vyàkulãbhàva àtmana iva lakùyate laikikaiþ /
tathà ca vaktàro bhavanti saümåóhaþ saümåóho 'yamiti /
atha vobhayatreva÷abdaprayogo yojyaþ /
abalyamiva nyet saümohamiva nyetãti /
ubhayas paropàdhinimittatvàvi÷eùàt /
samànakartçkanirde÷àcca /
athàsminkàla ete pràõà vàgàdaya enamàtmanamabhisamàyanti tadàsya ÷àrãrasyà'tmano 'ïgebhyaþ saüpramo7õam /
kathaü punaþ saüpramokùaõaü kena và prakàreõà'tmànamabhisamàyantãti /
ucyate-sa àtmaitàstejomàtràstejaso màtràstejomàtràstejovayavà råpàdiprakà÷akatvàccakùuràdãni karaõànãtyarthaþ /
tà etàþ samabhyàdadànaþ samyaïnirlepenàbhyàdadàna àbhimukhyenà /
¤a'dadànaþ saüharamàõastatsvapnàpekùayà vi÷eùaõaü samiti /
na tu svapne nirlepena samyàgàdànam /
asti tvàdànamàtram /
'gçhãtà vàggçhãtaü cakùuþ' 'asya lokasya sarvàvato màtràmapàdàya' '÷ukramàdàye'tyàdivàkyebhyaþ /
hçdayameva puõóarãkàkàramanvakràmatyanvàgacchati /
hçdaye 'bhivyaktavij¤àno bhavatãtyarthaþ /
buddhyàdivikùepopasaühàpe sati /
na hi tasya svata÷calanaü vikùepopasaühàràdivikriyà và /
dhyàyatãva lelàyatãvetyuktvàt /
buddhyàdyupàdhidvàraiva hi sarvavikriyà'dhyàropyatetasmin /
kadà punastasya tejomàtràbhyàdàmiti /
uc.te-sa yatraiùa cakùuùi bhava÷càkùuùa- puruùa jàdityàü÷o bhoktuþ karmaõà prayukto yàdavaddehadhàraõaü tàvaccakùuùo 'nugrahaü kurvanvartate /
maraõakàle tvasya cakùuranugrahaü parityajati svamàdityàtmànaü pratipadyate /
tadetaduktaü"yatràsya puruùasya mçtasyàgniü vàgapyeti vàtaü pràõa÷cakùuràdityàmi"tyàdi /
punardehagrahaõakàle saü÷rayiùyanti /
tathà svapsyataþ prabudhyata÷ca /
tadetadàhi-càkùuùaþ puruùo yatra yasminkàle paràïparyàvartate parisamantàtparàïvyàvartata iti /
athàtràsminkàle 'råpaj¤o bhavati mumårùå råpaü na jànàti tadàyamàtmà cakùuràditejomàtràþ samabhyàdadàno bhavati svapnkàla iva //4,4.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.2

#<ekãbhavati na pa÷yatãty àhuþ |
ekãbhavati na jighratãty àhuþ |
ekãbhavati na rasayatãty àhuþ |
ekãbhavati na vadatãty àhuþ |
ekãbhavati na ÷çõotãty àhuþ |
ekãbhavati na manuta ity àhuþ |
ekãbhavati na spç÷atãty àhuþ |
ekãbhavati na vijànàtãty àhuþ |
tasya haitasya hçdayasyàgraü pradyotate |
tena pradyotenaiùa àtmà niùkràmati |
cakùuùño và mårdhno vànyebhyo và ÷arãrade÷ebhyaþ |
tam utkràmantaü pràõo 'nåtkràmati |
pràõam anåtkràmantaü sarve pràõà anåtkràmanti |
savij¤ano bhavati |
saüjànam evànvavakràmati |
taü vidyàkarmaõã samanvàrabhete pårvapraj¤à ca || BrhUp_4,4.2 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.2 ekãbhavati karaõajàtaü svena liïgàtmanà /
tadaivana pàr÷vasthà àhurna pa÷yatãti /
tathà ghràõadevatànivçttau ghràõamekãbhavati liïgàtmanà tadà na jighratãtyàhuþ /
samànamanyat /
jihvàyàü somo varuõo và devatà tannivçtyapekùayà na rasayata ityàhuþ /
tathà na vadati na ÷çõoti na manute na spç÷ati na vijànàtãtyàhuþ /
tadopalakùyate devatànivçttiþ karaõànàü ca hçdaya ekãbhàvaþ /
tatra hçdaya upasaühçteùu karaõeùu yo 'ntarvàyapàraþ sa kathyate-tasya haitasya prakçtasya hçdayasya hçdayacchidrasyetyetat /
agraü nàóãmukhaü nirgamadvàraü pradyotate svapnakàla iva svena bhàsàtejomàtràdànakçtena svonàva jyotiùà'tmanaiva ca /
tenà'tmajyotiùà pradyotena hçdayàgreõaiùa   àtmà vij¤ànamayo liïgopàdhirnigracchati niùkramàti /
tathà'tharvaõe"kasminnvahamutkrànta utkrànto bhaviùyàmi kasminvà pratiùñhate pratiùñhàsyàmãti sa pràõamasçjata"iti /
tatra cà'tmacaitanyajyotiþ sarvadàbhivyaktataram /
tadupàdhidvàrà hyàtmani janmamaraõagamanàgamanàdisarvavikriyàlakùaõaþ saüvyavahàraþ /
tadàtmakaü hi dvàda÷avidhaü karaõaü buddhyàdi tatsåtraü tajjãvanaü so 'ntaràtmà jagatastasthuùa÷ca /
tena pradyotena hçdayàgraprakà÷ena niùkramamàõaþ kena màrgeõa niùkràmatãti /
ucyate-cakùuùño và /
àdityalokapràptinimittaü j¤ànaü karma và yadi syàt /
mårdhno và brahmalokapràptinimittaü cet /
anyebhyo và ÷arãrade÷ebhyaþ ÷arãràvayavebhyo yathàkarma yathà÷rutam /
taü vij¤ànàtmànamutkràmantaü paralokasya prasthitaü paralokàyodbhåtàkåtamityartha- /
pràõaþ sarvàdhikàristhànãyo ràj¤a ivànåtkràmati /
taü ca pràõamanåtkràmantaü vàgàdayaþ sarve pràõàü anåtkràmanti /
yathàpradhànànvàcikhyàseyaü na tu krameõa sàrthavadgmanamiha vivakùitam /
tadaiùa àtmà savij¤àno bhavati svapn iva vi÷eùavij¤ànavànbhavati karmava÷ànn svatantraþ svàtantryeõa hi savij¤ànatve sarvaþ kçtakçtyaþ syàt /
naiva tu tallabhyate /
ata evà'ha vyàsaþ"sadà tadbhàvabhàvitaþ"iti /
karmaõà tådbhàvyamànenàntaþkaraõavçttivi÷eùà÷ritavàsanàtmakavi÷eùavij¤ànena sarvo loka etasminkàle savij¤àno bhavati /
savij¤ànameva ca gantavyamanvavakràmatyagacchati vi÷eùavij¤ànodbhàsitamevetyarthaþ /
tasmàttatkàle svàtantryàrthaü yogadharmànusevanaü parisaükhyànàbhyàsa÷ca vi÷iùñapuõyopaya÷ca ÷raddhadhànaiþ paralokàrthibhirapramattaiþ kartavya iti /
sarva÷àstràõàü yatnato vidheyor'tho du÷caritàccoparamaõam /
na hi tatkàle ÷akyate ki¤citsampàdayitum /
karmaõà nãyamànasya svàtantryàbhàvàt /
'puõyo vai puõyena karmaõà bhavati pàpaþ pàpena'tyuktam /
etasya hyanarthasyopa÷amopàyavidhànàyà sarva÷àkhopaniùadaþ pravçttàþ /
na hi tadvihitopàyànusevanaü muktvà'tyantiko 'syànarthasyopa÷amopàyo 'sti /
tasmàdatraivopaniùadvihitopàye yatnaparairbhavitavyamityeùa prakaraõàrthaþ /
÷akañavastaübhçsaübhàraü utsarjanyàtãtyuktaü, kiü punastasya paralokàya pravçttasya pathdanaü ÷àkañikasaübhàrasthànãyaü gatvà và paralokaü yadbhuïkte ÷arãràdyàrambhakaü ca yattatkimiti /
ucyate-taü paralokàya gacchantamàtmànaü vidyàkarmaõã vidyà ca karma ca vidyàkarmaõã vidyà sravaprakàrà vihità pratiùiddhà càvihitàpratiùiddhà ca /
tathà karma vihitaü pratiùiddhaü càvihitapratiùiddhaü ca samanvàrabhete samyaganvàrabhete anvàlabhete anugacchataþ pårvapraj¤à ca pårvànubhåtaviùayà praj¤àpårvapraj¤àtãtakarmaphalànubhavavàsanetyarthaþ /
sà ca vàsanàpårvakarmarambhe karmavipàke càïgaü bhavati /
tenàsàvapyanvàpabhate /
na hi tayà vàsanayà vinà karma kartuü phalaü copabhoktuü ÷akyate /
na hyanabhyaste viùaye kau÷alamindrayàõàü bhavati /
pårvànubhavavàsanàpravçttànàü tvindriyàõàmihàbhyàsamanantareõa kau÷alamupapadyate /
dç÷yate ca keùà¤citkàsucitkriyàsu citrakarmàdilakùaõàsu vinaivehàbhyàsena janmata eva kau÷alaü kàsucidatyantasaukaryayuktàsvapyakau÷alaü koùà¤cit /
tathà pårvapraj¤ayà vinà karmaõi và phalopabhoge và na kasyacitpravçttirupapadyate /
tasmàdetattrayaü ÷àkañikasambhàrasthànãyaü paralokapathyadana vidyàkarmapårvapraj¤àkhyam /
yasmàdvidyàkramaõã pårvapj¤à ca dehàntarapratipatyupabhogasàdhanaü tasmadvidyàkarmàdi ÷ubhameva samàtaredyatheùñadehasambhogopabhogau syàtàmiti prakaraõàrthaþ //4,4.2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.3
#<tad yathà tçõajalàyukà tçõasyàntaü gatvànyam àkramam àkramyàtmànam upasaüharati |
evam evàyam àtmedaü ÷arãraü nihatyàvidyàü gamayitvànyam àkramam àkramyàtmànam upasaüharati || BrhUp_4,4.3 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.3 evaü vidyàdisambàrasamphçto dehàntaraü pratipadyamàno muktvà pårvaü dehaü pakùãva vçkùàntaraü dehàntaraü pratipadyate /
athavà'tivàhikena ÷arãràntareõa karmaphalajanmade÷aü nãyate /
ki¤càtrasthasyaiva sarvagatànàü karaõànàü vçttilàbho bhavatyàhosviccharãraþsya saükucitàni karaõàni mçtasya bhinnaghañapradãpaprakà÷avatsarvato vyapya punardehàntaràrambhe saïkocamupagacchanti /
ki¤ca manomàtraü vai÷eùikasamaya iva dehàntaràrambhade÷aü prati gacchati kiüvà kalpanànàntarameva vedàntasamaya iti /
ucyate-"ta ete sarva eva samàþ sarve 'nantàþ"iti ÷ruteþ sarvàtmakàni tàvatkaraõàni /
sarvàtmakapràõasaü÷rayàcca /
teùàmàdhyàmikàdhibhautikaparicchedaþ pràõikarmaj¤ànabhàvanànimittaþ /
atastadva÷àtsvabhàvataþ sargatànàmanantànàmapi pràõànàü karj¤ànavàsanànuråpeõaiva dehànnaràrambhava÷àtpràõànàü vçttiþ saükucati vikasati ca /
tathà coktam-"samaþ pluùiõà samo ma÷akena samo nàgena sama ebhistribhirlokaiþ samo 'nena sarveõa"iti /
tathà cedaü vacanamanukålam-",sa yo haitànanantànupàste"ityàdi /
"taü yathà yathopàsate"iti ca /
tatra vàsanà pårvapraj¤àkhyà vidyàkarmatantrà jalåkavatsaütataiva svapnakàla iva karmakçtaü dehàddehàntaramàrabhate hçdayasyaiva punardehàntaràrambhe dehàntaraü pårvà÷rayaü vimu¤catãtyetasminnarthe dçùñànta upàdãyate-tattatra dehàntarasa¤càra idaü nidar÷anam /
yathà yena prakàreõa tçõajalàyukà tçõajalåkà tçõasyàntamavasànaü gatvà pràpyànyaü tçõàntaramàkramamàkramyata ityàkramastamàkramamàkramyà'÷cityà'tmànamàtmanaþ pårvavayavamupasaüharatyantyàvayavasthàne /
evamevàyamàtmà yaþ prakçtaþ saüsàrãdaü ÷arãraü pårvopàttaü nihatya svapnaü pratipitsuriva pàtayitvàvidyàü gamayitvàcetanaü kçtvà svàtmosaühàreõànyamàkramaü tçõàntaramiva tçõajalåkà ÷arãràntaraü gçhãtvà prasàrityà vàsanayà'mànamupasaüharati /
tatrà'tmabhàvamàrabhate yathà svapne dehàntaramàrabhate svapnadehàntarasya ÷arãràmbhade÷a àrabhyamàõe dehe jaïgame sthàvare và /
tatra ca karmava÷àtkaraõàni labdhavçttãni saühanyante /
bàhyaü ca ku÷amçttikàsthànãyaü ÷arãramàrabhyate /
tatra ca karaõavyåhamapekùya vàgàdyanugrahàyàgnyàdidevatàþ saü÷cayante /
eùa dehàntaràrambhavidhiþ //4,4.3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.4

#<tad yathà pe÷askàrã pe÷aso màtràm apàdàyànyan navataraü kalyàõataraü råpaü tanute |
evam evàyam àtmedaü ÷arãraü nihatyàvidyàü gamayitvànyan navataraü kalyàõataraü råpaü kurute |
pitryaü và gàndharvaü và daivaü và pràjàpatyaü và bràhmaü vànyeùàü và bhåtànàm || BrhUp_4,4.4 ||>#


__________


BrhUpBh_4,4.4 tatra dehàntaràrambhe nitthopàttamevopàdànamupamçdyopamçdya dehàntaramàrabhata àhostidapårvameva punaþ punaràdatta iti /
atrocyate dçùñàntaþ-tattatretasminnarthe--yathà pe÷askàrã pe÷aþ suvarõa tat karotãti pe÷askàrã suvarõakàraþ, pe÷asaþ suvarõasya màtràmapàdàyàpicchidya gçhãtvà anyat pårvasmàd racanàvi÷eùànnavataramabhinavataraü kalyàõàt kalyàõataraü råpaü tanute nirminoti /
evamevàyamàtmetyàdi pårvavat /
nityopàttànyeva pçthivyàdãnyàkà÷àntàni pa¤ca bhåtàni yàni 'dve vàva brahmaõo råpe' iti caturthe vyàkhyàtàni pe÷aþsthànàyàni,tànyevopamçdyopamçdya, anyadanyacca dehàntaraü navataraü kalyàõataraü råpaü saüsthànave÷eùaü và pitçbhyo hitaü pitçlokopabhogayogyamityarthaþ, gàndharvaü gandharvàõàmupabhogayogyam, tathà devànàü daivam, prajàpateþ prajàpatyam, brahmaõa idaü bràhmaü và; yathàkarma yathà÷rutamanyeùàüvà bhåtànàü sambandhi ÷arãràntaraü kuruta ityabhisambanyate  //4,4.4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.5

#<sa và ayam àtmà brahma vij¤ànamayo manomayo pràõamaya÷ cakùurmayaþ ÷rotramayaþ pçthivãmaya àpomayo vàyumaya àkà÷amayas tejomayo 'tejomayaþ kàmamayo 'kàmamayaþ krodhamayo 'krodhamayo dharmamayo 'dharmamayaþ sarvamayaþ |
tad yad etad idaümayo 'domaya iti |
yathàkàrã yathàcàrã tathà bhavati |
sàdhukàrã sàdhur bhavati |
pàpakàrã pàpo bhavati |
puõyaþ puõyena karmaõà pàpaþ pàpena |
atho khalv àhuþ  |
kàmamaya evàyaü puruùa iti |
sa yathàkàmo bhavati tatkratur bhavati |
yatkratur bhavati tat karma kurute |
yat karma kurute tad abhisaüpadyate || BrhUp_4,4.5 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.5 yo 'sya bandhanasaüj¤akà upàdhibhåtàþ, yaiþ saüyuttkastanmaye 'yamiti vibhàvyate, te padàrthàþ pu¤jãkçtyehaikatra pratinirdi÷yante-sa và ayaü ya evaü saüsaratyàtmà brahmaiva para eva yo '÷anàyàdyatãto, vij¤ànamayo vij¤ànaü budvistenopalaïyamàõastanmayaþ /
katama àtmeti yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùviti hayuktam /
vij¤ànamayo vãj¤ànapràyo yasmàttadvarmatvamasya vibhàvyate dhyàyatãva lelàyatãveti /
tathà manomayo manaþ saünikarùànmanomayaþ /
tathà pràõamayaþ pràõaþ pa¤cavçttistanmayo yena cetana÷calatãva lakùyate /
tathà cakùurmayo råpadar÷anakàle /
evaü ÷rotramayaþ ÷abda÷ravaõakàle /
evaü tasya tasyendriyasya vyàpàrodbhave tattanmayo bhavati /
evaü budvipràõadvàreõa cakùuràdikaraõamayaþ sa¤÷arãràrambhakapçthivyàdibhåtamayo bhavati /
tatra pàrthiva÷arãràrambhe pçthivãmayo bhavati /
tathà varuõàdilokeùvàpya÷arãràrambha àpomayo bhavati /
tathà vàyavya÷arãràrambhe vàyumayo bhavati /
tathà'kà÷a÷arãràrambha àkà÷amayo bhavati /
evametàni taijasàni deva÷arãràõi /
teùvàrabhyamàõeùu tanmayastejomayo bhavati /
ato vyatiriktàni pa÷vàdi÷arãràõi narakapretàdi÷arãràõi càtejomayàni tànyapekùyà'hàtejomaya iti /
evaü kàryakaraõasaüghàtamayaþ sannàtmà pràptavyaü vastvantaraü pa÷yannidaü mayà pràptamado mayà pràptavyamityevaü viparãtapratyayastadabhilàùaþ kàmamayo bhavati /
tasminkàme doùaü pa÷yatastadviùayàbhilàùapra÷àme citaü prasannamakaluùaü ÷àntaü bhavati /
tanmayo 'kàmamayaþ /
evaü tasminvihate kàmekenàcitsa kàmaþ krodhatvena pariõamate tena tanmayo bhavankrodhamayaþ /
sa krodhaþ kenacidupàyena nivartito yadà bhavati tadà prasannamanàkulaü citaü sadakrodha ucyate tena tanmayaþ /
evaü kàmakrodhàbhyàmakàmàkrodhàbhyàü ca tanmayo bhåtvà dharmamayo 'dharmamaya÷ca bhavati /
na hi kàmakrodhàdibhirvinà dharmàdipravçttiråpapadyate /
"yadyadvi kurute karma tattatkàmasya ceùñitam" /
iti smaraõàt /
dharmamayo 'dharmaya÷ca bhåtvà sarvamayo bhavati /
samastaü dharmàdharmayoþ kàryaü yàvartkicidvyàkçtaü tatsarvaü dharmàdharmayoþ phalaü tatpratipadyàmànastanmayo bhavati /
kiü bahunà tadetatsidvamasya yadayamidaümayo gçhyamàõaviùayàdidaümayastasmàdayamadomayaþ /
ada iti parokùaü kàryeõa gçhyamàõena nirdi÷yate /
anantà hyantaþkaraõe bhàvanàvi÷eùàþ /
naiva te vi÷eùato nirdeùñuü ÷akyante /
tasmistasminkùaõe kàryato 'vagamyanta idamasya hradi vartate 'dosyate tena gçhyamàõakàryeõedaümayatayà nirdi÷yate parokùo 'ntaþstho vyavahàro 'yamidànãmadomaya iti /
saükùepatastu yathà kartuü yathà và carituü ÷ãlamasya so 'yaü yathàkàrã yathà càrã sa tathà bhavati /
karaõaü nàma niyatà kriyà vidhipratiùedhàdigamyà caraõaü nàmàniyatamiti vi÷eùaþ /
sàdhukàrã sàdhurbhavatãti yathàkàrãtyasya vi÷eùaõaü pàpakàrã pàpo bhavatãti ca yathàcàrãtyasya /
tàcchãlyapratyayopàdànàdatyantatàtparyataiva tanmayatvaü na tu tatkarmamàtreõotyà÷aïkayà'ha-puõyaþ puõyena karmaõà bhavati pàpaþ pàpeneti /
puõyapàpakarmamàtreõaiva tanmayatà syànna tu tàcchãlyamapekùate /
tàcchãlye tu tanmayatvàti÷aya ityayaü vi÷eùaþ /
tatra kàmakrodhàdipårvakapuõyakàrità sarvamayatve hetuþ saüsàrasya kàraõaü dehàddehàntarasaücàrasya ca /
etatprayukto hyanyadanyaddehàntaramupàdatte /
tasmàtpuõyàpuõye saüsàrasya kàraõam /
etadviùayau hi vidhipratiùedhau /
atra ÷àstrasya sàphalyamiti /
atho apyanye bandhamokùaku÷alàþ khalvàhuþ-satyaü kàmàdipårvake puõyàpuõye ÷arãragrahaõakàraõaü tathàpi kàmaprayukto hi puruùaþ puõyapuõye karmaõã upacinoti kàmaprahàõe tu karma vidyàmànamapi puõyapuõyepacayakaraü na bhavati /
upacite api puõyapuõye karmaõã kàma÷ånye phalàrambhake na bhavataþ /
tasmàtkàma eva saüsàrasya målam /
tathà cektamàtharvaõe-kàmànyaþ kàmayate manyamànaþ sa kàmabhirjàyate tatra tatra iti /
tasmàtkàmamaya evàyaü puruùo yadanyamayatvaü tadakàraõaü vidyànamapãtyapto 'vadhàrayati kàmamaya eveti /
yasmàtsa ca kàmamayaþ sanyàdç÷ena kàmena yathàkàmo bhavati tatkraturbavati sa kàma ãùadabhilàùamàtreõàbhivyakto yasminviùaye bhavati so 'vihanyamànaþ sphuñãbhavankratutvàmàpadyate /
kraturnàdhyavasàyo ni÷cayo yadanantarà kriyà pravartate /
yatkraturbhavati yàdçkkàmakàryeõa kratunà yathàråpaþ kraturasya so 'yaü yatkraturbhavati tatkarma kuruteyadviùayaþ kratustatphalanirvçttaye yadyogyaü karma tatkurute nirvartayati /
yatkarma kurute tadabhisaüpadyate, tadãyaü phalamabhisaüpadyate /
tasmàtsarvamayatve 'sya saüsàritve ca kàma heturiti //4,4.5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.6

#<tad eùa ÷loko bhavati --
tad eva saktaþ saha karmaõaiti liïgaü mano yatra niùaktam asya |
pràpyàntaü karmaõas tasya yat ki¤ceha karoty ayam |
tasmàl lokàt punar aity asmai lokàya karmaõe |
iti nu kàmayamànaþ |
athàkàmayamàno yo 'kàmo niùkàma àptakàma àtmakàmo na tasya pràõà utkràmanti |
brahmaiva san brahmàpyeti || BrhUp_4,4.6 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.6 tattasminnartha eùa ÷loko mantropi bhavati /
tadevaiti tadeva gacchati sakta àsaktastatrodbhåtàbhilàùaþ sannityarthaþ /
kathameti /
saha karmaõà yatkarmaphalàsaktaþ sannakarottena karmaõà sahaiva tadeti tatphalameti /
kiü talliïgamanaþ /
manaþ pradhànatvàlliïgasya mano liïgamityucyate /
athavà liïgayate 'vagamyate 'vagacchati yena talliïgaü tanmano yatra yasminniùaktaü ni÷cayena saktamudbhåtàbhilàùamasya saüsàriõaþ /
tadabhilàùo hi tatkarma kçtavàn /
tasmàttanmano 'bhiùaïgava÷àdevàsya tena karmaõà tatphalapràptiþ /
tenaitasidvaü bhavati kàmo målaü saüsàrasyeti /
ata ucchinnakàmasya vidyamànànyapi karmàõi brahmavido vandhyaprasavàni bhavanti /
"paryàptakàmasaya kçtàtmana÷ca ihaiva sarve pravilãtanti kàmàþ"iti ÷ruteþ /
ki¤ca pràpyàntaü karmaõaþ pràpya bhuktvàntamavasànaü tasya karmaõaþ phalaü bhuktvàntaü pràpya tasmàllokàtpunaraityàgacchatyasmai lokàya karmaõe 'yaü hi lokaþ karmapradhànastenà'ha karmaõa iti /
punaþ karmakaraõàya punaþ karma kçtvà phalàsaïgava÷àtpunaramuü lokaü yàtãtyevam /
iti nvevaü nu kàmayamànaþ saüsarati /
ya màtkàmayamàna evaivaü saüsaratyatha tasmàdakàmayamàno na kvacitsaüsarati /
phalàsaktasya hi gatiruktà /
akàmasya hi kriyànupapatterakàmayamàno mucyata eva /
kathaü punakàmayamàno bhavati /
yo 'kàmo bhavatyasàvakàmayamànaþ kathamakàmatetyucyate--yo niùñakàmo yasmànnirgatàþ kàmàþ so 'yaü niùkàmaþ /
kathaü kàmà nirgacchanti /
ya àptakàmo bhavatyàptàþ kàmà yena sa àptakàmaþ /
kathamàpyante kàmà àtmakàmatvena yasyà'maiva nànyaþ kàmayitavyo vastvantarabhåtaþ padàrtho bhavati /
àtmaivànantaro 'bàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànaghana ekaraso nordhva na tiryaïnàdha àtmano 'nyatkàmayitavyaü vastvantaram /
yasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yecchçõuyànmanvãta vijànãyàdvaivaü vijànankaü kàmayeta /
j¤àyamàno hyanyatvena padàrthaþ kàmayitavyo bhavati /
na càsàvanyo brahmavida àptakàmasyàsti /
ya evà'tmakàmatayà'ptakàmaþ sa niùkàmo 'kàmo 'kàmayamàna÷ceti mucyate /
na hi yasyà'tmaiva sarvaü bhavati tasyànàtmà kàmayitavyo 'sti /
anàtmà cànyaþ kàmayitavyaþ sarvaü cà'tmaivàbhåditi vipratiùidvam /
sarvàtmadar÷inaþ kàmayitavyàbhàvàtkarmànupapattiþ /
ye tu pratyavàyaparihàràrthaü karma kalpayanti brahmavido 'pi teùàü sarva bhavati /
pratyavàyasya jihàsitavyasyà'tmano 'nyasyàbhipretatvàt /
yena cà÷anàyàdyatãto nityaü pratyavàyasaübadvo vidita àtmà taü vayaü brahmavidaü bråmaþ /
nityamevà÷anàyàdyatãtamàtmanaü pa÷yati /
yasmàcca jihàsitavyamanyamupàdeyaü và yo na pa÷yati tasya karma na ÷akyata eva saübaddhu m /
yastvabrahmavitasya bhavatyeva pratyavàyaparihàràrthaü karmeti na virodhaþ /
ataþ kàmàbhàvàdakàmayamàno na jàyate mucyata eva /
tasyaivamakàmayamànasya karmàbhàve gamanakàraõàbhàvàtpràõà vàgàdayo notkràmanti nordhva kràmanti dehàt /
sa ca vidvànàptakàma àtmakàmatayehaiva brahmabhåtaþ /
sarvàtmano hi brahmaõo dçùñàntatvena pradar÷itametadråpaü tadvà asyaitadàptakàmamàtmakàmamakàmaü råpamiti /
tasya hi dàrùñàntikabhåto 'yamartha upasaühriyate 'thàkàmayamàna ityàdinà /
sa kathamevaübhåto mucyata ityucyate-yo hi suùuptàvasthamiva nirvi÷eùamadvaitamaluptacidråpajyotiþ svabhàvamàtmànaü pa÷yati tasyaivàkàmayamànasya karmabhàve gamanakàraõabhàvatpràõà vàgàdayo notkràmanti /
kintu vidvànsaihaiva brahma, yadyapi dehàvàniva lakùyate sa brahmaiva sanbrahmàpyeti /
yasmànna hi tasyàbrahmatvaparicchedahetavaþ kàmàþ santi tasmàdihaiva brahmaiva sanbrahmàpyeti na ÷arãrapàtettarakàlam /
na hi viduùo mçtasya bhàvàntaràpattirjãvato 'nyabhàvo dehàntarapratisaüdhànàbhàvamàtreõova tu brahmàpyetãtyucyate /
bhàvàntaràràpattau hi mokùasya sarvopaniùanidvivakùitor'tha àtmaikatvàkhyaþ sa bàdhito bhavet /
karmahetuka÷ca mokùaþ pràpnoti na j¤ànanimitta iti /
sa   càniùño 'nityatvaü ca mokùasya pràpnoti /
na hi kriyànirvçttor'tho nityo dçùñaþ /
nitya÷ca mokùo 'bhyupagamyate /
"eùa nityo mahimà"iti mantravarõàt /
na ca svàbhàvikàtsvabhàvàdanyannityaü kalpayituü ÷akyam /
svàbhàvika÷cedagnyudàtmanaþ svabhàvaþ sa na ÷akyate puruùavyàpàrànubhàvãti vaktum /
na hyagnerauùõyaü prakà÷o vàgnuvyàpàrànantarànubhàvã /
agnivyàpàrànubhàvã svàbhàvika÷ceti vipratiùiddham /
jvalanavyàpànànubhàvitvamuùõapràkà÷aguõàbhyàmabhivyajyate tannàgnyepekùayà kiü tarhyanyadçùñeragnerauùõyaprakà÷au dharmau vyavahitai kasyaciddçùñyà tvasaübadhyamànau jvalanàpekùayà vyadhànàpagame dçùñerabhivyajyete tadapekùayà bhràntirupajàyate jvalanapårvakàvetàviùõapràkà÷au dharmau jàtàviti /
yadyuùõaprakà÷ayorapi svàbhàvikatvaü na syàt /
yaþ svàbhàvaki'gnerdharmastamudàhariùyàmaþ /
na ca svàbhàviko dharma eva nàsti padàrthànàmiti ÷akyaü vaktum /
na ca nigaóabhaïga ivàbhàvabhåto mokùo bandhananivçttirupapadyate /
paramàtmaikatvàbhyupagamàt 'ekamevàdvitãyam'iti ÷ruteþ /
na cànyo baddho 'sti yasya nigaóanivçttivadbandhananivçttarmokùaþ syàt /
paramàtmavyatirekeõànyasyàbhàvaü vistareõàvàdiùma /
tasmàdavidyànivçttimàtre mokùavyavahàra iti càvocàma yathà rajjvàdau sarpàdyaj¤ànanivçttau sarpàdinivçttiþ /
ye 'pyàcakùate mokùe vij¤ànàntaramànandàntaraü càbhivyajyata iti sairvaktavyo 'bhivyakti÷abdàrthaþ /
yadi tàvatlaukikikyevopalabdhiviùayavyàptirabhivyakti÷abdàrthaþ /
tato vaktavyaü kiü vidyamànamabhivyajyate 'vidyamànamiti và /
vidyamànaü cedyasya  muktasya tadabhivyajyate tasyà'tmabhåtameva tadityupalabdhivyavadhànànupapatternityàbhivyaktatvànmuktasyàbhivyajyata iti vi÷eùavacanamarthakam /
atha kadàcidevàbhivyajyata upalabdhivyavadhànàdanàtmabhåtaü tadityanyato 'bhivyaktiprasaïgaþ /
tathà càbhivyaktisàdhanàpekùayà /
upalabdhisamànà÷rayatve tu vyavadhànakalpanànupapatteþ sarvadàbhivyaktiprasaïgaþ /
tathà càbhivyaktisàdhanàpekùatà /
upalabdhisamànà÷rayatve tu vyavadhànakalpanànupapatteþ sarvadàbhivyaktiranabhivyaktirvà /
natvantaràlakalpanàyà pramàõamasti /
na ca samànà÷rayaõàmekasyà'tmabhåtànàü dharmàõàmitaretaraviùayaviùayitvaü saübhavati /
vij¤ànasukhayoùca pràgabhivyakteþ saüsàritvamabhivyaktyuttarakàlaü ca muktatvaüsya so 'nyaþ parasmànnityàbhivyaktaj¤ànasvaråpàdatyantavailakùaõyàcchaityamivauùõyàt /
paramàtmabhedakalpanàyà¤ca vaidikaþ kçtàntaþ parityaktaþ syàt /
mokùasyedànãmiva nirvi÷eùatve tadarthàdhikayatnànupapattiþ ÷àstravaiyarthyaü ca pràpnotãti cenna /
na, avidyàbhramàpohàpthatvàt /
na hi vastuto muktàmuktatvàvi÷eùo 'sti /
àtmano nityàkaråpatvàt /
kintu tadviùayàvidyàpohyate ÷àstropade÷ajanitavij¤ànena /
pràktadupade÷apràptestadartha÷ca prayatna upapadyata eva /
avidyàvato 'vidyànivçtyanivçttikçto ve÷eùa àtmanaþ syàditi cet /
avidyàkalpanàviùayatvàbhyupagamàdrajjåùara÷uktakàgaganànàü sarvodakarajatamalinatvàdivadadoùa ityavocàma /
timiràtimitaradçùñivadavidyàkartçtvàkatçtvàkçta àtmano vi÷eùaþ syàditi cet /
na /
dhyàtãva lelàyatãveti svato 'vidyàkartçtvasva pratiùiddhatvà /
anekavyàpàrasannipàtajanitatvàccàvidyàbhramasya /
viùatvopapatteùca /
yasya càvidyàbhramo ghañàdivadvivikto gçhyate sa nàvidyàbhramavàn /
ahaü na jàne mugdhe 'smãti pratyatadar÷anàdavidyàbhramavatvameveti cenna /
tasyàpi vivekagrahaõàt /
na hi yo yasya vivekena grahãtà sa tasminbhrànta ityucyate /
tasya ca vivekagrahaõaü tasminneva ca bhrama iti vipratiùiddham /
na jàne mugdho 'smãti dç÷yata iti bravãùi taddar÷ina÷càj¤ànaü mugdharåpatà dç÷yata iti ca taddar÷anasya viùayo bhavati karmatàmàpadyata iti tatkathaü karmabhåtaü satkartçsvaråpadç÷ivi÷eùaõaj¤ànamugdhate syàtàm /
atha dç÷ivi÷eùaõatvaü tayoþ kathaü karma syàtàü dç÷inà vyàpyete /
karma hi kartçkriyayà vyàpyamànaü bhavati /
anyacca vyàpyamanyadvyàpakaü na tenaiva tadvyàpyate /
vada kathamevaü satyaj¤ànamugdhate dç÷ivi÷eùaõe syàtàm /
na càj¤ànàvivekadar÷yaj¤ànamàtmanaþ karmabhåtamupalabhamàna upalabdhçdharmatvena gçhmàti ÷arãre kàr÷yaråpadàdavattathà /
sukhaduþkhecchàprayatnàdãnsarvo loko gçhõàtãti cet /
tathàpi grahãturlokasya vivaktataivàbhyupagatà syàt /
na jàne 'haü tvaduktaü mugdha eveti cet /
bhavatvaj¤o mugdho yastvevandar÷å taü j¤amamugdhaü pratijànãmahe vayam /
tathà vyosenoktam /
icchàdi kçtsnaü kùetraü kùetrã prakà÷ayatãti /
"samaü sarveùu bhåteùu tiùñhantaü parame÷varam /
vina÷yatsvavina÷yantam"ityàdi ÷ata÷a uktam /
tasmànnà'tmanaþ svato baddhamuktaj¤ànakçto vi÷eùo 'sti /
sarvadà samaikarasasvàbhàvyàbhyupagamàt /
ye tvato 'nyathà'tmavastu parikalpya bandhamokùàdi÷àstriü càrthavàdamàpàdayanti ta utsahante khe 'pi ÷àkunaü padaü draùñuü khaü và muùñinà'kraùñuü carmavadveùñitum /
vayaü tu tatkartuma÷aktàþ sarvàdà samaikaramasadvaitamavikriyamajamajaramamaramamçtamabhayamàtmatattvaü brahmaiva sma ityeùa sarvavedàntani÷citor'tha ityevaü pratipadyàmahe /
tasmàdbrahmàpyetãtyupacàramàtrametadvipãratagrahavaddehasaütatervi cchedamàtraü vij¤ànaphalamapekùya //4,4.6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.7

