Brhadaranyaka-Upanisad (Brhadaranyakopanisad), Kanva recension
with the commentary ascribed to Samkara


ADHYAYA 4


Input by members of the Sansknet project
(formerly: www.sansknet.org)


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.

The mula text has been checked against the ed. by V.P. Limaye and R.D. Vadekar
(Eighteen Principal Upanisads, vol. 1, Poona 1958), and the electronic version
available on TITUS. In cases of divergence, preference has usually been given
to the printed edition.

The text of the commentary is not proofread!


REFERENCE SYSTEM:
BrhUp_n,n.n = mula text
BrhUPBh_n,n.n = Samkara's Bhasya

#<...># = BOLD




janako ha vaideha àsà¤cakre /
asya sambandhaþ-  ÷arãràdyànaùñau puruùànniruhya, pratyuhya punarhçdaye, digbhedanena ca punaþ pa¤cadhà vyàhya, hçdaye pratyåhya, hçdayaü ÷arãraü ca punaranyonyapratiùñhaü pràõàdipaóhtavçtyàtmake samànàkhye jagadàtmanu såtra upasaühçtya, jagadàtmani såtra upasaühçtya, jagadàtmànaü÷arãrahçdayasåtràvasthamatikràntavàn ya aupaniùadaþ puruùo neti netãti vyapadiùñaþ, sa sàkùà¤copàdànakàraõasvaråpeõa ca nirdiùñaþ 'vij¤ànamànandam' iti /
tasyaiva vàgàdidevatàdvàreõa punaradhigamaþ kartavya ityadhigamanopàyàntaràrtho 'yamàrambho bràhmaõadvayasya /
àkhyàyikà tvàcàrapradar÷anàrthà-



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.1

#<janako ha vaideha àsàü cakre |
atha ha yàj¤avalkya àvavràja |
taü hovàca -- yàj¤avalkya kim artham acàrãþ pa÷ån icchan aõvantànãti |
ubhayam eva saüràó iti hovàca || BrhUp_4,1.1 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.1 janako ha vaideha àsà¤cakre àsanaü kçtavànàsthàyikàü dattavànityarthaþ, dar÷anakàmebhyo ràj¤aþ /
atha ha tasminnavasare yàj¤avalkyaþ àvavràja-àgatavànàtmano yogakùemàrtham, ràj¤o và vivadiùàü dçùñvànugrahàrtham /
tamàgataü yaj¤avalkyaü yathàvat påjàü kçtvovàca hoktavà¤janakaþ he yàj¤avalkya kimartham acàrãþ-àgato 'si? kiü pa÷ånicchan punarapi, àhosvidaõvantàn såkùmàntàn såkùmavastunirõayàntàn pra÷nàn mattaþ ÷rotumicchanniti /
ubhayameva pa÷ån pra÷nàü÷ca he samràñ-samràóiti vàjapeyayàjino liïgam ; ya÷ca àj¤ayà ràjyaü pra÷àsti, samràñ ; tasyà mantraõaü he samràóiti ; samastasya và bhàratasya varùasya ràjà //4,1.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.2

#<yat te ka÷cid abravãt tac chçõavàmeti |
abravãn me jitvà ÷ailiniþ -- vàg vai brahmeti |
yathà màtçmàn pitçmàn àcàryavàn bråyàt tathà tac chailinir abravãd vàg vai brahmeti |
avadato hi kiü syàd iti |
abravãt tu te tasyàyatanaü pratiùñhàm |
na me 'bravãd iti |
ekapàd và etat samràó iti |
sa vai no bråhi yàj¤avalkya |
vàg evàyatanam àkà÷aþ pratiùñhà praj¤ety enad upàsãta |
kà praj¤atà yàj¤avalkya |
vàg eva samràó iti hovàca |
vàcà vai samràó bandhuþ praj¤àyate |
çgvedo yajurvedaþ sàmavedo 'tharvàïgirasa itihàsaþ puràõaü vidyà upaniùadaþ ÷lokàþ såtràõy anuvyàkhyànàni vyàkhyànànãùñaü hutam à÷itaü pàyitam ayaü ca lokaþ para÷ ca lokaþ sarvàõi ca bhåtàni vàcaiva saüràñ praj¤àyante |
vàg vai samràñ paramaü brahma |
nainaü vàg jahàti |
sarvàõy enaü bhåtàny abhikùaranti |
devo bhåtvà devàn apyeti |
ya evaü vidvàn etad upàste |
hastyçùabhaü sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehaþ |
sa hovàca yàj¤avalkyaþ -- pità me 'manyata nànanu÷iùya hareteti || BrhUp_4,1.2 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.2 kintu yatte tubhyaü ka÷cidabravãdàcàryo 'nekàcàryo 'nekàcàryasevã hi bhavàüstacchçõavàmeti /
itara àha - abravadãduktavànme mamà'càryo jitvà nàmataþ ÷ilinasyàpatyaü ÷ailinirvàgvai brahmeti vàgdevatà brahmeti /
àhetapo yathà màtçmànmàtà yasya vidyate putrasya samyaganu÷àstryanu÷àsanakartrã sa màtçmàn /
ata årdhvaü pità yasyànu÷àstà sa pitçmàn /
upanayanàdårdhvamà samàvartanàdàcàryo yasyànu÷àstà sa àcàryavàn /
evaü ÷uddhitrayahetusaüyuktaþ sa sàdhàdàcàryaþ svayaü na kadàcidapu pràmàõàdvyabhicarati sa yathà bråyàcchiùyàya tathàsau jitvà ÷ailiniruktavànvàgvai brahmeti /
avadato hi kiü syàditi /
na hi måkasyehàrthamamutràrthaü và ki¤cana syàt /
kintvabravãduktavàste tubhyaü tasya brahmaõa àyatanaü pratiùñhàü ca /
àyatanaü nàma ÷arãram /
pratiùñhà triùvapi kàleùu ya à÷rayaþ /
àhetaro na me 'bravãditi /
itara àha-yadyevamekapàdvà etadekaþ pàdo yasya brahmaõastadidamekapàdbrahma tribhiþ pàdaiþ ÷ånyamupàsyamànamapi na phalàya bhavatãtyarthaþ /
yadyevaü sa tvaü vidvànsanno 'smabhyaü bråhi he yàj¤avalkyeti /
sa cà'ha-vàgevà'yatanaü vàgdevasya brahmaõo vàgeva karaõamàyatanaü ÷arãramàkà÷o 'vyàkçtàkhyaþ pratiùñhotpattisthitilayakàleùu /
praj¤etyenadupàsãta praj¤etãyamupaniùadbrahmaõa÷caturthaþ pàdaþ praj¤eti kçtvainadbrahmopàsãta /
kà praj¤atà yàj¤avalkya ki svayameva praj¤ota praj¤ànimittam /
yathà'yatanapratiùñhe brahmaõo vyatirikte tadvatkim /
na, katha tarhi, vàgeva samràóiti hovàca vàgeva praj¤eti hovàcoktavànna vyatiriktà praj¤àti /
kathaü punarvàgeva praj¤eti, ucyate-vàcà vai samràóbandhuþ praj¤àyate 'smàkaü bandhurityukte praj¤àyakate bandhustathargvaidàdi /
iùñaü yàganimitta dharmajàtaü hutaü homanimittaü ca /
à÷itamannadànimittaü pàyitaü pànadànanimittamayaü ca loka idaü ca janma para÷ca lokaþ pratipattavyaü ca janma sarvàõi ca bhåtàni vàcaiva samràñpraj¤àyante 'to vàgvaisamràñparamaü brahma nànaü yathoktabrahmavidaü vàgjahàti /
sarvàõyenaü bhåtànyabhikùaranti balidànàdibhiriha /
devo bhåtvà punaþ ÷arãrapàtottarakàlaü devànapyetyapigacchati ya evaü vidvànetadupàste vidyàniùkriyàrthaü hastitulya çùabho hastyçùabho yasmingosahasretaddhastçùabhaü sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehaþ /
sa hovàca yàj¤avalkyaþ /
ananu÷iùya ÷iùyaü kçtàrthamakçtvà ÷iùyàddhanaü na hareteti me mama pitàmanyata mamàpyayamevàbhipràyaþ //4,1.2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.3

#<yad eva te ka÷cid abravãt tac chçõavàmeti |
abravãn ma udaïkaþ ÷aulbàyanaþ |
pràõo vai brahmeti |
yathà màtçmàn pitçmàn àcàryavàn bråyàt tathà tac chaulbàyano 'bravãt pràõo vai brahmeti |
apràõato hi kiü syàd iti |
abravãt tu te tasyàyatanaü pratiùñhàm |
na me 'bravãd iti |
ekapàd và etat samràó iti |
sa vai no bråhi yàj¤avalkya |
pràõa evàyatanam àkà÷aþ pratiùñhà |
priyam ity enad upàsãta |
kà priyatà yàj¤avalkya |
pràõa eva samràó iti hovàca |
pràõasya vai samràñ kàmàyàyàjyaü yàjayati |
apratigçhyasya pratigçhõàti |
api tatra vadhà÷aïkà bhavati yàü di÷am eti pràõasyaiva samràñ kàmàya |
pràõo vai samràñ paramaü brahma |
nainaü pràõo jahàti |
sarvàõy enaü bhåtàny abhikùaranti |
devo bhåtvà devàn apyeti |
ya evaü vidvàn etad upàste |
hastyçùabhaü sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehah |
sa hovàca yàj¤avalkyaþ -- pità me 'manyata nànanu÷iùya hareteti || BrhUp_4,1.3 ||>#
__________



BrhUpBh_4,1.3 yadeva te ka÷cidabravãdudaïko nàmataþ ÷ulbasyàpatyaü ÷aulbasyàpatyaü ÷aulbàyano 'bravãtpràõo vai brahmeti pràõo vàyurdevatà pårvavat /
pràõa evà'yanamàkà÷aþ pratiùñhopaniùatpriyamityenadupàsãta /
kathaü punaþ priyatvaü, pràõasya vai he samràñkàmàya pràõasyàrthàyàyàjyaü yàjayati patitàdikamapyapratigçhyasyàpyugràdeþ pratigçhõàtyapi tatra tasyàü di÷i vadhanimittamà÷aïkaü vadhà÷aïketyartho yàü di÷ameti taskaràdyàkãrõàü ca tasyàü di÷i ba dhà÷ahkà taccaitatsarvaü pràõasya priyatve bhavati pràõasyaiva samràñkàmàya /
tasmàtpràõo vai samràñparamaü brahma nainaü pràõo jahàti /
samànamanyat //4,1.3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.4

#<yad eva te ka÷cid abravãt tac chçõavàmeti |
abravãn me barkur vàrùõaþ |
cakùur vai brahmeti |
yathà màtçmàn pitçmàn àcàryavàn bråyàt tathà tad vàrùõo 'bravãc cakùur vai brahmeti |
apa÷yato hi kiü syàd iti |
abravãt tu te tasyàyatanaü pratiùñhàm |
na me 'bravãd iti |
ekapàd và etat samràó iti |
sa vai no bråhi yàj¤avalkya |
cakùur evàyatanam àkà÷aþ pratiùñhà |
satyam ity etad upàsãta |
kà satyatà yàj¤avalkya |
cakùur eva samràó iti hovàca |
cakùuùà vai samràñ pa÷yantam àhur adràkùãr iti |
sa àhàdràkùam iti tat satyaü bhavati |
cakùur vai samràñ paramaü brahma |
nainam cakùur jahàti |
sarvàõy enaü bhåtàny abhikùaranti |
devo bhåtvà devàn apyeti |
ya evaü vidvàn etad upàste |
hastyçùabhaü sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehaþ |
sa hovàca yàj¤avalkyaþ -- pità me 'manyata nànanu÷iùya hareteti || BrhUp_4,1.4 ||>#
__________



BrhUpBh_4,1.4 yadeva te ka÷cidbarkuriti nàmato vçùõasyàpatyaü vàrùõa÷cakùurvai brahmetyàdityo devatà cakùuùyupaniùatsatyam /
yasmàcchrotreõa ÷rutamançtamapi syànna tu cakùuùà dçùñam /
tasmàdvai samràñpa÷yantamàhuradràkùãstvaü hastinamiti sa cedadràkùamityàhatatsatyameva bhavati /
yastvanyau bråyadahama÷rauùamiti /
tadvyabhicarati /
yattu cakùuùà dçùñaü tadavyabhicàritvàtsatyameva bhavati //4,1.4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.5

#<yad eva te ka÷cid abravãt tac chçõavàmeti |
abravãn me gardabhãvipãto bhàradvàjaþ |
÷rotraü vai brahmeti |
yathà màtçmàn pitçmàn àcàryavàn bråyàt tathà tad bhàradvàjo 'bravãc chrotraü vai brahmeti |
a÷çõvato hi kiü syàd iti |
abravãt tu te tasyàyatanaü pratiùñhàm |
na me 'bravãd iti |
ekapàd và etat samràó iti |
sa vai no bråhi yàj¤avalkya |
÷rotram evàyatanam àkà÷aþ pratiùñhànantam ity enad upàsãta |
kànantatà yàj¤avalkya |
di÷a eva samràó iti hovàca |
tasmàd vai samràó api yàü kà¤ca di÷aü gacchati naivàsyà antaü gacchati |
anantà hi di÷aþ |
di÷o vai samràñ ÷rotram |
÷rotraü vai samràñ paramaü brahma |
nainaü ÷rotraü jahàti |
sarvàõy enaü bhåtàny abhikùaranti |
devo bhåtvà devàn apyeti |
ya evaü vidvàn etad upàste |
hastyçùabhaü sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehaþ |
sa hovàca yàj¤avalkyaþ -- pità me 'manyata nànanu÷iùya hareteti || BrhUp_4,1.5 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.5 yadeva te gardabhãvipãta iti nàmato bhàradvàjo gotrataþ ÷rotraü vai brahmeti /
÷rotre digdevatànanta ityenadupàsãta /
kànantatà ÷rotrasya /
di÷a eva ÷rotrasyà'nantyaü yasmàttasmàdvai samràñpràcãmudãcàü và yàü kà¤cidapi di÷aü gacchati naivàsyà antaïgacchati ka¤cidapu /
ato 'nantà hi di÷aþ /
di÷o vai samràñ÷rotram /
tasmàddigànantyameva ÷rotrasyà /
ùa'nantyam //4,1.5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.6

#<yad eva te ka÷cid abravãt tac chçõavàmeti |
abravãn me satyakàmo jàbàlaþ -- mano vai brahmeti |
yathà màtçmàn pitçmàn àcàryavàn bråyàt tathà taj jàbàlo 'bravãn mano vai brahmeti |
amanaso hi kiü syàd iti |
abravãt tu te tasyàyatanaü pratiùñhàm |
na me 'bravãd iti |
ekapàd và etat samràó iti |
sa vai no bråhi yàj¤àvalkya |
mana evàyatanam àkà÷aþ pratiùñhànanda ity enad upàsãta |
kànandatà yàj¤avalkya |
mana eva samràó iti hovàca manasà vai samràñ striyam abhi hàryati tasyàü pratiråpaþ putro jàyate |
sa ànandaþ |
mano vai samràñ paramaü brahma |
nainaü mano jahàti |
sarvàõy enaü bhåtàny abhikùaranti |
devo bhåtvà devàn apyeti |
ya evaü vidvàn etad upàste |
hastyçùabhaü sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehaþ |
sa hovàca yàj¤avalkyaþ -- pità me 'manyata nànanu÷iùya hareteti || BrhUp_4,1.6 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.6 satyakàma iti nàmato jabàlàyà apatyaü jàbàlaþ /
candramà manasi devatà /
ànanda ityupaniùati /
yasmànmana evà'nandastasmànmanasà vai samràñastriyamabhikàmayamàno 'bhihàryate pràrthayata ityarthaþ /
tasmàdyàü striyamabhikàmayamàno 'bhihàryate tasyàü pratiråpo 'nuråpaþ putro jàyate sa ànandahetuþ sa yena manasà nirvartyate tanmana ànandaþ //4,1.6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,1.7

#<yad eva te ka÷cid abravãt tac chçõavàmeti |
abravãn me vidagdhaþ ÷àkalyaþ |
hçdayaü vai brahmeti |
yathà màtçmàn pitçmàn àcàryavàn bråyàt tathà tac chàkalyo 'bravãd dhçdayaü vai brahmeti |
ahçdayasya hi kiü syàd iti |
abravãt tu te tasyàyatanaü pratiùñhàm |
na me 'bravãd iti |
ekapàd và etat samràó iti |
sa vai no bråhi yàj¤avalkya |
hçdayam evàyatanam àkà÷aþ pratiùñhà |
sthitir ity enad upàsãta |
kà sthitità yàj¤avalkya |
hçdayam eva samràó iti hovàca |
hçdayaü vai samràñ sarveùàü bhåtànàm àyatanam |
hçdayaü vai samràñ sarveùàü bhåtànàü pratiùñhà |
hçdaye hy eva samràñ sarvàõi bhåtàni pratiùñhitàni bhavanti |
hçdayaü vai samràñ paramaü brahma |
nainaü hçdayaü jahàti |
sarvàõy enaü bhåtàny abhikùaranti |
devo bhåtvà devàn apyeti |
ya evaü vidvàn etad upàste |
hastyçùabhaü sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehaþ |
sa hovàca yàj¤avalkyaþ -- pità me 'manyata nànanu÷iùya hareteti || BrhUp_4,1.7 ||>#

__________



BrhUpBh_4,1.7 vidagdhaþ ÷àkalyo hçdayaü vai brahmeti /
hçdayaü vai samràñsarveùàü bhåtànàmàyatanam /
nàmaråpakarmàtmakàni hi bhåtàni hçdayà÷rayàõãtyavocàma ÷àkalyabàhmaõe hçdayapratiùñhànu ceti /
tasmàdvadhçtaye hyeva samràñsravàõi bhåtàni pratiùñhitàni bhavanti /
tasmàddhçdayaü sthitirityupàsãta hçdaye ca prajàpatirdevatà //4,1.7//

iti bçhadàraõyakopaniùadbhàùye caturthàdhyàyasya prathamaü bràhmaõam //1//

atha caturthàdhyàyasya dvitãyaü bràhmaõam 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,2.1

#<janako ha vaidehaþ kårcàd upàvasarpann uvàca -- namas te 'stu yàj¤avalkya |
anu mà ÷àdhãti |
sa hovàca yathà vai samràõ mahàntam adhvànam eùyan rathaü và nàvaü và samàdadãtaivam evaitàbhir upaniùadbhiþ samàhitàtmàsi |
evaü vçndàraka àóhyaþ sann adhãtaveda uktopaniùatka ito vimucyamànaþ kva gamiùyasãti |
nàhaü tad bhagavan veda yatra gamiùyàmãti |
atha vai te 'haü tad vakùyàmi yatra gamiùyasãti |
bravãtu bhagavàn iti || BrhUp_4,2.1 ||>#

__________



BrhUpBh_4,2.1 janako ha vaidehaþ /
yasmàtsavi÷eùaõàni sarvàõi brahmàõi jànàti yàj¤avalkyastasmàdàcàryakatvaü hitvà janakaþ kårcàdàsanavi÷eùàdutthàyopa samãpamavasarpanyàdayornipatannityarthaþ /
uvàcoktavànnamaste tubhyamastu he yàj¤avalkyànu mà ÷àdhyanu÷àdhi màmityarthaþ /
iti÷abdo vàkyaparisamàptyarthaþ /
sa hovàca yàj¤avalkyo yathà vai loke he samràómahàntaü dãrghamadhvànameùyangamiùyanrathaü và sothalena gamiùyannàvaü và jalena gamiùyansamàdadãta /
evamevaitàni brahmàõyetàbhirupaniùadbhiryuktànyupàsãnaþ samàhitatmàsyatyantametàbhirupaniùadbhiþ saüyuktàtmàsi na kevalamupaniùatsamàhita evaü vçndàrakaþ påjya÷cà'óhya÷ce÷varo na daridra ityarthaþ /
adhãtavedo 'dhãto vedo yena sa tvamadhãtaveda uktà÷copaniùada àcàryaistubhyaü sa tvamuktopaniùatka evaü sarvavibhåtatisaüpanno 'pi sanbhayayamadhya÷cha eva paramàtj¤ànena vinàkçtàrtha evatàvadityarthaþ /
yàvatparaü brahma na vetsi /
ito 'smàddehàdimucyamàna etàbhirtorathasthànãyàbhiþ samàhitaþ kva kasmingamiùyasi kiü vastu pràpsyasãti /
nàhaü tadvastu bhagavanpåjàvanveda jàne yatra gamiùyàmãti /
atha yadyevaü na jànãùe yatra gataþ kçtàrthaþ syà ahaü vai tubhyaü tadvakùyàmi yatra gamiùyasãti /
bravãtu bhagavàniti, yadi prasanno màü prati /
÷çõu //4,2.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,2.2

