Brhadaranyaka-Upanisad (Brhadaranyakopanisad), Kanva recension
with the commentary ascribed to Samkara


ADHYAYA 4


Input by members of the Sansknet project
(formerly: www.sansknet.org)


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.

The mula text has been checked against the ed. by V.P. Limaye and R.D. Vadekar
(Eighteen Principal Upanisads, vol. 1, Poona 1958), and the electronic version
available on TITUS. In cases of divergence, preference has usually been given
to the printed edition.

The text of the commentary is not proofread!


REFERENCE SYSTEM:
BrhUp_n,n.n = mula text
BrhUPBh_n,n.n = Samkara's Bhasya

#<...># = BOLD





janako ha vaideha Ãsäcakre /
asya sambandha÷-  ÓarÅrÃdyÃna«Âau puru«Ãnniruhya, pratyuhya punarh­daye, digbhedanena ca puna÷ pa¤cadhà vyÃhya, h­daye pratyÆhya, h­dayaæ ÓarÅraæ ca punaranyonyaprati«Âhaæ prÃïÃdipa¬htav­tyÃtmake samÃnÃkhye jagadÃtmanu sÆtra upasaæh­tya, jagadÃtmani sÆtra upasaæh­tya, jagadÃtmÃnaæÓarÅrah­dayasÆtrÃvasthamatikrÃntavÃn ya aupani«ada÷ puru«o neti netÅti vyapadi«Âa÷, sa sÃk«Ã¤copÃdÃnakÃraïasvarÆpeïa ca nirdi«Âa÷ 'vij¤ÃnamÃnandam' iti /
tasyaiva vÃgÃdidevatÃdvÃreïa punaradhigama÷ kartavya ityadhigamanopÃyÃntarÃrtho 'yamÃrambho brÃhmaïadvayasya /
ÃkhyÃyikà tvÃcÃrapradarÓanÃrthÃ-



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.1

#<janako ha vaideha ÃsÃæ cakre |
atha ha yÃj¤avalkya ÃvavrÃja |
taæ hovÃca -- yÃj¤avalkya kim artham acÃrÅ÷ paÓÆn icchan aïvantÃnÅti |
ubhayam eva saærì iti hovÃca || BrhUp_4,1.1 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.1 janako ha vaideha Ãsäcakre Ãsanaæ k­tavÃnÃsthÃyikÃæ dattavÃnityartha÷, darÓanakÃmebhyo rÃj¤a÷ /
atha ha tasminnavasare yÃj¤avalkya÷ ÃvavrÃja-ÃgatavÃnÃtmano yogak«emÃrtham, rÃj¤o và vivadi«Ãæ d­«ÂvÃnugrahÃrtham /
tamÃgataæ yaj¤avalkyaæ yathÃvat pÆjÃæ k­tvovÃca hoktaväjanaka÷ he yÃj¤avalkya kimartham acÃrÅ÷-Ãgato 'si? kiæ paÓÆnicchan punarapi, ÃhosvidaïvantÃn sÆk«mÃntÃn sÆk«mavastunirïayÃntÃn praÓnÃn matta÷ Órotumicchanniti /
ubhayameva paÓÆn praÓnÃæÓca he samrÃÂ-samrìiti vÃjapeyayÃjino liÇgam ; yaÓca Ãj¤ayà rÃjyaæ praÓÃsti, samrà; tasyà mantraïaæ he samrìiti ; samastasya và bhÃratasya var«asya rÃjà //4,1.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.2

#<yat te kaÓcid abravÅt tac ch­ïavÃmeti |
abravÅn me jitvà Óailini÷ -- vÃg vai brahmeti |
yathà mÃt­mÃn pit­mÃn ÃcÃryavÃn brÆyÃt tathà tac chailinir abravÅd vÃg vai brahmeti |
avadato hi kiæ syÃd iti |
abravÅt tu te tasyÃyatanaæ prati«ÂhÃm |
na me 'bravÅd iti |
ekapÃd và etat samrì iti |
sa vai no brÆhi yÃj¤avalkya |
vÃg evÃyatanam ÃkÃÓa÷ prati«Âhà praj¤ety enad upÃsÅta |
kà praj¤atà yÃj¤avalkya |
vÃg eva samrì iti hovÃca |
vÃcà vai samrì bandhu÷ praj¤Ãyate |
­gvedo yajurveda÷ sÃmavedo 'tharvÃÇgirasa itihÃsa÷ purÃïaæ vidyà upani«ada÷ ÓlokÃ÷ sÆtrÃïy anuvyÃkhyÃnÃni vyÃkhyÃnÃnÅ«Âaæ hutam ÃÓitaæ pÃyitam ayaæ ca loka÷ paraÓ ca loka÷ sarvÃïi ca bhÆtÃni vÃcaiva saæràpraj¤Ãyante |
vÃg vai samrÃÂ paramaæ brahma |
nainaæ vÃg jahÃti |
sarvÃïy enaæ bhÆtÃny abhik«aranti |
devo bhÆtvà devÃn apyeti |
ya evaæ vidvÃn etad upÃste |
hasty­«abhaæ sahasraæ dadÃmÅti hovÃca janako vaideha÷ |
sa hovÃca yÃj¤avalkya÷ -- pità me 'manyata nÃnanuÓi«ya hareteti || BrhUp_4,1.2 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.2 kintu yatte tubhyaæ kaÓcidabravÅdÃcÃryo 'nekÃcÃryo 'nekÃcÃryasevÅ hi bhavÃæstacch­ïavÃmeti /
itara Ãha - abravadÅduktavÃnme mamÃ'cÃryo jitvà nÃmata÷ ÓilinasyÃpatyaæ ÓailinirvÃgvai brahmeti vÃgdevatà brahmeti /
Ãhetapo yathà mÃt­mÃnmÃtà yasya vidyate putrasya samyaganuÓÃstryanuÓÃsanakartrÅ sa mÃt­mÃn /
ata Ærdhvaæ pità yasyÃnuÓÃstà sa pit­mÃn /
upanayanÃdÆrdhvamà samÃvartanÃdÃcÃryo yasyÃnuÓÃstà sa ÃcÃryavÃn /
evaæ Óuddhitrayahetusaæyukta÷ sa sÃdhÃdÃcÃrya÷ svayaæ na kadÃcidapu prÃmÃïÃdvyabhicarati sa yathà brÆyÃcchi«yÃya tathÃsau jitvà ÓailiniruktavÃnvÃgvai brahmeti /
avadato hi kiæ syÃditi /
na hi mÆkasyehÃrthamamutrÃrthaæ và ki¤cana syÃt /
kintvabravÅduktavÃste tubhyaæ tasya brahmaïa Ãyatanaæ prati«ÂhÃæ ca /
Ãyatanaæ nÃma ÓarÅram /
prati«Âhà tri«vapi kÃle«u ya ÃÓraya÷ /
Ãhetaro na me 'bravÅditi /
itara Ãha-yadyevamekapÃdvà etadeka÷ pÃdo yasya brahmaïastadidamekapÃdbrahma tribhi÷ pÃdai÷ ÓÆnyamupÃsyamÃnamapi na phalÃya bhavatÅtyartha÷ /
yadyevaæ sa tvaæ vidvÃnsanno 'smabhyaæ brÆhi he yÃj¤avalkyeti /
sa cÃ'ha-vÃgevÃ'yatanaæ vÃgdevasya brahmaïo vÃgeva karaïamÃyatanaæ ÓarÅramÃkÃÓo 'vyÃk­tÃkhya÷ prati«ÂhotpattisthitilayakÃle«u /
praj¤etyenadupÃsÅta praj¤etÅyamupani«adbrahmaïaÓcaturtha÷ pÃda÷ praj¤eti k­tvainadbrahmopÃsÅta /
kà praj¤atà yÃj¤avalkya ki svayameva praj¤ota praj¤Ãnimittam /
yathÃ'yatanaprati«Âhe brahmaïo vyatirikte tadvatkim /
na, katha tarhi, vÃgeva samrìiti hovÃca vÃgeva praj¤eti hovÃcoktavÃnna vyatiriktà praj¤Ãti /
kathaæ punarvÃgeva praj¤eti, ucyate-vÃcà vai samrìbandhu÷ praj¤Ãyate 'smÃkaæ bandhurityukte praj¤Ãyakate bandhustathargvaidÃdi /
i«Âaæ yÃganimitta dharmajÃtaæ hutaæ homanimittaæ ca /
ÃÓitamannadÃnimittaæ pÃyitaæ pÃnadÃnanimittamayaæ ca loka idaæ ca janma paraÓca loka÷ pratipattavyaæ ca janma sarvÃïi ca bhÆtÃni vÃcaiva samrÃÂpraj¤Ãyante 'to vÃgvaisamrÃÂparamaæ brahma nÃnaæ yathoktabrahmavidaæ vÃgjahÃti /
sarvÃïyenaæ bhÆtÃnyabhik«aranti balidÃnÃdibhiriha /
devo bhÆtvà puna÷ ÓarÅrapÃtottarakÃlaæ devÃnapyetyapigacchati ya evaæ vidvÃnetadupÃste vidyÃni«kriyÃrthaæ hastitulya ­«abho hasty­«abho yasmingosahasretaddhast­«abhaæ sahasraæ dadÃmÅti hovÃca janako vaideha÷ /
sa hovÃca yÃj¤avalkya÷ /
ananuÓi«ya Ói«yaæ k­tÃrthamak­tvà Ói«yÃddhanaæ na hareteti me mama pitÃmanyata mamÃpyayamevÃbhiprÃya÷ //4,1.2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.3

#<yad eva te kaÓcid abravÅt tac ch­ïavÃmeti |
abravÅn ma udaÇka÷ ÓaulbÃyana÷ |
prÃïo vai brahmeti |
yathà mÃt­mÃn pit­mÃn ÃcÃryavÃn brÆyÃt tathà tac chaulbÃyano 'bravÅt prÃïo vai brahmeti |
aprÃïato hi kiæ syÃd iti |
abravÅt tu te tasyÃyatanaæ prati«ÂhÃm |
na me 'bravÅd iti |
ekapÃd và etat samrì iti |
sa vai no brÆhi yÃj¤avalkya |
prÃïa evÃyatanam ÃkÃÓa÷ prati«Âhà |
priyam ity enad upÃsÅta |
kà priyatà yÃj¤avalkya |
prÃïa eva samrì iti hovÃca |
prÃïasya vai samrÃÂ kÃmÃyÃyÃjyaæ yÃjayati |
apratig­hyasya pratig­hïÃti |
api tatra vadhÃÓaÇkà bhavati yÃæ diÓam eti prÃïasyaiva samràkÃmÃya |
prÃïo vai samrÃÂ paramaæ brahma |
nainaæ prÃïo jahÃti |
sarvÃïy enaæ bhÆtÃny abhik«aranti |
devo bhÆtvà devÃn apyeti |
ya evaæ vidvÃn etad upÃste |
hasty­«abhaæ sahasraæ dadÃmÅti hovÃca janako vaidehah |
sa hovÃca yÃj¤avalkya÷ -- pità me 'manyata nÃnanuÓi«ya hareteti || BrhUp_4,1.3 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.3 yadeva te kaÓcidabravÅdudaÇko nÃmata÷ ÓulbasyÃpatyaæ ÓaulbasyÃpatyaæ ÓaulbÃyano 'bravÅtprÃïo vai brahmeti prÃïo vÃyurdevatà pÆrvavat /
prÃïa evÃ'yanamÃkÃÓa÷ prati«Âhopani«atpriyamityenadupÃsÅta /
kathaæ puna÷ priyatvaæ, prÃïasya vai he samrÃÂkÃmÃya prÃïasyÃrthÃyÃyÃjyaæ yÃjayati patitÃdikamapyapratig­hyasyÃpyugrÃde÷ pratig­hïÃtyapi tatra tasyÃæ diÓi vadhanimittamÃÓaÇkaæ vadhÃÓaÇketyartho yÃæ diÓameti taskarÃdyÃkÅrïÃæ ca tasyÃæ diÓi ba dhÃÓahkà taccaitatsarvaæ prÃïasya priyatve bhavati prÃïasyaiva samrÃÂkÃmÃya /
tasmÃtprÃïo vai samrÃÂparamaæ brahma nainaæ prÃïo jahÃti /
samÃnamanyat //4,1.3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.4

#<yad eva te kaÓcid abravÅt tac ch­ïavÃmeti |
abravÅn me barkur vÃr«ïa÷ |
cak«ur vai brahmeti |
yathà mÃt­mÃn pit­mÃn ÃcÃryavÃn brÆyÃt tathà tad vÃr«ïo 'bravÅc cak«ur vai brahmeti |
apaÓyato hi kiæ syÃd iti |
abravÅt tu te tasyÃyatanaæ prati«ÂhÃm |
na me 'bravÅd iti |
ekapÃd và etat samrì iti |
sa vai no brÆhi yÃj¤avalkya |
cak«ur evÃyatanam ÃkÃÓa÷ prati«Âhà |
satyam ity etad upÃsÅta |
kà satyatà yÃj¤avalkya |
cak«ur eva samrì iti hovÃca |
cak«u«Ã vai samrÃÂ paÓyantam Ãhur adrÃk«År iti |
sa ÃhÃdrÃk«am iti tat satyaæ bhavati |
cak«ur vai samrÃÂ paramaæ brahma |
nainam cak«ur jahÃti |
sarvÃïy enaæ bhÆtÃny abhik«aranti |
devo bhÆtvà devÃn apyeti |
ya evaæ vidvÃn etad upÃste |
hasty­«abhaæ sahasraæ dadÃmÅti hovÃca janako vaideha÷ |
sa hovÃca yÃj¤avalkya÷ -- pità me 'manyata nÃnanuÓi«ya hareteti || BrhUp_4,1.4 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.4 yadeva te kaÓcidbarkuriti nÃmato v­«ïasyÃpatyaæ vÃr«ïaÓcak«urvai brahmetyÃdityo devatà cak«u«yupani«atsatyam /
yasmÃcchrotreïa Órutaman­tamapi syÃnna tu cak«u«Ã d­«Âam /
tasmÃdvai samrÃÂpaÓyantamÃhuradrÃk«Åstvaæ hastinamiti sa cedadrÃk«amityÃhatatsatyameva bhavati /
yastvanyau brÆyadahamaÓrau«amiti /
tadvyabhicarati /
yattu cak«u«Ã d­«Âaæ tadavyabhicÃritvÃtsatyameva bhavati //4,1.4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.5

#<yad eva te kaÓcid abravÅt tac ch­ïavÃmeti |
abravÅn me gardabhÅvipÅto bhÃradvÃja÷ |
Órotraæ vai brahmeti |
yathà mÃt­mÃn pit­mÃn ÃcÃryavÃn brÆyÃt tathà tad bhÃradvÃjo 'bravÅc chrotraæ vai brahmeti |
aÓ­ïvato hi kiæ syÃd iti |
abravÅt tu te tasyÃyatanaæ prati«ÂhÃm |
na me 'bravÅd iti |
ekapÃd và etat samrì iti |
sa vai no brÆhi yÃj¤avalkya |
Órotram evÃyatanam ÃkÃÓa÷ prati«ÂhÃnantam ity enad upÃsÅta |
kÃnantatà yÃj¤avalkya |
diÓa eva samrì iti hovÃca |
tasmÃd vai samrì api yÃæ käca diÓaæ gacchati naivÃsyà antaæ gacchati |
anantà hi diÓa÷ |
diÓo vai samrÃÂ Órotram |
Órotraæ vai samrÃÂ paramaæ brahma |
nainaæ Órotraæ jahÃti |
sarvÃïy enaæ bhÆtÃny abhik«aranti |
devo bhÆtvà devÃn apyeti |
ya evaæ vidvÃn etad upÃste |
hasty­«abhaæ sahasraæ dadÃmÅti hovÃca janako vaideha÷ |
sa hovÃca yÃj¤avalkya÷ -- pità me 'manyata nÃnanuÓi«ya hareteti || BrhUp_4,1.5 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.5 yadeva te gardabhÅvipÅta iti nÃmato bhÃradvÃjo gotrata÷ Órotraæ vai brahmeti /
Órotre digdevatÃnanta ityenadupÃsÅta /
kÃnantatà Órotrasya /
diÓa eva ÓrotrasyÃ'nantyaæ yasmÃttasmÃdvai samrÃÂprÃcÅmudÅcÃæ và yÃæ käcidapi diÓaæ gacchati naivÃsyà antaÇgacchati ka¤cidapu /
ato 'nantà hi diÓa÷ /
diÓo vai samrÃÂÓrotram /
tasmÃddigÃnantyameva Órotrasyà /
«a'nantyam //4,1.5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.6

#<yad eva te kaÓcid abravÅt tac ch­ïavÃmeti |
abravÅn me satyakÃmo jÃbÃla÷ -- mano vai brahmeti |
yathà mÃt­mÃn pit­mÃn ÃcÃryavÃn brÆyÃt tathà taj jÃbÃlo 'bravÅn mano vai brahmeti |
amanaso hi kiæ syÃd iti |
abravÅt tu te tasyÃyatanaæ prati«ÂhÃm |
na me 'bravÅd iti |
ekapÃd và etat samrì iti |
sa vai no brÆhi yÃj¤Ãvalkya |
mana evÃyatanam ÃkÃÓa÷ prati«ÂhÃnanda ity enad upÃsÅta |
kÃnandatà yÃj¤avalkya |
mana eva samrì iti hovÃca manasà vai samràstriyam abhi hÃryati tasyÃæ pratirÆpa÷ putro jÃyate |
sa Ãnanda÷ |
mano vai samrÃÂ paramaæ brahma |
nainaæ mano jahÃti |
sarvÃïy enaæ bhÆtÃny abhik«aranti |
devo bhÆtvà devÃn apyeti |
ya evaæ vidvÃn etad upÃste |
hasty­«abhaæ sahasraæ dadÃmÅti hovÃca janako vaideha÷ |
sa hovÃca yÃj¤avalkya÷ -- pità me 'manyata nÃnanuÓi«ya hareteti || BrhUp_4,1.6 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.6 satyakÃma iti nÃmato jabÃlÃyà apatyaæ jÃbÃla÷ /
candramà manasi devatà /
Ãnanda ityupani«ati /
yasmÃnmana evÃ'nandastasmÃnmanasà vai samrÃÂastriyamabhikÃmayamÃno 'bhihÃryate prÃrthayata ityartha÷ /
tasmÃdyÃæ striyamabhikÃmayamÃno 'bhihÃryate tasyÃæ pratirÆpo 'nurÆpa÷ putro jÃyate sa Ãnandahetu÷ sa yena manasà nirvartyate tanmana Ãnanda÷ //4,1.6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.7

#<yad eva te kaÓcid abravÅt tac ch­ïavÃmeti |
abravÅn me vidagdha÷ ÓÃkalya÷ |
h­dayaæ vai brahmeti |
yathà mÃt­mÃn pit­mÃn ÃcÃryavÃn brÆyÃt tathà tac chÃkalyo 'bravÅd dh­dayaæ vai brahmeti |
ah­dayasya hi kiæ syÃd iti |
abravÅt tu te tasyÃyatanaæ prati«ÂhÃm |
na me 'bravÅd iti |
ekapÃd và etat samrì iti |
sa vai no brÆhi yÃj¤avalkya |
h­dayam evÃyatanam ÃkÃÓa÷ prati«Âhà |
sthitir ity enad upÃsÅta |
kà sthitità yÃj¤avalkya |
h­dayam eva samrì iti hovÃca |
h­dayaæ vai samrÃÂ sarve«Ãæ bhÆtÃnÃm Ãyatanam |
h­dayaæ vai samràsarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ prati«Âhà |
h­daye hy eva samrÃÂ sarvÃïi bhÆtÃni prati«ÂhitÃni bhavanti |
h­dayaæ vai samrÃÂ paramaæ brahma |
nainaæ h­dayaæ jahÃti |
sarvÃïy enaæ bhÆtÃny abhik«aranti |
devo bhÆtvà devÃn apyeti |
ya evaæ vidvÃn etad upÃste |
hasty­«abhaæ sahasraæ dadÃmÅti hovÃca janako vaideha÷ |
sa hovÃca yÃj¤avalkya÷ -- pità me 'manyata nÃnanuÓi«ya hareteti || BrhUp_4,1.7 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.7 vidagdha÷ ÓÃkalyo h­dayaæ vai brahmeti /
h­dayaæ vai samrÃÂsarve«Ãæ bhÆtÃnÃmÃyatanam /
nÃmarÆpakarmÃtmakÃni hi bhÆtÃni h­dayÃÓrayÃïÅtyavocÃma ÓÃkalyabÃhmaïe h­dayaprati«ÂhÃnu ceti /
tasmÃdvadh­taye hyeva samrÃÂsravÃïi bhÆtÃni prati«ÂhitÃni bhavanti /
tasmÃddh­dayaæ sthitirityupÃsÅta h­daye ca prajÃpatirdevatà //4,1.7//

iti b­hadÃraïyakopani«adbhëye caturthÃdhyÃyasya prathamaæ brÃhmaïam //1//

atha caturthÃdhyÃyasya dvitÅyaæ brÃhmaïam 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,2.1

#<janako ha vaideha÷ kÆrcÃd upÃvasarpann uvÃca -- namas te 'stu yÃj¤avalkya |
anu mà ÓÃdhÅti |
sa hovÃca yathà vai samrÃï mahÃntam adhvÃnam e«yan rathaæ và nÃvaæ và samÃdadÅtaivam evaitÃbhir upani«adbhi÷ samÃhitÃtmÃsi |
evaæ v­ndÃraka ìhya÷ sann adhÅtaveda uktopani«atka ito vimucyamÃna÷ kva gami«yasÅti |
nÃhaæ tad bhagavan veda yatra gami«yÃmÅti |
atha vai te 'haæ tad vak«yÃmi yatra gami«yasÅti |
bravÅtu bhagavÃn iti || BrhUp_4,2.1 ||>#

__________



BrhUpBh_4,2.1 janako ha vaideha÷ /
yasmÃtsaviÓe«aïÃni sarvÃïi brahmÃïi jÃnÃti yÃj¤avalkyastasmÃdÃcÃryakatvaæ hitvà janaka÷ kÆrcÃdÃsanaviÓe«ÃdutthÃyopa samÅpamavasarpanyÃdayornipatannityartha÷ /
uvÃcoktavÃnnamaste tubhyamastu he yÃj¤avalkyÃnu mà ÓÃdhyanuÓÃdhi mÃmityartha÷ /
itiÓabdo vÃkyaparisamÃptyartha÷ /
sa hovÃca yÃj¤avalkyo yathà vai loke he samrìmahÃntaæ dÅrghamadhvÃname«yangami«yanrathaæ và sothalena gami«yannÃvaæ và jalena gami«yansamÃdadÅta /
evamevaitÃni brahmÃïyetÃbhirupani«adbhiryuktÃnyupÃsÅna÷ samÃhitatmÃsyatyantametÃbhirupani«adbhi÷ saæyuktÃtmÃsi na kevalamupani«atsamÃhita evaæ v­ndÃraka÷ pÆjyaÓcÃ'¬hyaÓceÓvaro na daridra ityartha÷ /
adhÅtavedo 'dhÅto vedo yena sa tvamadhÅtaveda uktÃÓcopani«ada ÃcÃryaistubhyaæ sa tvamuktopani«atka evaæ sarvavibhÆtatisaæpanno 'pi sanbhayayamadhyaÓcha eva paramÃtj¤Ãnena vinÃk­tÃrtha evatÃvadityartha÷ /
yÃvatparaæ brahma na vetsi /
ito 'smÃddehÃdimucyamÃna etÃbhirtorathasthÃnÅyÃbhi÷ samÃhita÷ kva kasmingami«yasi kiæ vastu prÃpsyasÅti /
nÃhaæ tadvastu bhagavanpÆjÃvanveda jÃne yatra gami«yÃmÅti /
atha yadyevaæ na jÃnÅ«e yatra gata÷ k­tÃrtha÷ syà ahaæ vai tubhyaæ tadvak«yÃmi yatra gami«yasÅti /
bravÅtu bhagavÃniti, yadi prasanno mÃæ prati /
Ó­ïu //4,2.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,2.2

#<indho ha vai nÃmai«a yo 'yaæ dak«iïe 'k«an puru«a÷ |
taæ và etam indhaæ santam indra ity Ãcak«ate parok«eïaiva |
parok«apriyà iva hi devÃ÷ pratyak«advi«a÷ || BrhUp_4,2.2 ||>#

__________



BrhUpBh_4,2.2 indho ha vai nÃma /
indha ityevaænÃmà /
yaÓcak«urvai brahmeti purokta ÃdityÃntaragta puru«a÷ sa e«a yo 'yaæ dak«iïe 'k«annak«aïi viÓe«eïa vyavasthita÷ /
sa ca satyanÃmà /
taæ và etaæ puru«aæ dÅptiguïatvÃtpratyak«aæ nÃmÃsyendha iti tamindhaæ santamindra ityÃcak«ateparok«eïa /
yasmÃtparok«apriyà iva hi devÃ÷ pratyak«advi«a÷ pratyak«anÃmagrahaïaæ dvi«anti /
e«a tvaæ vaiÓvÃnaramÃtmÃnaæ saæpanno 'si //4,2.2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,2.3

#<athaitad vÃme 'k«aïi puru«arÆpam e«Ãsya patnÅ virÃÂ |
tayor e«a saæstÃvo ya e«o 'ntar h­daya ÃkÃÓa÷ |
athainayor etad annaæ ya e«o 'ntar h­daye lohitapiï¬a÷ |
athainayor etat prÃvaraïaæ yad etad antar h­daye jÃlakam iva |
athainayor e«Ã s­ti÷ saæcaraïÅ yai«Ã h­dayÃd Ærdhvà nìy uccarati |
yathà keÓa÷ sahasradhà bhinna evam asyaità hità nÃma nìyo 'ntar h­daye prati«Âhità bhavanti |
etÃbhir và etad Ãsravad Ãsravati |
tasmÃd e«a praviviktÃhÃratara iva bhavaty asmÃc chÃrÅrÃd Ãtmana÷ || BrhUp_4,2.3 ||>#

__________



BrhUpBh_4,2.3 athaitadvÃme 'k«aïi puru«arÆpame«Ãsya patnÅ yaæ tvaæ vaiÓvÃnaramÃtmÃnaæ saæpanno 'si tasyÃsyendrasya bhokturbhogyai«Ã patnÅ virìannaæ bhogyatvÃdeva tadetadannaæ cÃttà caikaæ mithunaæ svapne /
ko 'sau /
ya e«o 'ntarah­daya ÃkÃÓo 'ntarh­daye h­dayasya mÃæsapiï¬asya madhye /
athainayoretadvak«yamÃïamannaæ bhojyaæ sthitihetu÷ /
kiæ tat /
ya e«e 'ntarh­daye lohitapiï¬o lohita eva piï¬ÃkÃrÃpannà lohitapiï¬a÷ /
annaæ jagdhaæ dvedhà pariïamate yatsthÆlaæ tadadho gacchati /
yadanyattatpunarÃgninà pacyamÃnaæ dvedhà pariïamate /
yo madhyamo rasa÷ sa lohitÃdakrameïa päcabhautikaæ piï¬aæ ÓarÅramupacinoti /
yo 'ïi«Âho rasa÷ sa e«a lohitapiï¬a indrasya liÇgÃtmano h­daye mithunÅbhÆtasya /
yaæ taijasamÃcak«ate sa tayorindrendrÃïyorh­daye mithunÅbhÆtayo÷ sÆk«mÃsu nìūvanupravi«Âa÷ sthitiheturbhavati /
tadetaducyate 'thainayoretadannamityÃdi /
ki¤cÃnyat /
athainayoretatpravÃraïam /
bhuktavato÷ svapatoÓca prÃvaraïaæ bhavati loke tatsÃmÃnyaæ hi kalpayati Óruti÷ /
ki tadiha prÃvaraïam /
yadetadantarh­daye jÃlakamivÃnekanìÅchidrabahulatvÃjjÃlakamiva /
athainayore«Ã s­tirmÃrga÷ saæcanarato 'nayeti saæcaraïÅ svapnajjÃgaritadeÓÃgamanamÃrga÷ /
kà sà s­ti÷ /
yai«Ã h­dayÃdah­dayadeÓÃdÆrdhvÃbhimukhÅ satyuccarati nìŠ/
tasyÃ÷ parimÃïamidamucyate /
yathà loke keÓa÷ sahasradhà bhinno 'tyantasÆk«mo bhavatyevaæ sÆk«mà asya dehasya saæbandhinyo hità nÃma hità ityevaæ khyÃtà nìyÃstÃÓcÃntarh­daye mÃsaæpiï¬e priti«Âhità bhavanti h­dayÃdviprarƬhÃstÃ÷ sarvatra kadambakesapavadetÃbhirnìobhiratyantasÆk«mÃbhiretadannamÃsravadgacchadÃsravati gacchati /
tadetaddevatÃÓarÅramanenÃnnena dÃmabhÆtenopacÅyamÃnaæ ti«Âhati /
tasmÃdyasmÃtsthÆlenÃnnenopacita÷ piï¬a idaæ tu devatÃÓarÅraæ liÇgaæ sÆk«meïÃnnenopacitaæ ti«Âhati /
piï¬opacayakaramapyannaæ praviviktameva mÆtrapurÅ«ÃdisthÆlamapek«ya liÇgasthitikaraæ tvannaæ tato 'pisÃk«mataram /
ata÷ praviviktÃhÃra÷ piï¬a÷ /
tasmÃtpraviviktÃhÃrÃdapi praviviktÃhÃratara e«a liÇgÃtmevaiva bhavatyasmÃccharÅrÃcchÃrÅrameva ÓÃrÅraæ tasmÃcchÃrÅrÃt /
Ãtmano vaiÓvÃnarÃttaijasa÷ sÆk«mÃnnopacito bhavati //4,2.3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,2.4

#<tasya prÃcÅ dik präca÷ prÃïÃ÷ |
dak«iïà dig dak«iïe prÃïÃ÷ |
pratÅcÅ dik pratya¤ca÷ prÃïÃ÷ |
udÅcÅ dig uda¤ca÷ prÃïÃ÷ |
Ærdhvà dig ÆrdhvÃ÷ prÃïÃ÷ |
avÃcÅ dig aväca÷ prÃïÃ÷ |
sarvà diÓa÷ sarve prÃïÃ÷ |
sa e«a neti nety Ãtmà |
ag­hyo na hi g­hyate |
aÓÅryo na hi ÓÅryate |
asaÇgo na hi sajyate |
asito na vyathate |
na ri«yati |
abhayaæ vai janaka prÃpto 'sÅti hovÃca yÃj¤avalkya÷ |
sa hovÃca janako vaideho 'bhayaæ tvà gacchatÃd yÃj¤avalkya yo no bhagavann abhayaæ vedayase |
namas te 'stu |
ime videhà ayam aham asmÅti || BrhUp_4,2.4 ||>#

__________



BrhUpBh_4,2.4 sa e«a h­dayabhÆtastaijasa÷ sÆk«mabhÆtena prÃïena vidhriyamÃïa÷ prÃïa eva bhavati /
tasyÃsya vidu«a÷ krameïa vaiÓvÃnarÃttaijasaæ prÃptasya h­dayÃtmÃnamÃpannasya h­dayÃtmanaÓca prÃïÃtmÃnamÃpannasya prÃcÅ dikpräca÷ prÃggatÃ÷ prÃïÃ÷.tathà dak«iïà digdak«iïe prÃïÃ÷ /
sarvà diÓa÷ sarve prÃïÃ÷ /
evaæ vidvÃnkreïa sarvÃtmakaæ prÃïamÃtmatvenopagato bhavati /
taæ sarvÃtmÃnaæ pratyagÃtmanyupasaæh­tya dra«Âurhi dra«ÂubhÃvaæ neti netÅtyÃtmÃnaæ turÅyaæ pratipadyate /
yame«a vidvÃnanena krameïa pratipadyate sa e«a neti netyÃtmetyÃdi na ri«yatÅtyantaæ vyÃkhyÃtametat /
abhayaæ vai janmamaraïÃdinimittabhayaÓÆnyaæ he janaka prÃpto 'sÅti haivaæ kilovÃcoktavÃnyÃj¤avalkya÷ /
tadetaduktamatha vai te 'haæ tadvak«yÃmi yatra gami«yasÅti /
sa hovÃca janako vaideho 'bhayameva tvà tvÃmapi gacchatÃdgacchatu yastvaæ no 'smÃnhe yÃj¤avalkya bhagavÃnpÆjÃvannabhayaæ brahma vedayase j¤Ãpayasi prÃpitavÃnupÃdhik­tÃj¤ÃnavyavadhÃnÃpanayanenetyartha÷ /
kimanyadahaæ vidyÃni«kriyÃrthaæ prayacchÃmi sÃk«ÃdÃtmÃnameva dattavate /
ato namaste 'stvime videhÃstava yathe«Âaæ bhujyantÃmayaæ cÃhamasmi dÃsabhÃve sthito yathe«Âaæ mÃæ rÃjyaæ ca pracatipadyasvetyartha÷ //4,2.4//

iti b­hadÃraïyakopani«adi caturthÃdhyÃyasya dvitÅyaæ brÃhmaïam //2//



atha caturthÃdhyÃyasya t­tÅyaæ brÃhmaïam //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.1

#<janakaæ ha vaidehaæ yÃj¤avalkyo jagÃma |
sam enena vadi«ya iti |
atha ha yaj janakaÓ ca vaideho yÃj¤avalkyaÓ cÃgnihotre samÆdÃte |
tasmai ha yÃj¤avalkyo varaæ dadau |
sa ha kÃmapraÓnam eva vavre |
taæ hÃsmai dadau |
taæ ha samrì eva pÆrva÷ papraccha || BrhUp_4,3.1 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.1 janakaæ ha vaidehaæ yÃj¤avalkyo jagÃmetyasyÃbhisaæbandha÷ /
vij¤Ãnamaya Ãtmà sÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma sarvÃntara÷ para eva /
"nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ nÃnyadato 'sti dra«Âi"tyÃdiÓrutibhya÷ /
sa e«a iha pravi«Âo vadanÃdiliÇgo 'sti vyatirikta iti madhukÃï¬e 'jÃtaÓatrusaævÃde prÃïÃdikart­tvabhokt­tvapratyÃkhyÃnenÃdhigato 'pi satpuna÷ prÃïanÃdiliÇgamupanyasyau«astapraÓne prÃïanÃdiliÇgo ya÷ sÃmÃnyenÃdhigata÷ prÃïena prÃïitÅtyÃdinà d­«Âerdra«ÂetyÃdinÃluptaÓaktisvabhÃvo 'dhigata÷ /
tasya ca paropÃdhinimitta÷ saæsÃro yathà rajjÆ«araÓuktikÃgaganÃdi«u sarpedakarajamalinatvÃdi parÃdhyÃropaïanimittameva na svatastathà nirupÃdhiko nirupÃkhyo neti netÅti vyapadeÓya÷ sÃk«Ãdaparok«ÃtsarvÃntara Ãtmà brahmÃk«aramantaryÃmÅ praÓastaupani«ada÷ puru«o vij¤ÃnamÃnandaæ brahmetyadhigatam /
tadeva punarindhasaj¤a÷ praviviktÃhÃrastato 'ntarh­daye liÇgÃtmà praviviktÃhÃratarastata÷ pareïa jagadÃtmà prÃïopÃdhistato 'pi pravilÃpya jagadÃtmÃnamupÃdhibhÆtaæ rajjvÃdÃviva sarpÃdikaæ vidyayà sa e«a neti netÅti sÃk«ÃtsarvÃntaraæ brahmÃdhigatam /
evamabhayaæ pariprÃpito janako yÃj¤avalkyenÃ'gamata÷ saæk«epata÷ /
atra ca jÃgratsvapna su«uptaturÅyÃïyupanyanyaprasaÇgenendha÷ praviviktÃhÃratara÷ sarve prÃïÃ÷ sarve prÃïÃ÷ sa e«a neti netÅti /
idÃnÅæ jÃgratsvapnÃdvÃreïÃva mahatà tarkeïa vistarato 'dhigama÷ kartavya÷ /
abhayaæ prÃpayitavyaæ /
sadbhÃvÃÓcÃ'tmano vipratipattyÃÓaÇkÃnirÃkaraïadvÃreïa /
vyatiriktatvaæ Óuddhatvaæ svaya¤jyoti«ÂvamaluptaÓaktisvarÆpatvaæ niratiÓayÃnandasvÃbhÃvyamadvaitatvaæ cÃdhigantavyamitÅdamÃrabhyate /
ÃkhyÃyayikà tu vidyÃsaæpradÃnagrahaïavidhiprakÃÓanÃrthà /
vidyÃstutaye ca viÓe«ata÷ /
varadÃnÃdisÆcanÃt /
janakaæ ha vaidehaæ yÃj¤avalkyo jagÃma /
sa ca gacchannevaæ mene cintitavÃnna vadi«ye ki¤cidapu rÃj¤e /
gamanaprayojanaæ tu yogak«emÃrtham /
na vadi«ya ityevaæsaækalpo 'pi yÃj¤avalkyo yadyajjanaka÷ p­«ÂavÃæstattatpratipede tatra ko hetu÷ saækalpitasyÃnyathÃkaraïa ityatrÃ'khyÃyikÃmÃca«Âe /
pÆrvatra kila janakayÃj¤avalkyo÷ saævÃda ÃsÅdagnihotre nimitte /
tatra janakasyÃgnihotravi«ayaæ vij¤Ãnamupalabhya paritu«Âo yÃj¤avalkyastasmai janakÃya ha kila varandadau /
sa ca janako ha kÃmapraÓnameva varaæ vavre v­tavÃæstaæ ca varaæ hÃsmai dadau yÃj¤avalkya÷ /
tena varapradÃnasÃmarthyenÃvyÃcikhyÃsumapidÃviti /
yÃj¤avalkyaæ tÆ«ïaiæ sthitamapi samrìeva janaka÷ pÆrvaæ papraccha /
tatraivÃnuktirbrahmavidyÃyÃ÷ karmaïà viruddhatvÃt /
vidyÃyÃÓca svÃtantryÃt /
svatantrà hi brahmavidyà sahakÃrisÃdhanÃntaranirapek«Ã puru«ÃrthasÃdhaneti ca //4,3.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.2
#<
yÃj¤avalkya kiæjyotir ayaæ puru«a iti |
Ãdityajyoti÷ samrì iti hovÃca |
ÃdityenaivÃyaæ jyoti«Ãste palyayate karma kurute vipalyetÅti |
evam evaitad yÃj¤avalkya || BrhUp_4,3.2 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.2 he yÃj¤avalkyetyevaæ saæbodhyÃbhimukhÅkaraïÃya ki¤jyotirayaæ puru«a iti kimasya puru«asya jyotiryena jyoti«Ã vyavaharati so 'yaæ ki¤jyotirayaæ prÃk­ta÷ kÃryakaraïasaæghÃtarÆpa÷ Óira÷pÃïyÃdimÃnpuru«a÷ p­cchyate /
kimayaæ svÃvayavÃsaæghÃtabÃhyena jyotirantareïa vyavaharatyÃhosvitsvÃvayavasaæghÃtamadhyapÃtinà jyoti«Ã jyoti«kÃryamayaæ puru«o nirvartayatÅtyetadabhipretya p­cchati /
ki¤cÃto yadi vyatiriktena yadi vÃvyatiriktena-jyoti«Ã jyoti«kÃryaæ nirvartayati /
Ó­ïu tatra kÃraïam yadi vyatiriktenaivajyoti«Ã jyoti«kÃryanirvartakatvamasya svabhÃvo nirdhÃrito bhavati tato 'd­«Âajyoti«kÃryavi«aye 'pyanumÃsyÃmahe vyatiriktajyotirnimittamevedaæ kÃryamiti /
athÃvyatiriktenaiva svÃtmanà jyoti«Ã vyavaharati tato 'pratyak«e 'pi jyoti«i jyoti«kÃryadarÓane 'byatiriktameva jyotiranumeyam /
athÃniyama eva vyatiriktamavyatiriktaæ và jyoti÷ puru«asya vyavahÃrahetustato 'nadhyavasÃya eva jyotirvi«aya ityevaæ manvÃna÷ p­cchati janako yÃj¤avalkyaæ ki¤jyotirayaæ puru«a iti /
nanvevamanumÃnakauÓale janakasya kiæ praÓnena svayameva kasmÃnna pratipadyata iti /
satyametat /
tathÃpi liÇgaliÇgisaæbandhaviÓe«ÃïÃmatyantasauk«myÃdduravabodhyatÃæ  manyate bahÆnÃmapu paï¬itÃnÃæ kimutaikasya /
ata eva hi dharmasÆk«manirïaye pari«advyÃpÃra i«yate /
puru«aviÓe«aÓcÃpek«yate /
daÓÃvarà pari«attrayo vaiko veti /
tasmÃdyadyapyanumÃnakauÓalaæ rÃj¤astathÃpi tu yukto yÃj¤avalkya÷ pra«Âum /
vij¤ÃnakauÓalatÃratamyopapatte÷ puru«ÃïÃm /
athavà Óruti÷ svayamevÃ'khyÃyikÃvyÃjenÃnumÃnamÃrgamupanyasyÃsmÃnbodhayati puru«amatimanusartÅ /
yÃj¤avalkyo 'pi janakÃbhiprÃyabhij¤atayà vyatiriktamÃtmajyotirbodhayi«ya¤janakaæ vyatiriktapratipÃdakameva liÇgaæ pratipede yathà prasiddhamÃdityajyoti÷ samrìiti hovÃca /
katham /
Ãdityenaiva svÃvayavasaghÃtavyatiriktena cak«u«o 'nugrÃhakeïa jyoti«Ãyaæ prÃk­ta÷ puru«a Ãsta upaviÓati palyayate prayeti k«etramaraïyaæ và tatra gatvà karma bÃhyanekajyoti÷pradarÓanaæ ca liÇgasyÃvyabhicÃritvadarÓanÃrtham /
evamevaitadyÃj¤avalkya //4,3.2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.3

#<astamita Ãditye yÃj¤avalkya kiæjyotir evÃyaæ puru«a iti |
candramà evÃsya jyotir bhavatÅti |
candramasaivÃyaæ jyoti«Ãste palyayate karma kurute vipalyetÅti |
evam evaitad yÃj¤avalkya || BrhUp_4,3.3 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.3 tathÃstamita Ãditye yÃj¤avalkya ki¤jyotirevÃyaæ puru«a iti candramà evÃsya jyoti÷ //4,3.3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.4

#<astamita Ãditye yÃj¤avalkya candramasy astamite kiæjyotir evÃyaæ puru«a iti |
agnir evÃsya jyotir bhavatÅti |
agninaiva jyoti«Ãste palyayate karma kurute vipalyetÅti |
evam evaitad yÃj¤avalkya || BrhUp_4,3.4 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.4 astamiti Ãditye candramasyastamite 'gnirjyoti÷ //4,3.4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.5

#<astamita Ãditye yÃj¤avalkya candramasy astamite ÓÃnte 'gnau kiæjyotir evÃyaæ puru«a iti |
vÃg evÃsya jyotir bhavatÅti |
vÃcaivÃyaæ jyoti«Ãste palyayate karma kurute vipalyeti |
tasmÃd vai samrì api yatra sva÷ pÃïir na vinirj¤Ãyate 'tha yatra vÃg uccaraty upaiva tatra nyetÅti |
evam evaitad yÃj¤avalkya || BrhUp_4,3.5 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.5 ÓÃnte 'gnau vÃgjyoti÷ vÃgiti Óabda÷ parig­hyate /
Óabdena vi«ayeïa Órotramindriyaæ dÅpyate /
Órotrendriye saæpradÅpte manasi viveka upajÃyate /
tena manasà bÃhyÃæ ce«ÂÃæ pratipadyate /
"manasà hyova paÓyati manasà ӭïotÅ"ti brÃhmaïam /
kathaæ purvÃgjyotiriti vÃcojyoti«Âvamaprasiddhamityata Ãha-tasmÃdvai samrìyasmÃdvÃcà jyoti«Ãnug­hÅto 'yaÂaæ puru«o vyavaharati tasmÃtprasiddhametadvÃco jyoti«Âvam /
kathamapi yatra yasminkÃle prÃv­«i prÃyeïa medhÃndhakÃre sarvajyoti÷pratyastamaye svo 'pi prÃïirhasto na vispa«Âaæ nirj¤Ãyate /
atha tasminkÃle sarvace«ÂÃnirodhe prÃpte bÃhyajyoti«o 'bhÃvÃdyatra vÃguccarati Óvà và bha«ati gardabho và rautyupaiva tatra nyeti tena Óabdena jyoti«Ã Órotramanasornairantayaæ bhavati tena jyoti«kÃryatvaæ vÃkpratipadyeta tena vÃcà jyoti«opanyetyevopagacchatyeva tatra sannihito bhavatÅtyartha÷ /
tatra ca karma kurute vipalyeti /
tatra vÃgyoti«o grahaïaæ gandhÃdÅnÃnupalak«aïÃrtham /
gandhÃdibhirapi hi ghrÃïÃdi«vanug­hÅte«u prav­ttiniv­tyÃdayo bhavanti /
tena tairapyanugraho bhavati kÃryakaraïasaæghÃtasya /
evamevaitadyÃj¤avalkya //4,3.5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.6