#<tad eùa ÷loko bhavati --
yadà sarve pramucyante kàmà ye 'sya hçdi ÷ritàþ |
atha martyo 'mçto bhavaty atra brahma sama÷nuta iti |
tad yathàhinirlvayanã valmãke mçtà pratyastà ÷ayãta |
evam evedaü ÷arãraü ÷ete |
athàyam a÷arãro 'mçtaþ pràõo brahmaiva teja eva |
so 'haü bhagavate sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehaþ || BrhUp_4,4.7 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.7 svapnabuddhàntagamanadçùñàntasya dàrùñàntikaþ saüsàro varõitaþ /
saüsàrahetu÷ca vidyàkarmapårvapraj¤à varõità /
yai÷copàdhibhåtaiþ kàryakaraõalakùaõabhåtaiþ pariveùñitaþ saüsàritvamanubhavati tàni coktàni /
teùàü sàkùàtprayojakau dharmàdharvàviti pårvapakùaü kçtvà kàma evetyavadhàritam /
yathà ca brahmaõenàyamartho 'yavadhàrita evaü mantreõàpãti bandhaü bandhakàraõaü coktvopasaühçtaü prakaraõaü"iti na kàmayamàna"iti /
athàkàyamàna ityàrabhya suùuptadçùñanàtasya dàrùñàntikabhåtaþ sarvàtmabhàvo mokùa uktaþ /
mokùakàraõaü cà'tmakàmatayà yadàptakàmatvamuktaü tacca sàmarthàyadanàtmaj¤ànamantareõà'tmakàmayatayà'ptakàmatvamiti sàmarthyàdbrahmavidyaiva mokùakàraõamityuktam /
ato yadyapi kàmo målamityuktaü tathàpi mokùakàraõaviparyayeõa bandhakàraõamavidyetyedapyuktameva bhavati /
atràpi mokùo mokùasàdhanaü ca bràhmaõenoktam /
tasyaiva dçóhãkaraõàya mantra udàhriyate ÷loka÷abdavàcyaþ-  tattasminnevàrtha eùa ÷loko mantro bhavati /
yadà yasminkàle sarve samastàþ kàmàstçùõàprabhedàþ pramucyante /
àtmakàmya brahmavidaþ samålato vi÷ãryante /
ye prasiddhà loka ihàmutràrthàþ putravittalokaiùaõàlakùaõà asya prasiddhasya puruùasya hçdi buddhau ÷rità à÷ritàþ /
atha tadà martyo maraõadharmà sankàmaviyogàtsamålato 'mçto bhavati /
atràsminneva ÷arãre vartamàno brahma sama÷nute brahmabhàvaü mokùaü pratipadyata ityarthaþ /
ato mokùo na de÷àntaragamanàdyapekùate /
tasmàdviduùo notkràmanti pràõà yàvasthità eva svakàraõe puruùe samavanãyante /
nàmamàtraü hyava÷iùyata ityuktam /
kathaü punaþ samanavãteùu pràõeùu dehe ca svakàraõe pralãne vidvànmukto 'traivasarvàtmà sanvartamànaþ punaþ pårvavaddehitvaü saüsàritvalakùaõaü na pratipadyata iti /
atrocyate-tattatràyaü dçùñànto yathà loke 'hiþ sarpastasya nirlvayanã nirmekaþ sàhinirlvayanã valmãke sarpà÷raye valmãkàdàvityarthaþ /
mçtà pratyastà prakùiptànàtmabhàvena sarpeõa parityaktà ÷ayãta varte /
evameva yathàyaü dçùñànta idaü ÷arãraü sarpasthànãyena muktenànàtmabhàvena parityaktaü mçtamiva ÷ete /
athetaraþ sarpasthànãyo muktaþ sarmàtamabhåtaþ sarpavattatraiva vartamàno 'pya÷arãra eva na pårvavtupanaþ sa÷arãro bhavati /
kàmakarmaprayukta÷arãràtmabhàvena hi pårvaü ÷arãro martya÷ca /
tadviyogàdathedànãma÷arãro 'ta eva càmçtaþ /
pràõaþ pràõitãti pràõaþ /
pràõasya pràõamiti hi vakùyamàõe ÷loke /
"pràõabandhanaü hi somya manaþ"iti ca ÷rutyantare /
prakaraõavàkyasamàrthàcca para evà'tmàtra pràõa÷abdavàcyaþ /
brahmaiva paramàtmaiva /
kiü punastatteja eva vij¤ànaü jyotiryenà'tmajyotiùà jagadavabhàsyamànaü praj¤ànetraü vij¤ànajyotiùmatsadavibraü÷advartate /
yaþ kàmapra÷no vimokùàrtho yàj¤avalkyena varo datto janakàya sahetuko bandhamokùàrthalakùaõo dçùñàntikabhåtaþ sa eùa nirõãtaþ savistaro janakayàj¤avalkyàkhyàyikàråpadhàriõyà ÷rutyà /
saüsàravimokùopàya uktaþ pràõibhyaþ /
idànãü ÷rutiþ svayamevà'ha vidyàniùkriyàrthaü janakenaivamuktamiti /
kathaü? so 'hamovaü vimokùitastvayà bhagavate tubhyaü vidyàniùkriyàrthaü sahasraü dadàmãti haiva kilovàcoktavà¤janako vaidehaþ /
atra kasmdàvimokùapadàrthe nirõãte videharàjyamàtmànameva ca na nivedayatyekade÷oktàviva sahasrameva dadàti tatra ko 'bhipràya iti /
atra kecidvarõayanti-adhyàtmavidyàrasiko janakaþ ÷rutamapyartaü punarmantraiþ ÷u÷råùati /
ato na sarvameva nivedayati /
÷rutvàbhipretaü yàj¤avalkyàtpunarante nivedayiùyàmãti hi manyate /
yadi càtraiva sarva nivedayàmi nivçttàbhilàùo 'yaü ÷ravaõàditi matvà ÷lokànnavakùyatãti ca bhayàtsahasradànaü ÷u÷råùàliïgaj¤àpanàyeti /
sarvamapyetadasat /
puruùasyeva pramàõabhåtàyàþ ÷rutervyàjànupapatteþ /
artha÷eùopapatte÷ca /
vimokùapadàrtha ukte 'pyàtmaj¤ànasàdhana àtmaj¤àna÷eùabhåtaþ sarveùaõàparityàgaþ saünyàsàkhyo vaktavyor'tha÷eùo vidyate /
tasmàcchlokamàtra÷u÷råùàkalpanànçjvo /
agatikà hi gatiþ puvaruktàrthakalpanà /
sà càyuktà satyàü gatau /
na ca tatstutimàtramityavocàma /
nanvevaü satyata årdhvaü vimokùàyaiveti vaktavyam /
naiùa dauùaþ àtmaj¤ànavadaprayojakaþ saünyàsaþ pakùe pratipattikarmavaditi hi manyate /
"saünyàsena tanuü tyajet"iti smçteþ /
sàdhutvàpakùe 'pi nàta årdhvaü vimokùàyaiveti pra÷namarhati mokùasàdhanabhåtàtmaj¤ànaparipàkàrthatvàt //4,4.7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.8

#<tad ete ÷lokà bhavanti --
aõuþ panthà vitataþ puràõo màü spçùño 'nuvitto mayaiva |
tena dhãrà apiyanti brahmavidaþ svargaü lokam ita årdhvaü vimuktàþ || BrhUp_4,4.8 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.8 àtmakàmasya brahmavido mokùa ityetasminnarthe mantrabrahmaõokte vistarapratipàdakà ete ÷lokà bhavanàti /
aõuþ såkùmaþ panthà durvij¤eyatvàdvitato vistãrõo vispaùñataraõahetutvàdvà vitara iti pàñhàntarànmokùasàdhano j¤ànamàrgaþ puràõa÷cirantano nitya÷rutiprakà÷itatvànna tàrkikabuddhiprabhavakudçùñimàrgavadarvàkkàliko mà spçùño mayà labdha ityarthaþ /
yo hi yena labhyate sa taü spç÷atãva saübadhyate tenàyaþ brahmavidyàlakùaõo mokùamàrgo mayà labdhatvànmà spçùña ityucyate /
na kevalaü mayà labdhaþ kintvanuvitto mayaiva /
anuvedanaü nàma vidyàyàþ paripàkàpekùayà phalàvasànatàniùñhà pràptiþ /
bhujeriva tçptyavasànatà /
pårvaü tu j¤ànapràptisaübandhamàtrameveti vi÷eùaþ /
kimasàvena mantradçgeko brahmavidyàphalaü pràpto nànyaþ pràptavànyenànuvitto mayàvetyavadhàrayati /
naiùa doùaþ /
asyàþ phalamàtmasàkùikamanuttamamiti brahmavidyàyàþ stutiparatvàt /
evaü hi kçtàrthàtmàbhimànakaramàtmapratyayasàkùikamàtmaj¤ànaü kimataþ paramanyatsyàditi brahmavidyà stauti /
na tu puranyo brahmavittatphalaü na pràpnotãti /
"tadyo yo devànàm"iti sarvàrtha÷ruteþ /
tadevà'ha-tena brahmavidyàmàrgeõa dhãràþ praj¤àvanto 'nye 'pi brahmavida ityarthaþ /
apiyantpigacchanti brahmavidyàphalaü mokùaü svargaü lokam svargaloka÷abdaviùñapavàcyamapi sanniha prakaraõànmokùàbhidhàyakaþ /
ito 'smàccharãrapàtàdårdhvaü jãvanta eva vimuktàþ santaþ //4,4.8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.9

#<tasmi¤ ÷uklam uta nãlam àhuþ piïgalaü haritaü lohitaü ca |
eùa panthà brahmaõà hànuvittas tenaiti brahmavit puõyakçt taijasa÷ ca || BrhUp_4,4.9 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.9 tasminmokùasàdhanamàrge vipratipattirmumukùåõàm /
katham /
tasmi¤÷uklaü ÷uddhaü vimalamàhuþ kecinmumukùavo nãlamanye piïgalamanye haritaü lohitaü ca yathàdar÷anam /
nàóhyastvetàþ suùumnàdyàþ ÷leùmàdirasaüsaüpårõàþ ÷uklasya nãlasya piïgalasyetyàdyuktatvàt /
àdityaü và mokùamàrgamevaüvidhaü manyante /
"eùa ÷ukla eùa nãlaþ"ityàdi÷rutyantàràt /
dar÷anamàrgasya ÷uklàdivarõàsaübhavàt /
sarvathàpi tu prakçtàdbrahmavidyàmàrgàdanya ete ÷uklàdayaþ /
nanu ÷uklaþ ÷uddho 'dhvataiyamàrgaþ /
naþ nãlapåtàdi÷abdairvarõavàcakaiþ sahànudravaõàt /
yà¤÷uklàdãnyogino  mokùapathànàhurna te mokùamàrgàþ saüsàraviùayà ve hi te /
cakùuùo và mårdhno vànyebhyo và ÷arãrade÷ebhya iti ÷arãde÷ànniþsaraõasaübandhàt /
brahmàdilokapràpakàhi te /
tasmàdayameva mokùamàrgo ya àtkàmatvenà'ptakàmatayà sarvakàmakùe gamanànupapattau pradãpanirvàõavaccakùuràdãnàü kàryakaraõànàmatraiva samavanaya ityeùa j¤ànamàrgaþ panthà brahmaõà paramàtmasvaråpeõaiva bràhmaõena tyaktasarvai÷aõenanànuvittaþ /
tena brahmavidyàmàrgeõa brahmavidanyo 'pyeti /
kãdç÷o brahmavittenaitãtyucyate-pårvaü puõyakçdbhåtvà punastyaktuputràdyeùaõaþ paràtmatejasyàtmànaü saüyojya tasminnabhinirvçttastaijamasa÷cà'tmabhåta ihaivetyarthaþ /
ãdç÷o brahmavittena màrgeõaiti /
na punaþ puõyàdisamuccayakàriõo grahaõaü virodhàdityavocàma /
"apuõyapuõyoparame yaü punarbhavanirbhàþ /
÷àntàþ saünyàsino yànti tasmai mokùàtmane namaþ //
iti ca smçteþ /
tyaja dharmamadhramaü ca"ityàdipuõyàpuõyatyàgopade÷àt /
"nirà÷iùamanàrambhaü nirnamaskàramastutum /
akùoõaü kùãõakarmàõaü taü devà bràhmaõaü viduþ" //
"naitàdç÷aü bràhmaõasyàsti vittaü yathaikatà samatà satyatà ca /
÷ãlaü sthitirdaõóanidhànamàrjavaü tatastata÷toparamaþ kriyàbhyaþ" //
ityàdismçtibhya÷ca /
upadekùyati cehàpi tu"eùa nityo mahimà brahmaõasya na vardhate karmaõà no kanãyàn"iti karmaprayojanàbhàve hetumuktavà"tasmàdevavicchànto dànta"ityàdinà sarvakriyoparamam /
tasmàdyathàvyàkhyàtameva puõyakçtvam /
athavà yo brahmavittenaiti sa puõyakçtaijasa÷ceti brahmavitsutireùà /
puõyakçti taijase ca yogini mahàbhàgyaü prasiddhaü loke tàbhyàmato brahmavitsatåyate prakhyàtamahàbhàgyatvàlloke //4,4.9//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.10

#<andhaü tamaþ pravi÷anti ye 'vidyàm upàsate |
tato bhåya iva te tamo ya u vidyàyàü ratàþ || BrhUp_4,4.10 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.10 andhamadar÷anàtmakaü tamaþ saüsàraniyàmakaü pravi÷anti pratipadyante /
ke /
ye 'vidyàü vidyàto 'nyàü sàdhyasàdhanalakùaõamupàsate karmànuvartanta ityarthaþ /
tatastasmàdapi bhåya iva bahutaramiva tamaþ pravi÷anti /
ke /
ya u vidyàyàmavidyàvastupratipàdikàyàü karmàrthàyàü trayyàmeva vidyàyàü ratà abhiratàþ vidhipratiùedhapara eva vedo nànyo 'stãtyupaniùadarthànapekùiõa  ityarthaþ //4,4.10//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.11

#<anandà nàma te lokà andhena tamasàvçtàþ |
tàüs te pretyàbhigacchaty avidvàüso 'budhà janàþ || BrhUp_4,4.11 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.11 yadi te 'dar÷analakùaõaü tamaþ pravisanti ko doùa ityucyate-anandà anànandà asukhà nàma te lokàstenàndhenàdar÷analakùaõena tamasà'vçtà vyàptàste tasyàj¤ànatamaso gocaràstàüste pretya mçtvàbhigacchantyabhiyànti /
ke /
ye 'vidvàüsaþ /
kiü sàmànyenàvidvattàmàtreõa netyucyate-abudhaþ /
budheravagamanàrthasya dhàtoþ kvippratyayàntasya råpam /
àtmàvagamavarjità ityarthaþ /
janàþ prakçtà eva /
jananadharmiõo vetyetat //4,4.11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.12

#<àtmànaü ced vijànãyàd ayam asmãti puruùaþ |
kim icchan kasya kàmàya ÷arãram anu saüjvaret || BrhUp_4,4.12 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.12 àtmànaü svaü paraü råpaü sarvapràõimanãùitaj¤aü hçtsthama÷anàyàdidharmàtãtaü codyadi vijànãyàtsahasreùu ka÷cit /
cedityàtmavidyàyà durlabhatvaü dar÷ayati /
kathamayaü para àtmà sarvapràõipratyayasàkùã yo neti netãtyàdyukto yasmànnànyo 'sti draùñà ÷rotà mantà vij¤àtà samaþ sarvabhåtastho nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvo 'smi bhavàmãti påruùaþ puruùaþ /
sa kimicchaüstatsavaråpavyatiriktamanyadastu phalabhåtaü kimicchankasya vànyasyà'tmano vyatiriktasya kàmàya prayojanàya /
na hi tasyà'tmana eùñavyaü phalam /
na càtmano 'nyosti yasya kàmàyecchati sarvasyàtmabhåtatvàt /
ataþ kimicchankasya kàmàya ÷arãramanusaüjvaredbhraü÷et /
÷arãropàdhikçtaduþkhamanuduþkhã syàt /
÷arãratàpamanutapyeta /
anàtmadar÷ino hi tadvyatiriktavastavantarepsoþ mamedaü syàtputrasyedaü bhàryàyà idamityevamãhamànaþ punaþ punarjananamaraõaprabandharåóhaþ /
÷arãrarogamanu rujyate sarvàtmadar÷inastu tadasaübhava ityetadàha //4,4.12//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.13

#<yasyànuvittaþ pratibuddha àtmàsmin saüdehye gahane praviùñaþ |
sa vi÷vakçt sa hi sarvasya kartà tasya lokaþ sa u loka eva || BrhUp_4,4.13 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.13 ki¤ca yasya bràhmaõasyànuvitto 'nulabdhaþ pratibuddhaþsàkùàtkçtaþ katham? ahamasmi paraü brahmetyevaü pratyagàtmatvenàvagata àtmà asminsaüdahye saüdehe 'nekànarthasaükañopacaye gahane viùame 'neka÷atasahasravivekavij¤ànapratipakùe viùame praviùñaþ sa yasya bràhmaõasyànuvittaþ pratibodhenetyarthaþ /
sa vi÷vakçdvi÷vasya kartà /
kathaü vi÷vakçttavaü tasya? kiü vi÷vakçditi nàmetyà÷aïkyà'ha - sa hi yasmàtsarvasya kartà na nàmamàtraü na kevalaü vi÷vakçtparaprayuktaþ san /
kiü tarhi tasya lokaþ sarvaþ /
kimanyà loko 'nyo 'sàvityucyate - sa u loka eva /
loka÷abdenà'tmocyate /
tasya sarva àtmà sa ca sarvasyà /
¤a'tmetyarthaþ /
ya eùa bràhmaõena pratyagàtmà pratibuddhatayànuvitta àtmànarthasaükañe gahane praviùñaþ sa na saüsàrã kintu para eva /
yasmàdvi÷vasya kartà sarvasyà'tmà tasya ca sarva àtmà /
eka evàdvitãyaþ para evàsmãtyanusaüdhàtavya iti ÷lokàrthaþ //4,4.13//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.14

#<ihaiva santo 'tha vidmas tad vayaü na ced avedir mahatã vinaùñiþ |
ye tad vidur amçtàs te bhavanty athetare duþkham evàpiyanti || BrhUp_4,4.14 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.14 ki¤cehaivàlekàrthasaükule santo bhavantoj¤ànadãrghanidràmohitàþ santaþ katha¤cidiva brahmatattvamàtmatvenàtha vidmo vijànãmaþ /
tadetadbrahma prakçtamaho vayaü kçtàrthà ityabhipràyaþ /
yadetadbrahma vijànãmastanna cedviditavanto vayaü vedanaü vedo vedo 'syàstãti vedã vedyeva vedirna vediravediþ /
tato 'hamavediþ syàm /
yadyavediþ syàü ko doùaþ syànmahatyanantaparimàõà janmamaraõàdilakùaõà vinaùñirvina÷anam /
aho vayamasmànmahato vina÷anànnirmuktà yadadvayaü brahma viditavanta ityarthaþ /
yathà ca vayaü brahma viditvàsmàdvina÷anàdvipramuktà evaüye tadviduramçtàste bhavanti ye punarnaiva brahma vidusta itare brahmavidbhyo 'nye 'brahmavida ityarthaþ /
duþkhameva janmamaraõàdilakùaõamevàpiyanti pratipadyante na kadàcidapyaviduùàü tato vinivçttirityarthaþ /
duþkhameva hi ta àtmatvenopagacchanti //4,4.14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.15

#<yadaitam anupa÷yaty atmànaü devam aïjasà |
ã÷ànaü bhåtabhavyasya na tato vijugupsate || BrhUp_4,4.15 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.15 yadà punaretamàtmànaü katha¤citparamakàruõikaü ka¤cidàcàryaü pràpya tato labdhaprayàdaþ sannanu pa÷càtpa÷yati sàkùàtkaroti svamàtmànaü devaü dyotanavantaü dàtàraü và sarvapràõikarmaphalànàü yathàkarmànuråpama¤jasà sàkùàdã÷ànaü sàvàminaü bhåtabhavyasya kàlatrayasyetyetat /
na tatastasmàdã÷ànàddevàdàtmànaü vi÷eùeõa jugupsate gopàyitumicchati /
sarvo hi leka ã÷varàdguptamicchati bheder÷ã /
ayaü tvekatvadar÷ã na bibheti kuta÷cana /
ato na tadà vijugupsate /
yade÷ànaü devama¤jasà'tmatvena pa÷yati na tadà nindati và ki¤cit /
sarvamàtmànaü hi pa÷yati sa evaüpa÷yankamasau nindyàt //4,4.15//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.16

#<yasmàd arvàk saüvatsaro 'hobhiþ parivartate |
tad devà jyotiùàü jyotir àyur hopàsate 'mçtam || BrhUp_4,4.16 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.16 ki¤ca yasmàdã÷ànàdarvàgyasmàdanyaviùaya evetyarthaþ /
saüvatsaraþ kàlàtmà sarvasya janimataþ paricchettà yamaparicchindannarvàgeva vartate 'hobhiþ svàvayavairahoràtrairityarthaþ /
tajjyotiùàü jyotiràdityàdijyotiùàmapyavabhàsakatvàdàyurityupàsane tasmàdàyuùmantaste /
tasmàdàyuùkàmenà'yurguõenopàsyaü brahmetyarthaþ //4,4.16//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.17

#<yasmin pa¤ca pa¤cajanà àkà÷a÷ ca pratiùñhitaþ |
tam eva manya àtmànaü vidvàn brahmàmçto 'mçtam || BrhUp_4,4.17 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.17 ki¤ca yasminyatra brahmaõi pa¤ca pa¤cajanà gandharvàdayaþ pa¤caiva saükhyàtà gandharvàþ pitaro devà asurà rakùàüsi niùàdapa¤camà và varõà àkà÷a÷càvyàkçtàkhyo yasminsåtramimotaü ca protaü ca /
yasminpratiùñhita etasminnu khalvakùare gàrgyàkà÷a ityuktaü tamevà'tmànamamçtaü brahma manye 'haü na càhamàtmànaü tato 'nyatvena jàne /
kiü tarhyamçto 'haü brahma vidvànsannaj¤ànamàtreõa tu martyo 'hamàsaü tadapagamàdvidvànahamamçta eva //4,4.17//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.18

#<pràõasya pràõam uta cakùuùa÷ cakùur uta ÷rotrasya ÷rotram manaso ye mano viduþ |
te nicikyur brahma puràõam agryam || BrhUp_4,4.18 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.18 ki¤ca tena hi caitanyàtmajyotiùàvabhàsyamànaþ pràõa àtmabhåtena pràõãti tena pràõasyàpi pràõaþ sa taü pràõasya pràõam /
tathà cakùuùo 'pi cakùuruta ÷rautrasyàpi ÷rotram /
brahmama÷aktyodhiùñhitànàü hi cakùuràdãnàü dar÷anàdisàmarthyaü svataþ kàùñhaloùñasamàni hi tàni caitanyàtmajyotiþ÷ånyàni /
manaso 'pi mana iti ye vidu÷cakùuradàvyàpàrànumitàstivaü pratyàgàtmànaü na viùayabhåtaü ye viduste nicikyurni÷cayena j¤àtavanto brahma puràõaü cirantanamagryamagre bhavam /
"tadyadàtmavido viduþ"iti hyàtharvaõe //4,4.18//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.19

#<manasaivànudraùñavyaü neha nànàsti kiü cana |
mçtyoþ sa mçtyum àpnoti ya iha nàneva pa÷yati| BrhUp_4,4.19 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.19 tadbrahmadar÷ane sàdhanamucyate manasaiva paramàrthaj¤ànasaüsakçtenà'càryovade÷àpårvakaü cànudraùñavyam /
tatra ca dar÷anaviùaye brahmaõi neha nànàsti ki¤cana ki¤cidapu /
asati nànàtve nànàtvamadhyàropayatyavidyayà /
sa mçtyormaraõàn mçtyuü maraõamàpnoti /
ko 'sau /
ya iha nàneva pa÷yati /
avidyàdhyàropaõavyatirekeõa nàsti paramàrthato dvaitamityarthaþ //4,4.19//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.20

#<ekadhaivànudraùñavyam etad apramayaü dhruvam |
virajaþ para àkà÷àd aja àtmà mahàn dhruvaþ || BrhUp_4,4.20 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.20 yasmàdevaü tasmàdedhaivaikenaiva prakàreõa vij¤ànaghanaikarasaprakàreõà'kà÷avannirantareõànudraùñavyam /
yasmàdetadbrahmàprameyam /
sarvaikatvàt /
anyena  hyanyatpramãyata idaü tvekamevàto 'prameyam dhruvaü nityaü kåñasthamavicàlãtyarthaþ /
nanu viruddhamidamucyate 'prameyaü j¤àyata iti ca /
j¤àyata iti pramàõairmãyata /
ityartho 'prameyamiti ca tatpratiùedhaþ /
naiùa doùaþ /
anyadavastuvadanàgamapramàõaprameyatvapratiùedhàrthatvàt /
yathà'nyàni  vastånyàgamanirapekùaiþ pramàõairviùayãkriyante na tathaitadàtmatatvaü pramàõàntareõa viùayãkartuü ÷akyate /
sarvasyà'matve kena kaü pa÷yedvijãnàyaditi pramàtçpramàõàdivyàpàrapratiùedhenaivà'gamo 'pi vij¤àpayati na tvabhidhànàbhidhelakùaõavàkyadharmàïgãkaraõena /
tasmànnà'gamanàpi svargamervàdivattatpratipàdyate /
pratipàdayitràtmabhåtaü hi tat /
pratipàdayituþ pratipàdanasya pratipàdyaviùayatvàt /
bhede hi sati tadbhavati /
j¤ànaü ca tasminparàtbhàvanivçttireva /
na tasminsàkùàdàtmabhàvaþ kartavye vidyamànvàdàtmabhavasya /
nityo hyàtmabhàvaþ sarvasyàtadviùaya iva pratyavabhasate /
tasmàdatadviùayàvabhàsanivçttavyatirekeõa na tasminnàtmabhàvo vidhãyate /
anyàtbhàvanivçttàvàtmabhàvaþ svàtmani svàbhàviko yaþ sa kevalo bhavatãtyàtmà j¤àyata ityucyate /
svata÷càprameyaþ pramàõàntareõa na viùayãkriyata ityuccayate /
svata÷càprameyaþ pramàõàntareõa na viùayãkriyata ityubhayamapyaviruddhameva /
virajo vigatarajo rajo nàma dharmàdharmàdimalaü tadrahita ityetat /
paraþ paro vyatiriktaþ såkùmo vyàpã và'kà÷àdapyavyàkçtàkhyàt /
ajo na jàyate janmapratiùedhàduttare 'pi bhàvavikàràþ pratiùiddhàþ /
sarveùàü janmàditvàt /
àtmà mahànparimàõato mahatatraþ sarvasmàt /
dhruvo 'vinà÷ã //4,4.20//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.21

#<tam eva dhãro vij¤àya praj¤àü kurvãta bràhmaõaþ |
nànudhyàyàd bahå¤ chabdàn vàco viglàpanaü hi tad iti || BrhUp_4,4.21 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.21 tamãdç÷amàtmànameva dhãro dhàmànvij¤àyopade÷ataþ ÷àstrata÷ca praj¤àü ÷àstràcàryopadiùñaviùayàü jij¤àsàparisamàptikarãü kurvãta bràhmaõaþ /
evaü praj¤àkaraõasàdhanàni saünyàsa÷amadamoparamatitikùàsamàdhànàni kuryãdityarthaþ /
nànudhyàyànnànucintayedbahånprabhåtà¤chabdàn /
tatra bahutvapratiùedhàtkevalàtmakatvapratipàdakàþ svalpàþ ÷abdà anuj¤àyante"omityevaü dhyàyatha àtmànam anyà vàco vimi¤catha"iti cà'tharvaõe /
vàco viglàpanaü vi÷eùeõa glànikaraü ÷ramakaraü hi yasmàttadbahu÷abdàbhidhyànamiti //4,4.21//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.22

#<sa và eùa mahàn aja àtmà yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu |
ya eùo 'ntar hçdaya àkà÷as tasmi¤ chete |
sarvasya va֋ |
sarvasye÷ànaþ |
sarvasyàdhipatiþ |
sa na sàdhunà karmaõà bhåyàn |
no evàsàdhunà kanãyàn |
eùa sarve÷varaþ |
eùa bhåtàdhipatiþ |
eùa bhåtapàlaþ |
eùa setur vidharaõa eùàü lokànàm asaübhedàya |
tam etaü vedànuvacanena bràhmaõà vividiùanti yaj¤ena dànena tapasànà÷akena |
etam eva viditvà munir bhavati |
etam eva pravràjino lokam icchantaþ pravrajanti || BrhUp_4,4.22 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.22 sahetukau bandhamokùàvabhihitau mantrabràhmaõabhyàü ÷lokai÷ca punarmokùasvaråpaü vistareõa pratipàditamevametasminnàtmaviùaye sarvo vedo yathopayukto bhavati tattathà vaktavyamiti tadartheyaü kaõóikà'rabhyate /
tacca tathàsminprapàñhake 'bhihitaü saprayojanamanådyàtraivopayogaþ kçtsnasya vedasya kàmyarà÷ivarjitasyetyevamarthaü uktàrthànuvàdaþ sa và eùa ityàdiþ /
sa ityuktaparàmar÷àrthaþ /
ko 'sàvuktaþ paràmç÷yate taü prati nirdi÷ati ya eùa vij¤ànamaya iti /
atãntaravàkyoktasaüpratyayo mà bhåditi ya eùaþ /
katama eùa ityucyate-vij¤ànamayaþ pràõeùviti /
uttaravàkyolliïganaü saü÷ayanivçtyartham /
uktaü hi pårvaü janakapra÷nàrambhe kataü àtmeti yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùvityàdi /
etaduktaü bhavati yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùvityàdinà vàkyena pratipàditaþ svaya¤jyotiràtmà sa eùa kàmakarmàvidyànàmanàtmadharmatvapratidàpàdanadvàreõa mokùitaþ paramàtmabhàvamàpàditaþ para evàyaü nànya ityeùa sa sàkùànmahànaja àtmetyuktaþ /
yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùviti yathàvyàkhyàtàrtha eva /
ya eùo 'ntarhçdaye hçdayepuõóarãkamadhye hçdayapuõóarãkamadhye ya eùa àkà÷aþ para evà'tmà nirupàdhiko vij¤ànamayasya svasvabhàstasminsvasvabhàve paramàtmanyàkà÷àkhye sete /
caturthaü etadvyàkhyàtaü kvaiùa tadàbhådityasya prativacanatvena /
sa ca sarvasya brahmendràderva÷ã /
sarvo hyasya va÷e vartate /
uktaü caitasya và akùarasya pra÷àsana iti /
na kevalaü va÷ã sarvasye÷àna ã÷ità ca brhamendraprabhçtãnàmã÷itçtvaü ca kadàcijjàtikçtaü yathà ràjakumàrasya balavattarànapi bhçtyànprati tadvanmà bhådityàha sarvasyàdhipatiradhiùñhàya pàlayità svatantra ityarthaþ /
na ràjaputravadamàtyàdibhçtyatantraþ /
trayamapyetadva÷itvàdihetuhetumadråpam /
yasmàtsarvasyàdhipatistato 'sau sarvasye÷ànaþ /
yo hi yamadhiùñàya pàlayati sa taü pratãùña eveti prasiddham /
yasmàcca sarvasye÷ànastasmàtsarvasya va÷ãti /
kicànyatsa evaübhåto hçdyantarjyotiþ puruùo vij¤ànamayo na sàdhunà ÷àstravihitena karmaõà bhåyànbhavati na vardhate pårvàvasthàtaþ kenaciddharmeõa /
no eva ÷àstrapriùiddhenàsàdhunà karmaõà kanãyànalpataro bhavati pårvàvasthàto na hãyata ityarthaþ /
ki¤ca sarvo hyadhiùñhànapàlanàdi kurvanparànugrahapãóàkçtena dharmàdharmàkhyona yujyate 'syaiva tu kathaü tadabhàva iti /
ucyate-yasmàdeùa sarve÷varaþ  sankarmaõo 'pã÷ituü bhavatyeva ÷ãlamasya tasmànna karmaõà saübandhyate /
ki¤càùa bhåtàdhipatirbrahmàdistambhaparyantànàü bhåtànàmadhipatirityuktàrthaü padam /
eùa bhåtànàü teùàmeva pàlayità rakùità /
eùa setuþ /
kiüvi÷iùña ityàha- vidharaõo varõà÷ramàdivyavasthàyà vidhàrayità /
tadàhaiùàü bhåràdãnà brahmalokàntànàü lokànàmasaübhedàyàsaübhinnamaryàdàyai /
parame÷vareõa setuvadavidhàryamàõà lokàþ saübhinnamaryàdàþ syuþ /
ato lokànàmasaübhedàya setubhåto 'yaü parame÷varo yaþ svaya¤jyoràtmaiva /
evaüvitsarvasya va÷ãtyàdi brahmavidyàyàþ phalametannirddiùmañam /
kijyetiriyaüpuruùa ityevamàdiùaùñhaprapàñhakavihitàyàmetasyàü brahmavidyàyàmevaüphalàyàü kàmyaikade÷avarjitaü kçtsnaü karmakàõóaü tàdarthyena vaniyujyate /
tatkathamityucyate-tametamevabhåtamaupaniùadaü puruùaü vedànuvacanena mantrabràhmaõàdhyayanena nityasvàdhyàyalakùaõena vividiùanti veditumicchanti /
ke /
bràhmaõàþ /
bràhmaõagrahaõamupalakùaõàrtham /
avi÷iùño hyadhikàrastrayàõàü varõànàm /
athavà karmakàõóena mantrahabràhmaõena vedànuvacanena vivijiùanti /
kathaü vividiùantãtyucyate-yaj¤enetyàdi /
ya punarmantrabràhmaõalakùaõena vedànuvacanena prakà÷yamànaü vividaùantãti vyàcakùate teùàmàraõyakamàtrameva vedànuvacanaü syàt /
na hi karmakàõena para àtmà prakà÷yate /
to tvaipaniùadamiti vi÷eùa÷ruteþ /
vedànuvacaneneti càvi÷eùitatvàtsamastagràhidaü vacanam /
na ca tadekade÷otsarhe yuktaþ /
nanu tvatpakùe 'pyupaniùadvarjamityekade÷atvaü syàt /
nà'dyavyàkhyàne 'virodhàdasmatpakùe naiùa doùo bhavati /
yadà vedànuvacana÷abdena nityaþ svàdhyàyo vidhãyate tadopaniùadapu gçhãtaiveti vedànuvacana÷abdàrthaikade÷o na parityakto bhavati /
yaj¤àdisahapàñhàcca /
yaj¤àdãni karmàõyevànukramiùyanvedànuvacana÷abdaü prayuïkte /
tasmàtkramaiva vedànuvacana÷abdenocyata iti gamyate /
karma hi nityasvàdhyàyaþ /
kathaü punarnityasvàdhyàyàdibhiþ karmabhiràtmànaü vividaùanti /
naiva hi tànyàtmànaü prakà÷anayanta yathopaniùadaþ /
naiùa dodhaþ-karmaõàü vi÷uddhihetutvàt /
karmabhiþ saüskçtà hi vi÷uddhàtmànaþ ÷aknuvantyàtmànamupaniùatprakà÷itamapratibandhena veditum /
tathà hyàtharvaõe-"vi÷uddhasattvastatastu taü pa÷yate niùkalaü dhyàyamànaþ"iti smçti÷ca-"j¤ànamutpadyate puüsàü kùayàtpàpasya karmaõaþ"ityàdiþ /
kathaü punarnityàni karmàõi saüskàràrthànãtyavagamyate"sa ha và àtmayàjã yo vededaü me 'nenàïgaü saüskriyata idaü me 'nenàïgamupadhãyate"ityàdi÷ruteþ /
sarveùu ca smçti÷àstreùu karmàõi saüskàràrthànyevà'cakùate 'ùñàcatvàriü÷atsaüskàrà ityàdiùu /
gãtàsu ca-"yaj¤o daina tapa÷caiva pàvanàni manãùiõàm /
sarve 'pyete yaj¤avido yaj¤akùapitakalmaùàþ" //
iti /
yaj¤eneti dravyayaj¤à j¤ànayaj¤à÷ca saüskàràrthàþ /
saüskçtasya ca vi÷uddhasatvasya j¤ànotpattirapratibandhena bhaviùyatyato yaj¤ena  vividiùñi /
dànena dànamapi pàpakùayahetutvàddharmavçddhihetutvàcca /
tapasà tapa ityavi÷eùeõa kçcchracàndràyaõàdipràptau vi÷eùaõamanà÷akeneti /
kàmàna÷anamanà÷akaü na tu bhojananivçttiþ bhojananivçttau mriyata eva nà'tmavedanam /
vedànuvacanayaj¤adànatapaþ÷abdena sarvameva nityaü karmopalakùyate /
evaü kàmyavarjitaü nityaü karmajàtaü sarvamàtmaj¤ànotpattidvàreõa mokùasàdhanatvaü pritapadyate /
evaü karmakàõóenàsyaikavàkyatàvagatiþ /
evaü yathoktena nyàyenaitamevà'tmànaü viditvà yathàprakà÷itaü munirbhavati mananànmuniryogã bhavatãtyartha /
etameva viditvà munirbhavati nànyam /
nanvanyavedane 'pi munitvaü syàtkathamavadhàryata etameveti /
bàóhamanyavedane 'pi munirbhavet /
kitvanyavedane na munireva syàtkiü tarhi karmyapi  bhavetsaþ /
etaü tvaupaniùadaü puruùaü viditvà munireva syànna tu karmã /
ato 'sàdhàraõaü munitvaü vivakùitamasyetyavadhàrayatyetameveti /
etasminhi vidite kena kaü pa÷yedityevaü kriyàsambhavànmananameva syàt /
ki¤caicamevà'tmànaü svaü lokamicchantaþ pràrthayantaþ pravràjinaþ pravrajana÷ãlàþ pravraóanti prakarùeõa vrajanti sarvàõi karmàõi saünyasyantãtyarthaþ /
etameva lokamicchanta ityavadhàraõànna bàhyalokatrayepsånàü pàrivràjyodhikàra iti gamyate /
na hi gaïgàdvàraü pratipitsuþ kà÷ãde÷anivàsã pårvàbhimukhaþ praiti /
tasmàdbàhyalokatrayàrthinàü putrakarmàparabrahmavidyàþ sàdhanam /
"putreõàyaü loko jayyo nànyena karmaõà" ityàdi÷ruteþ /
athastadarthibhiþ putràdisàdhanaü pratyàkhyàya na pàrivràjyaü pratipattuü yuktam /
atatsàdhanatvàtpàrivràjyasya /
tasmàdetameva lokamicchantaþ pravrajantãti yuktamavadhàraõam /
àtmalokapràptirhyavidyànivçttau svàtmanyavasthànameva /
tasmàdàtmànaü cellokamicchaci yastasya sarvakriyoparama evà'tmavalokasàdhanaü mukhyamantaraïgam /
yathà putràdireva bàhyalokatrayasya /
putràdikarmaõaþ àtmalokaü pratyasàdhanatvàt /
asambhavena viruddhatvamavocàma /
tasmàdàtmànaü lokamicchantaþ prvrajantyeva sarvakriyàbhyo nivarterannevetyarthaþ /
yathà ca bàhyalokatrayàrthinaþ pratiniyatàni putràdãni sàdhanàni vihatànyevamàtmalokàrthanaþ sarvaiùaõànivçttiþ pàrivràjyaü brahmavido vidhãyata eva /
kutaþ punasta àtmalokàrthanaþ pravraóantyevetyucyate /
tatràrthavàdavàkyaråpeõa hotuü dar÷ayatu /
etaddha sma vai tat /
tadetatpàrivràjye kàraõamucyate- ha sma vai kila pårvetikràntakàlãnà vidvàüsa àtmaj¤àþ prajàü karmàparabrahmavidyà ca /
prajopalabhitaü hi trayametadbàhyalokatrayasàdhanaü nirdi÷yate prajàmiti /
prajàü kiü?  na kàmayante putràdilokatrayasàdhanaü nànutiùñhantãtyarthaþ /
nanvaparabrahmadar÷amanutiùñhantyeva /
tadbalàddhi vyutthànam /
na, apavàdàt /
brahma taü paràdàdyo 'nyatrà'tmano brahma veda sarvaü taü paràdàdityaparabrahmadar÷amapyapavadatyeva /
aparabrahmaõo 'pi sarvamadhyàntararbhàvàt /
yatra nànyatpa÷yatãti ca /
pårvàparabàhyàntaradar÷anapratiùedhàccàpårvamanaparamanantaramabàhyamiti /
tatkena kaü pa÷yedvijãnàyãditi ca /
tasmànnà'tmadar÷anavyatirekeõànyadvyutthànakàraõamapekùate /
kaþ punasteùàmabhipràya ityucyate kiü prayojanaü phalaü sàdhyaü kariùyàmaþ prajayà sàdhanena /
prajà hi bàhyalokasàdhanaü nirj¤àtà /
sa ca bàhyaloko nàstyasmàkamàtmavyatiriktaþ /
sarvaü hyasmàkamàtmabhåtameva sarvasya ca vayamàtmabhåtàþ /
àtmà ca nà'tmatvàdeva na kenacitsàdhanenotpàdya àpyo vikàryaþ saüskàryo và yadapyàtmayàjinaþ saüskàràrthaü karmeti tadapi kàryakaraõàtmadar÷anaviùayameva /
idaü me 'nenàïgaü saüskriyata ityaïgàïgitvàdi÷ravaõàt /
na hi vij¤ànaghanaikarasanairantaryadar÷ino 'ïgàïgisaüskàropadhànadar÷anaü sambhavati /
tasmànna ki¤citpraóàdisàdhanaiþ kariùyàmaþ /
aviduùàü hi tatpradàjisàdhanaiþ karvyaü phalam /
na hi mçgatçùõikàyàmudakapànàü tadudakadar÷ã pravçtta iti tatroùaramàtramudakàbhàvaü pa÷yeto 'pi pravçttiryuktà /
evamasmàkamapi paramàrthàtmalokadar÷inàü prajàdisàdhanasàdhye mçgatçùõikàdisame 'vidvaddar÷anaviùaye na pravçttiryuktetyabhipràyaþ /
tadetaducyate-yeùàmasmàkaü paramàrthadar÷inàü no 'yamàtmà÷anàyàdivinirmuktaþ sàdhvasàdhubyàmavikàryo 'yaü lokaþ phalamabhipratam /
na cà.'syà'tmanaþ sàdhyasàdhanàdisarvasaüsàradharmavinirmuktasya sàdhanaü ki¤cideùitavyam /
sàdhyasya hi sàdhanànveùaõà kriyate /
asàdhyasya sàdhanànveùaõàyàü hi jalabuddhyà sthala iva taraõaü kçtaü syàt /
khe và ÷àkunapadànveùaõam /
tasmàdetamàtmànaü viditvà prvjeyureva bràhmaõà na karmà'rabherannityarthaþ /
yasmàtpårve bràhnà evaü vidvàüsaþ prajàmakàmayamànàþ /
ta evaü sàdhyasàdhanasaüvyavahàraü nindanto 'vidvadviùayo 'yamiti kçtvà kiü kçtavanta ityucyate-te ha sma kila putràùaõàyà÷ca vistaiùaõàyà÷ca lokàùaõàyà÷ca vyutthàyàtha bhikùàcaryaü canarantãtyàdi vyàkhyàtam /
tasmàdàtmànaü lokamicchantaþ pravrajanti pravrajeyurityeùavidhirarthavàdena saügacchate /
hi sàrthavàdasyàsya lokastutyàbhimukhyamupapadyate /
pravrajantãtyasyàrthavàdaråpo hyetaddha smetyàdiruttaro granthaþ /
arthavàda÷cennàrthavàdàntaramapekùeta /
apekùate tvetaddha smetyàdyarthavàdaü pravrajantãtyetat /
yasmàtpårve vidvàüsaþ prajàdikarmabhyo nivçttàþ pravjitavanta ava tasmàdadhunàtanà api pravrajanti pravjeyurityevaü sambadhyamànaü na lokastityabhimukhaü bhavitumarhati /
vij¤ànasamànakartçkatvopade÷àdityànàvocàma /
vedànuvacanàdisahapàñhàcca /
yathà'tmavedanasàdhanatvena vihitànàü vedànuvacanàdãnàü yathàrthatvameva nàrthavàdatvaü tathà taireva saha pañhitasya pàrivràjyasyà'tmalokapràptisàdhanatvenàrthavàdatvamayuktam /
phalavibhàgopade÷àcca /
etamevàtmànaü  lokaü viditvetyanyasmàdbàhyàllokàdàtmànaü phalàntaratvena pravibhajati /
yathà putraiõaivàyaü loko óayyo nànyena karmaõà karmaõà pitçloka iti /
na ca pravrajantãtyetatpàrpatallokastutiparam /
pradhànavaccàrthavàdàpekùaü sakçcchrutaü syàt /
tasmàdabhràntirevaiùà lokastitiparamiti /
na cànuùñheyena pàrivràjyena stuturupapadyate /
di pàrivràjyamanuùñheyamapi sadanyastutyarthaü syàddar÷apårõamàsàdãnàmapyanuùñhàyànàü stutyarthatà syàt /
na cànyatra kartavyataitasmàdviùayàrj¤àtà yata iha stutyartho bhavet /
yadi punaþ kvacidvidhiþ parikalpyeta pàrivràjyasya sa ihaiva mukhyo nànyatra sambhavati /
yadapyanadhikçtaviùaye pàrivràjyaü parikalpyate tatra vçkùàdyàrohaõàdyapu pàrivràjyatkalpyeta /
kartavyatvenànirj¤àtatvàvi÷eùàt /
tasmàtstutitvagandho ''pyatra na ÷akyaþ kalpayitum /
yadyayàtmà loka iùyate kimarthaü tatpràptisàdhanatvena karmàõyeva nà'bherankiü pàrivràjyeneti /
atrocyate-asyà'tmalokasya karmabhirasaübandhàt /
yamàtmànamicchantaþ pravrajeyuþ sa àtmà sàdhanatvena phalatvena cotpàdyatvàdiprakàràõàmanyatamatvenàpu karmabhirna saübadhyate /
tasmàtsa eùa neti  netyàtmàgçhyo na hi gçhyata ityàdilakùaõaþ /
yasmàdevalakùaõa àtmà karmaphalasàdhanàsaübandhã sarvasaüsàradharmavilakùaõo '÷anàyàdyatãto 'sthålàdidharmavànajo 'jaro 'maro 'mçto 'bhayaþ saindhavaghanavadvij¤ànaikarasasvabhàvaþ svaya¤jyotireka evàdvayo 'pårvo 'naparo 'nantaro 'bàhya ityatadàgamatastarkata÷ca sthàpitaü vi÷eùata÷ceha janakayàj¤avalkyasaüvàde 'smiüstasmàdevaülakùaõa àtmani vidita àtmatvena naiva karmàrambha upapadyate /
tasmàdàtmà nirvi÷eùaþ /
na hi cakùuùmànpathi pravçtto 'hini kåpe kaõke và patati /
kçtsnasya  ca karmaphalasya vidyàphale 'ntarbhàvàt /
na càyatnapràpye vastuni vidvànyatnamàtiùñhati /
"aïke cenmadhu vindeta kimarthaü parvataü vrajet /
iùñasyàrthasya saüpràptau ko vidvànyatnamàcaret" //
"sarvaü karmàkhilaü pàrthaü j¤àne parasamàpyate" /
iti gãtàmu /
ihàpi caitasyaiva paramànandasya brahmavitpràpyasyànyàni bhåtàni màtràmupajãvantãtyuktam /
ato brahmavidà na karmàrambhaþ /
yasmàtsarvaiùaõàvinivçttaþ sa eva neti netyàtmànamàtmatvenopagamya tadråpeõaiva vartate tasmàdetamevavidaü neti netyàtmabhåtamu haivaite vakùyamàõe na tarato na pràpnuta iti yuktameveti vàkya÷eùaþ /
ke te ityucyate- ato 'smànnimittàccharãradhàraõàdihetoþ pàpamapuõyaü karmàkaraü kçtavànasmi kaùñaü khalu mama vçttamanena pàpena karmaõàhaü narakaü pratipatsya iti yo 'yaü pa÷càtpàpaü karma kçtavataþ paritàmapaþ sa enaü neti netyàtmabhåtaü na tarati /
yathàtaþ kalyàõaü phalaviùayakàmànnimittàdyaj¤adànàdilakùaõaü puõyaü ÷obhanaü karma kçtavànasmi /
jato 'hamasya phalaüsukhamupabhokùya dehàntara ityeùo 'pi harùastaü na tarati /
ubhe u haivaiùa brahmavidete karmaõã tarati puõyapàpalakùaõe /
evaü brahmavidaþ saünyàsina ubhe api karmaõo kùãyate pårvajanmani kçte ye te càpårve ca nà'rabhyete /
ki¤ca nainaü kçtàkçte kçtaü nityànuùñhànamakçtaü tasyaivàkriyà te api kçtàkçte enaü na tapataþ /
anàtmaj¤aü hi kçtaü phaladànenàkçtaü pratyavàyotpàdanena tapataþ /
ayaü tu brahmavidàtmavidyàgninà sarvàõi karmàõi bhasmãkaroti"yathedhàüsi samidvo 'gniþ" ityàdismçteþ /
÷arãràrambhakayoståpabhogenaiva kùayaþ /
ato brahmavidakarmasaübandhã //4,4.22//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.23