#<indho ha vai nàmaiùa yo 'yaü dakùiõe 'kùan puruùaþ |
taü và etam indhaü santam indra ity àcakùate parokùeõaiva |
parokùapriyà iva hi devàþ pratyakùadviùaþ || BrhUp_4,2.2 ||>#

__________



BrhUpBh_4,2.2 indho ha vai nàma /
indha ityevaünàmà /
ya÷cakùurvai brahmeti purokta àdityàntaragta puruùaþ sa eùa yo 'yaü dakùiõe 'kùannakùaõi vi÷eùeõa vyavasthitaþ /
sa ca satyanàmà /
taü và etaü puruùaü dãptiguõatvàtpratyakùaü nàmàsyendha iti tamindhaü santamindra ityàcakùateparokùeõa /
yasmàtparokùapriyà iva hi devàþ pratyakùadviùaþ pratyakùanàmagrahaõaü dviùanti /
eùa tvaü vai÷vànaramàtmànaü saüpanno 'si //4,2.2//



_______________________________________________________________________
START BrhUp 4,2.3

#<athaitad vàme 'kùaõi puruùaråpam eùàsya patnã viràñ |
tayor eùa saüstàvo ya eùo 'ntar hçdaya àkà÷aþ |
athainayor etad annaü ya eùo 'ntar hçdaye lohitapiõóaþ |
athainayor etat pràvaraõaü yad etad antar hçdaye jàlakam iva |
athainayor eùà sçtiþ saücaraõã yaiùà hçdayàd årdhvà nàóy uccarati |
yathà ke÷aþ sahasradhà bhinna evam asyaità hità nàma nàóyo 'ntar hçdaye pratiùñhità bhavanti |
etàbhir và etad àsravad àsravati |
tasmàd eùa praviviktàhàratara iva bhavaty asmàc chàrãràd àtmanaþ || BrhUp_4,2.3 ||>#

__________



BrhUpBh_4,2.3 athaitadvàme 'kùaõi puruùaråpameùàsya patnã yaü tvaü vai÷vànaramàtmànaü saüpanno 'si tasyàsyendrasya bhokturbhogyaiùà patnã viràóannaü bhogyatvàdeva tadetadannaü càttà caikaü mithunaü svapne /
ko 'sau /
ya eùo 'ntarahçdaya àkà÷o 'ntarhçdaye hçdayasya màüsapiõóasya madhye /
athainayoretadvakùyamàõamannaü bhojyaü sthitihetuþ /
kiü tat /
ya eùe 'ntarhçdaye lohitapiõóo lohita eva piõóàkàràpannà lohitapiõóaþ /
annaü jagdhaü dvedhà pariõamate yatsthålaü tadadho gacchati /
yadanyattatpunaràgninà pacyamànaü dvedhà pariõamate /
yo madhyamo rasaþ sa lohitàdakrameõa pà¤cabhautikaü piõóaü ÷arãramupacinoti /
yo 'õiùñho rasaþ sa eùa lohitapiõóa indrasya liïgàtmano hçdaye mithunãbhåtasya /
yaü taijasamàcakùate sa tayorindrendràõyorhçdaye mithunãbhåtayoþ såkùmàsu nàóãùvanupraviùñaþ sthitiheturbhavati /
tadetaducyate 'thainayoretadannamityàdi /
ki¤cànyat /
athainayoretatpravàraõam /
bhuktavatoþ svapato÷ca pràvaraõaü bhavati loke tatsàmànyaü hi kalpayati ÷rutiþ /
ki tadiha pràvaraõam /
yadetadantarhçdaye jàlakamivànekanàóãchidrabahulatvàjjàlakamiva /
athainayoreùà sçtirmàrgaþ saücanarato 'nayeti saücaraõã svapnajjàgaritade÷àgamanamàrgaþ /
kà sà sçtiþ /
yaiùà hçdayàdahçdayade÷àdårdhvàbhimukhã satyuccarati nàóã /
tasyàþ parimàõamidamucyate /
yathà loke ke÷aþ sahasradhà bhinno 'tyantasåkùmo bhavatyevaü såkùmà asya dehasya saübandhinyo hità nàma hità ityevaü khyàtà nàóyàstà÷càntarhçdaye màsaüpiõóe pritiùñhità bhavanti hçdayàdvipraråóhàstàþ sarvatra kadambakesapavadetàbhirnàóobhiratyantasåkùmàbhiretadannamàsravadgacchadàsravati gacchati /
tadetaddevatà÷arãramanenànnena dàmabhåtenopacãyamànaü tiùñhati /
tasmàdyasmàtsthålenànnenopacitaþ piõóa idaü tu devatà÷arãraü liïgaü såkùmeõànnenopacitaü tiùñhati /
piõóopacayakaramapyannaü praviviktameva måtrapurãùàdisthålamapekùya liïgasthitikaraü tvannaü tato 'pisàkùmataram /
ataþ praviviktàhàraþ piõóaþ /
tasmàtpraviviktàhàràdapi praviviktàhàratara eùa liïgàtmevaiva bhavatyasmàccharãràcchàrãrameva ÷àrãraü tasmàcchàrãràt /
àtmano vai÷vànaràttaijasaþ såkùmànnopacito bhavati //4,2.3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,2.4

#<tasya pràcã dik prà¤caþ pràõàþ |
dakùiõà dig dakùiõe pràõàþ |
pratãcã dik pratya¤caþ pràõàþ |
udãcã dig uda¤caþ pràõàþ |
årdhvà dig årdhvàþ pràõàþ |
avàcã dig avà¤caþ pràõàþ |
sarvà di÷aþ sarve pràõàþ |
sa eùa neti nety àtmà |
agçhyo na hi gçhyate |
a֋ryo na hi ֋ryate |
asaïgo na hi sajyate |
asito na vyathate |
na riùyati |
abhayaü vai janaka pràpto 'sãti hovàca yàj¤avalkyaþ |
sa hovàca janako vaideho 'bhayaü tvà gacchatàd yàj¤avalkya yo no bhagavann abhayaü vedayase |
namas te 'stu |
ime videhà ayam aham asmãti || BrhUp_4,2.4 ||>#

__________



BrhUpBh_4,2.4 sa eùa hçdayabhåtastaijasaþ såkùmabhåtena pràõena vidhriyamàõaþ pràõa eva bhavati /
tasyàsya viduùaþ krameõa vai÷vànaràttaijasaü pràptasya hçdayàtmànamàpannasya hçdayàtmana÷ca pràõàtmànamàpannasya pràcã dikprà¤caþ pràggatàþ pràõàþ.tathà dakùiõà digdakùiõe pràõàþ /
sarvà di÷aþ sarve pràõàþ /
evaü vidvànkreõa sarvàtmakaü pràõamàtmatvenopagato bhavati /
taü sarvàtmànaü pratyagàtmanyupasaühçtya draùñurhi draùñubhàvaü neti netãtyàtmànaü turãyaü pratipadyate /
yameùa vidvànanena krameõa pratipadyate sa eùa neti netyàtmetyàdi na riùyatãtyantaü vyàkhyàtametat /
abhayaü vai janmamaraõàdinimittabhaya÷ånyaü he janaka pràpto 'sãti haivaü kilovàcoktavànyàj¤avalkyaþ /
tadetaduktamatha vai te 'haü tadvakùyàmi yatra gamiùyasãti /
sa hovàca janako vaideho 'bhayameva tvà tvàmapi gacchatàdgacchatu yastvaü no 'smànhe yàj¤avalkya bhagavànpåjàvannabhayaü brahma vedayase j¤àpayasi pràpitavànupàdhikçtàj¤ànavyavadhànàpanayanenetyarthaþ /
kimanyadahaü vidyàniùkriyàrthaü prayacchàmi sàkùàdàtmànameva dattavate /
ato namaste 'stvime videhàstava yatheùñaü bhujyantàmayaü càhamasmi dàsabhàve sthito yatheùñaü màü ràjyaü ca pracatipadyasvetyarthaþ //4,2.4//

iti bçhadàraõyakopaniùadi caturthàdhyàyasya dvitãyaü bràhmaõam //2//



atha caturthàdhyàyasya tçtãyaü bràhmaõam //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.1

#<janakaü ha vaidehaü yàj¤avalkyo jagàma |
sam enena vadiùya iti |
atha ha yaj janaka÷ ca vaideho yàj¤avalkya÷ càgnihotre samådàte |
tasmai ha yàj¤avalkyo varaü dadau |
sa ha kàmapra÷nam eva vavre |
taü hàsmai dadau |
taü ha samràó eva pårvaþ papraccha || BrhUp_4,3.1 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.1 janakaü ha vaidehaü yàj¤avalkyo jagàmetyasyàbhisaübandhaþ /
vij¤ànamaya àtmà sàkùàdaparokùàdbrahma sarvàntaraþ para eva /
"nànyo 'to 'sti draùñà nànyadato 'sti draùñi"tyàdi÷rutibhyaþ /
sa eùa iha praviùño vadanàdiliïgo 'sti vyatirikta iti madhukàõóe 'jàta÷atrusaüvàde pràõàdikartçtvabhoktçtvapratyàkhyànenàdhigato 'pi satpunaþ pràõanàdiliïgamupanyasyauùastapra÷ne pràõanàdiliïgo yaþ sàmànyenàdhigataþ pràõena pràõitãtyàdinà dçùñerdraùñetyàdinàlupta÷aktisvabhàvo 'dhigataþ /
tasya ca paropàdhinimittaþ saüsàro yathà rajjåùara÷uktikàgaganàdiùu sarpedakarajamalinatvàdi paràdhyàropaõanimittameva na svatastathà nirupàdhiko nirupàkhyo neti netãti vyapade÷yaþ sàkùàdaparokùàtsarvàntara àtmà brahmàkùaramantaryàmã pra÷astaupaniùadaþ puruùo vij¤ànamànandaü brahmetyadhigatam /
tadeva punarindhasaj¤aþ praviviktàhàrastato 'ntarhçdaye liïgàtmà praviviktàhàratarastataþ pareõa jagadàtmà pràõopàdhistato 'pi pravilàpya jagadàtmànamupàdhibhåtaü rajjvàdàviva sarpàdikaü vidyayà sa eùa neti netãti sàkùàtsarvàntaraü brahmàdhigatam /
evamabhayaü paripràpito janako yàj¤avalkyenà'gamataþ saükùepataþ /
atra ca jàgratsvapna suùuptaturãyàõyupanyanyaprasaïgenendhaþ praviviktàhàrataraþ sarve pràõàþ sarve pràõàþ sa eùa neti netãti /
idànãü jàgratsvapnàdvàreõàva mahatà tarkeõa vistarato 'dhigamaþ kartavyaþ /
abhayaü pràpayitavyaü /
sadbhàvà÷cà'tmano vipratipattyà÷aïkàniràkaraõadvàreõa /
vyatiriktatvaü ÷uddhatvaü svaya¤jyotiùñvamalupta÷aktisvaråpatvaü nirati÷ayànandasvàbhàvyamadvaitatvaü càdhigantavyamitãdamàrabhyate /
àkhyàyayikà tu vidyàsaüpradànagrahaõavidhiprakà÷anàrthà /
vidyàstutaye ca vi÷eùataþ /
varadànàdisåcanàt /
janakaü ha vaidehaü yàj¤avalkyo jagàma /
sa ca gacchannevaü mene cintitavànna vadiùye ki¤cidapu ràj¤e /
gamanaprayojanaü tu yogakùemàrtham /
na vadiùya ityevaüsaükalpo 'pi yàj¤avalkyo yadyajjanakaþ pçùñavàüstattatpratipede tatra ko hetuþ saükalpitasyànyathàkaraõa ityatrà'khyàyikàmàcaùñe /
pårvatra kila janakayàj¤avalkyoþ saüvàda àsãdagnihotre nimitte /
tatra janakasyàgnihotraviùayaü vij¤ànamupalabhya parituùño yàj¤avalkyastasmai janakàya ha kila varandadau /
sa ca janako ha kàmapra÷nameva varaü vavre vçtavàüstaü ca varaü hàsmai dadau yàj¤avalkyaþ /
tena varapradànasàmarthyenàvyàcikhyàsumapidàviti /
yàj¤avalkyaü tåùõaiü sthitamapi samràóeva janakaþ pårvaü papraccha /
tatraivànuktirbrahmavidyàyàþ karmaõà viruddhatvàt /
vidyàyà÷ca svàtantryàt /
svatantrà hi brahmavidyà sahakàrisàdhanàntaranirapekùà puruùàrthasàdhaneti ca //4,3.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.2
#<
yàj¤avalkya kiüjyotir ayaü puruùa iti |
àdityajyotiþ samràó iti hovàca |
àdityenaivàyaü jyotiùàste palyayate karma kurute vipalyetãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_4,3.2 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.2 he yàj¤avalkyetyevaü saübodhyàbhimukhãkaraõàya ki¤jyotirayaü puruùa iti kimasya puruùasya jyotiryena jyotiùà vyavaharati so 'yaü ki¤jyotirayaü pràkçtaþ kàryakaraõasaüghàtaråpaþ ÷iraþpàõyàdimànpuruùaþ pçcchyate /
kimayaü svàvayavàsaüghàtabàhyena jyotirantareõa vyavaharatyàhosvitsvàvayavasaüghàtamadhyapàtinà jyotiùà jyotiùkàryamayaü puruùo nirvartayatãtyetadabhipretya pçcchati /
ki¤càto yadi vyatiriktena yadi vàvyatiriktena-jyotiùà jyotiùkàryaü nirvartayati /
÷çõu tatra kàraõam yadi vyatiriktenaivajyotiùà jyotiùkàryanirvartakatvamasya svabhàvo nirdhàrito bhavati tato 'dçùñajyotiùkàryaviùaye 'pyanumàsyàmahe vyatiriktajyotirnimittamevedaü kàryamiti /
athàvyatiriktenaiva svàtmanà jyotiùà vyavaharati tato 'pratyakùe 'pi jyotiùi jyotiùkàryadar÷ane 'byatiriktameva jyotiranumeyam /
athàniyama eva vyatiriktamavyatiriktaü và jyotiþ puruùasya vyavahàrahetustato 'nadhyavasàya eva jyotirviùaya ityevaü manvànaþ pçcchati janako yàj¤avalkyaü ki¤jyotirayaü puruùa iti /
nanvevamanumànakau÷ale janakasya kiü pra÷nena svayameva kasmànna pratipadyata iti /
satyametat /
tathàpi liïgaliïgisaübandhavi÷eùàõàmatyantasaukùmyàdduravabodhyatàü  manyate bahånàmapu paõóitànàü kimutaikasya /
ata eva hi dharmasåkùmanirõaye pariùadvyàpàra iùyate /
puruùavi÷eùa÷càpekùyate /
da÷àvarà pariùattrayo vaiko veti /
tasmàdyadyapyanumànakau÷alaü ràj¤astathàpi tu yukto yàj¤avalkyaþ praùñum /
vij¤ànakau÷alatàratamyopapatteþ puruùàõàm /
athavà ÷rutiþ svayamevà'khyàyikàvyàjenànumànamàrgamupanyasyàsmànbodhayati puruùamatimanusartã /
yàj¤avalkyo 'pi janakàbhipràyabhij¤atayà vyatiriktamàtmajyotirbodhayiùya¤janakaü vyatiriktapratipàdakameva liïgaü pratipede yathà prasiddhamàdityajyotiþ samràóiti hovàca /
katham /
àdityenaiva svàvayavasaghàtavyatiriktena cakùuùo 'nugràhakeõa jyotiùàyaü pràkçtaþ puruùa àsta upavi÷ati palyayate prayeti kùetramaraõyaü và tatra gatvà karma bàhyanekajyotiþpradar÷anaü ca liïgasyàvyabhicàritvadar÷anàrtham /
evamevaitadyàj¤avalkya //4,3.2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.3

#<astamita àditye yàj¤avalkya kiüjyotir evàyaü puruùa iti |
candramà evàsya jyotir bhavatãti |
candramasaivàyaü jyotiùàste palyayate karma kurute vipalyetãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_4,3.3 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.3 tathàstamita àditye yàj¤avalkya ki¤jyotirevàyaü puruùa iti candramà evàsya jyotiþ //4,3.3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.4

#<astamita àditye yàj¤avalkya candramasy astamite kiüjyotir evàyaü puruùa iti |
agnir evàsya jyotir bhavatãti |
agninaiva jyotiùàste palyayate karma kurute vipalyetãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_4,3.4 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.4 astamiti àditye candramasyastamite 'gnirjyotiþ //4,3.4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.5

#<astamita àditye yàj¤avalkya candramasy astamite ÷ànte 'gnau kiüjyotir evàyaü puruùa iti |
vàg evàsya jyotir bhavatãti |
vàcaivàyaü jyotiùàste palyayate karma kurute vipalyeti |
tasmàd vai samràó api yatra svaþ pàõir na vinirj¤àyate 'tha yatra vàg uccaraty upaiva tatra nyetãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_4,3.5 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.5 ÷ànte 'gnau vàgjyotiþ vàgiti ÷abdaþ parigçhyate /
÷abdena viùayeõa ÷rotramindriyaü dãpyate /
÷rotrendriye saüpradãpte manasi viveka upajàyate /
tena manasà bàhyàü ceùñàü pratipadyate /
"manasà hyova pa÷yati manasà ÷çõotã"ti bràhmaõam /
kathaü purvàgjyotiriti vàcojyotiùñvamaprasiddhamityata àha-tasmàdvai samràóyasmàdvàcà jyotiùànugçhãto 'yañaü puruùo vyavaharati tasmàtprasiddhametadvàco jyotiùñvam /
kathamapi yatra yasminkàle pràvçùi pràyeõa medhàndhakàre sarvajyotiþpratyastamaye svo 'pi pràõirhasto na vispaùñaü nirj¤àyate /
atha tasminkàle sarvaceùñànirodhe pràpte bàhyajyotiùo 'bhàvàdyatra vàguccarati ÷và và bhaùati gardabho và rautyupaiva tatra nyeti tena ÷abdena jyotiùà ÷rotramanasornairantayaü bhavati tena jyotiùkàryatvaü vàkpratipadyeta tena vàcà jyotiùopanyetyevopagacchatyeva tatra sannihito bhavatãtyarthaþ /
tatra ca karma kurute vipalyeti /
tatra vàgyotiùo grahaõaü gandhàdãnànupalakùaõàrtham /
gandhàdibhirapi hi ghràõàdiùvanugçhãteùu pravçttinivçtyàdayo bhavanti /
tena tairapyanugraho bhavati kàryakaraõasaüghàtasya /
evamevaitadyàj¤avalkya //4,3.5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.6