#<astamita Ãditye yÃj¤avalkya candramasy astamite ÓÃnte 'gnau ÓÃntÃyÃæ vÃci kiæjyotir evÃyaæ puru«a iti |
ÃtmaivÃsya jyotir bhavatÅti |
ÃtmanaivÃyaæ jyoti«Ãste palyayate karma kurute vipalyetÅti || BrhUp_4,3.6 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.6 ÓÃntÃyà punarvÃci gandhÃdi«vapi ca ÓÃnte«u /
bÃhye«vanugrÃhake«u sarvaprav­ttinirodha÷ prÃpto 'sya puru«asya /
etaduktaæ bhavati /
jÃgradvi«aye bahirmukhÃnu karaïÃni cak«urÃdÅnyÃdityÃdijyotirbhiranug­hyÃmÃïÃni yadà tadà sphuÂatara÷ saævyavahÃro 'sya puru«asyad­«Âà /
tasmÃtte vayaæ manyÃmahe sarvabÃhyajyoti÷pratyastamaye 'pi svapnasu«uptakÃle jÃgarite ca tÃd­gavasthÃyÃæ svÃvayavasaæghÃtavyatiriktenaiva jyoti«Ã jyoti«kÃryasiddhirasyeti /
d­Óyate ca svapne jyoti«kÃryasiddhirbandhusaægamanaviyogadarÓanaæ deÓÃntragamanÃdi ca /
su«uptaccotthÃnaæ sukhamahamasvÃpsaæ na ki¤cidavedi«amiti /
tasmÃdasti vyatiriktaæ kimapi jyoti÷ /
kiæ punastacchÃntÃyÃæ vÃci jyotirbhavatÅti /
ucyate - ÃtmaivÃsya jyotirbhavatÅti /
Ãtmeti kÃryakaraïasvÃvayavasaæghÃtavyatiriktaæ kÃryakaraïÃvabhÃsakamÃdityÃdibÃhyajyotirvatsvayamanyenÃnavabhÃsyamÃnamabhidhÅyate jyotiranta÷sthaæ ca tatpÃriÓe«yÃt /
kÃryakaraïavyatiriktaæ taditi tÃvatsiddham /
yacca kÃryakaraïavyatiriktaæ kÃryakaraïasaæghÃtÃnugrÃhakaæ ca jyotistadbÃhyaiÓcak«urÃdikaraïairupalabhyamÃnaæ d­«Âaæ na tu tathà taccak«urÃdibhirupalabhyata ÃdityÃdijyoti÷«Æparate«u /
kÃryaæ tu jyoti«o d­Óyote yasmÃttasmÃdÃtmanaivÃyaæ jyoti«Ã'ste palyayate karma kurute vipalyetÅti /
tasmÃnnÆnamantara÷sthaæ jyotirityavagamyate /
ki¤cÃ'dityÃdijyotirvilak«aïaæ tadabhautikaæ ca sa eva heturyaccak«urÃdyagrÃhyamÃdityÃdivat /
na /
samÃnajÃtÅyenaivà /
ÃdityÃdijyoti«Ã kÃryakaraïasaæghÃtasya bhautikasya bhautikenaivopakÃra÷ kriyamÃïo d­Óyate /
yathÃdu«Âaæ cedamanumeyam /
yadi nÃma kÃryakaraïÃdarthÃntaraæ tadupakÃrakamÃdityÃdivajjyotisthÃpi kÃryakaraïasaæghÃtasamÃnajÃtÅyamevÃnumeyaæ kÃryakaraïasaghÃtopakÃrakatvÃdÃdityÃdijyotirvat /
yatpunaranta÷sthatvÃdapratyak«atvÃcca vailak«aïyamucyate taccak«urÃdijyotirbhiranaikÃntikam /
yato 'pratyak«Ãïyanta÷sthÃni ca cak«urÃdijyotÅæ«i bhautikÃnyeva /
tasmÃttava manorathamÃtraæ vilak«aïamÃtmajyoti÷ siddhamiti /
kÃryakaraïasaæghÃtabhÃvabhÃvitvÃcca saæghÃtadharmatvamanumÅyate jyoti«a÷ sÃmÃnyato d­«Âasya cÃnumÃnasya vyabhicÃritvÃdaprÃmÃïyam /
sÃmÃnyato d­«Âabalena hi bhavÃnÃdityÃdivadvyatiriktaæ jyoti÷ sÃdhayati kÃryakaraïebhya÷ /
na ca pratyak«amanumÃnena bÃdhituæ Óakyate /
ayameva tu kÃryakaraïasaæghÃta÷ pratyak«aæ paÓyati Ó­ïoti manute vijÃnÃti ca /
yadi nÃma jyotirantaramasyopakÃrakaæ syÃdÃdityÃdivanna tadÃ'tmà syajyotirantaramÃdityÃdivadeva /
ya eva tu pratyak«aæ darÓanakriyÃæ karoti sa evÃ'tmà syÃtkÃryakaraïasaæghÃto nÃnya÷ /
pratyak«avirodhe 'numÃnasyÃprÃmÃïyÃt /
nanvayameva ceddarÓanÃdikrÃyakartÃ'tmà saæghÃta÷ kathamavikalasyaivÃsya darÓanÃdikriyÃkart­tvaæ kadÃcidbhavati kadÃcinneti /
nai«a do«o d­«ÂatvÃt /
nahi d­«Âe 'nupapannaæ nÃma /
nahi khadyote prakÃÓÃprakÃÓatvena d­ÓyamÃne kÃraïÃntaramanumeyam /
anumeyatve ca kenacitsÃmÃnyÃtsarvaæ sarvatrÃnumeyaæ syÃt /
taccÃni«Âam /
na ca padÃrthasvabhÃvo nÃsti na hyagneru«ïasvÃbhÃvyamanyanimittamudakasya và Óaityam /
prÃïidharmÃdharmÃdyapek«amiti cet /
dharmÃdharmÃdernimittÃntarÃpek«asvabhÃvaprasaÇga÷ /
astviti cenna tadanavasthÃprasaÇga÷ /
sa cÃni«Âa÷ /
na /
svapnasm­tyord­«Âasyaiva darÓanÃt /
yaduktaæ svabhÃvavÃdinà dehasyaiva darÓanÃdikriyà na vyatiriktasyeti /
tanna /
yadi hi dehasyaiva darÓanÃdikriyà svapne d­«Âasyaiva darÓanaæ na syÃt /
andha÷ svapnaæ paÓyand­«ÂapÆrvameva paÓyati na ÓÃkadvÅpÃdigatamad­«ÂarÆpam /
tataÓcetatsiddhaæ bhavati ya÷ svapne paÓyati d­«ÂapÆrvaæ vastu sa eva pÆrvaæ vidyamÃne cak«u«yadrÃk«Ånna deha iti /
dehaÓceddra«ÂÃsa yenÃdrÃk«Åttasminnuddh­te cak«u«i svapne tadeva d­«ÂapÆrvaæ na paÓyet /
asti ca loke prasiddhi÷ pÆrvaæ d­«Âaæ mayà himavata÷ Ó­ÇgamadyÃhaæ svapne 'drÃk«amityuddh­tacak«u«ÃmandhÃnÃmapu /
tasmÃdanuddh­te 'pi cak«u«i÷ ya÷ svapnad­ksa eva dra«ÂÃ na deha ityavagamyate /
tathà sm­tau d­«Â­smartrorekatve  sati ya eva dra«ÂÃsa eva smartà yadà caivaæ tadà nimÅlitÃk«o 'pi smand­«ÂapÆrvaæ yadrÆpaæ tadd­«Âavadeva paÓyatÅti /
tasmÃdyannimÅlitaæ tanna dra«Â­yannimÅlite cak«u«i smaradrÆpaæ paÓyati tadevÃnimÅlite 'pi cak«u«i dra«ÂrÃsÅdityavagamyate /
m­te ca dehe 'vikalasyaiva ca rÆpÃdidarÓanÃbhÃvÃt /
devasyaiva dra«Ârutve m­te 'pi darÓanÃdi kriyà syÃt /
tasmÃdyapÃye dehe darÓanaæ na bhavati .dbhÃve ca bhavati taddarÓanÃdikriyÃkart­ na deva ityavagamyate /
cak«urÃdÅnyeva darÓanÃdikriyÃkartÌïÅti cet /
na /
yadahamadrÃk«aæ tatsp­ÓÃmÅti bhinnakart­katve pratisaæghÃnÃnupapatte÷ /
manastarhÅti cet /
na /
manaso 'pi vi«ayatvÃdrÆpÃdivadd­«Â­tvÃdyanupapatti /
tasmÃdanta÷sthaæ vyatiriktamÃdityÃdivaditi siddham /
yaduktaæ kÃryakaraïasaæghÃtasamÃnajÃtÅyameva jyotirantaramanumeyam /
ÃdityÃdibhistatsamÃnajÃtÅyairevopakriyamÃïatvÃditi /
tadasat /
upakÃryopakÃrakabhÃvasyÃniyamadarÓanÃt /
kathaæ pÃrthivairindhanai÷ pÃrthavatvasamÃnajÃtÅyaist­ïolapÃdibhiragne÷ prajvalanopakÃra÷ kriyamÃïo d­Óyate /
na ca tÃvatà tatsamÃnajÃtÅyairevÃgne÷ prajvanopakÃra÷ sarvatrÃnumeya÷ syÃt /
yenodakenÃpi prajvalanopakÃro bhinnajÃtÅyona vaidyutasyÃgnerjÃÂharasya ca kriyamÃïo d­Óyate /
tasmÃdupakÃryopakÃrakabhÃve samÃnajÃtÅyÃsamÃnajÃtÅyaniyamo nÃsti /
kadÃcitsamÃnajÃtÅyà manu«yà manu«yairevopakriyante kadÃcitsthÃvarapaÓvÃdibhiÓca bhinnajÃtÅyai÷ /
tasmÃdahetu÷ kÃryakaraïasaæghÃtamÃnajÃtÅyairevÃ'dityÃdijyotirbhirupakriyamÃïatvÃdit i /
yatpunarÃttha cak«urÃdibhirÃdityÃdijyotirvadad­ÓyatvÃdityayaæ heturjyotirantarasyÃnta÷sthatvaæ vailak«aïyaæ ca na sÃdhayati cak«urÃdibhiranaikÃntikatvÃditi /
tadasat /
cak«urÃdikaraïebhyo 'nyatve satÅti hetorviÓe«aïatvopapatte÷ /
kÃryakaraïasaæghÃtadharmatvaæ jyoti«a iti yaduktaæ tanna /
anumÃnavirodhÃt /
ÃdityÃdijyotirvatkÃryakaraïasaæghÃtÃdarthÃntaraæ jyotiriti hyanumÃnamuktaæ tena virudhyata iyaæ pratij¤Ã kÃrayakaraïasaæghÃtadharmatvaæ jyoti«a iti /
tadbhÃvabhÃvitvaæ tvasiddhaæ m­te dehe jyoti«o 'darÓanÃt /
sÃmÃnyato d­«ÂasyÃnumÃnasyÃprÃmÃïye sati pÃnabhojanÃdisarvavyavahÃralopaprasaÇga÷ /
sa cÃni«Âa÷ /
pÃnabhojanÃdi«u hi k«utpipÃsÃdiniv­ttimupalabdhavasastatsÃmÃnyÃtpÃnabhojanÃdyupÃdÃnaæ d­ÓyamÃnaæ loke na prÃpnoti /
d­Óyante hyupalabdhapÃnabhojanÃ÷  sÃmÃnyata÷ puna÷ pÃnabhojanÃntarai÷ k«utpipÃsÃdiniv­ttimanuminvantastÃdartheyana pravartamÃnÃ÷ /
yaduktamayameva tu deho darÓanÃdikriyÃkarteti tatprathamameva parih­taæ svapnasm­tyordehÃdarthÃntarabhÆto dra«Âeti /
anenaiva jyotirantarasyÃtmatvamapi pratyuktam /
yatpuna÷ khadyotÃde÷ kÃdÃcitkaæ prakÃÓÃprakÃÓatvaæ sadasat /
pak«ÃdyavayavasaækocavikÃsanimitittatvÃtprakÃÓÃprakÃÓatvasya /
yatpunaruktaæ dharmÃdharmayoravaÓyaæ phaladÃt­tvaæ svabhÃvo 'bhyupagantavya iti /
tadabhyubagame bhavata÷ siddhÃntahÃnÃt /
etenÃnavasthÃdo«a÷ pratyukta÷ /
tasmÃdasti vyatiriktaæ cÃnta÷sthaæ jyotirÃtmeti //4,3.6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.7

#<katama Ãtmeti -- yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u h­dy antarjyoti÷ puru«a÷ |
sa samÃna÷ sann ubhau lokÃv anusaæcarati dhyÃyatÅva lelÃyatÅva |
sa hi svapno bhÆtvemaæ lokam atikrÃmati add. m­tyo rÆpÃïi || BrhUp_4,3.7 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.7 yadyapi vyatiriktatvÃdi siddhaæ tathÃpi samÃnajÃtÅyÃnugrÃhakatvadarÓananimittabhrÃntyà karaïÃnÃmevÃnyatamo vyatirikto vetyavivekata÷ p­cchati-katama iti /
nyÃyasÆk«matÃyà durvij¤eyatvÃdupapadyate bhrÃnti÷ /
athavà ÓarÅravyatirikte siddhe 'pi karaïÃnu sarvÃïi vij¤ÃnavantÅva vivekata Ãtmano 'nupalabdhatvÃt /
ato 'haæ p­cchÃmi katama Ãtmeti /
katamo 'sau dehendriyaprÃïamana÷su yastvayokta Ãtmà /
yena jyoti«Ã'sta ityuktam /
athavà yo 'yamÃtmà tvayÃbhipreto vij¤Ãnamaya÷ /
sarva ime prÃïà vij¤Ãnamayà ivai«u prÃïe«u katama÷ /
yathà samudite«u brÃhmaïe«u sarva ime tejasvina÷ katama e«u «a¬aÇgaviditi /
pÆrvasminvyÃkhyÃne katama ÃtmetyetÃvadeva praÓnavÃkyaæ vij¤Ãnamayo h­dyantarjyoti÷ puru«a÷katama ityedatantam /
yo 'yaæ vij¤Ãnamaya ityetasyaÓabdasya sarvameva praÓnavÃkyaæ vij¤Ãnamayo h­dyantarjyoti÷ puru«a÷ katama ityedatantam /
yo 'yaæ vij¤Ãnamaya ityetasya Óabdasya nirdhÃritÃrthaviÓe«avi«ayatvaæ katama ÃtmetÅtiÓabdasya praÓnavÃkyaparisamÃptyarthatvaæ vyavahitasaæbandhamantareïa yuktamiti k­tvà katama Ãtmetyevamantameva praÓnavÃkyaæ yo 'yamityÃdi paraæ sarvameva  prativacanamiti niÓcÅyate /
yo 'yamityÃtmana÷ pratyak«atvÃnnirdeÓa÷ /
vij¤Ãnamayo vij¤ÃnaprÃyo buddhivij¤ÃnopÃdhisaæprakÃvivekÃdvij¤Ãnamaya ityucyate /
buddhivij¤Ãna saæp­kta eva hi yasmÃdupalabhyate rÃhuriva candrÃdityasaæp­kta÷ /
buddhirhi sarvÃrthakaraïaæ tamasÅva pradÅpa÷ purovasthita÷ /
"manasà hyeva paÓyati manasà ӭïotÅ"ti hyuktam /
buddhivij¤ÃnÃlokaviÓi«Âameva hi sarvaæ vi«ayajÃtamupalabhyate purovasthitapradÅpÃlokaviÓi«Âamiva tamasi /
dvÃramÃtrÃïi tvanyÃni karaïÃnu buddhe÷ /
tasmÃttenaiva viÓe«yate vij¤Ãnamaya iti /
ye«Ãæ paramÃtmavij¤aptivikÃra iti vyÃkhyÃnaæ te«Ãæ vij¤Ãnamayo manomaya ityÃdau vij¤ÃnamayaÓabdasyÃnyÃrthadarÓanÃdaÓrautÃrthatÃvasÅyate /
saædigdhaÓca padÃratho 'nyatra niÓcitaprayogadarÓanÃnnirdhÃrayituæ Óakyo vÃÓyaÓe«Ãt /
niÓcatanyÃyabalÃdvà /
sadhÅriti cottaratra pÃÂhÃt /
h­dyantariti vacanÃdyuktaæ vij¤ÃnaprÃyatvameva /
prÃïe«viti vyatirekapradarÓÃrthà saptamÅ yathà v­k«e«u pëÃïa iti sÃmÅpyalak«aïà /
prÃïe«u hi vyÃtirekÃvyatirekatà saædihyata Ãtmana÷ /
prÃïe«u prÃïebhyo vyatirikta ityartha÷ /
yo hi ye«u bhavati sa tadvyatirikto bhavatyeva /
yathà pëÃïe«u v­k«a÷ /
h­di tatrÃtatsyÃtprÃïe«u prÃïajÃtÅyaiva buddhi÷ syÃdityata Ãha-h­dyantariti /
h­dacchabdena puï¬arÅkÃkÃro mÃæsapuï¬astÃtthyÃdbuddhirh­ttasyà h­di buddhau /
antariti buddhiv­ttivyatirekapradarÓanÃrtham /
jyotiravabhÃsÃtmakatvÃdÃtmocyate /
tena hyavabhÃsakenÃ'tmanà jyoti«Ã'ste palyayate karma kurute cenÃvÃniva hyayaæ kÃryakaraïapiï¬o yathÃ'dityaprakÃÓastho ghaÂo yathà marakatÃdirmaïi÷ k«ÅrÃdidravye prak«ipta÷ parÅk«aïÃyÃtmacchÃyameva tatk«ÅrÃdirdvyaæ karoti tÃd­gedÃtmajyetipabuddherapi h­dayÃtsÆk«matvÃddh­dyanta÷sthamapi h­dayÃdikaæ kÃryakaraïasaæghÃtaæ caikÅk­tyÃ'tmajyotiÓchÃyaæ karoti /
pÃramparyeïa sÆk«masthÅlatÃratamyÃtsarvÃntaratamatvà /
buddhastÃvatsvacchatvÃdÃnantaryÃccÃ'tmacaitanyajyoti÷ praticchÃyà bhavati /
tena hi vivekinÃmapu tatrÃ'tmÃbhimÃnabuddhi÷ prathamà /
tato 'pyÃnantaryÃnmanasi caitanyÃvabhÃsatà buddhisaæparkÃt /
tata indriye«u /
mana÷ saæyogÃt /
tato 'nantaraæ ÓarÅre /
indriyasaæparkÃt /
pÃramparyeïa k­tsnaæ kÃryakaraïasaæghÃtamÃtmà caitanyasvarÆpajyoti«ÃvabhÃsayati /
tena hi sarvasya lokasya kÃryakaraïasaæghÃte tadv­tti«u cÃniyatÃ'tmÃbhimÃnabuddhiryathÃvivekaæ jÃyate /
tathà ca bhagavatoktaæ gÅtÃsu-"yathà prakÃÓayatyeka÷ k­tsnaæ lokamimaæ ravi÷ /
k«etraæ k«etrÅ tathà k­tsnaæ prakÃÓayati bhÃrati" //
"yadÃdityagataæ teja÷"ityÃdi ca /
"nityo 'nityÃnÃæ cenaÓcetanÃnÃæ"iti ca kÃÂhake"tameva bhÃntamanubhÃti sarvaæ tasya bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti"iti ca /
"yena sÆryastapati tejasoddha÷"iti ca mantarvarïa÷ /
tenÃyaæ h­dyantarjyoti÷ /
puru«a ÃkÃÓavatsarvagatvÃtpÆrïa iti puru«a÷ niratiÓayaæ cÃsya svaya¤jyoti«Âvaæ sarvÃvabhÃsakatvÃtsvayamanyÃnavabhÃsyatvÃcca /
sa e«a puru«a÷ svayameva jyoti÷svabhÃvo yaæ tvaæ p­cchasi katama Ãtmeti /
bÃhyÃnÃæ jyoti«Ãæ sarvakaraïÃnugrÃhakÃïÃæ pratyastamaye 'nta÷karaïadvÃreïa h­dyantarjyoti÷ puru«a ÃtmÃnugrÃhaka÷ karaïÃnÃmityuktam /
yadÃpi bÃhyakaraïÃnugrÃhakÃïÃmÃdityÃdijyoti«Ãæ bhÃvastadÃpyÃdityÃdijyoti«Ãæ parÃrthatvÃtkÃryakaraïasaæghÃtasyÃcaitanye svÃrthÃnupapatte÷ svÃrthajyoti«a Ãtmano 'nugrahÃbhÃve 'yaæ kÃryakaraïasaæghÃto na vyavahÃrÃya kalpate /
Ãtmajyotiranugraheïaiva hi sarvadà sarva÷ saævyavahÃra÷ /
"yadetaddh­dayaæ manaÓcaittasaæj¤Ãnam"ityÃdiÓrutyantarÃt /
sÃbhimÃno hi sarvaprÃïisaævyavahÃpa÷ /
abhimÃnahetuæ ca marakatamaïid­«ÂÃntenÃvocÃma /
yadyapyevametattatthÃpi jÃgradvi«aye sarvakaraïÃgocaratvÃdÃtmajyoti«o buddhyÃdibÃhyÃbhyantarakÃryakaraïavvahÃrasannipÃtavyÃkulatvÃnna Óakyate tajjyotirÃtmÃkhyaæ mu¤je«ÅkÃvanni«k­«ya darÓayitumityata÷ svapne didarÓayi«u÷ prakramate-sa samÃna÷ sannubhau lokÃvanusaæcarati /
ya÷ puru«a÷ svayameva jyotirÃtmà sa samÃna÷ sad­Óa÷ san /
kena /
prak­tatvÃtsannihitatvÃcca h­dayena /
h­dÅti ca h­cchabdavÃcyà buddha÷ prak­tà sannihità ca /
tasmÃttayaivà sÃmÃnyam /
kiæ puna÷ sÃmÃnyamaÓvamahi«avadvivekato 'nupalabdhi÷ avabhÃsyà buddhirabhÃsakaæ tadÃtmajyotirÃlokavat /
avabhÃsyÃvabhÃsakayorvivekato 'nupalabdhi÷ prasiddhà /
viÓuddhatvÃddhyÃloko 'vabhÃsyena sad­Óo bhavati /
yathà raktamavabhÃsayanraktasad­Óo raktÃkÃro bhavati /
yathà haritaæ nÅlaæ lohitaæ cÃvabhÃsayannÃ4lokastatsamÃno bhavati /
tathà buddhimavabhÃsayanbuddhadvÃreïa k­tsamaæ k«etramavabhÃsayatÅtyuktaæ marakatamaïinidarÓanena /
tena sarveïa samÃno buddhisÃmÃnyadvÃreïa /
sarvamaya iti cÃta eva vak«yati /
tenÃsau kutaÓcitpravabhajya mu¤je«ÅkÃvatsvena jyotÅrÆpeïa darÓayituæ na Óakyata iti sarvavyÃpÃraæ tatrÃdhyÃropya nÃmarÆpagataæ jyotirdharmaæ ca nÃmarÆpayornÃmarÆpe cÃ'tmajyoti«i sarvo loko momugyate 'yamÃtmà nÃyamÃmtaivandharmà naivadharmà kartÃkartà Óuddho 'Óuddho baddho mukta÷ sthito gata Ãgato 'sti nÃstÅtyÃdivikalpai÷ /
ata÷ samÃna÷ mannubhau lokau pratipannapratipattavyÃvihalokaparalokÃvupÃttadehendriyÃdi- saÇghÃtatyÃgÃnyopÃdÃnÃstÃnaprabandhaÓatasannipÃtairanukrameïa sa¤carati /
dhÅsÃd­Óyamevobhayalokasaæcaraïaheturna svata iti /
tatra nÃmarÆpopÃdhisÃd­Óyaæ bhrÃntinimittaæ yattadeva heturna svata ityetaducyate /
yasmÃtsa samÃna÷ sannubhau lokÃvanukrameïa sa¤carati tadetatpratyak«amityetaddarÓayati-yato dhyÃyatÅva dhyÃnavyÃpÃraæ karotÅva cintayatÅva dhyÃnavyÃpavatÅæ buddhiæ sa tatsthena citsvabhÃvajyotarÆpeïÃvabhÃsayaæstatsad­ÓastatsamÃna÷ sandhyÃtÅvÃlokavadeva /
ato bhavati cintayatÅti bhrÃntirlokasya /
na tu paramÃrthato dhyÃyati /
tathà lelÃyatÅvÃtyarthaæ calatÅva /
te«veva karame«u buddhyÃdi«u vÃyu«u ca calatsu tadavabhÃsakatvÃttatsad­Óaæ taditi lelÃyatÅva /
na tu paramÃrthataÓcalanadharmakaæ tadÃtmajyoti÷ /
kathaæ punaretadavagamyate tatsamÃnatvabhrÃntirevobhayalokasaæcaraïÃdirhetutvaæ svata ityasyÃrthasya pradarÓanÃya hetarupadiÓyate- sa Ãtmà hi yasmÃtsvapno bhÆtvà /
sa yayà dhiyà samÃna÷ sà dhÅryadyadbhavati tattadasÃvapu bhavatÅva tasmÃdyadÃsau svapno bhavati svÃpav­ttiæ pratipadyate dhÅstadà so 'pi svapnav­ttiæ pratipadyate /
dà dhÅrjajÃgari«ati tadÃsÃvapyata Ãha-svapno bhÆtvà svapnav­ttimavabhÃsayandhiya÷ svÃpav­tyÃkÃro bhÆtvema lokaæ jÃgaritavyavahÃralak«aïaæ kÃryakaraïasaÇghÃtÃtmakaæ laukikaÓÃstrÅyavyavahÃrÃspadamatikrÃmatyatÅtya krÃmati viviktena svenÃ'tmajyoti«Ã svapnÃtmikà dhÅv­ttamavabhÃyannavati«Âhate yasmÃttasmÃtsvaya¤jyota÷svabhÃva evÃsau viÓuddha÷ sa kart­kriyÃkÃrakaphalaÓÆnya÷ /
paramÃrthato dhÅsÃd­Óyameva tÆbhayalokasaæcÃrÃdisaævyavahÃrabhrÃntihetu÷ /
m­tyorÆpà ïi m­tyu÷ karmÃvidyÃdirna tasyÃnyadrÆpaæ svata÷ kÃryakaraïÃnyevÃsya rÆpÃïi /
atastÃnu m­tyo rÆpÃïyatikrÃmati kriyÃphalÃÓrayÃïi /
nanu nÃstyeva dhiyà samÃnamanyaddhiyo 'vabhÃsakamÃtmajyoti÷ pratyak«eïa vÃnumÃnena palambhÃt /
yathÃnyà tatkÃla eva dvitÅyà dhÅ÷ /
yattvÃvabhÃsyÃvabhÃsakayoranyatve 'pi vivekÃnupalambhÃtsÃd­Óyamiti (ti÷) ghaÂÃdyÃlokayo÷ /
tatra bhavatvanyatvenÃ'lokasyopambhÃdghaÂÃde÷ saæÓli«Âayo÷ sÃd­Óyaæ bhinnayoreva na ca tatheha ghaÂÃderiva dhiyo«a'vabhÃsakaæ jyotirintaraæ pratyak«eïa vÃnumÃnena vopalabhÃmahe /
dhÅreva hi citsvarÆpÃvabhÃsakatvenasvÃkÃrà vi«ayÃkÃrà ca /
tasmÃnnÃnumÃnato nÃpi pratyak«ato dhiyo 'vabhÃsakaæ jyoti÷ Óakyate pratipÃdayituæ vyatiriktam /
yadapi d­«ÂÃntarÆpamabhihitamavabhÃsyÃvaÓÃsakayorbhinnayoreva ghaÂÃdyÃlokayo÷ saæyuktÃyo÷ sÃd­Óyamiti /
tatrÃbhyupagamamÃtramasmÃbhiruktaæ na tatra ghaÂÃdyavabhÃsyÃvabhÃsakau bhinnau /
paramÃrthastu ghaÂÃdirevÃvabhÃsÃtmaka÷ sÃloka÷ /
anyo 'nyo hi ghaÂÃdirutpadyate /
vij¤ÃnamÃtrameva sÃlokaghaÂÃdivi«ayÃkÃramavabhÃsate /
yadevaæ tadà na bÃhyo d­«ÂÃnto 'sti vij¤Ãnalak«aïamÃtratvÃtsarvasya /
eæ tasyava vij¤Ãnas grÃhyÃgrÃhakÃkÃratÃmalaæ pakarikalpya tasyaiva punarviÓuddhaæ parikalpayanti /
tadgrÃhakavinirmuktaæ vij¤Ãnaæ svacchÅbhÆtaæ k«aïikaæ vyavati«Âhata iti kecit /
tasyÃpu ÓÃntiæ kecidicchanti /
tadapi vij¤Ãnaæ saæv­taæ grÃhyagrÃhakÃæÓavinirumuktaæ ÓÆnyameva ghaÂÃdibÃhyavastuvadityapare mÃdhyamikà Ãcak«ate /
sarvà etÃ÷ kalpanà buddhavij¤ÃnÃvabhÃsakasya vyatiriktasyÃ'tmajyoti«o 'pahnavÃdasya ÓreyomÃrgasya pratipak«abhÆtà vaidikasya /
tatra ye«Ãæ bÃhyor'tho 'sti tÃnpratyucyate tÃvat /
na svÃtmÃvabhÃsakatvaæ ghaÂÃde÷ /
tamasyavasthito ghaÂÃdistÃvanna kadÃcidapu svÃtmanÃvabhÃsyate /
pradÅpÃdyÃlokasaæyogena tu niyamenaivÃvabhÃsyamÃno d­«Âa÷ sÃloko ghaÂa iti /
saæÓli«Âayorapu ghaÂÃlokayoranyatvameva puna÷ puna÷ saæÓle«e viÓle«e ca viÓe«adarÓanÃdrajjughaÂayoriva /
anyatve ca vyatiriktÃvabhÃsakatvaæ na svÃtmanaiva svamÃtmÃnamavabhÃsayati /
nanu pradÅpa÷ svÃtmÃnamevÃvabhÃsayantad­«Âa iti /
na hi ghaÂÃdivatpradÅpadarÓanÃya pkÃÓÃntaramupÃdadate laukikÃ÷ /
tasmÃtpradÅpa÷ svÃtmÃnaæ prakÃÓayati /
na /
avabhÃsyatvÃviÓe«Ãt /
yadyapi pradÅpo 'nyasyÃvabhÃsaka÷ svayamavabhÃsÃtkatvÃttathÃpu vyatiriktacaitanyÃvabhÃsyatvaæ na vyabhicarati ghaÂÃdivadeva /
yadà caivaæ tadà vyatiriktÃvabhÃsyatvaæ tÃvadavaÓyaæbhÃvi /
nanu yathà ghaÂaÓcaitanyÃvabhÃsyatve 'pi sannÃtmÃnaæ ghaÂaæ cÃvabhÃsayati /
na /
svata÷ parato và viÓe«ÃbhÃvÃt /
yathà caitanyÃvabhÃsyatvaæ ghaÂasya tathà pradÅpasyÃpi caitanyÃvabhÃsyatvamaviÓi«Âam /
yattÆcyate pradÅpa ÃtmÃnaæ ghaÂaæ cÃvabhÃsayatÅti tadasat /
kasmÃt /
yadÃ'tmÃnaæ nÃvabhÃsayati tadà kÅd­Óa÷ syÃt /
na hi tadà pradÅpasya svato và parato và viÓe«a÷ kaÓcidupalabhyate /
sa hyavabhÃsyo bhavati yasyÃvabhÃsakasaænidhÃvasaænidhau ca viÓe«a ÃtmÃnaæ pradÅpa÷ prakÃÓayatÅti m­«aivÃcyot /
caitanyagrÃhyatvaæ tu ghaÂÃdibhiraviÓi«Âaæ pradÅpasya /
tasmÃdvij¤anasyÃ'tmagrÃhakatve na pradÅpo d­«ÂÃnta÷ /
caitanyagrÃhyatvaæ ca vij¤Ãnasya bÃhyavi«ayairaviÓi«Âam /
caitanyagrÃhyatve ca vij¤Ãnasya kiæ grÃhyavij¤ÃnagrÃhyataiva kiævà grÃhakavij¤ÃnagrÃhyateti tatrasaædihyamÃne vastuni yo 'nyatra d­«Âo nyÃya÷ sa kalpayituæ yukto na tu d­«ÂaviparÅta÷ /
tathà ca sati yathà vyitiriktenaiva grÃhakeïa bÃhyÃnÃæ pradÅpÃnÃæ grÃhyatvaæ d­«Âaæ tathà vij¤ÃnasyÃpi caitanyagrÃhyatvÃtpkÃÓakatve satyÃpi pradÅpavadvyatiriktacaitanyagrÃhyatvaæ yuktaæ kalpayituæ na tvananyagrÃhyatvam /
yaÓvÃnyo vij¤Ãnasya grahÅtà sa Ãtmà jyotirantaraæ vij¤ÃnÃt /
tadÃnavastheti cet /
na÷ grÃhyatvamÃtra hi tadgrÃhakasya vastvantaratve liÇgamuktaæ nyÃyata÷ /
na tvekÃntato grÃhakatve tadgrÃhakÃntarÃstitve và kadÃcidapi liÇgaæ saæbhavati /
tasmÃnna tadanavasthÃprasaÇga÷ /
vij¤Ãnasya vyaktiriktagrÃhyatve karaïÃntarÃpek«ÃyÃmanavastheti cet /
na /
niyamÃbhÃvÃt /
na hi sarvatrÃyaæ niyamo bhavati /
yatra vastvantareïa g­hyate vastvantaraæ tatragrÃhyagrÃhakavyatiriktaæ karaïÃntaraæ syÃditi naikÃntena niyantuæ Óakyate /
vaicitryadarÓanÃt /
katham /
ghaÂastÃvatsvÃtmavyatiriktenÃ'tmanà g­hyate tatpa pradÅpÃdirÃloko grÃhyagrÃhakavyatiriktaæ karaïam /
na hi pradÅpÃdyÃloko ghaÂÃæÓaÓcak«uraæÓo và /
ghaÂavaccak«urgrÃhyatve 'pi pradÅpasya cak«u÷ pradÅpavyatirekeïa na bÃhyamÃlokasthÃnÅyaæ ki¤citkaraïÃntaramapek«ate /
tasmÃnnaiva niyantuæ Óakyate yatra yatra vyatiriktagrÃhakagrÃhyatvaæ tatra tatra karaïÃntaraæ syÃdeveti /
tasmÃdvij¤Ãnasya vyaktiriktagrÃhakagrÃhyatve na karaïadvÃrÃnavasthà nÃpi grÃhakatvadvÃrà kadÃcidapyupapÃdayituæ Óakyate /
tasmÃtsiddhaæ vij¤ÃnavyatiriktamÃtmajyotirantaramiti /
nanu nÃstyeva bÃhyor'tho ghaÂÃdi÷ pradÅpo và vij¤Ãnavyatirikta÷ /
yaddhi yadvyatirekeïa nopalamyate tattÃvanmÃtraæ vastu d­«Âam /
yathÃsvapnavij¤ÃnagrÃhyaæ ghaÂapaÂÃdivastu svapnavij¤ÃnavyatirekeïÃnupalambhÃtsvapnaghaÂapradÅpÃde÷ svapnavij¤ÃnamÃtratÃvagamyate, tathà jÃgarite 'pi ghaÂapradÅpÃderjÃgarite 'pi ghaÂapradÅpÃderjÃgradvij¤ÃnamÃtrameva tu sarvam /
tatra yaduktaæ vij¤Ãnasya vyatiriktÃvabhÃsyatvÃdvij¤Ãnavyatiriktamasti jyotirantaraæ gaÂÃderiveti tanmithyà /
sarvasya vij¤ÃnamÃtratve d­«ÂÃntÃbhÃvÃt /
na /
yÃvattÃvadabhyupagamÃt /
na tu bÃhyor'tho bhavataikÃntenaiva nÃbhyupagamyate /
nanu mayà nÃbhyupagamyata eva /
na /
vij¤Ãnaæ ghaÂa÷ pradÅpa iti ca ÓabdÃrthap­thaktvÃdyÃvattÃvajadapi bÃhyamarthÃntaramavaÓyamabhyupagantavyam /
vij¤ÃnÃdarthÃntaraæ vastu na cedabhyupagamyate vij¤Ãnaæ ghaÂa÷ paÂa ityevamÃdÅnÃæ bhabdÃnÃmekÃrthatve paryÃyaÓabdatvaæ prÃpnoti /
tathà sÃdhanÃnÃæ phalasya caikatve sÃdhyasÃdhanabhedopadÓaÓÃstrÃnarthaprasaÇga÷ /
tatkarturaj¤ÃnaprasaÇgo và /
ki¤cÃnyat /
vij¤Ãnavyatirekeïa vÃdiprativÃdavÃdado«abhyupagamÃt /
na hyÃtmavij¤ÃnamÃtrameva vÃdiprativÃdivÃdastaddo«o vÃbhyugamyate nirÃkartavyatvÃtprativÃdyÃdÅnÃm /
na hyÃtmÅyaæ vij¤Ãna nirÃkartavyamabhyupagamyate svayaæ vÃ'tmà kasyacit /
tathà ca sati sarvasaævyavahÃralopaprasaÇga÷ /
na ca pravÃdyÃdaya÷ svÃtmanaiva g­hyanta ityabhyupagama÷ /
vyatiriktagrÃhyà hi te 'bhyupagamyante /
tasmÃttadvatsarvameva vyatiriktagrÃhyaæ vastu jÃgradvi«ayatvÃjjÃgradvastupratipÃdyÃdivaditi salÃbhau d­«ÂÃnta÷ /
saætatyantaravadvij¤ÃnÃntaravacceti /
tasmÃdvij¤ÃnavÃdinÃpi na Óakyaæ vij¤Ãnavyatiriktaæ jyotirantaraæ nirÃkartum /
svapne vij¤ÃnavyatirekÃbhÃvÃdayuktamiti cet /
na /
abhÃvÃdapi bhÃvasya vastvantaratvopapatte÷ /
bhavataiva vi«ayo ghaÂÃdiryadyabhÃvo yadi và bhÃva÷ syÃdubhayathÃpi ghaÂÃdivij¤Ãnasya bhÃvabhÆtatvamabhyupagatameva /
na tu tannivartayituæ Óakyate tannivartakanyÃyÃbhÃvÃta /
etena sarvasya ÓÆnyatÃpratyuktà /
pratyagÃtmÃgrÃhyatà cÃ'tmano 'hamiti mÅmÃæsakapak«a÷ pratyukta÷ /
yattÆktaæ sÃloko 'nyaÓcÃnyaÓca ghaÂo jÃyata iti tadasat /
k«aïÃntare 'pi sa evÃyaæ ghaÂa iti pratyabhij¤ÃnÃt /
sÃd­ÓyÃtpratyayabhij¤Ãnaæ k­ttotthitakeÓanakhÃdi«veveti cet /
na /
tatrÃpi k«aïikatvasyÃsiddhatvÃt /
jÃtyekatvÃcca /
k­tte«u punarutthite«u /
ca keÓanakhÃdi«u keÓanakhatvÃjÃterekeÓanakhatvapratyayastannimitto 'bhrÃnta e /
na hi d­ÓyamÃnalÆnotthitakeÓanakhÃdi«u vyaktinimitta÷ sa eveti pratyayo bhavati /
kasyaciddÅrkhakÃlavyavahitad­«Âe«u sa eveti pratyaya÷ /
tasmÃnna samo d­«ÂÃnta÷ /
pratyak«eïa hi pratyabhij¤ÃyamÃne vastuni tadeveti na cÃnyatvamanumÃtuæ yuktaæ pratyak«avirodhe liÇgasyÃ'bhÃsatvopapatte÷ /
sÃd­ÓyapratyayÃnupapatteÓca /
j¤Ãnasya k«aïikatvÃt /
ekasya hi vastudarÓino vastvantaradarÓane sÃd­Óyapratyaya÷ syÃt /
na tu vastudarÓyeko vastvantaradarÓanÃya k«aïÃntaramavati«Âhate /
vij¤Ãnasya k«aïikatvÃtsak­dvastudarÓanenaiva k«ayopapatte÷ /
tenedaæ sad­Óamiti hi sÃd­Óyapratyayo bhavati /
teneti  d­«Âasmaraïam imiti vartamÃnapratyaya÷ /
teneti d­«Âaæ sm­tvà yÃvadidimiti vartamÃnak«aïakÃlamavati«Âheta tata÷ k«aïikavÃdahÃni÷ /
atha tenetyavopak«Åïa÷ smÃrta÷ pratyaya idamiti cÃnya eva vÃrtamÃnika÷ pratyaya÷ k«Åyate tata÷ sÃd­ÓyapratyatÃnupapattistenedaæ sad­Óamiti /
anekadarÓina ekasyÃbhÃvÃt /
vyapadeÓÃnupapattiÓca dra«ÂavyadarÓanenaivopak«ayÃdvij¤Ãnasyedaæ paÓyÃmyado 'drÃk«amitivyapadeÓÃnupapaccard­«Âavato vyapadeÓak«aïÃnavasthÃnÃt /
athÃvati«Âeta k«aïikavÃdahÃni÷ /
athÃd­«Âavato vyapade«a÷ sÃd­ÓyapratyayaÓca tadÃnÆæ jÃtyandhasyeva rÆpaviÓe«avyapadeÓastatsÃd­ÓyapratyayaÓca sarvamandhaparampareti prasajyeta sarvaj¤aÓÃstrapraïayanÃdi /
na caitadi«yate /
ak­tÃbhyÃgamak­tavipraïÃÓado«au tu prasiddhatarau k«aïavÃde /
d­«ÂavyapadeÓahetu÷ pÆrvettarasahita eka eva hi Ó­ÇgalÃvatpratyayo jÃyata iti cet /
tenedaæ sad­Óamiti ca /
na /
varmÃnÃtÅtayorbhinnakÃlatvÃt /
tatra vartamÃnapratyaya eka÷ Ó­ÇgalÃvayavasthÃnÅyo 'tÅtaÓcÃparastau pratyayau bhinnakÃlau tadubhayapratyayavi«ayasp­kcecch­ÇkhalÃpratyayastata÷ k«aïadvayÃvyÃpitvÃdekasya vij¤Ãnasya puna÷ k«aïavÃdahÃni÷ /
mamatavatÃdiviÓe«ÃnupapatteÓca sarvasaævyavahÃraloprasaÇga÷ /
sarvasya ca svasaævedyavij¤ÃnamÃtratve vij¤Ãnasya ca svacchÃvabodhÃbhÃsamÃtrasvÃbhÃvyÃbhyupagamÃttaddarÓinaÓcÃnyasyÃbhÃve 'nityadu÷kha- ÓÆnyÃnÃtmatvÃdyanekakalpanÃnupatti÷ /
na ca dìimÃderiva viruddhÃnekÃæÓavatvaæ vij¤Ãnasya /
svacchÃvabhÃsasvÃbhÃvyÃddvij¤Ãnasya /
anityadu÷khÃdÅnÃæ vij¤ÃnÃæÓatve ca satyanubhÅyamÃnatvÃdvyatiriktavi«ayatvaprasaÇga÷ /
athÃnityadu÷khÃdyÃtmaikatvameva vij¤Ãnasya tadà tadviyogÃdviÓuddhikalpanÃnupapatti÷ /
saæyogimalavigÃddhi viÓuddharbhavati /
yathÃ'darÓaprabh­tÅnÃm /
na tusvÃbhÃvikena raktatvÃdÅnÃæ dravyÃntarayogena viyojanaæ d­Óyate tatrÃpi saæyogapÆrvatvamanumÅyate /
bÅjabhÃvanayà pu«paphalÃdÅnÃæ guïÃntarotpattidarÓanÃt /
ato vij¤Ãnasya viÓuddhikalpanÃnupapatti÷ /
ato vij¤Ãnasya viÓuddhikalnÃnupatti÷ /
vi«ayavi«ayyÃbhÃsatvaæ ca yanmalaæ parikalpyate vij¤Ãnasya tadapyanyasaæsargÃbhÃvÃdÃnupapannam /
na hyavidyamÃnena vidyamÃnasya saæsarga÷ syÃt /
asati cÃnyasaæsargeyo dharmo yasya d­«Âa÷ sa tatsvabhÃtvÃnna tena viyogamarhati /
yathÃgnerau«ïyaæ saviturvà prabhà /
tasmÃdanityasaæsargeïa malinatvaæ tadviÓuddhiÓca vij¤ÃnasyetÅyaæ kalpanÃndhaparamparaiva pramÃïaÓÆnyetyavagamyate /
yadapi tasya vij¤Ãnasya nirvÃïaæ puru«Ãrthaæ kalpayanti tatrÃpi phalÃÓrayÃnupapatti÷ /
kaïÂakaviddhasya hi kaïÂakavedhajanitadu÷khaniv­tti÷ phalaæ na tu kaïÂakaviddhamaraïe taddu÷khaniv­ttaphalasyÃ'Óraya upapadyate /
tadvatsarvanirvÃïe 'sati ca phalÃÓraye puru«Ãrthakalpanà vyarthaiva /
yasya hi puru«aÓabdavÃcyasya satvasyÃtmano vij¤Ãnasya cÃrtha÷ parikalpyate tasya puna÷ puru«asya nirvÃïe kasyÃrtha÷ puru«Ãrtha iti syÃt /
yasya punarastyanekÃrthadaÓÅæ vij¤Ãnavyatirikta Ãtmà tasya d­«ÂasmaraïadukhasaæyogaviyogÃdi sarvamevopapannamanyasaæyoganimittaæ kÃlu«yaæ tadviyoganimittà ca viÓuddhiriti /
ÓÆnyavÃdipak«astu sarvapramÃïaviprati«iddha iti tannirÃkaraïÃya nÃ'dara÷ kriyate //4,3.7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.8