#<tad etad çcàbhyuktam --
eùa nityo mahimà bràhmaõasya na karmaõà vardhate no kanãyàn |
tasyaiva syàt padavittaü viditvà na lipyate karmaõà pàpakeneti |
tasmàd evaüvic chànto dànta uparatas titikùuþ samàhito bhåtvàtmany evàtmànaü pa÷yati |
sarvam àtmànaü pa÷yati |
nainaü pàpmà tarati |
sarvaü pàpmànaü tarati |
nainaü pàpmà tapati |
sarvaü pàpmànaü tapati |
vipàpo virajo 'vicikitso bràhmaõo bhavati |
eùa brahmalokaþ samràñ |
enaü pràpito 'sãti hovàca yàj¤avalkyaþ |
so 'haü bhagavate videhàn dadàmi màm càpi saha dàsyàyeti || BrhUp_4,4.23 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.23 tadetadvastu bràïmaõenoktamçcà mantreõàbhyuktaü prakà÷itam /
eùa neti netyàdilakùaõo nityo mahimà /
anye tu mahimànaþ karmakçtà ityanityàþ /
ayaü tu tadvilakùaõo mahimà svàbhàvikatvànnityo brahmavido bràhmaõasya tyaktasarveùaõasya /
kuto 'sya nityatvamiti hetumàha- karmaõà na vardhate ÷ubhalakùaõena kçtena vçdvilakùaõàü vikriyàü na pràpneti /
a÷ubhena karmaõà no kanãyànnàpyapakùayalakùaõàü vikriyàü pràpnoti /
upacayàpacayahetubhåtà eva hi sarvà vikriyà ityetàbhyàü pratiùidhyante /
ato 'vikriyatvànnitya eùa mahimà /
tasmàttasyaiva mahimnaþ syàdbhavetpadavitpadasya vettà padyate gamyate j¤àyata iti mahimnaþ svaråpameva padaü tasya padasya vedità /
kiü tatpadavedanena syàdityucyate-taü viditvà mahimànaü na lipyate na saübadhyate karmaõà pàpakena dharmàdharmalakùaõenobhayamapi pàpakameva viduùaþ /
tasmàdevamakarmasaübandhyeùa bràhmaõasya mahimà neti netyàdilakùaõastasmàdevaüvicchànto bàhyendriyavyàpàrata upa÷àntastathà dànto 'ntaþ karaõatçùõàto nivçtta uparataþ sarvaiùaõàvinirmuktaþ saünyàsã titikùurdvandvasahiùõuþ samàhita indriyàntaþ karaõàcalanaråpàdvyàvçtyaikàgryaråpeõa samàhito bhåtvà /
tadetaduktaü purastàdbàlyaü ca pàõóityaü ca nirvidyeti /
àtmanyeva sve kàryakaraõasaüghàta àtmànaü pratyakcetayitàraü pa÷yati /
tatra kiü tàvanmànnaü paricchinaü netyucyatesarvaü samastamàtmànameva pa÷yati nànyadàtmavyatiriktaü vàlàgramànnamapyastãtyevaü pa÷yati /
mananànmunirbhavati jàgratsvapnasuùuptàkhyaü sthànannayaü hitvà /
evaü pa÷yantaü bràhmaõaü nainaü pàpmà puõyapàpalakùaõastarati na pràpneti /
ayaü tu brahmavitsarvaü pàpmànaü taratyàtmabhàvenaiva vyàpnotyatikràmati /
nainaü pàpmà  kçtàkçtalakùaõastapatãùñaphalapratyavàyotpàdanàbhyàm /
sarvaü pàpmànamayaü tapati brahmavitsarvatmadar÷anavahrinà bhasmãkaroti /
sa eùa evaüvidvipàyo vigatadharmàdharmo birajo vigatarajo rajaþkàmo vigatakàmo 'vicikitsa÷chinnasaü÷ayo 'hamasmi sarvàtmà paraü brahmeti ni÷citamatirbràhmaõo bhavati /
ayaü tvevaübhåta atasyàmavasthàyàü mukhyo bràhmaõaþ pràgetasmàdbrahmasvaråpàvasthànàdgauõamasya bràhmaõyam /
eùa brahmaloko brahmaiva loko brahmaloko mukhyo nirupacaritaþ sarvàtmabhàvalakùaõo he smàrañ /
enaü brahmalokaü paripràpito 'syabhayaü neti netyàdilakùaõamiti hovàca yàj¤avalkyaþ /
evaü brahmabhåto janako yàj¤avalkyena brahmabhàvamàpàditaþ  pratyàha-so 'haü tvayà brahmabhàvamàpàditaþ sanbhagavate tubhyaü videhànde÷ànmama ràjya samastaü dadàmi màü ca saha kartavyatàkà /
parisamàptaþ paramapuruùàrthaþ /
etàvatpuruùeõa kartavyameùà niùñhaiùà parà gatiretanniþ÷reyasametatpràpya kçtakçtyo bràhmaõo bhavatyetatsarvavedànu÷àsanamiti //4,4.23//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.24

#<sa và eùa mahàn aja àtmànnàdo vasudànaþ |
vindate vasu ya evaü veda || BrhUp_4,4.24 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.24 yo 'yaü janakayàj¤avalkyàkhyàyikàyàü vyàkhyàta àtmà sa và eùa mahànaja àtmànnàdaþ sarvabhåtasthaþ sarvànnànàmattà vasudàno vasu dhanaü sarvapràõikarmaphalaü tasya dàtà  pràõinàü yathàkarma phalena yojayitetyarthaþ /
tamekamajamannàdaü vasudànamàtmànamannàdavasudànaguõàbhyàü yuktaü yo veda sa sarvabhåteùvàtmabhåto 'nnamatti vindate ca vasu sarvaü karmaphalajàtaü labhate sarvàtmatvàdena ya evaü yathoktaü veda /
athavà dçùñaphalàrthibhirapyevaïguõa upàsyaþ /
tenànnàdo vaso÷ca labdhà dçùñenaiva phalenànnàtçtvena go÷càdinà càsya yogo bhavatãtyarthaþ //4,4.24//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.25

#<sa và eùa mahàn aja àtmàjaro 'maro 'mçto 'bhayo brahma |
abhayaü vai brahma |
abhayaü hi vai brahma bhavati ya evaü veda || BrhUp_4,4.25 ||>#
__________



BrhUpBh_4,4.25 idànãü samastasyaivà'raõyarakasya yor'tha uktaþ sa samuccityàsyà kaõóikàyàü nirdi÷yata  etàvànsamastàraõyakàrtha iti /
sa và eùa mahànaja àtmàjaro na jãryata iti na vipariõamata ityarthaþ /
amaro yasmàccàjarastasmàdamaro na mriyata ityamaraþ /
yo hi jàyate jãryate ca sa vina÷yati mriyate và /
ayaü tvajatvàdajaratvàccàvinà÷ã yato 'ta evàmçtaþ /
yasmàjjaniprabhçtistribhirbhàvaviripairvarjitastasmàditarairapi bhàvavikàraistribhistatkçtai÷ca kàmakarmamohàdibhirmçtyuråpairvãjata ityetat /
abhayo 'ta eva /
yasmàccaivaü pårvoktavi÷eùaõastasmasmàdbhayavarjitaþ bhayaü ca hi nàmàvidyàkàryaü tatkàryapritiùedhena bhàvavikàrapratiùedhena càvidyàyàþ pratiùedhaþ siddho veditavyaþ /
abhaya àtmaivaïguõavi÷iùñaþ kimasau brahma parivçóhaü nirati÷ayaü mahadityarthaþ /
abhayaü vai brahma /
prasiddhametalloke 'bhayaü  brahmeti /
tasmàdyuktamevaïguõavi÷iùña àtmà brahmeti /
ya evaü yathoktamàtmànamabhayaü brahma veda so 'bhayaü hi vai brahma bhavati /
eùa sarvasyà upaniùadaþ saükùiptor'tha uktaþ /
etasyaivàrthas samyakprabodhàyotpattisthitipralayàdikalpanà kriyàkàrakaphalàdhyàropaõà cà'tmani kçtà tadapohena ca neti netãtyadhyàropitàvi÷eùàpanayadvàreõapunastatvamàveditam /
yathaikaprabhçtyàparàrdhasaükhyàsvaråpaparij¤ànàyà rekhàdhyàropaõaü kçtvaikeyaü rekhà da÷eyaü ÷ateyaü sahasreyamiti gràhayatyavagamayati saükhyàsvaråpaü kevalaü na tu saükhyàyà  rekhàtmatvameva yathà càkàràdãnyakùaràõi gràhayati tathà cehotpatyàdyanekopàyamàsthàyaikaü brahmatattvamàveditam /
punastatkalpitopàyajanitavi÷eùapari÷odhanàrthaü neti  netãti tattvopasaühàraþ kçtaþ /
tadupasaühçtaü punaþ pari÷uddhaü kevalameva saphalaü j¤ànamante 'sya kaõóikàyàmiti //4,4.25//

iti caturthaü bràhmaõam //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.1

#<atha ha yàj¤avalkyasya dve bhàrye babhåvatur maitreyã ca kàtyàyanã ca |
tayor ha maitreyã brahmavàdinã babhåva |
strãpraj¤aiva tarhi kàtyàyanã |
atha ha yàj¤avalkyo 'nyad vçttam upàkariùyan || BrhUp_4,5.1 ||>#

__________


BrhUpBh_4,5.1 àgamapradhànena madhukàõóena brahmatattvaü nirdhàritam /
punastasyaivopattipradhànena yàj¤avalkãyena kàõóena pakùapratipakùaparigrahaü kçtvà vigçhyavàdena vicàritam /
÷aiùyàcàryasaübandhena ca ùaùñhe  pra÷naprativacananyàyena savistaraü vicàryopasaühçtam /
athedànãü nigamanasthànãyaü maitreyãbràhmaõamàrabhyete /
ayaü ca nyàyo vàkyakovidaiþ parigçhãto hetvapade÷àtpratij¤àyàþ punarvacanaü nigamanamiti /
athavà'gamapradhànena madhukàõóena yadamçtatvasàdhanaü sasaünyàsabhàtmaj¤ànamabhihitaü tadeva tarkeõàpyamçtatvasàdhanaü sasaünyàsamàtmaj¤ànamadhigamyate /
tarkapradhànaühi yàj¤avalkãyaü kàõóam /
tasmàcchàstratarkàbhyàü ni÷citametadyadetadàtmaj¤ànaü sasaünyàsamamçtatvasàdhanamiti /
tasmàcchàstra÷raddhàvadbhiramçtatvapratipitsubhiretatpratipattavyamiti /
àgamopapattibhyàü hi ni÷citor'thaþ ÷raddheyo bhavatyavyabhicàràditi /
akùaràõàü tu caturthe yathà vyàkhyàtor'thastathà pratipattavyo 'tràpi /
yànyakùaràõyavyàkhyàtàni tàni vyàkhyàsyàmaþ /
atheti hetåpade÷ànantaryapradar÷anàrthaþ /
hetupradhànàni hi vàkyànyatãtàni tadanantaramàgamapradhànena pratij¤àtor'tho nigamyate maitreyãbràhmaõena /
ha÷abdo vçttàvadyotakaþ /
yàj¤avalkyasyarùeþ kila dve bhàrye patnyau babhåvaturàstàü maitreyã ca nàmata ekàparà kàtyàyanã nàmataþ tayorbhàryayormaitreyãha kila brahmavàdinã brahmavadana÷ãlà babhåvà'sãt /
strãpraj¤à striyàü yocità sà strãpraj¤à saiva yasyàþ praj¤à gçhaprayojanànveùaõàlakùaõà sà strãpraj¤aiva tarhi tasminkàla àsãtkàtyàyanã /
athaivaü sati ha kila yàj¤avalkyo 'nyatpårvasmàdgàrhasthyalakùaõàdvçttàtpàrivràjyalakùaõaü vçttamupàkariùyannupàcikãrùuþ san //4,5.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.2

#<maitreyãti hovàca yàj¤avalkyaþ |
pravrajiùyan và are 'ham asmàt sthànàd asmi |
hanta te 'nayà katyàyanyàntaü karavàõãti || BrhUp_4,5.2 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.2 he maitreyãti jyeùñhàü bhàryàmàmantrayàmàsa /
àman¤ya covàca ha pravrajiùyanpànivràjyaü kariùyanvà are maitreyyasmàtsthànàdgàrhasthyàdahamasmi bhavàmi /
maitreyyanujànãhi màü hantecchasi yadi te 'nayà kàtyàyanyàntaü karavàõotyàdi vyàkhyàtam //4,5.2//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.3-4

#<sà hovàca maitreyã --
yan nu ma iyam bhagoþ sarvà pçthivã vittena pårõà syàt syàü nv ahaü tenàmçtàho3 neti |
neti hovàca yàj¤avalkyaþ |
yathaivopakaraõavatàü jãvitam |
tathaiva te jãvitaü syàt |
amçtatvasya tu nà÷àsti vitteneti || BrhUp_4,5.3 ||>#


#<sà hovàca maitreyã --
yenàhaü nàmçtà syàm kim ahaü tena kuryàm |
yad eva bhagavàn veda tad eva me bråhãti || BrhUp_4,5.4 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.3-4 saivamuktovàca maitreyã sarveyaü pçthivã vittena pårõà syànnu kiü syàü kimahaü vittasàdhyena karmaõàmçtà'ho na syàmiti /
neti hovàca yàj¤avalkya ityàdi samànamanyat //4,5.3-4 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.5

#<sa hovàca yàj¤avalkyaþ --
priyà vai khalu no bhavatã satã priyam avçdhat |
hanta tarhi |
bhavaty etad vyàkhyàsyàmi te |
vyàcakùàõasya tu me nididhyàsasveti || BrhUp_4,5.5 ||>#

__________


BrhUpBh_4,5.5 sa hovàca priyaiva pårvaü khalu no 'smabhyaü bhavatã bhavanti sato priyamevàvçdhadvardhitavatã nirdhàritavatyasi /
atastuùño 'haü hantecchasi cedamçtatvasàdhanaü j¤àtuü he bhavati te tubhyaü tadmçtatvasàdhanaü vyàkhyàsyàmi //4,5.5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.6

#<sa hovàca |
na và are patyuþ kàmàya patiþ priyo bhavaty àtmanas tu kàmàya patiþ priyo bhavati |
na và are jàyàyai kàmàya jàyà priyà bhavaty àtmanas tu kàmàya jàyà priyà bhavati |
na và are putràõàü kàmàya putràþ priyà bhavanty àtmanas tu kàmàya putràþ priyà bhavanti |
na và are vittasya kàmàya vittaü priyaü bhavaty àtmanas tu kàmàya vittaü priyaü bhavati |
na và are pa÷ånàü kàmàya pa÷avaþ priyaü bhavaty àtmanas tu kàmàya pa÷avaþ priyaü bhavati |
na và are brahmaõaþ kàmàya brahma priyaü bhavaty àtmanas tu kàmàya brahma priyaü bhavati |
na và are kùatrasya kàmàya kùatraü priyaü bhavaty àtmanas tu kàmàya kùatraü priyaü bhavati |
na và are lokànàü kàmàya lokàþ priyà bhavanty àtmanas tu kàmàya lokàþ priyà bhavanti |
na và are devànàü kàmàya devàþ priyà bhavanty àtmanas tu kàmàya devàþ priyà bhavanti |
na và are vedànàü kàmàya vedàþ priyà bhavanty àtmanas tu kàmàya vedàþ priyà bhavanti |
na và are bhåtànàü kàmàya bhåtàni priyàõi bhavanty àtmanas tu kàmàya bhåtàni priyàõi bhavanti |
na và are sarvasya kàmàya sarvaü priyaü bhavaty àtmanas tu kàmàya sarvaü priyaü bhavati |
àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyo maitreyi |
àtmani khalv are dçùñe ÷rute mate vij¤àta idaü sarvaü viditam || BrhUp_4,5.6 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.6 àtmani khalvare maitreyã dçùñe /
kathaü dçùña àtmanãti, ucyate-pårvamàcàryàgamàbhyàü ÷rute punastarkeõopapattayà mate vicàrite /
÷ravaõaü tvàgamamàtreõa mata upapattyà pa÷càdvij¤àna evametannànyatheti nirdhàrite /
kiü bhavatãtyucyata idaü viditaü bhavati /
idaü sarvamiti yadàtmano 'nyat /
àtmavyatirekeõàbhàvàt //4,5.6//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.7-10

#<brahma taü paràdàd yo 'nyatràtmano vedàn veda |
kùatraü taü paràdàd yo 'nyatràtmanaþ kùatraü veda |
lokàs taü paràdur yo 'nyatràtmano lokàn veda |
devàs taü paràdur yo 'nyatràtmano devàn veda |
vedàs taü paràdur yo 'nyatràtmano vedàn veda |
bhåtàni taü paràdur yo 'nyatràtmano bhåtàni veda |
sarvaü taü paràdàd yo 'nyatràtmanaþ sarvaü veda |
idaü brahmedaü kùatram ime lokà ime devà ime vedà imàni bhåtànãdaü sarvaü yad ayam àtmà || BrhUp_4,5.7 ||>#


#<sa yathà dundubher hanyamànasya na bàhyठchabdठchaknuyàd grahaõàya |
dundubhes tu grahaõena dundubhyàghàtasya và ÷abdo gçhãtaþ || BrhUp_4,5.8 ||>#


#<sa yathà ÷aïkhasya dhmàyamànasya na bàhyठchabdठchaknuyàd grahaõàya |
÷aïkhasya tu grahaõena ÷aïkhadhmasya và ÷abdo gçhãtaþ || BrhUp_4,5.9 ||>#


#<sa yathà vãõàyai vàdyamànàyai na bàhyठchabdठchaknuyàd grahaõàya |
vãõàyai tu grahaõena vãõàvàdasya và ÷abdo grhãtaþ || BrhUp_4,5.10 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.7-10 tamayathàrthadar÷itaü paràdàtparàkuryàtkaivalyàsaübandhinaü kuryàdayamanàtmasvaråpeõa màü pa÷yatãtyaparàdhàditi bhàvaþ //4,5.7-10 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.11-12

#<sa yathàrdraidhàgner abhyàhitasya pçthag dhåmà vini÷caranty evaü và are 'sya mahato bhåtasya niþ÷vasitam etad yad çgvedo yajurvedaþ sàmavedo 'tharvàïgirasa itihàsaþ puràõaü vidyà upaniùadaþ ÷lokàþ såtràõy anuvyàkhyànàni vyàkhyànanãùñaü hutam à÷itaü pàyitam ayaü ca lokaþ para÷ ca lokaþ sarvàõi ca bhåtàni |
asyaivaitàni sarvàõi ni÷vasitàni || BrhUp_4,5.11 ||>#


#<sa yathà sarvàsàm apàü samudra ekàyanam |
evaü sarveùàü spar÷ànàü tvag ekàyanam |
evaü sarveùàü gandhànàü nàsike ekàyanam |
evaü sarveùàü rasànàü jihvaikàyanam |
evaü sarveùàü råpàõàü cakùur ekàyanam |
evaü sarveùaü ÷abdànàü ÷rotram ekàyanam |
evaü sarveùàü saükalpànàü mana ekàyanam |
evaü sarvàsàü vidyànàü hçdayam ekàyanam |
evaü sarveùàü karmaõàü hastàv ekàyanam |
evaü sarveùàm ànandànàm upastha ekàyanam |
evaü sarveùàü visargàõàü pàyur ekàyanam |
evaü sarveùàm adhvanàü pàdàv ekàyanam |
evaü sarveùàü vedànàü vàg ekàyanam || BrhUp_4,5.12 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.11-12 caturthe ÷abdaniþ÷vàseneva lokàdyarthaniþ÷vàsaþ sàmarthyàdikto bhavatãti pçthaïnoktaþ /
iha tu sarva÷àstropa saühàraü iti kçtvàr'thapràpto 'pyarthaþ spaùñãkartavya iti pçthagucyate //4,5.11-12 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.13

#<sa yathà saindhavaghano 'nantaro 'bàhyaþ kçtsno rasaghana eva |
evaü và are 'yam àtmànantaro 'bàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànaghana eva |
etebhyo bhåtebhyaþ samutthàya tàny evànuvinayati |
na pretya saüj¤àstãty are bravãmi |
iti hovàca yàj¤avalkyaþ || BrhUp_4,5.13 ||>#

__________


BrhUpBh_4,5.13 sarvakàryapralaye vidyànimitte saindhavaghanavadanantaro 'vàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànadhana eka àtmàvatiùñhate /
pårvaü tu bhåtamànnàsaüsargavi÷eùallabdhavi÷eùavij¤ànaþ san /
tasminpravilàpite vidyayà vi÷eùavij¤àne tannimitte ca bhåtasaüsarge na pretya saüj¤àstãtyevaü yàj¤avalkyenoktà //4,5.13//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.14

#<sà hovàca maitreyã --
atraiva mà bhagavàn mohàntam àpãpadat |
na và aham imaü vijànàmãti |
sa hovàca -- na và are 'haü mohaü bravãmi |
avinà÷ã và are 'yam àtmànucchittidharmà || BrhUp_4,5.14 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.14 sà hovàcàtraiva mà bhagavànetasminnaiva vastuni praj¤ànaghana eva na pretya saüj¤à'stãti mohàntaü mohamadhyamàpãpidàpãpadadavagamitavànasi saüsohitavànasãtyarthaþ /
ato na và ahamimamàtmànamuktalakùaõaü vijànàmi vivekata iti /
sa hovàca nàhaü mohaü bravãmyavinà÷ã và are 'yamàtmà yato vina(naü)ùñuü ÷ãlamasyeti vinà÷ã na vinà÷yavinà÷ã vinà÷abdena vikriyàvinà÷ãtyavikriya àtmetyarthaþ /
are maitreyyayamàtmà prakçto 'nucchittidharmà /
ucchittiruccheda ucchedo 'nto vinà÷a ucchittirdharmo 'syetyucchittirardharmà nocchittidharmànucchittidharmà nàpi vikriyàlakùaõo nàpyapacchedalakùaõo vãnà÷o 'sya vidyata ityarthaþ //4,5.14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.15

#<yatra hi dvaitam iva bhavati tad itara itaraü pa÷yati, tad itara itaraü jighrati, tad itara itaraü rasayate, tad itara itaram abhivadati, tad itara itaraü ÷çõoti, tad itara itaraü manute. tad itara itaraü spç÷ati, tad itara itaraü vijànàti |
yatra tv asya sarvam àtmaivàbhåt tat kena kaü pa÷yet tat kena kaü jighret tat kena kaü rasayet tat kena kam abhivadet tat kena kaü ÷çõuyàt tat kena kaü manvãta tat kena kaü spç÷et tat kena kaü vijànãyàt |
yenedaü sarvaü vijànàti taü kena vijànãyàt |
sa eùa neti nety àtmà |
agçhyo na hi gçhyate |
a֋ryo na hi ֋ryate |
asaïgo na hi sajyate |
asito na vyathate na riùyati |
vij¤àtàram are kena vijànãyàd ity uktànu÷àsanàsi maitreyi |
etàvad are khalv amçtatvam iti hoktvà yàj¤avalkyo vijahàra || BrhUp_4,5.15 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.15 caturùvapi prapàñhakeùveka àtmà tulyo nirdhàritaþ paraü brahma /
upàyavi÷eùastu tasyàdhigame 'nya÷cànya÷ca /
upeyastu sa evà'tmà ya÷caturthe 'thàta àde÷o neti netãti nirdiùñaþ /
sa eva pa¤came pràõapaõopanyàsena ÷àkalyayàj¤avalkyasaüvàde nirdhàritaþ /
punaþ pa¤camasamàptau /
punarjanakayàj¤avalkyasaüvàde /
punarihopaniùatsamàptau /
caturõàmapi prapàñhakànàmetadàtmaniùñhatà nànyo 'ntaràle ka÷cidapi vivakùiter'tha ityetatpradar÷anàyànta upasaühàraþ sa eùa neti netyàdiþ /
yasmàtprakàra÷atenàpi niråpyamàõe tattave neti netyàtmaiva niùñhà nànyopalabhyate tarkeõa và'gamena và tasmàdetadevàmçtatvasàdhanaü yadetanneti netyàtmaparij¤ànaü sarvasaünyàsa÷cetyetamarthamupasaüjihãrùannàha-etàvadetàvanmàtraü  yadetanneti netyadvaitàtmadar÷anamidaü cànyasahakàrikàraõanirapekùamevàre maitreyyamçtatvasàdhanam /
yatpçùñatyasi yadeva bhagavànveda tadeva me bråhyamçtatvasàdhanamiti tadetàvadevetu vij¤eyaü tvayeti haivaü kilàmçtatvasàdhanamàtmaj¤ànaü priyàyai bhàryàyà uktvà saünyàsaparyavasànà /
etàvànupade÷a etadvedànu÷àsanameùà paramaniùñhaiùa puruùàrthakartavyatànta iti /
idànãü vicàryate ÷àstràrthavivekapratipattaye /
yata àkulàni hi vàkyàni dç÷yante"yàvajjãvamagnihotraü juhuyàt" "yàvajjãvaü dar÷apårõamàsàbhyàü yajeta" "kurvanneveha karmàõi jijãviùecchataü samàþ" "etadvai jaràmaryaü sarvaü yadagnihotram"ityàdãnyaikà÷ramyàj¤àpakànyàni cà'÷ramàntarapratipàdakàni vàkyàni"viditvà vyutthàya pravrajanti" "brahmacaryaü samàpya gçhã bhavedgrahàdvanã bhåtvà pravrajet" "yadi vetarathà brahmacaryàdeva pravrajedgçhàdvà vanàdvà"iti /
"na karmaõà na prajayà dhanena tyàgenaikemçtatvamàna÷uþ"ityàdãni /
tathà smçtaya÷ca-"brahmacaryavànpravrajati" "avi÷ãrõabrahmacaryo yamicchattamàvaseti"tasyà'÷ramamavikalpamekebruvate"tathà-"vaidànanadhãtya brahmacaryeõa putrapautrànicchetpàvanàrthaü pitçõàm /
agnãnàdhàya vidhivacceùñayaj¤o vanaü pravi÷yàtha munirbubhåùet" //
"pràjàpatyàü nirupyeùñiü sarvavesadakùiõàm /
àtmanyagnãnsamàropya bràhmaõaþ pravrajedgçhàt" //
ityàdyàþ /
evaü vyutthànavikalpakramayateùñà÷ramapratipattipratàpàdakàni hi ÷rutismçtivàkyàni ÷ata÷a upalaübhyanta itaretaraviruddhàni /
àcàra÷ca tadvidàm /
vipratipatti÷ca ÷àstràrthapratapattéõàü bahuvidàmapi /
ato na ÷akyate ÷àstràrtho mandabuddhibhirvivekena pratipattum /
pariniùñhata÷àstranyàyabuddhibhireva hyoùàü vàkyànàü viùayavibhàgaþ ÷akyate 'vadhàrayitum /
tasmàdeùàü viùayavibhàgaj¤àpanàya yathàbuddhisàmarthaüya vicàrayiùyàmaþ /
yàvajjãva÷rutyàdivàkyànàmanyàrthàsaübhavàtkriyàvasàna ava vedàrtha /
taü yaj¤apàtrairdahantãtyantyakarma÷ravaõàjjaràmarya÷ravaõàcca liïgàcca bhasmàntaü ÷arãramiti /
na hi pàrivràjyapakùe bhasmàntatà ÷arãrasya syàt /
smçti÷ca-"niùekàdi÷ma÷ànànto mantrairyasyodito vidhiþ /
tasyà ÷àstre 'dhikàro 'smi¤j¤eyo nànyasya kasyacit"iti /
samantrakaü hi yatkarma vedeneha vidhãyate tasya ÷ma÷ànàntatàü dar÷ayati smçtiþ /
adhikàràbhàvapradar÷anàccàtyantameva ÷rutyadhikàràbhàvo 'karmiõo gamyate /
agnyudvàsanàpavàdàcca 'vãrahà và eùa devànàü yo 'gnimudvàsayate' iti /
nanu vyutthànàdivijhadhànàdvaikalpikaü kriyàvasànatvaü vedàrthasya /
na /
anyàrthatvàdvyutthànàdi÷rutãnàm /
'yàvajjãvamannihotraü juhoti'"yàjjãvaü dar÷apårõamàsàbhyàü yajeta"ityevamàdãnàü ÷rutãnàü jãvanamàtranimittatvàdyadà na ÷akyate 'nyàrthatà kalpayituü tadà vyutthànàdivàkyànàü karmànadhikçtaviùayatvasaübhavàt /
"kurvanneveha karmàõi jijãvaùecchataü samàþ"iti ca mantravarõàjjarayà và hyevàsmànmucyate mçtyunà veti ca jaràmçtyubhyàmanyatra karmaviyogàcchidràsaübhavàtkarmiõàü ÷ma÷ànàntatvaü na vaikalpikam /
kàõakubjàdayo 'pi karmaõyanadhikçtà anugràhyà eva ÷rutyeti vyutthànàdyà÷ramàntaravidhànaü nànupapannam /
pàrivràjyàkramavidhànasyànavakà÷atvamiti cet /
na /
vi÷vajitsarvamedhayoryàvajjãvavidhyapavàdatvàt /
yàvajjãvàgnihotràdividhervi÷vajitsarvamedhayorevàpavàdastatra ca kramapratipattisaübhavo"brahmacaryaü samàpya gçhã bhavedgçhàdvanã bhutvà pravrajedi"ti  virodhànupapatteþ /
na hyevaüviùayatve pàrivràjyakamavidhànavàkyasya ka÷cidvirodhaþ kramapratipatteþ /
anyaviùayaparikalpanàyàü ka÷cidbàdhaþ /
nà'tmaj¤ànasyàmçtatvahetutvàbhyupagamàt /
yattàvadàtmetyevopàsãtetyàrabhya sa eùa neti netyetadantena granthena yadupasaühçtamàtmaj¤ànaü tadamçtatvasàdhanamityabhyupagataü bhavatà /
tatraitàvadevàmçtatvasàdhanamanyanirapekùamityetanna mçùyate /
tatra bhavantaü pçcchàmi kimarthamàtmaj¤ànaü marùayati bhavàniti /
÷çõu tatra kàraõaü yathàsvargakàmasya svargapràptyupàyamajànato 'gnihotràdi svargasàdhanamabhyupagamyate tathehàpyàtmaj¤ànam /
yathà j¤àpyate tatàbhåtamevàmçtatvasàdhanamàtmaj¤ànamabhyupagantuü yuktam tulyapràmàõyàdubhayatra /
yadyevaü kiü syàt /
sarvakarmahetåpamardakatvàdàtmaj¤ànasya vidyodbhave karmanivçttiþ syàt /
dàràgnisaübaddhànàü tàvadagnihotràdikarmaõàü bhedabuddhiviùayasaüpradànakàrakasàdhyatvam /
anyabuddhiparacchedyàü hyagnyàdidevatàü saüpradànakàrakabhåtàmantreõa na hi tatkarma nirvartyate /
yayà hi saüpradànakàrakabuddhyà saüpradànakàrakaü karmasàdhanatvenopadi÷yate seha vidyayà nivartyate"anyo 'sàvanyo 'hamasmãti na sa veda" "devàstaü paràduryo 'nyatrà'tmano devànveda" "mçtyo sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati" "ekadhaivànudraùñavyaü sarvamàtmànaü pa÷yati"ityàdi÷rutibhyaþ /
na ca de÷akàlanimitta dyapekùatvaü vyavasthitàtmavastuviùayatvàdàtmaj¤ànasya /
kriyàyàstu puruùatantratvàtsyàdde÷akàlanimittàdyepekùatvam /
j¤ànaü tu vastutantratvànna de÷akàlanimittàdyapekùate /
yathàgniruùõa àkà÷o 'mårta iti tathà'tmavij¤ànamapu /
nanvevaü sati pràmàõabhåtasya karvidhernirodhaþ syàt /
na ca tulyapramàõayoritaretaranirodho yuktaþ /
na /
svàbhàvikabhedabuddhimàtranirodhakatvàt /
na hi vidhyantaranirodhakamàtmaj¤ànam svàbhàvikabhedabuddhimàtraü niruõaddhi /
tathàpi hetvapahàràtkarmànupapattervidhainirodha eva syàditi cet /
na /
kàmapratiùedhàtkàmyapravçttinirodhavadadoùàt /
yathà svargakàmo yajeteti svargasàdhane yàge pravçttasya kàmapratiùevidheþ kàme vihate kàmyayàgànuùñhànapravçttirnirudhyate /
na caitàvatà kàmyavidhirniruddho bhavati /
kàmapratiùedhavidhinà kàmyavidheranarkatvaj¤ànàtpravçtyanupapattiriti cet /
ananuùñheyatve 'nuùñhàturabhàvàdanuùñhànavidhyànarthakyàdapràmàõyameva karmavidhãnàmiti cet /
na /
pràgàtmaj¤ànàtpravçtyupapatteþ svàbhàvikasya kriyàkàrakaphalabhedavij¤ànasya pràgàtmaj¤ànàtkarmahetutvamupapadyata eva /
yathà kàmaviùaye doùavij¤ànotpatteþ pràkkàmyakarmapravçttihetutvaü syàdeva svargàdãcchàyàþ svàbhàvikyàstadvàt /
tathà satyanarthàrtho veda iti cet /
na /
arthànarthayorabhipràtatantratvàt /
mokùamekaü varjayitvànyasyàvidyàviùayatvàta /
puruùàbhipràyatantrau hyàrthànarthau /
maraõàdikàmyeùñadar÷anàt /
tasmàdyàvadàtmaj¤ànavidheràbhimukhyaü tàvadeva karmavidhaya /
tasmànnà'tmaj¤ànasahabhàvitvaü karmaõàmityataþ siddhamàtmaj¤ànamevàmçtatvasàdhanametàvadare khalvamçtatvamiti /
karmanirapekùatvàjj¤ànasya /
ato viduùastàvatpàrivràjyaü  siddhaü saüpradànàdikarmakàrakajàtyàdi÷ånyàvikriyabrahmàtmadçóhapratipattimàtreõa vacanamantareõàpyuktanyàyataþ /
tathàca vyàkhyàtametat"yeùàü no 'yamàtmàyaü loka"iti hotuvacanena /
pårve vidvàsaþ prajàmakàmayamànà vyuttiùñhantãti pàrivràjyaü viduùàmàtmalokàvabodhàdeva /
tathàca vividiùorapu siddhaü pàrivràjyam /
"etamevà'tmànaü lokamicchantaþ pravrajanti"iti vacanàt /
karmaõàü càvidvadviùayatvamavocàma /
avidyàviùaye cotpatyàptivikàrasaüskàrthàni karmàõãtyataþ àtmasaüskàradvaireõà'tmaj¤ànasàdhanatvamapi karmaõàmavocàma yaj¤àdibhirvividaùantãti /
athaita satyavidviùayàõàmà÷ramakarmaõàü balàbalavicàraõàyàmàtmaj¤ànotpàdanaü prati yamapradhànànàmamànitvàdãnàü mànasànàü ca dhyànaj¤ànavairàgyàdãnàü sannipatyopakàratvam /
hiüsàràgadveùàdibàhulyàdbahukliùñakarmavimi÷rità itara ityataþ pàrivràjyaü mumukùåõàü pra÷aüsanti-"tyàga eva hi sarveùàmuktànàmapi karmaõàm /
vairàgyaü punaretasya mokùasya paramo 'vadhiþ" //
"kiü te dhanena kimu bandhubhiste kiü te dàrairbràhmaõa yo mariùyasi /
àtmànamanviccha guhà praviùñaü pitàmahàste kva gatàþ pità ca //
"evaü sàkhyayoga÷àstreùu ca saünyàso j¤ànaü prati pratyàsanna ucyate /
kàmapravçttyabhàvàcca /
kàmapravçtterhi j¤ànapratikålatà sarva÷àstreùu prasiddhà /
tasmàdviraktasya mumukùorvinàpi j¤ànena brahmacaryàdeva pravrajedityàdyåpapannam /
nanu sàvakà÷atvàdanadhikçtaviùayametadityuktaü yàvajjãva÷rutyuparodhàt /
naiùa doùaþ /
nitaràü sàvakà÷atvàdyàvajjãva÷rutãnàm /
avadvitkàmikartavyatà hyavocàma sarvakarmaõàm /
na tu nirapekùameva jãvananimittameva kartavyaü karma /
pràyeõahi puruùàþ kàmabahulàþ /
kàma÷cànekaviùayo 'nekakarmasàdhanasàdhya÷ca /
anekaphalasàdhanàni ca vaidikàni  karmàõi dàràgnisaübandhapuruùakartavyànu punaþ puna÷cànuùñhãyamànànu bahuphalànu kçùyàdivadvarùa÷atasamàptãni ca gàrhasthye vàraõye vàtastadapekùayà yàvajjãva÷rutayaþ /
'kurvanneveha karmàõi' iti ca mantravarõaþ /
tasmiü÷ca pakùe vi÷vajitsarvamedhayoþ karmaparityàgaþ /
yasmiü÷ca pakùe yàvajjãvànuùñhànaü tadà ÷ma÷ànàntatvaü bhasmàntatà ca ÷arãrasya /
itaravarõàpekùayà và yàvajjãva÷rutiþ /
na hi kùattriyavai÷yayo pàrivràjyapratipattirasti /
tathà 'mantrairyasyodito vidhiþ' /
'aikà÷ramyaü tvàcàryà' ityevamàdãnàü kùatriyavai÷yàpekùatvam /
tasmàtpuru÷asàmarthayaj¤ànavairàgyakàmàdyapekùayà vyutthànavikalpakramapàrivràjyapripattaprakàrà na virudhyante /
anadhikçtànàü ca pçthagvidhànàtpàrivràjyas 'snàtako vàsnàtako votsannàgniranagniko ve'tyàdinà /
tasmàtsiddhà÷ramàntaràõyadhikçtànàmeva //4,5.15//

iti pa¤camaü bràhmaõam //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,6.1-3