#<astamita àditye yàj¤avalkya candramasy astamite ÷ànte 'gnau ÷àntàyàü vàci kiüjyotir evàyaü puruùa iti |
àtmaivàsya jyotir bhavatãti |
àtmanaivàyaü jyotiùàste palyayate karma kurute vipalyetãti || BrhUp_4,3.6 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.6 ÷àntàyà punarvàci gandhàdiùvapi ca ÷ànteùu /
bàhyeùvanugràhakeùu sarvapravçttinirodhaþ pràpto 'sya puruùasya /
etaduktaü bhavati /
jàgradviùaye bahirmukhànu karaõàni cakùuràdãnyàdityàdijyotirbhiranugçhyàmàõàni yadà tadà sphuñataraþ saüvyavahàro 'sya puruùasyadçùñà /
tasmàtte vayaü manyàmahe sarvabàhyajyotiþpratyastamaye 'pi svapnasuùuptakàle jàgarite ca tàdçgavasthàyàü svàvayavasaüghàtavyatiriktenaiva jyotiùà jyotiùkàryasiddhirasyeti /
dç÷yate ca svapne jyotiùkàryasiddhirbandhusaügamanaviyogadar÷anaü de÷àntragamanàdi ca /
suùuptaccotthànaü sukhamahamasvàpsaü na ki¤cidavediùamiti /
tasmàdasti vyatiriktaü kimapi jyotiþ /
kiü punastacchàntàyàü vàci jyotirbhavatãti /
ucyate - àtmaivàsya jyotirbhavatãti /
àtmeti kàryakaraõasvàvayavasaüghàtavyatiriktaü kàryakaraõàvabhàsakamàdityàdibàhyajyotirvatsvayamanyenànavabhàsyamànamabhidhãyate jyotirantaþsthaü ca tatpàri÷eùyàt /
kàryakaraõavyatiriktaü taditi tàvatsiddham /
yacca kàryakaraõavyatiriktaü kàryakaraõasaüghàtànugràhakaü ca jyotistadbàhyai÷cakùuràdikaraõairupalabhyamànaü dçùñaü na tu tathà taccakùuràdibhirupalabhyata àdityàdijyotiþùåparateùu /
kàryaü tu jyotiùo dç÷yote yasmàttasmàdàtmanaivàyaü jyotiùà'ste palyayate karma kurute vipalyetãti /
tasmànnånamantaraþsthaü jyotirityavagamyate /
ki¤cà'dityàdijyotirvilakùaõaü tadabhautikaü ca sa eva heturyaccakùuràdyagràhyamàdityàdivat /
na /
samànajàtãyenaivà /
àdityàdijyotiùà kàryakaraõasaüghàtasya bhautikasya bhautikenaivopakàraþ kriyamàõo dç÷yate /
yathàduùñaü cedamanumeyam /
yadi nàma kàryakaraõàdarthàntaraü tadupakàrakamàdityàdivajjyotisthàpi kàryakaraõasaüghàtasamànajàtãyamevànumeyaü kàryakaraõasaghàtopakàrakatvàdàdityàdijyotirvat /
yatpunarantaþsthatvàdapratyakùatvàcca vailakùaõyamucyate taccakùuràdijyotirbhiranaikàntikam /
yato 'pratyakùàõyantaþsthàni ca cakùuràdijyotãüùi bhautikànyeva /
tasmàttava manorathamàtraü vilakùaõamàtmajyotiþ siddhamiti /
kàryakaraõasaüghàtabhàvabhàvitvàcca saüghàtadharmatvamanumãyate jyotiùaþ sàmànyato dçùñasya cànumànasya vyabhicàritvàdapràmàõyam /
sàmànyato dçùñabalena hi bhavànàdityàdivadvyatiriktaü jyotiþ sàdhayati kàryakaraõebhyaþ /
na ca pratyakùamanumànena bàdhituü ÷akyate /
ayameva tu kàryakaraõasaüghàtaþ pratyakùaü pa÷yati ÷çõoti manute vijànàti ca /
yadi nàma jyotirantaramasyopakàrakaü syàdàdityàdivanna tadà'tmà syajyotirantaramàdityàdivadeva /
ya eva tu pratyakùaü dar÷anakriyàü karoti sa evà'tmà syàtkàryakaraõasaüghàto nànyaþ /
pratyakùavirodhe 'numànasyàpràmàõyàt /
nanvayameva ceddar÷anàdikràyakartà'tmà saüghàtaþ kathamavikalasyaivàsya dar÷anàdikriyàkartçtvaü kadàcidbhavati kadàcinneti /
naiùa doùo dçùñatvàt /
nahi dçùñe 'nupapannaü nàma /
nahi khadyote prakà÷àprakà÷atvena dç÷yamàne kàraõàntaramanumeyam /
anumeyatve ca kenacitsàmànyàtsarvaü sarvatrànumeyaü syàt /
taccàniùñam /
na ca padàrthasvabhàvo nàsti na hyagneruùõasvàbhàvyamanyanimittamudakasya và ÷aityam /
pràõidharmàdharmàdyapekùamiti cet /
dharmàdharmàdernimittàntaràpekùasvabhàvaprasaïgaþ /
astviti cenna tadanavasthàprasaïgaþ /
sa càniùñaþ /
na /
svapnasmçtyordçùñasyaiva dar÷anàt /
yaduktaü svabhàvavàdinà dehasyaiva dar÷anàdikriyà na vyatiriktasyeti /
tanna /
yadi hi dehasyaiva dar÷anàdikriyà svapne dçùñasyaiva dar÷anaü na syàt /
andhaþ svapnaü pa÷yandçùñapårvameva pa÷yati na ÷àkadvãpàdigatamadçùñaråpam /
tata÷cetatsiddhaü bhavati yaþ svapne pa÷yati dçùñapårvaü vastu sa eva pårvaü vidyamàne cakùuùyadràkùãnna deha iti /
deha÷ceddraùñàsa yenàdràkùãttasminnuddhçte cakùuùi svapne tadeva dçùñapårvaü na pa÷yet /
asti ca loke prasiddhiþ pårvaü dçùñaü mayà himavataþ ÷çïgamadyàhaü svapne 'dràkùamityuddhçtacakùuùàmandhànàmapu /
tasmàdanuddhçte 'pi cakùuùiþ yaþ svapnadçksa eva draùñà na deha ityavagamyate /
tathà smçtau dçùñçsmartrorekatve  sati ya eva draùñàsa eva smartà yadà caivaü tadà nimãlitàkùo 'pi smandçùñapårvaü yadråpaü taddçùñavadeva pa÷yatãti /
tasmàdyannimãlitaü tanna draùñçyannimãlite cakùuùi smaradråpaü pa÷yati tadevànimãlite 'pi cakùuùi draùñràsãdityavagamyate /
mçte ca dehe 'vikalasyaiva ca råpàdidar÷anàbhàvàt /
devasyaiva draùñrutve mçte 'pi dar÷anàdi kriyà syàt /
tasmàdyapàye dehe dar÷anaü na bhavati .dbhàve ca bhavati taddar÷anàdikriyàkartç na deva ityavagamyate /
cakùuràdãnyeva dar÷anàdikriyàkartéõãti cet /
na /
yadahamadràkùaü tatspç÷àmãti bhinnakartçkatve pratisaüghànànupapatteþ /
manastarhãti cet /
na /
manaso 'pi viùayatvàdråpàdivaddçùñçtvàdyanupapatti /
tasmàdantaþsthaü vyatiriktamàdityàdivaditi siddham /
yaduktaü kàryakaraõasaüghàtasamànajàtãyameva jyotirantaramanumeyam /
àdityàdibhistatsamànajàtãyairevopakriyamàõatvàditi /
tadasat /
upakàryopakàrakabhàvasyàniyamadar÷anàt /
kathaü pàrthivairindhanaiþ pàrthavatvasamànajàtãyaistçõolapàdibhiragneþ prajvalanopakàraþ kriyamàõo dç÷yate /
na ca tàvatà tatsamànajàtãyairevàgneþ prajvanopakàraþ sarvatrànumeyaþ syàt /
yenodakenàpi prajvalanopakàro bhinnajàtãyona vaidyutasyàgnerjàñharasya ca kriyamàõo dç÷yate /
tasmàdupakàryopakàrakabhàve samànajàtãyàsamànajàtãyaniyamo nàsti /
kadàcitsamànajàtãyà manuùyà manuùyairevopakriyante kadàcitsthàvarapa÷vàdibhi÷ca bhinnajàtãyaiþ /
tasmàdahetuþ kàryakaraõasaüghàtamànajàtãyairevà'dityàdijyotirbhirupakriyamàõatvàdit i /
yatpunaràttha cakùuràdibhiràdityàdijyotirvadadç÷yatvàdityayaü heturjyotirantarasyàntaþsthatvaü vailakùaõyaü ca na sàdhayati cakùuràdibhiranaikàntikatvàditi /
tadasat /
cakùuràdikaraõebhyo 'nyatve satãti hetorvi÷eùaõatvopapatteþ /
kàryakaraõasaüghàtadharmatvaü jyotiùa iti yaduktaü tanna /
anumànavirodhàt /
àdityàdijyotirvatkàryakaraõasaüghàtàdarthàntaraü jyotiriti hyanumànamuktaü tena virudhyata iyaü pratij¤à kàrayakaraõasaüghàtadharmatvaü jyotiùa iti /
tadbhàvabhàvitvaü tvasiddhaü mçte dehe jyotiùo 'dar÷anàt /
sàmànyato dçùñasyànumànasyàpràmàõye sati pànabhojanàdisarvavyavahàralopaprasaïgaþ /
sa càniùñaþ /
pànabhojanàdiùu hi kùutpipàsàdinivçttimupalabdhavasastatsàmànyàtpànabhojanàdyupàdànaü dç÷yamànaü loke na pràpnoti /
dç÷yante hyupalabdhapànabhojanàþ  sàmànyataþ punaþ pànabhojanàntaraiþ kùutpipàsàdinivçttimanuminvantastàdartheyana pravartamànàþ /
yaduktamayameva tu deho dar÷anàdikriyàkarteti tatprathamameva parihçtaü svapnasmçtyordehàdarthàntarabhåto draùñeti /
anenaiva jyotirantarasyàtmatvamapi pratyuktam /
yatpunaþ khadyotàdeþ kàdàcitkaü prakà÷àprakà÷atvaü sadasat /
pakùàdyavayavasaükocavikàsanimitittatvàtprakà÷àprakà÷atvasya /
yatpunaruktaü dharmàdharmayorava÷yaü phaladàtçtvaü svabhàvo 'bhyupagantavya iti /
tadabhyubagame bhavataþ siddhàntahànàt /
etenànavasthàdoùaþ pratyuktaþ /
tasmàdasti vyatiriktaü càntaþsthaü jyotiràtmeti //4,3.6//