#<sa và ayaæ puru«o jÃyamÃna÷ ÓarÅram abhisampadyamÃna÷ pÃpmabhi÷ saæs­jyate |
sa utkrÃman mriyamÃïa÷ pÃpmano vijahÃti || BrhUp_4,3.8 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.8 yathaivehaikasmindehe svapno bhÆtvà m­tyo rÆpÃïi kÃryakaraïÃnyatikramya svapne sva Ãtmajyeti«yÃsta evaæ sa vai prak­ta÷ puru«o 'jÃyamÃna÷ /
kathaæ jÃyamÃna ityucyate-ÓarÅraæ dehendriyasaæghÃtamabhisaæpadyamÃna÷ ÓarÅra ÃtmabhÃvamÃpadyamÃna ityartha÷ /
pÃpmabhi÷ pÃpmasamavÃyibhirdharmÃdharmÃÓrayai÷ kÃryakaraïairityartha÷, saæs­jyate saæyujyate /
sa evotkrÃma¤charÅrÃntaramÆrdhaæva krÃmangacchanmriyamÃïa ityetasya vyÃkhyÃnamutkrÃmanniti /
tÃneva saæÓli«yÃnpÃpmarÆpakÃryakaraïopÃdÃnaparityÃgÃbhyÃmanavaracaæ saæcarati dhiyà samÃna÷ san, tathà so 'yaæ puru«a ubhÃvihalokaparokau janmamaraïÃbhyÃæ kÃryakaraïopÃdÃnaparityÃgÃvanavarataæ pratipadyamÃna à saæsÃramok«Ãtsaæcarati /
tasmÃtsiddhamasyÃ'tmayajyoti«o 'nyatvaæ kÃryakaraïarÆpebhya÷ pÃpmabhya÷ saæyogaviyogÃbhyÃm /
na hi taddharmatve sati taireva saæyogo viyogo và yukta÷ //4,3.8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.9

#<tasya và etasya puru«asya dve eva sthÃne bhavata÷ |
idaæ ca paralokasthÃnaæ ca |
sandhyaæ t­tÅyaæ svapnasthÃnam |
tasminsandhye sthÃne ti«Âhan ubhe sthÃne paÓyatÅdaæ ca paralokasthÃnaæ ca |
atha yathÃkramo 'yaæ paralokasthÃne bhavati |
tam Ãkramam ÃkramyobhayÃn pÃpmana ÃnandÃæÓ ca paÓyati |
sa yatra prasvapity asya lokasya sarvÃvato mÃtrÃm apÃdÃya svayaæ vihatya svayaæ nirmÃya svena bhÃsà svena jyoti«Ã prasvapiti |
atrÃyaæ puru«a÷ svayaæjyotir bhavati || BrhUp_4,3.9 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.9 nanu na syo 'syobhau lokau yau janmamaraïÃbhyÃmanukrameïa saæcarati svapnajÃgarite iva /
svapnajÃgarite tu pratyak«amavagamyete na tvihalokaparalokau kenacitpramaïena /
tasmÃdete eva svapnajÃgagarite ihalokaparalokÃviti /
ucyate-tasyaitasya puru«asya vai dve e sthÃne bhavato na t­tacÅyaæ caturthaæ và /
ke te /
idaæ ca .tpratipannaæ vartamÃnaæ janma ÓarÅrenjadriyavi«ayavedanÃviÓi«Âaæ sthÃnaæ pratyak«ato 'nubhÆyamÃnam /
paraloka eva sthÃnaæ paralokasthÃnam /
tacca ÓarÅrÃdiviviyogottarakÃlÃnubhÃvyam /
nanu svapno 'pi paralokasthà ca sati dve evetyavadhÃraïamayuktam /
na /
kathaæ tarhi /
saædhyaæ tat /
ihalokaparalokayorya÷ saædhistasminbhavaæ saædhyaæ yatt­tÅyaæ tatsvapnasthÃnam /
tena sthÃnadvitvÃvadhÃraïam /
na hi grÃmayo÷ saædhastÃveva grÃmÃvapek«ya t­tÅyatvaparigaïanamarhati /
kathaæ punastasya paralokasthÃsyÃstitvamavagamyate yadapek«ya svapnasthÃnaæ saædhyaæ bhavet /
yatastasminsaædhye svapnasthÃne ti«ÂanbhavanvartamÃna ete ubhe sthÃne paÓyati /
ke te ubhe /
ida¤ca paralokasthÃnaæ ca /
tasmÃtsta÷ svapnajÃgaritavyatirekeïobhau lokau yo dhiyà samÃna÷ sannanusaæcarati janmamaraïasaætÃnaprabandhena /
kathaæ puna÷ svapne sthita÷ lokau paÓyati /
kimÃÓraya÷ kena vidhineti /
ucyete-atha kathaæ paÓyatÅti Ó­ïu /
yathÃkrama akrÃmatyanenetyÃkrama ÃÓrayo 'va«Âambha ityartha÷ /
yÃd­Óa Ãkmayo 'sya so 'yaæ yathÃkrama÷ /
ayaæ puru«a÷ paralokasthÃne pratipattavye nimitte yathÃkramo bhavati yÃd­ÓenaparalokapratipattisÃdhanena vidyÃkarmapÆrvapraj¤Ãnalak«aïena yukto bhavatÅtyartha÷ /
tamÃkramaæ paralokasthÃnÃyonmukhÅbhÆtaæ prÃptÃÇkurÅbhÃvamiva bÅjaæ tamÃkramyÃva«ÂabhyÃ'ÓrityobhayÃnpaÓyati bahuvacanaæ dharmÃdharmaphalonekatvÃdubhayaprakÃrÃnityartha÷ /
kÃæstÃnpÃpmana÷ pÃpaphalÃni /
na tu puna÷ sÃk«Ãdeva pÃpmanÃæ darÓanaæ saæbhavati tasmÃtpÃpaphalÃni du÷khÃnÅtyartha÷ /
ÃnandÃæÓca dharmaphalÃni sukhÃnÅtyetat /
tÃnubhayÃnpÃpmana ÃnandÃæÓca paÓyati janmÃntarad­«ÂavÃsanÃmayÃt /
yÃni ca pratipattavyajanmavi«ayÃïi k«udradharmÃdharmaphalÃni dharmÃdharmaprayukto devatÃnugrahÃdvÃpaÓyati /
tatkathamavagamyate paralokasthÃnasaæbandhipÃpmÃnÃndadarÓanaæ svapna iti /
ucyate-yasmÃdiha janmanyananubhÃvyamapi paÓyati bahu /
na ca svapno nÃmÃpÆrvaæ darÓanam /
pÆrvad­«Âasm­tirhi svapna÷ prÃyeïa /
tena svapnjÃgaritasthÃnavyatirekeïa sta ubhau lokau /
yadÃdityÃdibÃhyajyoti«ÃmabhÃve 'yaæ kÃryakÃraïasaægÃta÷ puru«o yena vyatiriktenÃ'tmanà jyoti«Ã vyavaharatÅtyuktam tadeva nÃsti /
yadÃ'dityÃdijyoti«ÃmabhÃvagamanaæ yatredaæ viviktaæ svaya¤jyotirupalabhyota /
yena sarvadaivÃyaÇkÃryakaraïasaæghÃta÷ saæs­«Âa evopalabhyeta /
tasmÃdasatsamo 'sanneva và svena viviktasvabhÃvena jyotÅrÆpeïÃ'tmeti /
atha kvacidvivikta÷ svena jyotÅrÆpeïopalabhyeta bÃhyÃdhyÃtmikabhÆtabhautikasaæsargaÓÆnyastato yathoktaæ sarvaæ bhavi«yatÅtyedarthamÃha-sa ya÷ prak­ta Ãtmà yatra yasminkÃle prasvapiti prakar«eïa svÃpamanubhavati tadà kimupÃdÃna÷ kena vidhinà svapiti saædhyaæ sthÃnaæ pratipadyata ityacyate /
asya d­«Âasya lokasyajÃgaritalak«aïasya sarvÃvata÷ sarvamavatÅti sarvÃvÃnayaæ loka÷ kÃryakaraïasaæghÃto vi«ayavedanÃsaæyukta÷ /
sarvÃvatvamasya vyÃkhyÃtamannatrayaprakaraïe 'tho ayaæ và ÃtmetyÃdinà /
sarvà và bhÆtabhautikamÃtrà asya saæsargakÃïabhÆtà vidyanta iti sarvavÃnsarvÃneva sarvÃvÃæstasya sarvÃvato mÃtrÃmekadeÓamavayavamapÃdÃyÃpacchidyÃ'dÃya g­hÅtvà d­«ÂajanmavÃsanÃvÃsita÷ sannityartha÷ /
svayamÃtmanaiva vihatya dehaæ pÃtayitvà ni÷saæbodhamÃpÃdya /
jÃgarite hyodityÃdÅnÃæ cak«urÃdi«vanugraho dehavyavavahÃrÃrtha÷ /
dehavyavahÃraÓcÃ'tmano dharmÃdharmaphalopabhogaprayuktastaddharmÃdharmaphalopabhogoparamaïamasmindeha Ãtmakarmoparamak­tamityÃtmÃsya vihantetyucyate /
svayaæ nirmÃya nirmÃïaæ k­tvà vÃsanÃmayaæ svapnadehaæ mÃyÃmayamiva /
nirmÃïamapi tatkarmÃpek«atvÃtsvayaÇkart­kamucyate /
svenÃ'tmÅyena bhÃsà mÃtropÃdÃnalak«aïena bhÃsà dÅptyà prakÃÓena sarvavÃsanÃtmakenÃnta÷karaïav­kkiprakÃÓenetyartha÷ /
sà hi tatra vi«ayabhÆtà sarvavÃsanÃmayÅ prakÃÓate /
sà tatra svayaæ bhà ucyate /
tena svena bhÃsà vi«ayabhÆtena svena ca jyoti«Ã tadvi«ayiïà viviktarÆpeïÃluptad­ksvabhÃvena tadbhÃvarÆpaæ vÃsanÃtmakaæ vi«ayÅkurvanprasvapiti /
yadevaæ vartanaæ tatprasvapitÅtyucyate /
atraitasyÃmavasthÃyÃmetasminkÃle 'yaæ puru«a Ãtmà svayameva vivaktajyotirbhavati /
bÃhyÃdhyÃtmikabhÆtabhautikasaæsargarahitaæ jyotirbhavati /
nanvasya lokasyamÃtropÃdÃnaæ k­taæ kathaæ tasminsatyatrÃyaæ pura«a÷ svaya¤jyotirbhavatÅtyucyate /
nai«a do«a÷ /
vi«ayabhÆtameva hi tat /
tenaiva cÃtrÃyaæ puru«a÷ svayaæ jyotirdarÓayituæ Óakya÷ /
na tvanyathÃsati vi«aye kasmiæÓcitsu«uptakÃla iva /
yadà puna÷ sà bhà vÃsanÃtmikà vi«ayabhÆtopalabhyamÃnà bhavati tadÃsi÷ koÓÃdiva ni«k­«Âa÷ sarvasaæsargarahitaæ cak«urÃdikÃryakaraïavyÃv­ttasvarÆpamaluptad­gÃtmajyoti÷ svena rÆpeïÃvabhÃsayadg­hyate /
tenÃtrÃyaæ puruÓa÷ svaya¤jyotirbhavatÅti siddham //4,3.9//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.10

#<na tatra rathà na rathayogà na panthÃno bhavanti |
atha rathÃn rathayogÃn patha÷ s­jate |
na tatrÃnandà muda÷ pramudo bhavanti |
athÃnandÃn muda÷ pramuda÷ s­jate |
na tatra veÓÃntÃ÷ pu«kariïya÷ sravantyo bhavanti |
atha veÓÃntÃn pu«kariïÅ÷ sravantÅ÷ s­jate |
sa hi kartà || BrhUp_4,3.10 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.10 nanvatra kathaæ puru«a÷ svaya¤jyotiryena jÃgarata iva grÃhyagrÃhakÃdilak«aïa÷ sarve vyavahÃro d­Óyate /
cak«urÃdyanugrÃhakÃÓcÃ'dityÃdyà lokÃstathaiva d­Óyante yathà jÃgarite /
tatra kathaæ viÓe«ÃvadhÃraïaæ kriyate 'trÃyaæ puru«a÷ svayaæ jyotirbhavatÅti /
ucyate-vailak«aïyÃtsvapnadarÓanasya /
jÃgaritaæ hÅndriyabuddhamana ÃlokÃdivyÃpÃrasaækÅrïamÃtmajyoti÷ /
iha tu svapn indriyÃbhÃvÃttadanugrÃhakÃdityÃdyÃlokÃbhÃvÃcca viviktaæ kevalaæ bhavati /
tasmÃdvilak«aïam /
nanu tathaiva vi«ayà upalabhyante svapne 'pi yathà jÃgarite tatra kathamindrÃyÃbhÃvÃdvailak«amyamucyate iti /
Ó­ïu-  na tatra li«ayÃ÷ svapne rathÃdilak«aïÃ÷ /
tathà na rathayogà rathe«u yujyanta iti rathayogà aÓvÃdayastatra na vidyante /
na ca panthÃno rathamÃrgà bhavanti /
atha rathÃnrathayogÃnpathaÓca s­jate svayam /
kathaæ puna÷ s­jate rathÃdisÃdhanÃnÃæ v­k«ÃdÅnÃæmabhÃve /
ucyete-nanÆktamasya lokasya sarvÃvato mÃtrÃmapÃdÃya svayaæ vihatya svayaæ nirmÃyetyanta÷karaïav­ttirasya lokasya vyavati«Âhate taducyate svayaæ nirmÃyeti /
tadevÃ'ha-rathÃdÅns­jata iti /
natu tatra karaïaæ và karaïÃnugrÃgakÃïivÃ'dityÃdijyotÅæ«i tadavabhÃsyà và rathÃdayo vi«ayà vidyante /
tadvÃsanÃmÃtraæ tu kevalaæ tadupalabdhikarmanimittacoditodbhÆtÃnta÷karaïav­tyÃÓrayaæ d­Óyate /
tadyasya jyoti«o d­Óyate 'luptad­ÓastadÃtmajyotiratra kevalamasiriva koÓÃdvivivaktam /
tathà na tatrÃ'nandÃ÷ sukhaviÓe«Ã mudo har«Ã putrÃdilÃbhanimittÃ÷ pramudasta eva prakor«opetÃ÷ /
atha cÃ'nandÃdÅns­jate /
tathà na tatra veÓÃntÃ÷ palvalÃ÷pu«kariïyasta¬ÃgÃ÷ sravantyo nadyo bhavanti /
atha veÓÃntÃdÅns­jate vÃsanÃmÃtrarÆpÃn /
yasmÃtsa hi kartà /
tdavÃsanÃÓracittav­tyudbhavanimittakarmahetutvenetyavocÃma /
tasya kart­tvaæ na tu sÃk«Ãdeva tatra kriyà saæbhavati sÃdhanÃbhÃvÃt /
na hi kÃrakamantareïa kriyà saæbhavati /
na ca tatra hastapÃdÃdÅni kriyÃkÃrakÃïi saæbhavanti /
yatka tu tÃni vidyante jÃgarite tatrÃ'tmajyotiravabhÃsitai÷kÃryakaraïai rathÃdivÃsanÃÓrayÃnta÷karaïav­tyudbhavanimittaæ karma nivartyate tenocyate sa  hi karteti /
taduktamÃtmanaivÃyaæ jyoti«Ã'ste palyayate karma kuruta iti /
tatrÃpi na paramÃrthata÷ svata÷ kart­tvaæ caitanyajyoti«o 'vabhÃsakatvavyatirekeïa /
yaccaitanyÃtmajyoti«Ãnta÷karaïadvÃreïÃvabhÃsayati kÃryakaraïÃni sadavabhÃsitÃni karmasu vyÃpriyante kÃryakaraïÃni tatra kart­tvamupacaryata Ãtmana÷ /
yaduktaæ dhyÃyatÅva lelÃyatÅveti tadevÃnÆdyate /
sa hi kartetÅha hetvartham //4,3.10//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.11

#<tad ete Ólokà bhavanti  --
svapnena ÓÃrÅram abhiprahatyÃsupta÷ suptÃn abhicÃkaÓÅti |
Óukram ÃdÃya punar aiti sthÃnaæ hiraïmaya÷puru«a ekahaæsa÷ || BrhUp_4,3.11 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.11 tadeva etasminnukter'tha ete Ólokà mantrà bhavanti /
svapnena svapnabhÃvena ÓÃrÅraæ ÓarÅramabhihatya niÓce«ÂamÃpÃdyÃsupta÷ svayamaluptad­gÃdiÓaktisvÃbhÃvyÃtsuptÃnvasanÃkÃrodbhÆtÃnanta÷karaïav­tyÃÓrayÃ- nbÃhyÃdhyÃtmikÃnsarvÃnela bhÃvÃnsvena rÆpeïa pratyastamitÃnsuptÃnabhicÃkaÓÅtyalupyÃ'tmad­«Âyà paÓyatyavabhÃsatÅtyartha÷ /
Óukraæ Óuddhaæ jyoti«madindriyamÃtra rÆpamÃdÃya g­hÅtvà puno÷  karmaïe jÃgaritasthÃnamaiti Ãgacchati hiraïmayo hiraïmaya iva caitanyajyoti÷svabhÃva÷ puru«a ekahaæsa eka iva hantÅtyekahaæsa÷ /
eko jÃgratsvapnehalokaparalokÃdÅn gacchatÅtyekahaæsa÷ //4,3.11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.12

#<prÃïena rak«ann avaraæ kulÃyaæ bahi«kulÃyÃd am­taÓ caritvà |
sa Åyate 'm­to yatrakÃmaæ hiraïmaya÷ puru«a ekahaæsa÷ || BrhUp_4,3.12 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.12 tathà prÃïena pa¤cav­ttinà rak«anparipÃlayannanyathà m­tabhrÃnti÷ syÃdavaraæ nik­«ÂamanekÃÓucisaæghÃtatvÃdatyantabÅbhatsaæ kulÃyaæ nŬaæ ÓarÅraæ svayaæ tu bahistasmÃtkulÃyÃccaritvà /
yadyapi ÓarÅrastha eva svapnaæ paÓyati tathÃpi tatsaæbandhÃbhÃvÃttatstha ivÃkÃÓo bahiÓcaritvetyucya /
am­ta÷ svayamamaraïadharmeyate gacchati yatra  kÃmaæ yatra yatra kÃmÅ vi«aye«ÆdbhÆtav­ttirbhavati taæ taæ kÃmaæ vÃsanÃrÆpeïodbhÆte gacchati //4,3.12//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.13

#<svapnÃnta uccÃvacam ÅyamÃno rÆpÃïi deva÷ kurute bahÆni |
uteva strÅbhi÷ saha modamÃno jak«ad utevÃpi bhayÃni paÓyan || BrhUp_4,3.13 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.13 ki¤ca svapnÃnte svapnasthÃna uccÃvacamuccaæ devÃdibhÃvamavacaæ tiryagÃdibhÃvaæ nik­«Âaæ taduccÃvacamÅyamÃno gamyamÃna÷ prÃpnuvanrÆpÃïi devo dyotanÃvÃnkurute nirvartayati vÃsanÃrÆpÃïi bahÆnyasaækhyeyÃni utÃpi strÅbhi÷ saha modamÃna iva jak«adiva hasanniva vayasyai÷ /
utevÃpi bhayÃni bibhetyebhya iti bhayÃni saæhavyghrÃdÅni paÓyanniva //4,3.13//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.14

#<ÃrÃmam asya paÓyanti na taæ paÓyati kaÓ caneti |
taæ nÃyataæ bodhayed ity Ãhu÷ |
durbhi«ajyaæ hÃsmai bhavati yam e«a na pratipadyate |
atho khalv Ãhur jÃgaritadeÓa evÃsyaisa iti |
yÃni hy eva jÃgrat paÓyati tÃni supta iti |
atrÃyaæ puru«a÷ svayaæjyotir bhavati |
so 'haæ bhagavate sahasraæ dadÃmi |
ata Ærdhvaæ vimok«Ãya brÆhÅti || BrhUp_4,3.14 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.14 ÃrÃmamÃramaïamÃkrŬÃmanena nirmitÃæ vÃsanÃrÆpÃmasyÃ'tmana÷ paÓyanti sarve janÃ÷ /
grÃmaæ nagaraæ striyamannÃdyamityÃdivÃsanÃnirmitamÃkrŬanarÆpam /
na te paÓyati taæ na paÓyati kaÓcana /
ka«Âaæ bho vartate 'tyantaviviktaæ d­«ÂigocarÃpannamapyaho bhÃgyahÅnatà lokasya yacchakyadarÓanamapyÃtmÃnaæ na paÓyatÅti lokaæ pratyanukroÓaæ darÓayati Óruti÷ /
atyantavivikta÷ svaya¤jyotirÃtmà svapne bhavatÅtyabhiprÃya÷ /
taæ nÃ'yataæ  bodhayedityÃhu÷ /
prasiddhirapi loke vidyate svapna Ãtmajyoti«o vyatiriktatve /
kÃsau /
tamÃtmÃnaæ suptamÃyataæ sahasà bh­Óaæ na bodhayedityÃhurevaæ kathayanti cikatsakÃdayo janà loke /
nÆnaæ te paÓyanti jÃgraddehÃdindriyadvÃrato 'pas­tya kevalo bahirvartata iti yata Ãhustaæ nÃ'yataæ bodhayediti /
tatra ca do«aæ paÓyantibh­Óaæ hyasau bodhyamÃnastÃnÅndriyadvÃrÃïi sahasà pratibodhyamÃno na pratipadyata iti /
tadetadÃha-durbhi«ajyaæ hÃsmai bhavati yame«a na pratipadyate yamindriyadvÃradeÓaæ yasmÃddeÓÃcchukramÃdÃyapas­tastamindriyadeÓame«a Ãtmà punarna pratipadyate /
kadÃcidvyatyÃsenendriyamÃtrÃ÷ praveÓayati /
tata ÃndhyabÃdhiryÃdido«aprÃptau durbha«ajyo du÷khabhi«akvarmatà hÃsmai dehÃya bhati du÷khena cikitsanÅyo 'sau deho bhavatÅtyartha÷ /
tasmÃtprasiddhdhyÃpi svapne svayaæ jyoti«ÂvÃmasya gamyate /
svapno bhÆtvÃtikrÃnto m­tyo rÆpÃïÅti tasmÃtsvapne svayojyotirÃtmà /
atho api khalvanya ÃhurjÃgaritadeÓa evÃsyai«a ya÷ svara÷ /
na saædhyaæ sthÃnÃntaramihalokaparalokÃbhyÃæ vyatiriktaæ kiæ tarhÅhaloka eva jÃgaritadeÓa÷ /
yadyevaæ, ki¤cÃta÷ /
Ó­ïvato yadbhavati, yadà jÃgaritadeÓa evÃyaæ svapnastadÃyamÃtmà kÃryakaraïebhyo na vyÃv­ttastairmiÓrÅbhÆta÷ /
ato na svaya¤jyotirÃtmetyata÷ svaya¤jyoti«ÂvabÃdhanÃyÃnya ÃhurjÃgaritadeÓa evÃsyai«a iti /
tatra ca hetumÃcak«ate jÃgaritadeÓatve yÃni hi yasmÃddhastyÃdÅni padÃrthajÃtÃni jÃgrajjÃgaritadeÓe paÓyati laukikastÃnyeva supto 'pi paÓyatÅti /
tadasat /
indriyoparamÃt /
uparate«u hÅndriye«u svapnÃnpaÓyati /
tasmÃnnÃnyasya jyoti«astatra saæbhavo 'sti /
taduktaæ na tatra rathà na rathayogà ityÃdi /
tasmÃdatrÃyaæ pura«a÷ svaya¤jyotirbhavatyeva /
svaya¤jyotirÃtmÃstÅti svapnanidarÓenapradarÓitam /
atikrÃmati m­tyo rÆpÃïÅti ca /
krameïasaæcarannigalokaparalokÃdÅnihalokaparalokÃdivyatirikta÷ /
tathà jÃgratsvapnakulÃyÃbhyÃæ vyatirikta÷ /
tatra ca kÃmasaæcÃrÃnnityaÓcetyetatpratipadÃditaæ yÃj¤avalkyena /
ato vidyÃni«kriyÃrthaæ sahasraæ dadÃmÅtyÃha janaka÷ so 'hamevaæ bodhitastvayÃbhagavate tubhyaæ sahasraæ dadÃmi /
vimok«aÓca kÃmapraÓno mayÃbhipreta÷ /
tadupayogyayaæ tadÃrthyÃttadekadeÓa eva /
itastvÃæ niyok«yÃmi samastakÃmapraÓnanirïayaÓravaïena vimok«ÃyÃta Ærdhvaæ brÆhÅti /
yena saæsÃrÃdvipramucyeyam, tvatprasÃdÃt /
vimok«apadÃrthaikadeÓanirïayaheto÷ sahasradÃnam //4,3.14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.15

#<sa và e«a etasmin saæprasÃde ratvà caritvà d­«Âvaiva puïyaæ ca pÃpaæ ca puna÷ pratinyÃyaæ pratiyony Ãdravati svapnÃyaiva |
sa yat tatra ki¤cit paÓyaty ananvÃgatas tena bhavati |
asaÇgo hy ayaæ puru«a iti |
evam evaitat yÃj¤avalkya |
so 'haæ bhagavate sahasraæ dadÃmi |
ata Ærdhvaæ vimok«Ãyaiva brÆhÅti || BrhUp_4,3.15 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.15 yatprastutamÃtmanaivÃyaæ jyoti«Ã'sta iti /
tatpratyak«ata÷ pratipÃditamatrÃyaæ puru«a÷ svaya¤jyotirbhavatÅti svapne /
yattÆktaæ svpano bhÆtvemaæ lokamatikrÃmati m­tyo rÆpÃïÅti /
tatraitadÃÓaÇkayte m­tyo rÆpÃïyevÃtikrÃmati na m­tyum /
pratyak«aæ hyetatsvapne kÃryarakaraïavyÃv­ttasyÃpu modatrÃsÃdidarÓanam /
tasmÃnnÆnaæ naivÃyaæ m­tyumatikrÃmati /
karmaïo hi m­tyo÷ kÃryaæ modatrÃsÃdi d­Óyate /
yadi ca m­tyunà baddha evÃyaæ svabhÃvatastato vimok«o nopapadyate /
na hi svabhÃvastato vimok«o nopapadyate /
na hi svabhÃvÃtkaÓcidvimucyate /
atha svabhÃvo na bhavati m­tyustatastasmÃnmok«a upapatsyate /
yathÃsau m­tyurÃtmÃyo dharmo na bhavati tathà pradarÓanÃyÃta Ærdhvaæ vimok«Ãya brÆhÅtyevaæ janakena paryanuyukto yÃj¤avalkyastaddidarÓayi«ayà pravav­te - sa vai prak­ta÷ svaya¤jyoti÷ puru«a÷ /
e«a ya÷ svapne pradarÓita etasminsaæprasÃde samyakprasÅdatyasminniti saæprasÃda÷ /
jÃgarite dehendriyavyÃpÃraÓatasaænipÃtajaæ hitvà kÃlu«yaæ tebhyo vipramukta Å«atprasÅdati svapne /
iha tu su«upte samyakprasÅdatÅtyata÷ su«uptaæ saæprasÃda ucyate /
"tÅrïo hi tadà sarvÃn ÓokÃn""salila eko dra«Âe"ti vak«yati su«uptasthamÃtmÃnam /
sa và e«a etasminsaæprasÃde krameïa saæpranna÷ sansu«upte sthitvà /
kathaæ saæprasanna÷ /
svapnÃtsu«uptaæ pravivik«u÷ svapnÃvastha eva ratvà ratimanubhÆya mitrabandhujanadarÓanÃdità taritvà vih­tyÃnekadhà caraïaphalaæ Óramamupalabhyetyartha÷ /
d­«Âvaiva na k­tvetyartha÷ puïyaæ ca puïyaphalaæ pÃpaæ ca pÃpaphalam /
na tu puïyapÃpayo÷ sÃk«ÃddadarÓanamastÅtyavocÃma /
tasmÃnna puïyapÃpÃbhyÃmanu baddha÷ /
yo hi karoti puïyapÃpe sa tÃbhyÃmanubadhyate /
na hi darÓanamÃtreïa tadanubaddha÷ syÃt /
tasmÃtsvapno bhÆtvà m­tyumatikrÃmatyeva na m­tyumatikrÃmatyeva na m­tyurÆpÃïyeva kevalam /
ato na m­tyorÃtmasvabhÃvatvÃÓaÇkà /
m­tyuÓcetsvabhÃvo 'stha svapne 'pi kuryÃt /
na tu karoti /
svabhÃvaÓcetkriyà syÃdanirmok«ataiva syÃva /
na tu svabhÃva÷ svapne 'bhÃvÃt /
ato vimok«o 'syopapadyate m­tyo÷ puïyapÃpÃbhyÃm /
nanu jÃgarite 'sya svabhÃva eva /
na /
buddhyÃdyupÃdhik­taæ hi tat /
tacca pratipÃditaæ sÃd­ÓyÃddhyÃyatÅva lelÃyatÅveti /
tasmÃdekÃntenaiva svapne m­tyurÆpÃtikramaïÃnna svÃbhÃvikatvaÓaÇkÃnirmok«atà và /
tatra caritveti caraïaphalaæ Óramamupalabhyetyartha÷ /
tata÷ saæprasÃdÃnuvabhottarakÃlaæ puna÷ pratinyÃyaæ yathÃnyÃyaæ yathÃgataæ niÓcita Ãyo nyÃya÷ /
ayanamÃyo nirgamanaæ puna÷ pÆrvagamanaparÅtyena yadÃgamanaæ sa pratinyÃya÷ /
yathÃgataæ punarÃgacchatÅtyartha÷ /
pratiyoni yathÃsthÃnam /
svapnasthÃnÃddhi su«uptaæ pratipanna÷ sanyathÃsthÃnameva punarÃgacchati /
pratiyonyÃdravati svapnÃyaiva svapnasthÃnÃyaiva /
nanu svapne na karoti puïyapÃpe tayo÷ phalameva kathamavagamyate tathà jÃgarite yathà karotyeva svapne 'pi tulyatvÃddarÓanasyeti, ata Ãha sa Ãtmà yatki¤cittatra svapne paÓyati puïyapÃpaphalamanvÃgato 'nanubaddhastena i«Âena bhavati naivÃnubaddho bhavati /
yadi hi svapne k­tameva tena syÃttenÃnubadhyeta /
svapnÃdutthito 'pi samanvÃgata÷ syÃt /
na ca talloke svapnak­takarmaïÃnvÃgataprasiddhi÷ /
na hi svapnak­tenÃ'gasÃ'gaskÃriïamÃtmÃnaæ manyate kaÓcit /
na ca svapnad­Óa÷ Ãga÷ Órutvà lokastaæ garhati pariharati và /
ato 'nanvÃgata eva tena bhavati /
ÃkhyÃtÃraÓcasvapnal sahevaÓabdenÃ'cak«ate hastino 'dya ghaÂÅk­tà dhÃvantÅva mayà d­«Âà iti /
ato na tasya kart­tvamiti /
kathaæ punarasyÃrt­tvamiti /
kÃryakaraïairmÆrtai÷ saæÓle«o mÆrtasya sa tu kriyÃheturd­«Âa÷ /
nahyamÆrta÷ kaÓcitkriyÃvÃnd­Óyate 'mÆrtaÓcÃ'tmÃto 'saÇga÷ /
yasmÃccÃsaÇgo 'yaæ puruÓastasmÃdananvÃgatastena svapnad­«Âena /
ata eva na kriyÃkart­tvamasya katha¤cidupapadyate /
kÃryakaraïasaæÓle«eïa hi kart­tvaæ syÃtsa ca saÓle«a÷ saÇgo 'sya nÃsti yato 'saÇgo hyayaæ puru«a÷ /
tasmÃdam­ta÷ /
evamevaitadyÃj¤avalkya /
so 'haæ bhagavate sahasraæ dadÃmyata Ærdhvaæ vimok«Ãyaiva brÆhi /
mok«apadÃrthakadeÓasya karmapravivekasya samyagdarÓutatvÃt /
ata Ærdhvaævimok«Ãyaiva brÆhÅti //4,3.15//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.16

#<sa và e«a etasmin svapne ratvà caritvà d­«Âvaiva puïyaæ ca pÃpaæ ca puna÷ pratinyÃyaæ pratiyony Ãdravati buddhÃntÃyaiva |
sa yat tatra ki¤cit paÓyaty ananvÃgatas tena bhavati |
asaÇgo hy ayaæ puru«a iti |
evam evaitat yÃj¤avalkya |
so 'haæ bhagavate sahasraæ dadÃmi |
ata Ærdhvaæ vimok«Ãyaiva brÆhÅti || BrhUp_4,3.16 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.16 tatrÃsaÇgo hyayaæ puru«a ityasaÇgatÃkart­tve heturukta÷ /
uktaæ ca pÆrvaæ karmavaÓÃtsa Åyate yatra kÃmamiti /
kÃmaÓca saÇga'to 'siddho heturukto 'saÇgo hyayaæ puru«a iti /
na tvetadasti /
kathaæ tarhi /
asaÇga evetyetaducyate- sa và e«a etasminsvapne va và e«a puru«a÷ /
saæpradÃtpratyÃgata÷ svapne ratvà caritvà yathÃkÃmaæ d­«Âaiva puïyaæ ca pÃpaæ ceti sarvaæ pÆrvavat /
buddhÃntÃyaiva jÃgaritasthÃnÃya /
tasmÃdasaÇga evÃyaæ puru«a÷ /
yadi svapne saÇgavÃnsyÃtkÃmÅ tatastatsaÇgajairde«airbuddhÃntÃya pratyÃgato lipyeta //4,3.16//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.17

#<sa và e«a etasmin buddhÃnte ratvà caritvà d­«Âvaiva puïyaæ ca pÃpaæ ca puna÷ pratinyÃyaæ pratiyony Ãdravati svapnÃntÃyaiva || BrhUp_4,3.17 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.17 yathÃsau svapne 'saÇgatvÃtsvapnasaÇgajairde«airjÃgarite pratyÃgato na lipyata evaæ jÃgaritasaÇgajairapu do«Ãnra lipyata eva buddhÃntena tadetaducyate-  sa và e«a etasminbuddhÃnte jÃgarite ratvà caritvetyÃdi pÆrvavat /
sa yattatra buddhÃnte ki¤citpaÓyatyanatvÃgatastena bhavatyasaÇgo hyayaæ puru«a iti /
nanu d­«Âvaiveti kathamavadhÃryate karoti ca tatra puïyapÃpe tatphalaæ ca paÓyati /
kÃrakÃvabhÃsakatve kart­tvopapatte÷ /
ÃtmanaivÃyaæ jyoti«Ã'sta ityÃdinÃ'tmajyoti«ÃvabhÃsita÷ kÃryakaraïasaÇghÃto vyavaharati tenÃsya kart­tvamupacaryate na svata÷kart­tvam /
tathà coktaæ dhyÃyatÅva lelÃyatÅveti /
buddhyÃdyupÃdhik­tameva na svata÷ /
iha tu paramÃrthÃpek«ayopÃdhinirapek«a ucyate d­«Âvaiva puïyaæ ca pÃpa¤ca na k­tveti tena na pÆrvÃparavyÃghÃtÃÓaÇkà /
yasmÃnnirupÃdhika÷ paramÃrthato na karoti na lipyate kriyÃphalena /
tathà ca bhagavatoktam-"anÃditvÃnnirguïatvÃtparamÃtmÃyamavyaya÷ /
ÓarÅrastho 'pi kaunteya na karoti na lipyate" //
iti //
tathà sahasradÃnaæ tu kÃmapravivekasya darÓitatvÃt /
tathà sa và e«a etasminsvapne sa và e«a etasminbuddhÃnta ityetÃbhyÃæ kaï¬ikÃbhyÃmasaÇgataiva pratipÃdità /
yasmÃdbuddhÃnte k­tena svapnÃnte gata÷ saæprasanno 'saæbaddho bhavati stainyÃdikÃryÃdarÓanÃttasmÃttri«vapi sthÃne«u svato 'saÇga evÃyam /
ato 'm­ta÷ /
sthÃnatrayadharmavilak«aïa÷ pratiyonyÃdravati svapnÃntÃyaiva saæprasÃdÃyetyartha÷ /
darÓanav­tte÷ svapnasyasvapnaÓabdenÃbhidhÃnadarÓanÃdantaÓabdena ca viÓe«aïopapatte÷ /
etasmà antÃya dhÃvatÅti ca su«uptaæ darÓayi«yati /
yadi punarevamucyate"svapnÃnte ratvà caritvaitÃvubhÃvantÃvanusaæcarati svapnÃntaæ ca buddhÃntaæ ce"ti darÓanÃtsvapnÃntÃyaivetyatrÃpu darÓav­ttireva svapna ucyata iti tathÃpi na ki¤ciddu«yatyasaÇgatà hi si«Ãdhayi«ità sidhyatyeva /
yasmÃjjÃgarite d­«Âvaiva puïyaæ ca pÃpaæ ca ratvà caritvà ca svapnÃntamÃgato na jÃgaritado«ÃïÃnugato bhavati //4,3.17//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.18

#<tad yathà mahÃmatsya ubhe kÆle anusaæcarati pÆrvaæ cÃparaæ ca |
evam evÃyaæ puru«a etÃv ubhÃv antÃv anusaæcarati svapnÃntaæ ca buddhÃntaæ ca || BrhUp_4,3.18 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.18 evamayaæ puru«a Ãtmà svaya¤jyoti÷ kÃryakaraïavilak«aïastatprayojakÃbhyà kÃmakarmabhyÃæ vilak«a ïo yasmÃdasaÇgo hyayaæ puru«o 'saÇtvÃdityayamartha÷"sa và e«a etasminsaæprasÃda"ityÃdyÃbhistas­bhi÷ kaï¬akÃbhi÷ pratipÃdita÷ /
tatrÃsaÇgataivÃ'tmana÷ kuto yasmÃjjÃgaritÃtsvapnaæ svapnÃcca saæprasÃdaæ saæprasÃdÃcca puna÷ svapn krameïa buddhÃntaæ jÃgaritaæ buddhantÃcca puna÷ svapnÃntamityevamanukmasaæcÃreïa sthÃtrayasya vyatireka÷ sÃdhita÷ /
pÆrvamapyupanyasto 'yamartha÷ svapne bhÆtvemaæ  lokamatikrÃmati m­tyo rÆpÃïÅti taæ vistareïa pratipÃdya kevalaæ d­«ÂÃntamÃtramavaÓi«Âaæ  tadvak«yÃmÅtyÃrabhyate-  tattatraitasminyathÃpradarÓiter'the d­«ÂÃnte 'mupÃdÅyate-yathà loke mahÃmatsyo mahÃæÓcÃsau matsyaÓca nÃdeyena srotasÃhÃrya ityartha÷ /
srotaÓca vi«Âambhayati svacchandacÃryubhe kÆle nadyÃ÷ pÆrvaæ cÃparaæ cÃnukrameïa saæcarati /
saæcarannapikÆladvayaæ tanmadhyavartonadakasrotovegena na paravaÓÅ kriyate /
evamevÃyaæ puru«a atÃvubhà antà anusaæcarati /
kau tau /
svapnÃntaæ ca buddhÃntaæ ca /
d­«ÂÃntapradarÓanaphalaæ tu m­tyurÆpa÷ kÃryakaraïasaæghÃta÷ saha tatprayojakÃbhyÃæ kÃmakarmabhyÃmanÃtmadharmoyaæ cÃ'tmaitasmÃdvilak«aïa iti vistarato vyÃkhyÃtam //4,3.18 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.19

#<tad yathÃsminn ÃkÃÓe Óyeno và suparïo và viparipatya ÓrÃnta÷ saæhatya pak«au saælayÃyaiva dhriyate |
evam evÃyaæ puru«a etasmà antÃya dhavati |
yatra supto na kaæ cana kÃmaæ kÃmayate na kaæ cana svapnaæ paÓyati || BrhUp_4,3.19 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.19 atra ca sthÃnatrayÃnusaætÃreïa svaya¤jyoti«a Ãtmana÷ kÃryakaraïasaæghÃtavyatiriktasya kÃmakarmabhyÃæ vivaktatoktà svato nÃyaæ saæsÃradharmavÃnupÃdhinimittameva tvasya saæsÃritvamavidyÃdhyÃropitamitye«a samudÃyÃrtha ukta÷ /
tatra ca jÃgratsvapnasu«uptasthÃnÃnÃæ trayÃïÃæ viprakÅrïarÆpa ukto na pu¤jÅk­tyaikatra darÓita÷ /
yasmÃjjÃgarite sasaÇga÷ sam­tyu÷ sakÃryakaraïasaæghÃta upalak«yate 'vidyayà /
svapne tu kÃmasaæyukto m­tyurÆpavinirmukta upalabhyate /
su«upte punarbuddhÃntamÃgato buddhÃntÃcca su«upte saæprasanno 'saÇgo bhavatÅtyasaægatÃpi d­Óyate /
ekavÃkyatayà tÆpasaæhrayamÃïaæ phalaæ nityamuktabuddhaÓuddhasvabhÃvatÃsya naikatra pu¤jÅk­tya pradarÓiteti tatpradarÓanÃya kaï¬ikÃ'rabhyate /
su«upte hyevaærÆpatÃsya vak«yamÃïÃ"tadvà asyaitadaticchandà apahatapÃpmÃbhayaæ rÆpÃmi"ti /
yasmÃdevaærÆpaæ vilak«aïaæ su«uptaæ pravivik«ati /
tatkathamityÃha-d­«ÂÃntenÃsyÃrthasya prakaÂÅbhÃvo bhavatÅti tatra d­«ÂÃnta upÃdÅyate /
tadyathÃsminnÃkÃÓe bhautike Óyeno và suparïo và /
supraïaÓabdena k«ipra÷ Óyena ucyate /
yathÃ'kÃÓe 'sminvih­tya viparipatya ÓrÃnto nÃnÃparipatanalak«aïena karmaïà parikhinna÷ saæh­tya pak«au saægamayya pak«au samyaglÅyate 'sminniti saælayo nŬo nŬÃyaiva dhriyate svÃtmanaiva dhrÃyate svayameva /
yathÃyaæ d­«ÂÃnta evamevÃyaæ puru«a etasyà etasmai antÃya dhÃvati /
antaÓabdavÃcyasya viÓe«aïaæ yatra yasminnante supto na ka¤cana na ka¤cidapi kÃmaæ kÃmayate /
tathà ca na ka¤cana svapnaæ paÓyati /
na ka¤cana kÃmiti svapnbuddhÃntayoraviÓe«eïa sarva÷ kÃma÷ prati«idhyate /
ka¤canetyavaÓe«itÃbhidhÃnÃt /
tathà na ka¤cana svapnamiti /
jÃgarite 'pi yaddarÓanaæ tadapi svapnaæ manyate Órutirata Ãha-na ka¤cana svapnaæ paÓyatÅti /
tathà ca Órutyantaram"tasya traya ÃvasathÃstraya÷ svapnÃ÷"iti /
yathà d­«ÂÃnte pak«iïa÷ paripatanajaÓramÃpanupattaye svanŬaupasarpaïamevaæ jÃgratsvapnayo÷ kÃryakaraïasaæyogajakriyÃphalai÷ saæyujyamÃnasya pak«iïa÷ paripatanaja iva Óramo bhavaci tacchmÃpanuttaye svÃtmano nŬÃmÃyatanaæ sarvasaæsÃradharmavilak«aïaæ sarvakriyÃkÃrakaphalÃyÃsaÓÆnyaæ svamÃtmÃnaæ praviÓati //4,3.19//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.20