#<atha vaü÷aþ |
pautimàùyo gaupavanàt |
gaupavanaþ pautimàùyàt |
pautimàùyo gaupavanàt |
gaupavanaþ kau÷ikàt |
kau÷ikaþ kauõóinyàt |
kauõóinyaþ ÷àõóilyàt |
÷àõóilyaþ kau÷ikàc ca gautamàc ca |
gautamaþ || BrhUp_4,6.1 ||>#


#<agnive÷yàt |
agnive÷yo gàrgyàt |
gàrgyo gàrgyàt |
gàrgyo gautamàt |
gautamaþ saitavàt |
saitavaþ pàrà÷aryàyaõàt |
pàrà÷aryàyaõo gàrgyàyaõàt |
gàrgyàyaõa uddàlakàyanàt |
uddàlakàyano jàbàlàyanàt |
jàbàlàyano màdhyandinàyanàt |
màdhyandinàyanaþ saukaràyaõàt |
saukaràyaõaþ kàùàyaõàt |
kàùàyaõaþ sàyakàyanàt |
sàkàyanaþ kau÷ikàyaneþ
kau÷ikàyaniþ || BrhUp_4,6.2 ||>#


#<ghçtakau÷ikàt |
ghçtakau÷ikaþ pàrà÷aryàt |
pàrà÷aryaþ pàrà÷aryàt |
pàrà÷aryo jàtukarõyàt |
jàtukarõya àsuràyaõàc ca yaskàc ca |
àsuràyaõas traivaõeþ |
traivaõir aupajandhaneþ |
aupajandhanir àsureþ |
àsurir bhàradvàjàt |
bhàradvàja àtreyàt |
àtreyo màõñeþ |
màõñir gautamàt |
gautamo gautamàt |
gautamo vàtsyàt |
vàtsyaþ ÷àõóilyàt |
÷àõóilyaþ kai÷oryàt kàpyàt |
kai÷oryaþ kàpyaþ kumàraharitàt |
kumàraharito gàlavàt |
gàlavo vidarbhãkauõóinyàt |
vidarbhãkauõóinyo vatsanapàto bàbhravàt |
vatsanapàd bàbhravaþ pathaþ saubharàt |
panthàþ saubharo 'yàsyàd aïgirasàt |
ayàsya àïgirasa àbhutes tvàùñràt |
àbhutis tvàùñro vi÷varåpàt tvàùñràt |
vi÷varåpas tvàùñro '÷vibhyàm |
a÷vinau dadhica àtharvaõàt |
dadhyaïï àtharvaõo 'tharvaõo daivàt |
atharvà daivo mçtyoþ pràdhvaüsanàt |
mçtyuþ pràdhvaüsanaþ pràdhvaüsanàt |
pràdhvaüsanaþ ekarùeþ |
ekarùir viprajitteþ |
viprajittir vyaùñer |
vyaùñiþ sanàroþ |
sanàruþ sanàtanàt |
sanàtanaþ sanagàt |
sanagaþ parameùñiõaþ |
parameùñã brahmaõaþ |
brahma svayambhu |
brahmaõe namaþ || BrhUp_4,6.3 ||>#

__________



BrhUpBh_4,6.1-3 athànantaraü yàj¤avalkãyasya kàõóasya vaü÷a àrabhyate yathà madhukàõóasya vaü÷aþ /
vyàkhyànaü tu pårvavat /
brahma svayaübhu brahmaõe nama oümiti //4,6.1-3 //


iti bçhadàraõyakopaniùadi caturthàdhyàyasya ùaùñhaü bràhmaõam //6 //

iti bçhadàraõyakopaniùadi caturtho 'dhyàyaþ //4 //

bçhadàraõyakakrameõa ùaùñho 'dhyàyaþ //6//





=======================================================================



ADHYAYA 5




#<oü atha pa¤camo 'dhyàyaþ>#
#<atha pa¤camàdhyàyasya prathamaü bràhmaõam>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,1.1

#<pårõam adaþ pårõam idaü pårõàt pårõam udacyate |
pårõasya pårõam àdàya pårõam evàva÷iùyate |
khaü brahma |
khaü puràõam |
vàyuraü kham |
iti ha smàha kauravyàyaõãputraþ |
vedo 'yaü bràhmaõà viduþ |
vedainena yad veditavyam || BrhUp_5,1.1 ||>#


__________


BrhUpBh_5,1.1 pårõamadaþ pårõaü na kuta÷cid vyàvçttaü vyàpãtyetat /
niùñhà ca kartari draùñavyà /
ada iti parokùàbhidhàyi sarvanàma, tatparaü brahmetyarthaþ /
tat sampårõamàkà÷avad vyàpi nirantaraü nirupàdhikaü ca tadevedaü sopàdhikaü nàmaråpasthaüvyavahàràpannaü pårõaü svena råpeõa paramàtmanà vyàpyeva nopàdhiparicchinnena vi÷eùàtmanà /
tadidaü vi÷eùàpannaü kàryàtmakaü brahma pårõàt kàraõàtmana udacyata udricyata udgacchatãtyetat /
yadyapi kàryàtmanodricyate tathàpi yat svaråpaü pårõatvaü paramàtmabhàvaü tanna jàhàti pårõamevodricyate /
pårõasya kàryàtmano brahmaõaþ pårõa pårõatvamàdàya gçhãtvà àtmasvaråpaikarasatvamàpadya, vidyayà avidyàkçtaü bhåtamàtropàdhisaüsargajamanyatvàvabhàsaü tiraskçtya pårõamevànantaramavàhyaü praj¤ànaghanaikarasasvabhàvaü kevalaü brahmàva÷iùyate /
yaduktaü brahma và idamagra àsãttadàtmànamevàvettasmàttatsarvamabhavadityeùo 'sya mantrasyàrthaþ /
tatra brahmetyasyàrthaþ pårõamada iti /
idaü pårõamiti brahma và idamagra àsãdityasyàrthaþ /
tathà ca ÷rutyantaram-"yadeveha tadamutrayadamutra tadanviha"iti /
ato 'daþ÷abdavàcyaü pårõaü brahma tadevedaü pårõaü kàryasthaü nàmaråpopàdhisaüyuktamavidyayodriktam /
tasmàdeva paramàrthasvaråpàdanyadiva pratyavabhàsamànam /
tadyadàtmànameva paraü pårõaü brahma viditvàhamadaþ pårõaü brahmàsmãtyevaü pårõamàdàya tiraskçtyàpårõasvaråpatàmavidyàkçtàü nàmaråpopàdhisaüparkajàmetayà brahmavidyayà pårõameva kevalamava÷iùyate /
tathà coktam"tasmàttatsarvamabhavat"iti /
yaþ sarvopaniùadartho brahma sa eùo 'nena mantreõànådyata uttarasambandhàrtham /
brahmavidyàsàdhanatvena hi vakùyamàõàni sàdhanànyoïkàradamadànadayàkhyàni vidhitsitàni khilaprakaraõasambandhàtsarvopàsanàïgabhåtàni ca /
atraike varõayanti-pårõàtkàraõàtpårõaü kàryamudricyate /
udriktaü kàryaü vartamànakàle 'pi pårõameva paramàrthavastubhåtaü dvaitaråpeõa /
punaþ pralayakàle pårõasya kàryasya pårõatàmàdàyà'tmani dhitvà pårõamevàva÷iùyate kàraõaråpam /
evamutpattisthitipralayeùu triùvapi kàleùu kàryakàraõayoþ pårõataiva /
sà caikaiva pårõatà kàryakàraõayorbhedena vyapadi÷yate /
evaü ca dvaitàdvaitàtmakamekaü brahma /
yathà kila samudro jalataraïgaphenabudbudàdyàtmaka eva /
yathà ca jalaü satyaü tadudbhavà÷ca taraïgaphelabudbudàdayaþ samudràtmabhåtà evà'virbhàvatirobhàvadharmiõaþ paramàrthasatyà eva /
evaü sarvamidaü dvaitaü paramàrthasatyameva jalataraïgàdisthànãyaü samudrajalasthànãyaü tu paraü brahma /
evaü ca kila dvaitasya satyatve karmakàõóasya pràmàõyaü yadà punardvaitaü dvaitamivàvidyàkçtaü mçgatçùõikàvadançtamadvaitameva paramàrthatastadà kila karmakàõóaü viùayàbhàvàdapramàõaü bhavati /
tathà ca virodha eva syàt /
vedaikade÷abhåtopaniùatpramàõaü paramàrthàdvaitavastupratipàdakatvàdapramàõaü karmakàõóamasaddvaitaviùayatvàt /
tadvirodhaparijihãrùayà ÷rutyaitaduktaü kàryakàraõayoþ satyatvaü samudravatpårõamada ityàdineti /
tadasat /
vi÷iùñaviùayàpavàdavikalpayorasambhavàt /
na hãyaü suvivakùità kalpanà /
kasmàt /
yathà kriyàviùaya utsargapràptasyaikade÷e 'pavàdaþ kriyate /
yathàhiüsansarvabhåtànyanyatra tãrthebhya iti hiüsà sarvabhåtaviùayotsargeõa nivàrità tãrthe vi÷iùñaviùaye jyotiùñomàdàvanuj¤àyate /
na ca tathà vastuviùaya ihàdvaitaü brahmotsargeõa pratipàdya punastadekade÷e 'pavadituü ÷akyate /
brahmaõo 'dvaitatvàdevaikade÷ànupapatteþ /
tathà vikalpànupapatte÷ca /
yathàtiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti nàtiràtre ùoóa÷inaü gçhõàtãti grahaõàgrahaõayoþ puruùàdhãnatvàdvikalpo bhavati /
na tviha tathà vastuviùaye dvaitaü và syàdadvaitaü veti vikalpaþ sambhavatyapuruùatantratvàdàtmavastunaþ /
virodhàcca dvaitàdvaitatvayorekasya /
tasmànna suvivakùiteyaü kalpanà /
÷rutinyàyavirodhàcca /
saindhavaghanavatpraj¤ànaikarasaghanaü nirantaraü pårvàparabàhyàbhyantarabhedavivarjitaü sabàhyàbhyantaramajaü neti netyasthålamanaõvajamajaramabhayamamçtamityevamàdyàþ ÷rutayo ni÷citàrthàþ saü÷ayaviparyàsà÷aïkàrahitàþ sarvàþ samudre prakùiptàþ syuraki¤citkaratvàt /
tathà nyàyavirodho 'pi sàvayavasyànekàtmakasya kriyàvato nityatvànupapatteþ /
nityatvaü cà'tmanaþ smçtyàdidar÷anàdanumãyate /
tadvirodha÷ca pràpnotyanityatve /
bhavatkalpanànarthakyaü ca /
sphuñameva càsminpakùe karmakàõóànarthakyam /
akçtàbhyàgamakçtavipraõà÷aprasaïgàt /
nanu brahmaõo dvaitàdvaitàtmakatve samudràdidçùñàntà vidyante kathamucyate bhavataikasya dvaitàdvaitatvaü viruddhamiti /
na /
anyaviùayatvàt /
nityàniravayavavastuviùayaü hi viruddhatvamavocàma dvaitàdvaitatvasya na kàryaviùaye sàvayave /
tasmàcchrutismatinyàyavirodhàdanupapanneyaü kalpanà /
asyàþ kalpanàyà varamupaniùatparityàga eva /
adhyeyatvàcca na sàstràrtheyaü kalpanà /
na hi jananamaraõàdyanartha÷atasahasrabhedasamàkulaü samudravanàdivatsàvayavamanekarasaü brahma dhyeyatvena vij¤eyatvena và ÷rutyopadi÷yate /
praj¤ànaghanatàü copadi÷ati /
ekadhaivànudraùñavyamiti ca /
anekadhàdar÷anàpavàdàcca"mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati"iti /
yacca ÷rutyà ninditaü tanna kartavyam /
yacca na kriyate na sa ÷àsràrthaþ /
brahmaõo 'nekarasatvamanekadhàtvaü ca dvaitaråpaü ninditatvànna draùñavyam /
ato na ÷àsràrthaþ /
yattvekarasatvaü brahmaõastaddraùñavyatvàtpra÷astaü pra÷astatvàcca ÷àstràrtho bhavitumarhati /
yattåktaü vedaikade÷asyàpràmàõyaü karmaviùaye dvaitàbhàvàdadvaite ca pràmàõyamiti /
tanna /
yathàpràptopade÷àrthatvàt /
na hi dvaitamadvaitaü và vastu jàtamàtrameva puruùaü j¤àpayitvà pa÷càtkarma và brahmavidyàü vopadi÷ati ÷àsram /
na copade÷àrhaü dvaitaü jàtamàtrapràõibuddhigamyatvàt /
na ca dvaitasyànçtatvabuddhiþ prathamameva kasyàcitsyàt /
yena dvaitasya satyatvamupadi÷ya pa÷càdàtmanaþ pràmàõyaü pratipàdayecchàsram /
nàpi pàùaõóibhirapi prasthàpitàþ ÷àsrasya pràmàõyaü na gçhõãyuþ /
tasmàdyathàpràptameva dvaitamavidyàkçtaü svàbhàvikamupàdàya svàbhàvikyaivàvidyayà yuktàya ràgadveùàdidoùavate yathàbhimatapuruùàrthasàdhanaü karmopadi÷atyagre pa÷càtprasiddhakriyàkàrakaphalasvaråpadoùadar÷anavate tadbiparãtaudàsãnyasvaråpàvasthànaphalàrthine tadupàyabhåtàmàtmaikatvadar÷anàtmikàü brahmavidyàmupadi÷ati /
athaivaü sati tadaudàsãnyasvaråpàvasthàne phale pràpte ÷àsrasya pràmàõyaü pratyarthitvaü nivartate /
tadabhàvàcchàsrasyàpi ÷àsratvaü taü prati nivartata eva /
tathà pratipuruùaü parisamàptaü ÷àsramiti na ÷àsravirodhagandho 'pyasti /
advaitaj¤ànàvasànatvàcchàsra÷iùya÷àsanàdidvaitabhedasya /
anyatamàvasthàne hi virodhaþ syàdavasthitasyetaretaràpekùatvàttu ÷àsra÷iùya÷àsanànàü nànyatamo 'pyavatiùñhate /
sarvasamàptau tu kasya viredha à÷aïkyetàdvaite kevale ÷ive siddhe /
nàpyavirodhatàta eva /
athàpyabhyupagamya bråmaþ-dvaitàdvaitàtmakatve 'pi ÷àsravirodhasya tulyatvàt /
yadàpi samudràdivaddvaitàtmakamekameva brahma nànyadastãti virudhyate /
yasmindvaitaviùaye 'nyonyopade÷aþ so 'nyo dvaitaü cànyadeveti samudradçùñànto viruddhaþ /
na ca samudrodakaikatvavadvij¤ànaikatve brahmaõo 'nyatropade÷agrahaõàdikalpanà sambhavati /
na hi hastàdidvaitàdvaitàtmake devadatte vàkkarõayordevadattaikade÷abhåtayorvàgupadeùñrã karõaþ kevala upade÷asya grahãtà devadattastu nopadeùñà nàpyupade÷asya grahãteti kalpayituü ÷akyate /
samudraikodakàtmatvavadekavij¤ànavatvàddevadattasya /
tasmàcchratinyàyavirodha÷càbhipretàrthàsiddhi÷caivaïkalpanàyàü syàt /
tasmàdyathàvyàkhyàta evàsmàbhiþ pårõamada ityasya mantrasyàrthaþ /
oü khaü brahmeti mantro 'yaü cànyatràviniyukta iha bràhmaõena dhyànakarmaõi viniyujyate /
atra ca brahmeti vi÷eùyàbhidhànaü khamiti vi÷eùaõam /
vi÷eùaõavi÷eùyayo÷ca sàmànàdhikaraõyena nirde÷o nãlotpalavat khaü brahmeti /
brahma÷abdo bçhadvastumàtràspado 'vi÷eùito 'to vi÷eùyate khaü brahmeti /
yattatkhaü brahma tadoü÷abdavàcyamoü÷abdasvaråpamevavobhayathàpi sàmànàdhikaraõyamaviruddham /
iha ca brahmopàsanasàdhanatvàrthamoü÷abdaþ prayuktaþ /
tathà ca ÷rutyantaràt"etadàlambanaü ÷reùñhametadàlambanaü param" "omityàtmànaü yu¤jãta" "omityetenaivàkùareõa paraü puruùamabhidhyàyãta""omityevaü dhyàyatha àtmànam"ityàdeþ /
anyàrthàsaübhavàccopade÷asya /
yathà'nyatromiti ÷aüsatyomityudgàyatãtyevamàdau svàdhyàyàrambhàpavargayo÷coïkàraprayogo viniyogàdavagamyate na ca tathàr'thàntaramihàvagamyate /
tasmàddhyànasàdhanatvenaivehoïkàra÷abdasyopade÷aþ /
yadyapi brahmàtmàdi÷abdà brahmaõo vàcakàstathàpi ÷rutipràmàõyàdbrahmaõo nediùñhamabhidhànamoïkàraþ /
ata eva brahmapratipattàvidaü paraü sàdhanam /
tacca dviprakàreõa pratãkatvenàbhidhànatvena ca /
pratãkatvena yathà viùõvàdipratimàbhedena, evamoïkàro brahmeti pratipattavyaþ /
tathà hyoïkàràlambanasya brahma prasãdati /
"etadàlambanaü ÷reùñhametadàlambanaü param /
etadàlambanaü j¤àtvà brahmaloke mahãyate"iti ÷ruteþ /
tatra khamiti bhautike khe pratãtirmà bhådityàha-khaü puràõaü ciratanaü khaü paramàtmàkà÷amityarthaþ /
yattatparamàtmàkà÷aü puràõaü khaü taccakùuràdyaviùayatvànniràlambanama÷akyaü grahãtumiti ÷raddhàbhaktibhyàü bhàvavi÷eùeõa coïkàra àve÷ayati /
yathà viùõvaïgàïkitàyàü ÷ilàdipratimàyàü viùõuü loka evam /
vàyuraü khaü vàyurasminvidyata iti vàyuraü khaü khamàtraü khamityucyate na puràõaü khamityevamàha sma /
ko 'sau /
kauravyàyaõãputraþ /
vàyure hi khe mukhyaþ sva÷abdavyavahàrastasmànmukhe saüpratyayo yukta iti manyate /
tatra yadi puràõaü khaü brahma niråpàdhisvaråpaü yadi và vàyuraü khaü sopàdhikaü brahma sarvathàpyoïkàraþ pratãkatvenaiva pratimàvatsàdhanatvaü pratipadyate /
etadvai satyakàma paraü càparaü ca brahma yadoïkàraþ iti ÷rutyantaràt /
kevalaü sva÷abdàrthe vipratipattiþ /
vedo 'yamoïkàro veda vijànàtyanena yadveditavyam /
tasmàdveda oïkàro vàcako 'bhidhànam /
tenàbhidhànena yadveditavyaü brahma prakà÷yamànamabhidhãyamànaü veda sàdhako vijànàtyupalabhate /
tasmàdvedo 'yamiti bràhmaõà viduþ /
tasmàdbràhyaõànàmabhidhànatvena sàdhanatvamabhipretamoïkàrasya /
athavà vedo 'yamityàdyarthavàdaþ /
kathamoïkàro brahmaõaþ pratãkatvena vihitaþ /
oü khaü brahmeti sàmànàdhikaraõyàttasya stutiridànãü vedatvena /
sarvo hyayaü veda oïkàra eva /
etatprabhava etadàtmakaþ sarvaü çgyajuþsàmàdibhedabhinna eva oïkàraþ tadyathà ÷aïkunà sarvàõi parõàni ityàdi÷rutyantaràt /
ita÷càyaü veda oïkàro yadveditavyaü tatsarvaü veditavyamoïkàro vedaþ /
itarasyàpi vedasya vedatvamata eva /
tasmàdvi÷iùño 'yamoïkàraþ sàdhanatvena pratipattavya iti /
athavà vedaþ saþ /
ko 'sau /
yaü bràhmaõà viduroïkàràt /
bràhmaõànàü hyasau praõavodgothàdivikalpairvij¤eyaþ /
tasminhi prayujyamàne sàdhanatvena sarvo vedaþ prayukto bhavatãti //1//

#<iti ÷rãbçhadàraõyakopaniùadbhàùye pa¤camàdhyàyasya prathamaü bràhmaõam //1//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,2.1

#<trayàþ pràjàpatyàþ prajàpatau pitari brahmacaryam åùuþ |
devà manuùyà asuràþ |
uùitvà brahmacaryaü devà åcur bravãtu no bhavàn iti |
tebhyo haitad akùaram uvàca da iti |
vyaj¤àsiùñà3 iti |
vyaj¤àsiùmeti hocuþ |
dàmyateti na àttheti |
om iti hovàca vyaj¤àsiùñeti || BrhUp_5,2.1 ||>#


__________


BrhUpBh_5,2.1 adhunà damàdisàdhanatrayavidhànàrthoü'yamàrambhaþ - trayàstrisaükhyàkàþ prajàpatyàþ prajàpaterapatyàni pràjàpatyàste kiü prajàpattau pitari brahmacaryaü ÷iùyatvavçtterbrahmacaryasya pràdhànyàcchiùyàþ santo brahmacaryamåùuruùitavanta ityarthaþ /
ke te /
vi÷eùato devà manuùyà asurà÷ca /
te coùitvà brahmacaryaü kimakurvannityucyate - teùàü devà åcuþ pitaraü prajàpatim /
kimiti /
bravãtu kathayatu no 'smabhyaü yadanu÷àsanaü bhavàniti /
tebhya evamarthibhyo haitadakùaraü varõamàtramuvàca da iti /
uktvà ca tànpapraccha pità kiü vyaj¤àsiùñà3iti /
mayopade÷àrthamabhihitasyàkùarasyàrthaü vij¤àtavanta àhosvinneti /
devà åcurvyaj¤àsiùmeti vij¤àtavanto vayam /
yadyevamucyatàü kiü mayoktamiti /
devà åcurdàbhyatàdàntà yåyaü svabhàvato 'to dàntà bhavateti no 'smànàttha kathayati /
itara àhomiti samyagvyaj¤àsiùñeti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,2.2

#<atha hainaü manuùyà åcur bravãtu no bhavàn iti |
tebhyo haitad evàkùaram uvàca da iti |
vyaj¤àsiùñà3 iti |
vyaj¤àsiùmeti hocuþ |
datteti na àttheti |
om iti hovàca vyaj¤àsiùñeti || BrhUp_5,2.2 ||>#


__________


BrhUpBh_5,2.2 samànamanyat /
svabhàvato lubdhà yåyamato yathà÷akti saüvibhajata datteti no 'smànàttha kimanyadbråyànno hitamiti manuùyàþ //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,2.3

#<atha hainam asurà åcur bravãtu no bhavàn iti |
tebhyo haitad evàkùaram uvàca da iti |
vyaj¤àsiùñà3 iti |
vyaj¤àsiùmeti hocuþ |
dayadhvam iti na àttheti |
om iti hovàca vyaj¤àsiùñeti |
tad etad evaiùà daivã vàg anuvadati stanayitnur da da da iti |
damyata datta dayadhvam iti |
tad etat trayaü ÷ikùed damam dànam dayàm iti || BrhUp_5,2.3 ||>#


__________


BrhUpBh_5,2.3 tathàsurà dayadhvamiti /
krårà yåyaü hiüsàdiparà ato dayadhvaü pràõiùu dayàü kuruteti /
tadetatprajàpateranu÷àsanamadyàpyanuvartata eva /
yaþ pårvaü prajàpatirdevàdãnanu÷a÷àsa so 'dyàpyanu÷àstyeva daivyà stanayitnulakùaõayà vàcà kathameùà ÷råyate daivo vàk /
kàsau stanayitnurda da da iti dàmyata datta dayadhvamityeùàü vàkyànàmupalakùaõàya trirdakàra uccàryate 'nukçtirna tu stanayitnu÷abdastrireva saükhyàniyamasya loko 'prasiddhatvàt /
yasmàdadyàpi prajàpatirdàmyata datta dayadhvamityanu÷àstyeva tasmàtkàraõàdetattrayam /
kiü tat trayamityucyate damaü dànaü dayàmiti ÷ikùedupàdadyàtprajàpateranu÷àsanamasmàbhiþ kartavyamityevaü kartavyamityevaü matiü kuryàt /
tathà ca smçtiþ -  trividhaü narakasyedaü dvàraü nà÷atamàtmanaþ /
kàmaþ krodhastathà lobhastasmàdetat trayaü tyajet iti /
asya hi vidheþ ÷eùaþ pårvaþ /
tathàpi devàdãnuddi÷ya kimarthaü dakàratrayamuccàritavànprajàpatiþ pçthaganu÷àsanàrthibhyaþ /
te và kathaü vivekena pratipannàþ prajàpatermanogataü samànenaiva dakàravarõamàtreõeti paràbhipràyaj¤à vikalpayanti /
atraika àhuradàntatvàdànàtvàdayàsutvairaparàdhitvamàtmano manyamànàþ ÷aïkità eva prajàpatàvåùuþ kiü no vakùyatãti /
teùàü ca dakàra÷ravaõamàtràdevà'tmà÷aïkàva÷ena tadarthapratipattirabhåt /
loke 'pi hi prasiddhaü putràþ ÷iùyà÷cànu÷àsyàþ santo doùànnivartayitavyà iti /
ato yuktaü prajàpaterdakàramàtroccàraõam /
damàditraye ca dakàrànvayàdàtmano doùànuråpyeõa devàdãnàü vivekena pratipattuü ceti /
phalaü tvetadàtmadoùaj¤àne sati doùànnivartayituü ÷akyate 'lpenàpyupade÷ena dakàramàtreõeti /
nanvetat trayàõàü devàdãnàmanu÷àsanaü devàdibhirapyekaikamevopàdeyamadyatve 'pi na tu trayaü manuùyaiþ ÷ikùitavyamiti /
atrocyate - pårvairdaivàdibhirapyekaikamevopàdeyamadyatve 'pi na tu trayaü manuùyaiþ ÷ikùitavyamiti /
athavà na devà asurà vànye kecana vidyante manuùyebhyaþ /
manuùyàõàmevàdàntà ye 'nyairuttamairguõaiþ saüpannàste devà lobhapradhànà manuùyàstathà hiüsàparàþ krårà asuràsta eva manuùyà adàntatvàdidoùakùatrayamapekùya devàdivi÷abdabhàjo bhavantãtaràü÷ca guõànsattvarajastamàüsyapekùya /
ato manuùyaireva ÷ikùitavyametat trayamiti tadapekùayaiva prajàpatinopadiùñatvàt /
tathà hi manuùyaþ adàntà lubdhàþ krårà÷ca dç÷yante /
tathà ca smçtiþ kàmaþ krodhastathà lobhastasmàdetat trayaü tyajet iti //3//

#<iti bçhadàraõyakopaniùadbhàùye pa¤camàdhyàyasya dvitãyaü bràhmaõam //2//>#


_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,3.1

#<eùa prajàpatir yad dhçdayam |
etad brahma |
etat sarvam |
tad etat tryakùaraü hçdayam iti |
hç ity ekam akùaram |
abhiharanty asmai svà÷ cànye ca ya evaü veda |
da ity ekam akùaram |
dadaty asmai svà÷ cànye ca ya evaü veda |
yam ity ekam akùaram |
eti svargaü lokaü ya evaü veda || BrhUp_5,3.1 ||>#


__________


BrhUpBh_5,3.1 damàdisàdhanatrayaü sarvopàsana÷eùaü vihitam /
dànto 'lubdho dayàluþ sansarvopàsaneùvadhikriyate /
tatra nirupàdhikasya brahmaõo dar÷anamatikràntamathàdhunà sopàdhikasya tasyaivàbhyudayaphalàni vaktavyànãtyevamartho 'yamàrambhaþ eùa prajàpatiryaddhç÷yaü prajàpatiranu÷àstãtyanantaramevàbhihitam /
kaþ punarasàvanu÷àstà prajàpatiriti /
ucyate - eùa prajàpatiþ /
ko 'sau yathçdayaü hçdayamiti hçdayasthà buddhirucyate /
yasmi¤÷àkalyabràhmaõànte nàmaråpakarmaõàmupasaühàra ukto digvibhàgadvàreõa tadetatsarvabhåtapratiùñhaü sarvabhåtàtmabhåtaü hçdayaü prajàpatiþ prajànàü sraùñà /
etadbrahma bçhattvàtsarvàtmatvàcca brahma /
etat sarvam /
uktama pa¤camàdhyàye hçdayasya sarvatvam /
tatsarvaü yasmàttasmàdupàsyaü hçdayaü brahma /
tatra hçdayanàmàkùaraviùayameva tàvadupàsanamucyate /
tadetaddhçdayamiti nàma tryakùaraü trãõyakùaràõyasyeti tryakùaram /
kàni punastàni trãõyakùaràõyucyante /
hç ityekamakùaram /
abhiharanti hçteràhçtikarmaõo hç ityetadråpamiti yo veda yasmàddhçdayàya brahmaõe svà÷cendriyàõyanye ca viùayàþ ÷abdàdayaþ svaü svaü kàryamabhiharantihçdayaü ca bhoktrarthamabhiharati /
ato hçdayanàmno hç ityetadakùaramiti yo vedàsmai viduùe 'bhiharanti svà÷ca j¤àtayo 'nye càsaübaddhàþ /
balimiti vàkya÷eùaþ /
vij¤ànànuråpyeõaitatphalam /
tathà da ityetadapyekàkùarametadapi dànàrthasya dadàterda ityetadråpaü hçdayanàmàkùaratvena nibaddham /
atràpi hçdayàya brahmaõo svà÷ca karaõànyanye ca viùayàþ svaü svaü vãryaü dadati hçdayaü ca bhoktre dadàti svaü vãryamato dakàra ityevaü yo vedàsmai dadati svà÷cànye ca /
tathà yamityetadapyekamakùaram /
iõo gatyarthasya yamityetadråpamasminnàmni nibaddhamiti yo veda sa svargaü lokameti /
evaü nàmàkùaràdapãdç÷aü vi÷iùñaü phalaü pràpnoti kimu vaktavyaü hçdayasvaråpo pàsanàditi hçdayastutaye nàmàkùaropanyàsaþ //1//

#<iti ÷rãmadbçhadàraõyakopaniùadbhàùye pa¤camàdhyàyasya tçtãyaü bràhmaõam //3//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,4.1

#<tad vai tad etad eva tad àsa |
satyam eva |
sa yo haitaü mahad yakùaü prathamajaü veda satyaü brahmeti jayatãmàül lokàn -- jita in nv asàv asat -- ya evam etan mahad yakùaü prathamajaü veda satyaü brahmeti |
satyaü hy eva brahma || BrhUp_5,4.1 ||>#


__________


BrhUpBh_5,4.1 tasyaiva hçdayàkhyasya brahmaõaþ satyamityupàsanaü vidhitsannàha-tattaditi hçdayaü brahma paràmçùñam /
và iti smaraõàrtham /
tadyaddhçdayaü brahma smaryata ityekastacchabdaþ /
tadetaducyate prakàràntaremeti dvitãyastacchabdaþ /
kiü punastatprakàràntaram /
etadeva tadityetacchabdena saübadhyate tçtãyastacchabdaþ /
etaditi vakùyamàõaü buddhau saünidhãkçtyà'ha /
àsa babhåva /
kiü punaretadevà'sa yaduktaü hçdayaü brahmeti taditi tçtãyastacchabdo viniyuktaþ /
kiü taditi vi÷eùato nirdi÷ati satyameva sacca tyacca mårtaü càmårtaü ca satyaü brahma pa¤cabhåtàtmakamityetat /
sa yaþ ka÷citsatyàtmànametaü mahanmahattvàdyakùaü påjyaü prathamajaü prathamajàtaü sarvasmàtsaüsàriõa etadevàgre jàtaü brahmàtaþ prathamajaü veda vijànàti satyaü brahmeti /
tasyedaü phalamucyate-yathà satyena brahmaõeme lokà àtmasàtkçtà jità evaü satyàtmànaü brahma mahadyakùaü prathamajaü veda sa jayatãmàllokàn /
ki¤ca jito va÷ãkçta innvitthaü yathà brahmaõàsau ÷atruriti vàkya÷eùaþ /
asaccàsadbhavedasau ÷atrurjito bhavedityarthaþ /
kasyaitatphalamiti punarnigamayati-ya evametanmahadyakùaü prathamajaü veda satyaü brahmeti /
ato vidyànuråpaü phalaü yuktam /
satyaü hyeva yasmàdbrahma //1//

#<iti ÷rãmadbçhadàraõyakopaniùadbhàùye pa¤camàdhyàyasya caturthaü bràhmaõam //4//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,5.1

#<àpa evedam agra àsuþ |
tà àpaþ satyam asçjanta |
satyaü brahma |
brahma prajàpatim |
prajàpatir devàn |
te devàþ satyam evopàsate |
tad etat tryakùaraü sa-ti-yam iti sa ity ekam akùaram |
tãty ekam akùaram |
yam ity ekam akùaram |
prathamottame akùare satyam madhyato 'nçtam |
tad etad ançtam ubhayataþ satyena parigçhãtam |
satyabhåyam eva bhavati |
naivaüvidvàüsam ançtaü hinasti || BrhUp_5,5.1 ||>#


__________


BrhUpBh_5,5.1 satyasya brahmaõaþ stutyarthamidamàha /
mahadyakùaü prathamajamityuktaü tatkathaü prathamajatvamiti /
ucyate-àpa evedamagra àsuþ /
àpa iti karmasamavàyinyo 'gnihotràdyàhutayaþ /
agnihotràdyàhiterdravàtmakatvàdaptvam /
tà÷cà'po 'gni hotràdikarmàpavargottarakàlaü kenaciddçùñena såkùmeõà'tmanà karmasamavàyitvamaparityajantya itarabhåtasahità eva na kevalàþ /
karmasamavàyitvàttu pràdhànyamapàmiti /
sarvàõyeva bhåtàni pràgutpatteravyàkçtàvasthàni kartçsahitàni nirdi÷yanta àpa iti /
tà àpo bãjabhåtà jagato 'vyàkçtàtmanàvasthitàstà evedaü sarvaü nàmaråpavikçtaü jagadagra àsurnànyatki¤cidvikàrajàtamàsãt /
tàþ punaràpaþ satyamasçjanta /
tasmàtsatyaü brahma prathamajam /
tadetaddhiraõyagarbhasya såtràtmano janma yadavyàkçtasya jagato vyàkaraõam /
tatsatyaü brahma kutaþ /
mahattvàt /
kathaü mahattvamityàha /
yasmàtsarvasya sraùñña /
katham /
yatsatyaü brahma tat prajàpatiü prajànàü patiü viràjaü såryàdikaraõamasçjatetyanuùaïgaþ /
prajàpatirdevànsa viràñprajàpatirdeva nasçjata /
yasmàtsarvamevaü krameõa satyàdbrahmaõo jàtaü tasmànmahatsatyaü brahma /
kathaü punaryakùamiti /
ucyate-ta evaü sçùñà devàþ pitaramapi viràjamatãtya tadeva satyaü brahmopàmate /
ata etatprathamajaü mahadyakùam /
tasmàtsarvàtmanopàsyaü tattasyàpi satyasya brahmaõo nàma satyamiti tadetattryakùaram /
kàni tànyakùaràõãtyàha-sa ityekamakùaram /
tãtyekamakùaram /
tãtãkàrànubandho nirde÷àrthaþ /
yamityekamakùaram /
tatra teùàü prathamottame akùare sakàrayakàrau satyam /
mçtyuråpàbhàvàt /
madhyato madhye 'nçtam /
ançtaü hi mçtyuþ /
mçtyvançtayostakàrasàmànyàt /
tadetadançtaü takàràkùaraü mçtyuråpamubhayataþ satyena sakàrayakàralakùaõena parigçhotaüvyàptamantarbhàvitaü satyaråpàbhyàmato 'ki¤citkaraü tatsatyabhåyameva satyabàhulyameva bhavati /
evaü satyabàhulyaü sarvasya mçtyorançtasyàki¤citkaratvaü ca yo vidvàüstamevaü vidvàüsamançtaü kadàcitpramàdoktaü na hinasti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,5.2