_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.7

#<katama àtmeti -- yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu hçdy antarjyotiþ puruùaþ |
sa samànaþ sann ubhau lokàv anusaücarati dhyàyatãva lelàyatãva |
sa hi svapno bhåtvemaü lokam atikràmati add. mçtyo råpàõi || BrhUp_4,3.7 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.7 yadyapi vyatiriktatvàdi siddhaü tathàpi samànajàtãyànugràhakatvadar÷ananimittabhràntyà karaõànàmevànyatamo vyatirikto vetyavivekataþ pçcchati-katama iti /
nyàyasåkùmatàyà durvij¤eyatvàdupapadyate bhràntiþ /
athavà ÷arãravyatirikte siddhe 'pi karaõànu sarvàõi vij¤ànavantãva vivekata àtmano 'nupalabdhatvàt /
ato 'haü pçcchàmi katama àtmeti /
katamo 'sau dehendriyapràõamanaþsu yastvayokta àtmà /
yena jyotiùà'sta ityuktam /
athavà yo 'yamàtmà tvayàbhipreto vij¤ànamayaþ /
sarva ime pràõà vij¤ànamayà ivaiùu pràõeùu katamaþ /
yathà samuditeùu bràhmaõeùu sarva ime tejasvinaþ katama eùu ùaóaïgaviditi /
pårvasminvyàkhyàne katama àtmetyetàvadeva pra÷navàkyaü vij¤ànamayo hçdyantarjyotiþ puruùaþkatama ityedatantam /
yo 'yaü vij¤ànamaya ityetasya÷abdasya sarvameva pra÷navàkyaü vij¤ànamayo hçdyantarjyotiþ puruùaþ katama ityedatantam /
yo 'yaü vij¤ànamaya ityetasya ÷abdasya nirdhàritàrthavi÷eùaviùayatvaü katama àtmetãti÷abdasya pra÷navàkyaparisamàptyarthatvaü vyavahitasaübandhamantareõa yuktamiti kçtvà katama àtmetyevamantameva pra÷navàkyaü yo 'yamityàdi paraü sarvameva  prativacanamiti ni÷cãyate /
yo 'yamityàtmanaþ pratyakùatvànnirde÷aþ /
vij¤ànamayo vij¤ànapràyo buddhivij¤ànopàdhisaüprakàvivekàdvij¤ànamaya ityucyate /
buddhivij¤àna saüpçkta eva hi yasmàdupalabhyate ràhuriva candràdityasaüpçktaþ /
buddhirhi sarvàrthakaraõaü tamasãva pradãpaþ purovasthitaþ /
"manasà hyeva pa÷yati manasà ÷çõotã"ti hyuktam /
buddhivij¤ànàlokavi÷iùñameva hi sarvaü viùayajàtamupalabhyate purovasthitapradãpàlokavi÷iùñamiva tamasi /
dvàramàtràõi tvanyàni karaõànu buddheþ /
tasmàttenaiva vi÷eùyate vij¤ànamaya iti /
yeùàü paramàtmavij¤aptivikàra iti vyàkhyànaü teùàü vij¤ànamayo manomaya ityàdau vij¤ànamaya÷abdasyànyàrthadar÷anàda÷rautàrthatàvasãyate /
saüdigdha÷ca padàratho 'nyatra ni÷citaprayogadar÷anànnirdhàrayituü ÷akyo và÷ya÷eùàt /
ni÷catanyàyabalàdvà /
sadhãriti cottaratra pàñhàt /
hçdyantariti vacanàdyuktaü vij¤ànapràyatvameva /
pràõeùviti vyatirekapradar÷àrthà saptamã yathà vçkùeùu pàùàõa iti sàmãpyalakùaõà /
pràõeùu hi vyàtirekàvyatirekatà saüdihyata àtmanaþ /
pràõeùu pràõebhyo vyatirikta ityarthaþ /
yo hi yeùu bhavati sa tadvyatirikto bhavatyeva /
yathà pàùàõeùu vçkùaþ /
hçdi tatràtatsyàtpràõeùu pràõajàtãyaiva buddhiþ syàdityata àha-hçdyantariti /
hçdacchabdena puõóarãkàkàro màüsapuõóastàtthyàdbuddhirhçttasyà hçdi buddhau /
antariti buddhivçttivyatirekapradar÷anàrtham /
jyotiravabhàsàtmakatvàdàtmocyate /
tena hyavabhàsakenà'tmanà jyotiùà'ste palyayate karma kurute cenàvàniva hyayaü kàryakaraõapiõóo yathà'dityaprakà÷astho ghaño yathà marakatàdirmaõiþ kùãràdidravye prakùiptaþ parãkùaõàyàtmacchàyameva tatkùãràdirdvyaü karoti tàdçgedàtmajyetipabuddherapi hçdayàtsåkùmatvàddhçdyantaþsthamapi hçdayàdikaü kàryakaraõasaüghàtaü caikãkçtyà'tmajyoti÷chàyaü karoti /
pàramparyeõa såkùmasthãlatàratamyàtsarvàntaratamatvà /
buddhastàvatsvacchatvàdànantaryàccà'tmacaitanyajyotiþ praticchàyà bhavati /
tena hi vivekinàmapu tatrà'tmàbhimànabuddhiþ prathamà /
tato 'pyànantaryànmanasi caitanyàvabhàsatà buddhisaüparkàt /
tata indriyeùu /
manaþ saüyogàt /
tato 'nantaraü ÷arãre /
indriyasaüparkàt /
pàramparyeõa kçtsnaü kàryakaraõasaüghàtamàtmà caitanyasvaråpajyotiùàvabhàsayati /
tena hi sarvasya lokasya kàryakaraõasaüghàte tadvçttiùu càniyatà'tmàbhimànabuddhiryathàvivekaü jàyate /
tathà ca bhagavatoktaü gãtàsu-"yathà prakà÷ayatyekaþ kçtsnaü lokamimaü raviþ /
kùetraü kùetrã tathà kçtsnaü prakà÷ayati bhàrati" //
"yadàdityagataü tejaþ"ityàdi ca /
"nityo 'nityànàü cena÷cetanànàü"iti ca kàñhake"tameva bhàntamanubhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti"iti ca /
"yena såryastapati tejasoddhaþ"iti ca mantarvarõaþ /
tenàyaü hçdyantarjyotiþ /
puruùa àkà÷avatsarvagatvàtpårõa iti puruùaþ nirati÷ayaü càsya svaya¤jyotiùñvaü sarvàvabhàsakatvàtsvayamanyànavabhàsyatvàcca /
sa eùa puruùaþ svayameva jyotiþsvabhàvo yaü tvaü pçcchasi katama àtmeti /
bàhyànàü jyotiùàü sarvakaraõànugràhakàõàü pratyastamaye 'ntaþkaraõadvàreõa hçdyantarjyotiþ puruùa àtmànugràhakaþ karaõànàmityuktam /
yadàpi bàhyakaraõànugràhakàõàmàdityàdijyotiùàü bhàvastadàpyàdityàdijyotiùàü paràrthatvàtkàryakaraõasaüghàtasyàcaitanye svàrthànupapatteþ svàrthajyotiùa àtmano 'nugrahàbhàve 'yaü kàryakaraõasaüghàto na vyavahàràya kalpate /
àtmajyotiranugraheõaiva hi sarvadà sarvaþ saüvyavahàraþ /
"yadetaddhçdayaü mana÷caittasaüj¤ànam"ityàdi÷rutyantaràt /
sàbhimàno hi sarvapràõisaüvyavahàpaþ /
abhimànahetuü ca marakatamaõidçùñàntenàvocàma /
yadyapyevametattatthàpi jàgradviùaye sarvakaraõàgocaratvàdàtmajyotiùo buddhyàdibàhyàbhyantarakàryakaraõavvahàrasannipàtavyàkulatvànna ÷akyate tajjyotiràtmàkhyaü mu¤jeùãkàvanniùkçùya dar÷ayitumityataþ svapne didar÷ayiùuþ prakramate-sa samànaþ sannubhau lokàvanusaücarati /
yaþ puruùaþ svayameva jyotiràtmà sa samànaþ sadç÷aþ san /
kena /
prakçtatvàtsannihitatvàcca hçdayena /
hçdãti ca hçcchabdavàcyà buddhaþ prakçtà sannihità ca /
tasmàttayaivà sàmànyam /
kiü punaþ sàmànyama÷vamahiùavadvivekato 'nupalabdhiþ avabhàsyà buddhirabhàsakaü tadàtmajyotiràlokavat /
avabhàsyàvabhàsakayorvivekato 'nupalabdhiþ prasiddhà /
vi÷uddhatvàddhyàloko 'vabhàsyena sadç÷o bhavati /
yathà raktamavabhàsayanraktasadç÷o raktàkàro bhavati /
yathà haritaü nãlaü lohitaü càvabhàsayannà4lokastatsamàno bhavati /
tathà buddhimavabhàsayanbuddhadvàreõa kçtsamaü kùetramavabhàsayatãtyuktaü marakatamaõinidar÷anena /
tena sarveõa samàno buddhisàmànyadvàreõa /
sarvamaya iti càta eva vakùyati /
tenàsau kuta÷citpravabhajya mu¤jeùãkàvatsvena jyotãråpeõa dar÷ayituü na ÷akyata iti sarvavyàpàraü tatràdhyàropya nàmaråpagataü jyotirdharmaü ca nàmaråpayornàmaråpe cà'tmajyotiùi sarvo loko momugyate 'yamàtmà nàyamàmtaivandharmà naivadharmà kartàkartà ÷uddho '÷uddho baddho muktaþ sthito gata àgato 'sti nàstãtyàdivikalpaiþ /
ataþ samànaþ mannubhau lokau pratipannapratipattavyàvihalokaparalokàvupàttadehendriyàdi- saïghàtatyàgànyopàdànàstànaprabandha÷atasannipàtairanukrameõa sa¤carati /
dhãsàdç÷yamevobhayalokasaücaraõaheturna svata iti /
tatra nàmaråpopàdhisàdç÷yaü bhràntinimittaü yattadeva heturna svata ityetaducyate /
yasmàtsa samànaþ sannubhau lokàvanukrameõa sa¤carati tadetatpratyakùamityetaddar÷ayati-yato dhyàyatãva dhyànavyàpàraü karotãva cintayatãva dhyànavyàpavatãü buddhiü sa tatsthena citsvabhàvajyotaråpeõàvabhàsayaüstatsadç÷astatsamànaþ sandhyàtãvàlokavadeva /
ato bhavati cintayatãti bhràntirlokasya /
na tu paramàrthato dhyàyati /
tathà lelàyatãvàtyarthaü calatãva /
teùveva karameùu buddhyàdiùu vàyuùu ca calatsu tadavabhàsakatvàttatsadç÷aü taditi lelàyatãva /
na tu paramàrthata÷calanadharmakaü tadàtmajyotiþ /
kathaü punaretadavagamyate tatsamànatvabhràntirevobhayalokasaücaraõàdirhetutvaü svata ityasyàrthasya pradar÷anàya hetarupadi÷yate- sa àtmà hi yasmàtsvapno bhåtvà /
sa yayà dhiyà samànaþ sà dhãryadyadbhavati tattadasàvapu bhavatãva tasmàdyadàsau svapno bhavati svàpavçttiü pratipadyate dhãstadà so 'pi svapnavçttiü pratipadyate /
dà dhãrjajàgariùati tadàsàvapyata àha-svapno bhåtvà svapnavçttimavabhàsayandhiyaþ svàpavçtyàkàro bhåtvema lokaü jàgaritavyavahàralakùaõaü kàryakaraõasaïghàtàtmakaü laukika÷àstrãyavyavahàràspadamatikràmatyatãtya kràmati viviktena svenà'tmajyotiùà svapnàtmikà dhãvçttamavabhàyannavatiùñhate yasmàttasmàtsvaya¤jyotaþsvabhàva evàsau vi÷uddhaþ sa kartçkriyàkàrakaphala÷ånyaþ /
paramàrthato dhãsàdç÷yameva tåbhayalokasaücàràdisaüvyavahàrabhràntihetuþ /
mçtyoråpà õi mçtyuþ karmàvidyàdirna tasyànyadråpaü svataþ kàryakaraõànyevàsya råpàõi /
atastànu mçtyo råpàõyatikràmati kriyàphalà÷rayàõi /
nanu nàstyeva dhiyà samànamanyaddhiyo 'vabhàsakamàtmajyotiþ pratyakùeõa vànumànena palambhàt /
yathànyà tatkàla eva dvitãyà dhãþ /
yattvàvabhàsyàvabhàsakayoranyatve 'pi vivekànupalambhàtsàdç÷yamiti (tiþ) ghañàdyàlokayoþ /
tatra bhavatvanyatvenà'lokasyopambhàdghañàdeþ saü÷liùñayoþ sàdç÷yaü bhinnayoreva na ca tatheha ghañàderiva dhiyoùa'vabhàsakaü jyotirintaraü pratyakùeõa vànumànena vopalabhàmahe /
dhãreva hi citsvaråpàvabhàsakatvenasvàkàrà viùayàkàrà ca /
tasmànnànumànato nàpi pratyakùato dhiyo 'vabhàsakaü jyotiþ ÷akyate pratipàdayituü vyatiriktam /
yadapi dçùñàntaråpamabhihitamavabhàsyàva÷àsakayorbhinnayoreva ghañàdyàlokayoþ saüyuktàyoþ sàdç÷yamiti /
tatràbhyupagamamàtramasmàbhiruktaü na tatra ghañàdyavabhàsyàvabhàsakau bhinnau /
paramàrthastu ghañàdirevàvabhàsàtmakaþ sàlokaþ /
anyo 'nyo hi ghañàdirutpadyate /
vij¤ànamàtrameva sàlokaghañàdiviùayàkàramavabhàsate /
yadevaü tadà na bàhyo dçùñànto 'sti vij¤ànalakùaõamàtratvàtsarvasya /
eü tasyava vij¤ànas gràhyàgràhakàkàratàmalaü pakarikalpya tasyaiva punarvi÷uddhaü parikalpayanti /
tadgràhakavinirmuktaü vij¤ànaü svacchãbhåtaü kùaõikaü vyavatiùñhata iti kecit /
tasyàpu ÷àntiü kecidicchanti /
tadapi vij¤ànaü saüvçtaü gràhyagràhakàü÷avinirumuktaü ÷ånyameva ghañàdibàhyavastuvadityapare màdhyamikà àcakùate /
sarvà etàþ kalpanà buddhavij¤ànàvabhàsakasya vyatiriktasyà'tmajyotiùo 'pahnavàdasya ÷reyomàrgasya pratipakùabhåtà vaidikasya /
tatra yeùàü bàhyor'tho 'sti tànpratyucyate tàvat /
na svàtmàvabhàsakatvaü ghañàdeþ /
tamasyavasthito ghañàdistàvanna kadàcidapu svàtmanàvabhàsyate /
pradãpàdyàlokasaüyogena tu niyamenaivàvabhàsyamàno dçùñaþ sàloko ghaña iti /
saü÷liùñayorapu ghañàlokayoranyatvameva punaþ punaþ saü÷leùe vi÷leùe ca vi÷eùadar÷anàdrajjughañayoriva /
anyatve ca vyatiriktàvabhàsakatvaü na svàtmanaiva svamàtmànamavabhàsayati /
nanu pradãpaþ svàtmànamevàvabhàsayantadçùña iti /
na hi ghañàdivatpradãpadar÷anàya pkà÷àntaramupàdadate laukikàþ /
tasmàtpradãpaþ svàtmànaü prakà÷ayati /
na /
avabhàsyatvàvi÷eùàt /
yadyapi pradãpo 'nyasyàvabhàsakaþ svayamavabhàsàtkatvàttathàpu vyatiriktacaitanyàvabhàsyatvaü na vyabhicarati ghañàdivadeva /
yadà caivaü tadà vyatiriktàvabhàsyatvaü tàvadava÷yaübhàvi /
nanu yathà ghaña÷caitanyàvabhàsyatve 'pi sannàtmànaü ghañaü càvabhàsayati /
na /
svataþ parato và vi÷eùàbhàvàt /
yathà caitanyàvabhàsyatvaü ghañasya tathà pradãpasyàpi caitanyàvabhàsyatvamavi÷iùñam /
yattåcyate pradãpa àtmànaü ghañaü càvabhàsayatãti tadasat /
kasmàt /
yadà'tmànaü nàvabhàsayati tadà kãdç÷aþ syàt /
na hi tadà pradãpasya svato và parato và vi÷eùaþ ka÷cidupalabhyate /
sa hyavabhàsyo bhavati yasyàvabhàsakasaünidhàvasaünidhau ca vi÷eùa àtmànaü pradãpaþ prakà÷ayatãti mçùaivàcyot /
caitanyagràhyatvaü tu ghañàdibhiravi÷iùñaü pradãpasya /
tasmàdvij¤anasyà'tmagràhakatve na pradãpo dçùñàntaþ /
caitanyagràhyatvaü ca vij¤ànasya bàhyaviùayairavi÷iùñam /
caitanyagràhyatve ca vij¤ànasya kiü gràhyavij¤ànagràhyataiva kiüvà gràhakavij¤ànagràhyateti tatrasaüdihyamàne vastuni yo 'nyatra dçùño nyàyaþ sa kalpayituü yukto na tu dçùñaviparãtaþ /
tathà ca sati yathà vyitiriktenaiva gràhakeõa bàhyànàü pradãpànàü gràhyatvaü dçùñaü tathà vij¤ànasyàpi caitanyagràhyatvàtpkà÷akatve satyàpi pradãpavadvyatiriktacaitanyagràhyatvaü yuktaü kalpayituü na tvananyagràhyatvam /
ya÷vànyo vij¤ànasya grahãtà sa àtmà jyotirantaraü vij¤ànàt /
tadànavastheti cet /
naþ gràhyatvamàtra hi tadgràhakasya vastvantaratve liïgamuktaü nyàyataþ /
na tvekàntato gràhakatve tadgràhakàntaràstitve và kadàcidapi liïgaü saübhavati /
tasmànna tadanavasthàprasaïgaþ /
vij¤ànasya vyaktiriktagràhyatve karaõàntaràpekùàyàmanavastheti cet /
na /
niyamàbhàvàt /
na hi sarvatràyaü niyamo bhavati /
yatra vastvantareõa gçhyate vastvantaraü tatragràhyagràhakavyatiriktaü karaõàntaraü syàditi naikàntena niyantuü ÷akyate /
vaicitryadar÷anàt /
katham /
ghañastàvatsvàtmavyatiriktenà'tmanà gçhyate tatpa pradãpàdiràloko gràhyagràhakavyatiriktaü karaõam /
na hi pradãpàdyàloko ghañàü÷a÷cakùuraü÷o và /
ghañavaccakùurgràhyatve 'pi pradãpasya cakùuþ pradãpavyatirekeõa na bàhyamàlokasthànãyaü ki¤citkaraõàntaramapekùate /
tasmànnaiva niyantuü ÷akyate yatra yatra vyatiriktagràhakagràhyatvaü tatra tatra karaõàntaraü syàdeveti /
tasmàdvij¤ànasya vyaktiriktagràhakagràhyatve na karaõadvàrànavasthà nàpi gràhakatvadvàrà kadàcidapyupapàdayituü ÷akyate /
tasmàtsiddhaü vij¤ànavyatiriktamàtmajyotirantaramiti /
nanu nàstyeva bàhyor'tho ghañàdiþ pradãpo và vij¤ànavyatiriktaþ /
yaddhi yadvyatirekeõa nopalamyate tattàvanmàtraü vastu dçùñam /
yathàsvapnavij¤ànagràhyaü ghañapañàdivastu svapnavij¤ànavyatirekeõànupalambhàtsvapnaghañapradãpàdeþ svapnavij¤ànamàtratàvagamyate, tathà jàgarite 'pi ghañapradãpàderjàgarite 'pi ghañapradãpàderjàgradvij¤ànamàtrameva tu sarvam /
tatra yaduktaü vij¤ànasya vyatiriktàvabhàsyatvàdvij¤ànavyatiriktamasti jyotirantaraü gañàderiveti tanmithyà /
sarvasya vij¤ànamàtratve dçùñàntàbhàvàt /
na /
yàvattàvadabhyupagamàt /
na tu bàhyor'tho bhavataikàntenaiva nàbhyupagamyate /
nanu mayà nàbhyupagamyata eva /
na /
vij¤ànaü ghañaþ pradãpa iti ca ÷abdàrthapçthaktvàdyàvattàvajadapi bàhyamarthàntaramava÷yamabhyupagantavyam /
vij¤ànàdarthàntaraü vastu na cedabhyupagamyate vij¤ànaü ghañaþ paña ityevamàdãnàü bhabdànàmekàrthatve paryàya÷abdatvaü pràpnoti /
tathà sàdhanànàü phalasya caikatve sàdhyasàdhanabhedopad÷a÷àstrànarthaprasaïgaþ /
tatkarturaj¤ànaprasaïgo và /
ki¤cànyat /
vij¤ànavyatirekeõa vàdiprativàdavàdadoùabhyupagamàt /
na hyàtmavij¤ànamàtrameva vàdiprativàdivàdastaddoùo vàbhyugamyate niràkartavyatvàtprativàdyàdãnàm /
na hyàtmãyaü vij¤àna niràkartavyamabhyupagamyate svayaü và'tmà kasyacit /
tathà ca sati sarvasaüvyavahàralopaprasaïgaþ /
na ca pravàdyàdayaþ svàtmanaiva gçhyanta ityabhyupagamaþ /
vyatiriktagràhyà hi te 'bhyupagamyante /
tasmàttadvatsarvameva vyatiriktagràhyaü vastu jàgradviùayatvàjjàgradvastupratipàdyàdivaditi salàbhau dçùñàntaþ /
saütatyantaravadvij¤ànàntaravacceti /
tasmàdvij¤ànavàdinàpi na ÷akyaü vij¤ànavyatiriktaü jyotirantaraü niràkartum /
svapne vij¤ànavyatirekàbhàvàdayuktamiti cet /
na /
abhàvàdapi bhàvasya vastvantaratvopapatteþ /
bhavataiva viùayo ghañàdiryadyabhàvo yadi và bhàvaþ syàdubhayathàpi ghañàdivij¤ànasya bhàvabhåtatvamabhyupagatameva /
na tu tannivartayituü ÷akyate tannivartakanyàyàbhàvàta /
etena sarvasya ÷ånyatàpratyuktà /
pratyagàtmàgràhyatà cà'tmano 'hamiti mãmàüsakapakùaþ pratyuktaþ /
yattåktaü sàloko 'nya÷cànya÷ca ghaño jàyata iti tadasat /
kùaõàntare 'pi sa evàyaü ghaña iti pratyabhij¤ànàt /
sàdç÷yàtpratyayabhij¤ànaü kçttotthitake÷anakhàdiùveveti cet /
na /
tatràpi kùaõikatvasyàsiddhatvàt /
jàtyekatvàcca /
kçtteùu punarutthiteùu /
ca ke÷anakhàdiùu ke÷anakhatvàjàtereke÷anakhatvapratyayastannimitto 'bhrànta e /
na hi dç÷yamànalånotthitake÷anakhàdiùu vyaktinimittaþ sa eveti pratyayo bhavati /
kasyaciddãrkhakàlavyavahitadçùñeùu sa eveti pratyayaþ /
tasmànna samo dçùñàntaþ /
pratyakùeõa hi pratyabhij¤àyamàne vastuni tadeveti na cànyatvamanumàtuü yuktaü pratyakùavirodhe liïgasyà'bhàsatvopapatteþ /
sàdç÷yapratyayànupapatte÷ca /
j¤ànasya kùaõikatvàt /
ekasya hi vastudar÷ino vastvantaradar÷ane sàdç÷yapratyayaþ syàt /
na tu vastudar÷yeko vastvantaradar÷anàya kùaõàntaramavatiùñhate /
vij¤ànasya kùaõikatvàtsakçdvastudar÷anenaiva kùayopapatteþ /
tenedaü sadç÷amiti hi sàdç÷yapratyayo bhavati /
teneti  dçùñasmaraõam imiti vartamànapratyayaþ /
teneti dçùñaü smçtvà yàvadidimiti vartamànakùaõakàlamavatiùñheta tataþ kùaõikavàdahàniþ /
atha tenetyavopakùãõaþ smàrtaþ pratyaya idamiti cànya eva vàrtamànikaþ pratyayaþ kùãyate tataþ sàdç÷yapratyatànupapattistenedaü sadç÷amiti /
anekadar÷ina ekasyàbhàvàt /
vyapade÷ànupapatti÷ca draùñavyadar÷anenaivopakùayàdvij¤ànasyedaü pa÷yàmyado 'dràkùamitivyapade÷ànupapaccardçùñavato vyapade÷akùaõànavasthànàt /
athàvatiùñeta kùaõikavàdahàniþ /
athàdçùñavato vyapadeùaþ sàdç÷yapratyaya÷ca tadànåü jàtyandhasyeva råpavi÷eùavyapade÷astatsàdç÷yapratyaya÷ca sarvamandhaparampareti prasajyeta sarvaj¤a÷àstrapraõayanàdi /
na caitadiùyate /
akçtàbhyàgamakçtavipraõà÷adoùau tu prasiddhatarau kùaõavàde /
dçùñavyapade÷ahetuþ pårvettarasahita eka eva hi ÷çïgalàvatpratyayo jàyata iti cet /
tenedaü sadç÷amiti ca /
na /
varmànàtãtayorbhinnakàlatvàt /
tatra vartamànapratyaya ekaþ ÷çïgalàvayavasthànãyo 'tãta÷càparastau pratyayau bhinnakàlau tadubhayapratyayaviùayaspçkcecchçïkhalàpratyayastataþ kùaõadvayàvyàpitvàdekasya vij¤ànasya punaþ kùaõavàdahàniþ /
mamatavatàdivi÷eùànupapatte÷ca sarvasaüvyavahàraloprasaïgaþ /
sarvasya ca svasaüvedyavij¤ànamàtratve vij¤ànasya ca svacchàvabodhàbhàsamàtrasvàbhàvyàbhyupagamàttaddar÷ina÷cànyasyàbhàve 'nityaduþkha- ÷ånyànàtmatvàdyanekakalpanànupattiþ /
na ca dàóimàderiva viruddhànekàü÷avatvaü vij¤ànasya /
svacchàvabhàsasvàbhàvyàddvij¤ànasya /
anityaduþkhàdãnàü vij¤ànàü÷atve ca satyanubhãyamànatvàdvyatiriktaviùayatvaprasaïgaþ /
athànityaduþkhàdyàtmaikatvameva vij¤ànasya tadà tadviyogàdvi÷uddhikalpanànupapattiþ /
saüyogimalavigàddhi vi÷uddharbhavati /
yathà'dar÷aprabhçtãnàm /
na tusvàbhàvikena raktatvàdãnàü dravyàntarayogena viyojanaü dç÷yate tatràpi saüyogapårvatvamanumãyate /
bãjabhàvanayà puùpaphalàdãnàü guõàntarotpattidar÷anàt /
ato vij¤ànasya vi÷uddhikalpanànupapattiþ /
ato vij¤ànasya vi÷uddhikalnànupattiþ /
viùayaviùayyàbhàsatvaü ca yanmalaü parikalpyate vij¤ànasya tadapyanyasaüsargàbhàvàdànupapannam /
na hyavidyamànena vidyamànasya saüsargaþ syàt /
asati cànyasaüsargeyo dharmo yasya dçùñaþ sa tatsvabhàtvànna tena viyogamarhati /
yathàgnerauùõyaü saviturvà prabhà /
tasmàdanityasaüsargeõa malinatvaü tadvi÷uddhi÷ca vij¤ànasyetãyaü kalpanàndhaparamparaiva pramàõa÷ånyetyavagamyate /
yadapi tasya vij¤ànasya nirvàõaü puruùàrthaü kalpayanti tatràpi phalà÷rayànupapattiþ /
kaõñakaviddhasya hi kaõñakavedhajanitaduþkhanivçttiþ phalaü na tu kaõñakaviddhamaraõe tadduþkhanivçttaphalasyà'÷raya upapadyate /
tadvatsarvanirvàõe 'sati ca phalà÷raye puruùàrthakalpanà vyarthaiva /
yasya hi puruùa÷abdavàcyasya satvasyàtmano vij¤ànasya càrthaþ parikalpyate tasya punaþ puruùasya nirvàõe kasyàrthaþ puruùàrtha iti syàt /
yasya punarastyanekàrthada÷ãü vij¤ànavyatirikta àtmà tasya dçùñasmaraõadukhasaüyogaviyogàdi sarvamevopapannamanyasaüyoganimittaü kàluùyaü tadviyoganimittà ca vi÷uddhiriti /
÷ånyavàdipakùastu sarvapramàõavipratiùiddha iti tanniràkaraõàya nà'daraþ kriyate //4,3.7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.8

#<sa và ayaü puruùo jàyamànaþ ÷arãram abhisampadyamànaþ pàpmabhiþ saüsçjyate |
sa utkràman mriyamàõaþ pàpmano vijahàti || BrhUp_4,3.8 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.8 yathaivehaikasmindehe svapno bhåtvà mçtyo råpàõi kàryakaraõànyatikramya svapne sva àtmajyetiùyàsta evaü sa vai prakçtaþ puruùo 'jàyamànaþ /
kathaü jàyamàna ityucyate-÷arãraü dehendriyasaüghàtamabhisaüpadyamànaþ ÷arãra àtmabhàvamàpadyamàna ityarthaþ /
pàpmabhiþ pàpmasamavàyibhirdharmàdharmà÷rayaiþ kàryakaraõairityarthaþ, saüsçjyate saüyujyate /
sa evotkràma¤charãràntaramårdhaüva kràmangacchanmriyamàõa ityetasya vyàkhyànamutkràmanniti /
tàneva saü÷liùyànpàpmaråpakàryakaraõopàdànaparityàgàbhyàmanavaracaü saücarati dhiyà samànaþ san, tathà so 'yaü puruùa ubhàvihalokaparokau janmamaraõàbhyàü kàryakaraõopàdànaparityàgàvanavarataü pratipadyamàna à saüsàramokùàtsaücarati /
tasmàtsiddhamasyà'tmayajyotiùo 'nyatvaü kàryakaraõaråpebhyaþ pàpmabhyaþ saüyogaviyogàbhyàm /
na hi taddharmatve sati taireva saüyogo viyogo và yuktaþ //4,3.8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.9