#<tà và asyaità hità nÃma nìyo yathà keÓa÷ sahasradhà bhinnas tÃvatÃïimnà ti«Âhanti |
Óuklasya nÅlasya piÇgalasya haritasya lohitasya pÆrïÃ÷ |
atha yatrainaæ ghnantÅva jinantÅva hastÅva vicchÃyayati gartam iva patati |
yad eva jÃgrad bhayaæ paÓyati tad atrÃvidyayà manyate |
atha yatra deva iva rÃjevÃham evedaæ sarvo 'smÅti manyate |
so 'sya paramo loka÷ || BrhUp_4,3.20 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.20 yadyasyÃyaæ svabhÃva÷ sarvasaæsÃradharmaÓÆnyatà paropÃdhinimittaæ cÃsya saæsÃradharmitvam /
yannimittaæ cÃsya paropÃdhik­taæ saæsÃradharmitvaæ sà cÃvidyà /
tasyà avidyÃyà kiæ svÃbhÃvikatvamÃhosvitkÃmakarmÃdivadÃgantukatvam /
yadi cÃ'gantukatvaæ tato vimok«a upapadyate /
tasyÃÓcÃ'gantukatve kopapatti÷ kathaæ và nÃ'tmadharmo 'vidyeti, sarvÃnarthabÅjabhÆtÃyà avidyÃyÃ÷ satatvÃvadhÃraïÃrthaæ parà kaï¬ikÃ'rabhyate-  tà và asya Óira÷pÃïyÃdilak«aïasya puru«asyaità hità nÃma nìyo yathà keÓa÷ sahasradhà bhinnastÃvatà tÃvatparimÃïenÃïimnÃïutvena ti«Âhanti /
tÃÓÂa Óuklasya rasasya nÅlasya piÇgalasya haritasya lohitasya pÆrïà etai÷ ÓuklatvÃdibhÅ rasaviÓe«ai÷ pÆrïà ityartha÷ /
ethe ca rasÃnÃæ varïaviÓe«Ã vÃtapittaÓle«maïÃmitaretarasaæyogavai«amyaviÓe«Ãdvicitrà bahavaÓca bhavanti /
tÃsvevavidhÃsu nìūu sÆk«mÃsu bÃlÃgrasahasrabhedaparimÃïÃsu ÓuklÃdirasapÆrïÃsu saraladehavyÃpinÅ«u saptadaÓakaæ liÇgaæ vartate /
tadÃÓritÃ÷ sarvà vÃsanà uccÃvacasaæsÃradharmÃnubhavajanitÃ÷ /
talliÇgaæ vÃsanÃÓrayaæ sÆk«matvÃtsvacchaæ sphaÂikamaïikalpaæ nìÅgatarasopÃdhisaæsargavaÓÃddharmÃdharmapreritodbhÆtav­ttiviÓe«aæ strÅrathahastyÃdyÃkÃraviÓe«airvÃsanÃbhi÷ pratyavabhÃsate /
athaivaæ sati yatra yasminkÃle kecana Óatravo 'nye và taskarà mÃmÃgatya ghnantÅti m­«aiva vÃsanÃnimitta÷ pratyayo 'vidyÃkhyo jÃyate tadetaducyata enaæ svapnad­ÓaÇghnantÅveti /
tathà hastÅvainaæ vicchÃyayati vicchÃdayati vidrÃvayati dhÃvayatÅvetyartha÷ /
gartamiva patati gartaæ jÅrïakÆpÃdikamiva patantamÃtmÃnamupalak«ayati /
tÃd­ÓÅ hyasya m­«Ã vÃsanodbhavatyatyantanik­«ÂÃdharmodbhÃsitÃnta÷karaïav­tyÃÓrayà du÷khasvarÆpav­tyÃÓrayà du÷khasvarÆpatvÃt /
kiæbahunà yadeva jÃgradbhayaæ hastyÃdilak«aïaæ tadeva bhayarÆpamatrÃsminsvapne vinaiva hastyÃdirÆpaæ bhayamavidyÃvÃsanayà m­«aivodbhÆtayà manyate /
atha punaryatrÃvidyÃpak­«yamÃïà vidyà cotk­«yamÃïà kiævi«ayà kiælak«aïà cetyucyate-atha punaryatra yasminkÃle deva iva svayaæ bhavati /
devatÃvi«ayà vidyà yadodbhÆtà jÃgaritakÃle tadodbhÆtayà vÃsanayà devamivÃ'tmÃnaæ manyate /
svapne 'pi taducyate deva iva rÃjeva rÃjyastho 'bhi«ikta÷ svapne 'pi rÃjÃhamiti manyate rÃjavÃsanÃvÃsita÷ /
evamatyantaprak«ÅyamÃïÃvidyodbhÆtà ca vidyà sarvÃtmavi«ayà yadà yadà svapne 'pi tadbhÃvito 'hamevedaæ sarvo 'smÅti manyate /
sa ya÷ sarvÃtmabhÃva÷ so 'syÃ'tmana÷ paramo loka÷ parama ÃtmabhÃva÷ svÃbhÃvaka÷ /
yattu sarvÃtmabhÃvÃdarvÃgbÃlÃgramÃtramapyanyatvena d­Óyate nÃhamasmÅti /
tadavasthÃvidyÅ tayÃvidyayà ye pratyupasthÃpità anÃtmabhÃvà lokÃste 'paramÃ÷ sthÃvarÃntÃstÃnsaævyavahÃravi«ayÃællokÃnapek«mÃyaæ sarvÃtmabhÃva÷ samasto 'nantaro 'bÃhya÷ so 'sya paramo loka÷ /
tasmÃdapak­«yamÃïÃyÃmavidyÃyÃæ vidyÃyÃæ ca këÂÃæ gatÃyÃæ sarvÃtmabhÃvo mok«a÷ /
yathà svaya¤jyoti«Âvaæ svapne pratyak«ata evopalabhyate 'tha yatrainaæ ghnantÅva jinantÅveti /
te ete vidyÃvidyÃkÃrye sarvÃtmabhÃva÷ paricchinnÃtmabhÃvaÓca /
vidyayà Óuddhayà sarvÃtmà bhavati /
avidyayà cÃsarvo bhavati /
anyata÷ kutaÓcatpravibhakto bhavati /
yata÷ pravabhakto bhavati tena virudhyate /
viruddhatvÃddhanyate jÅyate vicchÃdyate ca /
asarvavi«ayatve ca bhinnatvÃdetadbhavati /
samastastu sankuto bhidyate yena virudhyetavirodÃbhÃve kena hanyate jÅyate vicchÃdyate ca /
ata idamavidyÃyÃ÷ sattvamuktaæ bhavati /
sarvÃtmÃnaæ santamasarvÃtmatvena grÃhayati /
Ãtmano 'nyaddhastvaramavidyamÃnaæ pratyupasthÃpayati /
ÃtmÃnamasarvamÃpÃdayati /
tatastadvi«aya÷ kÃmo bhavati /
yato bhidyate kÃmata÷ kriyÃmupÃdatte /
tata÷ phalam /
tadetaduktam /
vak«yamÃïaæ ca yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraæ paÓyatÅtyÃdi /
idamavidyÃyÃ÷ satatvaæ sahakÃryeïa pradarÓitam /
vidyÃyÃÓca kÃryaæ sarvamÃtmabhÃva÷ pradarÓito 'vidyÃyà viparyeïa /
sà cÃvidyà nÃ'tmana÷ svÃbhÃviko dharmo yasmÃdvidyÃyÃmutk­«yamÃïÃyÃæ svayamapacÅyamÃnà satÅ këÂhÃæ gatÃyÃæ vidyÃyÃæparini«Âhite sarvÃtmabhÃve sarvÃtmanà nivartate rajjvÃmiva sarpaj¤Ãnaæ rajjuniÓcaye /
taccoktaæ yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyedityÃdi /
tasmÃnnÃ'tmadharmo 'vidyà /
na hi svÃbhÃvikasyocchitti÷ kadÃcidapyupadyate saviturivo«ïyaprakÃÓayo÷ /
tasmÃttasyà mok«aupapadyate //4,3.20//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.21

#<tad và asyaitad aticchando 'pahatapÃpmÃbhayaæ rÆpam |
tad yathà priyayà striyà saæpari«vakto na bÃhyaæ kiæ cana veda nÃntaram |
evam evÃyaæ puru«a÷ prÃj¤enÃtmanà saæpari«vakto na bÃhyaæ kiæ cana veda nÃntaram |
tad và asyaitad ÃptakÃmam ÃtmakÃmam akÃmaæ rÆpam ÓokÃntaram || BrhUp_4,3.21 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.21 idÃnÅæ yo 'sau sarvÃtmabhÃvo mok«o vidyÃphalaæ kriyÃkÃrakaphalaÓÆnyaæ sa pratyak«ato nirdiÓyate yatrÃvidyÃkÃmakarmÃïi na santi /
tadetadprastutaæ yatra supto na ka¤cana kÃmaæ kÃmayate na ka¤cana svapnaæ paÓyÃtÅti /
tadetadvà asya rÆpaæ ya÷ sarvÃtmabhÃva÷ 'so 'sya paramo loka÷'ityukta÷-tadaticchandà aticchandamityartha÷, rÆpaparatvÃt /
chanda÷ kÃma÷, atigataÓcando yasmÃd rÆpÃt tadaticchandaæ rÆpam; anyo 'sau sÃntaÓchanda÷Óabdo gÃyatryÃdichandovÃcÅ; ayaæ tu kÃmavacana÷, ata÷ svarÃnta eva; tathÃpyaticchandà iti pÃÂha÷ svÃdhyÃyadharmo dra«Âavya÷ /
asti ca loke kÃmavacanaprayuttkaÓchandaÓabda÷ 'svacchanda÷' 'paracchanda÷' ityÃdau; ata÷ 'aticchandam' ityevamupaneyam, kÃmavarjitametad rÆpamityasminnarthe /
tathÃpahatapÃpma-pÃpma«abdena dharmÃdharmÃvucyete,"pÃpmabhi÷ saæs­jyate" "pÃpmano vijahÃti"ityuttkatvÃt; apahatapÃpma dharmÃdharmavarjitamityetat /
ki¤ca, abhayam-bhayaæ hi nÃmÃvidyÃkÃryam, 'avidyayà bhayaæ manyate' iti hyuttkam /
tatkÃryadvÃreïa kÃraïaprati«edho 'yam; abhayaæ rÆpamityÃvidyÃvarjitamityetat /
tadetad vidyÃphalaæ sarvatmabhÃva÷, tadetaditacchandÃpahatapÃpmÃbhayaæ rÆpam--sarvasaæsÃradharmavarjitam, ate 'bhayaæ rÆpametat /
idaæ ca pÆrvamevopanyasyamatÅtÃnantarabrahmaïasamÃptau "abhayaæ vai janaka prÃpto 'si"ityÃgamata÷ /
iha tu tarkata÷ prapa¤citaæ darÓitÃgamÃrthapratyayadÃr¬hyÃya /
ayamÃtmà svayaæ caitanyajyoti÷-svabhÃva÷ sarvaæ svena caitanyajyoti«ÃvabhÃsayati /
sa yattatra ki¤cit paÓyati, ramate,carati,jÃnÃti cetyuttkam /
sthitaæ caitannyÃyato nityaæ svarÆpaæ caitanyajyoti«ÂvamÃtmana÷ /
sa yadyÃtmÃtrÃvina«Âa÷ svenaiva rÆpeïa vartate, kasmÃdayam-ahamasmÅtyÃtmÃnaæ vÃ, bahirvÃ-imÃni bhÆtÃnÅti, jÃgratsvapnayoriva na jÃnÃti? -ityatrocyate; Ó­ïvÃtrÃj¤Ãnahetum-ekatvamevÃj¤Ãnahetu÷; tat katham? ityucyate /
d­«ÂÃntena hi pratyak«Åbhavati vivak«itor'tha ityÃha-tattatra yathà loke priyaye«ÂÃyà striyà sampari«vattaka÷ samyak pari«vattka÷ kÃmayantyà kÃmuka÷ san na bÃhyamÃtmana÷ ki¤cana ki¤cidapi veda-matto 'nyad vastviti, na cÃntaram-ayamahamÃsmi sukhÅ du÷khÅ veti; apari«vattkastu tathà pravibhattko jÃnÃti sarvabheva brÃhyam Ãbhyantaraæ ca; pari«vaÇgottarakÃlantvekatvÃpatterna jÃnÃti /
evameva, yathà d­«ÂÃnto 'yaæ puru«a÷ k«etraj¤o bhÆtamÃtrÃsaæsargata÷ saindhavakhilyavat pravibhattka÷, jalÃdau candrÃdipratibimbavat kÃryakaraïa iha pravi«Âa÷, so 'yaæ puru«a÷, praj¤ena paramÃrthena svÃbhÃvikena svenÃtmanà pareïa jyoti«Ã, sampari«vattka÷ samyakpari«vakta ekÅbhÆto nirantara÷ sarvÃtmÃ, na bÃhyaæ ki¤cana vastvantaram, nÃpyÃntaramÃtmani-ayamahamasmi sukhÅ du÷khÅ veti veda /
tatra caitanyajyoti÷ svabhÃvatve kasmÃdiha na jÃnÃtÅti yadaprÃk«Å÷, tatrÃyaæ heturmayottka ekatvam, yathà strÅpuæsayo÷ sampari«vattkayo÷ /
tatrÃrthÃnnÃnÃtvaæ viÓe«avij¤Ãnaheturityuttkaæ bhavati; nÃnÃtve ca kÃraï-Ãtmano vastavantarasya pratyupasthÃpikÃvidyetyuktam /
tatra cÃvidyÃyà yadà pravivikto bhavati tadà sarveïaikatvamevÃsya bhavati /
tataÓca j¤Ãnaj¤eyÃdikÃrakavibhÃge 'sati kuto viÓe«avij¤ÃnaprÃdurbhÃva÷ kÃmo và sambhavati svÃbhÃvike svarÆpstha Ãtmajyoti«i /
yasmÃdevaæ sarvaikatvamevÃsya rÆpamatastadvà asyÃ'tmana÷ svaya¤jyoti÷ svabhavasyaitadrÆpamÃptakÃmaæ yasmÃtmastametattasmÃdÃptÃ÷ kÃmà asminrÆpe tadidamÃptakÃmam /
sya hyanyatvena pravibhakta÷ kÃmastadanÃptakÃmaæ bhavati /
yathà jÃgaritÃvasthÃyÃæ devadattÃdirÆpaæ na tvidaæ tathà kutaÓcitpravibhajyate 'tastadÃptakÃmaæ bhavati /
kimanyasmÃdvastvantarÃnna pravibhajyata ÃhosvidÃtmaiva tadvastvantaramata Ãha nÃnyadastyÃtmana÷ /
katham /
yata ÃtmakÃmamÃtmaiva kÃmà yasmin rÆpe 'nyatra pravibhaktà ivÃnyatvena kÃmyamÃnà yathà yathà jÃgratsvapnayostasyÃ'tmaivÃnyatvapratyupasthÃpakahetoravidyÃyà abhÃvÃdÃtmakÃmamata evÃkÃmametadrÆpaæ kÃmyavi«ayÃbhÃvÃcchokÃntaraæ ÓÃkacchidraæ ÓokaÓÆnyamityetacchokamadhyamiti và sarvathÃpyaÓokametadrÆpaæ Óokavarjitamityartha÷ //4,3.21//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.22

#<atra pitÃpità bhavati mÃtÃmÃtà lokà alokà devà adevà vedà avedÃ÷ |
atra steno 'steno bhavati bhrÆïahÃbhrÆïahà cÃï¬yÃlo 'caï¬yÃla÷ paulkaso 'paulkasa÷ Óramaïo 'Óramaïas tÃpaso 'tÃpasa÷ |
ananvÃgataæ puïyenÃnanvÃgataæ pÃpena |
tÅrïo hi tadà sarvä ÓokÃn h­dayasya bhavati || BrhUp_4,3.22 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.22 prak­ta÷ svaya¤jyotirÃtmÃvidyÃkÃmakarmavinirmukta ityuktam /
asaÇgatvÃdÃtmana ÃgantukatvÃcca te«Ãm /
tatraivamÃÓaÇkà jÃyate caitanyasvabhÃvatve satyapyekÅbhÃvÃnna jÃnÃti strÅpuæsayoriva saæpari«vaktayorityuktam /
tatra prÃsaÇgikametaduktaæ kÃmakramÃdivatsvaya¤jyoti«ÂvamapyasyÃ'tmano na svabhÃva÷ /
yasmÃtsaæprasÃde nopalabhyata ityÃÓaÇkÃyÃæ prÃptÃyÃæ tannirÃkaraïÃya strÅpuæsayord­«ÂÃntopÃdÃnena vidyamÃnasyaiva svaya¤jyoti«Âvasya su«upte 'grahaïamekÅbhÃvÃddhetorna tu kÃmakarmÃdivadÃgantukam /
ityetatprÃsaÇgikamabhidhÃya yatprak­taæ tadevÃnupravartayati /
atra caitatprak­tamavidyÃkÃmakarmavinirmuktameva tadrÆpaæ yatsu«upta Ãtmano g­hyate pratyak«ata iti /
tadetadyathÃbhÆtamevÃbhihitaæ sarvasaæbandhÃtÅtametadrÆpamiti yasmÃdatraitasminsu«uptasthÃne 'tichchandÃpahatapÃpmÃbhayametadrÆpaæ tasmÃdatra pità janaka÷ /
tasya ca janayit­tvÃdyatpit­tvaæ putraæ prati tatkarmanimittaæ tena ca karmaïÃyamasaæbaddho 'sminkÃle tasmÃtpitÃputrasaæbandhanimittÃt karmaïo vinirmuktatvÃtpitÃpyapità bhavati /
tathà putro 'pi pituraputrobhavatÅti sÃmarthyÃdgamyate /
ubhayorhi saæbandhanimittaæ karma tamayatikrÃnto vartate /
apahatapÃpmeti hyuktam /
tathÃmÃtÃmÃtÃlokÃ÷ karmaïà jetavyà jitÃÓca tatkarmasaæbandhÃbhÃvÃllokà alokÃ÷ /
tathà devÃ÷ karmÃÇgabhÆtÃstatkarmasaæbandhÃtyayÃddevà adevÃ÷ /
tathà vedÃ÷ sÃdhyasÃdhanasaæbandhÃbhidhÃyakà mantralak«aïÃÓcÃbhidhÃkatvena karmÃÇgabhÆtà adhÅtà adhyetavyÃÓca karmanimittameva saæbadhyante puru«eïa tatkarmÃtikramaïÃdetasminkÃle vedà apyavedÃ÷ saæpadyante /
na kevalaæ ÓubhakarmasaæbandhÃtÅta÷ kiæ tarhyaÓubhairapyatyantaghorai÷ karmabhirasaæbaddha evÃyaæ vartata ityatamarthÃmÃha-atra steno brÃhmaïasuvarïahartà bhrÆïaghnà saha pÃÂhÃdavagamyate /
sa tena ghoroïa karmaïaitasminkÃle vinirmukto bhavati /
yenÃyaæ karmaïà mahÃpÃtakÅ stena ucyate /
tathà bhrÆïahÃbhrÆïahà tathà cÃï¬Ãlo na kevalaæ pratyutpannenaiva karmaïà vinirmukta÷ /
kiæ tarhi sahajenÃpyatyantanik­«ÂajÃtiprÃpakeïÃpi vinirmukta evÃyam /
cÃï¬Ãlo nÃma ÓÆdreïa brÃhmaïyÃmutpannaÓcaï¬Ãla eva cÃï¬Ãla÷ /
sa jÃtinimittena karmaïÃsaæbaddhatvÃdacÃï¬Ãlo bhavati /
paulkasa÷ pulkasa eva paulkasa÷ ÓÆdreïaiva k«atriyÃyÃmutpanna÷ /
so 'pyapulkaso bhavati /
tathÃ'Óramalak«aïaiÓca karmabhirasaæbagaddho bhavatÅtyucyate /
Óramaïa÷ parivrìyatkarmanimitto bhavati sa tena vinirmuktatvÃdaÓramaïa÷ /
tathà pÃpaso vÃnaprastho 'tÃpasa÷ sarve«Ãæ varïÃÓramÃdÅnÃmupalak«aïÃrthamubhayorgrahaïam /
kiæ bahunÃnvÃgataæ nÃnvÃgatamananvÃgatamasaæbandhamityetatpuïyena ÓÃstravihitena karmaïà tathà pÃpena vihitÃkaraïaprati«iddhakriyÃlak«aïena /
rÆpaparatvÃnnapuæsakaliÇgam /
abhayaæ rÆpiti hyanuvartate /
kiæ punarasaæbaddhatve kÃraïamiti taddheturucyate-tÅrïo 'tikrÃnto hi yasmÃdevaærÆpastadà tasminkÃle sarvächokäÓokÃ÷ kÃmÃ÷ /
i«Âavi«ayaprÃrthanà hi tadvi«ayaviyoge ÓokatvamÃpadyate /
i«Âaæ hi vi«ayaæmaprÃptaæ viyuktaæ coddiÓya cintayÃnastadguïÃnsaætapyate puru«o 'ta÷ Óoko rati÷ kÃma iti paryÃyÃ÷ /
yasmÃtsaravakÃmÃtÅto hyatrÃyaæ bhavati /
na ka¤cana kÃmaæ kÃmayate 'ticchandà iti hyuktaæ tatprakriyÃpatato 'yaæ ÓokaÓahda÷ kÃmavacana eva bhavitumarhati /
kÃmaÓca karmahetu÷ /
vak«yati hi-"sa yathÃkÃmo bhavati tatkrayurbhavati yatkraturbhavati tatkarma kurute"iti /
ata÷ sarvakÃmÃtitÅrïatvÃdyuktamÃnanvÃgataæ puïyenetyÃdi /
h­dayasya h­dayamiti puï¬arÅkÃkÃro mÃæsapiï¬astatsthamanta÷karaïaæ buddharh­dayamityucyate /
tÃtsthÃnma¤cakroÓanavat /
h­dayasya buddherye ÓokÃ÷ buddhisaæÓrayà hi te /
'kÃma÷ saækalpo vicikitsetyÃdi sarvaæ mana eva'tyuktatvÃt /
vak«yati ca -"kÃmà ye 'sya h­di ÓritÃ÷"iti /
ÃtmasaæÓrayabhrÃntyapanodÃya hÅdaæ vacanaæ-h­di Órità h­dayasya Óokà iti ca /
h­dayakaraïasaæbandhÃtÅtaÓcÃyamasminkÃle 'tikrÃmati m­tyo rÆpÃïÅti hyuktam /
h­dayakaraïasahandhÃtÅtatvÃttatsaæÓrayakÃmasaæbandhÃtÅto bhavatÅti yuktataraæ vacanam /
ye tu vÃdino h­di ÓritÃ÷ kÃmà vÃsanÃÓca h­dayasaæbandhinamÃtmanamupas­pyopaÓli«yanti h­dayaviyoge 'pi cÃ'tmanyavati«Âhante puÂatailasya iva pu«pÃdigandha ityÃcak«ate /
te«Ãæ kÃma÷ saækalpo h­daye haryova rÆpÃïi h­dayasya Óokà ityÃdÅnÃæ vacanÃnÃmÃnarthakyameva /
h­dayakaraïotpÃdyatvÃditi cet /
na /
h­di Órità iti viÓe«aïÃt /
na hi h­dayasya karaïamÃtratve h­di Órità iti vacanaæ sama¤jasaæ h­daye hyeva rÆpÃïi prati«ÂhitÃnÅti ca /
ÃtmaviÓaddeÓca vivak«itatvÃddh­cchrayaïavacanaæ yathÃrthameva yuktam /
dhyÃyatÅva lelÃyatÅveti ca ÓrureranyÃrthÃsaæbhavÃt /
kÃmà ye 'sya h­di Órità iti viÓe«aïÃdÃtmÃÓrayà api santÅti cet /
na /
anÃÓritÃpek«atvÃt nÃtrÃ'ÓrayÃntaramapek«ya ye h­dÅti viÓe«aïaæ kiæ tarhi ye h­dyanÃÓritÃ÷ kÃmÃstÃnapek«ya viÓe«aïam /
ye tvaprarƤà bhavi«yà bhÆtÃÓca pratipak«ato niv­ttÃste naiva h­di ÓritÃ÷ saæbhÃvyante ca te /
ato yuktaæ tÃnapek«ya viÓe«aïam /
ye prarƬhà vartamÃnà vi«aye te sarve pramucyanta iti /
tathÃpi viÓe«aïÃnarthakyamiti cet /
na /
te«u yatanmÃdhikyÃddheyÃrthatvÃt /
itarathÃÓrutamani«Âaæ cakalpitaæ syÃdÃtmÃÓrayatvaæ kÃmÃnÃm /
na ka¤cana kÃmaæ kÃmayata iti prÃptaprati«edhÃdÃtmÃÓrayatvaæ kÃmÃnÃæ Órutameveti cet /
na /
sadhÅ÷ svapno bhÆtveti paranimittatvÃtkÃmÃÓrayatvaprÃpterasaÇgavacanÃcca /
na hi kÃmÃÓrayatve 'saÇgavacanamupapadyate /
saÇgaÓca kÃma ityavocÃma /
ÃtmakÃma iti ÓruterÃtmavi«ayo 'sya kÃmo bhavatÅti cet /
na vyatiriktakÃmÃbhÃvÃrthatvÃttasyÃ÷ /
vaiÓe«ikÃditantranyÃyopapannamÃtmana÷ kÃmÃdyÃÓrayatvamiti cet /
na h­di Órità ityÃdiviÓe«aÓrutivirodhÃnapek«yÃstà veÓe«ikÃditantropapattaya÷ /
Órutivirodhe nyÃyabhÃsatvopagamÃt /
svaya¤jyoti«ÂvabÃdhanÃcca /
kÃmÃdÅnÃæ ca svapne kevalad­ÓimÃtravi«ayatvÃtsvaya¤jyoti«Âvaæ siddhaæ sthitaæ ca bÃdhyeta /
ÃtmasamavÃyitve d­ÓyatvÃnupapatteÓcak«urgataviÓe«avat /
dra«Âurhi d­ÓyamarthÃntarabhÆtamiti dra«Âu÷ svaya¤jyoti«Âvaæ siddham /
tadbÃdhitaæ syÃdyadi kÃmÃdyÃÓrayatvaæ parikalpyet /
sarvaÓÃstrÃrtha viprati«edhÃcca /
parasyaikadeÓakalpanÃyÃæ kÃmÃdyÃÓrayatve ca sarvaÓÃstrÃrthajÃtaæ kupyeta /
etacca vistareïa caturthe 'vocÃma /
mahatà hi prayatnena kÃmÃdyÃÓrayatvakalapnÃjha prati«eddhavyà ÃtmÃna÷ pareïaikatvaÓÃstrÃrthasiddhaye÷ tatkalpanÃyÃæ puna÷ kriyamÃïÃyÃæ ÓÃstrÃrthaæ eva bÃdhita÷ syÃt /
yatheccÃdhÅnÃmÃtmadharmatvaæ kalpayanto vaiÓe«ikà naiyÃyikÃÓcopani«acchÃstrÃrthabÃdhanÃnnÃ'daraïÅyà //4,3.22//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.23

#<yad vai tan na paÓyati paÓyan vai tan na paÓyati |
na hi dra«Âur d­«Âer viparilopo vidyate 'vinÃÓitvÃn |
na tu tad dvitÅyam asti tato 'nyad vibhaktaæ yat paÓyet || BrhUp_4,3.23 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.23 strÅpuæsayorivaikatvÃnna paÓyatÅtyuktaæ svaya¤jyotiriti ca /
svaya¤jyotiriti ca /
sva¤jyoti«Âvaæ nÃma caitanyÃtmasvabhÃvatà /
yadi hyagnyu«ïatvÃdivaccaitanyÃtmasvabhÃva Ãtmà sa kathamekatve 'pi hi svabhÃvaæ jahyÃnna jÃnÅyÃt /
atha na jahÃti kathamiha su«upte na paÓyati /
viprati«iddhametaccaitanyamÃtmasvabhÃvo na jÃnÃti ceti /
na viprati«iddhamubhayamapyetadupapadyata eva /
katham-yadvai su«upte tanna paÓyati paÓyanvai tattatra paÓyanneva na paÓyati /
yattatra su«upte na paÓyatÅti jÃnÅ«e tanna tathà g­hïÅyÃ÷ /
kasmÃt /
paÓyanvai bhavati tatra /
nanvÃnaæ na paÓyatÅti su«upte jÃnÅme yato na cak«urvà mano và darÓane karaïaæ vyÃp­tamasti /
vyÃp­te«u hi darÓanaÓravaïÃdi«u paÓyatÅti vyavahÃro bhavati Ó­ïotÅti và /
na ca vyÃp­tÃni karaïÃni paÓyÃma÷ /
tasmÃnna paÓyatyevÃyam /
na hi /
kiæ tarhi paÓyanneva bhavati /
katham /
na hi yasmÃddra«Âurd­«Âakarturyà d­«Âistasyà d­«Âerviparilopo vinÃÓa÷ /
sa na vidyate /
yathÃgnerau«ïyaæ hi sà /
nanu viprati«iddhamidamabhidhÅyate dra«Âu÷ sà d­«Âirna viparilupyata ita cÃÓakyaæ vaktum /
nanu na viparilupyata iti vacanÃdavinÃÓinÅ syÃt /
na /
vanacasya j¤ÃpakatvÃt /
nahi nyÃyaprÃpto vinÃÓa÷ k­takasya vacanaÓatenÃpi vÃrayituæ Óakyate /
vacanasya j¤ÃpakatvÃt /
nahi nyÃyaprÃpto vinÃÓa÷ /
k­takasya vacanaÓatenÃpu vÃrayituæ Óakyate /
vacanasya yathÃprÃptÃrthaj¤ÃpakatvÃt /
nai«a do«a÷ /
ÃdityÃdiprakÃÓakatvavaddarÓanopapatte÷ /
yathÃ'dityÃdayo nityaprakÃÓasvabhÃvà eva santa÷ svÃbhÃvikena nityenaiva prakÃÓena prakÃÓayanti /
na hyaprakÃÓÃtmÃna÷ santa÷ prakÃÓaæ kurvanta÷ prakÃÓayantÅtyucyante /
kiæ tarhi svabhÃvenaiva nityena prakÃÓena /
tathÃyamapyÃtmÃvipariluptasvabhÃvayà d­«Âyà nityayà dra«Âetyucyante /
gauïaæ tarhi dra«Âutvam /
naivameva mukhyatvopapatte÷ yadi hyanyathÃpyÃtmano dra«Âutvaæ d­«Âaæ tadÃsya dra«Âutvasya gauïatvaæ na tvÃtmano 'nyo darÓanaprakÃro 'sti tadevameva mukhyaæ dra«Âutvamupapadyate nÃnyathà /
yathÃ'dityÃdÅnÃæ prakÃÓayit­tvaæ nityenaiva svabhÃvikenÃkriyamÃïena prakÃÓakena tadeva ca prakÃÓayit­tvaæ mukhyaæ prakÃÓayit­tvÃntarÃnupapatte÷ /
tasmÃnna dra«Âurd­«Âirviparilupyata ita na viprati«edhagandho 'pyasti /
nanvanityakriyÃkart­vi«aya eva t­cpratyayÃntasya Óabdasya prayogo d­«Âo yathà chettà bhettà ganteti tathà dra«ÂetyatrÃpÅti cet /
na /
prakÃÓayiteti d­«ÂatvÃt /
bhavatu prakÃÓake«vanyathÃsaæbhavÃnna tvÃtmanÅti cet /
na, d­«ÂyaviparilopaÓrute÷ /
paÓyÃmi na paÓyÃmÅtyanubhavadarÓanÃnneti cet /
na /
karaïavyÃpÃraviÓe«Ãpek«atvÃt /
uddh­tacak«u«Ãæ ca svapn Ãtmad­«ÂeraviparulopadarÓanÃt /
tasmÃdavipuluptasvabhÃvaivÃ'tmano d­«Âa÷ /
atasyÃvipariluptayà d­«Âyà svaya¤jyoti÷svabhÃvayà paÓyanneva bhavati su«upte /
kathaæ tarhi na paÓyatÅti /
ucyate /
na tu tadasti kiæ tat /
dvitÅyaæ vi«ayabhÆtam /
kiævaÓi«Âam /
tato dra«ciranyadanyatvena vibhaktaæ yatpaÓyedyadupalabheta yaddhi tadviÓe«adarÓanakÃraïamanta÷karaïaæ cak«Æ rÆpaæ ca tadavidyayÃnyatvena pratyupasthÃpitamÃsÅt /
tadetasminkÃla ekÅbhutam /
Ãtmana÷ pareïa pari«vaÇgÃt /
dra«Âurhi paricchinnasyaviÓe«adarÓanÃya karaïamanyatvena vyati«Âhate /
ayaæ tu svena sarvÃtmanà saæpi«vakta÷ svena pareïa prÃj¤enÃ'tmanà priyayeva puru«a÷ /
tena na p­thaktvena vyavasthitÃni karaïÃni vi«ayÃÓca /
tadabhÃvÃdviÓe«adarÓanaæ nÃsti /
karaïÃdik­taæ hi tannÃ'tmak­tam /
Ãtmak­tamiva pratyavabhÃsate /
tasmÃttak­teyaæ bhrÃntirÃtmano d­«Âi÷ parilupyataca iti //4,3.23//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.24-30

#<yad vai tan na jighrati jighran vai tan na jighrati |
na hi ghrÃtur ghrÃter viparilopo vidyate 'vinÃÓitvÃt |
na tu tad dvitÅyam asti tato 'nyad vibhaktaæ yaj jighret || BrhUp_4,3.24 ||>#


#<yad vai tan na rasayati rasayan vai tan na rasayati |
na hi rasayitÆ rasayater viparilopo vidyate 'vinÃÓitvÃt |
na tu tad dvitÅyam asti tato 'nyad vibhaktaæ yad rasayet || BrhUp_4,3.25 ||>#


#<yad vai tan na vadati vadan vai tan na vadati |
na hi vaktur vakter viparilopo vidyate 'vinÃÓitvÃt |
na tu tad dvitÅyam asti tato 'nyad vibhaktaæ yad vadet || BrhUp_4,3.26 ||>#


#<yad vai tan na Ó­ïoti Ó­ïvan vai tan na Ó­ïoti |
na hi Órotu÷ Óruter viparilopo vidyate 'vinÃÓitvÃt |
na tu tad dvitÅyam asti tato 'nyad vibhaktaæ yac ch­ïuyÃt || BrhUp_4,3.27 ||>#


#<yad vai tan na manute manvÃno vai tan na manute |
na hi mantur mater viparilopo vidyate 'vinÃÓitvÃt |
na tu tad dvitÅyam asti tato 'nyad vibhaktaæ yan manvÅta || BrhUp_4,3.28 ||>#


#<yad vai tan na sp­Óati sp­Óan vai tan na sp­Óati |
na hi spra«Âu÷ sp­«Âer viparilopo vidyate 'vinÃÓitvÃt |
na tu tad dvitÅyam asti tato 'nyad vibhaktaæ yat sp­Óet || BrhUp_4,3.29 ||>#


#<yad vai tan na vijÃnÃti vijÃnan vai tan na vijÃnÃti |
na hi vij¤Ãtur vij¤Ãter viparilopo vidyate 'vinÃÓitvÃt |
na tu tad dvitÅyam asti tato 'nyad vibhaktaæ yad vijÃnÅyÃt || BrhUp_4,3.30 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.24-30 samÃnamanyat /
yadvai tanna jighrati /
yadvai tanna rasayate /
yadvai tanna vadati /
yadvai tanna Ó­ïoti /
yadvai tatra manute /
yadvai tanna sp­Óati /
yadvai tanna sp­Óati /
yadvai tanna vijÃnÃtÅti mananavij¤Ãnayord­«ÂyÃdisahakÃritve 'pi sati cak«urÃdinirapek«e bhÆtabhavi«yadvartamÃnavi«ayavyÃpÃro vidyata iti p­thaggrahaïam /
kiæ punard­«ÂyÃdÅnÃmagnerau«ïyaprakÃÓanajvalanÃdivaddharmabheda Ãhosvidabhinnasyaiva dharmasya paropÃdhinimittaæ dharmÃnyatvamiti /
atra kecidvyÃcak«ate /
Ãtmavastuna÷ svata evaikatvaæ nÃnÃtvaæ ca yathà   gorgodravyatayaikatvaæ nÃnÃtvaæ cÃnumeyam /
sarvatrÃvyabhicÃradarÓanÃdÃtmano 'pi tadvadeva d­«ÂyÃdÅnÃæ parasparaæ nÃnÃtvamÃtmanà caikatvamiti /
nÃnyaparatvÃt /
na hi d­«ÂyÃdidharmabhedapradarÓaparamidaæ vÃkyaæ yadvai tadityÃdi /
kiæ tarhi /
yadi caitanyÃtmajyoti÷ kathaæ na jÃnÃti su«upte nÆnamato na caitanyÃtmajyotirityevamÃÓaÇkÃprÃptau tannirÃkaraïayaitadÃrabdhaæ yadvai tadityÃdi /
yadasya jÃgratsvapnayoÓcak«urÃdyanekopÃdhidvÃraæ caitanyÃtmajyoti÷ svÃbhÃvyamupalak«itaæ d­«ÂyÃdyabhidheyavyavahÃrÃpannaæ su«uptaæ upÃdhibhedavyÃpÃraniv­ttÃvanudbhÃsyamÃnatvÃdanupalak«yamÃïasvabhÃvamapyupÃdhibhedena bhinnamiva yathÃprÃptÃnuvÃdenaiva vidyamÃntavamucyate /
tatra d­«ÂyÃdidharmabhedakalpanÃvivak«itÃrthÃnabhij¤atayà /
saindhavaghanavatpraj¤ÃnaikarasaghanaÓrutivirodhÃcca /
"vij¤Ãnamanandam" "satyaæ j¤Ãnam" "praj¤Ãnaæ brahma"ityÃdiÓrutibhyaÓca /
Óabdaprav­teÓca /
laukiko ca Óabdaprav­ttaÓcak«u«Ã rÆpaæ vijÃnÃti Órotreïa Óabdaæ vijÃnÃti rasanenÃnnasya rasaæ vijÃnÃtÅti ca sarvatraiva ca d­«ÂyÃdiÓabdÃbhidheyÃnÃæ vij¤ÃnaÓabdavÃcyatÃmeva darÓayati /
Óabdaprav­ttiÓca pramÃïam /
d­«ÂÃntopapatteÓca /
yathà hi loke svacchasvÃbhÃvyayukta÷ sphacikastannimittameva kevalaæ haritanÅlalohitÃdyupÃdhibhedasoyÃgÃttadÃkÃratvaæ Óakyante /
tathà cak«urÃdyupÃdhibhedasaæyogatpraj¤ÃnaghanasvabhÃvasyaivÃ'tmajyoti«o d­«ÂyÃdiÓaktibheda upalak«yate /
praj¤Ãnaghanasya svacchasvÃbhÃvyÃtsphaÂikasvacchasvÃbhÃvyavatsvaya¤jyoti«ÂvÃcca /
yathà Óaktibheda upalak«yate /
yathà cÃ'dityajyotiravabhÃsyabhedai÷ saæyujyamÃnaæ haritanÅlapÅtalohitÃdibhedairavibhÃgyaæ tadÃkÃrÃbhÃvaæ bhavati /
tathà ca k­tsna¤jagadavabhÃsayaccak«urÃdÅni ca tadÃkÃraæ bhavati /
tathà coktamÃtmanaivÃyaæ jyoti«Ã'sta ityÃdi /
na ca nivayave«vanekÃtmatà Óakyate kalpayitum /
d­«ÂÃntÃbhÃvÃt /
yadapyÃkÃÓasya sarvagatatvÃdidharmabheda÷ parikalpyate paramÃïvÃdÅnÃæ ca gandharasÃdyanekaguïatvaæ tadapi nirÅpyamÃïaæ paropÃdhinimittameva bhavati /
ÃkÃÓasyatÃvatsarvagatvaæ nÃma na svato dharmo 'sti /
sarvopÃdhisaæÓrayÃddhi sarvatra svena rÆpeïa sattvamapek«ya sarvagatvavyavahÃro na tvÃkÃÓa÷ kvacidgato vÃgato và svata÷ /
gamanaæ hi nÃma deÓÃntarasthasya deÓÃntareïa saæyogakÃraïam /
sà ca kriyà naivÃviÓe«e saæbhavati /
eva dharmabhedà naiva santyÃkÃÓe /
tathà paramÃïvÃdÃvapi /
paramÃïurnÃma p­thivyà gandhaghanÃyÃ÷ paramasÆk«mo 'vayavo gandhÃtmaka eva na tasya purgandhavattva nÃma Óakyate kalpayitum /
atha tasyaiva rasÃdimatvaæ syÃditi cenna /
tatrÃpyabÃdisaæsasarganimittatvÃt tasmÃnna niravayavasyÃnekadharmavattve d­«ÂÃnto /
sti /
etena d­gÃdiÓaktibhedÃnÃæ p­thakcak«urÆpÃdibhedena pariïÃmabhedakalpanà paramÃtmani prayuktà //4,3.24-30 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.31

#<yatra và anyad iva syÃt tatrÃnyo 'nyat paÓyed anyo 'nyaj jighred anyo 'nyad rasayed anyo 'nyad vaded anyo 'nyac ch­ïuyÃd anyo 'nyan manvÅtÃnyo 'nyat sp­Óed anyo 'nyad vijÃnÅyÃt || BrhUp_4,3.31 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.31 jÃgratsvapnayoriva yadvijÃnÅyÃttaddvitÅyaæ pravibhaktamanyatvena nÃstÅtyuktamata÷ su«upte na vijÃnÃti viÓe«am«a nanu yadyasyÃyameva svabhÃva÷ kiænimittamasya viÓe«avij¤Ãnaæ svabhÃvaparityÃgena /
atha viÓe«avij¤ÃnamevÃsya svabhÃva÷ kasmÃde«a viÓe«aæ na vijÃnÃtÅti /
ucyate Ó­ïu /
yatra yasmi¬hjÃgarite svapne và anyadivÃ'tmano vastvantaramivÃvidyayà pratyupasthÃpitaæ bhavati tatra tasmÃdavidyÃpratyupasthÃpitÃdanyo 'nyamivÃ'tmÃnaæ manyamÃno 'satyÃtmana÷ pravibhakte vastvantare 'sati cÃtmani tata÷ pravibhakte 'nyo 'nyatpaÓyedupalabheta /
tacca darÓitaæ svapne pratyak«ato ghnantÅva jinantÅveti /
tathÃnyo 'nyajjighredrasayedvadecch­ïuyÃnmanvÃti sp­ÓedvijÃnÅyÃditi //4,3.31//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.32