#<tad yat tat satyam asau sa àdityaþ |
ya eùa etasmin maõóale puruùo ya÷ càyaü dakùiõe 'kùan puruùas tàv etàv anyo 'nyasmin pratiùñhitau |
ra÷mibhir eùo 'smin pratiùñhitaþ pràõair ayam amuùmin |
sa yadotkramiùyan bhavati ÷uddham evaitan maõóalaü pa÷yati |
nainam ete ra÷mayaþ pratyàyanti || BrhUp_5,5.2 ||>#


__________


BrhUpBh_5,5.2 asyàdhunà satyasya brahmaõaþ saüsthànavi÷eùa upàsanamucyate-tadyat /
kiü tatsatyaü brahma prathamajaü kimasau saþ /
ko 'sàvàdityaþ kaþ punarasàvàdityo ya eùa ka eùa ya etasminnàdityamaõóale puruùo 'bhimànã so 'sau satyaü brahma /
ya÷càyamadhyàtmaü yo 'yaü dakùiõe 'kùannakùaõi puruùaþ /
ca÷abdàtsa ca satyaü brahmeti saübandhaþ /
tàvetàvàdityàkùisthau puruùàvekasya satyasya brahmaõaþ saüsthànavi÷eùau yasmàttasmàdanyonyasminnitaretarasminnàditya÷càkùuùe càkùuùa÷cà'ditye pratiùñhitau /
adhyàtmàdhidaivatayoranyonyopakàryopakàrakatvàt /
kathaü pratiùñhitàvityucyate ra÷mibhiþ prakà÷enànugrahaü kurvanneùa àdityo 'smiü÷càkùuùe 'dhyàtme pratiùñhitaþ /
ayaü ca càkùuùaþ pràõairàdityamanugçhõannamuùminnàditye 'dhidaive pratiùñhitaþ /
so 'smi¤charãre vij¤ànamayo bhoktà yadà yasminkàla utkramiùyanbhavati tadàsau càkùuùa àdityapuruùo ra÷mãnupasaühçtya kevalenaudàsãnyena råpeõa vyavatiùñhate /
tadàyaü vij¤ànamayaþ pa÷yati ÷uddhameva kevalaü vira÷myetanmaõóalaü candramaõóalamiva /
tadetadariùñadar÷anaü pràsahgikaü pradar÷ayate /
kathaü nàma puruùaþ karaõãye yatnavànsyàditi /
nainaü càkùuùaü puruùamurarãkçtya taü pratyanugrahàyaite ra÷mayaþ svàmikartavyava÷àtpårvamàgacchanto 'pi punastatkarmakùayamanurudhyamànà iva nopayanti na pratyàgacchantyenam /
ato 'vagamyate parasparopakàryopakàrakabhàvàtsatyasyaivaikasyà'tmanoü'÷à vetàviti //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,5.3

#<ya eùa etasmin maõóale puruùas tasya bhår iti ÷iraþ |
ekaü ÷ira ekam etad akùaram |
bhuva iti bàhå |
dvau bàhå dve ete akùare |
svar iti pratiùñhà |
dve pratiùñhe dve ete akùare |
tasyopaniùad ahar iti |
hanti pàpmànaü jahàti ca ya evaü veda || BrhUp_5,5.3 ||>#

__________


BrhUpBh_5,5.3  tatra yo 'sau ko ya eùa etasminmaõóale puruùaþ satyanàmà tasya vyàhçtayo 'vayavàþ /
katham /
bhåriti yeyaü vyàhçtiþ sà tasya ÷iraþ /
pràthamyàt /
tatra sàmànyaü svayamevàha ÷ruti-ekamekasaükhyàyiktaü ÷irastathaitadakùaramekaü bhåriti /
bhuva iti bàhå dvitvasàmànyàddvau bàhå dve ete akùare /
tathà svariti pratiùñhà dve pratiùñhe dve ete akùare /
pratiùñhe pàdau pratitiùñhatyàbhyàmiti /
tasyàsya vyàhçtyavayavasya satyasya brahmaõa upaniùadrahasyamabhidhànam /
yenàbhidhànenàbhidhãyamànaü tadbrahmàbhimukho bhavati lokavat /
kàsàvityàha - ahariti ahariti caitadråpaü hanterjahàte÷ceti yo veda sa hanti jahàti ca pàpmànaü ya evaü veda //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,5.4

#<yo 'yaü dakùiõe 'kùan puruùas tasya bhår iti ÷iraþ |
ekaü ÷ira ekam etad akùaram |
bhuva iti bàhå |
dvau bàhå dve ete akùare |
svar iti pratiùñhà |
dve pratiùñhe dve ete akùare |
tasyopaniùad aham iti |
hanti pàpmànaü jahàti ca ya evaü veda || BrhUp_5,5.4 ||>#


__________


BrhUpBh_5,5.4 evaü yo 'yaü dakùiõe 'kùanpuruùastasya bhåriti ÷ira ityàdi sarvaü samànam /
tasyopaniùadahamiti /
pratyagàtmabhåtatvàt /
pårvavaddhànterjahàte÷ceti //4//
#<iti ÷rãmadbçhadàraõyakopaniùadbhàùye pa¤camàdhyàyasya pa¤camaü bràhmaõam //5//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,6.1

#<manomayo 'yaü puruùo bhàþsatyaþ |
tasminn antar hçdaye yathà vrãhir và yavo và |
sa eùa sarvasye÷ànaþ sarvasyàdhipatiþ sarvam idaü pra÷àsti yad idaü ki¤ca || BrhUp_5,6.1 ||>#


__________


BrhUpBh_5,6.1 upàdhãnàmanekatvàdanekavi÷eùaõatvàcca tasyaiva prakçtasya brahmaõo manaupàdhivi÷iùñasyopàsanaü vidhitsannàhamanomayo manaþpràyo manasyupalabhyamànatvàt /
manasà copalabhata iti manomayo 'yaü puruùo bhàþ satyo bhà eva satyaü sadbhàvaþ svaråpaü yasya so 'yaü bhàþ satyo bhàsvara ityetat /
manasaþ sarvàrthàvabhàsamatvànmanomayatvàccàsya bhàsvaratvàt /
tasminnantarhçdaye hçdayasyàntastasminnityetat /
yathà vrãhirvà yavo và pariõamata evaü parimàõastasminnantarhçdaye yogibhirdç÷yata ityarthaþ /
sa eùa sarvasye÷ànaþ sarvasya svabhedajàtasye÷ànaþ svàmã /
svàmitve 'pi sati ka÷cidamàtyàditantro 'yaü tu na tathà kiü tarhyadhipatiradhiùñhàya pàlayità /
sarvamidaü pra÷àsti yadidaü ki¤ca yatki¤ccitsarvaü jagattatsarvaü pra÷àsti /
eü manomayasyopàsanàttathàråpàpattireva phalam /
taü tathà yathepàsate tadeva bhavatãti bràhmaõam //1//

#<iti ÷rãmadbçhadàraõyakopaniùadbhàùye pa¤camàdhyàyasya ùaùñhaü bràhmaõam //6//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,7.1

#<vidyud brahmety àhuþ |
vidànàd vidyut |
vidyaty enaü pàpmano ya evaü veda vidyud brahmeti |
vidyud dhy eva brahma || BrhUp_5,7.1 ||>#


__________


BrhUpBh_5,7.1 tathaivopàsanàntaraü satyasya brahmaõo vi÷iùñaphalamàrabhyate - vidyudbrahmetyàhuþ /
vidyuto brahmaõo nirvacanamucyate - vidànàdavakhaõóanàttamaso medhàndhakàraü vidàrya hyavabhàsate 'to vidyut /
evaü guõaü vidyudbrahmeti yo vedàsai vidyatyavakhaõóayati vinà÷ayati pàpmana enamàtmànaü prati pratikålabhåtàþ pàpmàno ye tànsarvànpàpmano 'khaõóayatãtyarthaþ /
ya evaü veda vidyudbrahmeti tasyànuråpaü phalam /
vidyuddhi yasmàdbrahma //1//

iti ÷rãmadbçhadàraõyakopaniùadbhàùye pa¤camàdhyàyasya saptamaü bràhmaõam //7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,8.1

#<vàcaü dhenum upàsãta |
tasyà÷ catvàraþ stanàþ |
svàhàkàro vaùañkàro hantakàraþ svadhàkàraþ |
tasyai dvau stanau devà upajãvanti |
svàhàkàraü ca vaùañkàraü ca |
hantakàraü manuùyàþ |
svadhàkàraü pitaraþ |
tasyàþ pràõa çùabho mano vatsaþ || BrhUp_5,8.1 ||>#


__________


BrhUpBh_5,8.1 punarupàsanàntaraü tasyaiva brahmaõo vàgvai brahmeti vàgiti ÷abdasrayã tàü vàcaü dhenuü dhenuriva dhenuryathà dhenu÷caturbhiþ stanaiþ stanyaü payaþ kùarati vatsàyaivaü vàgdhenurvakùyamàõaiþ stanaiþ paya ivànnaü kùarati devàdibhyaþ /
ke punaste stanà ye và te yebhyaþ kùarati /
tasyà etasyà vàco dhenvà dvau stanau devà upajãvanti vatsasthànãyàþ /
kau tau /
svàhàkàraü ca vaùañkàraü ca /
àbhyàü hi havirdãyate devebhyaþ /
hantakàraü manuùyàþ /
hanteti manuùyebhyo 'nnaü prayacchanti /
svadhàkàraü ca vaùañkàraü ca /
àbhyàü hi havirdãyate devebhyaþ /
hantakàraü manuùyàþ /
hanteti manuùyebhyo 'nnaü prayacchanti svadhàkàraü ca vaùañkàraü ca /
àbhyàü hi havirdãyate devebhyaþ /
hantakàraü manuùyàþ /
hanteti manuùyebhyo 'nnaü prayacchanti /
svadhàkàraü pitaraþ /
svadhàkàreõa hi pitçbhyaþ svadhàü prayacchanti /
tasyà dhenvà vàcaþ pràõa çùabhaþ /
pràõena hi vàkprasåyate /
mano vatsaþ /
manasà hi prasràvyate /
manasà hyàlocite viùaye vàkpravartate /
tasmànmano vatsasthànãyam /
evaü vàgdhenåpàsakastàdbhàvyameva pratipadyate //1//

#<iti ÷rãmadbçhadàraõyakopaniùadbhàùye pa¤camàdhyàyasyàùñamaü bràhmaõam //8//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,9.1

#<ayam agnir vai÷vànaro yo 'yam antaþ puruùe |
yenedam annaü pacyate |
yad idam adyate |
tasyaiùa ghoùo bhavati |
yam etat karõàv apidhàya ÷çõoti |
sa yadotkramiùyan bhavati nainaü ghoùaü ÷çõoti || BrhUp_5,9.1 ||>#


__________

BrhUpBh_5,9.1 ayamagnirvai÷vànanaraþ pårvavadupàsanàntaramayamagnirvai÷vànaraþ /
ko 'yamagnirityàha-yo 'yamantaþpuruùe /
kiü ÷arãràrambhako netyucyate-yenàgninà vai÷vànaràkhyenedamannaü pacyate /
kiü tadannam /
yadidamadyate bhujyate 'nnaü prajàbhijañhiro 'gnirityarthaþ /
tasya sàkùàdupalakùaõàrthamidamàha-tasyàgnerannaü pacato jàñharasyaiùa ghoùo bhavati /
ko 'sau /
yaü ghoùametaditi kriyàvi÷eùaõaü karõàvapidhàyàïgulãbhyàmapidhànaü kçtvà ÷çõoti taü prajàpatimupàsãta vai÷vànaramagnim /
atràpi tàdbhàvyaü phalam /
tatra pràsaïgikamidamariùñalakùaõamucyate-so 'tra ÷arãre bhoktà yadotkramiùyanbhavati nainaü ghoùaü ÷çõoti //1//

#<iti ÷rãmadbçhadàraõyakopaniùadbhàùye pa¤camàdhyàyasya navamaü bràhmaõam //9//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,10.1

#<yadà vai puruùo 'smàl lokàt praiti sa vàyum àgacchati |
tasmai sa tatra vijihãte yathà rathacakrasya kham |
tena sa årdhva àkramate |
sa àdityam àgacchati |
tasmai sa tatra vijihãte |
yathà lambarasya kham |
tena sa årdhva àkramate |
sa candramasam àgacchati |
tasmai sa tatra vijihãte |
yathà dundubheþ kham |
tena sa årdhva àkramate |
sa lokam àgacchaty a÷okam ahimam |
tasmin vasati ÷à÷vatãþ samàþ || BrhUp_5,10.1 ||>#


__________


BrhUpBh_5,10.1 sarveùàmasminprakaraõa upàsanànàü gatiriyaü phalaü cocyate-yadà vai puruùo vidvànasmàllokàtpraiti ÷arãraü parityajati sa tadà vàyumàgacchatyantarikùe tiryagbhåto vàyuþ stimito 'bhedyastiùñhati /
sa vàyustatra svàtmani tasmai sampràptàya vijihote svàtmàvayavànvigamayati cchidrãkarotyàtmànamityarthaþ /
kiüparimàmaü chidramiti /
ucyate-yathà ratha vakrasya khaü chidraü prasiddhaparimàõam /
tena chidreõa sa vidvànårdhva àkramata årdhvaþ sangacchati sa àdityamàgacchati /
àdityo brahmalokaü jigamiùormàrganirodhaü kçtvà sthitaþ so 'pyevaüvida upàsakàya dvàraü prayacchati /
tasmai sa tatra vijihote /
yathà lambarasya khaü vàditravi÷eùasya cchidraparimàmaü tena sa årdhva àkramate sa candramasamàgacchati /
so 'pi tasmai tatra vijihãte /
yathà dundubheþ khaü prasiddhaü tena sa årdhva àkramate sa lokaü prajàpatilokamàgacchati /
kiüvi÷iùñam /
a÷okaü mànasena duþkhena vivarjitamityetat /
ahimaü himavarjitaü ÷àrãraduþkhavarjitamityarthaþ /
taü pràpya tasminvasati ÷à÷vatãrnityàþ samàþ saüvatsarànityarthaþ /
brahmaõo bahånkalpànvasatãtyetat //1//

#<iti ÷rãmadbçhadàraõyakopaniùadbhàùye pa¤camàdhyàyasya da÷amaü bràhmaõam //10//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,11.1

#<etad vai paramaü tapo yad vyàhitas tapyate |
paramaü haiva lokaü jayati ya evaü veda |
etad vai paramaü tapo yaü pretam araõyaü haranti |
paramaü haiva lokaü jayati ya evaü veda |
etad vai paramaü tapo yaü pretam agnàv abhyàdadhati |
paramaü haiva lokaü jayati ya evaü veda || BrhUp_5,11.1 ||>#


__________


BrhUpBh_5,11.1 etadvai paramaü tapaþ /
kiü tat /
yadyàhito vyàdhito jvaràdiparigçhãtaþ sanyattapyate tadetatparamaü tapa ityevaü cintayet /
duþkhasàmànyàt /
tasyaivaü cintayato viduùaþ karmakùayahetustadeva tapo bhavatyanindato 'viùãdataþ /
sa eva ca tena vij¤ànatapasà dagdhakilbaùaþ paramaü haiva lokaü jayati ya evaü veda /
tathaitadvai paramaü tapo yaü pretamagnàvabhyàdadhati /
agniprave÷asàmànyàt /
paramaü haiva lokaü jayati ya evaü veda //1//

#<iti ÷rãmadbçhadàraõyakopaniùadbhàùye pa¤camàdhyàyasyaikàda÷aü bràhmaõam //11//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,12.1

#<annaü brahmety eka àhuþ |
tan na tathà |
påyati và annam çte pràõàt |
pràõo brahmety eka àhuþ |
tan na tathà |
÷uùyati vai praõa çte 'nnàt |
ete ha tv eva devate ekadhàbhåyaü bhåtvà paramatàü gacchataþ |
tad dha smàha pràtçdaþ pitaram |
kiü svid evaivaü viduùe sàdhu kuryàü kim evàsmà asàdhu kuryàm iti |
sa ha smàha pàõinà mà pràtçda |
kas tv enayor ekadhàbhåyaü bhåtvà paramatàü gacchatãti |
tasmà u haitad uvàca vãti |
annaü vai vi |
anne hãmàni sarvàõi bhåtàni viùñàni |
ram iti |
pràõo vai ram |
pràõe hãmàni sarvàõi bhåtàni ramante |
sarvàõi ha và asmin bhåtàni vi÷anti |
sarvàõi bhåtàni ramante ya evaü veda || BrhUp_5,12.1 ||>#


__________


BrhUpBh_5,12.1 annaü brahmeti /
tathaitadupàsanàntaraü vidhitsannàha-annaü brahmànnamadyate yattadbrahmetyeka àcàryà àhustanna tathà grahãtavyamannaü brahmeti /
anye cà'huþ pràõo brahmeti tacca tathà na grahãtavyam /
kimarthaü punarannaü brahmeti na gràhyam /
yasmàtpåyati klidyate påtibhàvamàpadyata çte pràõàttatkathaü brahma bhavitumarhati /
brahma hi nàma tadyadavinà÷i /
astu tarhi pràõo brahma /
naiva /
yasmàcchuùyati vai pràõa çte 'nnàt /
attà hi pràõaþ /
ato 'nnenà'dyena vinà na ÷aknotyàtmànaü dhàrayitum /
tasmàcchruùyati vai pràõa çte 'nnàt /
ata ekaikasya brahmatà nopapadyate yasmàttasmàdete ha tvevànnapràõadevate ekadhàbhåyamekadhàbàvaü bhåtvà gatvà paramatàü paramatvaü gacchato brahmatvaü pràpnutaþ /
tadetadevamadhyavasya ha smà'ha sma pràtçdo nàma pitaràtmanaþ kiüsviditisviditi vitarke /
yathà mayà brahma parikalpitamevaü viduùe kiüsvitsàdhu kuryàü sàdhu ÷obhanaü påjàü kàü tvasmai kuryàmityabhipràyaþ /
kinevàsmai viduùe 'sàdhu kuryàü kçtakçtyo 'sàvityabhipràyaþ /
annapràõau sahabhåto brahmeti vidvànnàsàvasàdhukaramena khaõóito bhavati /
nàpi sàdhukaraõena mahãkçtaþ /
tadevaüvàdinaü sa pità ha smà'ha pàõinà hastena nivàrayanmà pràtçda maivaü vocaþ /
kastvenayorannapràõayorekadhàbhåyaü bhåtvà paramatàü kastu gacchati na ka÷cidapi vidvànanena brahmadar÷anena paramatàü gacchati /
tasmànnaivaü vaktumarhasi kçtakçtyo 'sàviti /
yadyevaü bravãtu bhavànkathaü paramatàü gacchatãti /
tasmà u haitadvakùyamàõaü vaca uvàca /
kiü tat /
vãti /
kiü tadvãti /
ucyate-annaü vai vi /
anne hi yasmàdimàni sarvàõi bhåtàni viùñànyà÷ritànyato 'nnaü vãtyucyate /
ki¤ca ramiti /
ramiti coktavànpità /
kiü punastadram /
pràõo vai ram /
kuta ityàha /
pràõe hi ka÷cidanàyatano nirà÷rayo ramate /
nàpi satyapyàyatane 'pràõo durbalo ramate /
yadà tvàyatanavànpràõã balavàü÷ca tadà kçtàrthamàtmànaü manyamàno ramate lokaþ /
"yuvà syàtsàdhuyuvàdhyàyakaþ"ityàdi÷ruteþ /
idànãmevaüvidaþ phalamàha - sarvàõi ha và asminbhåtàni vi÷antyannaguõaj¤ànàtsarvàõi bhåtàni ramante pràõaguõaj¤ànàdya evaü veda //1//
#<iti ÷rãmadbçhadàraõyakopaniùadbhàùye pa¤camàdhyàyasya dvàda÷aü bràhmaõam //12//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,13.1

#<uktham |
pràõo và uktham |
pràõo hãdaü sarvam utthàpayati |
ud dhasmàd ukthavid vãras tiùñhati |
ukthasya sàyujyaü salokatàü jayati ya evaü veda || BrhUp_5,13.1 ||>#


__________


BrhUpBh_5,13.1 uktham /
tathopàsanàntaramukthaü ÷asram /
taddhi pradhànaü mahàvrate kratau /
kiü punastaduktham /
pràõo và uktham /
pràõa÷ca pradhàna indriyàõàmukthaü ca ÷asràõàmata ukthamityupàsãta /
kathaü pràõa ukthamityàha-pràõo hi yasmàdidaü sarvamutthàpayati /
utthàpanàduktha pràõaþ /
na hyapràõaþ ka÷ciduttiùñhati /
tadupàsanaphalamàha-uddhàsmàdevaüvida ukthavitpràõavidvãraþ putra uttiùñhati ha dçùñametatphalam /
adçùñaü tåkthasya sàyujyaü salokatàü jayati ya evaü veda //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,13.2

#<yajuþ |
pràõo vai yajuþ |
pràõe hãmàni sarvàõi bhåtàni yujyante |
yujyante hàsmai sarvàõi bhåtàni ÷raiùñhyàya |
yajuùaþ sàyujyaü salokatàü jayati ya evaü veda || BrhUp_5,13.2 ||>#


__________


BrhUpBh_5,13.2 yajuriti copàsãta pràõam /
pràõau vai yajuþ /
kathaü yujaþ pràõaþ /
pràõe hi yasmàtsarvàõi bhåtàni yujyante /
na hyasati pràõe kenacitkasyacidyogasàmarthyam /
ato yunaktãti pràõo yajuþ /
evaüvidaþ phalamàha-yujyanta udyacchanta ityarthaþ /
hàsmà evaüvide sarvàõi bhåtàni ÷raiùñhyaü ÷reùñhabhàvastasmai ÷raiùñhyàya ÷reùñhabhàvàya naþ ÷reùñho bhavediti /
yajuùaþ pràõasya sàyujyamityàdi sarva samànam //2 // //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,13.3

#<sàma |
pràõo vai sàma |
pràõe hãmàni sarvàõi bhåtàni samya¤ci |
samya¤ci hàsmai sarvàõi bhåtàni ÷raiùñhyàya kalpante |
sàmnaþ sàyujyaü salokatàü jayati ya evaü veda || BrhUp_5,13.3 ||>#


__________


BrhUpBh_5,13.3 sàmeti copàsãta pràõam /
pràõo vai sàma /
kathaü pràõaþ sàma /
pràõe hi yasmàtsarvàõi bhåtàni samya¤ci saügacchante saügamanàtsàmyàpattihetutvàtsàma pràõaþ /
samya¤ci saügacchante hàsmai sarvàõi bhåtàni /
na kevalaü saügacchanta eva ÷reùñhabhàvàya càsmai kalpante samarthyante /
sàmnaþ sàyujyamityàdi purvavat //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,13.4

#<kùatram |
pràõo vai kùatram |
pràõo hi vai kùatram |

tràyate hainaü pràõaþ kùaõitoþ |
pra kùatram atram àpnoti |
kùatrasya sàyujyaü salokatàü jayati ya evaü veda || BrhUp_5,13.4 ||>#


__________


BrhUpBh_5,13.4 taü pràõaü kùattramityupàsãta /
pràõau vai kùattraü prasiddhametatpràõo hi vai kùattram /
kathaü prasiddhametatpràõo hi vai kùattram /
kathaü prasiddhatetyàha-tràyate pàlayatyenaü piõóaü dehaü pràõaþ kùaõitoþ ÷asràdihiüsitàtpunarmàüsenà'pårayati yasmàttasmàtkùatatràõàtprasiddhaü kùattratvaü pràõasya /
vidvatphalamàha-pra kùattramatraü na tràyate 'nyena kenacidityatraü kùattraü pràõaü pràpnotãtyarthaþ /
÷àkhàntare và pàñhàtkùattramàtraü pràõo bhavatãtyarthaþ /
kùattrasya sàyujyaü salokatàü jayati ya evaü veda //4//

#<iti ÷rãmadbçhadàraõyakopaniùadbhàùye pa¤camàdhyàyasya trayoda÷aü bràhmaõam //13//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,14.1

#<bhåmir antarikùaü dyaur ity aùñàv akùaràõi |
aùñàkùaraü ha và ekaü gàyatryai padam |
etad u haivàsyà etat |
sa yàvad eùu triùu lokeùu tàvad dha jayati yo 'syà etad evaü padaü veda || BrhUp_5,14.1 ||>#


__________


BrhUpBh_5,14.1 brahmaõo hçdayàdyanekopàdhivi÷iùñasyopàsanamuktamathedànãü gàyatryupàdhivi÷iùñasyopàsanaü vaktavyamityàrabhyate /
sarvacchandasàü hi gàyatrãcchandaþ pradhànabhåtam /
tatprayoktçgayatràõàdgàyatrãti vakùyati /
na cànyeùàü chandasàü prayoktçpràõatràõasàmarthyam /
pràõàtmabhåtà ca sà sarvacchandasàü cà'tmà pràõaþ /
pràõa÷ca kùatatràõàtkùattramityuktam /
pràõa÷ca gàyatrã /
tasmàttadupàsanameva vidhitsyate /
dvijottamajanmahetutvàcca /
gàyatryà bràhmaõamasçjata triùñubhà ràjanyaü jagatyà vai÷yamati dvijottamasya dvitãyaü janma gàyatrãnimittam /
tasmàtpradhànà gàyatrã bràhmaõà vyutthàya bràhmaõà abhivadanti sa bràhmaõo vipàpo virajo 'vicikitso bràhmaõo bhavatãtyuttamapuruùàrthasaübandhaü bràhmaõasya dar÷ayati /
tacca bràhmaõatvaü gàyatrãjanmamålamato vaktavyaü gàyatryàþ satattvam /
gàyatryà hi yaþ sçùño dvijottamo niraïku÷a evottamapuruùàrthasàdhane 'dhikriyate 'tastanmålaþ paramapuruùàrthasaübandhaþ /
tasmàttadupàsanavidhànàyà'ha-bhåmirantarikùaü dyaurityetànyaùñàvakùaràõi /
aùñàkùaramaùñàvakùaràõi yasya tadidamaùñàkùaram /
ha vai prasiddhàvadyotakau /
ekaü prathamaü gàyatryai gàyatryàþ padam /
yakàreõaivàùñatvapåraõam /
etadu haivaitadevàsyà gàyatryàþ padaü pàdaþ prathamo bhåmyàdilakùaõasrailokyàtmà /
aùñàkùaratvasàmànyàt /
evametattrailokyàtmakaü gàyatryàþ prathamaü padaü yo vedatasyaitatphalam-sa vidvànyàvatki¤cideùu triùu jetavyaü tàvatsarvaü ha jayati yo 'syà etadevaü padaü veda //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,14.2

#<çco yajåùi sàmànãty aùñàv akùaràõi |
aùñàkùaraü ha và ekaü gàyatryai padam |
etad u haivàsyà etat |
sa yàvatãyaü trayã vidyà tàvad dha jayati yo 'syà etad evaü padaü veda || BrhUp_5,14.2 ||>#


__________


BrhUpBh_5,14.2 tadarco yajåüsi sàmànãti trayãvidyànàmàkùaràõyetànyapyaùñàveva tathaivàùñàkùaraü ha và ekaü gàyatryai padaü dvitãyametadu haivàsyà etadçgyajuþsàmalakùaõamaùñàkùaratvasàmànyàdeva /
sa yàvatãyaü trayã vidyà trayyà vidyayà yàvatphalajàtamàpyate tàvaddha jayati yo 'syà etadgàyatryàsraividyalakùaõaü padaü veda //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,14.3

#<pràõo 'pàno vyàna ity aùñàv akùaràõi |
aùñàkùaraü ha và ekaü gàyatryai padam |
etad u haivàsyà etat |
sa yàvad idaü pràõi tàvad dha jayati yo 'syà etad evaü padaü veda |
athàsyà etad eva turãyaü dar÷ataü padaü parorajà ya eùa tapati |
yad vai caturthaü tat turãyam |
dar÷ataü padam iti dadç÷a iva hy eùaþ |
parorajà iti sarvam u hy evaiùa raja upary upari tapati |
evaü haiva ÷riyà ya÷asà tapati yo 'syà etad evaü padaü veda || BrhUp_5,14.3 ||>#


__________


BrhUpBh_5,14.3 tathà pràõo 'pàno vyàna etànyapi pràõàdyabhidhànàkùaràõyaùñau /
tacca gàyatryàstçtãyaü padaü yàvadidaü pràõijàtaü tàvaddha jayati yo 'syà etadevaü gàyatryàstçtãyaü padaü veda /
athànantaraü gàyatryàsripadàyàþ ÷abdàtmikàyàsturãyaü padamucyate 'bhidheyabhåtamasyàþ prakçtàyà gàyatryà etadeva vakùyamàmaü turãyaü dar÷ataü padaü parorajà ya eùa tapati /
turãyamityàdivàkyapadàrthaü svameva vyàcaùñe ÷rutiþ-yadvai caturthaü prasiddhaü loke tadidaü turãya÷abdenàbhidhãyate /
dar÷ataü padamityasya kor'tha ityucyate-dadç÷a iva dç÷yata iva hyeùa maõóalasthaþ puruùo rajo rajojàtaü samastaü lokamityarthaþ /
uparyuparyàdhipatyabhàvena sarvaü lokaü rajojàtaü tapati /
uparyuparãti vãpsà sarvalokàdhipatyakhyàpanàrthà /
nanu sarva÷abdenaiva siddhatvàdvãpsànarthikà /
naiùa doùaþ /
yeùàmupariùñàtsavità dç÷yate tadviùaya eva sarva÷abdaþ syàdityà÷aïkànivçttyarthà vãpsà /
"ye càmuùmàtparà¤co lokàsteùàü ceùñe devakànàü ca"iti ÷rutyanràt /
tasmàtsarvàvarodhàrthà vãpsà /
yathàsau savità sarvàdhipatyalakùaõayà ÷riyà ya÷asà ca khyàtyà tapatyevaü haiva ÷riyà ya÷asà ca tapati yo 'syà etadevaü turãyaü dar÷ataü padaü veda //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,14.4

#<saiùà gàyatry etasmiüs turãye dar÷ate pade parorajasi pratiùñhità |
tad vai tat satye pratiùñhitam |
cakùur vai satyam |
cakùur hi vai satyam |
tasmàd yad idànãü dvau vivadamànàv eyàtam aham adar÷am aham a÷rauùam iti |
ya evaü bråyàd aham adar÷am iti |
tasmà eva ÷raddadhyàma |
tad vai tat satyaü bale pratiùñhitam |
pràõo vai balam |
tat pràõe pratiùñhitam |
tasmàd àhur balaü satyàd ogãya iti |
evaü v eùà gàyatry adhyàtmaü pratiùñhità |
sà haiùà gayàüs tatre |
pràõà vai gayàþ |
tat pràõàs tatre |
tad yad gayàüs tatre tasmàd gàyatrã nàma |
sa yàm evàmåü sàvitrãm anvàhaiùaiva sà |
sa yasmà anvàha tasya pràõàüs tràyate || BrhUp_5,14.4 ||>#


__________


BrhUpBh_5,14.4 saiùà tripadoktà yà trailokyatraividyapràõalakùaõà gàyatryetasmiü÷caturthe turãye dar÷ate pade parorajasi pratiùñhità /
mårtàmårtarasatvàdàdityasya /
rasàpàye hi vastu nãrasamapratiùñhitaü bhavati /
yathà kàùñhàdi dagdhasàraü tadvat /
tathà mårtàmårtarasatvàdàdityasya /
rasàpàye hi vastu nãrasamapratiùñhitaü bhavati /
yathà kàùñhàdi dagdhasàraü tadvat /
tathà mårtàmårtàtmakaü jagattripadà gàyatryàditye pratiùñhità tadrasatvàtsaha tribhiþ pàdaiþ /
tadvai turãyaü padaü satye pratiùñhitam /
kiü punastatsatyamityucyate-cakùurvai satyam /
kathaü cakùuþ satyamityàha-prasiddhametaccakùurhi vai satyam /
kathaü prasiddhatetyàha-tasmàdyadidànãmeva dvau vivadamànau viruddhaü vadamànàveyàtàmàgaccheyàtàmahamadar÷aü dçùñavànanasmãtyanya àhàhama÷rauùaü tvayà dçùñaü na tathà tadvastviti tayorya evaü bråyàdahamadràkùamiti tasmà eva ÷raddadhyàma napunaryo bråyàdahama÷rauùamiti /
÷roturmçùà ÷ravaõamapi saübhavati na tu cakùuùo mçùà dar÷anam /
tasmànnà÷rauùamityuktavate ÷raddadhyàma /
tasmàtsatyapratipattihetutvàtsatyaü cakùustasminsatye cakùuùi saha tribhiritaraiþ pàdaisturãyaü padaü pratiùñhitamityarthaþ /
uktaü ca sa àdityaþ kasminpratiùñhita iti cakùuùãti /
tadvai turãyapadà÷rayaü satyaü bale pratiùñhitam /
kiü punastadbalamityàha-pràõo vai balaü tasminpràõe bale pratiùñhitaü satyam /
tathà coktaü såtre tadotaü ca protaü ceti /
yasmàdbale satyaü pratiùñhitaü tasmàdàhurbalaü satyàdogãya ojãya ojastaramityarthaþ /
loke 'pi yasminhi yadà÷ritaü bhavati tasmàdà÷ritàdà÷rayasya balavattaratvaü prasiddham /
na hi durbalaü balavataþ kvacidà÷rayabhåtaü dçùñam /
evamuktanyàyena u eùà gàyatryadhyàtmamadhyàtme pràõe pratiùñhità /
saiùà gàyatrã pràõaþ /
ato gàyatryàü jagatpratiùñhitam /
yasminpràõe sarve devà ekaü bhavanti /
sarvaü vedàþ karmàõi phalaü ca saivaü gàyatrã pràõaråpà satã jagata àtmà /
sà haiùà gayàüstatre tràtavatã /
ke punargayàþ pràõà vàgàdayo vai gayàþ /
÷abdakaramàt /
tàüstatre saiùà gàyatrã /
tattatra yadyasmàdgayàüstatre tasmàdgàyatrã nàma /
gàyatràõàdgàyatrãti prathità /
sa àcàrya upanãya màõavakamaùñavarùaü yàmevàmåü gàyatrãü sàvitrãü savitçdevatàkàmanvàha pacchordharca÷aþ samastàü ca /
eùaiva sà sàkùàtpràõo jagata àtmà màõavakàya samarpitehedànãü vyàkhyàtà nànyà sa àcàryo yasmai màõavakàyànvàhànuvakti tasya màõavakasya gayànpràõàüsràyate narakàdipatanàt //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,14.5

#<tàü haitàm eke sàvitrãm anuùñubham anvàhuþ |
vàg anuùñup |
etad vàcam anubråma iti |
na tathà kuryàt |
gàyatrãm eva sàvitrãm ànubråyàt |
yadi ha và apy evaüvid bahv iva pratigçhõàti na haiva tad gàyatryà ekaü cana padaü prati || BrhUp_5,14.5 ||>#


__________


BrhUpBh_5,14.5 tàmetàü sàvitrãü haike ÷àkhino 'nuùñupchandaskàmanvàhurupanãtàya /
tadabhipràyamàha-vàganuùñup /
vàkca ÷arãre sarasvatã tàmeva hi vàcaü sarasvatãü màõavakàyànubråma ityetadvadantaþ /
na tathà kuryànna tathà vidyàdyatta àhurmçùaiva tat /
kiü tarhi gàyatrãmeva sàvitrãmanubråyàt /
kasmàt /
yasmàtpràõo gàyatrãtyuktam /
pràõa ukte vàkca sarasvatã cànye ta pràõàþ sarvaü màõavakàya samarpitaü bhavati /
ki¤cedaü pràsaïgikamuktvà gàyatrãvidaü stauti-yadi ha và apyevaüvidbahviva na hi tasya sarvàtmano bahu nàmàsti kicitsarvàtmakatvàdviduùaþ pratigçhõàti na haiva tatpratigrahajàtaü gàyatryà eka¤canaikamapi padaü prati paryàptam //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,14.6

#<sa ya imàüs trãül lokàn pårõàn pratigçhõãyàt so 'syà etat prathamaü padam àpnuyàt |
atha yàvatãyaü trayã vidyà yas tàvat pratigçhõãyàt so 'syà etad dvitãyaü padam àpnuyàt |
atha yàvad idaü pràõi yas tàvat pratigçhõãyàt so 'syà etat tçtãyaü padam àpnuyàt |
athàsyà etad eva turãyaü dar÷ataü padaü parorajà ya eùa tapati |
naiva kena canàpyam |
kuta u etàvat pratigçhõãyàt || BrhUp_5,14.6 ||>#


__________

BrhUpBh_5,14.6 sa ya imàüsrãnsa yo gàyatrãvidimànbhåràdãüsrãngo '÷vàdidhanapårõàüllokànpratigçhõãyàtsa pratigraho 'syà gàyatryà etatprathamaü padaü yadvyàkhyàtamàpnuyàtprathamapadavij¤ànaphalaü tena bhuktaü syànna tvadhikadoùotpàdakaþ sa pratigrahaþ /
atha punaryàvatãyaü trayã vidyà yastàvatpratigçhõãyàtso 'syà etattçtãyaü padamàpnuyàt /
tena tçtãyapadavij¤ànaphalaü bhuktaü syàt /
kalpayitvedamicyate /
pàdatrayasamamapi yadi ka÷citpratigçhõãyàttatpàdatrayavij¤ànaphalasyaiva kùayakàraõaü na tvanyasya doùasya kartçtve kùamam /
na caivaü dàtà pratigrahãtà và /
gàyatrãvij¤ànastutaye kalpyate /
dàtà pratigrahãtà ca yadyapyevaü saübhàvyate nàsau pratigraho 'paràdhakùamaþ /
kasmàdyato 'bhyadhikamapi puruùàrthavij¤ànamava÷iùñameva caturthapàdaviùayaü gàyatryàstaddar÷ayati /
athàsyà etadeva turãyaü dar÷ataü padaü parorajà ya eùa tapati /
yaccaitannaiva kenacana kenacidapi pratigraheõà'pyaü naiva pràpyamityarthaþ /
yathà pårvoktàni trãõi padàni /
etànyapi naivà'pyàni kenacitkalpayitvaivamuktaü paramàrthataþ kuta u etàvatpratigçhõoyàttrailokyàdisamam /
tasmàdgàyatryevaüprakàropàsyetyarthaþ //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,14.7

#<tasyà upasthànam |
gàyatry asy ekapadã dvipadã tripadã catuùpadi |
apad asi |
na hi padyase |
namas te turãyàya dar÷atàya padàya parorajase |
asàv ado mà pràpad iti |
yaü dviùyàd asàv asmai kàmo mà samardhãti và |
na haivàsmai sa kàmaþ samçdhyate yasmà evam upatiùñhate |
aham adaþ pràpam iti và || BrhUp_5,14.7 ||>#