#<tasya và etasya puruùasya dve eva sthàne bhavataþ |
idaü ca paralokasthànaü ca |
sandhyaü tçtãyaü svapnasthànam |
tasminsandhye sthàne tiùñhan ubhe sthàne pa÷yatãdaü ca paralokasthànaü ca |
atha yathàkramo 'yaü paralokasthàne bhavati |
tam àkramam àkramyobhayàn pàpmana ànandàü÷ ca pa÷yati |
sa yatra prasvapity asya lokasya sarvàvato màtràm apàdàya svayaü vihatya svayaü nirmàya svena bhàsà svena jyotiùà prasvapiti |
atràyaü puruùaþ svayaüjyotir bhavati || BrhUp_4,3.9 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.9 nanu na syo 'syobhau lokau yau janmamaraõàbhyàmanukrameõa saücarati svapnajàgarite iva /
svapnajàgarite tu pratyakùamavagamyete na tvihalokaparalokau kenacitpramaõena /
tasmàdete eva svapnajàgagarite ihalokaparalokàviti /
ucyate-tasyaitasya puruùasya vai dve e sthàne bhavato na tçtacãyaü caturthaü và /
ke te /
idaü ca .tpratipannaü vartamànaü janma ÷arãrenjadriyaviùayavedanàvi÷iùñaü sthànaü pratyakùato 'nubhåyamànam /
paraloka eva sthànaü paralokasthànam /
tacca ÷arãràdiviviyogottarakàlànubhàvyam /
nanu svapno 'pi paralokasthà ca sati dve evetyavadhàraõamayuktam /
na /
kathaü tarhi /
saüdhyaü tat /
ihalokaparalokayoryaþ saüdhistasminbhavaü saüdhyaü yattçtãyaü tatsvapnasthànam /
tena sthànadvitvàvadhàraõam /
na hi gràmayoþ saüdhastàveva gràmàvapekùya tçtãyatvaparigaõanamarhati /
kathaü punastasya paralokasthàsyàstitvamavagamyate yadapekùya svapnasthànaü saüdhyaü bhavet /
yatastasminsaüdhye svapnasthàne tiùñanbhavanvartamàna ete ubhe sthàne pa÷yati /
ke te ubhe /
ida¤ca paralokasthànaü ca /
tasmàtstaþ svapnajàgaritavyatirekeõobhau lokau yo dhiyà samànaþ sannanusaücarati janmamaraõasaütànaprabandhena /
kathaü punaþ svapne sthitaþ lokau pa÷yati /
kimà÷rayaþ kena vidhineti /
ucyete-atha kathaü pa÷yatãti ÷çõu /
yathàkrama akràmatyanenetyàkrama à÷rayo 'vaùñambha ityarthaþ /
yàdç÷a àkmayo 'sya so 'yaü yathàkramaþ /
ayaü puruùaþ paralokasthàne pratipattavye nimitte yathàkramo bhavati yàdç÷enaparalokapratipattisàdhanena vidyàkarmapårvapraj¤ànalakùaõena yukto bhavatãtyarthaþ /
tamàkramaü paralokasthànàyonmukhãbhåtaü pràptàïkurãbhàvamiva bãjaü tamàkramyàvaùñabhyà'÷rityobhayànpa÷yati bahuvacanaü dharmàdharmaphalonekatvàdubhayaprakàrànityarthaþ /
kàüstànpàpmanaþ pàpaphalàni /
na tu punaþ sàkùàdeva pàpmanàü dar÷anaü saübhavati tasmàtpàpaphalàni duþkhànãtyarthaþ /
ànandàü÷ca dharmaphalàni sukhànãtyetat /
tànubhayànpàpmana ànandàü÷ca pa÷yati janmàntaradçùñavàsanàmayàt /
yàni ca pratipattavyajanmaviùayàõi kùudradharmàdharmaphalàni dharmàdharmaprayukto devatànugrahàdvàpa÷yati /
tatkathamavagamyate paralokasthànasaübandhipàpmànàndadar÷anaü svapna iti /
ucyate-yasmàdiha janmanyananubhàvyamapi pa÷yati bahu /
na ca svapno nàmàpårvaü dar÷anam /
pårvadçùñasmçtirhi svapnaþ pràyeõa /
tena svapnjàgaritasthànavyatirekeõa sta ubhau lokau /
yadàdityàdibàhyajyotiùàmabhàve 'yaü kàryakàraõasaügàtaþ puruùo yena vyatiriktenà'tmanà jyotiùà vyavaharatãtyuktam tadeva nàsti /
yadà'dityàdijyotiùàmabhàvagamanaü yatredaü viviktaü svaya¤jyotirupalabhyota /
yena sarvadaivàyaïkàryakaraõasaüghàtaþ saüsçùña evopalabhyeta /
tasmàdasatsamo 'sanneva và svena viviktasvabhàvena jyotãråpeõà'tmeti /
atha kvacidviviktaþ svena jyotãråpeõopalabhyeta bàhyàdhyàtmikabhåtabhautikasaüsarga÷ånyastato yathoktaü sarvaü bhaviùyatãtyedarthamàha-sa yaþ prakçta àtmà yatra yasminkàle prasvapiti prakarùeõa svàpamanubhavati tadà kimupàdànaþ kena vidhinà svapiti saüdhyaü sthànaü pratipadyata ityacyate /
asya dçùñasya lokasyajàgaritalakùaõasya sarvàvataþ sarvamavatãti sarvàvànayaü lokaþ kàryakaraõasaüghàto viùayavedanàsaüyuktaþ /
sarvàvatvamasya vyàkhyàtamannatrayaprakaraõe 'tho ayaü và àtmetyàdinà /
sarvà và bhåtabhautikamàtrà asya saüsargakàõabhåtà vidyanta iti sarvavànsarvàneva sarvàvàüstasya sarvàvato màtràmekade÷amavayavamapàdàyàpacchidyà'dàya gçhãtvà dçùñajanmavàsanàvàsitaþ sannityarthaþ /
svayamàtmanaiva vihatya dehaü pàtayitvà niþsaübodhamàpàdya /
jàgarite hyodityàdãnàü cakùuràdiùvanugraho dehavyavavahàràrthaþ /
dehavyavahàra÷cà'tmano dharmàdharmaphalopabhogaprayuktastaddharmàdharmaphalopabhogoparamaõamasmindeha àtmakarmoparamakçtamityàtmàsya vihantetyucyate /
svayaü nirmàya nirmàõaü kçtvà vàsanàmayaü svapnadehaü màyàmayamiva /
nirmàõamapi tatkarmàpekùatvàtsvayaïkartçkamucyate /
svenà'tmãyena bhàsà màtropàdànalakùaõena bhàsà dãptyà prakà÷ena sarvavàsanàtmakenàntaþkaraõavçkkiprakà÷enetyarthaþ /
sà hi tatra viùayabhåtà sarvavàsanàmayã prakà÷ate /
sà tatra svayaü bhà ucyate /
tena svena bhàsà viùayabhåtena svena ca jyotiùà tadviùayiõà viviktaråpeõàluptadçksvabhàvena tadbhàvaråpaü vàsanàtmakaü viùayãkurvanprasvapiti /
yadevaü vartanaü tatprasvapitãtyucyate /
atraitasyàmavasthàyàmetasminkàle 'yaü puruùa àtmà svayameva vivaktajyotirbhavati /
bàhyàdhyàtmikabhåtabhautikasaüsargarahitaü jyotirbhavati /
nanvasya lokasyamàtropàdànaü kçtaü kathaü tasminsatyatràyaü puraùaþ svaya¤jyotirbhavatãtyucyate /
naiùa doùaþ /
viùayabhåtameva hi tat /
tenaiva càtràyaü puruùaþ svayaü jyotirdar÷ayituü ÷akyaþ /
na tvanyathàsati viùaye kasmiü÷citsuùuptakàla iva /
yadà punaþ sà bhà vàsanàtmikà viùayabhåtopalabhyamànà bhavati tadàsiþ ko÷àdiva niùkçùñaþ sarvasaüsargarahitaü cakùuràdikàryakaraõavyàvçttasvaråpamaluptadçgàtmajyotiþ svena råpeõàvabhàsayadgçhyate /
tenàtràyaü puru÷aþ svaya¤jyotirbhavatãti siddham //4,3.9//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.10

#<na tatra rathà na rathayogà na panthàno bhavanti |
atha rathàn rathayogàn pathaþ sçjate |
na tatrànandà mudaþ pramudo bhavanti |
athànandàn mudaþ pramudaþ sçjate |
na tatra ve÷àntàþ puùkariõyaþ sravantyo bhavanti |
atha ve÷àntàn puùkariõãþ sravantãþ sçjate |
sa hi kartà || BrhUp_4,3.10 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.10 nanvatra kathaü puruùaþ svaya¤jyotiryena jàgarata iva gràhyagràhakàdilakùaõaþ sarve vyavahàro dç÷yate /
cakùuràdyanugràhakà÷cà'dityàdyà lokàstathaiva dç÷yante yathà jàgarite /
tatra kathaü vi÷eùàvadhàraõaü kriyate 'tràyaü puruùaþ svayaü jyotirbhavatãti /
ucyate-vailakùaõyàtsvapnadar÷anasya /
jàgaritaü hãndriyabuddhamana àlokàdivyàpàrasaükãrõamàtmajyotiþ /
iha tu svapn indriyàbhàvàttadanugràhakàdityàdyàlokàbhàvàcca viviktaü kevalaü bhavati /
tasmàdvilakùaõam /
nanu tathaiva viùayà upalabhyante svapne 'pi yathà jàgarite tatra kathamindràyàbhàvàdvailakùamyamucyate iti /
÷çõu-  na tatra liùayàþ svapne rathàdilakùaõàþ /
tathà na rathayogà ratheùu yujyanta iti rathayogà a÷vàdayastatra na vidyante /
na ca panthàno rathamàrgà bhavanti /
atha rathànrathayogànpatha÷ca sçjate svayam /
kathaü punaþ sçjate rathàdisàdhanànàü vçkùàdãnàümabhàve /
ucyete-nanåktamasya lokasya sarvàvato màtràmapàdàya svayaü vihatya svayaü nirmàyetyantaþkaraõavçttirasya lokasya vyavatiùñhate taducyate svayaü nirmàyeti /
tadevà'ha-rathàdãnsçjata iti /
natu tatra karaõaü và karaõànugràgakàõivà'dityàdijyotãüùi tadavabhàsyà và rathàdayo viùayà vidyante /
tadvàsanàmàtraü tu kevalaü tadupalabdhikarmanimittacoditodbhåtàntaþkaraõavçtyà÷rayaü dç÷yate /
tadyasya jyotiùo dç÷yate 'luptadç÷astadàtmajyotiratra kevalamasiriva ko÷àdvivivaktam /
tathà na tatrà'nandàþ sukhavi÷eùà mudo harùà putràdilàbhanimittàþ pramudasta eva prakorùopetàþ /
atha cà'nandàdãnsçjate /
tathà na tatra ve÷àntàþ palvalàþpuùkariõyastaóàgàþ sravantyo nadyo bhavanti /
atha ve÷àntàdãnsçjate vàsanàmàtraråpàn /
yasmàtsa hi kartà /
tdavàsanà÷racittavçtyudbhavanimittakarmahetutvenetyavocàma /
tasya kartçtvaü na tu sàkùàdeva tatra kriyà saübhavati sàdhanàbhàvàt /
na hi kàrakamantareõa kriyà saübhavati /
na ca tatra hastapàdàdãni kriyàkàrakàõi saübhavanti /
yatka tu tàni vidyante jàgarite tatrà'tmajyotiravabhàsitaiþkàryakaraõai rathàdivàsanà÷rayàntaþkaraõavçtyudbhavanimittaü karma nivartyate tenocyate sa  hi karteti /
taduktamàtmanaivàyaü jyotiùà'ste palyayate karma kuruta iti /
tatràpi na paramàrthataþ svataþ kartçtvaü caitanyajyotiùo 'vabhàsakatvavyatirekeõa /
yaccaitanyàtmajyotiùàntaþkaraõadvàreõàvabhàsayati kàryakaraõàni sadavabhàsitàni karmasu vyàpriyante kàryakaraõàni tatra kartçtvamupacaryata àtmanaþ /
yaduktaü dhyàyatãva lelàyatãveti tadevànådyate /
sa hi kartetãha hetvartham //4,3.10//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.11

#<tad ete ÷lokà bhavanti  --
svapnena ÷àrãram abhiprahatyàsuptaþ suptàn abhicàka÷ãti |
÷ukram àdàya punar aiti sthànaü hiraõmayaþpuruùa ekahaüsaþ || BrhUp_4,3.11 ||>#
__________



BrhUpBh_4,3.11 tadeva etasminnukter'tha ete ÷lokà mantrà bhavanti /
svapnena svapnabhàvena ÷àrãraü ÷arãramabhihatya ni÷ceùñamàpàdyàsuptaþ svayamaluptadçgàdi÷aktisvàbhàvyàtsuptànvasanàkàrodbhåtànantaþkaraõavçtyà÷rayà- nbàhyàdhyàtmikànsarvànela bhàvànsvena råpeõa pratyastamitànsuptànabhicàka÷ãtyalupyà'tmadçùñyà pa÷yatyavabhàsatãtyarthaþ /
÷ukraü ÷uddhaü jyotiùmadindriyamàtra råpamàdàya gçhãtvà punoþ  karmaõe jàgaritasthànamaiti àgacchati hiraõmayo hiraõmaya iva caitanyajyotiþsvabhàvaþ puruùa ekahaüsa eka iva hantãtyekahaüsaþ /
eko jàgratsvapnehalokaparalokàdãn gacchatãtyekahaüsaþ //4,3.11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.12

#<pràõena rakùann avaraü kulàyaü bahiùkulàyàd amçta÷ caritvà |
sa ãyate 'mçto yatrakàmaü hiraõmayaþ puruùa ekahaüsaþ || BrhUp_4,3.12 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.12 tathà pràõena pa¤cavçttinà rakùanparipàlayannanyathà mçtabhràntiþ syàdavaraü nikçùñamanekà÷ucisaüghàtatvàdatyantabãbhatsaü kulàyaü nãóaü ÷arãraü svayaü tu bahistasmàtkulàyàccaritvà /
yadyapi ÷arãrastha eva svapnaü pa÷yati tathàpi tatsaübandhàbhàvàttatstha ivàkà÷o bahi÷caritvetyucya /
amçtaþ svayamamaraõadharmeyate gacchati yatra  kàmaü yatra yatra kàmã viùayeùådbhåtavçttirbhavati taü taü kàmaü vàsanàråpeõodbhåte gacchati //4,3.12//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.13

#<svapnànta uccàvacam ãyamàno råpàõi devaþ kurute bahåni |
uteva strãbhiþ saha modamàno jakùad utevàpi bhayàni pa÷yan || BrhUp_4,3.13 ||>#

__________


BrhUpBh_4,3.13 ki¤ca svapnànte svapnasthàna uccàvacamuccaü devàdibhàvamavacaü tiryagàdibhàvaü nikçùñaü taduccàvacamãyamàno gamyamànaþ pràpnuvanråpàõi devo dyotanàvànkurute nirvartayati vàsanàråpàõi bahånyasaükhyeyàni utàpi strãbhiþ saha modamàna iva jakùadiva hasanniva vayasyaiþ /
utevàpi bhayàni bibhetyebhya iti bhayàni saühavyghràdãni pa÷yanniva //4,3.13//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.14

#<àràmam asya pa÷yanti na taü pa÷yati ka÷ caneti |
taü nàyataü bodhayed ity àhuþ |
durbhiùajyaü hàsmai bhavati yam eùa na pratipadyate |
atho khalv àhur jàgaritade÷a evàsyaisa iti |
yàni hy eva jàgrat pa÷yati tàni supta iti |
atràyaü puruùaþ svayaüjyotir bhavati |
so 'haü bhagavate sahasraü dadàmi |
ata årdhvaü vimokùàya bråhãti || BrhUp_4,3.14 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.14 àràmamàramaõamàkrãóàmanena nirmitàü vàsanàråpàmasyà'tmanaþ pa÷yanti sarve janàþ /
gràmaü nagaraü striyamannàdyamityàdivàsanànirmitamàkrãóanaråpam /
na te pa÷yati taü na pa÷yati ka÷cana /
kaùñaü bho vartate 'tyantaviviktaü dçùñigocaràpannamapyaho bhàgyahãnatà lokasya yacchakyadar÷anamapyàtmànaü na pa÷yatãti lokaü pratyanukro÷aü dar÷ayati ÷rutiþ /
atyantaviviktaþ svaya¤jyotiràtmà svapne bhavatãtyabhipràyaþ /
taü nà'yataü  bodhayedityàhuþ /
prasiddhirapi loke vidyate svapna àtmajyotiùo vyatiriktatve /
kàsau /
tamàtmànaü suptamàyataü sahasà bhç÷aü na bodhayedityàhurevaü kathayanti cikatsakàdayo janà loke /
nånaü te pa÷yanti jàgraddehàdindriyadvàrato 'pasçtya kevalo bahirvartata iti yata àhustaü nà'yataü bodhayediti /
tatra ca doùaü pa÷yantibhç÷aü hyasau bodhyamànastànãndriyadvàràõi sahasà pratibodhyamàno na pratipadyata iti /
tadetadàha-durbhiùajyaü hàsmai bhavati yameùa na pratipadyate yamindriyadvàrade÷aü yasmàdde÷àcchukramàdàyapasçtastamindriyade÷ameùa àtmà punarna pratipadyate /
kadàcidvyatyàsenendriyamàtràþ prave÷ayati /
tata àndhyabàdhiryàdidoùapràptau durbhaùajyo duþkhabhiùakvarmatà hàsmai dehàya bhati duþkhena cikitsanãyo 'sau deho bhavatãtyarthaþ /
tasmàtprasiddhdhyàpi svapne svayaü jyotiùñvàmasya gamyate /
svapno bhåtvàtikrànto mçtyo råpàõãti tasmàtsvapne svayojyotiràtmà /
atho api khalvanya àhurjàgaritade÷a evàsyaiùa yaþ svaraþ /
na saüdhyaü sthànàntaramihalokaparalokàbhyàü vyatiriktaü kiü tarhãhaloka eva jàgaritade÷aþ /
yadyevaü, ki¤càtaþ /
÷çõvato yadbhavati, yadà jàgaritade÷a evàyaü svapnastadàyamàtmà kàryakaraõebhyo na vyàvçttastairmi÷rãbhåtaþ /
ato na svaya¤jyotiràtmetyataþ svaya¤jyotiùñvabàdhanàyànya àhurjàgaritade÷a evàsyaiùa iti /
tatra ca hetumàcakùate jàgaritade÷atve yàni hi yasmàddhastyàdãni padàrthajàtàni jàgrajjàgaritade÷e pa÷yati laukikastànyeva supto 'pi pa÷yatãti /
tadasat /
indriyoparamàt /
uparateùu hãndriyeùu svapnànpa÷yati /
tasmànnànyasya jyotiùastatra saübhavo 'sti /
taduktaü na tatra rathà na rathayogà ityàdi /
tasmàdatràyaü puraùaþ svaya¤jyotirbhavatyeva /
svaya¤jyotiràtmàstãti svapnanidar÷enapradar÷itam /
atikràmati mçtyo råpàõãti ca /
krameõasaücarannigalokaparalokàdãnihalokaparalokàdivyatiriktaþ /
tathà jàgratsvapnakulàyàbhyàü vyatiriktaþ /
tatra ca kàmasaücàrànnitya÷cetyetatpratipadàditaü yàj¤avalkyena /
ato vidyàniùkriyàrthaü sahasraü dadàmãtyàha janakaþ so 'hamevaü bodhitastvayàbhagavate tubhyaü sahasraü dadàmi /
vimokùa÷ca kàmapra÷no mayàbhipretaþ /
tadupayogyayaü tadàrthyàttadekade÷a eva /
itastvàü niyokùyàmi samastakàmapra÷nanirõaya÷ravaõena vimokùàyàta årdhvaü bråhãti /
yena saüsàràdvipramucyeyam, tvatprasàdàt /
vimokùapadàrthaikade÷anirõayahetoþ sahasradànam //4,3.14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.15

#<sa và eùa etasmin saüprasàde ratvà caritvà dçùñvaiva puõyaü ca pàpaü ca punaþ pratinyàyaü pratiyony àdravati svapnàyaiva |
sa yat tatra ki¤cit pa÷yaty ananvàgatas tena bhavati |
asaïgo hy ayaü puruùa iti |
evam evaitat yàj¤avalkya |
so 'haü bhagavate sahasraü dadàmi |
ata årdhvaü vimokùàyaiva bråhãti || BrhUp_4,3.15 ||>#