#<salila eko dra«ÂÃdvaito bhavati |
e«a brahmaloka÷ samrÃÂ |
iti hainam anuÓaÓÃsa yÃj¤avalkya÷ |
e«Ãsya paramà gati÷ |
e«Ãsya paramà saæpat |
e«o 'sya paramo loka÷ |
e«o 'sya parama Ãnanda÷ |
etasyaivÃnandasyÃnyÃni bhÆtÃni mÃtrÃm upajÅvanti || BrhUp_4,3.32 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.32 yatra puna÷ sÃvidyà su«upte vastvantarapratyupasthÃpikà ÓÃntà tenÃnyatvenÃvidyÃpravibhaktasya vastuno 'bhÃvÃtkena kaæ paÓyejjighredvijÃnÅyÃdvà /
ata÷ svenaiva hi prÃj¤ena''tmanà svaya¤jyoti÷svabhÃvena saæpari«vakta÷samasta÷ saæprasanna ÃptakÃma ÃtmakÃma÷ salilavastvacchÅbhÆta÷ salila iva eko dvitÅyasyÃbhÃvÃt /
avidyÃyà hi dvitÅyasyÃbhÃvÃt /
etadam­tamabhayame«a bhmaloko brahmaiva loko brahmaloka÷ para evÃyamasminkÃle vyÃv­ttakÃryakaraïopÃdhibheda÷ svÃtmajyoti«i ÓÃntasarvasaæbandho vartate /
he samrìiti haivaæ hainaæ janakamanuÓaÓÃsÃnu«ÂavÃnyÃj¤avalkya iti Órutivacanametat /
kathaæ vÃnuÓaÓÃsa /
e«Ãsya vij¤Ãnamayasya paramà gati÷ /
yÃstvanyà dehagrahalak«aïà brahmÃdistambaparyantà avidyÃkalpitÃstà gatayo 'to 'paramà avidyÃvi«ayatvÃt /
iyaæ tu devatvÃdigatÅnÃæ karmavidyÃsÃdhyÃnÃæ paramottamà ya÷ samastÃtmabhÃvo yatra nÃnyatpaÓyati nÃnyacch­ïoti nÃnyadvijÃnÃtÅtye«aiva ca paramà saæpatsarvÃsÃæ saæpadÃæ vibhÆtÅnÃmiyaæ paramà svÃbhÃvikatvÃdasyÃ÷ k­takà hyanyÃ÷ saæpada÷ /
tathai«o 'sya paramo loka÷ /
ye 'nye karmaphalÃÓrayà lokÃste 'smÃdaparamÃ÷ /
ayaæ tu na kenacana karmaïà mÅyate svÃbhÃvikatvÃde«o.sya paramo loka÷ /
tathai«o 'syaparama Ãnanda÷ /
yÃnyanyÃni vi«ayendriyasaæbandhajanitÃnyÃnandajÃtÃni tÃnyapek«yai«o 'sya parama Ãnando nityatvÃt /
"yo vai bhÆmà tatsukham" iti ÓrutyantarÃt /
yatrÃnyatpaÓyanyadvijÃnÃti tÃnyapek«yai«o 'sya parama ÃnandonityatvÃt /
"yo vai bhÆmà tatsukham"iti ÓrutyantarÃt /
yatrÃnyatpaÓyadvijÃnÃti tadalpaæ martyamamukhyaæ k«ukhamidaæ tu tadviparÅtam /
eta e«o 'sya parama Ãnanda÷ /
etasyaivai''nandasya mÃtrÃæ kalÃmavidyÃpratyupasthÃpitÃæ vi«ayendriyasaæbandhakÃlavibhÃvyÃmanyÃni bhÆtÃnyupajÅvanti /
kÃni tÃni tata evÃ'nandÃdavidyathÃpravibhajyamÃnasvarÆpÃïyanyatvena tÃni  brahmaïa÷ parikalpyamÃnÃnyanyÃni santyupajÅvanti bhÆtÃni vi«ayendriyasaæparkadvÃreïa vibhÃvyamÃnÃm //4,3.32//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.33

#<sa yo manÆ«yÃïÃæ rÃddha÷ sam­ddho bhavaty anye«Ãm adhipati÷ sarvair mÃnu«yakair bhogai÷ sampannatama÷ sa manu«yÃïÃæ parama Ãnanda÷ |
atha ye Óataæ manu«yÃïÃm ÃnandÃ÷ sa eka÷ pitÌïÃæ jitalokÃnÃm Ãnanda÷ |
atha ye Óataæ pitÌïÃæ jitalokÃnÃm ÃnandÃ÷ sa eko gandharvaloka Ãnanda÷ |
atha ye Óataæ gandharvaloka ÃnandÃ÷ sa eka÷ karmadevÃnÃm Ãnando ye karmaïà devatvam abhisampadyante |
atha ye Óataæ karmadevÃnÃm ÃnandÃ÷ sa eka ÃjÃnadevÃnÃm Ãnanda÷ |
yaÓ ca Órotriyo 'v­jino 'kÃmahata÷ |
atha ye Óatam ÃjÃnadevÃnÃm ÃnandÃ÷ sa eka÷ prajÃpatiloka Ãnanda÷ |
yaÓ ca Órotriyo 'v­jino 'kÃmahata÷ |
atha ye Óataæ prajÃpatiloka ÃnandÃ÷ sa eko brahmaloka Ãnanda÷ |
yaÓ ca Órotriyo 'v­jino 'kÃmahata÷ |
athai«a eva parama Ãnanda÷ |
e«a brahmaloka÷ samrÃÂ |
iti hovÃca yÃj¤avalkya÷ |
so 'haæ bhagavate sahasraæ dadÃmi |
ata Ærdhvaæ vimok«Ãyaiva brÆhÅti |
atra ha yÃj¤avalkyo bibhayÃæ cakÃra -- medhÃvÅ rÃjà sarvebhyo mÃntebhya udarautsÅd iti || BrhUp_4,3.33 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.33 yasya paramÃndasya mÃtrà avayavà brahmÃdibhirmanu«yaparyantairbhÆtairupajÅvyante tadÃnandamÃtrÃdvÃreïa mÃtriïaæ paramÃnandamadhijigamiyi«annÃha saindhavalavaïaÓakalairiva lavaïaÓailam /
sa ya÷ kasminmanu«yÃïÃæ madhye rÃddha÷ saæsiddho 'vikala÷ samagrÃvayava ityartha÷ /
sam­ddha upabhogopakaraïasaæpanno bhavati /
ki¤cÃnye«Ãæ samÃnajÃtÅyÃnÃmadhipati÷ svatantra  patirna mÃï¬alika÷ sarvai÷ samastairmÃnu«yakairiti divyabhogopakaraïaniv­tyarthaæ manu«yÃïÃmeva yÃni bhogopakaraïÃni tai÷ saæpannÃnÃmapyati«ayena saæpanna÷ saæpannatama÷ sa manu«yÃïÃæ parama Ãnanda÷ /
tatrÃ'nandÃnditorabhedanirdeÓÃnnÃrthÃntarabhÆtatvamityetat /
paramÃnandarasyaiveyaæ vi«ayÃvi«ayyÃkareïa mÃtrà pras­teti hayuktaæ yatra và anyadiva syÃdityÃdivÃkyena /
tasmÃdyukto 'yaæ parama Ãnanda ityabhedanirdeÓa÷ /
yudhi«ÂhirÃditulyo rÃjÃtrodÃharaïam /
d­«Âaæ manu«yÃnandaramÃdiæ k­tvà ÓataguïottarakrameïonnÅya paramÃnandaæ yatra bhedo nivartate tamadhigamayati /
atrÃyamÃnanda÷ Óataguïottarottarakrameïa vardhamÃno yatra v­ddhikëÂÃmanubhavati /
yatra gaïitabhedo nivartate 'nyadarÓanaÓravaïamananÃbhÃvÃttaæ paramÃnandaæ vivak«annÃha /
atha ye manu«yÃïÃmevaæprakÃrÃ÷ ÓatamÃnandabhedÃ÷ sa eka÷ pitÌïÃm /
te«Ãæ viÓe«aïaæ jitalokÃnÃmiti /
ÓrÃddhÃdikarmabhi÷pitÌæsto«ayitvà tena karmaïà jito loko ye«Ãæ te jitalokÃ÷ pitaraste«Ãæ pit­ïÃæ jitalokÃnÃæ manu«yÃnandaÓataguïÅk­taparimÃïa eka Ãnando bhavati /
so 'pi ÓataguïÅk­to gandharvaloka eka Ãnando bhavati /
sa ca ÓataguïÅk­ta÷ karmadevÃnÃmeka Ãnanda÷ /
agnihotrÃdiÓrautakarmaïà ye devatvaæ prÃpnuvanti te karmadevai÷ /
tathaivai''jÃnadevÃnÃmeka Ãnanda÷ /
ÃjÃnata evotpattita eva ye devÃsta ÃjÃnadevÃ÷ /
yaÓca Órotriyo 'dhÅtavedo 'va¬ajino v­jinaæ pÃpaæ tadrahito yathoktakÃrityartha÷ /
akÃmahato vÅtat­«ïa ÃjÃnadevo 'bhyor'vÃgyÃvanto vi«ayÃste«u /
tasya caivaæbhÆtasyÃ'jÃnadevai÷ samÃna Ãnanda ityetadanvÃk­«yate ca ÓabdÃttacchataguïÅk­taparimÃïa÷ prajÃpatiloka eka Ãnando virÃÂÓarÅre /
tathà tadvij¤ÃnaväÓrotriyo 'dhÅtavedaÓcÃv­jina ityÃdi pÆrvavat /
tacchataguïÅk­taparimÃïa eka Ãnando brahmaloke hiraïyagarbhÃtmani /
yaÓcetyÃdi pÆrvavadeva /
ata÷ paraæ gaïitaniv­tta÷ /
e«a parama Ãnanda prayukta÷ /
yasya ca paramÃnandajasya brahmalokÃdyÃnandà mÃtrà udadheriva vipru«a÷ /
evaæ Óataguïottarottarav­ddhyupetà Ãnandà yatraikatà yÃnti yaÓca Órotriyapratyak«o 'thai«a eva saæprasÃdalak«aïa÷ parama Ãnandastatra hi nÃnyatpaÓyati nÃnyacch­ïoti /
atho bhÆmà bhÆmatvÃdam­ta÷ /
itare tadviparÅtÃ÷ /
atra ca ÓrotrayitvÃdv­jinatve tulye /
akÃmahatatvak­to viÓe«a ÃnandaÓataguïav­ddhihetu÷ /
atraitÃni sÃdhanÃni ÓrotriyatvÃv­jinatvÃkÃmahatatvÃni tasya tasyÃ'nandasya prÃptÃvarthÃdibhihitÃnu yathà karmÃïgnihotrÃdÅni devÃnÃæ devatvaprÃptau /
tatra ca ÓrotriyatvÃv­jinatvalak«aïe karmaïÅ adharabhÆmi«vapi samÃne iti nottarÃnandaprÃptisÃdhane abhyupeyete /
akÃmahatatvaæ  tu vairÃgyatÃratamyopapatteruttarottarabhÆmyÃnandaprÃptisÃdhanamityavagamyate /
sa e«a parama Ãnando vit­«ïaÓrotriyapratyak«o 'dhigata÷ /
tathà ca vedavyÃsa÷-"yacca kÃmasukhaæ loke yacca divyaæ mahatsukham /
t­«ïÃk«ayasukhasyaite nÃrhata÷ «o¬aÓÅæ kalÃm" //
iti /
e«a brahmaloko he samrìiti hovÃca yÃj¤avalkya÷ so 'hamevanuÓi«Âo bhagavate tubhyaæ sahasraæ dadÃmi gavÃm /
ata Ædhvaæ vimok«Ãyaiva brÆhÅti vyÃkhyÃtametat /
atra ha vimok«ÃyetyasminvÃkye yÃj¤avalkyo bibhayäcakÃra bhÅtavÃn /
yÃj¤avalkyasya bhayakÃraïamÃha Óruti÷ /
na yÃj¤avalkyo vakt­tvasÃmarthyÃbhÃvÃdbhÅtavÃnaj¤ÃnÃdvà kiæ tarhi medhÃvÅ rÃjà sarvebhyo mà mÃmantebhya÷ praÓnanirïayavasÃnebhya udarautsÅdÃv­ïodavarodhaæ k­tavÃnityartha÷ /
yadyÃnmayà nirïÅtaæ praÓnarÆpaæ vimok«Ãrthaæ tattadekadeÓatvenaiva kÃmapraÓnasya g­hÅtvà puna÷ punarmÃæ paryanuyuÇktta eva medhÃvitvÃdityetadbhayakÃraïaæ sarvaæ madÅyaæ vij¤Ãnaæ kÃmapraÓnavyÃjenopÃditsatÅti //4,3.33//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.34

#<sa và e«a etasmin svapnÃnte ratvà caritvà d­«Âvaiva puïyaæ ca pÃpaæ ca puna÷ pratinyÃyaæ pratiyony Ãdravati buddhÃntÃyaiva || BrhUp_4,3.34 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.34 atra vij¤Ãnamaya÷ svaya¤jyotirÃtmà svapne pradarÓita÷ /
svapnÃntabudvÃntasaæcÃreïa kÃryakaraïavyatirittkatà /
kÃmakarmapravivekaÓcÃsaÇgatayà mahÃmatsyad­«ÂÃntena pradarÓita÷ /
punaÓcÃvidyÃkÃryaæ svapna eva dhnantovetyÃdinà pradarÓitam /
arthÃdavidyÃyÃ÷ satattvaænirdhÅritamatadvarmÃdhyÃropaïarÆpatvamanÃtmadharmatvaæ ca /
tathà vidyÃyÃÓca kÃryaæ pradarÓitaæ sarvatmabhÃva÷ svapna eva pratyak«ata÷ sarvo 'smÅti manyate so 'sya paramo loka iti /
tatra ca sarvÃtmabhÃva÷ svabhÃvo 'syaivamavidyÃkÃmakarmÃdisarvasaæsÃradharmasaæbandhÃtÅtaæ rÆpamasya sÃk«Ãtsu«upte g­hyata ityenadvij¤Ãpitaæ svaya¤jyotirÃtmai«a parama Ãnanda÷ /
e«a vidyÃyà vi«aya÷ /
sa e«a parama÷ saæprasÃda÷ sukhasya ca parà këÂhetyetadevamantena granthena vyÃkhyÃtam /
taccaitsarvaæ vimok«apadÃrthasarvaæ vimok«apadÃrthasya d­«ÂÃntabhÆtaæ bandhanasya ca /
te caite mok«abandhane sahetuke saprapa¤ce nirdi«Âe vidyÃvidyÃkÃrye tatsarvaæ d­«ÂÃntabhÆtameveti taddÃr«ÂÃntikasthÃnÅye mok«ahandhane sahetuke kÃmapraÓnÃrthabhÆte tvayà vattkavye iti puna÷ parthanuyuÇttke janako 'ta Ærdhvaæ vimok«Ãyaiva brÆhÅti /
tatra mahÃmatsyavatsvabuddhÃntÃvasaÇga÷ saæcaratyeka Ãtmà svaya¤jyotirityuktam /
yathà cÃsau kÃryakaraïÃnu m­tyurÆpÃïi parityajannupÃdadÃnaÓca mahÃmatsyavatsvapnabuddhÃntÃvanusaæcarati tathà jÃyamÃno mriyamÃïaÓca taireva m­tyurÆpai÷ saæyujyate viyujyate ca /
ubhau lokÃnusaæcaratÅti saæcaraïaæ svapnabuddhantÃnusaæcÃrasya dÃr«ÂÃntikatvena sÆcitam /
tadiha vistareïa sanimittaæ saæcaraïaæ varïayitavyamiti tadartho 'yamÃrambha÷ tatra ca buddhÃntÃtsvapnÃntamayamÃtmÃnupraveÓita÷ /
tasmÃtsaæprÃsÃdasthÃnaæ mok«ad­«ÂanÃntabhÆtam /
tata÷ pracyÃvya buddhÃnte saæsÃravyavahÃra÷ pradariÓyitavya iti tenÃsya saæbandha÷ /
sa vai buddhÃntÃtspnÃntakrameïa saæprasanna e«a etasminsaæprasÃde sthitvà tata÷ punarÅ«atpracyuta÷ svapnÃnte ratvà caritvetyÃdi pÆrvavadbundÃyaivÃ'dravati //4,3.34//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.35

#<tad yathÃna÷ susamÃhitam utsarjaæ yÃyÃd evam evÃyaæ ÓÃrÅra Ãtmà prÃj¤enÃtmanÃnvÃrƬha utsarjaæ yÃti |
yatraitad ÆrdhvocchvÃsÅ bhavati || BrhUp_4,3.35 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.35 ita ÃrabhyÃsya saæsÃro varïyate /
yathÃyamÃtmà svapnÃntÃdbuddhÃntamÃgata evamayamasmÃddehaddehÃntaraæ pratipatsyata ityÃhÃtra d­«ÂÃntam /
tattatra yathà loke 'na÷ ÓakaÂaæ susamÃhitaæ su«Âhu bh­Óaæ và samÃhitaæ bhÃï¬opaskaraïenolÆkhalamusalaÓÆrpapiÂharÃdinÃnnÃdyena ca saæpannaæ saæbhÃreïÃ'kranÃntamityartha÷ /
tathà bhÃrÃkrÃntaæ sadutsarjacchabdaæ kurvadyathà yayÃdgacchecchÃkaÂikenÃdhi«Âhitaæ sat /
evameva yathokto d­«ÂÃnto 'yaæ ÓarÅra÷ ÓÃrÅre bhava÷ /
ko 'sau /
Ãtmà liÇgopÃdhi÷ /
ya÷ svapnabuddhÃntÃvivi janmamaraïÃbhyÃæ  pÃpmasaæsargaviyogalak«aïÃbhyÃmihalokaparalokÃvanusaæcarati /
yasyotkramaïamanu prÃïÃdyutkramaïaæ sa prÃj¤ena pareïÃ'tmanà svaya¤jyoti÷svabhÃvenÃnvÃrÆÂho 'dhi«Âhito 'vabhÃsyamÃna÷ /
tathà coktamÃttamanaivÃyaæ jyoti«Ã'ste palyayata iti /
utsarjanyÃti /
tatra caitanyÃtmajyoti«Ã bhÃsye liÇge prÃïapradhÃne gacchati tadupÃdhirapyÃtmà gacchatÅva /
tathà Órutyantaram-"kasminnvaham"ityÃdi"dhyÃyatÅva"iti ca /
ata evoktaæ prÃj¤enÃ'tmanÃnvÃrÆÂha iti /
anyathà prÃj¤enaikÅbhÆta÷ ÓakaÂavatkathamutsarjanyÃti /
tena liÇgopÃdhirÃtmotsarjanmarmasu nik­tyamÃne«u du÷khavedanayÃr''ta÷ Óabdaæ kurvanyÃti gacchati tatkasminkÃla iti /
ucyate-yatraitadbhavati /
etaditi kriyÃviÓe«aïam /
ÆrdhvocchvÃsÅ yatrordhvocchÃsitatvamasya bhavatÅtyartha÷ /
d­ÓyamÃnasyÃpyanuvadanaæ vairÃgyagaheto÷ Åd­Óa÷ ka«Âa÷ khalvayaæ saæsÃra÷ yenotkrÃntikÃle marmasÆtk­tyamÃne«u sm­tilopo du÷khavedanÃrtasya puru«ÃrthasÃdhanapratipattau cÃsÃmarthyaæ paravaÓÅk­tacittasya /
tasmÃdyÃvadiyamavasthà nÃ'gami«yati tÃvadeva puru«ÃrthasÃdhanakarvyatÃyÃmapramatto bhavedityÃha kÃruïyÃcchruti÷ //4,3.35//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.36

#<sa yatrÃyam aïimÃnaæ nyeti jarayà vopatapatà vÃïimÃnaæ nigacchati |
tad yathÃmraæ vodumbaraæ và pippalaæ và bandhanÃt pramucyate |
evam evÃyaæ puru«a ebhyo 'Çgebhya÷ saæpramucya puna÷ pratinyÃyaæ pratiyony Ãdravati prÃïÃyaiva || BrhUp_4,3.36 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.36 tadasyordhvocchvÃsitvaæ kasminkÃle kiænimittaæ kathaæ kimarthaæ và  syÃdityetaducyate-so 'yaæ prÃk­ta÷ Óira÷ pÃïyÃdimÃnpiï¬o yatra yasminkÃle 'yamaïimÃnamaïorbhÃvamaïutvaæ kÃrÓyamityartha÷ /
nyeti nigacchati /
kiænimittaæ jarayà và svayameva kÃlapakvaphalavajjÅrïa÷ kÃrÓyaæ gacchati /
upatapatÅtyupatapa¤jvarÃdirogastenopatapatà và /
upatapyamÃno hirogeïa vi«amÃgnitayÃnnaæ bhuktaæ na jarayati tato 'nnarasenÃnupacÅyamÃna÷ piï¬a÷ kÃrÓyamÃpapadyate taducyata upatapatà veti /
aïimÃnaæ nigacchati /
yadÃtyantakÃrÓyaæ pratipanno jarÃdinimittaistadordhvocchavÃsÅ bhavati /
yadordhvocchvÃsÅ tadà bh­ÓÃhitasaæbhÃraÓakaÂavadutsarjanyÃti /
jaribhÃbhavo rogÃdipŬanaæ kÃrÓyÃpattiÓca ÓarÅravato 'vaÓyaæbhÃvina ete 'narthà iti vairÃgyÃyedamucyate /
yadÃsÃvutsarjanyÃti tadà kathaæ ÓarÅraæ vimu¤catÅti d­«ÂÃnta ucyate-tattatra yatÃmraæ và phalamudumbaraæ và pippalaæ vÃphalam /
vi«amÃnekad­«ÂÃntopÃdÃnaæ maraïasyÃniyatanimittatvakhyÃpanÃrtham /
aniyatÃni hi maraïasya nimittÃnyasaækhyÃtÃni ca /
etadapi vairÃgyÃrthameva /
yasmÃdayamanekamaraïanimittavÃæstasmÃtsarvadà m­tyorÃsye vartata iti /
bandhanÃdbadhyate yena v­ntena saha sa bandhanakÃraïo raso yasminvà badhyata iti v­ntamevocyate bandhana tasmÃdrasÃdv­ntÃdvà bandhanÃtpramucyate vÃtÃdyanekanimitamevamevÃyaæ puru«o liÇgÃtmà liÇgopÃdhirebhyo 'ÇgebhyaÓcak«urÃdidehÃvayavebhya÷ saæpramucya samyaÇnirlepena pramucya /
na su«uptagamanakÃla iva prÃïena rak«an /
kiæ tarhi saha vÃyunopasaæh­tya /
puna÷ pratinyÃyaæ puna÷ÓabandÃtpÆrvamapyayaæ dedÃddehÃntaramasak­dgatavÃnyathà svapnabuddhÃntau puna÷ purgacchati tathà puna÷ pratinyÃyaæ pratigamanaæ yathÃgatamityartha÷ /
pratiyoni yoniæ yoni prati karmaÓrutÃdivaÓÃdÃdravati /
kimartham /
prÃïÃyaiva prÃïavyÆhÃyaivetyartha÷ /
saprÃïa eva hi gacchati tata÷ prÃïayaiveti viÓe«aïamanarthakam /
prÃïavyÆhÃya hi gamanaæ dehÃddehÃntaraæ prati /
tena hyasya karmaphalopabhogÃrthasiddhirna prÃïasattÃmÃtreïa /
tasmÃttÃdarthÃyarthaæ yuktaæ viÓe«aïaæ prÃïavyÆhÃyeti //4,3.36//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.37

#<tad yathà rÃjÃnam Ãyantam ugrÃ÷ pratyenasa÷ sÆtagrÃmaïyo 'nnai÷ pÃnair avasathai÷ pratikalpante 'yam ÃyÃty ayam ÃgacchatÅti |
evaæ haivaævidaæ sarvÃïi bhÆtÃni pratikalpanta idaæ brahmÃyÃtÅdam ÃgacchatÅti || BrhUp_4,3.37 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.37 tatrÃsyedaæ ÓarÅraæ parityajya gacchato nÃnyasya dehÃntarasyopÃdÃne sÃmarthyamasti /
dehendriyaviyogÃt /
na cÃnye 'sya bh­tyasthÃnÅyà g­hamiva rÃj¤e ÓarÅrÃntaraæ k­tvà pratÅk«amÃïà vidyante /
athaivaæ sati  kathamasya ÓarÅrÃntaropÃdÃnamiti /
ucyate-sarvaæ hyasya jagatsvakarmaphalopabhogasÃdhanatvÃyopÃttaæ svakarmaphalopabhogÃya cÃyaæ prav­tto dehÃddehÃntaraæ pratipitsustasmÃtsarvameva jagatsvakarmaïà prayuktaæ tatkarmaphalopabhogÃyogyaæ sÃdhanaæ k­tvà pratÅk«ata eva /
"k­taæ lokaæ puru«o 'bhijÃyate"iti Órute÷ /
yathà svapnÃjjÃgaritaæ pratipitso÷ /
tatkathamiti lokaprasiddho d­«ÂÃnta ucyate-tattatra yathà rÃjÃnaæ rÃjyÃbhi«iktamÃyÃntaæ svarëÂra ugrà jÃtiviÓe«Ã÷ krÆrakarmaïo và pratyenasa÷ prati pratenasi pÃpakarmaïi niyuktÃ÷ pratyenasastaskarÃdidaï¬anÃdau niyuktÃ÷ sÆtÃÓca grÃmaïyo grÃmanetÃraste pÆrvameva rÃj¤a Ãgamanaæ buddhvÃnnairbhojyabhak«yÃdiprakÃrai÷ pÃnairmadirÃdibhirÃvasathaiÓca prÃsÃdÃdibhi÷ pratikalpante ni«pannaireva pritÅk«ante 'yaæ rÃjÃ'yÃtyayamÃgacchatÅtyevaæ vadanta÷ /
yathÃyaæ d­«ÂÃnta evaæ haivaævidaæ karmaphalasya veditÃraæ saæsÃriïamityartha÷ /
karmaphalaæ hi prastutaæ tadevaæÓabdena parÃm­Óyate /
sarvÃïi bhÆtÃni ÓarÅrakartÌïi karaïÃnugrahÅtÌïi cÃ'dityÃdÅni tatkarmaprayuktÃni k­taireva karmaphalobabhogasÃdhanai÷ pratÅk«ante /
idaæ brahma bhokt­kart­ cÃsmÃkamÃyÃti tathedamÃgacchatÅtyevameva ca k­tvà pratÅk«anta ityartha÷ //4,3.37//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.38

#<tad yathà rÃjÃnaæ prayiyÃsantam ugrÃ÷ pratyenasa÷ sÆtagrÃmaïyo 'bhisamÃyanti |
evam evemam ÃtmÃnam antakÃle sarve prÃïà abhisamÃyanti |
yatraitad ÆrdhvocchvÃsÅ bhavati || BrhUp_4,3.38 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.38 tameva jigami«uæ ke saha gacchante /
ye và gacchanti te kiæ tatkriyÃpraïunnà ÃhosvittatkarmavaÓÃtsvayameva gacchanti paralokaÓarÅrakartÌïi ca bhÆtÃnÅti /
atrocyate d­«ÂÃnta÷ - tatadyathà rÃjÃnaæ prayiyÃsantaæ prakar«eïa yÃtumicchantamugrÃ÷ pratyenasa÷ sÆtagrÃmaïyastaæ yathÃbhisamÃyantyÃbhumikhyena samÃyantyekÅbhÃvena tamabhimukhà ÃyantyanÃj¤aptà eva rÃj¤Ã kevalaæ tajjigami«Ãbhij¤Ã÷, evamevemamÃtmÃnaæ bhoktÃramantakÃle maraïakÃle sarve prÃïà vÃgÃdayo 'bhisamÃyanti /
yatrÃtadÆrdhvocchvÃsÅ bhavatÅti vyÃkhyÃtam //4,3.38//

iti b­hadÃraïyakopani«adbhëye caturthÃdhyÃyasya t­tÅyaæ brÃhmaïam //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.1

#<sa yatrÃyam ÃtmÃbalyaæ nyetya saæmoham iva nyeti |
athainam ete prÃïà abhisamÃyanti |
sa etÃs tejomÃtrÃ÷ samabhyÃdadÃno h­dayam evÃnvavakrÃmati |
sa yatrai«a cÃk«u«a÷ puru«a÷ parÃÇ paryÃvartate |
athÃrÆpaj¤o bhavati || BrhUp_4,4.1 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.1 sa yatrÃyamamÃtmà /
saæsÃropavarïanaæ prastutam /
tatrÃyaæ puru«a ebhyo 'Çgebhya÷ saæpramucyetyuktam /
tatsaæpramok«aïaæ kasminkÃle kathe veti savistaraæ saæsaraïaæ varïayitavyamityÃpabhyate-so 'yamÃtmà prastuto yatra yasminkÃle 'balyamabalabhÃvaæ ni etya gatvà /
yaddehasya daurbalyaæ tadÃtmana eva daurbalyamityuparyate 'balyaæ nyetyeti /
na hyasau svato 'mÆrtatvÃdabalabhÃvaæ gacchati /
tathà saæmohamiva saæmÆÂhatà saæmoho vivekÃbhÃva÷ saæmƬhatÃmiva nyeti nigacchati /
na cÃsya svata÷ saæmoho 'saæmoho vÃsti /
nityacaitanyajyoti÷svabhÃvatvÃt /
tenevaÓabda÷ saæmohamiva nyetÅti /
utkrÃntikÃlaæ hi karaïopasaæhÃranimitto vyÃkulÅbhÃva Ãtmana iva lak«yate laikikai÷ /
tathà ca vaktÃro bhavanti saæmƬha÷ saæmƬho 'yamiti /
atha vobhayatrevaÓabdaprayogo yojya÷ /
abalyamiva nyet saæmohamiva nyetÅti /
ubhayas paropÃdhinimittatvÃviÓe«Ãt /
samÃnakart­kanirdeÓÃcca /
athÃsminkÃla ete prÃïà vÃgÃdaya enamÃtmanamabhisamÃyanti tadÃsya ÓÃrÅrasyÃ'tmano 'Çgebhya÷ saæpramo7ïam /
kathaæ puna÷ saæpramok«aïaæ kena và prakÃreïÃ'tmÃnamabhisamÃyantÅti /
ucyate-sa ÃtmaitÃstejomÃtrÃstejaso mÃtrÃstejomÃtrÃstejovayavà rÆpÃdiprakÃÓakatvÃccak«urÃdÅni karaïÃnÅtyartha÷ /
tà etÃ÷ samabhyÃdadÃna÷ samyaÇnirlepenÃbhyÃdadÃna Ãbhimukhyenà /
¤a'dadÃna÷ saæharamÃïastatsvapnÃpek«ayà viÓe«aïaæ samiti /
na tu svapne nirlepena samyÃgÃdÃnam /
asti tvÃdÃnamÃtram /
'g­hÅtà vÃgg­hÅtaæ cak«u÷' 'asya lokasya sarvÃvato mÃtrÃmapÃdÃya' 'ÓukramÃdÃye'tyÃdivÃkyebhya÷ /
h­dayameva puï¬arÅkÃkÃramanvakrÃmatyanvÃgacchati /
h­daye 'bhivyaktavij¤Ãno bhavatÅtyartha÷ /
buddhyÃdivik«epopasaæhÃpe sati /
na hi tasya svataÓcalanaæ vik«epopasaæhÃrÃdivikriyà và /
dhyÃyatÅva lelÃyatÅvetyuktvÃt /
buddhyÃdyupÃdhidvÃraiva hi sarvavikriyÃ'dhyÃropyatetasmin /
kadà punastasya tejomÃtrÃbhyÃdÃmiti /
uc.te-sa yatrai«a cak«u«i bhavaÓcÃk«u«a- puru«a jÃdityÃæÓo bhoktu÷ karmaïà prayukto yÃdavaddehadhÃraïaæ tÃvaccak«u«o 'nugrahaæ kurvanvartate /
maraïakÃle tvasya cak«uranugrahaæ parityajati svamÃdityÃtmÃnaæ pratipadyate /
tadetaduktaæ"yatrÃsya puru«asya m­tasyÃgniæ vÃgapyeti vÃtaæ prÃïaÓcak«urÃdityÃmi"tyÃdi /
punardehagrahaïakÃle saæÓrayi«yanti /
tathà svapsyata÷ prabudhyataÓca /
tadetadÃhi-cÃk«u«a÷ puru«o yatra yasminkÃle parÃÇparyÃvartate parisamantÃtparÃÇvyÃvartata iti /
athÃtrÃsminkÃle 'rÆpaj¤o bhavati mumÆr«Æ rÆpaæ na jÃnÃti tadÃyamÃtmà cak«urÃditejomÃtrÃ÷ samabhyÃdadÃno bhavati svapnkÃla iva //4,4.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.2

#<ekÅbhavati na paÓyatÅty Ãhu÷ |
ekÅbhavati na jighratÅty Ãhu÷ |
ekÅbhavati na rasayatÅty Ãhu÷ |
ekÅbhavati na vadatÅty Ãhu÷ |
ekÅbhavati na Ó­ïotÅty Ãhu÷ |
ekÅbhavati na manuta ity Ãhu÷ |
ekÅbhavati na sp­ÓatÅty Ãhu÷ |
ekÅbhavati na vijÃnÃtÅty Ãhu÷ |
tasya haitasya h­dayasyÃgraæ pradyotate |
tena pradyotenai«a Ãtmà ni«krÃmati |
cak«u«Âo và mÆrdhno vÃnyebhyo và ÓarÅradeÓebhya÷ |
tam utkrÃmantaæ prÃïo 'nÆtkrÃmati |
prÃïam anÆtkrÃmantaæ sarve prÃïà anÆtkrÃmanti |
savij¤ano bhavati |
saæjÃnam evÃnvavakrÃmati |
taæ vidyÃkarmaïÅ samanvÃrabhete pÆrvapraj¤Ã ca || BrhUp_4,4.2 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.2 ekÅbhavati karaïajÃtaæ svena liÇgÃtmanà /
tadaivana pÃrÓvasthà Ãhurna paÓyatÅti /
tathà ghrÃïadevatÃniv­ttau ghrÃïamekÅbhavati liÇgÃtmanà tadà na jighratÅtyÃhu÷ /
samÃnamanyat /
jihvÃyÃæ somo varuïo và devatà tanniv­tyapek«ayà na rasayata ityÃhu÷ /
tathà na vadati na Ó­ïoti na manute na sp­Óati na vijÃnÃtÅtyÃhu÷ /
tadopalak«yate devatÃniv­tti÷ karaïÃnÃæ ca h­daya ekÅbhÃva÷ /
tatra h­daya upasaæh­te«u karaïe«u yo 'ntarvÃyapÃra÷ sa kathyate-tasya haitasya prak­tasya h­dayasya h­dayacchidrasyetyetat /
agraæ nìÅmukhaæ nirgamadvÃraæ pradyotate svapnakÃla iva svena bhÃsÃtejomÃtrÃdÃnak­tena svonÃva jyoti«Ã'tmanaiva ca /
tenÃ'tmajyoti«Ã pradyotena h­dayÃgreïai«a   Ãtmà vij¤Ãnamayo liÇgopÃdhirnigracchati ni«kramÃti /
tathÃ'tharvaïe"kasminnvahamutkrÃnta utkrÃnto bhavi«yÃmi kasminvà prati«Âhate prati«ÂhÃsyÃmÅti sa prÃïamas­jata"iti /
tatra cÃ'tmacaitanyajyoti÷ sarvadÃbhivyaktataram /
tadupÃdhidvÃrà hyÃtmani janmamaraïagamanÃgamanÃdisarvavikriyÃlak«aïa÷ saævyavahÃra÷ /
tadÃtmakaæ hi dvÃdaÓavidhaæ karaïaæ buddhyÃdi tatsÆtraæ tajjÅvanaæ so 'ntarÃtmà jagatastasthu«aÓca /
tena pradyotena h­dayÃgraprakÃÓena ni«kramamÃïa÷ kena mÃrgeïa ni«krÃmatÅti /
ucyate-cak«u«Âo và /
ÃdityalokaprÃptinimittaæ j¤Ãnaæ karma và yadi syÃt /
mÆrdhno và brahmalokaprÃptinimittaæ cet /
anyebhyo và ÓarÅradeÓebhya÷ ÓarÅrÃvayavebhyo yathÃkarma yathÃÓrutam /
taæ vij¤ÃnÃtmÃnamutkrÃmantaæ paralokasya prasthitaæ paralokÃyodbhÆtÃkÆtamityartha- /
prÃïa÷ sarvÃdhikÃristhÃnÅyo rÃj¤a ivÃnÆtkrÃmati /
taæ ca prÃïamanÆtkrÃmantaæ vÃgÃdaya÷ sarve prÃïÃæ anÆtkrÃmanti /
yathÃpradhÃnÃnvÃcikhyÃseyaæ na tu krameïa sÃrthavadgmanamiha vivak«itam /
tadai«a Ãtmà savij¤Ãno bhavati svapn iva viÓe«avij¤ÃnavÃnbhavati karmavaÓÃnn svatantra÷ svÃtantryeïa hi savij¤Ãnatve sarva÷ k­tak­tya÷ syÃt /
naiva tu tallabhyate /
ata evÃ'ha vyÃsa÷"sadà tadbhÃvabhÃvita÷"iti /
karmaïà tÆdbhÃvyamÃnenÃnta÷karaïav­ttiviÓe«ÃÓritavÃsanÃtmakaviÓe«avij¤Ãnena sarvo loka etasminkÃle savij¤Ãno bhavati /
savij¤Ãnameva ca gantavyamanvavakrÃmatyagacchati viÓe«avij¤ÃnodbhÃsitamevetyartha÷ /
tasmÃttatkÃle svÃtantryÃrthaæ yogadharmÃnusevanaæ parisaækhyÃnÃbhyÃsaÓca viÓi«ÂapuïyopayaÓca ÓraddhadhÃnai÷ paralokÃrthibhirapramattai÷ kartavya iti /
sarvaÓÃstrÃïÃæ yatnato vidheyor'tho duÓcaritÃccoparamaïam /
na hi tatkÃle Óakyate ki¤citsampÃdayitum /
karmaïà nÅyamÃnasya svÃtantryÃbhÃvÃt /
'puïyo vai puïyena karmaïà bhavati pÃpa÷ pÃpena'tyuktam /
etasya hyanarthasyopaÓamopÃyavidhÃnÃyà sarvaÓÃkhopani«ada÷ prav­ttÃ÷ /
na hi tadvihitopÃyÃnusevanaæ muktvÃ'tyantiko 'syÃnarthasyopaÓamopÃyo 'sti /
tasmÃdatraivopani«advihitopÃye yatnaparairbhavitavyamitye«a prakaraïÃrtha÷ /
ÓakaÂavastaæbh­saæbhÃraæ utsarjanyÃtÅtyuktaæ, kiæ punastasya paralokÃya prav­ttasya pathdanaæ ÓÃkaÂikasaæbhÃrasthÃnÅyaæ gatvà và paralokaæ yadbhuÇkte ÓarÅrÃdyÃrambhakaæ ca yattatkimiti /
ucyate-taæ paralokÃya gacchantamÃtmÃnaæ vidyÃkarmaïÅ vidyà ca karma ca vidyÃkarmaïÅ vidyà sravaprakÃrà vihità prati«iddhà cÃvihitÃprati«iddhà ca /
tathà karma vihitaæ prati«iddhaæ cÃvihitaprati«iddhaæ ca samanvÃrabhete samyaganvÃrabhete anvÃlabhete anugacchata÷ pÆrvapraj¤Ã ca pÆrvÃnubhÆtavi«ayà praj¤ÃpÆrvapraj¤ÃtÅtakarmaphalÃnubhavavÃsanetyartha÷ /
sà ca vÃsanÃpÆrvakarmarambhe karmavipÃke cÃÇgaæ bhavati /
tenÃsÃvapyanvÃpabhate /
na hi tayà vÃsanayà vinà karma kartuæ phalaæ copabhoktuæ Óakyate /
na hyanabhyaste vi«aye kauÓalamindrayÃïÃæ bhavati /
pÆrvÃnubhavavÃsanÃprav­ttÃnÃæ tvindriyÃïÃmihÃbhyÃsamanantareïa kauÓalamupapadyate /
d­Óyate ca ke«Ã¤citkÃsucitkriyÃsu citrakarmÃdilak«aïÃsu vinaivehÃbhyÃsena janmata eva kauÓalaæ kÃsucidatyantasaukaryayuktÃsvapyakauÓalaæ ko«Ã¤cit /
tathà pÆrvapraj¤ayà vinà karmaïi và phalopabhoge và na kasyacitprav­ttirupapadyate /
tasmÃdetattrayaæ ÓÃkaÂikasambhÃrasthÃnÅyaæ paralokapathyadana vidyÃkarmapÆrvapraj¤Ãkhyam /
yasmÃdvidyÃkramaïÅ pÆrvapj¤Ã ca dehÃntarapratipatyupabhogasÃdhanaæ tasmadvidyÃkarmÃdi Óubhameva samÃtaredyathe«Âadehasambhogopabhogau syÃtÃmiti prakaraïÃrtha÷ //4,4.2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.3
#<tad yathà t­ïajalÃyukà t­ïasyÃntaæ gatvÃnyam Ãkramam ÃkramyÃtmÃnam upasaæharati |
evam evÃyam Ãtmedaæ ÓarÅraæ nihatyÃvidyÃæ gamayitvÃnyam Ãkramam ÃkramyÃtmÃnam upasaæharati || BrhUp_4,4.3 ||>#


__________



BrhUpBh_4,4.3 evaæ vidyÃdisambÃrasamph­to dehÃntaraæ pratipadyamÃno muktvà pÆrvaæ dehaæ pak«Åva v­k«Ãntaraæ dehÃntaraæ pratipadyate /
athavÃ'tivÃhikena ÓarÅrÃntareïa karmaphalajanmadeÓaæ nÅyate /
ki¤cÃtrasthasyaiva sarvagatÃnÃæ karaïÃnÃæ v­ttilÃbho bhavatyÃhosviccharÅra÷sya saækucitÃni karaïÃni m­tasya bhinnaghaÂapradÅpaprakÃÓavatsarvato vyapya punardehÃntarÃrambhe saÇkocamupagacchanti /
ki¤ca manomÃtraæ vaiÓe«ikasamaya iva dehÃntarÃrambhadeÓaæ prati gacchati kiævà kalpanÃnÃntarameva vedÃntasamaya iti /
ucyate-"ta ete sarva eva samÃ÷ sarve 'nantÃ÷"iti Órute÷ sarvÃtmakÃni tÃvatkaraïÃni /
sarvÃtmakaprÃïasaæÓrayÃcca /
te«ÃmÃdhyÃmikÃdhibhautikapariccheda÷ prÃïikarmaj¤ÃnabhÃvanÃnimitta÷ /
atastadvaÓÃtsvabhÃvata÷ sargatÃnÃmanantÃnÃmapi prÃïÃnÃæ karj¤ÃnavÃsanÃnurÆpeïaiva dehÃnnarÃrambhavaÓÃtprÃïÃnÃæ v­tti÷ saækucati vikasati ca /
tathà coktam-"sama÷ plu«iïà samo maÓakena samo nÃgena sama ebhistribhirlokai÷ samo 'nena sarveïa"iti /
tathà cedaæ vacanamanukÆlam-",sa yo haitÃnanantÃnupÃste"ityÃdi /
"taæ yathà yathopÃsate"iti ca /
tatra vÃsanà pÆrvapraj¤Ãkhyà vidyÃkarmatantrà jalÆkavatsaætataiva svapnakÃla iva karmak­taæ dehÃddehÃntaramÃrabhate h­dayasyaiva punardehÃntarÃrambhe dehÃntaraæ pÆrvÃÓrayaæ vimu¤catÅtyetasminnarthe d­«ÂÃnta upÃdÅyate-tattatra dehÃntarasa¤cÃra idaæ nidarÓanam /
yathà yena prakÃreïa t­ïajalÃyukà t­ïajalÆkà t­ïasyÃntamavasÃnaæ gatvà prÃpyÃnyaæ t­ïÃntaramÃkramamÃkramyata ityÃkramastamÃkramamÃkramyÃ'ÓcityÃ'tmÃnamÃtmana÷ pÆrvavayavamupasaæharatyantyÃvayavasthÃne /
evamevÃyamÃtmà ya÷ prak­ta÷ saæsÃrÅdaæ ÓarÅraæ pÆrvopÃttaæ nihatya svapnaæ pratipitsuriva pÃtayitvÃvidyÃæ gamayitvÃcetanaæ k­tvà svÃtmosaæhÃreïÃnyamÃkramaæ t­ïÃntaramiva t­ïajalÆkà ÓarÅrÃntaraæ g­hÅtvà prasÃrityà vÃsanayÃ'mÃnamupasaæharati /
tatrÃ'tmabhÃvamÃrabhate yathà svapne dehÃntaramÃrabhate svapnadehÃntarasya ÓarÅrÃmbhadeÓa ÃrabhyamÃïe dehe jaÇgame sthÃvare và /
tatra ca karmavaÓÃtkaraïÃni labdhav­ttÅni saæhanyante /
bÃhyaæ ca kuÓam­ttikÃsthÃnÅyaæ ÓarÅramÃrabhyate /
tatra ca karaïavyÆhamapek«ya vÃgÃdyanugrahÃyÃgnyÃdidevatÃ÷ saæÓcayante /
e«a dehÃntarÃrambhavidhi÷ //4,4.3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.4