__________


BrhUpBh_5,14.7 tasyà upasthànaü tasyà gàyatryà upasthànamupetya sthànaü namaskaraõamanena mantreõa /
kau'sau mantra ityàha-he gàyatryasi bhavasi trailokyapàdenaikapadã trayãvidyàråpeõa dvitãyena dvipadã /
pràõàdinà tçtãyena tripadyasi /
caturthena turãyeõa catuùpadyasi /
evaü caturbhiþ pàdairupàsakaiþ padyase j¤àyase 'taþ paraü pareõa nirupàdhikena svenà'tmanàpadasi /
avidyamànaü padaü yasyàstava yena padyase sà tvamapadasi yasmànnahi padyase neti netyàtmatvàt /
ato vyavahàraviùayàya namabhte turãyàya dar÷atàya padàya poradase /
asau ÷atruþ pàpmà tvatpràptivighnakaro 'dastadàtmanaþ kàryaü yattvatpràptivighnakartçtvaü mà pràpanmaiva pràpnotu /
iti÷abdo mantraparisamàptyarthaþ /
yaü dviùyàdyaü prati dveùaü kuryàtsvayaü vidvàüstaü pratyanenopasthànamasau ÷atruramukanàmeti nàma gçhõãyàdasmai yaj¤adattàyàbhipretaþ kàmo mà samçddhi samçddhiü mà pràpnotviti vopatiùñhate /
na haivàsmai devadattàya sa kàmaþ samçdhyate /
kasmai /
yasmà evamupatiùñhate /
ahamado devadattàbhipretaü pràpamiti vopatiùñhate /
asàvado mà pràpadityàditrayàõàü mantrapadànàü yathàkàmaü vikalpaþ //7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,14.8

#<etad dha vai taj janako vaideho buóilam à÷vatarà÷vim uvàca -- yan nu ho tad gàyatrãvid abråthàþ |
atha kathaü hastãbhåto vahasãti |
mukhaü hy asyàþ samràõ na vidàü cakareti hovàca |
tasyà agnir eva mukham |
yadi ha và api bahv ivàgnàv abhyàdadhati sarvam eva tat saüdahati |
evaü haivaivaüvid yady api bahv iva pàpaü kurute sarvam eva tat saüpsàya ÷uddhaþ påto 'jaro 'mçtaþ saübhavati || BrhUp_5,14.8 ||>#


__________


BrhUpBh_5,14.8 gàyatryà mukhavidhànàyàrthavàda ucyate-etaddha kila vai smaryate /
tattatra gàyatrãvij¤ànaviùaye janako vaideho buóilo nàmato '÷vatarà÷vasyàpatyamà÷vatarà÷vistaü kiloktavàn /
yannu iti vitarke ho aho ityetattadyattvaü gàyatrãvidbråthà gàyatrãvidasmãti yadabråthàþ kimidaü tasya vacaso 'nanuråpam /
atha kathaü yadi gàyatrãvitpratigrahadoùeõa hastobhåto vahasãti /
sa pratyàha ràj¤à smàrito mukhaü gàyatryà hi yasmàdasyà he samràõna vidà¤cakàra na vij¤àtavànasmãti hovàca /
ekàhgavikalatvàdgàyatrãvij¤ànaü mamàphalaü jàtam /
÷çõu tarhi tasyà gàyatryà agnireva mukham /
yadi ha và api bahvivendhanamagnàvabhyàdadhati laukikàþ sarvameva tatsaüdahatyevendhanamagnirevaü haivaivaüvidgàyatryà agnirmukhamityevaü vettãtyevaüvitsyàtsvayaü gàyatryàtmàgnimukhaþ san /
yadyapi bahviva pàpaü kurute pratigrahàdidoùaü tatsarvaü pàpajàtaü saüpsàya bhakùayitvà ÷uddho 'gnivatpåta÷ca tasmàtpratigrahadoùàdgàyatryàtmàjaro 'mçta÷ca saübhavati //8//

#<iti ÷rãmadbçhadàraõyakopaniùadbhàùye pa¤camàdhyàyasya caturda÷aü bràhmaõam //14//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 5,15.1

#<hiraõmayena pàtreõa satyasyàpihitaü mukham |
tat tvam påùann apàvçõu satyadharmàya dçùñaye |
påùann ekarùe yama sårya pràjàpatya vyåha ra÷mãn samåha tejaþ |
yat te råpaü kalyàõatamam tat te pa÷yàmi yo 'sàv asau puruùaþ so 'ham asmi |
vàyur anilam amçtam athedaü bhasmàntaü ÷arãram |
oü krato smara kçtaü smara krato smara kçtaü smara |
agne naya supathà ràye 'smàn vi÷vàni deva vayunàni vidvàn |
yuyodhy asmaj juhuràõam eno bhåyiùñhàü te namauktiü vidhema || BrhUp_5,15.1 ||>#


__________


BrhUpBh_5,15.1 yo j¤ànakarmasamuccayakàrã so 'ntakàla àdityaü pràrthayati /
asti ca prasaïgo gàyatryàsturãyaþ pàdo hi saþ /
tadupasthànaü prakçtamataþ sa eva pràrthyate /
hiraõyamayena jyotirmayena pàtreõa yathà pàtreõeùñaü vastvapidhãyata evamidaü satyàkhyaü brahma jyotirmayena maõóalenàpihitamivàsamàhitacetasàmadç÷yatvàttaducyate /
satyasyàpihitaü mukhaü mukhyaü svaråpaü tadapidhànaü pàtramapidhànamiva dar÷anapratibandhakàraõaü tattvaü he påùa¤jagataþ poùaõatpåùà savitàpàvçõvapàvçtaü kuru dar÷anapratibandhakàraõamapanayetyarthaþ /
satyadharmàya satyaü dharmo 'sya mama so 'haü satyadharmà tasmai tvadàtmabhåtàyetyarthaþ /
dçùñaye dar÷anàya /
påùannityàdãni nàmànyàmantraõàrthani savituþ /
ekarùa eka÷càsàvçùi÷caikarùirdar÷anàdçùiþ /
sa hi sarvasya jagata àtmà cakùu÷ca sansarvaü pa÷yatyeko và gacchatãtyekarùiþ"sårya ekàkã carati"iti mantravarõàt /
yama sarvaü hi jagataþ saüyamanaü tvatkçtam /
sårya suùñhu vãrayate rasànra÷mãnpràõàndhiyo và jagata iti /
pràjàpatya prajàpaterã÷varasyàpatyaü hiraõyagarbhasya và he pràjàpatya vyåha vigamaya ra÷mãn /
samåha saükùipà'tmanastejo yenàhaü ÷aknuyàü tvatsvaråpama¤jasà draùñam /
vidyotana iva råpàõàmata upasaühara tejaþ /
yatte tava råpaü sarvakalyàõànàmati÷ayena kalyàõaü kalyàõatamaü tatte pa÷yàmi /
pa÷yàmo vayaü vacanavyatyayena /
yo 'sau bhårbhuvaþsvarvyàhçtyavayavaþ puruùaþ puruùàkçtitvàtpuruùaþ so 'hamasmi bhavàmi /
aharamiti copaniùada uktatvàdàdityacàkùuùayostadevedaü paràmç÷yate so 'hamasmyamçtamiti saübandhaþ /
mamàmçtasya satyasya ÷arãrapàte ÷arãrastho yaþ pràõo vàyuþ so 'nilaü bàhyaü vàyumeva pratigacchatu /
tathànyà devatàþ svàü svàü prakçtiü gacchantu /
athedamapi bhasmàntaü satpçthivãü yàtu ÷arãram /
athedànãmàtmanaþ saükalpabhåtàü manasi vyavasthitàmagnidevatàü pràrthayate-oü krato /
oümiti krato iti ca saübodhanàrthaveva /
oïkàrapratãkatvàdom /
manomayatvàcca kratuþ /
he oü he krato smara smartavyamantakàle hi tvatsmaraõava÷àdiùñà gatiþ pràpyate 'taþ pràrthyate yanmayà kçtaü tatsmara punaruktiràdaràrthà /
ki¤ca he 'gne naya pràpaya supathà ÷obhanena màrgeõa ràye dhanàya karmaphalapràptaya ityarthaþ /
na dakùiõena kçùõena punaràvçttiyuktena kiü tarhi ÷uklenaiva supathàsmànvi÷vàni sarvàõi he deva vayunàni praj¤ànàni sarvapràõinàü vidvàn /
ki¤ca yuyodhyapanaya viyojayàsmadasmatto juhuràõaü kuñilamenaþ pàpaü pàpajàtaü sarvam /
tena pàpena viyuktà vayameùyàma uttareõa pathà tvatprasàdàt /
kintu vayaü tubhyaü paricaryàü kartuü na ÷aknumo bhåyiùñhàü bahutamàü te tubhyaü namauktiü namaskàravacanaü vidhema namaskàroktyà paricaremetyarthaþ /
anyatkartuma÷aktàþ santa iti //1 // //

iti ÷rãmadbçhadàraõyakopaniùadi pa¤camàdhyàyasya pa¤cada÷aü bràhmaõam //15 //

#<iti bçhadàraõyakopaniùadi pa¤camodhyàyaþ //5//>#



=======================================================================


ADHYAYA 6



#<atha ùaùñho 'dhyàyaþ>#
#<atha ùaùñhàdhyàyasya pra÷amaü bràhmaõam>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,1.1

#<yo ha vai jyeùñhaü ca ÷reùñhaü ca veda jyeùñha÷ ca ÷reùñha÷ ca svànàü bhavati |
pràõo vai jyeùñha÷ ca ÷reùñha÷ ca |
jyeùñha÷ ca ÷reùñha÷ ca svànàü bhavati |
api ca yeùàü bubhåùati |
ya evaü veda || BrhUp_6,1.1 ||>#


__________


BrhUpBh_6,1.1 oü pràõo gàyatrãtyuktam /
kasmàtpunaþ kàraõàtpràõabhàvo gàyatryà na punarvàgàdibhàva iti yasmàjjyeùñha÷ca ÷reùñha÷ca pràõo na vàgàdayo jyaiùñhya÷raiùñhyabhàjaþ /
kathaü jyeùñhatvaü ÷reùñhatvaü ca pràõasyoti tannirdidhàrayiùayedamàrabhyate /
athavokthayajuþ sàmakùattràdibhàvaiþ pràõasyaivopàsanamabhihitaü satsvapyanyeùu cakùuràdiùu /
tatra hetumàtramihà'nantaryeõa saübadhyate /
na punaþ pårva÷eùatà /
vivakùitaü tu khilatvàdasya kàõóasya pårvatra yadanuktaü vi÷iùñaphalaü pràõaviùayamupàsanaü tadvaktavyamiti /
yaþ ka÷ciddha và ityàvadhàraõarchai /
yo jyeùñha÷reùñhaguõaü vakùyamàõaü yo vedàsau bhavatyeva jyeùñha÷ca ÷reùñha÷ca /
evaü phalena pralobhitaþ sanpra÷nàyàmukhãbhåtastasmai cà'ha-pràõo vai jyeùñha÷ca ÷reùñha÷ceti /
kathaü punaravagamyate pràõo jyeùñha÷ca ÷reùñha÷ceti /
yasmànniùekakàla eva ÷ukra÷oõitasaümbandhaþ pràõàdikalàpasyàvi÷iùñaþ /
tathàpi nàpràõaü ÷ukraü virohatãti prathamo vçttilàbhaþ pràõasya cakùuràdibhyaþ /
ataþ jyeùñho vayasà pràõaþ /
niùekakàladàrabhya garbhaü puùyati pràõaþ /
pràõe hi labdhavçttau pa÷càccakùuràdãnàü vçttilàbhaþ /
atoyuktaü pràõasya jyeùñhatvaü cakùuràdiùu /
bhavati tu ka÷citkule jyeùñho guõahãnatvàttu na ÷reùñhaþ /
madhyamaþ kaniùñho và guõàóhyatvàdbhavecchreùñho na jyeùñhaþ /
na tu tathehetyàha-pràõa eva tu jyeùñha÷ca ÷reùñha÷ca /
kathaü punaþ ÷raiùñhyamavagamyate pràõasya tadiha saüvàdenadar÷ayiùyàmaþ /
sarvathàpi tu pràõaü jyeùñha÷reùñhaguõaü yo vedopàste sa svànàü j¤àtãnàü jyeùñha÷ca ÷reùñha÷ca bhavati /
jyeùñha÷reùñhaguõopàsanasàmarthyàtsvavyatirekeõàpi ca yeùàü madhye jyeùñha÷ca ÷reùñha÷ca bhaviùyàmãti bubhåùati bhavitumicchati teùàmapi jyeùñha÷reùñhapràõadar÷ã jyeùñha÷ca ÷reùñha÷ca bhavati /
nanu vayenimittaü jyeùñhatvaü tadicchàtaþ kathaü bhavatãtyucyate /
naiùa doùaþ /
pràõavadvçttilàbhasyaiva jyeùñhatvasya vivakùitatvàt //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,1.2

#<yo ha vai vasiùñhàü veda vasiùñhaþ svànàü bhavati |
vàg vai vasiùñhà |
vasiùñhaþ svànàü bhavati |
api ca yeùàü bubhåùati |
ya evaü veda || BrhUp_6,1.2 ||>#


__________


BrhUpBh_6,1.2 yo ha vai vasiùñhàü veda vasiùñhaþ svànàü bhavati /
taddar÷anànuråpeõa phalam /
yeùàü ca j¤àtivyatirekeõa vasiùñho bhavitumicchati teùàü ca vasiùñho bhavati /
ucyatàü tarhi kàsau vasiùñheti /
vàgvai vasiùñhà /
vàsayatyati÷ayena vaste veti vasiùñhà /
vàggmino hi dhanavanto vasantyati÷ayena /
àcchàdanàrthasya và vaservasiùñhà /
abhibhavanti hi vàcà vàggmino 'nyàn /
tena vasiùñhaguõavatparij¤ànàdvasiùñhaguõo bhavatãti dar÷anànuråpaü phalam //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,1.3

#<yo ha vai pratiùñhàü veda pratitiùñhati same |
pratitiùñhati durge |
cakùur vai pratiùñhà |
cakùuùà hi same ca durge ca pratitiùñhati |
pratitiùñhati same pratitiùñhati durge |
ya evaü veda || BrhUp_6,1.3 ||>#


__________


BrhUpBh_6,1.3 yo ha vai pratiùñhàü veda pratitiùñhatyanayeti pratiùñhà tàü pratiùñhàü pratiùñhàguõavatãü yo veda tasyaitatphalaü pratitiùñhati same de÷e kàle ca /
tathà durge viùame ca durgamane ca de÷e durbhikùàdau và kàle viùame /
yadyevamucyatàü kàsau pratiùñhà /
cakùurvai pratiùñhà /
kathaü cakùuùaþ pratiùñhàtvamityàha-cakùuùà hi same ca durge dçùñavà pratitiùñhati /
ato 'nuråpaü phalaü pratitiùñhati same pratitiùñhati durge ya evaü vedeti //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,1.4 

#<yo ha vai saüpadaü veda saü hàsmai padyate yaü kàmaü kàmayate |
÷rotraü vai saüpat |
÷rotre hãme sarve vedà abhisaüpannàþ |
saü hàsmai padyate yaü kàmaü kàmayate |
ya evaü veda || BrhUp_6,1.4 ||>#


__________


BrhUpBh_6,1.4 yo ha vai sampadaü veda sampadguõayuktaü yo veda tasyaitatphalamasmai viduùe saüpadyate ha /
kim /
yaü kàmaü kàmayate sa kàmaþ /
kiü punaþ saüpadguõakam /
÷rotraü vai saüpat /
kathaü punaþ ÷rotrasya saüpadguõatvamiti /
ucyate-÷rotre sati hi yasmàtsarve vedà abhisampannàþ ÷rotrendriyavato 'dhyeyatvàt /
vedavihitakarmàyattà÷ca kàmàstasmàcchrotraü saüpat /
ato vij¤ànànuråpaü phalam /
saü hàsmai padyate yaü kàmaü kàmayate ya evaü veda //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,1.5

#<yo ha và àyatanaü vedàyatanaü svànàü bhavaty àyatanaü janànàm |
mano và àyatanam |
àyatanaü svànàü bhavaty àyatanaü janànàm |
ya evaü veda || BrhUp_6,1.5 ||>#


__________


BrhUpBh_6,1.5 yo ha và àyatanaü veda /
àyatanamà÷rayastadyo vedà'yatanaü svànàü bhavatyàyatanaü janànàmanyeùàmapi /
kiü punastadàyatanamiti /
ucyate-mano và àyatanamà÷raya indriyàõàü viùayàõàü ca /
manaà÷rità hi viùayà àtmano bhogyatvaü pratipadyante /
manaþsaükalpava÷àni cendriyàõi pravartante nivartante ca /
ato mana àyatanamindriyàõàm /
ato dar÷anànuråpeõa phalamàyatanaü svànàü bhavatyàyatanaü janànàü ya evaü veda //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,1.6

#<yo ha vai prajàtiü veda prajàyate ha prajayà pa÷ubhiþ |
reto vai prajàtiþ |
prajàyate ha prajayà pa÷ubhiþ |
ya evaü veda || BrhUp_6,1.6 ||>#


__________


BrhUpBh_6,1.6 yo ha vai prajàtiü veda prajàyate ha prajayà pa÷ubhi÷ca sampanno bhavati /
reto vai prajàtiþ /
retasà prajananendriyamupalakùyate /
tadvij¤ànànuråpaü phalaü prajàyate ha prajayà pa÷ubhirya evaü veda //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,1.7

#<te heme pràõà ahaü÷reyase vivadamànà brahma jagmuþ |
tad dhocuþ -- ko no vasiùñha iti |
tad dhovàca -- yasmin va utkrànta idaü ÷arãraü pàpiyo manyate sa vo vasiùñha iti || BrhUp_6,1.7 ||>#


__________


BrhUpBh_6,1.7 te heme pràõà vàgàdayo 'haü÷reyase 'haü ÷reyànityetasmai prayojanàya vivadamànà biruddhaü vadamànà brahma jagmurbrahma gatavanto brahma÷abdavàcyaü prajàpati gatvà ca tadbrahma hocuruktavantaþ /
ko no 'smàkaü madhye vasiùñhaþ ko 'smàkaü madhye vasati ca vàsayati ca /
tadbrahma taiþ pçùñaü saddhovàcoktavadyasminvo yuùmàkaü madhya utkrànte nirgate ÷arãràdidaü ÷arãraü pårvasmàdati÷ayena pàpãyaþ pàpataraü manyate lokaþ /
÷arãraü hi nàmànekà÷ucisaüdhàtatvàjjãvato 'pi pàpameva tato 'pi kaùñataraü yasminnutkrànte bhavati /
vairàgyàrthamidamucyate-pàpãya iti /
sa vo yuùmàkaü madhye vasiùñho bhaviùyati jànannapi vasiùñhaü prajàpatirtovàcàyaü vasiùñha itãtareùàmapriyaparihàràya //7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,1.8

#<vàg ghoccakràma |
sà saüvatsaraü proùyàgatyovàca -- katham a÷akata mad çte jãvitum iti |
te hocuþ -- yathàkalà avadanto vàcà pràõantaþ pràõena pa÷yanta÷ cakùuùà ÷çõvantaþ ÷rotreõa vidvàüso manasà prajàyamànà retasaivam ajãviùmeti |
pravive÷a ha vàk || BrhUp_6,1.8 ||>#


__________


BrhUpBh_6,1.8 ta evamuktà brahmaõà pràõà àtmano vãryaparãkùaõàya krameõoccakramuþ /
tatra vàgeva prathamaü hàsmàccharãràduccakràmotkràntavatã /
sà cotkramya saüvatsaraü proùya proùità bhåtvà punaràgatyovàca-kathama÷akata ÷aktavanto yåyaü madçte màü vinà jãvitumiti /
ta evamuktà åcuryathà loke 'kalà måkà avadanto vàcà pràõantaþ pràõanavyàpàraü kurvantaþ pràõena pa÷yanto dar÷anavyàpàraü cakùuùà kurvantastathà ÷çõvantaþ ÷rotreõa vidvàüso manasà kàryàkàryàdiviùayaü prajàyamànà retasà putrànutpàdayanta evamajãviùma vayamityevaü pràõairdattottarà vàgàtmano 'sminnavasiùñhatvaü buddhvà pravive÷a ha vàk //8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,1.9-12

#<cakùur hoccakràma |
tat saüvatsaraü proùyàgatyovàca -- katham a÷akata mad çte jãvitum iti |
te hocuþ -- yathàndhà apa÷yanta÷ cakùuùà pràõantaþ pràõena vadanto vàcà ÷çõvantaþ ÷rotreõa vidvàüso manasà prajàyamànà retasaivam ajãviùmeti |
pravive÷a ha cakùuþ || BrhUp_6,1.9 ||>#


#<÷rotraü hoccakràma |
tat saüvatsaraü proùyàgatyovàca -- katham a÷akata mad çte jãvitum iti |
te hocuþ -- yathà badhirà a÷çõvantaþ ÷rotreõa pràõantaþ pràõena vadanto vàcà pa÷yanta÷ cakùuùà vidvàüso manasà prajàyamànà retasaivam ajãviùmeti |
pravive÷a ha ÷rotram || BrhUp_6,1.10 ||>#



#<mano hoccakràma |
tat saüvatsaraü proùyàgatyovàca -- katham a÷akata mad çte jãvitum iti |
te hocuþ -- yathà mugdhà avidvàüso manasà pràõantaþ pràõena vadanto vàcà pa÷yanta÷ cakùuùà ÷çõvantaþ ÷rotreõa prajàyamànà retasaivam ajãviùmeti |
pravive÷a ha manaþ || BrhUp_6,1.11 ||>#


#<reto hoccakràma |
tat saüvatsaraü proùyàgatyovàca -- katham a÷akata mad çte jãvitum iti |
te hocuþ -- yathà klãbà aprajàyamànà retàsà pràõantaþ pràõena vadanto vàcà pa÷yanta÷ cakùuùà ÷çõvantaþ ÷rotreõa vidvàüso manasaivam ajãviùmeti |
pravive÷a ha retaþ || BrhUp_6,1.12 ||>#



__________


BrhUpBh_6,1.9-12 tathà cakùurheccakràmetyàdi pårvavat /
÷rotraü manaþ prajàtirita //9-12 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,1.13

#<atha ha pràõa utkramiùyan yathà mahàsuhayaþ saindhavaþ paóvã÷a÷aïkhånt saüvçhed evaü haivemàn pràõànt saüvavarha |
te hocuþ -- mà bhagava utkramãþ |
na vai ÷akùyàmas tvad çte jãvitum iti |
tasyo me baliü kuruteti |
tatheti || BrhUp_6,1.13 ||>#


__________


BrhUpBh_6,1.13 atha ha pràõa utkramiùyannutkramamaü kariùyaüstadànãmeva svasthànàtpracalità vàgàdayaþ /
kimivetyàha-yathà loke mahàü÷càsau suhaya÷ca mahàsuhayaþ ÷obhano hayo lakùaõopeto mahànparimàõataþ sindhude÷e bhavaþ saindhavo 'bhijanataþ paóvã÷a÷aïkånpàdabandhana÷aïkånpaóvã÷à÷ca te ÷aïkava÷ca tàn saüvçhedudyacchedyugapadutkhaneda÷vàroha àråóhe parãkùaõàya /
evaü haivemànvàgàdãnpràõànsaüvavarhedyatavànsvasthànàdbhraü÷itavàn /
te vàgàdayo hocurhe bhagavo bhagavanmotkramãryasmànnavai ÷akùyàmastvadçte tvàü vinà jãvitumiti /
yadyevaü mama ÷reùñhatà vij¤àtà bhavadbhirahamatra ÷reùñhastasya u me mama baliü karaü kuruta karaü prayacchateti /
ayaü ca pràõasamvàdaþ kalpito viduùaþ ÷reùñhaparãkùaõaprakàropade÷aþ /
anena hi prakàreõa vidvànko nu khalvatra ÷reùñha iti parãkùaõaü karoti /
sa eùa parãkùaõaprakàraþ samvàdabhåtaþ kathyate /
na hyanyathà saühatyakàriõàü satàmeùàma¤jasaiva saüvatsaramàtramevaikaikasya nirgamanàdyupapadyate /
tasmàdvidvànevànena prakàreõa vicàrayati vàgàdãnàü pradhànabubhutsurupàsanàya /
baliü pràrthitàþ santaþ pràõàstatheti pratij¤àtavantaþ //13//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,1.14

#<sà ha vàg uvàca -- yad và ahaü vasiùñhàsmi tvaü tad vasiùñho 'sãti |
yad và ahaü pratiùñhàsmi tvaü tat pratiùñho 'sãti cakùuþ |
yad và ahaü saüpad asmi tvaü tat saüpad asãti ÷rotram |
yad và aham àyatanam asmi tvaü tad àyatanam asãti manaþ |
yad và ahaü prajàtir asmi tvaü tat prajàtir asãti retaþ |
tasyo me kim annaü kiü vàsa iti |
yad idaü ki¤cà ÷vabhya à kçmibhya à kãñapataïgebhyas tat te 'nnam |
àpo vàsa iti |
na ha và asyànannaü jagdhaü bhavati nànannaü pratigçhãtaü ya evam etad anasyànnaü veda |
tad vidvàüsaþ ÷rotriyà a÷iùyanta àcàmanty a÷itvàcàmanti |
etam eva tad annam anagnaü kurvanto manyante || BrhUp_6,1.14 ||>#


__________


BrhUpBh_6,1.14 sà ha vàkprathamaü balidànàya pravçttà ha kilovàcoktavatã yadvà ahaü vasiùñhàsmi yanmama vasiùñhatvaü tattavaiva tena vasiùñhaguõena tvaü tadvasiùñho 'sãti /
yadvà ahaü pratiùñhàsmi tvaü tatpratiùñho 'si yà mama pratiùñhà sà tvamasãti /
cakùuþ /
samànamanyat /
sampadàyatanaprajàtitvagiõànkrameõa samarpitavantaþ /
yadyevaü sàdhu baliü dattavanto bhavanto bråta tasya u ma evaïguõavi÷iùñasya kimannaü kiü vàsa iti /
àhuritare-yadidaü loke ki¤ca ki¤cidannaü nàmàpyà ÷vabhya à kçmibhya à kãñapataïgebhyaþ /
yacca ÷vànnaü kçbhyannaü kãñapataïgànnaü ca tena saha sarvameva yatki¤citpràõibhiradyamànamannaü tatsarvaü tavànnaü sarvaü pràõasyànnamiti dçùñiratra vidhãyate /
kecitu sarvabhakùaõe doùàbhàvaü vadanti pràõànnavidaþ /
tadasat /
÷àsràntareõa pratiùiddhatvàt /
tenàsya vikalpa iti cet /
na /
avidhàyakatvàt /
na ha và asyànannaü jagdhaü bhavatãti sarvaü pràõasyànnamityetasya vij¤ànasya vihitasya stutyarthametat /
tenaikavàkyatàpatteþ /
na tu ÷àsràntaravihitasya bàdhane sàmarthyamanyaparatvàdasya /
pràõamàtrasya sarvamannamityetaddar÷anamihi vidhitsitaü na tu sarvaü bhakùayediti /
yattu sarvabhakùaõe doùàbhàvaj¤ànaü sanmithyaiva pramàõàbhàvàt /
viduùaþ pràõatvàtsarvànnopapatteþ sàmarthyàdadoùa eveti cet /
na /
a÷eùànnatvànupapatteþ /
satyaü yadyapi vidvànpràõo yena kàryatakaraõasaüghàtena vi÷iùñasya vidvattà tena kàryakaraõasaüghàtena kçmikãñadevàdya÷eùànnabhakùaõaü nopapadyate /
tena tatrà÷eùànnabhakùaõe doùàbhàvaj¤àpanamanarthakam /
apràptatvàda÷eùànnabhakùaõadoùasya /
nanu pràõaþ sanbhakùayatyeva kçmikãñàdyannamapi /
bàóham /
kintu na tadviùayaþ pratiùedho 'sti /
tasmàddaivaraktaü kiü÷ukaü tatra doùàbhàvaþ /
atastadråpeõa doùàbhàvaj¤àpanamanarthakam /
apràptatvàda÷eùànnabhakùaõadeùasya /
yena tu kàryakaraõasaüghàtasambandhena pratiùedhaþ kriyate tatsambandhena tviha naiva pratiprasavo 'sti /
tasmàttatpratiùedhàtikrame doùa eva syàdanyaviùayatvànna ha và ityàdeþ /
na ca bràhmaõàdi÷arãrasya sarvànnatvadar÷anamiha vidhãyate kintu pràõamàtrasyaiva /
yathà ca sàmànyena sarvànnasya pràõasya ki¤cidannajàtaü kasyacijjãvanahetuþ /
yathà viùaü viùajasya krimestadevànyasya pràõànnamapi saddçùñameva doùamutpàdayati maraõàdilakùaõam /
tathà sarvànnasyàpi pràõasya pratiùiddhànnabhakùaõe bràhmaõatvàdidehasaübandhàddoùa eva syàt /
tasmànmithyàj¤ànamevàbhakùyabhakùaõe doùàbhàvaj¤ànam /
àpo vàsa ityàpo bhakùamàõà vàsaþsthànãyàstava /
atra ca pràõasyà'po vàsa ityetaddar÷anaü vidhãyate /
na tu vàsaþkàrye àpo viniyoktuü ÷akyàþ /
tasmàdyathàpràpte 'bbhakùaõe dar÷anamàtraü kartavyam /
na ha và asya sarvaü pràõasyànnamityevaüvido 'nannamanadanãyaü jagdhaü bhuktaü na bhavati ha /
yadyapyanenànadanãyaü bhuktamadanãyameva bhuktaü syànna tu tatkçtadoùeõa lipyata ityetadvidyàstutirityavocàma /
tathà nànannaü pratigçhãtaü yadyapyapratighràhyaü hastyàdi pratigçhãtaü syàttadapyannameva pratigràhyaü syàttatràpyapratigràhyapratigrahadoùeõa na lipyata iti stutyarthameva ya evametadanasya pràõasyànnaü veda /
phalaü tu pràõàtmabhàva eva na tvetatphalàbhipràyeõa kiü tarhi stutyabhipràyeõeti /
nanvetadeva phalaü kasmànna bhavati /
na pràõàtmadar÷inaþ pràõàtmabhàva eva phalam /
tatra ca pràõàtmabhåtasya sarvàtmano 'nadanãyamapyàdyameva /
tathàpratigràhyamapi pratigràhyameveti yathàpràptamevopàdàya vidyà ståyate /
ato naiva phalavidhisaråpatà vàkyasya /
yasmàdàpo vàsaþ pràõasya tasmàdvidvàüso bràhmaõàþ ÷rotriyà adhãtavedà a÷iùyanto bhokùyamàõà àcàmantyapo '÷itvà'càmanti bhuktyà cottarakàlamapo bhakùayanti /
tatra teùàmàcàmatàü ko 'bhipràya ityàha-etamevànaü pràõamanagnaü kurvanto manyante /
asti caitadyoyasmai vàso dadàti sa tamanagnaü karomãti hi manyate /
pràõasya cà'po vàsa iti hyuktam /
yadapaþ pibàmi tatpràõasya vàso dadàmãti vij¤ànaü kartavyamityevamarthametat /
nanu bhokùyamàõo bhuktavàü÷ca prayato bhaviùyàmãtyàcàmati /
tatra ca pràõasyànagnatàkaraõàrthatve ca dvikàryatà'camanasya syàt /
na ca kàryadvayamàcamanasyaikasya yuktam /
yadi pràyatyàrthaü nànagnatàrthamathànagnatàrthaü na pràyatyàrtham /
yasmàdevaü tasmàddvitãyamàcamanàntaraü pràõasyànagnatàkaraõàya bhavatu /
na /
kriyàdvitvopapatteþ /
dve hyete kriye bhotryamàõasya bhuktavata÷ca yadàcamanaü smçtivihitaü tatpràyatyàrthaü bhavati /
kriyàmàtrameva na tu tatra pràyatyaü dar÷anàdyapekùate /
tatra cà'camanàïgabhåtàsvapsu vàsovij¤ànaü pràõasyetikartavyatayà codyate na tu tasminkriyamàõa àcamanasya pràyatyarthatà vàdhyate kriyàntaratvàdàcamanasya /
tasmàdbhokùyamàõasya bhuktavata÷ca yadàcamanaü tatrà /
àpo vàsaþ pràõasyeti dar÷anamàtraü vidhãyate /
apràptatvàdanyataþ //14//

#<iti bçhadàraõyakopaniùadi ùaùñhàdhyàyasya prathamaü bràhmaõam //1//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.1

#<÷vetaketur và àruõeyaþ pancàlànàü pariùadam àjagàma |
sa àjagàma jaivaliü pravàhaõaü paricàrayamàõam |
tam udãkùyàbhyuvàda kumàrà3 iti |
sa bho3 iti prati÷u÷ràva |
anu÷iùño nv asi pitreti |
om iti hovàca || BrhUp_6,2.1 ||>#


__________

BrhUpBh_6,2.1 ÷vetaketurha và àruõeyaþ ityasya saübandhaþ /
khilàdhikàro 'yaü tatra yadanuktaü taducyate /
saptamàdhyàyànte j¤ànakarmasamuccayakàriõàgnermàrgayàcanaü kçtam-agne naya supatheti /
tatrànekeùàü pathàü sadbhàvo mantreõa sàmarthyàtpradar÷itaþ /
supatheti vi÷eùaõàt /
panthàna÷ca kçtavipàkapratipattimàrgàþ /
vakùyati ca yatkçtvetyàdi /
tatra ca kati karmavipàkapratipattimàrgà iti sarvasaüsàragatyupasaühàràrtho 'yamàrambhaþ /
etàvatã hi saüsàragatiþ /
etàvànkarmaõo vipàkaþ svàbhàvikasya ÷àsrãyasya ca savij¤ànasyeti /
yadyapi dvayà ha pràjàpatyà ityatra svàbhàvikaþ pàpmà såcitaþ /
na ca tasyedaü kàryamiti vipàkaþ pradar÷itaþ /
÷àsrãyasyaiva tu vipàkaþ pradar÷itastryannàtmapratipattyantena /
brahmavidyàrambhe tadvairàgyasya vivakùitatvàt /
tatràpi kevalena karmaõà pitçloko vidyayà vidyàsaüyuktena ca karmaõà devaloka ityuktam /
tatra kena màrgeõa pitçlokaü pratipadyate kena và devalokamiti noktam /
tacceha khilaprakaraõe '÷eùato vaktavyamityata àrabhyate /
ante ca sarvopasaühàraþ ÷àsrasyeùñaþ /
api caitàvadamçtatvamityuktaü na karmaõo 'mçtatvà÷àstãti ca tatra heturnoktastadartha÷càyamàrambhaþ /
yasmàdiyaü karmaõo gatirna nitye 'mçtatve vyàpàro 'sti tasmàdetàvadevàmçtatvasàdhanamiti sàmarthyàddhetutvaü saüpadyate /
api coktamagnihotre na tvevainayostvamutkràtiü na gatiü na pratiùñhàü na tçptiü na punaràvçtiü na lokaü pratyutthàyinaü vettheti /
tatra prativacane te và ete àhutã hute utkràmata ityàdinà àhuteþ kàryamuktam /
taccaitatkarturàhutilakùaõasya karmaõaþ phalam /
na hi kartàramanà÷rityà'hutilakùaõasya karmaõaþ svàtantryeõotkràntyàdikàryàrambha upapadyate /
kartrarthatvàtkarmaõaþ kàryàrambhasya /
sàdhanà÷rayatvàcca karmaõaþ /
tatràgnihotrastutyarthatvàdagnihotrasyaiva kàryamityuktaü ùañ prakàramapi /
iha tu tadeva kartuþ phalamityupadi÷yate /
ùañprakàramapi karmaphalavij¤ànasya vivakùitatvàt /
taddvàreõa ca pa¤càgnidar÷anamihottaramàrgapratipattisàdhanaü vidhitsitam /
evama÷eùasaüsàragatyupasaühàraþ /
karmakàõóasyaiùà niùñhetyetaddvayaü didar÷ayiùuràkhyàyikàü praõayati /
÷vetaketurnàmato 'ruõasyàpatyamàruõistasyàpatyamàruõeyaþ /
ha÷abda aitihyàrthaþ /
vai ni÷cayàrthaþ /
pitrànu÷iùñaþ sannàtmano ya÷aþprathanàya pa¤càlànàü pariùadamàgatya jitvà ràj¤o 'pi pariùadaü jeùyàmãti garveõa sa àjagàma /
jãvalasyàpatyaü jevaliü pa¤càlaràjaü pravàhaõanàmànaüsvabhçtyaiþ paricàrayamàõamàtmanaþ paricaraõaü kàrayantamityetat /
sa ràjà pårvameva tasya vidyàbhimànagarvaü ÷rutvà vinetavyo 'yamiti matvà tamudãkùyotprekùyà'gatamàtramevàbhyuvàdàbhyuktavànkumàrà3iti saübodhya /
bhartsanàrthà plutiþ /
evamuktaþ sa prati÷u÷ràva bho3iti /
bho3ityapratiråpamapi kùattriyaü pratyuktavànkruddhaþ san /
anu÷iùño 'nu÷àsito 'si bhavasi kiü pitretyuvàca ràjà /
pratyàhetara oümiti bàóhamanu÷iùño 'smi pçccha yadi saü÷ayaste //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.2

#<vettha yathemàþ prajàþ prayatyo vipratipadyantà3 iti |
neti hovàca |
vettho yathemaü lokaü punar àpadyantà3 iti |
neti haivovàca |
vettho yathàsau loka evaü bahubhiþ punaþ punaþ prayadbhir na saüpåryatà3 iti |
neti haivovàca |
vettho yatithyàm àhutyàü hutàyàm àpaþ puruùavàco bhåtvà samutthàya vadantã3 iti |
neti haivovàca |
vettho devayànasya và pathaþ pratipadaü pitçyàõasya và |
yat kçtvà devayànaü và panthànaü pratipadyante pitçyàõaü và |
api hi na çùer vacaþ ÷rutaü --
dve sçtã a÷çõavaü pitéõàm ahaü devànàm uta martyànàm |
tàbhyàm idaü vi÷vam ejat sameti yad antarà pitaraü màtaraü ceti |
nàham ata ekaü cana vedeti hovàca || BrhUp_6,2.2 ||>#