__________


BrhUpBh_4,3.15 yatprastutamàtmanaivàyaü jyotiùà'sta iti /
tatpratyakùataþ pratipàditamatràyaü puruùaþ svaya¤jyotirbhavatãti svapne /
yattåktaü svpano bhåtvemaü lokamatikràmati mçtyo råpàõãti /
tatraitadà÷aïkayte mçtyo råpàõyevàtikràmati na mçtyum /
pratyakùaü hyetatsvapne kàryarakaraõavyàvçttasyàpu modatràsàdidar÷anam /
tasmànnånaü naivàyaü mçtyumatikràmati /
karmaõo hi mçtyoþ kàryaü modatràsàdi dç÷yate /
yadi ca mçtyunà baddha evàyaü svabhàvatastato vimokùo nopapadyate /
na hi svabhàvastato vimokùo nopapadyate /
na hi svabhàvàtka÷cidvimucyate /
atha svabhàvo na bhavati mçtyustatastasmànmokùa upapatsyate /
yathàsau mçtyuràtmàyo dharmo na bhavati tathà pradar÷anàyàta årdhvaü vimokùàya bråhãtyevaü janakena paryanuyukto yàj¤avalkyastaddidar÷ayiùayà pravavçte - sa vai prakçtaþ svaya¤jyotiþ puruùaþ /
eùa yaþ svapne pradar÷ita etasminsaüprasàde samyakprasãdatyasminniti saüprasàdaþ /
jàgarite dehendriyavyàpàra÷atasaünipàtajaü hitvà kàluùyaü tebhyo vipramukta ãùatprasãdati svapne /
iha tu suùupte samyakprasãdatãtyataþ suùuptaü saüprasàda ucyate /
"tãrõo hi tadà sarvàn ÷okàn""salila eko draùñe"ti vakùyati suùuptasthamàtmànam /
sa và eùa etasminsaüprasàde krameõa saüprannaþ sansuùupte sthitvà /
kathaü saüprasannaþ /
svapnàtsuùuptaü pravivikùuþ svapnàvastha eva ratvà ratimanubhåya mitrabandhujanadar÷anàdità taritvà vihçtyànekadhà caraõaphalaü ÷ramamupalabhyetyarthaþ /
dçùñvaiva na kçtvetyarthaþ puõyaü ca puõyaphalaü pàpaü ca pàpaphalam /
na tu puõyapàpayoþ sàkùàddadar÷anamastãtyavocàma /
tasmànna puõyapàpàbhyàmanu baddhaþ /
yo hi karoti puõyapàpe sa tàbhyàmanubadhyate /
na hi dar÷anamàtreõa tadanubaddhaþ syàt /
tasmàtsvapno bhåtvà mçtyumatikràmatyeva na mçtyumatikràmatyeva na mçtyuråpàõyeva kevalam /
ato na mçtyoràtmasvabhàvatvà÷aïkà /
mçtyu÷cetsvabhàvo 'stha svapne 'pi kuryàt /
na tu karoti /
svabhàva÷cetkriyà syàdanirmokùataiva syàva /
na tu svabhàvaþ svapne 'bhàvàt /
ato vimokùo 'syopapadyate mçtyoþ puõyapàpàbhyàm /
nanu jàgarite 'sya svabhàva eva /
na /
buddhyàdyupàdhikçtaü hi tat /
tacca pratipàditaü sàdç÷yàddhyàyatãva lelàyatãveti /
tasmàdekàntenaiva svapne mçtyuråpàtikramaõànna svàbhàvikatva÷aïkànirmokùatà và /
tatra caritveti caraõaphalaü ÷ramamupalabhyetyarthaþ /
tataþ saüprasàdànuvabhottarakàlaü punaþ pratinyàyaü yathànyàyaü yathàgataü ni÷cita àyo nyàyaþ /
ayanamàyo nirgamanaü punaþ pårvagamanaparãtyena yadàgamanaü sa pratinyàyaþ /
yathàgataü punaràgacchatãtyarthaþ /
pratiyoni yathàsthànam /
svapnasthànàddhi suùuptaü pratipannaþ sanyathàsthànameva punaràgacchati /
pratiyonyàdravati svapnàyaiva svapnasthànàyaiva /
nanu svapne na karoti puõyapàpe tayoþ phalameva kathamavagamyate tathà jàgarite yathà karotyeva svapne 'pi tulyatvàddar÷anasyeti, ata àha sa àtmà yatki¤cittatra svapne pa÷yati puõyapàpaphalamanvàgato 'nanubaddhastena iùñena bhavati naivànubaddho bhavati /
yadi hi svapne kçtameva tena syàttenànubadhyeta /
svapnàdutthito 'pi samanvàgataþ syàt /
na ca talloke svapnakçtakarmaõànvàgataprasiddhiþ /
na hi svapnakçtenà'gasà'gaskàriõamàtmànaü manyate ka÷cit /
na ca svapnadç÷aþ àgaþ ÷rutvà lokastaü garhati pariharati và /
ato 'nanvàgata eva tena bhavati /
àkhyàtàra÷casvapnal saheva÷abdenà'cakùate hastino 'dya ghañãkçtà dhàvantãva mayà dçùñà iti /
ato na tasya kartçtvamiti /
kathaü punarasyàrtçtvamiti /
kàryakaraõairmårtaiþ saü÷leùo mårtasya sa tu kriyàheturdçùñaþ /
nahyamårtaþ ka÷citkriyàvàndç÷yate 'mårta÷cà'tmàto 'saïgaþ /
yasmàccàsaïgo 'yaü puru÷astasmàdananvàgatastena svapnadçùñena /
ata eva na kriyàkartçtvamasya katha¤cidupapadyate /
kàryakaraõasaü÷leùeõa hi kartçtvaü syàtsa ca sa÷leùaþ saïgo 'sya nàsti yato 'saïgo hyayaü puruùaþ /
tasmàdamçtaþ /
evamevaitadyàj¤avalkya /
so 'haü bhagavate sahasraü dadàmyata årdhvaü vimokùàyaiva bråhi /
mokùapadàrthakade÷asya karmapravivekasya samyagdar÷utatvàt /
ata årdhvaüvimokùàyaiva bråhãti //4,3.15//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.16

#<sa và eùa etasmin svapne ratvà caritvà dçùñvaiva puõyaü ca pàpaü ca punaþ pratinyàyaü pratiyony àdravati buddhàntàyaiva |
sa yat tatra ki¤cit pa÷yaty ananvàgatas tena bhavati |
asaïgo hy ayaü puruùa iti |
evam evaitat yàj¤avalkya |
so 'haü bhagavate sahasraü dadàmi |
ata årdhvaü vimokùàyaiva bråhãti || BrhUp_4,3.16 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.16 tatràsaïgo hyayaü puruùa ityasaïgatàkartçtve heturuktaþ /
uktaü ca pårvaü karmava÷àtsa ãyate yatra kàmamiti /
kàma÷ca saïga'to 'siddho heturukto 'saïgo hyayaü puruùa iti /
na tvetadasti /
kathaü tarhi /
asaïga evetyetaducyate- sa và eùa etasminsvapne va và eùa puruùaþ /
saüpradàtpratyàgataþ svapne ratvà caritvà yathàkàmaü dçùñaiva puõyaü ca pàpaü ceti sarvaü pårvavat /
buddhàntàyaiva jàgaritasthànàya /
tasmàdasaïga evàyaü puruùaþ /
yadi svapne saïgavànsyàtkàmã tatastatsaïgajairdeùairbuddhàntàya pratyàgato lipyeta //4,3.16//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.17

#<sa và eùa etasmin buddhànte ratvà caritvà dçùñvaiva puõyaü ca pàpaü ca punaþ pratinyàyaü pratiyony àdravati svapnàntàyaiva || BrhUp_4,3.17 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.17 yathàsau svapne 'saïgatvàtsvapnasaïgajairdeùairjàgarite pratyàgato na lipyata evaü jàgaritasaïgajairapu doùànra lipyata eva buddhàntena tadetaducyate-  sa và eùa etasminbuddhànte jàgarite ratvà caritvetyàdi pårvavat /
sa yattatra buddhànte ki¤citpa÷yatyanatvàgatastena bhavatyasaïgo hyayaü puruùa iti /
nanu dçùñvaiveti kathamavadhàryate karoti ca tatra puõyapàpe tatphalaü ca pa÷yati /
kàrakàvabhàsakatve kartçtvopapatteþ /
àtmanaivàyaü jyotiùà'sta ityàdinà'tmajyotiùàvabhàsitaþ kàryakaraõasaïghàto vyavaharati tenàsya kartçtvamupacaryate na svataþkartçtvam /
tathà coktaü dhyàyatãva lelàyatãveti /
buddhyàdyupàdhikçtameva na svataþ /
iha tu paramàrthàpekùayopàdhinirapekùa ucyate dçùñvaiva puõyaü ca pàpa¤ca na kçtveti tena na pårvàparavyàghàtà÷aïkà /
yasmànnirupàdhikaþ paramàrthato na karoti na lipyate kriyàphalena /
tathà ca bhagavatoktam-"anàditvànnirguõatvàtparamàtmàyamavyayaþ /
÷arãrastho 'pi kaunteya na karoti na lipyate" //
iti //
tathà sahasradànaü tu kàmapravivekasya dar÷itatvàt /
tathà sa và eùa etasminsvapne sa và eùa etasminbuddhànta ityetàbhyàü kaõóikàbhyàmasaïgataiva pratipàdità /
yasmàdbuddhànte kçtena svapnànte gataþ saüprasanno 'saübaddho bhavati stainyàdikàryàdar÷anàttasmàttriùvapi sthàneùu svato 'saïga evàyam /
ato 'mçtaþ /
sthànatrayadharmavilakùaõaþ pratiyonyàdravati svapnàntàyaiva saüprasàdàyetyarthaþ /
dar÷anavçtteþ svapnasyasvapna÷abdenàbhidhànadar÷anàdanta÷abdena ca vi÷eùaõopapatteþ /
etasmà antàya dhàvatãti ca suùuptaü dar÷ayiùyati /
yadi punarevamucyate"svapnànte ratvà caritvaitàvubhàvantàvanusaücarati svapnàntaü ca buddhàntaü ce"ti dar÷anàtsvapnàntàyaivetyatràpu dar÷avçttireva svapna ucyata iti tathàpi na ki¤cidduùyatyasaïgatà hi siùàdhayiùità sidhyatyeva /
yasmàjjàgarite dçùñvaiva puõyaü ca pàpaü ca ratvà caritvà ca svapnàntamàgato na jàgaritadoùàõànugato bhavati //4,3.17//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.18

#<tad yathà mahàmatsya ubhe kåle anusaücarati pårvaü càparaü ca |
evam evàyaü puruùa etàv ubhàv antàv anusaücarati svapnàntaü ca buddhàntaü ca || BrhUp_4,3.18 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.18 evamayaü puruùa àtmà svaya¤jyotiþ kàryakaraõavilakùaõastatprayojakàbhyà kàmakarmabhyàü vilakùa õo yasmàdasaïgo hyayaü puruùo 'saïtvàdityayamarthaþ"sa và eùa etasminsaüprasàda"ityàdyàbhistasçbhiþ kaõóakàbhiþ pratipàditaþ /
tatràsaïgataivà'tmanaþ kuto yasmàjjàgaritàtsvapnaü svapnàcca saüprasàdaü saüprasàdàcca punaþ svapn krameõa buddhàntaü jàgaritaü buddhantàcca punaþ svapnàntamityevamanukmasaücàreõa sthàtrayasya vyatirekaþ sàdhitaþ /
pårvamapyupanyasto 'yamarthaþ svapne bhåtvemaü  lokamatikràmati mçtyo råpàõãti taü vistareõa pratipàdya kevalaü dçùñàntamàtramava÷iùñaü  tadvakùyàmãtyàrabhyate-  tattatraitasminyathàpradar÷iter'the dçùñànte 'mupàdãyate-yathà loke mahàmatsyo mahàü÷càsau matsya÷ca nàdeyena srotasàhàrya ityarthaþ /
srota÷ca viùñambhayati svacchandacàryubhe kåle nadyàþ pårvaü càparaü cànukrameõa saücarati /
saücarannapikåladvayaü tanmadhyavartonadakasrotovegena na parava÷ã kriyate /
evamevàyaü puruùa atàvubhà antà anusaücarati /
kau tau /
svapnàntaü ca buddhàntaü ca /
dçùñàntapradar÷anaphalaü tu mçtyuråpaþ kàryakaraõasaüghàtaþ saha tatprayojakàbhyàü kàmakarmabhyàmanàtmadharmoyaü cà'tmaitasmàdvilakùaõa iti vistarato vyàkhyàtam //4,3.18 //


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.19

#<tad yathàsminn àkà÷e ÷yeno và suparõo và viparipatya ÷ràntaþ saühatya pakùau saülayàyaiva dhriyate |
evam evàyaü puruùa etasmà antàya dhavati |
yatra supto na kaü cana kàmaü kàmayate na kaü cana svapnaü pa÷yati || BrhUp_4,3.19 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.19 atra ca sthànatrayànusaütàreõa svaya¤jyotiùa àtmanaþ kàryakaraõasaüghàtavyatiriktasya kàmakarmabhyàü vivaktatoktà svato nàyaü saüsàradharmavànupàdhinimittameva tvasya saüsàritvamavidyàdhyàropitamityeùa samudàyàrtha uktaþ /
tatra ca jàgratsvapnasuùuptasthànànàü trayàõàü viprakãrõaråpa ukto na pu¤jãkçtyaikatra dar÷itaþ /
yasmàjjàgarite sasaïgaþ samçtyuþ sakàryakaraõasaüghàta upalakùyate 'vidyayà /
svapne tu kàmasaüyukto mçtyuråpavinirmukta upalabhyate /
suùupte punarbuddhàntamàgato buddhàntàcca suùupte saüprasanno 'saïgo bhavatãtyasaügatàpi dç÷yate /
ekavàkyatayà tåpasaührayamàõaü phalaü nityamuktabuddha÷uddhasvabhàvatàsya naikatra pu¤jãkçtya pradar÷iteti tatpradar÷anàya kaõóikà'rabhyate /
suùupte hyevaüråpatàsya vakùyamàõà"tadvà asyaitadaticchandà apahatapàpmàbhayaü råpàmi"ti /
yasmàdevaüråpaü vilakùaõaü suùuptaü pravivikùati /
tatkathamityàha-dçùñàntenàsyàrthasya prakañãbhàvo bhavatãti tatra dçùñànta upàdãyate /
tadyathàsminnàkà÷e bhautike ÷yeno và suparõo và /
supraõa÷abdena kùipraþ ÷yena ucyate /
yathà'kà÷e 'sminvihçtya viparipatya ÷rànto nànàparipatanalakùaõena karmaõà parikhinnaþ saühçtya pakùau saügamayya pakùau samyaglãyate 'sminniti saülayo nãóo nãóàyaiva dhriyate svàtmanaiva dhràyate svayameva /
yathàyaü dçùñànta evamevàyaü puruùa etasyà etasmai antàya dhàvati /
anta÷abdavàcyasya vi÷eùaõaü yatra yasminnante supto na ka¤cana na ka¤cidapi kàmaü kàmayate /
tathà ca na ka¤cana svapnaü pa÷yati /
na ka¤cana kàmiti svapnbuddhàntayoravi÷eùeõa sarvaþ kàmaþ pratiùidhyate /
ka¤canetyava÷eùitàbhidhànàt /
tathà na ka¤cana svapnamiti /
jàgarite 'pi yaddar÷anaü tadapi svapnaü manyate ÷rutirata àha-na ka¤cana svapnaü pa÷yatãti /
tathà ca ÷rutyantaram"tasya traya àvasathàstrayaþ svapnàþ"iti /
yathà dçùñànte pakùiõaþ paripatanaja÷ramàpanupattaye svanãóaupasarpaõamevaü jàgratsvapnayoþ kàryakaraõasaüyogajakriyàphalaiþ saüyujyamànasya pakùiõaþ paripatanaja iva ÷ramo bhavaci tacchmàpanuttaye svàtmano nãóàmàyatanaü sarvasaüsàradharmavilakùaõaü sarvakriyàkàrakaphalàyàsa÷ånyaü svamàtmànaü pravi÷ati //4,3.19//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.20

#<tà và asyaità hità nàma nàóyo yathà ke÷aþ sahasradhà bhinnas tàvatàõimnà tiùñhanti |
÷uklasya nãlasya piïgalasya haritasya lohitasya pårõàþ |
atha yatrainaü ghnantãva jinantãva hastãva vicchàyayati gartam iva patati |
yad eva jàgrad bhayaü pa÷yati tad atràvidyayà manyate |
atha yatra deva iva ràjevàham evedaü sarvo 'smãti manyate |
so 'sya paramo lokaþ || BrhUp_4,3.20 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.20 yadyasyàyaü svabhàvaþ sarvasaüsàradharma÷ånyatà paropàdhinimittaü càsya saüsàradharmitvam /
yannimittaü càsya paropàdhikçtaü saüsàradharmitvaü sà càvidyà /
tasyà avidyàyà kiü svàbhàvikatvamàhosvitkàmakarmàdivadàgantukatvam /
yadi cà'gantukatvaü tato vimokùa upapadyate /
tasyà÷cà'gantukatve kopapattiþ kathaü và nà'tmadharmo 'vidyeti, sarvànarthabãjabhåtàyà avidyàyàþ satatvàvadhàraõàrthaü parà kaõóikà'rabhyate-  tà và asya ÷iraþpàõyàdilakùaõasya puruùasyaità hità nàma nàóyo yathà ke÷aþ sahasradhà bhinnastàvatà tàvatparimàõenàõimnàõutvena tiùñhanti /
tà÷ña ÷uklasya rasasya nãlasya piïgalasya haritasya lohitasya pårõà etaiþ ÷uklatvàdibhã rasavi÷eùaiþ pårõà ityarthaþ /
ethe ca rasànàü varõavi÷eùà vàtapitta÷leùmaõàmitaretarasaüyogavaiùamyavi÷eùàdvicitrà bahava÷ca bhavanti /
tàsvevavidhàsu nàóãùu såkùmàsu bàlàgrasahasrabhedaparimàõàsu ÷uklàdirasapårõàsu saraladehavyàpinãùu saptada÷akaü liïgaü vartate /
tadà÷ritàþ sarvà vàsanà uccàvacasaüsàradharmànubhavajanitàþ /
talliïgaü vàsanà÷rayaü såkùmatvàtsvacchaü sphañikamaõikalpaü nàóãgatarasopàdhisaüsargava÷àddharmàdharmapreritodbhåtavçttivi÷eùaü strãrathahastyàdyàkàravi÷eùairvàsanàbhiþ pratyavabhàsate /
athaivaü sati yatra yasminkàle kecana ÷atravo 'nye và taskarà màmàgatya ghnantãti mçùaiva vàsanànimittaþ pratyayo 'vidyàkhyo jàyate tadetaducyata enaü svapnadç÷aïghnantãveti /
tathà hastãvainaü vicchàyayati vicchàdayati vidràvayati dhàvayatãvetyarthaþ /
gartamiva patati gartaü jãrõakåpàdikamiva patantamàtmànamupalakùayati /
tàdç÷ã hyasya mçùà vàsanodbhavatyatyantanikçùñàdharmodbhàsitàntaþkaraõavçtyà÷rayà duþkhasvaråpavçtyà÷rayà duþkhasvaråpatvàt /
kiübahunà yadeva jàgradbhayaü hastyàdilakùaõaü tadeva bhayaråpamatràsminsvapne vinaiva hastyàdiråpaü bhayamavidyàvàsanayà mçùaivodbhåtayà manyate /
atha punaryatràvidyàpakçùyamàõà vidyà cotkçùyamàõà kiüviùayà kiülakùaõà cetyucyate-atha punaryatra yasminkàle deva iva svayaü bhavati /
devatàviùayà vidyà yadodbhåtà jàgaritakàle tadodbhåtayà vàsanayà devamivà'tmànaü manyate /
svapne 'pi taducyate deva iva ràjeva ràjyastho 'bhiùiktaþ svapne 'pi ràjàhamiti manyate ràjavàsanàvàsitaþ /
evamatyantaprakùãyamàõàvidyodbhåtà ca vidyà sarvàtmaviùayà yadà yadà svapne 'pi tadbhàvito 'hamevedaü sarvo 'smãti manyate /
sa yaþ sarvàtmabhàvaþ so 'syà'tmanaþ paramo lokaþ parama àtmabhàvaþ svàbhàvakaþ /
yattu sarvàtmabhàvàdarvàgbàlàgramàtramapyanyatvena dç÷yate nàhamasmãti /
tadavasthàvidyã tayàvidyayà ye pratyupasthàpità anàtmabhàvà lokàste 'paramàþ sthàvaràntàstànsaüvyavahàraviùayàüllokànapekùmàyaü sarvàtmabhàvaþ samasto 'nantaro 'bàhyaþ so 'sya paramo lokaþ /
tasmàdapakçùyamàõàyàmavidyàyàü vidyàyàü ca kàùñàü gatàyàü sarvàtmabhàvo mokùaþ /
yathà svaya¤jyotiùñvaü svapne pratyakùata evopalabhyate 'tha yatrainaü ghnantãva jinantãveti /
te ete vidyàvidyàkàrye sarvàtmabhàvaþ paricchinnàtmabhàva÷ca /
vidyayà ÷uddhayà sarvàtmà bhavati /
avidyayà càsarvo bhavati /
anyataþ kuta÷catpravibhakto bhavati /
yataþ pravabhakto bhavati tena virudhyate /
viruddhatvàddhanyate jãyate vicchàdyate ca /
asarvaviùayatve ca bhinnatvàdetadbhavati /
samastastu sankuto bhidyate yena virudhyetavirodàbhàve kena hanyate jãyate vicchàdyate ca /
ata idamavidyàyàþ sattvamuktaü bhavati /
sarvàtmànaü santamasarvàtmatvena gràhayati /
àtmano 'nyaddhastvaramavidyamànaü pratyupasthàpayati /
àtmànamasarvamàpàdayati /
tatastadviùayaþ kàmo bhavati /
yato bhidyate kàmataþ kriyàmupàdatte /
tataþ phalam /
tadetaduktam /
vakùyamàõaü ca yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraü pa÷yatãtyàdi /
idamavidyàyàþ satatvaü sahakàryeõa pradar÷itam /
vidyàyà÷ca kàryaü sarvamàtmabhàvaþ pradar÷ito 'vidyàyà viparyeõa /
sà càvidyà nà'tmanaþ svàbhàviko dharmo yasmàdvidyàyàmutkçùyamàõàyàü svayamapacãyamànà satã kàùñhàü gatàyàü vidyàyàüpariniùñhite sarvàtmabhàve sarvàtmanà nivartate rajjvàmiva sarpaj¤ànaü rajjuni÷caye /
taccoktaü yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yedityàdi /
tasmànnà'tmadharmo 'vidyà /
na hi svàbhàvikasyocchittiþ kadàcidapyupadyate saviturivoùõyaprakà÷ayoþ /
tasmàttasyà mokùaupapadyate //4,3.20//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.21