#<tad yathà peÓaskÃrÅ peÓaso mÃtrÃm apÃdÃyÃnyan navataraæ kalyÃïataraæ rÆpaæ tanute |
evam evÃyam Ãtmedaæ ÓarÅraæ nihatyÃvidyÃæ gamayitvÃnyan navataraæ kalyÃïataraæ rÆpaæ kurute |
pitryaæ và gÃndharvaæ và daivaæ và prÃjÃpatyaæ và brÃhmaæ vÃnye«Ãæ và bhÆtÃnÃm || BrhUp_4,4.4 ||>#


__________



BrhUpBh_4,4.4 tatra dehÃntarÃrambhe nitthopÃttamevopÃdÃnamupam­dyopam­dya dehÃntaramÃrabhata ÃhostidapÆrvameva puna÷ punarÃdatta iti /
atrocyate d­«ÂÃnta÷-tattatretasminnarthe--yathà peÓaskÃrÅ peÓa÷ suvarïa tat karotÅti peÓaskÃrÅ suvarïakÃra÷, peÓasa÷ suvarïasya mÃtrÃmapÃdÃyÃpicchidya g­hÅtvà anyat pÆrvasmÃd racanÃviÓe«Ãnnavataramabhinavataraæ kalyÃïÃt kalyÃïataraæ rÆpaæ tanute nirminoti /
evamevÃyamÃtmetyÃdi pÆrvavat /
nityopÃttÃnyeva p­thivyÃdÅnyÃkÃÓÃntÃni pa¤ca bhÆtÃni yÃni 'dve vÃva brahmaïo rÆpe' iti caturthe vyÃkhyÃtÃni peÓa÷sthÃnÃyÃni,tÃnyevopam­dyopam­dya, anyadanyacca dehÃntaraæ navataraæ kalyÃïataraæ rÆpaæ saæsthÃnaveÓe«aæ và pit­bhyo hitaæ pit­lokopabhogayogyamityartha÷, gÃndharvaæ gandharvÃïÃmupabhogayogyam, tathà devÃnÃæ daivam, prajÃpate÷ prajÃpatyam, brahmaïa idaæ brÃhmaæ vÃ; yathÃkarma yathÃÓrutamanye«Ãævà bhÆtÃnÃæ sambandhi ÓarÅrÃntaraæ kuruta ityabhisambanyate  //4,4.4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.5

#<sa và ayam Ãtmà brahma vij¤Ãnamayo manomayo prÃïamayaÓ cak«urmaya÷ Órotramaya÷ p­thivÅmaya Ãpomayo vÃyumaya ÃkÃÓamayas tejomayo 'tejomaya÷ kÃmamayo 'kÃmamaya÷ krodhamayo 'krodhamayo dharmamayo 'dharmamaya÷ sarvamaya÷ |
tad yad etad idaæmayo 'domaya iti |
yathÃkÃrÅ yathÃcÃrÅ tathà bhavati |
sÃdhukÃrÅ sÃdhur bhavati |
pÃpakÃrÅ pÃpo bhavati |
puïya÷ puïyena karmaïà pÃpa÷ pÃpena |
atho khalv Ãhu÷  |
kÃmamaya evÃyaæ puru«a iti |
sa yathÃkÃmo bhavati tatkratur bhavati |
yatkratur bhavati tat karma kurute |
yat karma kurute tad abhisaæpadyate || BrhUp_4,4.5 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.5 yo 'sya bandhanasaæj¤akà upÃdhibhÆtÃ÷, yai÷ saæyuttkastanmaye 'yamiti vibhÃvyate, te padÃrthÃ÷ pu¤jÅk­tyehaikatra pratinirdiÓyante-sa và ayaæ ya evaæ saæsaratyÃtmà brahmaiva para eva yo 'ÓanÃyÃdyatÅto, vij¤Ãnamayo vij¤Ãnaæ budvistenopalaÇyamÃïastanmaya÷ /
katama Ãtmeti yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«viti hayuktam /
vij¤Ãnamayo vÅj¤ÃnaprÃyo yasmÃttadvarmatvamasya vibhÃvyate dhyÃyatÅva lelÃyatÅveti /
tathà manomayo mana÷ saænikar«Ãnmanomaya÷ /
tathà prÃïamaya÷ prÃïa÷ pa¤cav­ttistanmayo yena cetanaÓcalatÅva lak«yate /
tathà cak«urmayo rÆpadarÓanakÃle /
evaæ Órotramaya÷ ÓabdaÓravaïakÃle /
evaæ tasya tasyendriyasya vyÃpÃrodbhave tattanmayo bhavati /
evaæ budviprÃïadvÃreïa cak«urÃdikaraïamaya÷ sa¤ÓarÅrÃrambhakap­thivyÃdibhÆtamayo bhavati /
tatra pÃrthivaÓarÅrÃrambhe p­thivÅmayo bhavati /
tathà varuïÃdiloke«vÃpyaÓarÅrÃrambha Ãpomayo bhavati /
tathà vÃyavyaÓarÅrÃrambhe vÃyumayo bhavati /
tathÃ'kÃÓaÓarÅrÃrambha ÃkÃÓamayo bhavati /
evametÃni taijasÃni devaÓarÅrÃïi /
te«vÃrabhyamÃïe«u tanmayastejomayo bhavati /
ato vyatiriktÃni paÓvÃdiÓarÅrÃïi narakapretÃdiÓarÅrÃïi cÃtejomayÃni tÃnyapek«yÃ'hÃtejomaya iti /
evaæ kÃryakaraïasaæghÃtamaya÷ sannÃtmà prÃptavyaæ vastvantaraæ paÓyannidaæ mayà prÃptamado mayà prÃptavyamityevaæ viparÅtapratyayastadabhilëa÷ kÃmamayo bhavati /
tasminkÃme do«aæ paÓyatastadvi«ayÃbhilëapraÓÃme citaæ prasannamakalu«aæ ÓÃntaæ bhavati /
tanmayo 'kÃmamaya÷ /
evaæ tasminvihate kÃmekenÃcitsa kÃma÷ krodhatvena pariïamate tena tanmayo bhavankrodhamaya÷ /
sa krodha÷ kenacidupÃyena nivartito yadà bhavati tadà prasannamanÃkulaæ citaæ sadakrodha ucyate tena tanmaya÷ /
evaæ kÃmakrodhÃbhyÃmakÃmÃkrodhÃbhyÃæ ca tanmayo bhÆtvà dharmamayo 'dharmamayaÓca bhavati /
na hi kÃmakrodhÃdibhirvinà dharmÃdiprav­ttirÆpapadyate /
"yadyadvi kurute karma tattatkÃmasya ce«Âitam" /
iti smaraïÃt /
dharmamayo 'dharmayaÓca bhÆtvà sarvamayo bhavati /
samastaæ dharmÃdharmayo÷ kÃryaæ yÃvartkicidvyÃk­taæ tatsarvaæ dharmÃdharmayo÷ phalaæ tatpratipadyÃmÃnastanmayo bhavati /
kiæ bahunà tadetatsidvamasya yadayamidaæmayo g­hyamÃïavi«ayÃdidaæmayastasmÃdayamadomaya÷ /
ada iti parok«aæ kÃryeïa g­hyamÃïena nirdiÓyate /
anantà hyanta÷karaïe bhÃvanÃviÓe«Ã÷ /
naiva te viÓe«ato nirde«Âuæ Óakyante /
tasmistasmink«aïe kÃryato 'vagamyanta idamasya hradi vartate 'dosyate tena g­hyamÃïakÃryeïedaæmayatayà nirdiÓyate parok«o 'nta÷stho vyavahÃro 'yamidÃnÅmadomaya iti /
saæk«epatastu yathà kartuæ yathà và carituæ ÓÅlamasya so 'yaæ yathÃkÃrÅ yathà cÃrÅ sa tathà bhavati /
karaïaæ nÃma niyatà kriyà vidhiprati«edhÃdigamyà caraïaæ nÃmÃniyatamiti viÓe«a÷ /
sÃdhukÃrÅ sÃdhurbhavatÅti yathÃkÃrÅtyasya viÓe«aïaæ pÃpakÃrÅ pÃpo bhavatÅti ca yathÃcÃrÅtyasya /
tÃcchÅlyapratyayopÃdÃnÃdatyantatÃtparyataiva tanmayatvaæ na tu tatkarmamÃtreïotyÃÓaÇkayÃ'ha-puïya÷ puïyena karmaïà bhavati pÃpa÷ pÃpeneti /
puïyapÃpakarmamÃtreïaiva tanmayatà syÃnna tu tÃcchÅlyamapek«ate /
tÃcchÅlye tu tanmayatvÃtiÓaya ityayaæ viÓe«a÷ /
tatra kÃmakrodhÃdipÆrvakapuïyakÃrità sarvamayatve hetu÷ saæsÃrasya kÃraïaæ dehÃddehÃntarasaæcÃrasya ca /
etatprayukto hyanyadanyaddehÃntaramupÃdatte /
tasmÃtpuïyÃpuïye saæsÃrasya kÃraïam /
etadvi«ayau hi vidhiprati«edhau /
atra ÓÃstrasya sÃphalyamiti /
atho apyanye bandhamok«akuÓalÃ÷ khalvÃhu÷-satyaæ kÃmÃdipÆrvake puïyÃpuïye ÓarÅragrahaïakÃraïaæ tathÃpi kÃmaprayukto hi puru«a÷ puïyapuïye karmaïÅ upacinoti kÃmaprahÃïe tu karma vidyÃmÃnamapi puïyapuïyepacayakaraæ na bhavati /
upacite api puïyapuïye karmaïÅ kÃmaÓÆnye phalÃrambhake na bhavata÷ /
tasmÃtkÃma eva saæsÃrasya mÆlam /
tathà cektamÃtharvaïe-kÃmÃnya÷ kÃmayate manyamÃna÷ sa kÃmabhirjÃyate tatra tatra iti /
tasmÃtkÃmamaya evÃyaæ puru«o yadanyamayatvaæ tadakÃraïaæ vidyÃnamapÅtyapto 'vadhÃrayati kÃmamaya eveti /
yasmÃtsa ca kÃmamaya÷ sanyÃd­Óena kÃmena yathÃkÃmo bhavati tatkraturbavati sa kÃma Å«adabhilëamÃtreïÃbhivyakto yasminvi«aye bhavati so 'vihanyamÃna÷ sphuÂÅbhavankratutvÃmÃpadyate /
kraturnÃdhyavasÃyo niÓcayo yadanantarà kriyà pravartate /
yatkraturbhavati yÃd­kkÃmakÃryeïa kratunà yathÃrÆpa÷ kraturasya so 'yaæ yatkraturbhavati tatkarma kuruteyadvi«aya÷ kratustatphalanirv­ttaye yadyogyaæ karma tatkurute nirvartayati /
yatkarma kurute tadabhisaæpadyate, tadÅyaæ phalamabhisaæpadyate /
tasmÃtsarvamayatve 'sya saæsÃritve ca kÃma heturiti //4,4.5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.6

#<tad e«a Óloko bhavati --
tad eva sakta÷ saha karmaïaiti liÇgaæ mano yatra ni«aktam asya |
prÃpyÃntaæ karmaïas tasya yat ki¤ceha karoty ayam |
tasmÃl lokÃt punar aity asmai lokÃya karmaïe |
iti nu kÃmayamÃna÷ |
athÃkÃmayamÃno yo 'kÃmo ni«kÃma ÃptakÃma ÃtmakÃmo na tasya prÃïà utkrÃmanti |
brahmaiva san brahmÃpyeti || BrhUp_4,4.6 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.6 tattasminnartha e«a Óloko mantropi bhavati /
tadevaiti tadeva gacchati sakta ÃsaktastatrodbhÆtÃbhilëa÷ sannityartha÷ /
kathameti /
saha karmaïà yatkarmaphalÃsakta÷ sannakarottena karmaïà sahaiva tadeti tatphalameti /
kiæ talliÇgamana÷ /
mana÷ pradhÃnatvÃlliÇgasya mano liÇgamityucyate /
athavà liÇgayate 'vagamyate 'vagacchati yena talliÇgaæ tanmano yatra yasminni«aktaæ niÓcayena saktamudbhÆtÃbhilëamasya saæsÃriïa÷ /
tadabhilëo hi tatkarma k­tavÃn /
tasmÃttanmano 'bhi«aÇgavaÓÃdevÃsya tena karmaïà tatphalaprÃpti÷ /
tenaitasidvaæ bhavati kÃmo mÆlaæ saæsÃrasyeti /
ata ucchinnakÃmasya vidyamÃnÃnyapi karmÃïi brahmavido vandhyaprasavÃni bhavanti /
"paryÃptakÃmasaya k­tÃtmanaÓca ihaiva sarve pravilÅtanti kÃmÃ÷"iti Órute÷ /
ki¤ca prÃpyÃntaæ karmaïa÷ prÃpya bhuktvÃntamavasÃnaæ tasya karmaïa÷ phalaæ bhuktvÃntaæ prÃpya tasmÃllokÃtpunaraityÃgacchatyasmai lokÃya karmaïe 'yaæ hi loka÷ karmapradhÃnastenÃ'ha karmaïa iti /
puna÷ karmakaraïÃya puna÷ karma k­tvà phalÃsaÇgavaÓÃtpunaramuæ lokaæ yÃtÅtyevam /
iti nvevaæ nu kÃmayamÃna÷ saæsarati /
ya mÃtkÃmayamÃna evaivaæ saæsaratyatha tasmÃdakÃmayamÃno na kvacitsaæsarati /
phalÃsaktasya hi gatiruktà /
akÃmasya hi kriyÃnupapatterakÃmayamÃno mucyata eva /
kathaæ punakÃmayamÃno bhavati /
yo 'kÃmo bhavatyasÃvakÃmayamÃna÷ kathamakÃmatetyucyate--yo ni«ÂakÃmo yasmÃnnirgatÃ÷ kÃmÃ÷ so 'yaæ ni«kÃma÷ /
kathaæ kÃmà nirgacchanti /
ya ÃptakÃmo bhavatyÃptÃ÷ kÃmà yena sa ÃptakÃma÷ /
kathamÃpyante kÃmà ÃtmakÃmatvena yasyÃ'maiva nÃnya÷ kÃmayitavyo vastvantarabhÆta÷ padÃrtho bhavati /
ÃtmaivÃnantaro 'bÃhya÷ k­tsna÷ praj¤Ãnaghana ekaraso nordhva na tiryaÇnÃdha Ãtmano 'nyatkÃmayitavyaæ vastvantaram /
yasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyecch­ïuyÃnmanvÅta vijÃnÅyÃdvaivaæ vijÃnankaæ kÃmayeta /
j¤ÃyamÃno hyanyatvena padÃrtha÷ kÃmayitavyo bhavati /
na cÃsÃvanyo brahmavida ÃptakÃmasyÃsti /
ya evÃ'tmakÃmatayÃ'ptakÃma÷ sa ni«kÃmo 'kÃmo 'kÃmayamÃnaÓceti mucyate /
na hi yasyÃ'tmaiva sarvaæ bhavati tasyÃnÃtmà kÃmayitavyo 'sti /
anÃtmà cÃnya÷ kÃmayitavya÷ sarvaæ cÃ'tmaivÃbhÆditi viprati«idvam /
sarvÃtmadarÓina÷ kÃmayitavyÃbhÃvÃtkarmÃnupapatti÷ /
ye tu pratyavÃyaparihÃrÃrthaæ karma kalpayanti brahmavido 'pi te«Ãæ sarva bhavati /
pratyavÃyasya jihÃsitavyasyÃ'tmano 'nyasyÃbhipretatvÃt /
yena cÃÓanÃyÃdyatÅto nityaæ pratyavÃyasaæbadvo vidita Ãtmà taæ vayaæ brahmavidaæ brÆma÷ /
nityamevÃÓanÃyÃdyatÅtamÃtmanaæ paÓyati /
yasmÃcca jihÃsitavyamanyamupÃdeyaæ và yo na paÓyati tasya karma na Óakyata eva saæbaddhu m /
yastvabrahmavitasya bhavatyeva pratyavÃyaparihÃrÃrthaæ karmeti na virodha÷ /
ata÷ kÃmÃbhÃvÃdakÃmayamÃno na jÃyate mucyata eva /
tasyaivamakÃmayamÃnasya karmÃbhÃve gamanakÃraïÃbhÃvÃtprÃïà vÃgÃdayo notkrÃmanti nordhva krÃmanti dehÃt /
sa ca vidvÃnÃptakÃma ÃtmakÃmatayehaiva brahmabhÆta÷ /
sarvÃtmano hi brahmaïo d­«ÂÃntatvena pradarÓitametadrÆpaæ tadvà asyaitadÃptakÃmamÃtmakÃmamakÃmaæ rÆpamiti /
tasya hi dÃr«ÂÃntikabhÆto 'yamartha upasaæhriyate 'thÃkÃmayamÃna ityÃdinà /
sa kathamevaæbhÆto mucyata ityucyate-yo hi su«uptÃvasthamiva nirviÓe«amadvaitamaluptacidrÆpajyoti÷ svabhÃvamÃtmÃnaæ paÓyati tasyaivÃkÃmayamÃnasya karmabhÃve gamanakÃraïabhÃvatprÃïà vÃgÃdayo notkrÃmanti /
kintu vidvÃnsaihaiva brahma, yadyapi dehÃvÃniva lak«yate sa brahmaiva sanbrahmÃpyeti /
yasmÃnna hi tasyÃbrahmatvaparicchedahetava÷ kÃmÃ÷ santi tasmÃdihaiva brahmaiva sanbrahmÃpyeti na ÓarÅrapÃtettarakÃlam /
na hi vidu«o m­tasya bhÃvÃntarÃpattirjÅvato 'nyabhÃvo dehÃntarapratisaædhÃnÃbhÃvamÃtreïova tu brahmÃpyetÅtyucyate /
bhÃvÃntarÃrÃpattau hi mok«asya sarvopani«anidvivak«itor'tha ÃtmaikatvÃkhya÷ sa bÃdhito bhavet /
karmahetukaÓca mok«a÷ prÃpnoti na j¤Ãnanimitta iti /
sa   cÃni«Âo 'nityatvaæ ca mok«asya prÃpnoti /
na hi kriyÃnirv­ttor'tho nityo d­«Âa÷ /
nityaÓca mok«o 'bhyupagamyate /
"e«a nityo mahimÃ"iti mantravarïÃt /
na ca svÃbhÃvikÃtsvabhÃvÃdanyannityaæ kalpayituæ Óakyam /
svÃbhÃvikaÓcedagnyudÃtmana÷ svabhÃva÷ sa na Óakyate puru«avyÃpÃrÃnubhÃvÅti vaktum /
na hyagnerau«ïyaæ prakÃÓo vÃgnuvyÃpÃrÃnantarÃnubhÃvÅ /
agnivyÃpÃrÃnubhÃvÅ svÃbhÃvikaÓceti viprati«iddham /
jvalanavyÃpÃnÃnubhÃvitvamu«ïaprÃkÃÓaguïÃbhyÃmabhivyajyate tannÃgnyepek«ayà kiæ tarhyanyad­«Âeragnerau«ïyaprakÃÓau dharmau vyavahitai kasyacidd­«Âyà tvasaæbadhyamÃnau jvalanÃpek«ayà vyadhÃnÃpagame d­«Âerabhivyajyete tadapek«ayà bhrÃntirupajÃyate jvalanapÆrvakÃvetÃvi«ïaprÃkÃÓau dharmau jÃtÃviti /
yadyu«ïaprakÃÓayorapi svÃbhÃvikatvaæ na syÃt /
ya÷ svÃbhÃvaki'gnerdharmastamudÃhari«yÃma÷ /
na ca svÃbhÃviko dharma eva nÃsti padÃrthÃnÃmiti Óakyaæ vaktum /
na ca niga¬abhaÇga ivÃbhÃvabhÆto mok«o bandhananiv­ttirupapadyate /
paramÃtmaikatvÃbhyupagamÃt 'ekamevÃdvitÅyam'iti Órute÷ /
na cÃnyo baddho 'sti yasya niga¬aniv­ttivadbandhananiv­ttarmok«a÷ syÃt /
paramÃtmavyatirekeïÃnyasyÃbhÃvaæ vistareïÃvÃdi«ma /
tasmÃdavidyÃniv­ttimÃtre mok«avyavahÃra iti cÃvocÃma yathà rajjvÃdau sarpÃdyaj¤Ãnaniv­ttau sarpÃdiniv­tti÷ /
ye 'pyÃcak«ate mok«e vij¤ÃnÃntaramÃnandÃntaraæ cÃbhivyajyata iti sairvaktavyo 'bhivyaktiÓabdÃrtha÷ /
yadi tÃvatlaukikikyevopalabdhivi«ayavyÃptirabhivyaktiÓabdÃrtha÷ /
tato vaktavyaæ kiæ vidyamÃnamabhivyajyate 'vidyamÃnamiti và /
vidyamÃnaæ cedyasya  muktasya tadabhivyajyate tasyÃ'tmabhÆtameva tadityupalabdhivyavadhÃnÃnupapatternityÃbhivyaktatvÃnmuktasyÃbhivyajyata iti viÓe«avacanamarthakam /
atha kadÃcidevÃbhivyajyata upalabdhivyavadhÃnÃdanÃtmabhÆtaæ tadityanyato 'bhivyaktiprasaÇga÷ /
tathà cÃbhivyaktisÃdhanÃpek«ayà /
upalabdhisamÃnÃÓrayatve tu vyavadhÃnakalpanÃnupapatte÷ sarvadÃbhivyaktiprasaÇga÷ /
tathà cÃbhivyaktisÃdhanÃpek«atà /
upalabdhisamÃnÃÓrayatve tu vyavadhÃnakalpanÃnupapatte÷ sarvadÃbhivyaktiranabhivyaktirvà /
natvantarÃlakalpanÃyà pramÃïamasti /
na ca samÃnÃÓrayaïÃmekasyÃ'tmabhÆtÃnÃæ dharmÃïÃmitaretaravi«ayavi«ayitvaæ saæbhavati /
vij¤Ãnasukhayo«ca prÃgabhivyakte÷ saæsÃritvamabhivyaktyuttarakÃlaæ ca muktatvaæsya so 'nya÷ parasmÃnnityÃbhivyaktaj¤ÃnasvarÆpÃdatyantavailak«aïyÃcchaityamivau«ïyÃt /
paramÃtmabhedakalpanÃyäca vaidika÷ k­tÃnta÷ parityakta÷ syÃt /
mok«asyedÃnÅmiva nirviÓe«atve tadarthÃdhikayatnÃnupapatti÷ ÓÃstravaiyarthyaæ ca prÃpnotÅti cenna /
na, avidyÃbhramÃpohÃpthatvÃt /
na hi vastuto muktÃmuktatvÃviÓe«o 'sti /
Ãtmano nityÃkarÆpatvÃt /
kintu tadvi«ayÃvidyÃpohyate ÓÃstropadeÓajanitavij¤Ãnena /
prÃktadupadeÓaprÃptestadarthaÓca prayatna upapadyata eva /
avidyÃvato 'vidyÃniv­tyaniv­ttik­to veÓe«a Ãtmana÷ syÃditi cet /
avidyÃkalpanÃvi«ayatvÃbhyupagamÃdrajjÆ«araÓuktakÃgaganÃnÃæ sarvodakarajatamalinatvÃdivadado«a ityavocÃma /
timirÃtimitarad­«ÂivadavidyÃkart­tvÃkat­tvÃk­ta Ãtmano viÓe«a÷ syÃditi cet /
na /
dhyÃtÅva lelÃyatÅveti svato 'vidyÃkart­tvasva prati«iddhatvà /
anekavyÃpÃrasannipÃtajanitatvÃccÃvidyÃbhramasya /
vi«atvopapatte«ca /
yasya cÃvidyÃbhramo ghaÂÃdivadvivikto g­hyate sa nÃvidyÃbhramavÃn /
ahaæ na jÃne mugdhe 'smÅti pratyatadarÓanÃdavidyÃbhramavatvameveti cenna /
tasyÃpi vivekagrahaïÃt /
na hi yo yasya vivekena grahÅtà sa tasminbhrÃnta ityucyate /
tasya ca vivekagrahaïaæ tasminneva ca bhrama iti viprati«iddham /
na jÃne mugdho 'smÅti d­Óyata iti bravÅ«i taddarÓinaÓcÃj¤Ãnaæ mugdharÆpatà d­Óyata iti ca taddarÓanasya vi«ayo bhavati karmatÃmÃpadyata iti tatkathaæ karmabhÆtaæ satkart­svarÆpad­ÓiviÓe«aïaj¤Ãnamugdhate syÃtÃm /
atha d­ÓiviÓe«aïatvaæ tayo÷ kathaæ karma syÃtÃæ d­Óinà vyÃpyete /
karma hi kart­kriyayà vyÃpyamÃnaæ bhavati /
anyacca vyÃpyamanyadvyÃpakaæ na tenaiva tadvyÃpyate /
vada kathamevaæ satyaj¤Ãnamugdhate d­ÓiviÓe«aïe syÃtÃm /
na cÃj¤ÃnÃvivekadarÓyaj¤ÃnamÃtmana÷ karmabhÆtamupalabhamÃna upalabdh­dharmatvena g­hmÃti ÓarÅre kÃrÓyarÆpadÃdavattathà /
sukhadu÷khecchÃprayatnÃdÅnsarvo loko g­hïÃtÅti cet /
tathÃpi grahÅturlokasya vivaktataivÃbhyupagatà syÃt /
na jÃne 'haæ tvaduktaæ mugdha eveti cet /
bhavatvaj¤o mugdho yastvevandarÓÆ taæ j¤amamugdhaæ pratijÃnÅmahe vayam /
tathà vyosenoktam /
icchÃdi k­tsnaæ k«etraæ k«etrÅ prakÃÓayatÅti /
"samaæ sarve«u bhÆte«u ti«Âhantaæ parameÓvaram /
vinaÓyatsvavinaÓyantam"ityÃdi ÓataÓa uktam /
tasmÃnnÃ'tmana÷ svato baddhamuktaj¤Ãnak­to viÓe«o 'sti /
sarvadà samaikarasasvÃbhÃvyÃbhyupagamÃt /
ye tvato 'nyathÃ'tmavastu parikalpya bandhamok«ÃdiÓÃstriæ cÃrthavÃdamÃpÃdayanti ta utsahante khe 'pi ÓÃkunaæ padaæ dra«Âuæ khaæ và mu«ÂinÃ'kra«Âuæ carmavadve«Âitum /
vayaæ tu tatkartumaÓaktÃ÷ sarvÃdà samaikaramasadvaitamavikriyamajamajaramamaramam­tamabhayamÃtmatattvaæ brahmaiva sma itye«a sarvavedÃntaniÓcitor'tha ityevaæ pratipadyÃmahe /
tasmÃdbrahmÃpyetÅtyupacÃramÃtrametadvipÅratagrahavaddehasaætatervi cchedamÃtraæ vij¤Ãnaphalamapek«ya //4,4.6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.7

#<tad e«a Óloko bhavati --
yadà sarve pramucyante kÃmà ye 'sya h­di ÓritÃ÷ |
atha martyo 'm­to bhavaty atra brahma samaÓnuta iti |
tad yathÃhinirlvayanÅ valmÅke m­tà pratyastà ÓayÅta |
evam evedaæ ÓarÅraæ Óete |
athÃyam aÓarÅro 'm­ta÷ prÃïo brahmaiva teja eva |
so 'haæ bhagavate sahasraæ dadÃmÅti hovÃca janako vaideha÷ || BrhUp_4,4.7 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.7 svapnabuddhÃntagamanad­«ÂÃntasya dÃr«ÂÃntika÷ saæsÃro varïita÷ /
saæsÃrahetuÓca vidyÃkarmapÆrvapraj¤Ã varïità /
yaiÓcopÃdhibhÆtai÷ kÃryakaraïalak«aïabhÆtai÷ parive«Âita÷ saæsÃritvamanubhavati tÃni coktÃni /
te«Ãæ sÃk«Ãtprayojakau dharmÃdharvÃviti pÆrvapak«aæ k­tvà kÃma evetyavadhÃritam /
yathà ca brahmaïenÃyamartho 'yavadhÃrita evaæ mantreïÃpÅti bandhaæ bandhakÃraïaæ coktvopasaæh­taæ prakaraïaæ"iti na kÃmayamÃna"iti /
athÃkÃyamÃna ityÃrabhya su«uptad­«ÂanÃtasya dÃr«ÂÃntikabhÆta÷ sarvÃtmabhÃvo mok«a ukta÷ /
mok«akÃraïaæ cÃ'tmakÃmatayà yadÃptakÃmatvamuktaæ tacca sÃmarthÃyadanÃtmaj¤ÃnamantareïÃ'tmakÃmayatayÃ'ptakÃmatvamiti sÃmarthyÃdbrahmavidyaiva mok«akÃraïamityuktam /
ato yadyapi kÃmo mÆlamityuktaæ tathÃpi mok«akÃraïaviparyayeïa bandhakÃraïamavidyetyedapyuktameva bhavati /
atrÃpi mok«o mok«asÃdhanaæ ca brÃhmaïenoktam /
tasyaiva d­¬hÅkaraïÃya mantra udÃhriyate ÓlokaÓabdavÃcya÷-  tattasminnevÃrtha e«a Óloko mantro bhavati /
yadà yasminkÃle sarve samastÃ÷ kÃmÃst­«ïÃprabhedÃ÷ pramucyante /
ÃtmakÃmya brahmavida÷ samÆlato viÓÅryante /
ye prasiddhà loka ihÃmutrÃrthÃ÷ putravittalokai«aïÃlak«aïà asya prasiddhasya puru«asya h­di buddhau Órità ÃÓritÃ÷ /
atha tadà martyo maraïadharmà sankÃmaviyogÃtsamÆlato 'm­to bhavati /
atrÃsminneva ÓarÅre vartamÃno brahma samaÓnute brahmabhÃvaæ mok«aæ pratipadyata ityartha÷ /
ato mok«o na deÓÃntaragamanÃdyapek«ate /
tasmÃdvidu«o notkrÃmanti prÃïà yÃvasthità eva svakÃraïe puru«e samavanÅyante /
nÃmamÃtraæ hyavaÓi«yata ityuktam /
kathaæ puna÷ samanavÅte«u prÃïe«u dehe ca svakÃraïe pralÅne vidvÃnmukto 'traivasarvÃtmà sanvartamÃna÷ puna÷ pÆrvavaddehitvaæ saæsÃritvalak«aïaæ na pratipadyata iti /
atrocyate-tattatrÃyaæ d­«ÂÃnto yathà loke 'hi÷ sarpastasya nirlvayanÅ nirmeka÷ sÃhinirlvayanÅ valmÅke sarpÃÓraye valmÅkÃdÃvityartha÷ /
m­tà pratyastà prak«iptÃnÃtmabhÃvena sarpeïa parityaktà ÓayÅta varte /
evameva yathÃyaæ d­«ÂÃnta idaæ ÓarÅraæ sarpasthÃnÅyena muktenÃnÃtmabhÃvena parityaktaæ m­tamiva Óete /
athetara÷ sarpasthÃnÅyo mukta÷ sarmÃtamabhÆta÷ sarpavattatraiva vartamÃno 'pyaÓarÅra eva na pÆrvavtupana÷ saÓarÅro bhavati /
kÃmakarmaprayuktaÓarÅrÃtmabhÃvena hi pÆrvaæ ÓarÅro martyaÓca /
tadviyogÃdathedÃnÅmaÓarÅro 'ta eva cÃm­ta÷ /
prÃïa÷ prÃïitÅti prÃïa÷ /
prÃïasya prÃïamiti hi vak«yamÃïe Óloke /
"prÃïabandhanaæ hi somya mana÷"iti ca Órutyantare /
prakaraïavÃkyasamÃrthÃcca para evÃ'tmÃtra prÃïaÓabdavÃcya÷ /
brahmaiva paramÃtmaiva /
kiæ punastatteja eva vij¤Ãnaæ jyotiryenÃ'tmajyoti«Ã jagadavabhÃsyamÃnaæ praj¤Ãnetraæ vij¤Ãnajyoti«matsadavibraæÓadvartate /
ya÷ kÃmapraÓno vimok«Ãrtho yÃj¤avalkyena varo datto janakÃya sahetuko bandhamok«Ãrthalak«aïo d­«ÂÃntikabhÆta÷ sa e«a nirïÅta÷ savistaro janakayÃj¤avalkyÃkhyÃyikÃrÆpadhÃriïyà Órutyà /
saæsÃravimok«opÃya ukta÷ prÃïibhya÷ /
idÃnÅæ Óruti÷ svayamevÃ'ha vidyÃni«kriyÃrthaæ janakenaivamuktamiti /
kathaæ? so 'hamovaæ vimok«itastvayà bhagavate tubhyaæ vidyÃni«kriyÃrthaæ sahasraæ dadÃmÅti haiva kilovÃcoktaväjanako vaideha÷ /
atra kasmdÃvimok«apadÃrthe nirïÅte videharÃjyamÃtmÃnameva ca na nivedayatyekadeÓoktÃviva sahasrameva dadÃti tatra ko 'bhiprÃya iti /
atra kecidvarïayanti-adhyÃtmavidyÃrasiko janaka÷ Órutamapyartaæ punarmantrai÷ ÓuÓrÆ«ati /
ato na sarvameva nivedayati /
ÓrutvÃbhipretaæ yÃj¤avalkyÃtpunarante nivedayi«yÃmÅti hi manyate /
yadi cÃtraiva sarva nivedayÃmi niv­ttÃbhilëo 'yaæ ÓravaïÃditi matvà ÓlokÃnnavak«yatÅti ca bhayÃtsahasradÃnaæ ÓuÓrÆ«ÃliÇgaj¤ÃpanÃyeti /
sarvamapyetadasat /
puru«asyeva pramÃïabhÆtÃyÃ÷ ÓrutervyÃjÃnupapatte÷ /
arthaÓe«opapatteÓca /
vimok«apadÃrtha ukte 'pyÃtmaj¤ÃnasÃdhana Ãtmaj¤ÃnaÓe«abhÆta÷ sarve«aïÃparityÃga÷ saænyÃsÃkhyo vaktavyor'thaÓe«o vidyate /
tasmÃcchlokamÃtraÓuÓrÆ«ÃkalpanÃn­jvo /
agatikà hi gati÷ puvaruktÃrthakalpanà /
sà cÃyuktà satyÃæ gatau /
na ca tatstutimÃtramityavocÃma /
nanvevaæ satyata Ærdhvaæ vimok«Ãyaiveti vaktavyam /
nai«a dau«a÷ Ãtmaj¤Ãnavadaprayojaka÷ saænyÃsa÷ pak«e pratipattikarmavaditi hi manyate /
"saænyÃsena tanuæ tyajet"iti sm­te÷ /
sÃdhutvÃpak«e 'pi nÃta Ærdhvaæ vimok«Ãyaiveti praÓnamarhati mok«asÃdhanabhÆtÃtmaj¤ÃnaparipÃkÃrthatvÃt //4,4.7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.8

#<tad ete Ólokà bhavanti --
aïu÷ panthà vitata÷ purÃïo mÃæ sp­«Âo 'nuvitto mayaiva |
tena dhÅrà apiyanti brahmavida÷ svargaæ lokam ita Ærdhvaæ vimuktÃ÷ || BrhUp_4,4.8 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.8 ÃtmakÃmasya brahmavido mok«a ityetasminnarthe mantrabrahmaïokte vistarapratipÃdakà ete Ólokà bhavanÃti /
aïu÷ sÆk«ma÷ panthà durvij¤eyatvÃdvitato vistÅrïo vispa«ÂataraïahetutvÃdvà vitara iti pÃÂhÃntarÃnmok«asÃdhano j¤ÃnamÃrga÷ purÃïaÓcirantano nityaÓrutiprakÃÓitatvÃnna tÃrkikabuddhiprabhavakud­«ÂimÃrgavadarvÃkkÃliko mà sp­«Âo mayà labdha ityartha÷ /
yo hi yena labhyate sa taæ sp­ÓatÅva saæbadhyate tenÃya÷ brahmavidyÃlak«aïo mok«amÃrgo mayà labdhatvÃnmà sp­«Âa ityucyate /
na kevalaæ mayà labdha÷ kintvanuvitto mayaiva /
anuvedanaæ nÃma vidyÃyÃ÷ paripÃkÃpek«ayà phalÃvasÃnatÃni«Âhà prÃpti÷ /
bhujeriva t­ptyavasÃnatà /
pÆrvaæ tu j¤ÃnaprÃptisaæbandhamÃtrameveti viÓe«a÷ /
kimasÃvena mantrad­geko brahmavidyÃphalaæ prÃpto nÃnya÷ prÃptavÃnyenÃnuvitto mayÃvetyavadhÃrayati /
nai«a do«a÷ /
asyÃ÷ phalamÃtmasÃk«ikamanuttamamiti brahmavidyÃyÃ÷ stutiparatvÃt /
evaæ hi k­tÃrthÃtmÃbhimÃnakaramÃtmapratyayasÃk«ikamÃtmaj¤Ãnaæ kimata÷ paramanyatsyÃditi brahmavidyà stauti /
na tu puranyo brahmavittatphalaæ na prÃpnotÅti /
"tadyo yo devÃnÃm"iti sarvÃrthaÓrute÷ /
tadevÃ'ha-tena brahmavidyÃmÃrgeïa dhÅrÃ÷ praj¤Ãvanto 'nye 'pi brahmavida ityartha÷ /
apiyantpigacchanti brahmavidyÃphalaæ mok«aæ svargaæ lokam svargalokaÓabdavi«ÂapavÃcyamapi sanniha prakaraïÃnmok«ÃbhidhÃyaka÷ /
ito 'smÃccharÅrapÃtÃdÆrdhvaæ jÅvanta eva vimuktÃ÷ santa÷ //4,4.8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.9

#<tasmi¤ Óuklam uta nÅlam Ãhu÷ piÇgalaæ haritaæ lohitaæ ca |
e«a panthà brahmaïà hÃnuvittas tenaiti brahmavit puïyak­t taijasaÓ ca || BrhUp_4,4.9 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.9 tasminmok«asÃdhanamÃrge vipratipattirmumuk«ÆïÃm /
katham /
tasmi¤Óuklaæ Óuddhaæ vimalamÃhu÷ kecinmumuk«avo nÅlamanye piÇgalamanye haritaæ lohitaæ ca yathÃdarÓanam /
nìhyastvetÃ÷ su«umnÃdyÃ÷ Óle«mÃdirasaæsaæpÆrïÃ÷ Óuklasya nÅlasya piÇgalasyetyÃdyuktatvÃt /
Ãdityaæ và mok«amÃrgamevaævidhaæ manyante /
"e«a Óukla e«a nÅla÷"ityÃdiÓrutyantÃrÃt /
darÓanamÃrgasya ÓuklÃdivarïÃsaæbhavÃt /
sarvathÃpi tu prak­tÃdbrahmavidyÃmÃrgÃdanya ete ÓuklÃdaya÷ /
nanu Óukla÷ Óuddho 'dhvataiyamÃrga÷ /
na÷ nÅlapÆtÃdiÓabdairvarïavÃcakai÷ sahÃnudravaïÃt /
yäÓuklÃdÅnyogino  mok«apathÃnÃhurna te mok«amÃrgÃ÷ saæsÃravi«ayà ve hi te /
cak«u«o và mÆrdhno vÃnyebhyo và ÓarÅradeÓebhya iti ÓarÅdeÓÃnni÷saraïasaæbandhÃt /
brahmÃdilokaprÃpakÃhi te /
tasmÃdayameva mok«amÃrgo ya ÃtkÃmatvenÃ'ptakÃmatayà sarvakÃmak«e gamanÃnupapattau pradÅpanirvÃïavaccak«urÃdÅnÃæ kÃryakaraïÃnÃmatraiva samavanaya itye«a j¤ÃnamÃrga÷ panthà brahmaïà paramÃtmasvarÆpeïaiva brÃhmaïena tyaktasarvaiÓaïenanÃnuvitta÷ /
tena brahmavidyÃmÃrgeïa brahmavidanyo 'pyeti /
kÅd­Óo brahmavittenaitÅtyucyate-pÆrvaæ puïyak­dbhÆtvà punastyaktuputrÃdye«aïa÷ parÃtmatejasyÃtmÃnaæ saæyojya tasminnabhinirv­ttastaijamasaÓcÃ'tmabhÆta ihaivetyartha÷ /
Åd­Óo brahmavittena mÃrgeïaiti /
na puna÷ puïyÃdisamuccayakÃriïo grahaïaæ virodhÃdityavocÃma /
"apuïyapuïyoparame yaæ punarbhavanirbhÃ÷ /
ÓÃntÃ÷ saænyÃsino yÃnti tasmai mok«Ãtmane nama÷ //
iti ca sm­te÷ /
tyaja dharmamadhramaæ ca"ityÃdipuïyÃpuïyatyÃgopadeÓÃt /
"nirÃÓi«amanÃrambhaæ nirnamaskÃramastutum /
ak«oïaæ k«ÅïakarmÃïaæ taæ devà brÃhmaïaæ vidu÷" //
"naitÃd­Óaæ brÃhmaïasyÃsti vittaæ yathaikatà samatà satyatà ca /
ÓÅlaæ sthitirdaï¬anidhÃnamÃrjavaæ tatastataÓtoparama÷ kriyÃbhya÷" //
ityÃdism­tibhyaÓca /
upadek«yati cehÃpi tu"e«a nityo mahimà brahmaïasya na vardhate karmaïà no kanÅyÃn"iti karmaprayojanÃbhÃve hetumuktavÃ"tasmÃdevavicchÃnto dÃnta"ityÃdinà sarvakriyoparamam /
tasmÃdyathÃvyÃkhyÃtameva puïyak­tvam /
athavà yo brahmavittenaiti sa puïyak­taijasaÓceti brahmavitsutire«Ã /
puïyak­ti taijase ca yogini mahÃbhÃgyaæ prasiddhaæ loke tÃbhyÃmato brahmavitsatÆyate prakhyÃtamahÃbhÃgyatvÃlloke //4,4.9//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.10

#<andhaæ tama÷ praviÓanti ye 'vidyÃm] upÃsate |
tato bhÆya iva te tamo ya u vidyÃyÃæ ratÃ÷ || BrhUp_4,4.10 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.10 andhamadarÓanÃtmakaæ tama÷ saæsÃraniyÃmakaæ praviÓanti pratipadyante /
ke /
ye 'vidyÃæ vidyÃto 'nyÃæ sÃdhyasÃdhanalak«aïamupÃsate karmÃnuvartanta ityartha÷ /
tatastasmÃdapi bhÆya iva bahutaramiva tama÷ praviÓanti /
ke /
ya u vidyÃyÃmavidyÃvastupratipÃdikÃyÃæ karmÃrthÃyÃæ trayyÃmeva vidyÃyÃæ ratà abhiratÃ÷ vidhiprati«edhapara eva vedo nÃnyo 'stÅtyupani«adarthÃnapek«iïa  ityartha÷ //4,4.10//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.11

#<anandà nÃma te lokà andhena tamasÃv­tÃ÷ |
tÃæs te pretyÃbhigacchaty avidvÃæso 'budhà janÃ÷ || BrhUp_4,4.11 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.11 yadi te 'darÓanalak«aïaæ tama÷ pravisanti ko do«a ityucyate-anandà anÃnandà asukhà nÃma te lokÃstenÃndhenÃdarÓanalak«aïena tamasÃ'v­tà vyÃptÃste tasyÃj¤Ãnatamaso gocarÃstÃæste pretya m­tvÃbhigacchantyabhiyÃnti /
ke /
ye 'vidvÃæsa÷ /
kiæ sÃmÃnyenÃvidvattÃmÃtreïa netyucyate-abudha÷ /
budheravagamanÃrthasya dhÃto÷ kvippratyayÃntasya rÆpam /
ÃtmÃvagamavarjità ityartha÷ /
janÃ÷ prak­tà eva /
jananadharmiïo vetyetat //4,4.11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.12