__________


BrhUpBh_6,2.2 yadyevaü vettha vijànàsi kiü yathà yena prakàreõemàþ prajàþ prasiddhàþ prayatyo mriyamàõà vipratipadyantà3iti vipratipadyante vicàraõàrthà plutiþ /
samànena màrgeõa gacchantãnàü màrgadvaividhyaü yatra kà÷citprajà anyena màrgeõa gacchanti kà÷cidanyeneti vipratipattiþ /
yathà tàþ prajà vipratipadyante tatkiü vetthetyarthaþ /
neti hovàcetaraþ /
tarhi vettha u yathemaü lokaü punaràpadyantà3iti punaràpadyante yathà punaràgacchantãmaü lokam /
neti haivovàca ÷vetaketuþ /
vettho yathàsau lokaþ evaü prasiddhena nyàyena punaþ punarasakçtprayadbhirmariyamàõairyathàyena prakàreõa na saüpåryatà3iti na saüpåryate 'sau lokastatkiü vettha /
neti haivovàca /
vettho yatithyàü yatsaükhyàkàyàmàhutyàmàhutau hutàyàmàpaþ puruùavàcaþ puruùasya yà vàksaiva yàsàü vàktàþ puruùavàco bhåtvà puruùa÷abdavàcyà và bhåtvà /
yadà puruùàkàrapariõatàstadà puruùavàco bhavanti /
samutthàya samyagutthàyodbhåtàþ satyo vadantã3iti /
neti haivovàca /
puruùàkàrapariõatàstadà puruùavàco bhavanti /
samutthàya samyagutthàyodbhåtàþ satyo vadantã3iti /
neti haivovàca /
yadyevaü vettha u devayànasya patho màrgasya pratipadaü pratipadyate yena sà pratipattàü pratipadaü pitçyàõasya và pratipadaü pratipacchabdavàcyamarthamàha /
yatkarma kçtvà yathàvi÷iùñaü karma kçtvetyarthaþ /
devayànaü và panthànaü màrgaü pratipadyante pitçyàõaü và yatkarma kçtvà pratidyante tatkarma pratipadicyate tàü pratipadaü kiü vettha devalokapitçlokapratipattisàdhanaü kiü vetthetyarthaþ /
apyatràsyàrthasya prakà÷akamçùermantrasya vaco vàkyaü naþ ÷rutamasti /
mantro 'pyasyàrthasya prakà÷ako vidyata ityarthaþ /
ko 'sau mantra iti /
ucyate-dve sçtã dvau màrgàva÷çõavaü ÷çtavànasmi tayorekà pitçõàü pràpikà pitçlokasaübaddhà tayà sçtyà pitçlokaü pràpnotãtyarthaþ /
ahama÷çõavamiti vyavahitena saübandhaþ /
devànàmutàpi devànàü saübandhinyanyà devànpràpayati sà /
ke punarubhàbhyàü sçtibhyàü piténdevàü÷ca gacchantãti /
ucyate-utàpi martyànàü manuùyàõàü saübandhinyau manuùyà eva hi sçtibhyàü gacchantãtyarthaþ /
tàbhyàü sçtihyàmidaü vi÷vaü samastametadgacchatsameti saügacchate /
te ca dve sçtã yadantarà yayorantarà yadantarà pitaraü màtaraü ca màtàpitrorantarà madhya ityarthaþ /
kau tau màtàpitarau dyàvàpçthivyàvaõóakapàle /
iyaü vai màtàsau piteti hi vyàkhyàtaü bràhmaõena /
aõóakapàlayormadhye saüsàraviùaye evaite sçtã nà'tyantikàmçtatvagamanàya /
itara àha-nàhamato 'smàtpra÷nasamudàyàdeka¤canaikamapi pra÷naü na veda nàhaü vedeti hovàca ÷vetaketuþ //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.3

#<athainaü vasatyopamantrayàü cakre |
anàdçtya vasatiü kumàraþ pradudràva |
sa àjagàma pitaram |
taü hovàca -- iti vàva kila no bhavàn purànu÷iùñàn avoca iti |
katham sumedha iti |
pa¤ca mà pra÷nàn ràjanyabandhur apràkùãt |
tato naikaü cana vedeti |
katame ta iti |
ima iti ha pratãkàny udàjahàra || BrhUp_6,2.3 ||>#


__________


BrhUpBh_6,2.3 athànantaramapanãya vidyàbhimànagarvamenaü prakçtaü ÷vetaketuü vasatyà vasatiprayojanenopamantrayà¤cakre /
iha vasantu bhavantaþ pàdyamarpyaü cà'nãyatàmityupamantraõaü kçtavànràjà /
anàdçtya tàü vasatiü kumàraþ ÷vetaketuþ pradudràva pratigatavànpitaraü prati /
sa cà'jagàma pitaramàgatya covàca taü kathamiti vàva kilaivaü kila no 'smànbhavànpurà samàvagatavànpitaraü prati /
sa cà'jagàma pitaramàgatya covàca taü kathamiti vàva kilaivaü kila no 'smànbhavànpurà samàvartanakàle 'nu÷iùñànsarvàbhirvidyàbhiravoco 'vocaditi /
sopàlambhaü putrasya vacaþ ÷rutvà'ha pità /
katha kena prakàreõa tava duþkhamupajàtaü he sumedhaþ ÷obhanà medhà yasyeti sumedhàþ /
÷çõu mama yathà vçttaü pa¤ca pa¤casaükhyàkànpra÷nànmà màü ràjanyabandhå ràjanyà bandhavo yasyeti /
paribhavavacanametadràjanyabandhuriti /
apràkùãtpçùñavàüstatastasmànnaika¤canaikamapi na veda na vij¤àtavànasmi /
katame te ràj¤àþ pçùñàþ pra÷nà iti pitroktaþ putra ime ta iti ha pratãkàni mukhàni pra÷nànàmudàjahàrodàhçtavàn //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.4

#<sa hovàca -- tathà nas tvaü tata jànãthà yathà yad ahaü kiüca veda sarvam ahaü tat tubham avocam |
prehi tu tatra |
pratãtya brahmacaryaü vatsyàva iti |
bhavàn eva gacchatv iti |
sa àjagàma gautamo yatra pravàhaõasya jaivaler àsa |
tasmà àsanam àhçtyodakam àhàrayàü cakàra |
atha hàsmà arghyaü cakàra |
taü hovàca -- varaü bhagavate gautamàya dadma iti || BrhUp_6,2.4 ||>#


__________

BrhUpBh_6,2.4 sa hovàca pità putraü kruddhamupa÷amayaüstathà tena prakàreõa no 'smàüstvaü he tàta vatsa jànãthà gçhõãthà yathà yadahaü ki¤ca vij¤ànajàtaü veda sarvaü tatubhyamavocamityeva jànãthàþ /
ko 'nyo mama priyataro 'sti tvatto yadarthaürakùiùye /
ahamapyetanna jànàmi yadràj¤à pçùñam /
tasmàtprehyàgaccha tatra pratãtya gatvà ràj¤i brahmacaryaü vatsyàvo vidyàrthamiti /
sa àha bhavàneva gacchatviti nàhaü tasya mukhaü nirãkùitumutsahe /
sa àjagàma gautamo gotrato gautama àruõiryatra pravàhaõasya jaivaleràsà'sanamàsthàyikà ùaùñhãdvayaü prathamamàsthàne /
tasmai gautamàyà'gatàyà'sanamanuråpamàhçtyodakaü bhçtyairàhàrayà¤cakàra /
atha hàsmà ardhyaü purodhasà kçtavànmantravanmadhuparkaü ca /
kçtvà caivaü påjàü taü hovàca varaü bhagavate gautamàya tubhyaü dadbha iti go÷vàdilakùaõam //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.5

#<sa hovàca -- pratij¤ato ma eùa varaþ |
yàü tu kumàrasyànte vàcam abhàùathàs tàü me bråhãti || BrhUp_6,2.5 ||>#


__________


BrhUpBh_6,2.5 sa hovàca gautamaþ pratij¤àto me mamaiùa varastvayàsyàü pratij¤àyàü dçóhã kurvàtmànaü yàü tu vàcaü kumàrasya mama putrasyànte samãpe vàcamabhàùathàþ pra÷naråpàü tàmeva me bråhi sa eva no vara iti //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.6

#<sa hovàca -- daiveùu vai gautama tad vareùu |
mànuùàõàü bråhãti || BrhUp_6,2.6 ||>#


__________


BrhUpBh_6,2.6 sa hovàca ràjà daiveùu vareùu tadvai gautama yastvaü pràrthayase mànuùàõàmanyatamaü pràrthaya varam //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.7

#<sa hovàca -- vij¤àyate hàstihiraõyasyàpàttaü goa÷vànàü dàsãnàü pravàràõàü paridhànasya |
mà no bhavàn bahor anantasyàparyantasyàbhyavadànyo bhåd iti |
sa vai gautama tãrthenecchasà iti |
upaimy ahaü bhavantam iti |
vàcà ha smaiva pårva upayanti |
sa hopàyanakãrtyovàsa || BrhUp_6,2.7 ||>#


__________


BrhUpBh_6,2.7 sa hovàca gautamo bhavatàpi vij¤àyate ha mamàsti saþ /
na tena pràrthitena kçtyaü mama yaü tvaü ditsasi mànuùaü varam /
yasmànmamàpyasti hiraõyasya prabhåtasyàpàttaü pràptaü go'a÷vànànàmàpàttamastãti sarvatrànuùaïgo dàsãnàü pravàràõàü parivàràõàü paridhànasya ca /
na ca yanmama vidyamànaü tattvattaþ pràrthanãyaü tvayà và deyam /
pratij¤àta÷ca varastvayà tvameva jànãùe yadatra yuktaü pratij¤à rakùaõãyà taveti /
mama punarayamabhipràyo mà bhånno 'smànabhyasmàneva kevalànprati bhavànsarvatra vadànyo bhåtvàvadànyo mà bhåtkadaryo mà bhådityarthaþ /
bahoþ prabhåtasyànantasyànantaphalasyetyetat /
aparyantasyàparisamàptikasya putrapautràdigàmikasyetyetat /
ãdç÷asya vittasya màü pratyeva kevalamàdàtà mà bhådbhavàn /
na cànyatràdeyamasti bhavataþ /
evamukta àha-sa tvaü vai he gautama tãrthena nyàyena ÷àsravihitena vidyàü matta icchàsà icchànvàptumityukto gautama àha-upaimyupagacchàmi ÷iùyatvenàhaü bhavantamiti /
vàcà ha smaiva kila pårva bràhmaõàþ kùattriyànvidyàrthinaþ santo vai÷yànvà kùattriyà và vai÷yànàpadyupayanti ÷iùyavçttyà hyupacchanti nopàyana÷u÷råùàdibiþ /
ataþ /
sa gautamo hopàyanakortyopagamanakãrtanamàtreõaivovàsoùitavànnopàyanaü cakàra //7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.8

#<sa hovàca -- tathà nas tvam gautama màparàdhàs tava ca pitàmahàþ |
yatheyaü vidyetaþ pårvaü na kasmiü÷ cana bràhmana uvàsa |
tàü tv ahaü tubhyaü vakùyàmi |
ko hi tvaivaü bruvantam arhati pratyàkhyàtum iti || BrhUp_6,2.8 ||>#


__________


BrhUpBh_6,2.8 evaü gautamenà'padantara ukte sa hovàca ràjà pãóitaü matvà kùàmayaüstathà no 'smànprati màparàdhà aparàdhaü mà kàrùãrasmadãyo 'paràdho na grahãtavya ityarthaþ /
tava ca pitàmahà asmatpitàmaheùu yatàparàdhaü na jagçhustathà pitàmahànàü vçttamasmàsvapi bhavatà rakùaõãyamityarthaþ /
yatheyaü vidyà tvayà pràrthitetastvatsaüpradànàtpårvaü pràïna kasminnapi bràhmaõa uvàsoùitavatãtathà tvamapi jànãùe sarvadà kùattriyaparamparayeyaü vidyà'gatà sà sthitirmayàpi rakùaõãyà yadi ÷akyata ityuktaü daiveùu gautama tadvareùu mànuùàõàü bråhãti na punastavàdeyo vara itãtaþ para na ÷akyate rakùitum /
tàmapi vidyàmahaü tubhyaü vakùyàmi ko hyanyo 'pi hi yasmàdevaü bruvantaü tvàmarhati pratyàkhyàtuü na vakùyàmãti /
ahaü punaþ kathaü na vakùye tubhyamiti //8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.9

#<asau vai loko 'gnir gautama |
tasyàditya eva samit |
ra÷mayo dhåmaþ |
ahar arciþ |
di÷o 'ïgàràþ |
avàntaradi÷o viùphuliïgàþ |
tasminn etasminn agnau devàþ ÷raddhàü juhvati |
tasyà àhutyai somo ràjà saübhavati || BrhUp_6,2.9 ||>#


__________


BrhUpBh_6,2.9 asau vai loko 'gnirgotametyàdicaturthaþ pra÷naþ pràthamyena nirõãyate /
kramabhaïgastvetannirõayàyattatvàditaraprasnanirõayasya /
asau dyaurloko 'gnirhe gautama dyuloke 'gnidçùñiranagnau vidhãyate yathà yoùitpuruùayostasya dyulokàgneràditya eva samitsamindhanàt /
àdityena hi samidhyate 'sau lokaþ /
ra÷mayo dhåmaþ samidha uththànasàmànyàt /
àdityàddhi ra÷mayo nirgatàþ /
samidha÷ca dhåmo loka uttiùñhati /
ahararciþ prakà÷asàmànyàt /
di÷o 'ïgàrà upa÷amasàmànyàt /
avàntaradiùo visphuliïgà visphuliïgavadvikùepàt /
tasminnetasminnevaïguõavi÷iùñe dyulokàgnau devà indràdayaþ ÷raddhàü juhvatyàhutidravyasthànãyàü prakùipanti /
tasyà àhutyà àhuteþ somo ràjà pitéõàü bràhmaõànàü ca saübhavati /
tatra ke devàþ kathaü juhvati kiüvà ÷raddhàkhyaü havirityata uktamasmàbhiþ saübandhe /
na tvevainayostvamutkràntimityàdipadàrthaùañkanirõayàrthamagnihotra uktam /
te và ete agnihotràhutã hute satyàvutkràmataþ /
te antarikùamàvi÷ataþ /
te antarikùamàhavanãyaü kurvàte vàyuü samidhaü marãcãreva ÷ukràmàhutim /
te antarikùantarpayataþ /
te tata utkràmataþ /
te divamàvi÷ataþ /
te divamàhavanãyaü kurvàte àdityaü samidhamityevamàdyuktam /
tatràgnihotràhutã sasàdhane evotkràmataþ /
yatheha yaiþ sàdhanairvi÷iùñe ye j¤àyete àhavanãyàgnisamiddhåmàïgàravisphuliïgàhutidravyaiste tathaivotkràmato 'smàllokàdamuü lokam /
tatràgniragnitvena samitsamittvena dhåmo dhåmatvenàïgàrà aïgàratvena visphuliïgatvenà'hutidravyamapi paya àdyàhutidravyatvenaiva sargàdàvavyàkçtàvasthàyàmapi pareõasåkùmeõà'tmanà vyavatiùñhate /
tadvidyamànameva sasàdhanamagnihotralakùaõaü karmàpårveõà'tmanà vyavasthitaü sattatpunarvyàkaraõakàle tathaivàntarikùàdãnàmàhavanãyàdyagnyàdibhàvaü kurvadvipariõamate /
tathaivedànãmapyagnihotràkhyaü karma /
evamagnihotràhutyapårvavipariõàmàtmakaü jagatsarvamityàhutyoreva stutyarthatvenotkràntyàdyà lokaü pratyutthàyinàntàþ ùañ padàrthàþ karmaprakaraõe 'dhastànnirõãtàþ /
iha tu kartuþ karmavivakùàyàü dyulokàgnyàdyàrabhya pa¤càgnidar÷anamuttaramàrgapratipattisàdhanaü vi÷iùñakarmaphalopabhogàya vidhitsitamiti dyulokàgnyàdidar÷anaü praståyate /
tatra ya àdhyàtmikàþ pràõà ihàgnihotrasya hotàrasta evà'dhidaivikatvena pariõatàþ santa indràdayo bhavanti ta eva tatra hotàro dyulokàgnau /
te cehàgnihotrasya phalabhogàyàgnihotraü hutavantaþ /
ta eva phalapariõàmakàle 'pi tatphalabhoktçtvàttatra tatra hotçtvaü pratipadyante tathà tathà vipariõamamànà deva÷abdavàcyàþ santaþ /
atra ca yatpayodravyamagnihotrakarmà÷rayabhåtamihà'havanãye prakùiptamagninà bhakùitamadçùñena såkùmema råpeõa vipariõataü saha kartrà yajamànenàmuü lokaü dhåmàdikrameõàntarikùàddyulokamàvi÷ati /
tàþ såkùmà àpa àhutikàryabhåtà agnihotrasamavàyinyaþ kartçsahitàþ ÷raddhà÷abdavàcyàþ somaloke kartuþ ÷arãràntaràrambhàya dyulokaü pravi÷antyo håyante ityucyante /
tàstatra dyulokaü pravi÷ya somamaõóale kartuþ ÷arãramàrabhante /
tadetaducyate devàþ ÷raddhàü juhvati tasyà àhutyai somo ràjà saübhavatãti /
"÷raddhà và àpaþ"iti ÷ruteþ /
vettha yatithyàmàhutyàü hutàyàmàpaþ puruùavàco bhåtvà samutthàya vadantoti pra÷nastasya ca nirõayaviùaye 'sau vai loko 'gniriti prastutam /
tasmàdàpaþ karmasamàvàyinyaþ kartuþ ÷arãràrambhikàþ ÷raddhà÷abdavàcyà iti ni÷cãyate /
bhåyastvàdàpaþ puruùavàca iti vyapade÷o na tvitaràõi bhåtàni na santãti /
karmaprayukta÷ca ÷arãràrambhaþ /
karma càpsamavàyi /
tata÷càpàü pràdhànyaü ÷arãrakartçtve /
tena cà'paþ puruùavàca iti vyapade÷aþ /
karmakçto hi janmàrambhaþ sarvatra /
tatra yadyapyagnihotràhutistutidvàreõotkràntyàdayaþ prastutàþ ùañpadàrthà agnihotre tathàpi vaidikàni sarvàõyeva karmàõyagnihotraprabhçtãni lakùyante /
dàràgnisaübaddhaü hi pàïktaü karma prastutyoktam-karmaõà pitçloka iti /
vakùyati ca-atha ye yaj¤ena dànena tapasà lokà¤jayantãti //9//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.10

#<parjanyo và agnir gautama |
tasya saüvatsara eva samit |
abhràõi dhåmaþ |
vidyud arciþ |
a÷anir aïgàràþ |
hràdunayo viùphuliïgàþ |
tasminn etasminn agnau devàþ somaü ràjànaü juhvati |
tasyà àhutyai vçùñiþ saübhavati || BrhUp_6,2.10 ||>#


__________


BrhUpBh_6,2.10 parjanyo và agnirgautama dvitãya àhutyàdhàra àhutyoràvçttikrameõa /
parjanyo nàma vçùñyupakaraõàbhimànã devatàtmà /
tasya saüvatsara eva samit /
saüvatsareõa hi ÷aradàdibhirgrãùmàntaiþ svàvayavairvaparivartamànena parjanyo 'gnirdãpyate /
abhràõi dhåmaþ /
dhåmaprabhavatvàddhåmavadupalakùyatvàdvà /
vidyudarciþ /
prakà÷asàmànyàt /
a÷aniraïgàràþ /
upa÷àntakàñhinyasàmànyàbhyàm /
hràdunayo hlàdunayaþ stanayitnu÷abdà visphuliïgàþ /
vikùepànekatvasàmànyàt /
tasminnetasminnityàhutyadhikaraõanirde÷aþ /
devà iti ta eva hotàraþ somaü ràjànaü juhvati /
yo 'sau dyulokàgnau ÷raddhàyàü hutàyàmabhinirvçttaþ somaþ sa dvitãye parjanyàgnau håyate /
tasyà÷ca somàhutervçùñiþ saübhavati //10//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.11

#<ayaü vai loko 'gnir gautama |
tasya pçthivy eva samit |
agnir dhåmaþ |
ràtrir arciþ |
candramà aïgàràþ |
nakùatràõi viùphuliïgàþ |
tasminn etasminn agnau devà vçùñiü juhvati |
tasyà àhutyà annaü saübhavati || BrhUp_6,2.11 ||>#


__________


BrhUpBh_6,2.11 ayaü vai loko 'gnirgotama /
ayaü loka iti pràõijanmopabhogà÷rayaþ kriyàkàrakaphalavi÷iùñaþ sa tçtãyo 'gniþ /
tasyàgneþ pçthivyeva samit /
pçthivyà hyayaü loko 'nekapràõyupabhogasaüpannayà samidhyate /
agnirdhåmaþ /
pçthivyà÷rayotthànasàmànyàt /
pàrthivaü hãndhanadravyamà÷rityàgniruttiùñhati /
yathà samidà÷rayena dhåmaþ /
ràtrirarciþ /
samitsaübandhaprabhavasàmànyàt /
agneþ samitsaübandhena hyarciþ saübhavati /
tathà pçthivãsamitsaübandhena ÷arvarã /
pçthivãchàyàü hi ÷àrvaraü taü àcakùate /
candramà aïgàràþ /
tatprabhavatvasàmànyàt /
arciùo hyaïgàràþ prabhavanti tathà ràtrau candramàþ /
upa÷àntatvasàmànyàdvà /
nakùatràõi visphuliïgàþ /
bisphuliïgavadvikùepasàmànyàt /
tasminnetasminnityàdi pårvavat /
vçùñiü juhvati tasyà àhuterannaü saübhavati /
vçùñiprabhavatvasya prasiddhatvàdvrãhiyavàderannasya //11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.12

#<puruùo và agnir gautama |
tasya vyàttam eva samit |
pràõo dhåmaþ |
vàg arciþ |
cakùur aïgàràþ |
÷rotraü viùphuliïgàþ |
tasminn etasminn agnau devà annaü juhvati |
tasyà àhutyai retaþ saübhavati || BrhUp_6,2.12 ||>#


__________


BrhUpBh_6,2.12 puruùo và agnirgautama prasiddhaþ ÷iraþpàõyàdimànpuruùa÷caturtho 'gnistasya vyàttaü vivçtaü mukhaü samit /
vivçtena hi mukhena dãpyate puruùo vacanasvàdhyàyàdau /
yathà samidhàgniþ pràõo dhåmastadutthànasàmànyàt /
mukhàddhi pràõa uttiùñhati /
vàkya÷abdo 'rcirvya¤jakatvasàmànyàt /
arci÷ca vya¤jakam /
tathà vàk÷abdo 'bhidheyavya¤jakaþ /
cakùuraïgàrà upa÷amasàmànyàtprakà÷à÷rayatvàdvà /
÷rotraü visphuliïgà vikùepasàmànyàt /
tasminnannaü juhvati /
nanu naiva devà annamiha juhvato dç÷yante /
naiùa doùaþ /
pràõànàü devatvopapatteþ /
adhidaivamindràdayo devàsta evàdhyàtmaü pràõàste cànnasya puruùe prakùeptàraþ /
tasyà àhute retaþ saübhavati /
annapariõàmo hi retaþ //12//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.13

#<yoùà và agnir gautama |
tasyà upastha eva samit |
lomàni dhåmaþ |
yonir arciþ |
yad antaþ karoti te 'ïgàràþ |
abhinandà viùphuliïgàþ |
tasminn etasminn agnau devà reto juhvati |
tasyà àhutyai puruùaþ saübhavati |
sa jãvati yàvaj jãvati |
atha yadà mriyate || BrhUp_6,2.13 ||>#


__________


BrhUpBh_6,2.13 yoùà và agnirgautama /
yoùeti srã pa¤camo homàdhikaraõo 'gnistasyà upastha eva samit /
tena hi sà samidhyate /
lomàni dhåmastadutthànasàmànyàt /
yonirarcirvarõasàmànyàt /
yadantaþ karoti te 'ïgàrà antaþ karaõaü maithunavyàpàraste 'ïgàrà vãryopa÷amahetutvasàmànyàt /
vãryàdyupa÷amakàraõaü maithunam /
tathàïgàrabhàvo 'gnerupa÷amakàraõam /
abhinandàþ sukhalavàþ kùudratvasàmànyàdvisphuliïgàþ /
tasminreto juhvati /
tasyà àhuteþ puruùaþ saübhavati /
evaü dyuparjanyàyaülokapuruùayoùàgniùu kramema håyamànàþ ÷raddhàsomavçùñyannaretobhàvena sthålatàratamyakramamàpadyamànàþ ÷raddhà÷abdavàcyà àpaþ puruùa÷abdamàrabhante /
yaþ pra÷na÷caturtho vettha yatithyàmàhutyàü hutàyàmàpaþ puraùavàco bhåtvà samutthàya vadantã3iti sa eùa nirõãtaþ /
pa¤camyàmàhutau yoùàgnau hutàyàü retobhåtà àpaþ puruùavàco bhavantãti /
sa puruùa evaü krameõa jàto jãvati /
kiyantaü kàlamiti /
ucyate-yàvajjãvati yàvadasmi¤charãre sthitinimittaü karma vidyate tàvadityarthaþ /
atha tatkùaye yadà yasmikàle mriyate //13//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.14

#<athainam agnaye haranti |
tasyàgnir evàgnir bhavati |
samit samit |
dhåmo dhåmaþ |
arcir arciþ |
aïgàrà aïgàràþ |
viùphuliïgà viùphuliïgàþ |
tasminn etasminn agnau devàþ puruùaü juhvati |
tasyà àhutyai puruùo bhàsvaravarõaþ saübhavati || BrhUp_6,2.14 ||>#


__________


BrhUpBh_6,2.14 atha tadainaü mçtamagnaye 'gnyarthamevàntyàhutyai haranti ÷ratvijastasyà'hutibhåtasya prasiddho 'gnireva homàdhikaraõaü na parikalpyo 'gniþ /
prasiddhaiva samitsamiddhåmo dhåmo 'rcirarciraïgàrà aïgàrà visphuliïgà visphuliïgà yathàprasiddhameva sarvamityarthaþ /
tasminpuruùamantyàhutiü juhvati tasyà àhutyà àhuteþ puruùo bhàsvaravarõo 'ti÷ayadãptimànniùekàdibhirantyàhutyantaiþ karmabhiþ saüskçtatvàtsaübhavati niùpadyate //14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.15

#<te ya evam etad vidur ye càmã araõye ÷raddhàü satyam upàsate te 'rcir abhisaübhavanti |
arciùo 'haþ |
ahna àpåryamàõapakùam |
àpåryamàõapakùàd yàn ùaõ màsàn udaïï àditya eti |
màsebhyo devalokam |
devalokàd àdityam |
àdityàd vaidyutam |
tàn vaidyutàn puruùo mànasa etya brahmalokàn gamayati |
te teùu brahmalokeùu paràþ paràvato vasanti |
teùàü na punar àvçttiþ || BrhUp_6,2.15 ||>#


__________


BrhUpBh_6,2.15 idànãü prathamapra÷naniràkaraõàrthamàha-te /
ke /
ya evaü yathoktaü pa¤càgnidar÷anametadviduþ /
evaü ÷abdàdagnisamiddhåmàrciraïgàravisphuliïga÷raddhàdivi÷iùñàþ pa¤càgnayo nirdiùñàstànevametànpa¤càgnãnvidurityarthaþ /
nanvagnihotràhutidar÷anaviùayamevaitaddar÷anam /
tatra hyuktamutkràntyàdipadàrthaùañkanirõaye divamevà'havanãyaü kurvàte ityàdi /
ihàpyamuùya lokasyàgnitvamàdityasya ca samittvamityàdi bahu sàmyam /
tasmàttaccheùamevaitaddar÷anamiti /
na, yatithyàmiti prasnaprativacanaparigrahàt /
yatithyàmityasya pra÷nasya prativacanasya yàvadeva parigrahastàvadevaivaü÷abdena paràmraùñuü yuktam /
anyathà pra÷nànarthakyànnirj¤àtatvàcca saükhyàyà agnaya eva vaktavyàþ /
atha nirj¤àtamapyanådyate /
yathàpràptasyaivànuvadanaü yuktaü na tvasau loko 'gniriti /
athopalakùaõàrthaþ tathàpyàdyenàntyena copalakùaõaü yuktam /
÷rutyantaràcca /
samàne hi prakaraõe chàndogya÷rutau pa¤càgnãnvedeti pa¤casaükhyàyà evopàdànàdanagnihotra÷eùametat /
pa¤càgnidar÷anam /
yattvagnisamidàdisàmànyaü tadagnihotrastutyarthamityavocàma /
tasmànnotkràntyàdipadàrthaùañkaparij¤ànàdarciràdipratipattiþ /
evamiti prakçtopàdànenàrciràdipratipattividhànàt /
ke punaste ya evaü vidurgçhasthà eva /
nanu teùàü yaj¤àdisàdhanena dhåmàdipratipattirvidhitsita /
na, anevaüvidàmapi gçhasthànàü yaj¤àdisàdhanopapatteþ /
bhikùuvànaprasthayo÷càraõyasaübandhena grahaõàt /
gçhasthakarmasaübaddhatvàccapa¤càgnidar÷anasya /
ato nàpi brahmacàriõa evaü viduriti gçhyante /
teùàü tåttare pathi prave÷aþ smçtipràmàõyàt-"aùñà÷ãtisahasràõàmçùãõàmårdhvaretasàm /
uttareõàryamõaþ panthàste 'mçtatvaü hi bhejire"iti /
tasmàdye gçhasthà evamagnijo 'hamagnyapatyamityevaü krameõàgnibhyo jàto 'gniråpa ityevaü ye viduste ca ye càmã araõye vànaprasthàþ parivràjakà÷càraõyaniùñhàþ ÷raddhàü ÷raddhàyuktàþ snataþ satyaü brahma hiraõyagarbhàtmànamupàsate na punaþ ÷raddhàü copàsate te sarve 'rcirabhisaübhavanti /
yàvadgçhasthàþ pa¤càgnividyàü satyaü và brahma na vidustàvacchraddhàdyàhutikrameõa pa¤camyàmàhutau hutàyàü tato yoùàgnerjàtàþ punarlokaü pratyutthàyino 'gnihotràdikarmànuùñhàtàro bhavanti /
tena karmaõà dhåmàdikrameõa punaþ pitçlokaü punaþ parjanyàdikrameõemamàvartante /
punaryoùàgnerjàtàþ punaþ karma kçtvetyevameva ghañãyantravadgatyàgatibhyàü punaþ punaràvartante /
yadà tvevaü vidustato ghañãyantrabhramaõàdvinirmuktàþ santo 'rcirabhisaübhavanti /
arciriti nàgnijvàlàmàtraü kiü tarhyarcirabhimàninyarciþ ÷abdavàcyà devatottaramàrgalakùaõà vyavasthitaiva tàmabhisaübhavanti /
na hi parivràjakànàmagnyarciùaiva sàkùàtsaübandho 'sti /
tena devataiva parigçhyate 'rciþ÷abdavàcyà /
ato 'hardevatàm /
maraõakàlaniyamànupapatterahaþ÷abdo 'pi devataiva /
àyuùaþ kùaye hi maraõam /
na hyevaüvidàhanyeva martavyamityaharmaraõakàlo niyantuü ÷akyate /
na ca ràtrau pretàþ santo 'haþ pratãkùante /
"sa yàvatkùipyenmanastàvadàdityaü gacchati"iti ÷rutyantaràt /
ahna àpåryamàõapakùamahardevatayàtivàhità àpåryamàõapakùadevatàü pratipadyante ÷uklapakùadevatàmityetat /
àpåryamàõapakùàdyànùaõmàsànudaïïuttaràü di÷amàdityaþ savitaiti tànmàsànpratipadyante ÷uklapakùadevatayàtivàhitàþsantaþ /
màsàniti bahuvacanàtsaüghacàriõyaþ ùaóuttaràyaõadevatàstebhyo màsebhyaþ ùaõmàsadevatàbhirativàhità devalokàbhimàninãü devatàü pratipadyante /
devalokàdàdityamàdityàdvaidyutaü vidyudabhimàninãü devatàü pratipadyante /
vidyuddevatàü pràptànbrahmalokavàsã puruùo brahmaõà manasà sçùño mànasaþ ka÷cidetyà'gatya brahmalokàngamayati /
brahmalokànityadharottarabhåmibhedena bhinnà iti gamyante /
bahuvacanaprayogàt /
upàsanatàratamyopapatte÷ca /
te tena puruùeõa gamitàþ santasteùu brahmalokeùu paràþ prakçùñàþ santaþ svayaü paràvataþ prakçùñàþ samàþ saüvatsarànanekànvasanti /
brahmaõo 'nekànkalpànvasantãtyarthaþ /
teùàü brahmalokaü gatànàü nàsti punaràvçttirasminsaüsàre na punaràgamanamiheti ÷àkhàntarapàñhàt /
ihetyàkçtimàtragrahaõamiti cecchvobhåte paurõamàsãmiti yadvat /
na, ihetivi÷eùaõànarthakyàt /
yadi hi nà'vartanta evehagrahaõamanarthakameva syàt /
÷vobhåte paurõamàsãmityatra paurõamàsyàþ ÷vobhåtatvamanuktaüna j¤àyata iti yukta vi÷eùayitum /
na hi tatra ÷vaàkçtiþ ÷abdàrtho vidyata iti ÷va÷abdo virarthaka eva prayujyate /
yatra tu vi÷eùaõa÷abde prayukte 'nviùyamàõe vi÷eùaõaphalaü cenna gamyate tatra yukto nirarthakatvenotsraùñuü vi÷eùaõa÷abdo na tu satyàü vi÷eùaõaphalàvagatau /
tasmàdasmàtkalpàdårdhvamàvçttirgamyate //15//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,2.16

#<atha ye yaj¤ena dànena tapasà lokठjayanti te dhåmam abhisaübhavanti |
dhåmàd ràtrim |
ràtrer apakùãyamàõapakùam |
apakùãyamàõapakùàd yàn ùaõ màsàn dakùiõàditya eti |
màsebhyaþ pitçlokam |
pitçlokàc candram |
te candraü pràpyànnaü bhavanti |
tàüs tatra devà yathà somaü ràjànam àpyàyasvàpakùãyasvety evam enàüs tatra bhakùayanti |
teùàü yadà tat paryavaity athemam evàkà÷am abhiniùpadyante |
àkà÷àd vàyum |
vàyor vçùñim |
vçùñeþ pçthivãm |
te pçthivãü pràpyànnaü bhavanti |
te punaþ puruùàgnau håyante tato yoùàgnau jàyante |
lokàn pratyuthàyinas ta evam evànuparivartante |
atha ya etau panthànau na vidus te kãñàþ pataïgà yad idaü danda÷åkam || BrhUp_6,2.16 ||>#


__________


BrhUpBh_6,2.16 atha punarye naivaü vidurutkràntyàdyagnihotrasaübandhapadàrthaùañkasyaiva veditàraþ kevalakarmiõo yaj¤enàgnihotràdinà dànena bahirvedi bhikùamàõeùu dravyasaüvibhàgalakùaõena tapasà bahirvedyeva dãkùàdivyatiriktena kçcchracàndràyaõàdinà lokà¤jayanti /
lokàniti bahuvacanàttatràpi phalatàramyamabhipretam /
te dhåmamabhisaübhavanti /
uttaramàrga ivehàpi devatà eva dhåmàdi÷abdavàcyàþ /
dhåmadevatàü pratipadyanta ityarthaþ /
àtivàhikatvaü ca devatànàü tadvadeva /
dhåmàdràtriü ràtridevatàü tato 'pakùãyamàõapakùadevatàü tato yànùaõmàsàndakùiõàü di÷amàditya eti tànmàsadevatàvi÷eùànpratipadyante /
màsebhyaþ pitçlokaü pitçlokàccandram /
te candraü pràpyànnaü bhavanti tàüstatrànnabhåtànyathà somaü ràjànamiha yaj¤a çtvija àpyàyasvàpakùãyasveti bhakùayantyevamenàü÷candraü pràptànkarmiõo bhçtyàniva svàmino bhakùayantyupabhu¤jate devàþ àpyàyasvàpakùãyasveti na mantraþ kiü tarhyàpyàyyà'pyàyya camasasthaü bhakùaõenàpakùayaü ca kçtvà punaþ punarbhakùayantãtyarthaþ /
evaü devà api somaloke labdha÷arãrànkarmiõa upakaraõabhåtànpunaþ punarvi÷ràmayantaþ karmànuråpaü phalaü prayacchantaþ /
taddhi teùàmàpyàyanaü somasyà'pyàyanamivopabhu¤jata upakaraõabhåtàndevàþ teùàü karmiõàü yadà yasminkàle tadyaj¤adànàdilakùaõaü somalokapràpakaü karma paryavaiti parigacchati parikùãyata ityarthaþ /
atha tademameva prasiddhamàkà÷amabhiniùpadyante /
yàstàþ ÷raddhà÷abdavàcyà dyulokàgnau hutà àpaþ somàkàrapariõatà yàbhiþ somaloke karmiõàmupabhogàya ÷arãramàrabdhamammayaü tàþ karmakùayàddhimapiõóa ivà'tapasaüparkàtpravilãyante /
pravilãnàþ såkùmà àkà÷abhåtà iva bhavanti tadidamucyata imamevà'kà÷amabhiniùpadyanta iti /
te punarapi karmiõastaccharãràþ santaþ purovàtàdinà ità÷càmuta÷ca nãyante 'ntarikùagàstadàha-àkà÷àdvàyumiti /
vàyorvçùñiü pratipadyante /
taduktam-parjanyàgnau somaü ràjànaü juhvatãti /
tato vçùñibhåtà imàü pçthivãü patanti /
te pçthivãü pràpya vrãhiyavàdyannaü bhavanti /
taduktamasmiülloke 'gnau vçùñiü juhvati tasyà àhutyà annaü saübhavatãti /
te punaþ puruùàgnau håyante 'nnabhåtà retaþsici /
tato retobhåtà yoùàgnau håyante tato jàyante lokaü pratyutthàyinaste lokaü pratyuttiùñhanto 'gnihotràdikarmànutiùñhanti /
tato dhåmàdinà punaþ punaþ somalokaü punarimaü lokamiti /
ta evaü karmiõo 'nuparivartante ghañãyantravaccakrãbhåtà baübhramantãtyarthaþ /
uttaramàrgàya sadyomuktaye và yàvadbrahma na viduþ /
iti nu kàmayamànaþ saüsaratãtyuktam /
atha punarya uttaraü dakùiõaü caitau panthànau na viduruttarasya dakùiõasya và pathaþ pratipattaye j¤ànaü karma và nànutiùñhantãtyarthaþ /
te kiü bhavantãti /
ucyate-te kãñàþ pataïgà yadidaü yaccedaü danda÷åkaü daü÷ama÷akamityetadbhavanti /
evaü hãyaü saüsàragatiþ kaùñàsyàü nimagnasya punaruddhàra eva durlabhaþ /
tathà ca ÷rutyantaram-"tànãmàni kùudràõyasakçdàvartãni bhåtàni bhavanti jàyasva mriyasva"iti /
tasmàtsarvotsàhena yathà÷akti svàbhàvikakarmaj¤ànahànena dakùiõottaramàrgapratipattisàdhanaü ÷àsrãyaü karma j¤ànaü vànutiùñhediti vàkyàrthaþ /
tathà coktam"ato vai khalu durniùprapataraü tasmàjjugupseta"iti ÷rutyantarànmokùàya prayatetetyarthaþ /
atràpyuttaramàrgapratipattisàdhana eva mahànyatnaþ kartavya iti gamyate /
evamevànuparivartanta ityuktatvàt /
evaü pra÷nàþ sarve nirõãtàþ /
esau vai loka ityàrabhya puruùaþ saübhavatãticaturthaþ pra÷no yatithyàmàhutyàmityàdiþ prathamyena /
pa¤camastu dvitãyatvena devayànasya và pathaþ pratipadaü  pitçyàõasya veti dakùiõottaramàrgapratipattisàdhanakathanena /
tenaiva ca prathamo 'pyagneràbhya kecidarciþ pratipadyante keciddhåmamiti vipratipattiþ /
punaràvçtti÷ca dvitãyaþ pra÷na àkà÷àdikrameõemaü lokamàgacchantãti /
tenaivàsau loko na saüpåryate kãñapataïgàdipratipatte÷ca keùà¤ciditi tçtãyo 'pi pra÷no nirõãtaþ16 //
#<iti bçhadàraõyakopaniùadi ùaùñhàdhyàyasya dvitãyaü bràhmaõam //2//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,3.1

#<sa yaþ kàmayeta -- mahat pràpnuyàm ity udagayana àpåryamàõapakùasya puõyàhe dvàda÷àham upasadvratã bhåtvaudumbare kaüse camase và sarvauùadhaü phalànãti saübhçtya parisamuhya parilipyàgnim upasamàdhàya paristãryàvçtàjyaü saüskçtya puüsà nakùatreõa manthaü saünãya juhoti --
yàvanto devàs tvayi jàtavedas tirya¤co ghnanti puruùasya kàmàn |
tebhyo 'haü bhàgadheyaü juhomi te mà tçptàþ sarvaiþ kàmais tarpayantu svàhà |
yà tira÷cã nipadyase 'haü vidharaõã iti |
tàü tvà ghçtasya dhàrayà yaje saüràdhanãm ahaü svàhà || BrhUp_6,3.1 ||>#