#<tad và asyaitad aticchando 'pahatapàpmàbhayaü råpam |
tad yathà priyayà striyà saüpariùvakto na bàhyaü kiü cana veda nàntaram |
evam evàyaü puruùaþ pràj¤enàtmanà saüpariùvakto na bàhyaü kiü cana veda nàntaram |
tad và asyaitad àptakàmam àtmakàmam akàmaü råpam ÷okàntaram || BrhUp_4,3.21 ||>#

__________


BrhUpBh_4,3.21 idànãü yo 'sau sarvàtmabhàvo mokùo vidyàphalaü kriyàkàrakaphala÷ånyaü sa pratyakùato nirdi÷yate yatràvidyàkàmakarmàõi na santi /
tadetadprastutaü yatra supto na ka¤cana kàmaü kàmayate na ka¤cana svapnaü pa÷yàtãti /
tadetadvà asya råpaü yaþ sarvàtmabhàvaþ 'so 'sya paramo lokaþ'ityuktaþ-tadaticchandà aticchandamityarthaþ, råpaparatvàt /
chandaþ kàmaþ, atigata÷cando yasmàd råpàt tadaticchandaü råpam; anyo 'sau sànta÷chandaþ÷abdo gàyatryàdichandovàcã; ayaü tu kàmavacanaþ, ataþ svarànta eva; tathàpyaticchandà iti pàñhaþ svàdhyàyadharmo draùñavyaþ /
asti ca loke kàmavacanaprayuttka÷chanda÷abdaþ 'svacchandaþ' 'paracchandaþ' ityàdau; ataþ 'aticchandam' ityevamupaneyam, kàmavarjitametad råpamityasminnarthe /
tathàpahatapàpma-pàpmaùabdena dharmàdharmàvucyete,"pàpmabhiþ saüsçjyate" "pàpmano vijahàti"ityuttkatvàt; apahatapàpma dharmàdharmavarjitamityetat /
ki¤ca, abhayam-bhayaü hi nàmàvidyàkàryam, 'avidyayà bhayaü manyate' iti hyuttkam /
tatkàryadvàreõa kàraõapratiùedho 'yam; abhayaü råpamityàvidyàvarjitamityetat /
tadetad vidyàphalaü sarvatmabhàvaþ, tadetaditacchandàpahatapàpmàbhayaü råpam--sarvasaüsàradharmavarjitam, ate 'bhayaü råpametat /
idaü ca pårvamevopanyasyamatãtànantarabrahmaõasamàptau "abhayaü vai janaka pràpto 'si"ityàgamataþ /
iha tu tarkataþ prapa¤citaü dar÷itàgamàrthapratyayadàróhyàya /
ayamàtmà svayaü caitanyajyotiþ-svabhàvaþ sarvaü svena caitanyajyotiùàvabhàsayati /
sa yattatra ki¤cit pa÷yati, ramate,carati,jànàti cetyuttkam /
sthitaü caitannyàyato nityaü svaråpaü caitanyajyotiùñvamàtmanaþ /
sa yadyàtmàtràvinaùñaþ svenaiva råpeõa vartate, kasmàdayam-ahamasmãtyàtmànaü và, bahirvà-imàni bhåtànãti, jàgratsvapnayoriva na jànàti? -ityatrocyate; ÷çõvàtràj¤ànahetum-ekatvamevàj¤ànahetuþ; tat katham? ityucyate /
dçùñàntena hi pratyakùãbhavati vivakùitor'tha ityàha-tattatra yathà loke priyayeùñàyà striyà sampariùvattakaþ samyak pariùvattkaþ kàmayantyà kàmukaþ san na bàhyamàtmanaþ ki¤cana ki¤cidapi veda-matto 'nyad vastviti, na càntaram-ayamahamàsmi sukhã duþkhã veti; apariùvattkastu tathà pravibhattko jànàti sarvabheva bràhyam àbhyantaraü ca; pariùvaïgottarakàlantvekatvàpatterna jànàti /
evameva, yathà dçùñànto 'yaü puruùaþ kùetraj¤o bhåtamàtràsaüsargataþ saindhavakhilyavat pravibhattkaþ, jalàdau candràdipratibimbavat kàryakaraõa iha praviùñaþ, so 'yaü puruùaþ, praj¤ena paramàrthena svàbhàvikena svenàtmanà pareõa jyotiùà, sampariùvattkaþ samyakpariùvakta ekãbhåto nirantaraþ sarvàtmà, na bàhyaü ki¤cana vastvantaram, nàpyàntaramàtmani-ayamahamasmi sukhã duþkhã veti veda /
tatra caitanyajyotiþ svabhàvatve kasmàdiha na jànàtãti yadapràkùãþ, tatràyaü heturmayottka ekatvam, yathà strãpuüsayoþ sampariùvattkayoþ /
tatràrthànnànàtvaü vi÷eùavij¤ànaheturityuttkaü bhavati; nànàtve ca kàraõ-àtmano vastavantarasya pratyupasthàpikàvidyetyuktam /
tatra càvidyàyà yadà pravivikto bhavati tadà sarveõaikatvamevàsya bhavati /
tata÷ca j¤ànaj¤eyàdikàrakavibhàge 'sati kuto vi÷eùavij¤ànapràdurbhàvaþ kàmo và sambhavati svàbhàvike svaråpstha àtmajyotiùi /
yasmàdevaü sarvaikatvamevàsya råpamatastadvà asyà'tmanaþ svaya¤jyotiþ svabhavasyaitadråpamàptakàmaü yasmàtmastametattasmàdàptàþ kàmà asminråpe tadidamàptakàmam /
sya hyanyatvena pravibhaktaþ kàmastadanàptakàmaü bhavati /
yathà jàgaritàvasthàyàü devadattàdiråpaü na tvidaü tathà kuta÷citpravibhajyate 'tastadàptakàmaü bhavati /
kimanyasmàdvastvantarànna pravibhajyata àhosvidàtmaiva tadvastvantaramata àha nànyadastyàtmanaþ /
katham /
yata àtmakàmamàtmaiva kàmà yasmin råpe 'nyatra pravibhaktà ivànyatvena kàmyamànà yathà yathà jàgratsvapnayostasyà'tmaivànyatvapratyupasthàpakahetoravidyàyà abhàvàdàtmakàmamata evàkàmametadråpaü kàmyaviùayàbhàvàcchokàntaraü ÷àkacchidraü ÷oka÷ånyamityetacchokamadhyamiti và sarvathàpya÷okametadråpaü ÷okavarjitamityarthaþ //4,3.21//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.22

#<atra pitàpità bhavati màtàmàtà lokà alokà devà adevà vedà avedàþ |
atra steno 'steno bhavati bhråõahàbhråõahà càõóyàlo 'caõóyàlaþ paulkaso 'paulkasaþ ÷ramaõo '÷ramaõas tàpaso 'tàpasaþ |
ananvàgataü puõyenànanvàgataü pàpena |
tãrõo hi tadà sarvठ÷okàn hçdayasya bhavati || BrhUp_4,3.22 ||>#
__________



BrhUpBh_4,3.22 prakçtaþ svaya¤jyotiràtmàvidyàkàmakarmavinirmukta ityuktam /
asaïgatvàdàtmana àgantukatvàcca teùàm /
tatraivamà÷aïkà jàyate caitanyasvabhàvatve satyapyekãbhàvànna jànàti strãpuüsayoriva saüpariùvaktayorityuktam /
tatra pràsaïgikametaduktaü kàmakramàdivatsvaya¤jyotiùñvamapyasyà'tmano na svabhàvaþ /
yasmàtsaüprasàde nopalabhyata ityà÷aïkàyàü pràptàyàü tanniràkaraõàya strãpuüsayordçùñàntopàdànena vidyamànasyaiva svaya¤jyotiùñvasya suùupte 'grahaõamekãbhàvàddhetorna tu kàmakarmàdivadàgantukam /
ityetatpràsaïgikamabhidhàya yatprakçtaü tadevànupravartayati /
atra caitatprakçtamavidyàkàmakarmavinirmuktameva tadråpaü yatsuùupta àtmano gçhyate pratyakùata iti /
tadetadyathàbhåtamevàbhihitaü sarvasaübandhàtãtametadråpamiti yasmàdatraitasminsuùuptasthàne 'tichchandàpahatapàpmàbhayametadråpaü tasmàdatra pità janakaþ /
tasya ca janayitçtvàdyatpitçtvaü putraü prati tatkarmanimittaü tena ca karmaõàyamasaübaddho 'sminkàle tasmàtpitàputrasaübandhanimittàt karmaõo vinirmuktatvàtpitàpyapità bhavati /
tathà putro 'pi pituraputrobhavatãti sàmarthyàdgamyate /
ubhayorhi saübandhanimittaü karma tamayatikrànto vartate /
apahatapàpmeti hyuktam /
tathàmàtàmàtàlokàþ karmaõà jetavyà jità÷ca tatkarmasaübandhàbhàvàllokà alokàþ /
tathà devàþ karmàïgabhåtàstatkarmasaübandhàtyayàddevà adevàþ /
tathà vedàþ sàdhyasàdhanasaübandhàbhidhàyakà mantralakùaõà÷càbhidhàkatvena karmàïgabhåtà adhãtà adhyetavyà÷ca karmanimittameva saübadhyante puruùeõa tatkarmàtikramaõàdetasminkàle vedà apyavedàþ saüpadyante /
na kevalaü ÷ubhakarmasaübandhàtãtaþ kiü tarhya÷ubhairapyatyantaghoraiþ karmabhirasaübaddha evàyaü vartata ityatamarthàmàha-atra steno bràhmaõasuvarõahartà bhråõaghnà saha pàñhàdavagamyate /
sa tena ghoroõa karmaõaitasminkàle vinirmukto bhavati /
yenàyaü karmaõà mahàpàtakã stena ucyate /
tathà bhråõahàbhråõahà tathà càõóàlo na kevalaü pratyutpannenaiva karmaõà vinirmuktaþ /
kiü tarhi sahajenàpyatyantanikçùñajàtipràpakeõàpi vinirmukta evàyam /
càõóàlo nàma ÷ådreõa bràhmaõyàmutpanna÷caõóàla eva càõóàlaþ /
sa jàtinimittena karmaõàsaübaddhatvàdacàõóàlo bhavati /
paulkasaþ pulkasa eva paulkasaþ ÷ådreõaiva kùatriyàyàmutpannaþ /
so 'pyapulkaso bhavati /
tathà'÷ramalakùaõai÷ca karmabhirasaübagaddho bhavatãtyucyate /
÷ramaõaþ parivràóyatkarmanimitto bhavati sa tena vinirmuktatvàda÷ramaõaþ /
tathà pàpaso vànaprastho 'tàpasaþ sarveùàü varõà÷ramàdãnàmupalakùaõàrthamubhayorgrahaõam /
kiü bahunànvàgataü nànvàgatamananvàgatamasaübandhamityetatpuõyena ÷àstravihitena karmaõà tathà pàpena vihitàkaraõapratiùiddhakriyàlakùaõena /
råpaparatvànnapuüsakaliïgam /
abhayaü råpiti hyanuvartate /
kiü punarasaübaddhatve kàraõamiti taddheturucyate-tãrõo 'tikrànto hi yasmàdevaüråpastadà tasminkàle sarvà¤chokà¤÷okàþ kàmàþ /
iùñaviùayapràrthanà hi tadviùayaviyoge ÷okatvamàpadyate /
iùñaü hi viùayaümapràptaü viyuktaü coddi÷ya cintayànastadguõànsaütapyate puruùo 'taþ ÷oko ratiþ kàma iti paryàyàþ /
yasmàtsaravakàmàtãto hyatràyaü bhavati /
na ka¤cana kàmaü kàmayate 'ticchandà iti hyuktaü tatprakriyàpatato 'yaü ÷oka÷ahdaþ kàmavacana eva bhavitumarhati /
kàma÷ca karmahetuþ /
vakùyati hi-"sa yathàkàmo bhavati tatkrayurbhavati yatkraturbhavati tatkarma kurute"iti /
ataþ sarvakàmàtitãrõatvàdyuktamànanvàgataü puõyenetyàdi /
hçdayasya hçdayamiti puõóarãkàkàro màüsapiõóastatsthamantaþkaraõaü buddharhçdayamityucyate /
tàtsthànma¤cakro÷anavat /
hçdayasya buddherye ÷okàþ buddhisaü÷rayà hi te /
'kàmaþ saükalpo vicikitsetyàdi sarvaü mana eva'tyuktatvàt /
vakùyati ca -"kàmà ye 'sya hçdi ÷ritàþ"iti /
àtmasaü÷rayabhràntyapanodàya hãdaü vacanaü-hçdi ÷rità hçdayasya ÷okà iti ca /
hçdayakaraõasaübandhàtãta÷càyamasminkàle 'tikràmati mçtyo råpàõãti hyuktam /
hçdayakaraõasahandhàtãtatvàttatsaü÷rayakàmasaübandhàtãto bhavatãti yuktataraü vacanam /
ye tu vàdino hçdi ÷ritàþ kàmà vàsanà÷ca hçdayasaübandhinamàtmanamupasçpyopa÷liùyanti hçdayaviyoge 'pi cà'tmanyavatiùñhante puñatailasya iva puùpàdigandha ityàcakùate /
teùàü kàmaþ saükalpo hçdaye haryova råpàõi hçdayasya ÷okà ityàdãnàü vacanànàmànarthakyameva /
hçdayakaraõotpàdyatvàditi cet /
na /
hçdi ÷rità iti vi÷eùaõàt /
na hi hçdayasya karaõamàtratve hçdi ÷rità iti vacanaü sama¤jasaü hçdaye hyeva råpàõi pratiùñhitànãti ca /
àtmavi÷adde÷ca vivakùitatvàddhçcchrayaõavacanaü yathàrthameva yuktam /
dhyàyatãva lelàyatãveti ca ÷rureranyàrthàsaübhavàt /
kàmà ye 'sya hçdi ÷rità iti vi÷eùaõàdàtmà÷rayà api santãti cet /
na /
anà÷ritàpekùatvàt nàtrà'÷rayàntaramapekùya ye hçdãti vi÷eùaõaü kiü tarhi ye hçdyanà÷ritàþ kàmàstànapekùya vi÷eùaõam /
ye tvaprarå¤à bhaviùyà bhåtà÷ca pratipakùato nivçttàste naiva hçdi ÷ritàþ saübhàvyante ca te /
ato yuktaü tànapekùya vi÷eùaõam /
ye praråóhà vartamànà viùaye te sarve pramucyanta iti /
tathàpi vi÷eùaõànarthakyamiti cet /
na /
teùu yatanmàdhikyàddheyàrthatvàt /
itarathà÷rutamaniùñaü cakalpitaü syàdàtmà÷rayatvaü kàmànàm /
na ka¤cana kàmaü kàmayata iti pràptapratiùedhàdàtmà÷rayatvaü kàmànàü ÷rutameveti cet /
na /
sadhãþ svapno bhåtveti paranimittatvàtkàmà÷rayatvapràpterasaïgavacanàcca /
na hi kàmà÷rayatve 'saïgavacanamupapadyate /
saïga÷ca kàma ityavocàma /
àtmakàma iti ÷ruteràtmaviùayo 'sya kàmo bhavatãti cet /
na vyatiriktakàmàbhàvàrthatvàttasyàþ /
vai÷eùikàditantranyàyopapannamàtmanaþ kàmàdyà÷rayatvamiti cet /
na hçdi ÷rità ityàdivi÷eùa÷rutivirodhànapekùyàstà ve÷eùikàditantropapattayaþ /
÷rutivirodhe nyàyabhàsatvopagamàt /
svaya¤jyotiùñvabàdhanàcca /
kàmàdãnàü ca svapne kevaladç÷imàtraviùayatvàtsvaya¤jyotiùñvaü siddhaü sthitaü ca bàdhyeta /
àtmasamavàyitve dç÷yatvànupapatte÷cakùurgatavi÷eùavat /
draùñurhi dç÷yamarthàntarabhåtamiti draùñuþ svaya¤jyotiùñvaü siddham /
tadbàdhitaü syàdyadi kàmàdyà÷rayatvaü parikalpyet /
sarva÷àstràrtha vipratiùedhàcca /
parasyaikade÷akalpanàyàü kàmàdyà÷rayatve ca sarva÷àstràrthajàtaü kupyeta /
etacca vistareõa caturthe 'vocàma /
mahatà hi prayatnena kàmàdyà÷rayatvakalapnàjha pratiùeddhavyà àtmànaþ pareõaikatva÷àstràrthasiddhayeþ tatkalpanàyàü punaþ kriyamàõàyàü ÷àstràrthaü eva bàdhitaþ syàt /
yatheccàdhãnàmàtmadharmatvaü kalpayanto vai÷eùikà naiyàyikà÷copaniùacchàstràrthabàdhanànnà'daraõãyà //4,3.22//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.23

#<yad vai tan na pa÷yati pa÷yan vai tan na pa÷yati |
na hi draùñur dçùñer viparilopo vidyate 'vinà÷itvàn |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yat pa÷yet || BrhUp_4,3.23 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.23 strãpuüsayorivaikatvànna pa÷yatãtyuktaü svaya¤jyotiriti ca /
svaya¤jyotiriti ca /
sva¤jyotiùñvaü nàma caitanyàtmasvabhàvatà /
yadi hyagnyuùõatvàdivaccaitanyàtmasvabhàva àtmà sa kathamekatve 'pi hi svabhàvaü jahyànna jànãyàt /
atha na jahàti kathamiha suùupte na pa÷yati /
vipratiùiddhametaccaitanyamàtmasvabhàvo na jànàti ceti /
na vipratiùiddhamubhayamapyetadupapadyata eva /
katham-yadvai suùupte tanna pa÷yati pa÷yanvai tattatra pa÷yanneva na pa÷yati /
yattatra suùupte na pa÷yatãti jànãùe tanna tathà gçhõãyàþ /
kasmàt /
pa÷yanvai bhavati tatra /
nanvànaü na pa÷yatãti suùupte jànãme yato na cakùurvà mano và dar÷ane karaõaü vyàpçtamasti /
vyàpçteùu hi dar÷ana÷ravaõàdiùu pa÷yatãti vyavahàro bhavati ÷çõotãti và /
na ca vyàpçtàni karaõàni pa÷yàmaþ /
tasmànna pa÷yatyevàyam /
na hi /
kiü tarhi pa÷yanneva bhavati /
katham /
na hi yasmàddraùñurdçùñakarturyà dçùñistasyà dçùñerviparilopo vinà÷aþ /
sa na vidyate /
yathàgnerauùõyaü hi sà /
nanu vipratiùiddhamidamabhidhãyate draùñuþ sà dçùñirna viparilupyata ita cà÷akyaü vaktum /
nanu na viparilupyata iti vacanàdavinà÷inã syàt /
na /
vanacasya j¤àpakatvàt /
nahi nyàyapràpto vinà÷aþ kçtakasya vacana÷atenàpi vàrayituü ÷akyate /
vacanasya j¤àpakatvàt /
nahi nyàyapràpto vinà÷aþ /
kçtakasya vacana÷atenàpu vàrayituü ÷akyate /
vacanasya yathàpràptàrthaj¤àpakatvàt /
naiùa doùaþ /
àdityàdiprakà÷akatvavaddar÷anopapatteþ /
yathà'dityàdayo nityaprakà÷asvabhàvà eva santaþ svàbhàvikena nityenaiva prakà÷ena prakà÷ayanti /
na hyaprakà÷àtmànaþ santaþ prakà÷aü kurvantaþ prakà÷ayantãtyucyante /
kiü tarhi svabhàvenaiva nityena prakà÷ena /
tathàyamapyàtmàvipariluptasvabhàvayà dçùñyà nityayà draùñetyucyante /
gauõaü tarhi draùñutvam /
naivameva mukhyatvopapatteþ yadi hyanyathàpyàtmano draùñutvaü dçùñaü tadàsya draùñutvasya gauõatvaü na tvàtmano 'nyo dar÷anaprakàro 'sti tadevameva mukhyaü draùñutvamupapadyate nànyathà /
yathà'dityàdãnàü prakà÷ayitçtvaü nityenaiva svabhàvikenàkriyamàõena prakà÷akena tadeva ca prakà÷ayitçtvaü mukhyaü prakà÷ayitçtvàntarànupapatteþ /
tasmànna draùñurdçùñirviparilupyata ita na vipratiùedhagandho 'pyasti /
nanvanityakriyàkartçviùaya eva tçcpratyayàntasya ÷abdasya prayogo dçùño yathà chettà bhettà ganteti tathà draùñetyatràpãti cet /
na /
prakà÷ayiteti dçùñatvàt /
bhavatu prakà÷akeùvanyathàsaübhavànna tvàtmanãti cet /
na, dçùñyaviparilopa÷ruteþ /
pa÷yàmi na pa÷yàmãtyanubhavadar÷anànneti cet /
na /
karaõavyàpàravi÷eùàpekùatvàt /
uddhçtacakùuùàü ca svapn àtmadçùñeraviparulopadar÷anàt /
tasmàdavipuluptasvabhàvaivà'tmano dçùñaþ /
atasyàvipariluptayà dçùñyà svaya¤jyotiþsvabhàvayà pa÷yanneva bhavati suùupte /
kathaü tarhi na pa÷yatãti /
ucyate /
na tu tadasti kiü tat /
dvitãyaü viùayabhåtam /
kiüva÷iùñam /
tato draùciranyadanyatvena vibhaktaü yatpa÷yedyadupalabheta yaddhi tadvi÷eùadar÷anakàraõamantaþkaraõaü cakùå råpaü ca tadavidyayànyatvena pratyupasthàpitamàsãt /
tadetasminkàla ekãbhutam /
àtmanaþ pareõa pariùvaïgàt /
draùñurhi paricchinnasyavi÷eùadar÷anàya karaõamanyatvena vyatiùñhate /
ayaü tu svena sarvàtmanà saüpiùvaktaþ svena pareõa pràj¤enà'tmanà priyayeva puruùaþ /
tena na pçthaktvena vyavasthitàni karaõàni viùayà÷ca /
tadabhàvàdvi÷eùadar÷anaü nàsti /
karaõàdikçtaü hi tannà'tmakçtam /
àtmakçtamiva pratyavabhàsate /
tasmàttakçteyaü bhràntiràtmano dçùñiþ parilupyataca iti //4,3.23//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.24-30