#<ÃtmÃnaæ ced vijÃnÅyÃd ayam asmÅti puru«a÷ |
kim icchan kasya kÃmÃya ÓarÅram anu saæjvaret || BrhUp_4,4.12 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.12 ÃtmÃnaæ svaæ paraæ rÆpaæ sarvaprÃïimanÅ«itaj¤aæ h­tsthamaÓanÃyÃdidharmÃtÅtaæ codyadi vijÃnÅyÃtsahasre«u kaÓcit /
cedityÃtmavidyÃyà durlabhatvaæ darÓayati /
kathamayaæ para Ãtmà sarvaprÃïipratyayasÃk«Å yo neti netÅtyÃdyukto yasmÃnnÃnyo 'sti dra«Âà Órotà mantà vij¤Ãtà sama÷ sarvabhÆtastho nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvo 'smi bhavÃmÅti pÆru«a÷ puru«a÷ /
sa kimicchaæstatsavarÆpavyatiriktamanyadastu phalabhÆtaæ kimicchankasya vÃnyasyÃ'tmano vyatiriktasya kÃmÃya prayojanÃya /
na hi tasyÃ'tmana e«Âavyaæ phalam /
na cÃtmano 'nyosti yasya kÃmÃyecchati sarvasyÃtmabhÆtatvÃt /
ata÷ kimicchankasya kÃmÃya ÓarÅramanusaæjvaredbhraæÓet /
ÓarÅropÃdhik­tadu÷khamanudu÷khÅ syÃt /
ÓarÅratÃpamanutapyeta /
anÃtmadarÓino hi tadvyatiriktavastavantarepso÷ mamedaæ syÃtputrasyedaæ bhÃryÃyà idamityevamÅhamÃna÷ puna÷ punarjananamaraïaprabandharƬha÷ /
ÓarÅrarogamanu rujyate sarvÃtmadarÓinastu tadasaæbhava ityetadÃha //4,4.12//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.13

#<yasyÃnuvitta÷ pratibuddha ÃtmÃsmin saædehye gahane pravi«Âa÷ |
sa viÓvak­t sa hi sarvasya kartà tasya loka÷ sa u loka eva || BrhUp_4,4.13 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.13 ki¤ca yasya brÃhmaïasyÃnuvitto 'nulabdha÷ pratibuddha÷sÃk«Ãtk­ta÷ katham? ahamasmi paraæ brahmetyevaæ pratyagÃtmatvenÃvagata Ãtmà asminsaædahye saædehe 'nekÃnarthasaækaÂopacaye gahane vi«ame 'nekaÓatasahasravivekavij¤Ãnapratipak«e vi«ame pravi«Âa÷ sa yasya brÃhmaïasyÃnuvitta÷ pratibodhenetyartha÷ /
sa viÓvak­dviÓvasya kartà /
kathaæ viÓvak­ttavaæ tasya? kiæ viÓvak­diti nÃmetyÃÓaÇkyÃ'ha - sa hi yasmÃtsarvasya kartà na nÃmamÃtraæ na kevalaæ viÓvak­tparaprayukta÷ san /
kiæ tarhi tasya loka÷ sarva÷ /
kimanyà loko 'nyo 'sÃvityucyate - sa u loka eva /
lokaÓabdenÃ'tmocyate /
tasya sarva Ãtmà sa ca sarvasyà /
¤a'tmetyartha÷ /
ya e«a brÃhmaïena pratyagÃtmà pratibuddhatayÃnuvitta ÃtmÃnarthasaækaÂe gahane pravi«Âa÷ sa na saæsÃrÅ kintu para eva /
yasmÃdviÓvasya kartà sarvasyÃ'tmà tasya ca sarva Ãtmà /
eka evÃdvitÅya÷ para evÃsmÅtyanusaædhÃtavya iti ÓlokÃrtha÷ //4,4.13//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.14

#<ihaiva santo 'tha vidmas tad vayaæ na ced avedir mahatÅ vina«Âi÷ |
ye tad vidur am­tÃs te bhavanty athetare du÷kham evÃpiyanti || BrhUp_4,4.14 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.14 ki¤cehaivÃlekÃrthasaækule santo bhavantoj¤ÃnadÅrghanidrÃmohitÃ÷ santa÷ katha¤cidiva brahmatattvamÃtmatvenÃtha vidmo vijÃnÅma÷ /
tadetadbrahma prak­tamaho vayaæ k­tÃrthà ityabhiprÃya÷ /
yadetadbrahma vijÃnÅmastanna cedviditavanto vayaæ vedanaæ vedo vedo 'syÃstÅti vedÅ vedyeva vedirna vediravedi÷ /
tato 'hamavedi÷ syÃm /
yadyavedi÷ syÃæ ko do«a÷ syÃnmahatyanantaparimÃïà janmamaraïÃdilak«aïà vina«ÂirvinaÓanam /
aho vayamasmÃnmahato vinaÓanÃnnirmuktà yadadvayaæ brahma viditavanta ityartha÷ /
yathà ca vayaæ brahma viditvÃsmÃdvinaÓanÃdvipramuktà evaæye tadviduram­tÃste bhavanti ye punarnaiva brahma vidusta itare brahmavidbhyo 'nye 'brahmavida ityartha÷ /
du÷khameva janmamaraïÃdilak«aïamevÃpiyanti pratipadyante na kadÃcidapyavidu«Ãæ tato viniv­ttirityartha÷ /
du÷khameva hi ta Ãtmatvenopagacchanti //4,4.14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.15

#<yadaitam anupaÓyaty atmÃnaæ devam aÇjasà |
ÅÓÃnaæ bhÆtabhavyasya na tato vijugupsate || BrhUp_4,4.15 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.15 yadà punaretamÃtmÃnaæ katha¤citparamakÃruïikaæ ka¤cidÃcÃryaæ prÃpya tato labdhaprayÃda÷ sannanu paÓcÃtpaÓyati sÃk«Ãtkaroti svamÃtmÃnaæ devaæ dyotanavantaæ dÃtÃraæ và sarvaprÃïikarmaphalÃnÃæ yathÃkarmÃnurÆpama¤jasà sÃk«ÃdÅÓÃnaæ sÃvÃminaæ bhÆtabhavyasya kÃlatrayasyetyetat /
na tatastasmÃdÅÓÃnÃddevÃdÃtmÃnaæ viÓe«eïa jugupsate gopÃyitumicchati /
sarvo hi leka ÅÓvarÃdguptamicchati bhederÓÅ /
ayaæ tvekatvadarÓÅ na bibheti kutaÓcana /
ato na tadà vijugupsate /
yadeÓÃnaæ devama¤jasÃ'tmatvena paÓyati na tadà nindati và ki¤cit /
sarvamÃtmÃnaæ hi paÓyati sa evaæpaÓyankamasau nindyÃt //4,4.15//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.16

#<yasmÃd arvÃk saævatsaro 'hobhi÷ parivartate |
tad devà jyoti«Ãæ jyotir Ãyur hopÃsate 'm­tam || BrhUp_4,4.16 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.16 ki¤ca yasmÃdÅÓÃnÃdarvÃgyasmÃdanyavi«aya evetyartha÷ /
saævatsara÷ kÃlÃtmà sarvasya janimata÷ paricchettà yamaparicchindannarvÃgeva vartate 'hobhi÷ svÃvayavairahorÃtrairityartha÷ /
tajjyoti«Ãæ jyotirÃdityÃdijyoti«ÃmapyavabhÃsakatvÃdÃyurityupÃsane tasmÃdÃyu«mantaste /
tasmÃdÃyu«kÃmenÃ'yurguïenopÃsyaæ brahmetyartha÷ //4,4.16//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.17

#<yasmin pa¤ca pa¤cajanà ÃkÃÓaÓ ca prati«Âhita÷ |
tam eva manya ÃtmÃnaæ vidvÃn brahmÃm­to 'm­tam || BrhUp_4,4.17 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.17 ki¤ca yasminyatra brahmaïi pa¤ca pa¤cajanà gandharvÃdaya÷ pa¤caiva saækhyÃtà gandharvÃ÷ pitaro devà asurà rak«Ãæsi ni«Ãdapa¤camà và varïà ÃkÃÓaÓcÃvyÃk­tÃkhyo yasminsÆtramimotaæ ca protaæ ca /
yasminprati«Âhita etasminnu khalvak«are gÃrgyÃkÃÓa ityuktaæ tamevÃ'tmÃnamam­taæ brahma manye 'haæ na cÃhamÃtmÃnaæ tato 'nyatvena jÃne /
kiæ tarhyam­to 'haæ brahma vidvÃnsannaj¤ÃnamÃtreïa tu martyo 'hamÃsaæ tadapagamÃdvidvÃnahamam­ta eva //4,4.17//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.18

#<prÃïasya prÃïam uta cak«u«aÓ cak«ur uta Órotrasya Órotram manaso ye mano vidu÷ |
te nicikyur brahma purÃïam agryam || BrhUp_4,4.18 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.18 ki¤ca tena hi caitanyÃtmajyoti«ÃvabhÃsyamÃna÷ prÃïa ÃtmabhÆtena prÃïÅti tena prÃïasyÃpi prÃïa÷ sa taæ prÃïasya prÃïam /
tathà cak«u«o 'pi cak«uruta ÓrautrasyÃpi Órotram /
brahmamaÓaktyodhi«ÂhitÃnÃæ hi cak«urÃdÅnÃæ darÓanÃdisÃmarthyaæ svata÷ këÂhalo«ÂasamÃni hi tÃni caitanyÃtmajyoti÷ÓÆnyÃni /
manaso 'pi mana iti ye viduÓcak«uradÃvyÃpÃrÃnumitÃstivaæ pratyÃgÃtmÃnaæ na vi«ayabhÆtaæ ye viduste nicikyurniÓcayena j¤Ãtavanto brahma purÃïaæ cirantanamagryamagre bhavam /
"tadyadÃtmavido vidu÷"iti hyÃtharvaïe //4,4.18//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.19

#<manasaivÃnudra«Âavyaæ neha nÃnÃsti kiæ cana |
m­tyo÷ sa m­tyum Ãpnoti ya iha nÃneva paÓyati| BrhUp_4,4.19 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.19 tadbrahmadarÓane sÃdhanamucyate manasaiva paramÃrthaj¤Ãnasaæsak­tenÃ'cÃryovadeÓÃpÆrvakaæ cÃnudra«Âavyam /
tatra ca darÓanavi«aye brahmaïi neha nÃnÃsti ki¤cana ki¤cidapu /
asati nÃnÃtve nÃnÃtvamadhyÃropayatyavidyayà /
sa m­tyormaraïÃn m­tyuæ maraïamÃpnoti /
ko 'sau /
ya iha nÃneva paÓyati /
avidyÃdhyÃropaïavyatirekeïa nÃsti paramÃrthato dvaitamityartha÷ //4,4.19//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.20

#<ekadhaivÃnudra«Âavyam etad apramayaæ dhruvam |
viraja÷ para ÃkÃÓÃd aja Ãtmà mahÃn dhruva÷ || BrhUp_4,4.20 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.20 yasmÃdevaæ tasmÃdedhaivaikenaiva prakÃreïa vij¤ÃnaghanaikarasaprakÃreïÃ'kÃÓavannirantareïÃnudra«Âavyam /
yasmÃdetadbrahmÃprameyam /
sarvaikatvÃt /
anyena  hyanyatpramÅyata idaæ tvekamevÃto 'prameyam dhruvaæ nityaæ kÆÂasthamavicÃlÅtyartha÷ /
nanu viruddhamidamucyate 'prameyaæ j¤Ãyata iti ca /
j¤Ãyata iti pramÃïairmÅyata /
ityartho 'prameyamiti ca tatprati«edha÷ /
nai«a do«a÷ /
anyadavastuvadanÃgamapramÃïaprameyatvaprati«edhÃrthatvÃt /
yathÃ'nyÃni  vastÆnyÃgamanirapek«ai÷ pramÃïairvi«ayÅkriyante na tathaitadÃtmatatvaæ pramÃïÃntareïa vi«ayÅkartuæ Óakyate /
sarvasyÃ'matve kena kaæ paÓyedvijÅnÃyaditi pramÃt­pramÃïÃdivyÃpÃraprati«edhenaivÃ'gamo 'pi vij¤Ãpayati na tvabhidhÃnÃbhidhelak«aïavÃkyadharmÃÇgÅkaraïena /
tasmÃnnÃ'gamanÃpi svargamervÃdivattatpratipÃdyate /
pratipÃdayitrÃtmabhÆtaæ hi tat /
pratipÃdayitu÷ pratipÃdanasya pratipÃdyavi«ayatvÃt /
bhede hi sati tadbhavati /
j¤Ãnaæ ca tasminparÃtbhÃvaniv­ttireva /
na tasminsÃk«ÃdÃtmabhÃva÷ kartavye vidyamÃnvÃdÃtmabhavasya /
nityo hyÃtmabhÃva÷ sarvasyÃtadvi«aya iva pratyavabhasate /
tasmÃdatadvi«ayÃvabhÃsaniv­ttavyatirekeïa na tasminnÃtmabhÃvo vidhÅyate /
anyÃtbhÃvaniv­ttÃvÃtmabhÃva÷ svÃtmani svÃbhÃviko ya÷ sa kevalo bhavatÅtyÃtmà j¤Ãyata ityucyate /
svataÓcÃprameya÷ pramÃïÃntareïa na vi«ayÅkriyata ityuccayate /
svataÓcÃprameya÷ pramÃïÃntareïa na vi«ayÅkriyata ityubhayamapyaviruddhameva /
virajo vigatarajo rajo nÃma dharmÃdharmÃdimalaæ tadrahita ityetat /
para÷ paro vyatirikta÷ sÆk«mo vyÃpÅ vÃ'kÃÓÃdapyavyÃk­tÃkhyÃt /
ajo na jÃyate janmaprati«edhÃduttare 'pi bhÃvavikÃrÃ÷ prati«iddhÃ÷ /
sarve«Ãæ janmÃditvÃt /
Ãtmà mahÃnparimÃïato mahatatra÷ sarvasmÃt /
dhruvo 'vinÃÓÅ //4,4.20//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.21

#<tam eva dhÅro vij¤Ãya praj¤Ãæ kurvÅta brÃhmaïa÷ |
nÃnudhyÃyÃd bahƤ chabdÃn vÃco viglÃpanaæ hi tad iti || BrhUp_4,4.21 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.21 tamÅd­ÓamÃtmÃnameva dhÅro dhÃmÃnvij¤ÃyopadeÓata÷ ÓÃstrataÓca praj¤Ãæ ÓÃstrÃcÃryopadi«Âavi«ayÃæ jij¤ÃsÃparisamÃptikarÅæ kurvÅta brÃhmaïa÷ /
evaæ praj¤ÃkaraïasÃdhanÃni saænyÃsaÓamadamoparamatitik«ÃsamÃdhÃnÃni kuryÅdityartha÷ /
nÃnudhyÃyÃnnÃnucintayedbahÆnprabhÆtächabdÃn /
tatra bahutvaprati«edhÃtkevalÃtmakatvapratipÃdakÃ÷ svalpÃ÷ Óabdà anuj¤Ãyante"omityevaæ dhyÃyatha ÃtmÃnam anyà vÃco vimi¤catha"iti cÃ'tharvaïe /
vÃco viglÃpanaæ viÓe«eïa glÃnikaraæ Óramakaraæ hi yasmÃttadbahuÓabdÃbhidhyÃnamiti //4,4.21//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.22

#<sa và e«a mahÃn aja Ãtmà yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u |
ya e«o 'ntar h­daya ÃkÃÓas tasmi¤ chete |
sarvasya vaÓÅ |
sarvasyeÓÃna÷ |
sarvasyÃdhipati÷ |
sa na sÃdhunà karmaïà bhÆyÃn |
no evÃsÃdhunà kanÅyÃn |
e«a sarveÓvara÷ |
e«a bhÆtÃdhipati÷ |
e«a bhÆtapÃla÷ |
e«a setur vidharaïa e«Ãæ lokÃnÃm asaæbhedÃya |
tam etaæ vedÃnuvacanena brÃhmaïà vividi«anti yaj¤ena dÃnena tapasÃnÃÓakena |
etam eva viditvà munir bhavati |
etam eva pravrÃjino lokam icchanta÷ pravrajanti || BrhUp_4,4.22 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.22 sahetukau bandhamok«Ãvabhihitau mantrabrÃhmaïabhyÃæ ÓlokaiÓca punarmok«asvarÆpaæ vistareïa pratipÃditamevametasminnÃtmavi«aye sarvo vedo yathopayukto bhavati tattathà vaktavyamiti tadartheyaæ kaï¬ikÃ'rabhyate /
tacca tathÃsminprapÃÂhake 'bhihitaæ saprayojanamanÆdyÃtraivopayoga÷ k­tsnasya vedasya kÃmyarÃÓivarjitasyetyevamarthaæ uktÃrthÃnuvÃda÷ sa và e«a ityÃdi÷ /
sa ityuktaparÃmarÓÃrtha÷ /
ko 'sÃvukta÷ parÃm­Óyate taæ prati nirdiÓati ya e«a vij¤Ãnamaya iti /
atÅntaravÃkyoktasaæpratyayo mà bhÆditi ya e«a÷ /
katama e«a ityucyate-vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«viti /
uttaravÃkyolliÇganaæ saæÓayaniv­tyartham /
uktaæ hi pÆrvaæ janakapraÓnÃrambhe kataæ Ãtmeti yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«vityÃdi /
etaduktaæ bhavati yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«vityÃdinà vÃkyena pratipÃdita÷ svaya¤jyotirÃtmà sa e«a kÃmakarmÃvidyÃnÃmanÃtmadharmatvapratidÃpÃdanadvÃreïa mok«ita÷ paramÃtmabhÃvamÃpÃdita÷ para evÃyaæ nÃnya itye«a sa sÃk«ÃnmahÃnaja Ãtmetyukta÷ /
yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«viti yathÃvyÃkhyÃtÃrtha eva /
ya e«o 'ntarh­daye h­dayepuï¬arÅkamadhye h­dayapuï¬arÅkamadhye ya e«a ÃkÃÓa÷ para evÃ'tmà nirupÃdhiko vij¤Ãnamayasya svasvabhÃstasminsvasvabhÃve paramÃtmanyÃkÃÓÃkhye sete /
caturthaæ etadvyÃkhyÃtaæ kvai«a tadÃbhÆdityasya prativacanatvena /
sa ca sarvasya brahmendrÃdervaÓÅ /
sarvo hyasya vaÓe vartate /
uktaæ caitasya và ak«arasya praÓÃsana iti /
na kevalaæ vaÓÅ sarvasyeÓÃna ÅÓità ca brhamendraprabh­tÅnÃmÅÓit­tvaæ ca kadÃcijjÃtik­taæ yathà rÃjakumÃrasya balavattarÃnapi bh­tyÃnprati tadvanmà bhÆdityÃha sarvasyÃdhipatiradhi«ÂhÃya pÃlayità svatantra ityartha÷ /
na rÃjaputravadamÃtyÃdibh­tyatantra÷ /
trayamapyetadvaÓitvÃdihetuhetumadrÆpam /
yasmÃtsarvasyÃdhipatistato 'sau sarvasyeÓÃna÷ /
yo hi yamadhi«ÂÃya pÃlayati sa taæ pratÅ«Âa eveti prasiddham /
yasmÃcca sarvasyeÓÃnastasmÃtsarvasya vaÓÅti /
kicÃnyatsa evaæbhÆto h­dyantarjyoti÷ puru«o vij¤Ãnamayo na sÃdhunà ÓÃstravihitena karmaïà bhÆyÃnbhavati na vardhate pÆrvÃvasthÃta÷ kenaciddharmeïa /
no eva ÓÃstrapri«iddhenÃsÃdhunà karmaïà kanÅyÃnalpataro bhavati pÆrvÃvasthÃto na hÅyata ityartha÷ /
ki¤ca sarvo hyadhi«ÂhÃnapÃlanÃdi kurvanparÃnugrahapŬÃk­tena dharmÃdharmÃkhyona yujyate 'syaiva tu kathaæ tadabhÃva iti /
ucyate-yasmÃde«a sarveÓvara÷  sankarmaïo 'pÅÓituæ bhavatyeva ÓÅlamasya tasmÃnna karmaïà saæbandhyate /
ki¤cëa bhÆtÃdhipatirbrahmÃdistambhaparyantÃnÃæ bhÆtÃnÃmadhipatirityuktÃrthaæ padam /
e«a bhÆtÃnÃæ te«Ãmeva pÃlayità rak«ità /
e«a setu÷ /
kiæviÓi«Âa ityÃha- vidharaïo varïÃÓramÃdivyavasthÃyà vidhÃrayità /
tadÃhai«Ãæ bhÆrÃdÅnà brahmalokÃntÃnÃæ lokÃnÃmasaæbhedÃyÃsaæbhinnamaryÃdÃyai /
parameÓvareïa setuvadavidhÃryamÃïà lokÃ÷ saæbhinnamaryÃdÃ÷ syu÷ /
ato lokÃnÃmasaæbhedÃya setubhÆto 'yaæ parameÓvaro ya÷ svaya¤jyorÃtmaiva /
evaævitsarvasya vaÓÅtyÃdi brahmavidyÃyÃ÷ phalametannirddi«maÂam /
kijyetiriyaæpuru«a ityevamÃdi«a«ÂhaprapÃÂhakavihitÃyÃmetasyÃæ brahmavidyÃyÃmevaæphalÃyÃæ kÃmyaikadeÓavarjitaæ k­tsnaæ karmakÃï¬aæ tÃdarthyena vaniyujyate /
tatkathamityucyate-tametamevabhÆtamaupani«adaæ puru«aæ vedÃnuvacanena mantrabrÃhmaïÃdhyayanena nityasvÃdhyÃyalak«aïena vividi«anti veditumicchanti /
ke /
brÃhmaïÃ÷ /
brÃhmaïagrahaïamupalak«aïÃrtham /
aviÓi«Âo hyadhikÃrastrayÃïÃæ varïÃnÃm /
athavà karmakÃï¬ena mantrahabrÃhmaïena vedÃnuvacanena viviji«anti /
kathaæ vividi«antÅtyucyate-yaj¤enetyÃdi /
ya punarmantrabrÃhmaïalak«aïena vedÃnuvacanena prakÃÓyamÃnaæ vivida«antÅti vyÃcak«ate te«ÃmÃraïyakamÃtrameva vedÃnuvacanaæ syÃt /
na hi karmakÃïena para Ãtmà prakÃÓyate /
to tvaipani«adamiti viÓe«aÓrute÷ /
vedÃnuvacaneneti cÃviÓe«itatvÃtsamastagrÃhidaæ vacanam /
na ca tadekadeÓotsarhe yukta÷ /
nanu tvatpak«e 'pyupani«advarjamityekadeÓatvaæ syÃt /
nÃ'dyavyÃkhyÃne 'virodhÃdasmatpak«e nai«a do«o bhavati /
yadà vedÃnuvacanaÓabdena nitya÷ svÃdhyÃyo vidhÅyate tadopani«adapu g­hÅtaiveti vedÃnuvacanaÓabdÃrthaikadeÓo na parityakto bhavati /
yaj¤ÃdisahapÃÂhÃcca /
yaj¤ÃdÅni karmÃïyevÃnukrami«yanvedÃnuvacanaÓabdaæ prayuÇkte /
tasmÃtkramaiva vedÃnuvacanaÓabdenocyata iti gamyate /
karma hi nityasvÃdhyÃya÷ /
kathaæ punarnityasvÃdhyÃyÃdibhi÷ karmabhirÃtmÃnaæ vivida«anti /
naiva hi tÃnyÃtmÃnaæ prakÃÓanayanta yathopani«ada÷ /
nai«a dodha÷-karmaïÃæ viÓuddhihetutvÃt /
karmabhi÷ saæsk­tà hi viÓuddhÃtmÃna÷ ÓaknuvantyÃtmÃnamupani«atprakÃÓitamapratibandhena veditum /
tathà hyÃtharvaïe-"viÓuddhasattvastatastu taæ paÓyate ni«kalaæ dhyÃyamÃna÷"iti sm­tiÓca-"j¤Ãnamutpadyate puæsÃæ k«ayÃtpÃpasya karmaïa÷"ityÃdi÷ /
kathaæ punarnityÃni karmÃïi saæskÃrÃrthÃnÅtyavagamyate"sa ha và ÃtmayÃjÅ yo vededaæ me 'nenÃÇgaæ saæskriyata idaæ me 'nenÃÇgamupadhÅyate"ityÃdiÓrute÷ /
sarve«u ca sm­tiÓÃstre«u karmÃïi saæskÃrÃrthÃnyevÃ'cak«ate '«ÂÃcatvÃriæÓatsaæskÃrà ityÃdi«u /
gÅtÃsu ca-"yaj¤o daina tapaÓcaiva pÃvanÃni manÅ«iïÃm /
sarve 'pyete yaj¤avido yaj¤ak«apitakalma«Ã÷" //
iti /
yaj¤eneti dravyayaj¤Ã j¤Ãnayaj¤ÃÓca saæskÃrÃrthÃ÷ /
saæsk­tasya ca viÓuddhasatvasya j¤Ãnotpattirapratibandhena bhavi«yatyato yaj¤ena  vividi«Âi /
dÃnena dÃnamapi pÃpak«ayahetutvÃddharmav­ddhihetutvÃcca /
tapasà tapa ityaviÓe«eïa k­cchracÃndrÃyaïÃdiprÃptau viÓe«aïamanÃÓakeneti /
kÃmÃnaÓanamanÃÓakaæ na tu bhojananiv­tti÷ bhojananiv­ttau mriyata eva nÃ'tmavedanam /
vedÃnuvacanayaj¤adÃnatapa÷Óabdena sarvameva nityaæ karmopalak«yate /
evaæ kÃmyavarjitaæ nityaæ karmajÃtaæ sarvamÃtmaj¤ÃnotpattidvÃreïa mok«asÃdhanatvaæ pritapadyate /
evaæ karmakÃï¬enÃsyaikavÃkyatÃvagati÷ /
evaæ yathoktena nyÃyenaitamevÃ'tmÃnaæ viditvà yathÃprakÃÓitaæ munirbhavati mananÃnmuniryogÅ bhavatÅtyartha /
etameva viditvà munirbhavati nÃnyam /
nanvanyavedane 'pi munitvaæ syÃtkathamavadhÃryata etameveti /
bìhamanyavedane 'pi munirbhavet /
kitvanyavedane na munireva syÃtkiæ tarhi karmyapi  bhavetsa÷ /
etaæ tvaupani«adaæ puru«aæ viditvà munireva syÃnna tu karmÅ /
ato 'sÃdhÃraïaæ munitvaæ vivak«itamasyetyavadhÃrayatyetameveti /
etasminhi vidite kena kaæ paÓyedityevaæ kriyÃsambhavÃnmananameva syÃt /
ki¤caicamevÃ'tmÃnaæ svaæ lokamicchanta÷ prÃrthayanta÷ pravrÃjina÷ pravrajanaÓÅlÃ÷ pravra¬anti prakar«eïa vrajanti sarvÃïi karmÃïi saænyasyantÅtyartha÷ /
etameva lokamicchanta ityavadhÃraïÃnna bÃhyalokatrayepsÆnÃæ pÃrivrÃjyodhikÃra iti gamyate /
na hi gaÇgÃdvÃraæ pratipitsu÷ kÃÓÅdeÓanivÃsÅ pÆrvÃbhimukha÷ praiti /
tasmÃdbÃhyalokatrayÃrthinÃæ putrakarmÃparabrahmavidyÃ÷ sÃdhanam /
"putreïÃyaæ loko jayyo nÃnyena karmaïÃ" ityÃdiÓrute÷ /
athastadarthibhi÷ putrÃdisÃdhanaæ pratyÃkhyÃya na pÃrivrÃjyaæ pratipattuæ yuktam /
atatsÃdhanatvÃtpÃrivrÃjyasya /
tasmÃdetameva lokamicchanta÷ pravrajantÅti yuktamavadhÃraïam /
ÃtmalokaprÃptirhyavidyÃniv­ttau svÃtmanyavasthÃnameva /
tasmÃdÃtmÃnaæ cellokamicchaci yastasya sarvakriyoparama evÃ'tmavalokasÃdhanaæ mukhyamantaraÇgam /
yathà putrÃdireva bÃhyalokatrayasya /
putrÃdikarmaïa÷ Ãtmalokaæ pratyasÃdhanatvÃt /
asambhavena viruddhatvamavocÃma /
tasmÃdÃtmÃnaæ lokamicchanta÷ prvrajantyeva sarvakriyÃbhyo nivarterannevetyartha÷ /
yathà ca bÃhyalokatrayÃrthina÷ pratiniyatÃni putrÃdÅni sÃdhanÃni vihatÃnyevamÃtmalokÃrthana÷ sarvai«aïÃniv­tti÷ pÃrivrÃjyaæ brahmavido vidhÅyata eva /
kuta÷ punasta ÃtmalokÃrthana÷ pravra¬antyevetyucyate /
tatrÃrthavÃdavÃkyarÆpeïa hotuæ darÓayatu /
etaddha sma vai tat /
tadetatpÃrivrÃjye kÃraïamucyate- ha sma vai kila pÆrvetikrÃntakÃlÅnà vidvÃæsa Ãtmaj¤Ã÷ prajÃæ karmÃparabrahmavidyà ca /
prajopalabhitaæ hi trayametadbÃhyalokatrayasÃdhanaæ nirdiÓyate prajÃmiti /
prajÃæ kiæ?  na kÃmayante putrÃdilokatrayasÃdhanaæ nÃnuti«ÂhantÅtyartha÷ /
nanvaparabrahmadarÓamanuti«Âhantyeva /
tadbalÃddhi vyutthÃnam /
na, apavÃdÃt /
brahma taæ parÃdÃdyo 'nyatrÃ'tmano brahma veda sarvaæ taæ parÃdÃdityaparabrahmadarÓamapyapavadatyeva /
aparabrahmaïo 'pi sarvamadhyÃntararbhÃvÃt /
yatra nÃnyatpaÓyatÅti ca /
pÆrvÃparabÃhyÃntaradarÓanaprati«edhÃccÃpÆrvamanaparamanantaramabÃhyamiti /
tatkena kaæ paÓyedvijÅnÃyÅditi ca /
tasmÃnnÃ'tmadarÓanavyatirekeïÃnyadvyutthÃnakÃraïamapek«ate /
ka÷ punaste«ÃmabhiprÃya ityucyate kiæ prayojanaæ phalaæ sÃdhyaæ kari«yÃma÷ prajayà sÃdhanena /
prajà hi bÃhyalokasÃdhanaæ nirj¤Ãtà /
sa ca bÃhyaloko nÃstyasmÃkamÃtmavyatirikta÷ /
sarvaæ hyasmÃkamÃtmabhÆtameva sarvasya ca vayamÃtmabhÆtÃ÷ /
Ãtmà ca nÃ'tmatvÃdeva na kenacitsÃdhanenotpÃdya Ãpyo vikÃrya÷ saæskÃryo và yadapyÃtmayÃjina÷ saæskÃrÃrthaæ karmeti tadapi kÃryakaraïÃtmadarÓanavi«ayameva /
idaæ me 'nenÃÇgaæ saæskriyata ityaÇgÃÇgitvÃdiÓravaïÃt /
na hi vij¤ÃnaghanaikarasanairantaryadarÓino 'ÇgÃÇgisaæskÃropadhÃnadarÓanaæ sambhavati /
tasmÃnna ki¤citpra¬ÃdisÃdhanai÷ kari«yÃma÷ /
avidu«Ãæ hi tatpradÃjisÃdhanai÷ karvyaæ phalam /
na hi m­gat­«ïikÃyÃmudakapÃnÃæ tadudakadarÓÅ prav­tta iti tatro«aramÃtramudakÃbhÃvaæ paÓyeto 'pi prav­ttiryuktà /
evamasmÃkamapi paramÃrthÃtmalokadarÓinÃæ prajÃdisÃdhanasÃdhye m­gat­«ïikÃdisame 'vidvaddarÓanavi«aye na prav­ttiryuktetyabhiprÃya÷ /
tadetaducyate-ye«ÃmasmÃkaæ paramÃrthadarÓinÃæ no 'yamÃtmÃÓanÃyÃdivinirmukta÷ sÃdhvasÃdhubyÃmavikÃryo 'yaæ loka÷ phalamabhipratam /
na cÃ.'syÃ'tmana÷ sÃdhyasÃdhanÃdisarvasaæsÃradharmavinirmuktasya sÃdhanaæ ki¤cide«itavyam /
sÃdhyasya hi sÃdhanÃnve«aïà kriyate /
asÃdhyasya sÃdhanÃnve«aïÃyÃæ hi jalabuddhyà sthala iva taraïaæ k­taæ syÃt /
khe và ÓÃkunapadÃnve«aïam /
tasmÃdetamÃtmÃnaæ viditvà prvjeyureva brÃhmaïà na karmÃ'rabherannityartha÷ /
yasmÃtpÆrve brÃhnà evaæ vidvÃæsa÷ prajÃmakÃmayamÃnÃ÷ /
ta evaæ sÃdhyasÃdhanasaævyavahÃraæ nindanto 'vidvadvi«ayo 'yamiti k­tvà kiæ k­tavanta ityucyate-te ha sma kila putrëaïÃyÃÓca vistai«aïÃyÃÓca lokëaïÃyÃÓca vyutthÃyÃtha bhik«Ãcaryaæ canarantÅtyÃdi vyÃkhyÃtam /
tasmÃdÃtmÃnaæ lokamicchanta÷ pravrajanti pravrajeyuritye«avidhirarthavÃdena saægacchate /
hi sÃrthavÃdasyÃsya lokastutyÃbhimukhyamupapadyate /
pravrajantÅtyasyÃrthavÃdarÆpo hyetaddha smetyÃdiruttaro grantha÷ /
arthavÃdaÓcennÃrthavÃdÃntaramapek«eta /
apek«ate tvetaddha smetyÃdyarthavÃdaæ pravrajantÅtyetat /
yasmÃtpÆrve vidvÃæsa÷ prajÃdikarmabhyo niv­ttÃ÷ pravjitavanta ava tasmÃdadhunÃtanà api pravrajanti pravjeyurityevaæ sambadhyamÃnaæ na lokastityabhimukhaæ bhavitumarhati /
vij¤ÃnasamÃnakart­katvopadeÓÃdityÃnÃvocÃma /
vedÃnuvacanÃdisahapÃÂhÃcca /
yathÃ'tmavedanasÃdhanatvena vihitÃnÃæ vedÃnuvacanÃdÅnÃæ yathÃrthatvameva nÃrthavÃdatvaæ tathà taireva saha paÂhitasya pÃrivrÃjyasyÃ'tmalokaprÃptisÃdhanatvenÃrthavÃdatvamayuktam /
phalavibhÃgopadeÓÃcca /
etamevÃtmÃnaæ  lokaæ viditvetyanyasmÃdbÃhyÃllokÃdÃtmÃnaæ phalÃntaratvena pravibhajati /
yathà putraiïaivÃyaæ loko ¬ayyo nÃnyena karmaïà karmaïà pit­loka iti /
na ca pravrajantÅtyetatpÃrpatallokastutiparam /
pradhÃnavaccÃrthavÃdÃpek«aæ sak­cchrutaæ syÃt /
tasmÃdabhrÃntirevai«Ã lokastitiparamiti /
na cÃnu«Âheyena pÃrivrÃjyena stuturupapadyate /
di pÃrivrÃjyamanu«Âheyamapi sadanyastutyarthaæ syÃddarÓapÆrïamÃsÃdÅnÃmapyanu«ÂhÃyÃnÃæ stutyarthatà syÃt /
na cÃnyatra kartavyataitasmÃdvi«ayÃrj¤Ãtà yata iha stutyartho bhavet /
yadi puna÷ kvacidvidhi÷ parikalpyeta pÃrivrÃjyasya sa ihaiva mukhyo nÃnyatra sambhavati /
yadapyanadhik­tavi«aye pÃrivrÃjyaæ parikalpyate tatra v­k«ÃdyÃrohaïÃdyapu pÃrivrÃjyatkalpyeta /
kartavyatvenÃnirj¤ÃtatvÃviÓe«Ãt /
tasmÃtstutitvagandho ''pyatra na Óakya÷ kalpayitum /
yadyayÃtmà loka i«yate kimarthaæ tatprÃptisÃdhanatvena karmÃïyeva nÃ'bherankiæ pÃrivrÃjyeneti /
atrocyate-asyÃ'tmalokasya karmabhirasaæbandhÃt /
yamÃtmÃnamicchanta÷ pravrajeyu÷ sa Ãtmà sÃdhanatvena phalatvena cotpÃdyatvÃdiprakÃrÃïÃmanyatamatvenÃpu karmabhirna saæbadhyate /
tasmÃtsa e«a neti  netyÃtmÃg­hyo na hi g­hyata ityÃdilak«aïa÷ /
yasmÃdevalak«aïa Ãtmà karmaphalasÃdhanÃsaæbandhÅ sarvasaæsÃradharmavilak«aïo 'ÓanÃyÃdyatÅto 'sthÆlÃdidharmavÃnajo 'jaro 'maro 'm­to 'bhaya÷ saindhavaghanavadvij¤ÃnaikarasasvabhÃva÷ svaya¤jyotireka evÃdvayo 'pÆrvo 'naparo 'nantaro 'bÃhya ityatadÃgamatastarkataÓca sthÃpitaæ viÓe«ataÓceha janakayÃj¤avalkyasaævÃde 'smiæstasmÃdevaælak«aïa Ãtmani vidita Ãtmatvena naiva karmÃrambha upapadyate /
tasmÃdÃtmà nirviÓe«a÷ /
na hi cak«u«mÃnpathi prav­tto 'hini kÆpe kaïke và patati /
k­tsnasya  ca karmaphalasya vidyÃphale 'ntarbhÃvÃt /
na cÃyatnaprÃpye vastuni vidvÃnyatnamÃti«Âhati /
"aÇke cenmadhu vindeta kimarthaæ parvataæ vrajet /
i«ÂasyÃrthasya saæprÃptau ko vidvÃnyatnamÃcaret" //
"sarvaæ karmÃkhilaæ pÃrthaæ j¤Ãne parasamÃpyate" /
iti gÅtÃmu /
ihÃpi caitasyaiva paramÃnandasya brahmavitprÃpyasyÃnyÃni bhÆtÃni mÃtrÃmupajÅvantÅtyuktam /
ato brahmavidà na karmÃrambha÷ /
yasmÃtsarvai«aïÃviniv­tta÷ sa eva neti netyÃtmÃnamÃtmatvenopagamya tadrÆpeïaiva vartate tasmÃdetamevavidaæ neti netyÃtmabhÆtamu haivaite vak«yamÃïe na tarato na prÃpnuta iti yuktameveti vÃkyaÓe«a÷ /
ke te ityucyate- ato 'smÃnnimittÃccharÅradhÃraïÃdiheto÷ pÃpamapuïyaæ karmÃkaraæ k­tavÃnasmi ka«Âaæ khalu mama v­ttamanena pÃpena karmaïÃhaæ narakaæ pratipatsya iti yo 'yaæ paÓcÃtpÃpaæ karma k­tavata÷ paritÃmapa÷ sa enaæ neti netyÃtmabhÆtaæ na tarati /
yathÃta÷ kalyÃïaæ phalavi«ayakÃmÃnnimittÃdyaj¤adÃnÃdilak«aïaæ puïyaæ Óobhanaæ karma k­tavÃnasmi /
jato 'hamasya phalaæsukhamupabhok«ya dehÃntara itye«o 'pi har«astaæ na tarati /
ubhe u haivai«a brahmavidete karmaïÅ tarati puïyapÃpalak«aïe /
evaæ brahmavida÷ saænyÃsina ubhe api karmaïo k«Åyate pÆrvajanmani k­te ye te cÃpÆrve ca nÃ'rabhyete /
ki¤ca nainaæ k­tÃk­te k­taæ nityÃnu«ÂhÃnamak­taæ tasyaivÃkriyà te api k­tÃk­te enaæ na tapata÷ /
anÃtmaj¤aæ hi k­taæ phaladÃnenÃk­taæ pratyavÃyotpÃdanena tapata÷ /
ayaæ tu brahmavidÃtmavidyÃgninà sarvÃïi karmÃïi bhasmÅkaroti"yathedhÃæsi samidvo 'gni÷" ityÃdism­te÷ /
ÓarÅrÃrambhakayostÆpabhogenaiva k«aya÷ /
ato brahmavidakarmasaæbandhÅ //4,4.22//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.23

#<tad etad ­cÃbhyuktam --
e«a nityo mahimà brÃhmaïasya na karmaïà vardhate no kanÅyÃn |
tasyaiva syÃt padavittaæ viditvà na lipyate karmaïà pÃpakeneti |
tasmÃd evaævic chÃnto dÃnta uparatas titik«u÷ samÃhito bhÆtvÃtmany evÃtmÃnaæ paÓyati |
sarvam ÃtmÃnaæ paÓyati |
nainaæ pÃpmà tarati |
sarvaæ pÃpmÃnaæ tarati |
nainaæ pÃpmà tapati |
sarvaæ pÃpmÃnaæ tapati |
vipÃpo virajo 'vicikitso brÃhmaïo bhavati |
e«a brahmaloka÷ samrÃÂ |
enaæ prÃpito 'sÅti hovÃca yÃj¤avalkya÷ |
so 'haæ bhagavate videhÃn dadÃmi mÃm cÃpi saha dÃsyÃyeti || BrhUp_4,4.23 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.23 tadetadvastu brÃÇmaïenoktam­cà mantreïÃbhyuktaæ prakÃÓitam /
e«a neti netyÃdilak«aïo nityo mahimà /
anye tu mahimÃna÷ karmak­tà ityanityÃ÷ /
ayaæ tu tadvilak«aïo mahimà svÃbhÃvikatvÃnnityo brahmavido brÃhmaïasya tyaktasarve«aïasya /
kuto 'sya nityatvamiti hetumÃha- karmaïà na vardhate Óubhalak«aïena k­tena v­dvilak«aïÃæ vikriyÃæ na prÃpneti /
aÓubhena karmaïà no kanÅyÃnnÃpyapak«ayalak«aïÃæ vikriyÃæ prÃpnoti /
upacayÃpacayahetubhÆtà eva hi sarvà vikriyà ityetÃbhyÃæ prati«idhyante /
ato 'vikriyatvÃnnitya e«a mahimà /
tasmÃttasyaiva mahimna÷ syÃdbhavetpadavitpadasya vettà padyate gamyate j¤Ãyata iti mahimna÷ svarÆpameva padaæ tasya padasya vedità /
kiæ tatpadavedanena syÃdityucyate-taæ viditvà mahimÃnaæ na lipyate na saæbadhyate karmaïà pÃpakena dharmÃdharmalak«aïenobhayamapi pÃpakameva vidu«a÷ /
tasmÃdevamakarmasaæbandhye«a brÃhmaïasya mahimà neti netyÃdilak«aïastasmÃdevaævicchÃnto bÃhyendriyavyÃpÃrata upaÓÃntastathà dÃnto 'nta÷ karaïat­«ïÃto niv­tta uparata÷ sarvai«aïÃvinirmukta÷ saænyÃsÅ titik«urdvandvasahi«ïu÷ samÃhita indriyÃnta÷ karaïÃcalanarÆpÃdvyÃv­tyaikÃgryarÆpeïa samÃhito bhÆtvà /
tadetaduktaæ purastÃdbÃlyaæ ca pÃï¬ityaæ ca nirvidyeti /
Ãtmanyeva sve kÃryakaraïasaæghÃta ÃtmÃnaæ pratyakcetayitÃraæ paÓyati /
tatra kiæ tÃvanmÃnnaæ paricchinaæ netyucyatesarvaæ samastamÃtmÃnameva paÓyati nÃnyadÃtmavyatiriktaæ vÃlÃgramÃnnamapyastÅtyevaæ paÓyati /
mananÃnmunirbhavati jÃgratsvapnasu«uptÃkhyaæ sthÃnannayaæ hitvà /
evaæ paÓyantaæ brÃhmaïaæ nainaæ pÃpmà puïyapÃpalak«aïastarati na prÃpneti /
ayaæ tu brahmavitsarvaæ pÃpmÃnaæ taratyÃtmabhÃvenaiva vyÃpnotyatikrÃmati /
nainaæ pÃpmà  k­tÃk­talak«aïastapatÅ«ÂaphalapratyavÃyotpÃdanÃbhyÃm /
sarvaæ pÃpmÃnamayaæ tapati brahmavitsarvatmadarÓanavahrinà bhasmÅkaroti /
sa e«a evaævidvipÃyo vigatadharmÃdharmo birajo vigatarajo raja÷kÃmo vigatakÃmo 'vicikitsaÓchinnasaæÓayo 'hamasmi sarvÃtmà paraæ brahmeti niÓcitamatirbrÃhmaïo bhavati /
ayaæ tvevaæbhÆta atasyÃmavasthÃyÃæ mukhyo brÃhmaïa÷ prÃgetasmÃdbrahmasvarÆpÃvasthÃnÃdgauïamasya brÃhmaïyam /
e«a brahmaloko brahmaiva loko brahmaloko mukhyo nirupacarita÷ sarvÃtmabhÃvalak«aïo he smÃra /
enaæ brahmalokaæ pariprÃpito 'syabhayaæ neti netyÃdilak«aïamiti hovÃca yÃj¤avalkya÷ /
evaæ brahmabhÆto janako yÃj¤avalkyena brahmabhÃvamÃpÃdita÷  pratyÃha-so 'haæ tvayà brahmabhÃvamÃpÃdita÷ sanbhagavate tubhyaæ videhÃndeÓÃnmama rÃjya samastaæ dadÃmi mÃæ ca saha kartavyatÃkà /
parisamÃpta÷ paramapuru«Ãrtha÷ /
etÃvatpuru«eïa kartavyame«Ã ni«Âhai«Ã parà gatiretanni÷ÓreyasametatprÃpya k­tak­tyo brÃhmaïo bhavatyetatsarvavedÃnuÓÃsanamiti //4,4.23//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.24