__________


BrhUpBh_6,3.1 sa yaþ kàmayeta /
j¤ànakarmaõorgatiruktà /
tatra j¤ànaü svatantraü karma tu daivamànuùavittadvayàyattaü tena karmàrthaü vittamupàrjanãyam /
taccàpratyavàyakàriõopàyeneti tadarthaü manthàkhyaü karmà'rabhyate mahattvapràptaye /
mahattve ca satyarthasiddhaü hi vittam /
taducyate-sa yaþ kàmayeta sa yo vittàrthã karmaõyadhikçto yaþ kàmayeta /
kim /
mahanmahattvaü pràpnuyàü mahànsyàmitãtyarthaþ /
tatra manthakarmaõo vidhitsitasya kàlo 'bhidhãyate-udagayana àdityasya tatra sarvatra pràptàvàpåryamàõapakùasya ÷uklapakùasya /
tatràpi sarvatra pràptau puõyàhe 'nukåla àtmanaþ karmasiddhikara ityarthaþ /
dvàda÷àhaü yasminpuõye 'nukåle karma cikãrùati tataþ pràkpuõyàhamevà'rabhya dvàda÷àhamupasadvratã /
upasatsu vratamupasadaþ prasiddhà jyotiùñome /
tatra ca stanopacayàpacayadvàreõa payobhakùaõaü tadvratam /
atra ca tatkarmànupasaühàràtkevalamitikartavyatà÷ånyaü payobhakùaõamàtramupàdãyate /
nanåpasado vratamiti yadà vigrahastadà sarvamitikartavyatàråpaü gràhyaü bhavati tatkasmànna parigçhyata iti /
ucyate-smàrtatvàtkarmaõaþ /
smàrtaü hãdaü manthakarma /
nanu ÷rutivihitaü satkathaü smàrtaü bhavitumarhati /
smçtyanuvàdinãhi ÷rutiriyam /
÷rautatve hi prakçtivikàrabhàvastata÷ca pràkçtadharmagràhitvaü vikàrakarmaõo na tviha ÷rautatvam /
ata eva cà'vasathyàgnàvetatkarma vidhãyate /
sarvà cà'vçtsmàrtaiveti /
upasadvratã bhåtvà payovratã sannãtyarthaþ /
audumbara udumbaravçkùamaye kaüse camase và tasyaiva vi÷eùaõaü kaüsàkàre camasàkàre vaudumbara eva /
àkàre tu vikalpo naudumbaratve /
etra sarvauùadhaü sarvàsàmoùadhãnàü samåhaü yathàsambhavaü yathà÷akti ca sarvà oùadhãþ samàhçtya tatra gràmyàõàü tu da÷a niyamena gràhyà vrãhiyavàdyà vakùyamàõàþ /
adhikagrahaõe tu na doùaþ /
gràmyàõàü phalàni ca yathàsambhavaü yathà÷akti ca /
iti÷abdaþ samastasambhàropacayapradar÷anàrthaþ /
anyadapi yatsambharaõãyaü tatsarvaü saübhçtyetyarthaþ /
kramastatra gçhyokto draùñavyaþ /
parisamåhanaparilepane bhåmisaüskàraþ /
agnimupasamàdhàyeti vacanàdàvasathye 'gnàviti gamyate /
ekavacanàdupasamàdhàna÷ravaõàcca /
vidyamànasyaivopasamàdhànam /
paristãrya darbhànàvçtà smàrtatvàtkarmaõaþ sthàlãpàkàvçtparigçhyate /
tayà'jyaü saüskçtya puüsà nakùatreõa puünàmnà nakùatreõa puõyàhasaüyuktena manthaü sarvauùadhaphalapiùñaü tatraudumbare camase dadhani madhuni ghçte copasicyaikayopamanthanyopamaümathya saünãya madhye saüsthàpyaudumbareõa sruveõà'vàpasthàna àjyasya juhotyetairmantrairyàvanto devà ityàdyaiþ //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,3.2-3

#<jyeùñhàya svàhà ÷reùñhàya svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
pràõàya svàhà vasiùñhàyai svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
vàce svàhà pratiùñhàyai svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
cakùuùe svàhà saüpade svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
÷rotràya svàhàyatanàya svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
manase svàhà prajàtyai svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
retase svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati || BrhUp_6,3.2 ||>#


#<agnaye svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
somàya svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
bhåþ svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
bhuvaþ svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
svaþ svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
bhår bhuvaþ svaþ svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
brahmaõe svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
kùatràya svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
bhåtàya svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
bhaviùyate svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
vi÷vàya svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
sarvàya svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati |
prajàpataye svàhety agnau hutvà manthe saüsravam avanayati || BrhUp_6,3.3 ||>#


__________


BrhUpBh_6,3.2-3 jyeùñhàya svàhà ÷reùñhàya svàhetyàrabhya dve dve àhutã hutvà manthe saüsravamavanayati /
sruvàvalepanamàjyaü manthe saüsràvayati /
etasmàdeva jyeùñhàya ÷reùñhàyetyàdipràõaliïgàjjyeùñha÷reùñhàdipràõavida evàsminkarmaõyadhikàraþ /
retasa ityàrambhaikaikàmàhutiü hutvà manthe saüsravamavanayatyaparayopamanthanyà punarmathnàti //2-3 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,3.4

#<athainam abhimç÷ati -- bhramad asi |
jvalad asi |
pårõam asi |
prastabdham asi |
ekasabham asi |
hiïkçtam asi |
hiïkriyamànam asi |
udgãtham asi |
udgãyamànam asi |
÷ràvitam asi |
pratyà÷ràvitam asi |
àrdre saüdãptam asi |
vibhår asi |
prabhår asi |
annam asi |
jyotir asi |
nidhanam asi |
saüvargo 'sãti || BrhUp_6,3.4 ||>#


__________


BrhUpBh_6,3.4 athainamabhimç÷ati bhramadasãtyanena mantreõa //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,3.5

#<athainam udyacchaty àmaüsy àmaü hi te mahi |
sa hi ràje÷àno 'dhipatiþ |
sa màü ràje÷ano 'dhipatiü karotv iti || BrhUp_6,3.5 ||>#


__________


BrhUpBh_6,3.5 athainamucchati saha pàtreõa haste gçhõàtyàmaüsyàmaühi te mahãtyanena //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,3.6

#<athainam àcàmati --
tat savitur vareõyam |
madhu vàtà çtàyate madhu kùaranti sindhavaþ |
màdhvãr naþ santv oùadhãþ |
bhåþ svàhà |
bhargo devasya dhãmahi
madhu naktam utoùaso madhumat pàrthivaü rajaþ |
madhu dyaur astu naþ pità |
bhuvaþ svàhà |
dhiyo yo naþ pracodayàt |
madhumàn no vanaspatir madhumàü astu såryaþ |
màdhvãr gavo bhavantu naþ |
svaþ svàhà |
sarvàü ca sàvitrãm anvàha |
sarvà÷ ca madhumatãr aham evedaü sarvaü bhåyàsaü bhår bhuvaþ svaþ svàheti antata àcamya pàõã prakùàlya jaghanenàgniü pràk÷iràþ saüvi÷ati |
pràtar àdityam upatiùñhate |
di÷àm ekapuõóarãkam asi |
ahaü manuùyàõàm ekapuõóarãkaü bhåyàsam iti |
yathetam etya jaghanenàgnim àsãno vaü÷aü japati || BrhUp_6,3.6 ||>#


__________


BrhUpBh_6,3.6 athainamàcàmati bhakùayati gàyatryàþ prathamapàdena madhumatyaikayà vyàhçtyà ca prathamayà prathamagràsamàcàmati /
tathà gàyatrãdvitãyapàdena madhumatyà dvitãyayà dvitãya yà ca vyahçtyà dvitãyaü gràsam /
tathà tçtãyena gàyatrãpàdena tçtãyayà madhumatyà tçtãyayà ca vyàhçtyà tçtãyaü gràsam /
sarvàü sàvitrãü sarvà÷ca madhumatãruktvàhamevedaü sarvaü bhåyàsamiti cànte bhårbhavaþ svaþ svàheti samastaü bha÷rayati /
yathà caturbhirgràsaistaddravyaü sarvaü parisamàpyate tathà pårvameva nirupyet /
yatpàtràvaliptaü tatpàtraü sarvaü nirõijya tåùõãü pivet /
pàõã prakùàlyàpa àcamya jaghanenàgniü pa÷càdagneþ pràk÷iràþ saüvi÷ati /
pràtaþ saüdhyàmupàsyà'dityamupatiùñhate di÷àmekapuõóarãkamityanena mantreõa /
yathetaü yathàgatametyà'gatya jaghanenàgnimàsãno vaü÷aü japati //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,3.7-12


#<taü haitam uddàlaka àruõir vàjasaneyàya yàj¤avalkyàyàntevàsina uktvovàca -- api ya enaü ÷uùke sthàõau niùi¤cej jàyera¤ chàkhàþ praroheyuþ palà÷ànãti || BrhUp_6,3.7 ||>#



#<etam u haiva vàjasaneyo yàjnavalkyo madhukàya paiïgyàyàntevàsina uktvovàca -- api ya enaü ÷uùke sthàõau niùi¤cej jàyera¤ chàkhàþ praroheyuþ palà÷ànãti || BrhUp_6,3.8 ||>#



#<etam u haiva madhukaþ paiïgya÷ cålàya bhàgavittaye 'ntevàsina uktvovàca -- api ya enaü ÷uùke sthàõau niùi¤cej jàyera¤ chàkhàþ praroheyuþ palà÷ànãti || BrhUp_6,3.9 ||>#



#<etam u haiva cålo bhàgavittir jànakaya àyaþsthåõàyàntevàsina uktvovàca -- api ya enaü ÷uùke sthàõau niùi¤cej jàyera¤ chàkhàþ praroheyuþ palà÷ànãti || BrhUp_6,3.10 ||>#



#<etam u haiva jànakir àyasthåõaþ satyakàmàya jàbàlàyàntevàsina uktvovàca -- api ya enaü ÷uùke sthàõau niùi¤cej jàyera¤ chàkhàþ praroheyuþ palà÷ànãti || BrhUp_6,3.11 ||>#



#<etam u haiva satyakàmo jàbàlo 'ntevàsibhya uktvova -- acàpi ya enaü ÷uùke sthàõau niùi¤cej jàyera¤ chàkhàþ praroheyuþ palà÷ànãti |
tam etaü nàputràya vànantevàsine và bråyàt || BrhUp_6,3.12 ||>#


__________


BrhUpBh_6,3.7-12 taü haitamuddàlaka ityàdi satyakàmo jàbàlo 'ntevàsibhya uktvovàcàpi ya enaü ÷uùke sthàõau niùi¤cejjàyerannevàsmi¤÷àkhàþ praroheyuþ palà÷ànãtyevamantamenaü manthamuddàlakàtprabhçtyekaikàcàryakramàgataü satyakàma àcàryo bahubhyo 'ntevàsibhya uktvovàca /
kimanyaduvàcetyucyate-api ya enaü ÷uùke sthàõau gatapràõe 'pyenaü manthaü bhakùaõàya saüskçtaü niùi¤cetprakùipejjàyerannutpadyerannevàsminsthàõau ÷àkhà avayavà vçkùasya praroheyu÷ca palà÷àni parõàni yathà jãvataþ sthàõoþ kimutànena karmaõà kàmaþ sidhyediti /
dhruvaphalamidaü karmeti karmastutyarthametat /
vidyàdhigame ùñatãrthàni teùàmiha sapràõadar÷anasya manthavij¤ànasyàdhigame dve eva tãrthe anuj¤àyete putra÷càntevàsã ca //8-12 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,3.13

#<caturaudumbaro bhavati |
audumbaraþ sruva audumbara÷ camasa audumbara idhma audumbaryà upamanthanyau |
da÷a gràmyàõi dhànyàni bhavanti |
vrãhiyavàs tilamàùà aõupriyaügavo godhåmà÷ ca masårà÷ ca khalvà÷ ca khalakulà÷ ca |
tàn piùñàn dadhani madhuni ghçta upasi¤cati |
àjyasya juhoti || BrhUp_6,3.13 ||>#


__________


BrhUpBh_6,3.13 caturaudumbaro bhavatãti vyàkhyàtam /
da÷a gràmyàõi bhavanti gràmyàõàü tu dhànyànàü da÷a niyamena gràhyà ityavocàma /
ke ta iti nirdi÷yante-vrãhiyavàstilamàùà aõupriyaïgavo 'õava÷càõu÷abdavàcyàþ kvacidde÷e /
priyaïgavaþ prasiddhàþ kaïgu÷abdena /
khalvà niùpàvà valla÷abdavàcyà loke khalakulàþ kulatthàþ /
etadvyatirekeõa yathà÷akti sarvauùadhayo gràhyàþ phalàni cetyavocàmàyàj¤ikàni varjayitvà //13//

#<iti bçhadàraõyakopaniùadi ùaùñhàdhyàyasya tçtãyaü bràhmaõam //2//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.1

#<eùàü vai bhåtànàü pçthivã rasaþ |
pçthivyà àpaþ |
apàm oùadhayaþ |
oùadhãnàü puùpàõi |
puùpàõàü phalàni |
phalànàü puruùaþ |
puruùasya retaþ || BrhUp_6,4.1 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.1"sarvebhyo 'ïgebhyastejaþ saübhåtam"iti ÷rutyantaràt //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.2

#<sa ha prajàpatir ãkùàü cakre -- hantàsmai pratiùñhàü kalpayànãti sa striyaü sasçje |
tàü sçùñvàdha upàsta |
tasmàt striyam adha upàsãta |
sa etaü prà¤caü gràvàõam àtmana eva samudapàrayat |
tenainàm abhyasçjata || BrhUp_6,4.2 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.2 yata evaü sarvabhåtànàü sàratamametadreto 'taþ kà nu khalvasya yogyà pratiùñheti sa ha sraùñà prajàpatirãkùà¤cake /
ãkùàü kçtvà sa sriyaü sasçje /
tàü ca sçùñvàdha upàsta maithunàkhyaü karmàdhaupàsanaü nàma kçtavàn /
tasmàtsriyamadha upàsãta ÷reùñhànu÷rayaõà hi prajàþ /
atra vàjapeyasàmànyakëptimàha-sa etaü prà¤caü prakçùñagatiyuktamàtmano gràvàõaü somàbhiùavopalasthànãyaü kàñhinyasàmànyàtprajananendriyamudapàrayadutpåritavànsrãvya¤janaü prati tenainàü sriyamabhyasçjadabhisaüsargaü kçtavàn //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.3

#<tasyà vedir upasthaþ |
lomàni barhi÷ |
carmàdhiùavaõe |
samiddho madhyatas tau muùkau |
sa yàvàn ha vai vàjapeyena yajamanasya loko bhavati tàvàn asya loko bhavati |
ya evaü vidvàn adhopahàsaü caraty àsàü strãõàü sukçtaü vçïkte |
atha ya idam avidvàn adhopahàsaü caraty àsya striyaþ sukçtaü vç¤jate || BrhUp_6,4.3 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.3 etaddha sma vai tadvidvànuddàlaka àruõiràhàdhopahàsàkhyaü maithunakarma vàjapeyasampannaü vidvànityarthaþ /
tathà nàko maudgalyaþ kumàrahàrita÷ca /
kiü ta àhurityujyate-bahavo maryà maraõadharmiõo manuùyà bràhmaõà ayanaü yeùàü te brahmaõàyanà brahmabandhavo jàtimàtropajãvina ityetat /
nirindriyà vi÷liùñendriyà visukçto vigatasukçtakarmàõo 'vidvàüsau maithunakarmàsaktà ityarthaþ /
te kimasmàllokàtprayanti paralokàtparibhraùñà iti maithunakarmaõo 'tyantapàpahetutvaü dar÷ayati-ya idamavidvàüso 'dhopahàsaü carantãti /
÷rãmanthaü kçtvà patnyà çtukàlaü brahmacaryeõa pratãkùate yadãda rataþ skandati bahu vàlpaü và suptasya và jàgrato và ràgapràbalyàt //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.4

#<etad dha sma vai tad vidvàn uddàlaka àrunir àha |
etad dha sma vai tad vidvàn nàko maudgalya àha |
etad dha sma vai tad vidvàn kumàrahàrita àha -- bahavo maryà bràhmanàyanà nirindriyà visukçto 'smàl lokàt prayanti ya idam avidvàüso 'dhopahàsaü carantãti |
bahu và idaü suptasya và jàgrato và retaþ skandati || BrhUp_6,4.4 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.4 etaddha sma vai tadvidvànuddàlaka àruõiràhàdhopahàsàkhyaü maithunakarma vàjapeyasampannaü vidvànityarthaþ /
tathà nàko maudgàlya- kumàrahàrita÷ca /
kiü ta àhurityucyate-bahavo maryà maraõadharmiõo manuùyà bràhmaõà ayanaü yeùàü te bràhmaõàyanà brahmabandhavo jàtimàtropajãvina ityetat /
nirindriyà vi÷ilaùñendriyà visukçto vigatasukçtakarmàõo 'vidvàüsau maithunakarmàsaktà ityarthaþ /
te kimasmàllokàtprayanti paralokàtparibhraùñà iti maithunakarmaõo 'tyantapàpahetutvaü dar÷ayati-ya idamavidvàüso 'dhopahàsaü carantãti /
÷rãmanthaü kçtvà patnyà ÷ratukàlaü brahmacaryeõa pratãkùate yadãda rataþ skandati bahu vàlpaü và suptasya và jàgrato và ràgapràbalyàt //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.5

#<tad abhimç÷ed anu và mantrayeta -- yan me 'dya retaþ pçthivãm askàntsãd yad oùadhãr apy asarad yad apaþ |
idam ahaü tad reta àdade |
punar màm aitu indriyaü punas tejaþ punar bhagaþ |
punar agnir dhiùõyà yathàsthànaü kalpantàm |
ity anàmikàïguùñhàbhyàm àdàyàntareõa stanau và bhruvau và nimçjyàt || BrhUp_6,4.5 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.5 tadabhimç÷edanumantrayeta vànujapedityarthaþ /
yadàbhimç÷ati tadànàmikàïguùñhàbhyàü tadreta àdade ityevamantena mantreõa punarmàmityetenanimçjyàdantareõa madhye bhruvau bhruvervà stanau stanayorvà //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.6

#<atha yady udaka àtmànaü pa÷yet tad abhimantrayeta -- mayi teja indriyaü ya÷o draviõaü sukçtam iti |
÷rãr ha và eùà strãõàü yan malodvàsàþ |
tasmàn malodvàsasaü ya÷asvinãm abhikramyopamantrayeta || BrhUp_6,4.6 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.6 atha yadi kadàcidudaka àtmànamàtmacchàyàü pa÷yettatràpyatrimantrayetànena mantreõa-mayi teja iti /
÷rãrha và eùà patnà srãõàü madhye yadyasmànmalodvàsà udgatamalavadvàsàstasmàttàü malodvàsasaü ya÷asvinãü ÷rãmatãmabhikramyàbhigatyopamantrayetedamadyà'vàbhyàü kàryaü yatputrotpàdanamiti triràtrànta àplutàm //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.7

#<sà ced asmai na dadyàt kàmam enàm avakriõãyàt |
sà ced asmai naiva dadyàt kàmam enàü yaùñyà và pàõinà vopahatyàtikràmet |
indriyena te ya÷asà ya÷a àdada iti |
ayaֈ eva bhavati || BrhUp_6,4.7 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.7 sà cedasmai na dadyànmaithunaü kartuü yatputrotpàdanamiti triràtrànta j¤àpayet /
tathàpi sà naiva dadyàtkàmamenàü yaùñyà và pàõinà vopahatyàtikràmenmaithunàya /
÷àpsyàmi tvàü durbhagàü kariùyàmãti prakhyàpya tàmanena mantreõopagacchedindriyeõa te ya÷asà ya÷a àdada iti /
sà tasmàttadabhi÷àpàdvandhyà durbhageti khyàtàya÷à eva bhavati //7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.8

#<sà ced asmai dadyàd indriyeõa te ya÷asà ya÷a àdadhàmãti |
ya÷asvinàv eva bhavataþ || BrhUp_6,4.8 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.8 sà cedasmai dadyàdanuguõaiva syàdbhartustadànena mantreõopagacchendriyeõa te ya÷asà ya÷a àdadhàmãti tadà ya÷asvinàvevobhàvapi bhavataþ //8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.9

#<sa yàm icchet -- kàmayeta meti tasyàm arthaü niùñhàya mukhena mukhaü saüdhàyopastham asyà abhimç÷ya japet --
aïgàd aïgàt saübhavasi hçdayàd adhijàyase |
sa tvam aïgakaùàyo 'si digdhaviddhàm iva màdayemàm amåü mayãti || BrhUp_6,4.9 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.9 sa yàü svabhàryàmicchediyaü màü kàmayeteti tasyàmarthaü prajananendriyaü niùñhàya nikùipya mukhena mukhaü saüdhàyopasthamasyà abhimç÷ya japedimaü mantramaïgàdaïgàditi //9//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.10

#<atha yàm icchen na garbhaü dadhãteti tasyàm arthaü niùñhàya mukhena mukhaü saüdhàyàbhipràõyàpànyàt |
indriyeõa te retasà reta àdada iti |
aretà eva bhavati || BrhUp_6,4.10 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.10 atha yàmicchenna garbhaü dadhãta na dhàrayedgarbhiõã mà bhåditi tasyàmarthamiti pårvavat /
abhipràõyàbhipràõanaü prathamaü kçtvà pa÷càdapànyàdindriyeõa te retasà reta àdada ityanena mantreõàretà eva bhavati na garbhiõã bhavatãtyarthaþ //10//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.11

#<atha yàm icched dadhãteti tasyàm arthaü niùñhàya mukhena mukhaü saüdhàyàpànyàbhipràõyàt |
indriyeõa te retasà reta àdadhàmãti |
garbhiõy eva bhavati || BrhUp_6,4.11 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.11 atha yàmiccheddadhãta garbhamiti tasyàmarthamityàdi pårvavat /
pårvaviparyayeõàpànyàbhipràõyàdindriyeõa te retasà reta àdadhàmãti garbhiõyeva bhavati //11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.12

#<atha yasya jàyàyai jàraþ syàt taü ced dviùyàd àmapàtre 'gnim upasamàdhàya pratilomaü ÷arabarhiþ stãrtvà tasminn etàþ ÷arabhçùñãþ pratilomàþ sarpiùàktà juhuyàt |
mama samiddhe 'hauùãþ |
pràõàpànau ta àdade 'sàv iti |
mama samiddhe 'hauùãþ |
putrapa÷åüs ta àdade 'sàv iti |
mama samiddhe 'hauùãþ |
iùñàsukçte ta àdade 'sàv iti |
mama samiddhe 'hauùãþ |
a÷àparàkà÷au ta àdade 'sàv iti |
sa và eùa nirindriyo visukçto 'smàl lokàd praiti yam evaüvid bràhmaõaþ ÷apati |
tasmàd evaüvit÷rotriyasya dàreõa nopahàsam icchet |
uta hy evaüvit paro bhavati || BrhUp_6,4.12 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.12 atha punaryasya jàyàyai jàra upapatiþ syàttaü ceddviùyàdabhicariùyàmyenamiti manyeta tasyedaü karma /
àmapàtre 'gnimupasamàdhàya sarvaü pratilomaü kuryàttasminnagnàvetàþ ÷arabhçùñãþ ÷areùãkàþ pratilomàþ sarpiùàktà ghçtàbhyaktà juhuyànmama samiddhe 'hauùãrityàdyà àhutãrante sarvàsàmasàviti nàmagrahaõaü pratyekam /
sa eùa evaüvidyà bràhmaõaþ ÷apati sa visukçto vigatapuõyakarmà praiti /
tasmàdevaüvicchrotrisya dàreõa nopahàsamicchennarmàpi na kuryàtkimutàdhopahàsaü hi yasmàdevaüvidapi tàvatparo bhavati ÷atrurbhavatãtyarthaþ //12//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.13

#<atha yasya jàyàm àrtavaü vindet tryahaü kaüse na pibet |
ahatavàsàþ |
nainàü vçùalo na vçùaly apahanyàt |
triràtrànta àplutya vrãhãn avaghàtayet || BrhUp_6,4.13 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.13 atha yasya jàyàmàrtavaü vindedçtubhàvaü pràpnuyàdityevamàdigranthaþ ÷rãrha và eùà srãõàmityataþ pårvaü draùñavyaþ sàmarthyàt /
tryahaü kaüsena pibedahatavàsà÷ca syàt /
nainàü snàtàmasnàtàü ca vçùalo vçùalã và nopahanyànnopaspç÷et /
triràtrànte triràtravratasamàptàvàplutya snàtvàhatavàsà syàditi vyavahitena saübandhaþ /
tàmàplutàü vrãhãnavaghàtayedvrãhyavaghàtàya tàmeva viniyu¤jyàt //13//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.14

#<sa ya icchet -- putro me ÷uklo jàyeta vedam anubruvãta sarvam àyur iyàd iti kùãraudanaü pàcayitvà sarpiùmantam a÷nãyàtàm |
ã÷varau janayitavai || BrhUp_6,4.14 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.14 sa ya icchetputro me ÷uklo varõato jàyeta vedamekamanubruvãta sarvamàyuriyàdvarùa÷ataü kùãraudanaü pàcayitvà sarpiùmantama÷nãyàtàmà÷varau samarthau janayitavai janayitum //14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.15

#<atha ya icchet -- putro me kapilaþ piïgalo jàyeta dvau vedàv anubruvãta sarvam àyur iyàd iti dadhyodanaü pàcayitvà sarpiùmantam a÷nãyàtàm |
ã÷varau janayitavai || BrhUp_6,4.15 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.15 dadhyodanaü dadhnà caruü pàcayitvà dvidevaü cedicchati putraü tadaivama÷ananiyamaþ //15//



_______________________________________________________________________
START BrhUp 6,4.16

#<atha ya icchet -- putro me ÷yàmo lohitàkùo jàyeta trãn vedàn anubruvãta sarvam àyur iyàd iti udaudanaü pàcayitvà sarpiùmantam a÷nãyàtàm |
ã÷varau janayitavai || BrhUp_6,4.16 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.16 kevalameva svàbhàvikamodanam /
udagrahaõamanyaprasaïganivçttyatham //16//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.17

#<atha ya icched -- duhità me paõóità jàyeta sarvam àyur iyàd iti tilaudanaü pàcayitvà sarpiùmantam a÷nãyàtàm |
ã÷varau janayitavai || BrhUp_6,4.17 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.17 duhituþ pàõóityaü gçhatantraviùayameva vede 'nadhikàràt /
tilaudanaü kçtaram //17//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.18

#<atha ya icchet -- putro me paõóito vigãtaþ samitiügamaþ ÷u÷råùitàü vàcaü bhàùità jàyeta sarvàn vedàn anubruvãta sarvam àyur iyàd iti màüsaudanaü pàcayitvà sarpiùmantam a÷nãyàtàm |
ã÷varau janayitavài |
aukùeõa vàrùabheõa và || BrhUp_6,4.18 ||>#

__________


BrhUpBh_6,4.18 vividhaü gãto vigãtaþ prakhyàta ityarthaþ /
samitiïgamaþ sabhàü gacchatãti pragalbha ityarthaþ /
pàõóityasya pçthaggrahaõàt /
÷u÷råùitàü ÷rotumiùñàü ramaõãyàü vàcaü bhàùità saüskçtàyà arthavatyà vàco bhàùitetyarthaþ /
màüsami÷ramodanaü màüsaudanam /
tanmàüsaniyamàrthamàha-aukùeü và màüsena /
ukùà secanasamarthaþ puïgavastadãyaü màüsam /
çùabhastato 'pyadhikavayàstadãyamàrùabhaü màüsam //17//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.19

#<athàbhipràtar eva sthàlãpàkàvçtàjyaü ceùñitvà sthàlãpàkasyopaghàtaü juhoty agnaye svàhànumataye svàhà devàya savitre satyaprasavàya svàheti |
hutvoddhçtya prà÷nàti |
prà÷yetarasyàþ prayacchati |
prakùàlya pàõã udapàtraü pårayitvà tenainàü trir abhyukùati --
uttiùñhàto vi÷vàvaso 'nyàm iccha prapårvyàm |
saü jàyàü patyà saheti || BrhUp_6,4.19 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.19 athàmipràtareva kàle 'vaghàtanirvçttàüstaõóulànàdàya sthàlãpàkàvçtà sthàlãpàkavidhinà'jyaü ceùñitvà'jyasaüskàraü kçtvà caruü ÷rapayitvà sthàlãpàkasyà'hutãrjuhotyupaghàtamupahatyopahatyàgnaye svàhetyàdyàþ /
gàrhyaþ sarvo vidhirdraùñavyo 'tra hutvoddhçtya caru÷eùaü prà÷nàti svayaü prà÷yetarasyàþ patnyai prayacchatyucchiùñam /
prakùàlya pàõã àcamyodapàtraü pårayitvà tenodakenainàü trirabhyukùatyena mantreõottiùñhàta iti sakçnmantroccàraõam //19//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.20
#<athainàm abhipadyate -- amo 'ham asmi sà tvam |
sà tvam asy amo 'ham |
sàmàham asmi çk tvam |
dyaur aham pçthivã tvam |
tàv ehi saürabhàvahai saha reto dadhàvahai |
puüse putràya vittaya iti || BrhUp_6,4.20 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.20 athainàmabhimantrya kùãraudanàdi yathàpatyakàmaü bhuktveti kramo draùñavyaþ /
saüve÷anakàle 'mo 'hamasmãtyàdimantreõàbhipadyate //20//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.21

#<athàsyà årå vihàpayati -- vijihãthàü dyàvàpçthivã iti |
tasyàm arthaü niùñhàya mukhena mukhaü saüdhàya trir enàm anulomàm anumàrùñi --
viùõur yoniü kalpayatu tvaùñà råpàõi piü÷atu |
à si¤catu prajàpatir dhàtà garbhaü dadhàtu te |
garbhaü dhehi sinãvàli garbhaü dhehi pçthuùñuke |
garbhaü te a÷vinau devàv àdhattàü puùkarasrajau || BrhUp_6,4.21 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.21 athàsyà årå vihàpayati vijihãthàü dyàvàpçthivã ityanena /
tasyàmarthamityàdi pårvavat /
trirenàü ÷iraþ prabhçtyanulomàmanumàrùñi viùõuryonimityàdi pratimantram //21//



_______________________________________________________________________
START BrhUp 6,4.22

#<hiraõmayã araõã yàbhyàü nirmanthatàm a÷vinau |
taü te garbhaü havàmahe da÷ame màsi såtaye |
yathàgnigarbhà pçthivã yathà dyaur aindreõa garbhiõã |
vàyur di÷àü yathà garbha evaü garbhaü dadhàmi te 'sàv iti || BrhUp_6,4.22 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.22 ante nàma gçhõàtyasàviti tasyàþ //22//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.23

#<soùyantãm adbhir abhyukùati --
yathà vàyuþ puùkariõãü samiïgayati sarvataþ |
evà te garbha ejatu sahàvaitu jaràyuõà |
indrasyàyaü vrajaþ kçtaþ sàrgalaþ sapari÷rayaþ |
tam indra nirjahi garbheõa sàvaràü saheti || BrhUp_6,4.23 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.23 soùyantãmadbhirabhyukùati prasavakàle sukhaprasavanàrthamanena mantreõa /
yathà vàyuþ puùkariõãü samiïgayati sarvataþ /
evà te garbha ejatviti //23//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.24
#<jàte 'gnim upasamàdhàyàïka àdhàya kaüse pçùadàjyaü saünãya pçùadàjyasyopaghàtaü juhoti --
asminsahasraü puùyàsam edhamànaþ sve gçhe |
asyopasandyàü mà chaitsãt prajayà ca pa÷ubhi÷ ca svàhà |
mayi pràõàüs tvayi manasà juhomi svàhà |
yat karmaõàtyarãricam yad và nyånam ihàkaram |
agniùñat sviùñakçd vidvàn sviùñaü suhutaü karotu naþ svàheti || BrhUp_6,4.24 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.24atha jàtakarma /
jàte 'gnimupasamàdhàyàïka àdhàya putraü kaüse pçùadàjyaü saümãya saüyojya dadhi ghçte pçùadàjyasyopaghàtaü juhotyasminsahasramityàdyàvàpasthàne //24//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.25

#<athàsya dakùiõaü karõam abhinidhàya vàg vàg iti triþ |
atha dadhi madhu ghçtaü saünãyànantarhitena jàtaråpeõa prà÷ayati |
bhås te dadhàmi bhuvas te dadhàmi svas te dadhàmi bhår bhuvaþ svaþ sarvaü tvayi dadhàmãti || BrhUp_6,4.25 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.25 athàsya dakùiõaü karõamabhinidhàya svaü mukhaü vàgvàgiti trirjapet /
atha dadhi madhu ghçtaü saünãyànantarhitenàvyavahitena jàtaråpeõa hiraõyena prà÷ayatyetairmantraiþ pratyekam //25//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.26

#<athàsya nàma karoti vedo 'sãti |
tad asyaitad guhyam eva nàma bhavati || BrhUp_6,4.26 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.26 athàsya nàmadheyaü karoti vedo 'sãti /
tadasya tadguhyaü nàma bhavati veda iti //26//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.27

#<athainaü màtre pradàya stanaü prayacchati -- yas te stanaþ ÷a÷ayo yo mayobhår yo ratnadhà vasuvid yaþ sudatraþ |
yena vi÷và puùyasi vàryàõi sarasvati tam iha dhàtave kar iti || BrhUp_6,4.27 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.27 athainaü màtre pradàya svàïkasthaü stanaü prayacchati yaste stana ityàdimantreõa //27//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,4.28

#<athàsya màtaram abhimantrayate -- ilàsi maitràvaruõã vãre vãram ajãjanat |
sà tvaü vãravatã bhava yàsmàn vãravato 'karad iti |
taü và etam àhuþ -- atipità batàbhåþ |
atipitàmaho batàbhåþ |
paramàü bata kàùñhàü pràpa ÷riyà ya÷asà brahmavarcasena |
ya evaüvido bràhmaõasya putro jàyata iti || BrhUp_6,4.28 ||>#


__________


BrhUpBh_6,4.28 athàsya màtaramabhimantrayata ilàsãtyanena /
taü và etamàhurityanena vidhinà jàtaþ putraþ pitaraü pitàmahaü càti÷eta iti ÷riyà ya÷asà brahmavarcasena paramàü niùñhàü pràpadityevaü stutyo bhavatãtyarthaþ /
yasya caivaüvido bràhmaõasya putro jàyate sa caivaü bhavatãtyadhyàhàryam //28//

#<iti bçhadàraõyakopaniùadi ùaùñhàdhyàyasya caturthaü bràhmaõam //4//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 6,5.1-4

#<atha vaü÷aþ |
pautimàùãputraþ kàtyàyanãputràt |
kàtyàyanãputro gautamãputràt |
gautamãputro bhàradvàjãputràt |
bhàradvàjãputraþ pàrà÷arãputràt |
pàrà÷arãputra aupasvastãputràt |
aupasvastãputraþ pàrà÷arãputràt |
pàrà÷arãputraþ kàtyàyanãputràt |
kàtyàyanãputraþ kau÷ikãputràt |
kau÷ikãputra àlambãputràc ca vaiyàghrapadãputràc ca |
vaiyàghrapadãputrah kàõvãputràc ca kàpãputràc ca |
kàpãputraþ || BrhUp_6,5.1 ||>#



#<àtreyãputràt |
àtreyãputro gautamãputràt |
gautamãputro bhàradvàjãputràt |
bhàradvàjãputraþ pàrà÷arãputràt |
pàrà÷arãputro vàtsãputràt |
vàtsãputraþ pàrà÷arãputràt |
pàrà÷arãputro vàrkàrunãputràt |
vàrkàruõãputro vàrkàruõãputràt |
vàrkàruõãputra àrtabhàgãputràt |
àrtabhàgãputraþ ÷auïgãputràt |
÷auïgãputraþ sànkçtãputràt |
sàïçtãputra àlambàyanãputràt |
àlambàyanãputra àlambãputràt |
àlambãputro jàyantãputràt |
jàyantãputro màõóåkàyanãputràt |
màõóåkàyanãputro màõóåkãputràt |
màõóåkãputraþ ÷àõóilãputràt |
÷àõóilãputro ràthãtarãputràt |
ràthãtarãputro bhàlukãputràt |
bhàlukãputraþ krau¤cikãputràbhyàm |
krau¤cikãputrau vaidabhçtãputràt |
vaidabhçtãputraþ kàr÷akeyãputràt |
kàr÷akeyãputraþ pràcãnayogãputràt |
pràcãnayogãputraþ sà¤jãvãputràt |
sà¤jãvãputraþ prà÷nãputràd àsurivàsinaþ |
prà÷nãputra àsuràyaõàt |
àsuràyaõa àsureþ |
àsuriþ| BrhUp_6,5.2 ||>#



#<yàj¤avalkyàt |
yàj¤avalkya uddàlakàt |
uddàlako 'ruõàt |
aruõa upave÷eþ |
upave÷iþ ku÷reþ |
ku÷rir vàja÷ravasaþ |
vàja÷ravà jãhvàvato bàdhyogàt |
jãhvàvàn bàdhyogo 'sitàd vàrùagaõàt |
asito vàrùagaõo haritàt ka÷yapàt |
haritaþ ka÷yapaþ ÷ilpàt ka÷yapàt |
÷ilpaþ ka÷yapaþ ka÷yapàn naidhruveþ |
ka÷yapo naidhruvir vàcaþ |
vàg ambhiõyàþ |
ambhiõy àdityàt |
àdityànãmàni ÷uklàni yajåüùi vàjasaneyena yàj¤avalkyenàkhyayante || BrhUp_6,5.3 ||>#


#<samànam à sà¤jãvãputràt |
sa¤jivãputro màõóåkàyaneþ |
màõóåkàyanir màõóavyàt |
màõóavyaþ kautsàt |
kautso màhittheþ |
màhitthir vàmakakùàyaõàt |
vàmakakùàyaõaþ ÷àõóilyàt |
÷àõóilyo vàtsyàt |
vàtsyaþ ku÷reþ |
ku÷rir yaj¤avacasaþ ràjastambàyanàt |
yaj¤avacà ràjastambàyanaþ turàt kàvaùeyàt |
turaþ kàvaùeyaþ prajàpateþ |
prajàpatir brahmaõaþ |
brahma svayaübhu |
brahmaõe namaþ || BrhUp_6,5.4 ||>#


__________


BrhUpBh_6,5.1-4 athedànãü samastapravacanavaü÷aþ /
srãpràdhànyàt guõavànputro bhavatãti prastutam /
ataþ srãvi÷eùaõenaiva putravi÷eùaõàdàcàryaparamparà kãrtyate /
tànãmàni ÷uklànãtyavyàmi÷ràõi bràhmaõena /
athavà yànãmàni yajåüùi tànã ÷uklàni ÷uddhànãtyetat /
prajàpatimàrabhya yàvatpautimàùãputrastàvadadhomukho niyatàcàryapårvakramo vaü÷aþ samànamàsàüjãvãputràt /
brahmaõaþ pravacanàkhyasya /
taccaitadbrahma prajàpatiprabandhaparamparayà'gatyàsmàsvanekadhàviprasçtamanàdyanantaü svayaübhu brahma nityaü tasmai brahmaõe namaþ /
namastadanuvartibhyo gurubhyaþ //1-4 //


iti bçhadàraõyakopaniùadi ùaùñhàdhyàyasya pa¤camaü bràhmaõam //5//

iti vàjasaneyake bçhadàraõyakopaniùadi ùaùñhodhyàyaþ //6//

iti vàjasaneyakebçhadàraõyakakrameõàùñamo 'dhyàyaþ //8//
iti ÷uklayajurvedãyà bçhadàraõyakopaniùat saüpårõà 

oü pårõamadaþ pårõamidaü pårõàtpårõamudacyate /
pårõasya pårõamàdàya pårõamevàva÷iùyate //

oü ÷àntiþ ÷àntiþ ÷àntiþ