#<sa và e«a mahÃn aja ÃtmÃnnÃdo vasudÃna÷ |
vindate vasu ya evaæ veda || BrhUp_4,4.24 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.24 yo 'yaæ janakayÃj¤avalkyÃkhyÃyikÃyÃæ vyÃkhyÃta Ãtmà sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃnnÃda÷ sarvabhÆtastha÷ sarvÃnnÃnÃmattà vasudÃno vasu dhanaæ sarvaprÃïikarmaphalaæ tasya dÃtà  prÃïinÃæ yathÃkarma phalena yojayitetyartha÷ /
tamekamajamannÃdaæ vasudÃnamÃtmÃnamannÃdavasudÃnaguïÃbhyÃæ yuktaæ yo veda sa sarvabhÆte«vÃtmabhÆto 'nnamatti vindate ca vasu sarvaæ karmaphalajÃtaæ labhate sarvÃtmatvÃdena ya evaæ yathoktaæ veda /
athavà d­«ÂaphalÃrthibhirapyevaÇguïa upÃsya÷ /
tenÃnnÃdo vasoÓca labdhà d­«Âenaiva phalenÃnnÃt­tvena goÓcÃdinà cÃsya yogo bhavatÅtyartha÷ //4,4.24//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.25

#<sa và e«a mahÃn aja ÃtmÃjaro 'maro 'm­to 'bhayo brahma |
abhayaæ vai brahma |
abhayaæ hi vai brahma bhavati ya evaæ veda || BrhUp_4,4.25 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.25 idÃnÅæ samastasyaivÃ'raïyarakasya yor'tha ukta÷ sa samuccityÃsyà kaï¬ikÃyÃæ nirdiÓyata  etÃvÃnsamastÃraïyakÃrtha iti /
sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃjaro na jÅryata iti na vipariïamata ityartha÷ /
amaro yasmÃccÃjarastasmÃdamaro na mriyata ityamara÷ /
yo hi jÃyate jÅryate ca sa vinaÓyati mriyate và /
ayaæ tvajatvÃdajaratvÃccÃvinÃÓÅ yato 'ta evÃm­ta÷ /
yasmÃjjaniprabh­tistribhirbhÃvaviripairvarjitastasmÃditarairapi bhÃvavikÃraistribhistatk­taiÓca kÃmakarmamohÃdibhirm­tyurÆpairvÅjata ityetat /
abhayo 'ta eva /
yasmÃccaivaæ pÆrvoktaviÓe«aïastasmasmÃdbhayavarjita÷ bhayaæ ca hi nÃmÃvidyÃkÃryaæ tatkÃryapriti«edhena bhÃvavikÃraprati«edhena cÃvidyÃyÃ÷ prati«edha÷ siddho veditavya÷ /
abhaya ÃtmaivaÇguïaviÓi«Âa÷ kimasau brahma pariv­¬haæ niratiÓayaæ mahadityartha÷ /
abhayaæ vai brahma /
prasiddhametalloke 'bhayaæ  brahmeti /
tasmÃdyuktamevaÇguïaviÓi«Âa Ãtmà brahmeti /
ya evaæ yathoktamÃtmÃnamabhayaæ brahma veda so 'bhayaæ hi vai brahma bhavati /
e«a sarvasyà upani«ada÷ saæk«iptor'tha ukta÷ /
etasyaivÃrthas samyakprabodhÃyotpattisthitipralayÃdikalpanà kriyÃkÃrakaphalÃdhyÃropaïà cÃ'tmani k­tà tadapohena ca neti netÅtyadhyÃropitÃviÓe«ÃpanayadvÃreïapunastatvamÃveditam /
yathaikaprabh­tyÃparÃrdhasaækhyÃsvarÆpaparij¤ÃnÃyà rekhÃdhyÃropaïaæ k­tvaikeyaæ rekhà daÓeyaæ Óateyaæ sahasreyamiti grÃhayatyavagamayati saækhyÃsvarÆpaæ kevalaæ na tu saækhyÃyà  rekhÃtmatvameva yathà cÃkÃrÃdÅnyak«arÃïi grÃhayati tathà cehotpatyÃdyanekopÃyamÃsthÃyaikaæ brahmatattvamÃveditam /
punastatkalpitopÃyajanitaviÓe«apariÓodhanÃrthaæ neti  netÅti tattvopasaæhÃra÷ k­ta÷ /
tadupasaæh­taæ puna÷ pariÓuddhaæ kevalameva saphalaæ j¤Ãnamante 'sya kaï¬ikÃyÃmiti //4,4.25//

iti caturthaæ brÃhmaïam //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.1

#<atha ha yÃj¤avalkyasya dve bhÃrye babhÆvatur maitreyÅ ca kÃtyÃyanÅ ca |
tayor ha maitreyÅ brahmavÃdinÅ babhÆva |
strÅpraj¤aiva tarhi kÃtyÃyanÅ |
atha ha yÃj¤avalkyo 'nyad v­ttam upÃkari«yan || BrhUp_4,5.1 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.1 ÃgamapradhÃnena madhukÃï¬ena brahmatattvaæ nirdhÃritam /
punastasyaivopattipradhÃnena yÃj¤avalkÅyena kÃï¬ena pak«apratipak«aparigrahaæ k­tvà vig­hyavÃdena vicÃritam /
Óai«yÃcÃryasaæbandhena ca «a«Âhe  praÓnaprativacananyÃyena savistaraæ vicÃryopasaæh­tam /
athedÃnÅæ nigamanasthÃnÅyaæ maitreyÅbrÃhmaïamÃrabhyete /
ayaæ ca nyÃyo vÃkyakovidai÷ parig­hÅto hetvapadeÓÃtpratij¤ÃyÃ÷ punarvacanaæ nigamanamiti /
athavÃ'gamapradhÃnena madhukÃï¬ena yadam­tatvasÃdhanaæ sasaænyÃsabhÃtmaj¤Ãnamabhihitaæ tadeva tarkeïÃpyam­tatvasÃdhanaæ sasaænyÃsamÃtmaj¤Ãnamadhigamyate /
tarkapradhÃnaæhi yÃj¤avalkÅyaæ kÃï¬am /
tasmÃcchÃstratarkÃbhyÃæ niÓcitametadyadetadÃtmaj¤Ãnaæ sasaænyÃsamam­tatvasÃdhanamiti /
tasmÃcchÃstraÓraddhÃvadbhiram­tatvapratipitsubhiretatpratipattavyamiti /
ÃgamopapattibhyÃæ hi niÓcitor'tha÷ Óraddheyo bhavatyavyabhicÃrÃditi /
ak«arÃïÃæ tu caturthe yathà vyÃkhyÃtor'thastathà pratipattavyo 'trÃpi /
yÃnyak«arÃïyavyÃkhyÃtÃni tÃni vyÃkhyÃsyÃma÷ /
atheti hetÆpadeÓÃnantaryapradarÓanÃrtha÷ /
hetupradhÃnÃni hi vÃkyÃnyatÅtÃni tadanantaramÃgamapradhÃnena pratij¤Ãtor'tho nigamyate maitreyÅbrÃhmaïena /
haÓabdo v­ttÃvadyotaka÷ /
yÃj¤avalkyasyar«e÷ kila dve bhÃrye patnyau babhÆvaturÃstÃæ maitreyÅ ca nÃmata ekÃparà kÃtyÃyanÅ nÃmata÷ tayorbhÃryayormaitreyÅha kila brahmavÃdinÅ brahmavadanaÓÅlà babhÆvÃ'sÅt /
strÅpraj¤Ã striyÃæ yocità sà strÅpraj¤Ã saiva yasyÃ÷ praj¤Ã g­haprayojanÃnve«aïÃlak«aïà sà strÅpraj¤aiva tarhi tasminkÃla ÃsÅtkÃtyÃyanÅ /
athaivaæ sati ha kila yÃj¤avalkyo 'nyatpÆrvasmÃdgÃrhasthyalak«aïÃdv­ttÃtpÃrivrÃjyalak«aïaæ v­ttamupÃkari«yannupÃcikÅr«u÷ san //4,5.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.2

#<maitreyÅti hovÃca yÃj¤avalkya÷ |
pravraji«yan và are 'ham asmÃt sthÃnÃd asmi |
hanta te 'nayà katyÃyanyÃntaæ karavÃïÅti || BrhUp_4,5.2 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.2 he maitreyÅti jye«ÂhÃæ bhÃryÃmÃmantrayÃmÃsa /
Ãman¤ya covÃca ha pravraji«yanpÃnivrÃjyaæ kari«yanvà are maitreyyasmÃtsthÃnÃdgÃrhasthyÃdahamasmi bhavÃmi /
maitreyyanujÃnÅhi mÃæ hantecchasi yadi te 'nayà kÃtyÃyanyÃntaæ karavÃïotyÃdi vyÃkhyÃtam //4,5.2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.3-4

#<sà hovÃca maitreyÅ --
yan nu ma iyam bhago÷ sarvà p­thivÅ vittena pÆrïà syÃt syÃæ nv ahaæ tenÃm­tÃho3 neti |
neti hovÃca yÃj¤avalkya÷ |
yathaivopakaraïavatÃæ jÅvitam |
tathaiva te jÅvitaæ syÃt |
am­tatvasya tu nÃÓÃsti vitteneti || BrhUp_4,5.3 ||>#


#<sà hovÃca maitreyÅ --
yenÃhaæ nÃm­tà syÃm kim ahaæ tena kuryÃm |
yad eva bhagavÃn veda tad eva me brÆhÅti || BrhUp_4,5.4 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.3-4 saivamuktovÃca maitreyÅ sarveyaæ p­thivÅ vittena pÆrïà syÃnnu kiæ syÃæ kimahaæ vittasÃdhyena karmaïÃm­tÃ'ho na syÃmiti /
neti hovÃca yÃj¤avalkya ityÃdi samÃnamanyat //4,5.3-4 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.5

#<sa hovÃca yÃj¤avalkya÷ --
priyà vai khalu no bhavatÅ satÅ priyam av­dhat |
hanta tarhi |
bhavaty etad vyÃkhyÃsyÃmi te |
vyÃcak«Ãïasya tu me nididhyÃsasveti || BrhUp_4,5.5 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.5 sa hovÃca priyaiva pÆrvaæ khalu no 'smabhyaæ bhavatÅ bhavanti sato priyamevÃv­dhadvardhitavatÅ nirdhÃritavatyasi /
atastu«Âo 'haæ hantecchasi cedam­tatvasÃdhanaæ j¤Ãtuæ he bhavati te tubhyaæ tadm­tatvasÃdhanaæ vyÃkhyÃsyÃmi //4,5.5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.6

#<sa hovÃca |
na và are patyu÷ kÃmÃya pati÷ priyo bhavaty Ãtmanas tu kÃmÃya pati÷ priyo bhavati |
na và are jÃyÃyai kÃmÃya jÃyà priyà bhavaty Ãtmanas tu kÃmÃya jÃyà priyà bhavati |
na và are putrÃïÃæ kÃmÃya putrÃ÷ priyà bhavanty Ãtmanas tu kÃmÃya putrÃ÷ priyà bhavanti |
na và are vittasya kÃmÃya vittaæ priyaæ bhavaty Ãtmanas tu kÃmÃya vittaæ priyaæ bhavati |
na và are paÓÆnÃæ kÃmÃya paÓava÷ priyaæ bhavaty Ãtmanas tu kÃmÃya paÓava÷ priyaæ bhavati |
na và are brahmaïa÷ kÃmÃya brahma priyaæ bhavaty Ãtmanas tu kÃmÃya brahma priyaæ bhavati |
na và are k«atrasya kÃmÃya k«atraæ priyaæ bhavaty Ãtmanas tu kÃmÃya k«atraæ priyaæ bhavati |
na và are lokÃnÃæ kÃmÃya lokÃ÷ priyà bhavanty Ãtmanas tu kÃmÃya lokÃ÷ priyà bhavanti |
na và are devÃnÃæ kÃmÃya devÃ÷ priyà bhavanty Ãtmanas tu kÃmÃya devÃ÷ priyà bhavanti |
na và are vedÃnÃæ kÃmÃya vedÃ÷ priyà bhavanty Ãtmanas tu kÃmÃya vedÃ÷ priyà bhavanti |
na và are bhÆtÃnÃæ kÃmÃya bhÆtÃni priyÃïi bhavanty Ãtmanas tu kÃmÃya bhÆtÃni priyÃïi bhavanti |
na và are sarvasya kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavaty Ãtmanas tu kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavati |
Ãtmà và are dra«Âavya÷ Órotavyo mantavyo nididhyÃsitavyo maitreyi |
Ãtmani khalv are d­«Âe Órute mate vij¤Ãta idaæ sarvaæ viditam || BrhUp_4,5.6 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.6 Ãtmani khalvare maitreyÅ d­«Âe /
kathaæ d­«Âa ÃtmanÅti, ucyate-pÆrvamÃcÃryÃgamÃbhyÃæ Órute punastarkeïopapattayà mate vicÃrite /
Óravaïaæ tvÃgamamÃtreïa mata upapattyà paÓcÃdvij¤Ãna evametannÃnyatheti nirdhÃrite /
kiæ bhavatÅtyucyata idaæ viditaæ bhavati /
idaæ sarvamiti yadÃtmano 'nyat /
ÃtmavyatirekeïÃbhÃvÃt //4,5.6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.7-10

#<brahma taæ parÃdÃd yo 'nyatrÃtmano vedÃn veda |
k«atraæ taæ parÃdÃd yo 'nyatrÃtmana÷ k«atraæ veda |
lokÃs taæ parÃdur yo 'nyatrÃtmano lokÃn veda |
devÃs taæ parÃdur yo 'nyatrÃtmano devÃn veda |
vedÃs taæ parÃdur yo 'nyatrÃtmano vedÃn veda |
bhÆtÃni taæ parÃdur yo 'nyatrÃtmano bhÆtÃni veda |
sarvaæ taæ parÃdÃd yo 'nyatrÃtmana÷ sarvaæ veda |
idaæ brahmedaæ k«atram ime lokà ime devà ime vedà imÃni bhÆtÃnÅdaæ sarvaæ yad ayam Ãtmà || BrhUp_4,5.7 ||>#


#<sa yathà dundubher hanyamÃnasya na bÃhyä chabdä chaknuyÃd grahaïÃya |
dundubhes tu grahaïena dundubhyÃghÃtasya và Óabdo g­hÅta÷ || BrhUp_4,5.8 ||>#


#<sa yathà ÓaÇkhasya dhmÃyamÃnasya na bÃhyä chabdä chaknuyÃd grahaïÃya |
ÓaÇkhasya tu grahaïena ÓaÇkhadhmasya và Óabdo g­hÅta÷ || BrhUp_4,5.9 ||>#


#<sa yathà vÅïÃyai vÃdyamÃnÃyai na bÃhyä chabdä chaknuyÃd grahaïÃya |
vÅïÃyai tu grahaïena vÅïÃvÃdasya và Óabdo grhÅta÷ || BrhUp_4,5.10 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.7-10 tamayathÃrthadarÓitaæ parÃdÃtparÃkuryÃtkaivalyÃsaæbandhinaæ kuryÃdayamanÃtmasvarÆpeïa mÃæ paÓyatÅtyaparÃdhÃditi bhÃva÷ //4,5.7-10 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.11-12

#<sa yathÃrdraidhÃgner abhyÃhitasya p­thag dhÆmà viniÓcaranty evaæ và are 'sya mahato bhÆtasya ni÷Óvasitam etad yad ­gvedo yajurveda÷ sÃmavedo 'tharvÃÇgirasa itihÃsa÷ purÃïaæ vidyà upani«ada÷ ÓlokÃ÷ sÆtrÃïy anuvyÃkhyÃnÃni vyÃkhyÃnanÅ«Âaæ hutam ÃÓitaæ pÃyitam ayaæ ca loka÷ paraÓ ca loka÷ sarvÃïi ca bhÆtÃni |
asyaivaitÃni sarvÃïi niÓvasitÃni || BrhUp_4,5.11 ||>#


#<sa yathà sarvÃsÃm apÃæ samudra ekÃyanam |
evaæ sarve«Ãæ sparÓÃnÃæ tvag ekÃyanam |
evaæ sarve«Ãæ gandhÃnÃæ nÃsike ekÃyanam |
evaæ sarve«Ãæ rasÃnÃæ jihvaikÃyanam |
evaæ sarve«Ãæ rÆpÃïÃæ cak«ur ekÃyanam |
evaæ sarve«aæ ÓabdÃnÃæ Órotram ekÃyanam |
evaæ sarve«Ãæ saækalpÃnÃæ mana ekÃyanam |
evaæ sarvÃsÃæ vidyÃnÃæ h­dayam ekÃyanam |
evaæ sarve«Ãæ karmaïÃæ hastÃv ekÃyanam |
evaæ sarve«Ãm ÃnandÃnÃm upastha ekÃyanam |
evaæ sarve«Ãæ visargÃïÃæ pÃyur ekÃyanam |
evaæ sarve«Ãm adhvanÃæ pÃdÃv ekÃyanam |
evaæ sarve«Ãæ vedÃnÃæ vÃg ekÃyanam || BrhUp_4,5.12 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.11-12 caturthe Óabdani÷ÓvÃseneva lokÃdyarthani÷ÓvÃsa÷ sÃmarthyÃdikto bhavatÅti p­thaÇnokta÷ /
iha tu sarvaÓÃstropa saæhÃraæ iti k­tvÃr'thaprÃpto 'pyartha÷ spa«ÂÅkartavya iti p­thagucyate //4,5.11-12 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.13

#<sa yathà saindhavaghano 'nantaro 'bÃhya÷ k­tsno rasaghana eva |
evaæ và are 'yam ÃtmÃnantaro 'bÃhya÷ k­tsna÷ praj¤Ãnaghana eva |
etebhyo bhÆtebhya÷ samutthÃya tÃny evÃnuvinayati |
na pretya saæj¤ÃstÅty are bravÅmi |
iti hovÃca yÃj¤avalkya÷ || BrhUp_4,5.13 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.13 sarvakÃryapralaye vidyÃnimitte saindhavaghanavadanantaro 'vÃhya÷ k­tsna÷ praj¤Ãnadhana eka ÃtmÃvati«Âhate /
pÆrvaæ tu bhÆtamÃnnÃsaæsargaviÓe«allabdhaviÓe«avij¤Ãna÷ san /
tasminpravilÃpite vidyayà viÓe«avij¤Ãne tannimitte ca bhÆtasaæsarge na pretya saæj¤ÃstÅtyevaæ yÃj¤avalkyenoktà //4,5.13//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.14

#<sà hovÃca maitreyÅ --
atraiva mà bhagavÃn mohÃntam ÃpÅpadat |
na và aham imaæ vijÃnÃmÅti |
sa hovÃca -- na và are 'haæ mohaæ bravÅmi |
avinÃÓÅ và are 'yam ÃtmÃnucchittidharmà || BrhUp_4,5.14 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.14 sà hovÃcÃtraiva mà bhagavÃnetasminnaiva vastuni praj¤Ãnaghana eva na pretya saæj¤Ã'stÅti mohÃntaæ mohamadhyamÃpÅpidÃpÅpadadavagamitavÃnasi saæsohitavÃnasÅtyartha÷ /
ato na và ahamimamÃtmÃnamuktalak«aïaæ vijÃnÃmi vivekata iti /
sa hovÃca nÃhaæ mohaæ bravÅmyavinÃÓÅ và are 'yamÃtmà yato vina(naæ)«Âuæ ÓÅlamasyeti vinÃÓÅ na vinÃÓyavinÃÓÅ vinÃÓabdena vikriyÃvinÃÓÅtyavikriya Ãtmetyartha÷ /
are maitreyyayamÃtmà prak­to 'nucchittidharmà /
ucchittiruccheda ucchedo 'nto vinÃÓa ucchittirdharmo 'syetyucchittirardharmà nocchittidharmÃnucchittidharmà nÃpi vikriyÃlak«aïo nÃpyapacchedalak«aïo vÅnÃÓo 'sya vidyata ityartha÷ //4,5.14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.15

#<yatra hi dvaitam iva bhavati tad itara itaraæ paÓyati, tad itara itaraæ jighrati, tad itara itaraæ rasayate, tad itara itaram abhivadati, tad itara itaraæ Ó­ïoti, tad itara itaraæ manute. tad itara itaraæ sp­Óati, tad itara itaraæ vijÃnÃti |
yatra tv asya sarvam ÃtmaivÃbhÆt tat kena kaæ paÓyet tat kena kaæ jighret tat kena kaæ rasayet tat kena kam abhivadet tat kena kaæ Ó­ïuyÃt tat kena kaæ manvÅta tat kena kaæ sp­Óet tat kena kaæ vijÃnÅyÃt |
yenedaæ sarvaæ vijÃnÃti taæ kena vijÃnÅyÃt |
sa e«a neti nety Ãtmà |
ag­hyo na hi g­hyate |
aÓÅryo na hi ÓÅryate |
asaÇgo na hi sajyate |
asito na vyathate na ri«yati |
vij¤ÃtÃram are kena vijÃnÅyÃd ity uktÃnuÓÃsanÃsi maitreyi |
etÃvad are khalv am­tatvam iti hoktvà yÃj¤avalkyo vijahÃra || BrhUp_4,5.15 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.15 catur«vapi prapÃÂhake«veka Ãtmà tulyo nirdhÃrita÷ paraæ brahma /
upÃyaviÓe«astu tasyÃdhigame 'nyaÓcÃnyaÓca /
upeyastu sa evÃ'tmà yaÓcaturthe 'thÃta ÃdeÓo neti netÅti nirdi«Âa÷ /
sa eva pa¤came prÃïapaïopanyÃsena ÓÃkalyayÃj¤avalkyasaævÃde nirdhÃrita÷ /
puna÷ pa¤camasamÃptau /
punarjanakayÃj¤avalkyasaævÃde /
punarihopani«atsamÃptau /
caturïÃmapi prapÃÂhakÃnÃmetadÃtmani«Âhatà nÃnyo 'ntarÃle kaÓcidapi vivak«iter'tha ityetatpradarÓanÃyÃnta upasaæhÃra÷ sa e«a neti netyÃdi÷ /
yasmÃtprakÃraÓatenÃpi nirÆpyamÃïe tattave neti netyÃtmaiva ni«Âhà nÃnyopalabhyate tarkeïa vÃ'gamena và tasmÃdetadevÃm­tatvasÃdhanaæ yadetanneti netyÃtmaparij¤Ãnaæ sarvasaænyÃsaÓcetyetamarthamupasaæjihÅr«annÃha-etÃvadetÃvanmÃtraæ  yadetanneti netyadvaitÃtmadarÓanamidaæ cÃnyasahakÃrikÃraïanirapek«amevÃre maitreyyam­tatvasÃdhanam /
yatp­«Âatyasi yadeva bhagavÃnveda tadeva me brÆhyam­tatvasÃdhanamiti tadetÃvadevetu vij¤eyaæ tvayeti haivaæ kilÃm­tatvasÃdhanamÃtmaj¤Ãnaæ priyÃyai bhÃryÃyà uktvà saænyÃsaparyavasÃnà /
etÃvÃnupadeÓa etadvedÃnuÓÃsaname«Ã paramani«Âhai«a puru«ÃrthakartavyatÃnta iti /
idÃnÅæ vicÃryate ÓÃstrÃrthavivekapratipattaye /
yata ÃkulÃni hi vÃkyÃni d­Óyante"yÃvajjÅvamagnihotraæ juhuyÃt" "yÃvajjÅvaæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ yajeta" "kurvanneveha karmÃïi jijÅvi«ecchataæ samÃ÷" "etadvai jarÃmaryaæ sarvaæ yadagnihotram"ityÃdÅnyaikÃÓramyÃj¤ÃpakÃnyÃni cÃ'ÓramÃntarapratipÃdakÃni vÃkyÃni"viditvà vyutthÃya pravrajanti" "brahmacaryaæ samÃpya g­hÅ bhavedgrahÃdvanÅ bhÆtvà pravrajet" "yadi vetarathà brahmacaryÃdeva pravrajedg­hÃdvà vanÃdvÃ"iti /
"na karmaïà na prajayà dhanena tyÃgenaikem­tatvamÃnaÓu÷"ityÃdÅni /
tathà sm­tayaÓca-"brahmacaryavÃnpravrajati" "aviÓÅrïabrahmacaryo yamicchattamÃvaseti"tasyÃ'Óramamavikalpamekebruvate"tathÃ-"vaidÃnanadhÅtya brahmacaryeïa putrapautrÃnicchetpÃvanÃrthaæ pit­ïÃm /
agnÅnÃdhÃya vidhivacce«Âayaj¤o vanaæ praviÓyÃtha munirbubhÆ«et" //
"prÃjÃpatyÃæ nirupye«Âiæ sarvavesadak«iïÃm /
ÃtmanyagnÅnsamÃropya brÃhmaïa÷ pravrajedg­hÃt" //
ityÃdyÃ÷ /
evaæ vyutthÃnavikalpakramayate«ÂÃÓramapratipattipratÃpÃdakÃni hi Órutism­tivÃkyÃni ÓataÓa upalaæbhyanta itaretaraviruddhÃni /
ÃcÃraÓca tadvidÃm /
vipratipattiÓca ÓÃstrÃrthapratapattÌïÃæ bahuvidÃmapi /
ato na Óakyate ÓÃstrÃrtho mandabuddhibhirvivekena pratipattum /
parini«ÂhataÓÃstranyÃyabuddhibhireva hyo«Ãæ vÃkyÃnÃæ vi«ayavibhÃga÷ Óakyate 'vadhÃrayitum /
tasmÃde«Ãæ vi«ayavibhÃgaj¤ÃpanÃya yathÃbuddhisÃmarthaæya vicÃrayi«yÃma÷ /
yÃvajjÅvaÓrutyÃdivÃkyÃnÃmanyÃrthÃsaæbhavÃtkriyÃvasÃna ava vedÃrtha /
taæ yaj¤apÃtrairdahantÅtyantyakarmaÓravaïÃjjarÃmaryaÓravaïÃcca liÇgÃcca bhasmÃntaæ ÓarÅramiti /
na hi pÃrivrÃjyapak«e bhasmÃntatà ÓarÅrasya syÃt /
sm­tiÓca-"ni«ekÃdiÓmaÓÃnÃnto mantrairyasyodito vidhi÷ /
tasyà ÓÃstre 'dhikÃro 'smi¤j¤eyo nÃnyasya kasyacit"iti /
samantrakaæ hi yatkarma vedeneha vidhÅyate tasya ÓmaÓÃnÃntatÃæ darÓayati sm­ti÷ /
adhikÃrÃbhÃvapradarÓanÃccÃtyantameva ÓrutyadhikÃrÃbhÃvo 'karmiïo gamyate /
agnyudvÃsanÃpavÃdÃcca 'vÅrahà và e«a devÃnÃæ yo 'gnimudvÃsayate' iti /
nanu vyutthÃnÃdivijhadhÃnÃdvaikalpikaæ kriyÃvasÃnatvaæ vedÃrthasya /
na /
anyÃrthatvÃdvyutthÃnÃdiÓrutÅnÃm /
'yÃvajjÅvamannihotraæ juhoti'"yÃjjÅvaæ darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ yajeta"ityevamÃdÅnÃæ ÓrutÅnÃæ jÅvanamÃtranimittatvÃdyadà na Óakyate 'nyÃrthatà kalpayituæ tadà vyutthÃnÃdivÃkyÃnÃæ karmÃnadhik­tavi«ayatvasaæbhavÃt /
"kurvanneveha karmÃïi jijÅva«ecchataæ samÃ÷"iti ca mantravarïÃjjarayà và hyevÃsmÃnmucyate m­tyunà veti ca jarÃm­tyubhyÃmanyatra karmaviyogÃcchidrÃsaæbhavÃtkarmiïÃæ ÓmaÓÃnÃntatvaæ na vaikalpikam /
kÃïakubjÃdayo 'pi karmaïyanadhik­tà anugrÃhyà eva Órutyeti vyutthÃnÃdyÃÓramÃntaravidhÃnaæ nÃnupapannam /
pÃrivrÃjyÃkramavidhÃnasyÃnavakÃÓatvamiti cet /
na /
viÓvajitsarvamedhayoryÃvajjÅvavidhyapavÃdatvÃt /
yÃvajjÅvÃgnihotrÃdividherviÓvajitsarvamedhayorevÃpavÃdastatra ca kramapratipattisaæbhavo"brahmacaryaæ samÃpya g­hÅ bhavedg­hÃdvanÅ bhutvà pravrajedi"ti  virodhÃnupapatte÷ /
na hyevaævi«ayatve pÃrivrÃjyakamavidhÃnavÃkyasya kaÓcidvirodha÷ kramapratipatte÷ /
anyavi«ayaparikalpanÃyÃæ kaÓcidbÃdha÷ /
nÃ'tmaj¤ÃnasyÃm­tatvahetutvÃbhyupagamÃt /
yattÃvadÃtmetyevopÃsÅtetyÃrabhya sa e«a neti netyetadantena granthena yadupasaæh­tamÃtmaj¤Ãnaæ tadam­tatvasÃdhanamityabhyupagataæ bhavatà /
tatraitÃvadevÃm­tatvasÃdhanamanyanirapek«amityetanna m­«yate /
tatra bhavantaæ p­cchÃmi kimarthamÃtmaj¤Ãnaæ mar«ayati bhavÃniti /
Ó­ïu tatra kÃraïaæ yathÃsvargakÃmasya svargaprÃptyupÃyamajÃnato 'gnihotrÃdi svargasÃdhanamabhyupagamyate tathehÃpyÃtmaj¤Ãnam /
yathà j¤Ãpyate tatÃbhÆtamevÃm­tatvasÃdhanamÃtmaj¤Ãnamabhyupagantuæ yuktam tulyaprÃmÃïyÃdubhayatra /
yadyevaæ kiæ syÃt /
sarvakarmahetÆpamardakatvÃdÃtmaj¤Ãnasya vidyodbhave karmaniv­tti÷ syÃt /
dÃrÃgnisaæbaddhÃnÃæ tÃvadagnihotrÃdikarmaïÃæ bhedabuddhivi«ayasaæpradÃnakÃrakasÃdhyatvam /
anyabuddhiparacchedyÃæ hyagnyÃdidevatÃæ saæpradÃnakÃrakabhÆtÃmantreïa na hi tatkarma nirvartyate /
yayà hi saæpradÃnakÃrakabuddhyà saæpradÃnakÃrakaæ karmasÃdhanatvenopadiÓyate seha vidyayà nivartyate"anyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa veda" "devÃstaæ parÃduryo 'nyatrÃ'tmano devÃnveda" "m­tyo sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati" "ekadhaivÃnudra«Âavyaæ sarvamÃtmÃnaæ paÓyati"ityÃdiÓrutibhya÷ /
na ca deÓakÃlanimitta dyapek«atvaæ vyavasthitÃtmavastuvi«ayatvÃdÃtmaj¤Ãnasya /
kriyÃyÃstu puru«atantratvÃtsyÃddeÓakÃlanimittÃdyepek«atvam /
j¤Ãnaæ tu vastutantratvÃnna deÓakÃlanimittÃdyapek«ate /
yathÃgniru«ïa ÃkÃÓo 'mÆrta iti tathÃ'tmavij¤Ãnamapu /
nanvevaæ sati prÃmÃïabhÆtasya karvidhernirodha÷ syÃt /
na ca tulyapramÃïayoritaretaranirodho yukta÷ /
na /
svÃbhÃvikabhedabuddhimÃtranirodhakatvÃt /
na hi vidhyantaranirodhakamÃtmaj¤Ãnam svÃbhÃvikabhedabuddhimÃtraæ niruïaddhi /
tathÃpi hetvapahÃrÃtkarmÃnupapattervidhainirodha eva syÃditi cet /
na /
kÃmaprati«edhÃtkÃmyaprav­ttinirodhavadado«Ãt /
yathà svargakÃmo yajeteti svargasÃdhane yÃge prav­ttasya kÃmaprati«evidhe÷ kÃme vihate kÃmyayÃgÃnu«ÂhÃnaprav­ttirnirudhyate /
na caitÃvatà kÃmyavidhirniruddho bhavati /
kÃmaprati«edhavidhinà kÃmyavidheranarkatvaj¤ÃnÃtprav­tyanupapattiriti cet /
ananu«Âheyatve 'nu«ÂhÃturabhÃvÃdanu«ÂhÃnavidhyÃnarthakyÃdaprÃmÃïyameva karmavidhÅnÃmiti cet /
na /
prÃgÃtmaj¤ÃnÃtprav­tyupapatte÷ svÃbhÃvikasya kriyÃkÃrakaphalabhedavij¤Ãnasya prÃgÃtmaj¤ÃnÃtkarmahetutvamupapadyata eva /
yathà kÃmavi«aye do«avij¤Ãnotpatte÷ prÃkkÃmyakarmaprav­ttihetutvaæ syÃdeva svargÃdÅcchÃyÃ÷ svÃbhÃvikyÃstadvÃt /
tathà satyanarthÃrtho veda iti cet /
na /
arthÃnarthayorabhiprÃtatantratvÃt /
mok«amekaæ varjayitvÃnyasyÃvidyÃvi«ayatvÃta /
puru«ÃbhiprÃyatantrau hyÃrthÃnarthau /
maraïÃdikÃmye«ÂadarÓanÃt /
tasmÃdyÃvadÃtmaj¤ÃnavidherÃbhimukhyaæ tÃvadeva karmavidhaya /
tasmÃnnÃ'tmaj¤ÃnasahabhÃvitvaæ karmaïÃmityata÷ siddhamÃtmaj¤ÃnamevÃm­tatvasÃdhanametÃvadare khalvam­tatvamiti /
karmanirapek«atvÃjj¤Ãnasya /
ato vidu«astÃvatpÃrivrÃjyaæ  siddhaæ saæpradÃnÃdikarmakÃrakajÃtyÃdiÓÆnyÃvikriyabrahmÃtmad­¬hapratipattimÃtreïa vacanamantareïÃpyuktanyÃyata÷ /
tathÃca vyÃkhyÃtametat"ye«Ãæ no 'yamÃtmÃyaæ loka"iti hotuvacanena /
pÆrve vidvÃsa÷ prajÃmakÃmayamÃnà vyutti«ÂhantÅti pÃrivrÃjyaæ vidu«ÃmÃtmalokÃvabodhÃdeva /
tathÃca vividi«orapu siddhaæ pÃrivrÃjyam /
"etamevÃ'tmÃnaæ lokamicchanta÷ pravrajanti"iti vacanÃt /
karmaïÃæ cÃvidvadvi«ayatvamavocÃma /
avidyÃvi«aye cotpatyÃptivikÃrasaæskÃrthÃni karmÃïÅtyata÷ ÃtmasaæskÃradvaireïÃ'tmaj¤ÃnasÃdhanatvamapi karmaïÃmavocÃma yaj¤Ãdibhirvivida«antÅti /
athaita satyavidvi«ayÃïÃmÃÓramakarmaïÃæ balÃbalavicÃraïÃyÃmÃtmaj¤ÃnotpÃdanaæ prati yamapradhÃnÃnÃmamÃnitvÃdÅnÃæ mÃnasÃnÃæ ca dhyÃnaj¤ÃnavairÃgyÃdÅnÃæ sannipatyopakÃratvam /
hiæsÃrÃgadve«ÃdibÃhulyÃdbahukli«ÂakarmavimiÓrità itara ityata÷ pÃrivrÃjyaæ mumuk«ÆïÃæ praÓaæsanti-"tyÃga eva hi sarve«ÃmuktÃnÃmapi karmaïÃm /
vairÃgyaæ punaretasya mok«asya paramo 'vadhi÷" //
"kiæ te dhanena kimu bandhubhiste kiæ te dÃrairbrÃhmaïa yo mari«yasi /
ÃtmÃnamanviccha guhà pravi«Âaæ pitÃmahÃste kva gatÃ÷ pità ca //
"evaæ sÃkhyayogaÓÃstre«u ca saænyÃso j¤Ãnaæ prati pratyÃsanna ucyate /
kÃmaprav­ttyabhÃvÃcca /
kÃmaprav­tterhi j¤ÃnapratikÆlatà sarvaÓÃstre«u prasiddhà /
tasmÃdviraktasya mumuk«orvinÃpi j¤Ãnena brahmacaryÃdeva pravrajedityÃdyÆpapannam /
nanu sÃvakÃÓatvÃdanadhik­tavi«ayametadityuktaæ yÃvajjÅvaÓrutyuparodhÃt /
nai«a do«a÷ /
nitarÃæ sÃvakÃÓatvÃdyÃvajjÅvaÓrutÅnÃm /
avadvitkÃmikartavyatà hyavocÃma sarvakarmaïÃm /
na tu nirapek«ameva jÅvananimittameva kartavyaæ karma /
prÃyeïahi puru«Ã÷ kÃmabahulÃ÷ /
kÃmaÓcÃnekavi«ayo 'nekakarmasÃdhanasÃdhyaÓca /
anekaphalasÃdhanÃni ca vaidikÃni  karmÃïi dÃrÃgnisaæbandhapuru«akartavyÃnu puna÷ punaÓcÃnu«ÂhÅyamÃnÃnu bahuphalÃnu k­«yÃdivadvar«aÓatasamÃptÅni ca gÃrhasthye vÃraïye vÃtastadapek«ayà yÃvajjÅvaÓrutaya÷ /
'kurvanneveha karmÃïi' iti ca mantravarïa÷ /
tasmiæÓca pak«e viÓvajitsarvamedhayo÷ karmaparityÃga÷ /
yasmiæÓca pak«e yÃvajjÅvÃnu«ÂhÃnaæ tadà ÓmaÓÃnÃntatvaæ bhasmÃntatà ca ÓarÅrasya /
itaravarïÃpek«ayà và yÃvajjÅvaÓruti÷ /
na hi k«attriyavaiÓyayo pÃrivrÃjyapratipattirasti /
tathà 'mantrairyasyodito vidhi÷' /
'aikÃÓramyaæ tvÃcÃryÃ' ityevamÃdÅnÃæ k«atriyavaiÓyÃpek«atvam /
tasmÃtpuruÓasÃmarthayaj¤ÃnavairÃgyakÃmÃdyapek«ayà vyutthÃnavikalpakramapÃrivrÃjyapripattaprakÃrà na virudhyante /
anadhik­tÃnÃæ ca p­thagvidhÃnÃtpÃrivrÃjyas 'snÃtako vÃsnÃtako votsannÃgniranagniko ve'tyÃdinà /
tasmÃtsiddhÃÓramÃntarÃïyadhik­tÃnÃmeva //4,5.15//

iti pa¤camaæ brÃhmaïam //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,6.1-3

#<atha vaæÓa÷ |
pautimëyo gaupavanÃt |
gaupavana÷ pautimëyÃt |
pautimëyo gaupavanÃt |
gaupavana÷ kauÓikÃt |
kauÓika÷ kauï¬inyÃt |
kauï¬inya÷ ÓÃï¬ilyÃt |
ÓÃï¬ilya÷ kauÓikÃc ca gautamÃc ca |
gautama÷ || BrhUp_4,6.1 ||>#


#<agniveÓyÃt |
agniveÓyo gÃrgyÃt |
gÃrgyo gÃrgyÃt |
gÃrgyo gautamÃt |
gautama÷ saitavÃt |
saitava÷ pÃrÃÓaryÃyaïÃt |
pÃrÃÓaryÃyaïo gÃrgyÃyaïÃt |
gÃrgyÃyaïa uddÃlakÃyanÃt |
uddÃlakÃyano jÃbÃlÃyanÃt |
jÃbÃlÃyano mÃdhyandinÃyanÃt |
mÃdhyandinÃyana÷ saukarÃyaïÃt |
saukarÃyaïa÷ këÃyaïÃt |
këÃyaïa÷ sÃyakÃyanÃt |
sÃkÃyana÷ kauÓikÃyane÷
kauÓikÃyani÷ || BrhUp_4,6.2 ||>#


#<gh­takauÓikÃt |
gh­takauÓika÷ pÃrÃÓaryÃt |
pÃrÃÓarya÷ pÃrÃÓaryÃt |
pÃrÃÓaryo jÃtukarïyÃt |
jÃtukarïya ÃsurÃyaïÃc ca yaskÃc ca |
ÃsurÃyaïas traivaïe÷ |
traivaïir aupajandhane÷ |
aupajandhanir Ãsure÷ |
Ãsurir bhÃradvÃjÃt |
bhÃradvÃja ÃtreyÃt |
Ãtreyo mÃïÂe÷ |
mÃïÂir gautamÃt |
gautamo gautamÃt |
gautamo vÃtsyÃt |
vÃtsya÷ ÓÃï¬ilyÃt |
ÓÃï¬ilya÷ kaiÓoryÃt kÃpyÃt |
kaiÓorya÷ kÃpya÷ kumÃraharitÃt |
kumÃraharito gÃlavÃt |
gÃlavo vidarbhÅkauï¬inyÃt |
vidarbhÅkauï¬inyo vatsanapÃto bÃbhravÃt |
vatsanapÃd bÃbhrava÷ patha÷ saubharÃt |
panthÃ÷ saubharo 'yÃsyÃd aÇgirasÃt |
ayÃsya ÃÇgirasa Ãbhutes tvëÂrÃt |
Ãbhutis tvëÂro viÓvarÆpÃt tvëÂrÃt |
viÓvarÆpas tvëÂro 'ÓvibhyÃm |
aÓvinau dadhica ÃtharvaïÃt |
dadhyaÇÇ Ãtharvaïo 'tharvaïo daivÃt |
atharvà daivo m­tyo÷ prÃdhvaæsanÃt |
m­tyu÷ prÃdhvaæsana÷ prÃdhvaæsanÃt |
prÃdhvaæsana÷ ekar«e÷ |
ekar«ir viprajitte÷ |
viprajittir vya«Âer |
vya«Âi÷ sanÃro÷ |
sanÃru÷ sanÃtanÃt |
sanÃtana÷ sanagÃt |
sanaga÷ parame«Âiïa÷ |
parame«ÂÅ brahmaïa÷ |
brahma svayambhu |
brahmaïe nama÷ || BrhUp_4,6.3 ||>#

__________



BrhUpBh_4,6.1-3 athÃnantaraæ yÃj¤avalkÅyasya kÃï¬asya vaæÓa Ãrabhyate yathà madhukÃï¬asya vaæÓa÷ /
vyÃkhyÃnaæ tu pÆrvavat /
brahma svayaæbhu brahmaïe nama oæmiti //4,6.1-3 //


iti b­hadÃraïyakopani«adi caturthÃdhyÃyasya «a«Âhaæ brÃhmaïam //6 //

iti b­hadÃraïyakopani«adi caturtho 'dhyÃya÷ //4 //

b­hadÃraïyakakrameïa «a«Âho 'dhyÃya÷ //6//