#<yad vai tan na jighrati jighran vai tan na jighrati |
na hi ghràtur ghràter viparilopo vidyate 'vinà÷itvàt |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yaj jighret || BrhUp_4,3.24 ||>#


#<yad vai tan na rasayati rasayan vai tan na rasayati |
na hi rasayitå rasayater viparilopo vidyate 'vinà÷itvàt |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yad rasayet || BrhUp_4,3.25 ||>#


#<yad vai tan na vadati vadan vai tan na vadati |
na hi vaktur vakter viparilopo vidyate 'vinà÷itvàt |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yad vadet || BrhUp_4,3.26 ||>#

#<yad vai tan na ÷çõoti ÷çõvan vai tan na ÷çõoti |
na hi ÷rotuþ ÷ruter viparilopo vidyate 'vinà÷itvàt |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yac chçõuyàt || BrhUp_4,3.27 ||>#


#<yad vai tan na manute manvàno vai tan na manute |
na hi mantur mater viparilopo vidyate 'vinà÷itvàt |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yan manvãta || BrhUp_4,3.28 ||>#


#<yad vai tan na spç÷ati spç÷an vai tan na spç÷ati |
na hi spraùñuþ spçùñer viparilopo vidyate 'vinà÷itvàt |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yat spç÷et || BrhUp_4,3.29 ||>#


#<yad vai tan na vijànàti vijànan vai tan na vijànàti |
na hi vij¤àtur vij¤àter viparilopo vidyate 'vinà÷itvàt |
na tu tad dvitãyam asti tato 'nyad vibhaktaü yad vijànãyàt || BrhUp_4,3.30 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.24-30 samànamanyat /
yadvai tanna jighrati /
yadvai tanna rasayate /
yadvai tanna vadati /
yadvai tanna ÷çõoti /
yadvai tatra manute /
yadvai tanna spç÷ati /
yadvai tanna spç÷ati /
yadvai tanna vijànàtãti mananavij¤ànayordçùñyàdisahakàritve 'pi sati cakùuràdinirapekùe bhåtabhaviùyadvartamànaviùayavyàpàro vidyata iti pçthaggrahaõam /
kiü punardçùñyàdãnàmagnerauùõyaprakà÷anajvalanàdivaddharmabheda àhosvidabhinnasyaiva dharmasya paropàdhinimittaü dharmànyatvamiti /
atra kecidvyàcakùate /
àtmavastunaþ svata evaikatvaü nànàtvaü ca yathà   gorgodravyatayaikatvaü nànàtvaü cànumeyam /
sarvatràvyabhicàradar÷anàdàtmano 'pi tadvadeva dçùñyàdãnàü parasparaü nànàtvamàtmanà caikatvamiti /
nànyaparatvàt /
na hi dçùñyàdidharmabhedapradar÷aparamidaü vàkyaü yadvai tadityàdi /
kiü tarhi /
yadi caitanyàtmajyotiþ kathaü na jànàti suùupte nånamato na caitanyàtmajyotirityevamà÷aïkàpràptau tanniràkaraõayaitadàrabdhaü yadvai tadityàdi /
yadasya jàgratsvapnayo÷cakùuràdyanekopàdhidvàraü caitanyàtmajyotiþ svàbhàvyamupalakùitaü dçùñyàdyabhidheyavyavahàràpannaü suùuptaü upàdhibhedavyàpàranivçttàvanudbhàsyamànatvàdanupalakùyamàõasvabhàvamapyupàdhibhedena bhinnamiva yathàpràptànuvàdenaiva vidyamàntavamucyate /
tatra dçùñyàdidharmabhedakalpanàvivakùitàrthànabhij¤atayà /
saindhavaghanavatpraj¤ànaikarasaghana÷rutivirodhàcca /
"vij¤ànamanandam" "satyaü j¤ànam" "praj¤ànaü brahma"ityàdi÷rutibhya÷ca /
÷abdapravçte÷ca /
laukiko ca ÷abdapravçtta÷cakùuùà råpaü vijànàti ÷rotreõa ÷abdaü vijànàti rasanenànnasya rasaü vijànàtãti ca sarvatraiva ca dçùñyàdi÷abdàbhidheyànàü vij¤àna÷abdavàcyatàmeva dar÷ayati /
÷abdapravçtti÷ca pramàõam /
dçùñàntopapatte÷ca /
yathà hi loke svacchasvàbhàvyayuktaþ sphacikastannimittameva kevalaü haritanãlalohitàdyupàdhibhedasoyàgàttadàkàratvaü ÷akyante /
tathà cakùuràdyupàdhibhedasaüyogatpraj¤ànaghanasvabhàvasyaivà'tmajyotiùo dçùñyàdi÷aktibheda upalakùyate /
praj¤ànaghanasya svacchasvàbhàvyàtsphañikasvacchasvàbhàvyavatsvaya¤jyotiùñvàcca /
yathà ÷aktibheda upalakùyate /
yathà cà'dityajyotiravabhàsyabhedaiþ saüyujyamànaü haritanãlapãtalohitàdibhedairavibhàgyaü tadàkàràbhàvaü bhavati /
tathà ca kçtsna¤jagadavabhàsayaccakùuràdãni ca tadàkàraü bhavati /
tathà coktamàtmanaivàyaü jyotiùà'sta ityàdi /
na ca nivayaveùvanekàtmatà ÷akyate kalpayitum /
dçùñàntàbhàvàt /
yadapyàkà÷asya sarvagatatvàdidharmabhedaþ parikalpyate paramàõvàdãnàü ca gandharasàdyanekaguõatvaü tadapi nirãpyamàõaü paropàdhinimittameva bhavati /
àkà÷asyatàvatsarvagatvaü nàma na svato dharmo 'sti /
sarvopàdhisaü÷rayàddhi sarvatra svena råpeõa sattvamapekùya sarvagatvavyavahàro na tvàkà÷aþ kvacidgato vàgato và svataþ /
gamanaü hi nàma de÷àntarasthasya de÷àntareõa saüyogakàraõam /
sà ca kriyà naivàvi÷eùe saübhavati /
eva dharmabhedà naiva santyàkà÷e /
tathà paramàõvàdàvapi /
paramàõurnàma pçthivyà gandhaghanàyàþ paramasåkùmo 'vayavo gandhàtmaka eva na tasya purgandhavattva nàma ÷akyate kalpayitum /
atha tasyaiva rasàdimatvaü syàditi cenna /
tatràpyabàdisaüsasarganimittatvàt tasmànna niravayavasyànekadharmavattve dçùñànto /
sti /
etena dçgàdi÷aktibhedànàü pçthakcakùuråpàdibhedena pariõàmabhedakalpanà paramàtmani prayuktà //4,3.24-30 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.31

#<yatra và anyad iva syàt tatrànyo 'nyat pa÷yed anyo 'nyaj jighred anyo 'nyad rasayed anyo 'nyad vaded anyo 'nyac chçõuyàd anyo 'nyan manvãtànyo 'nyat spç÷ed anyo 'nyad vijànãyàt || BrhUp_4,3.31 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.31 jàgratsvapnayoriva yadvijànãyàttaddvitãyaü pravibhaktamanyatvena nàstãtyuktamataþ suùupte na vijànàti vi÷eùamùa nanu yadyasyàyameva svabhàvaþ kiünimittamasya vi÷eùavij¤ànaü svabhàvaparityàgena /
atha vi÷eùavij¤ànamevàsya svabhàvaþ kasmàdeùa vi÷eùaü na vijànàtãti /
ucyate ÷çõu /
yatra yasmióhjàgarite svapne và anyadivà'tmano vastvantaramivàvidyayà pratyupasthàpitaü bhavati tatra tasmàdavidyàpratyupasthàpitàdanyo 'nyamivà'tmànaü manyamàno 'satyàtmanaþ pravibhakte vastvantare 'sati càtmani tataþ pravibhakte 'nyo 'nyatpa÷yedupalabheta /
tacca dar÷itaü svapne pratyakùato ghnantãva jinantãveti /
tathànyo 'nyajjighredrasayedvadecchçõuyànmanvàti spç÷edvijànãyàditi //4,3.31//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.32

#<salila eko draùñàdvaito bhavati |
eùa brahmalokaþ samràñ |
iti hainam anu÷a÷àsa yàj¤avalkyaþ |
eùàsya paramà gatiþ |
eùàsya paramà saüpat |
eùo 'sya paramo lokaþ |
eùo 'sya parama ànandaþ |
etasyaivànandasyànyàni bhåtàni màtràm upajãvanti || BrhUp_4,3.32 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.32 yatra punaþ sàvidyà suùupte vastvantarapratyupasthàpikà ÷àntà tenànyatvenàvidyàpravibhaktasya vastuno 'bhàvàtkena kaü pa÷yejjighredvijànãyàdvà /
ataþ svenaiva hi pràj¤ena''tmanà svaya¤jyotiþsvabhàvena saüpariùvaktaþsamastaþ saüprasanna àptakàma àtmakàmaþ salilavastvacchãbhåtaþ salila iva eko dvitãyasyàbhàvàt /
avidyàyà hi dvitãyasyàbhàvàt /
etadamçtamabhayameùa bhmaloko brahmaiva loko brahmalokaþ para evàyamasminkàle vyàvçttakàryakaraõopàdhibhedaþ svàtmajyotiùi ÷àntasarvasaübandho vartate /
he samràóiti haivaü hainaü janakamanu÷a÷àsànuùñavànyàj¤avalkya iti ÷rutivacanametat /
kathaü vànu÷a÷àsa /
eùàsya vij¤ànamayasya paramà gatiþ /
yàstvanyà dehagrahalakùaõà brahmàdistambaparyantà avidyàkalpitàstà gatayo 'to 'paramà avidyàviùayatvàt /
iyaü tu devatvàdigatãnàü karmavidyàsàdhyànàü paramottamà yaþ samastàtmabhàvo yatra nànyatpa÷yati nànyacchçõoti nànyadvijànàtãtyeùaiva ca paramà saüpatsarvàsàü saüpadàü vibhåtãnàmiyaü paramà svàbhàvikatvàdasyàþ kçtakà hyanyàþ saüpadaþ /
tathaiùo 'sya paramo lokaþ /
ye 'nye karmaphalà÷rayà lokàste 'smàdaparamàþ /
ayaü tu na kenacana karmaõà mãyate svàbhàvikatvàdeùo.sya paramo lokaþ /
tathaiùo 'syaparama ànandaþ /
yànyanyàni viùayendriyasaübandhajanitànyànandajàtàni tànyapekùyaiùo 'sya parama ànando nityatvàt /
"yo vai bhåmà tatsukham" iti ÷rutyantaràt /
yatrànyatpa÷yanyadvijànàti tànyapekùyaiùo 'sya parama ànandonityatvàt /
"yo vai bhåmà tatsukham"iti ÷rutyantaràt /
yatrànyatpa÷yadvijànàti tadalpaü martyamamukhyaü kùukhamidaü tu tadviparãtam /
eta eùo 'sya parama ànandaþ /
etasyaivai''nandasya màtràü kalàmavidyàpratyupasthàpitàü viùayendriyasaübandhakàlavibhàvyàmanyàni bhåtànyupajãvanti /
kàni tàni tata evà'nandàdavidyathàpravibhajyamànasvaråpàõyanyatvena tàni  brahmaõaþ parikalpyamànànyanyàni santyupajãvanti bhåtàni viùayendriyasaüparkadvàreõa vibhàvyamànàm //4,3.32//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.33

#<sa yo manåùyàõàü ràddhaþ samçddho bhavaty anyeùàm adhipatiþ sarvair mànuùyakair bhogaiþ sampannatamaþ sa manuùyàõàü parama ànandaþ |
atha ye ÷ataü manuùyàõàm ànandàþ sa ekaþ pitéõàü jitalokànàm ànandaþ |
atha ye ÷ataü pitéõàü jitalokànàm ànandàþ sa eko gandharvaloka ànandaþ |
atha ye ÷ataü gandharvaloka ànandàþ sa ekaþ karmadevànàm ànando ye karmaõà devatvam abhisampadyante |
atha ye ÷ataü karmadevànàm ànandàþ sa eka àjànadevànàm ànandaþ |
ya÷ ca ÷rotriyo 'vçjino 'kàmahataþ |
atha ye ÷atam àjànadevànàm ànandàþ sa ekaþ prajàpatiloka ànandaþ |
ya÷ ca ÷rotriyo 'vçjino 'kàmahataþ |
atha ye ÷ataü prajàpatiloka ànandàþ sa eko brahmaloka ànandaþ |
ya÷ ca ÷rotriyo 'vçjino 'kàmahataþ |
athaiùa eva parama ànandaþ |
eùa brahmalokaþ samràñ |
iti hovàca yàj¤avalkyaþ |
so 'haü bhagavate sahasraü dadàmi |
ata årdhvaü vimokùàyaiva bråhãti |
atra ha yàj¤avalkyo bibhayàü cakàra -- medhàvã ràjà sarvebhyo màntebhya udarautsãd iti || BrhUp_4,3.33 ||>#
__________



BrhUpBh_4,3.33 yasya paramàndasya màtrà avayavà brahmàdibhirmanuùyaparyantairbhåtairupajãvyante tadànandamàtràdvàreõa màtriõaü paramànandamadhijigamiyiùannàha saindhavalavaõa÷akalairiva lavaõa÷ailam /
sa yaþ kasminmanuùyàõàü madhye ràddhaþ saüsiddho 'vikalaþ samagràvayava ityarthaþ /
samçddha upabhogopakaraõasaüpanno bhavati /
ki¤cànyeùàü samànajàtãyànàmadhipatiþ svatantra  patirna màõóalikaþ sarvaiþ samastairmànuùyakairiti divyabhogopakaraõanivçtyarthaü manuùyàõàmeva yàni bhogopakaraõàni taiþ saüpannànàmapyatiùayena saüpannaþ saüpannatamaþ sa manuùyàõàü parama ànandaþ /
tatrà'nandànditorabhedanirde÷ànnàrthàntarabhåtatvamityetat /
paramànandarasyaiveyaü viùayàviùayyàkareõa màtrà prasçteti hayuktaü yatra và anyadiva syàdityàdivàkyena /
tasmàdyukto 'yaü parama ànanda ityabhedanirde÷aþ /
yudhiùñhiràditulyo ràjàtrodàharaõam /
dçùñaü manuùyànandaramàdiü kçtvà ÷ataguõottarakrameõonnãya paramànandaü yatra bhedo nivartate tamadhigamayati /
atràyamànandaþ ÷ataguõottarottarakrameõa vardhamàno yatra vçddhikàùñàmanubhavati /
yatra gaõitabhedo nivartate 'nyadar÷ana÷ravaõamananàbhàvàttaü paramànandaü vivakùannàha /
atha ye manuùyàõàmevaüprakàràþ ÷atamànandabhedàþ sa ekaþ pitéõàm /
teùàü vi÷eùaõaü jitalokànàmiti /
÷ràddhàdikarmabhiþpitéüstoùayitvà tena karmaõà jito loko yeùàü te jitalokàþ pitarasteùàü pitçõàü jitalokànàü manuùyànanda÷ataguõãkçtaparimàõa eka ànando bhavati /
so 'pi ÷ataguõãkçto gandharvaloka eka ànando bhavati /
sa ca ÷ataguõãkçtaþ karmadevànàmeka ànandaþ /
agnihotràdi÷rautakarmaõà ye devatvaü pràpnuvanti te karmadevaiþ /
tathaivai''jànadevànàmeka ànandaþ /
àjànata evotpattita eva ye devàsta àjànadevàþ /
ya÷ca ÷rotriyo 'dhãtavedo 'vaóajino vçjinaü pàpaü tadrahito yathoktakàrityarthaþ /
akàmahato vãtatçùõa àjànadevo 'bhyor'vàgyàvanto viùayàsteùu /
tasya caivaübhåtasyà'jànadevaiþ samàna ànanda ityetadanvàkçùyate ca ÷abdàttacchataguõãkçtaparimàõaþ prajàpatiloka eka ànando viràñ÷arãre /
tathà tadvij¤ànavà¤÷rotriyo 'dhãtaveda÷càvçjina ityàdi pårvavat /
tacchataguõãkçtaparimàõa eka ànando brahmaloke hiraõyagarbhàtmani /
ya÷cetyàdi pårvavadeva /
ataþ paraü gaõitanivçttaþ /
eùa parama ànanda prayuktaþ /
yasya ca paramànandajasya brahmalokàdyànandà màtrà udadheriva vipruùaþ /
evaü ÷ataguõottarottaravçddhyupetà ànandà yatraikatà yànti ya÷ca ÷rotriyapratyakùo 'thaiùa eva saüprasàdalakùaõaþ parama ànandastatra hi nànyatpa÷yati nànyacchçõoti /
atho bhåmà bhåmatvàdamçtaþ /
itare tadviparãtàþ /
atra ca ÷rotrayitvàdvçjinatve tulye /
akàmahatatvakçto vi÷eùa ànanda÷ataguõavçddhihetuþ /
atraitàni sàdhanàni ÷rotriyatvàvçjinatvàkàmahatatvàni tasya tasyà'nandasya pràptàvarthàdibhihitànu yathà karmàõgnihotràdãni devànàü devatvapràptau /
tatra ca ÷rotriyatvàvçjinatvalakùaõe karmaõã adharabhåmiùvapi samàne iti nottarànandapràptisàdhane abhyupeyete /
akàmahatatvaü  tu vairàgyatàratamyopapatteruttarottarabhåmyànandapràptisàdhanamityavagamyate /
sa eùa parama ànando vitçùõa÷rotriyapratyakùo 'dhigataþ /
tathà ca vedavyàsaþ-"yacca kàmasukhaü loke yacca divyaü mahatsukham /
tçùõàkùayasukhasyaite nàrhataþ ùoóa÷ãü kalàm" //
iti /
eùa brahmaloko he samràóiti hovàca yàj¤avalkyaþ so 'hamevanu÷iùño bhagavate tubhyaü sahasraü dadàmi gavàm /
ata ådhvaü vimokùàyaiva bråhãti vyàkhyàtametat /
atra ha vimokùàyetyasminvàkye yàj¤avalkyo bibhayà¤cakàra bhãtavàn /
yàj¤avalkyasya bhayakàraõamàha ÷rutiþ /
na yàj¤avalkyo vaktçtvasàmarthyàbhàvàdbhãtavànaj¤ànàdvà kiü tarhi medhàvã ràjà sarvebhyo mà màmantebhyaþ pra÷nanirõayavasànebhya udarautsãdàvçõodavarodhaü kçtavànityarthaþ /
yadyànmayà nirõãtaü pra÷naråpaü vimokùàrthaü tattadekade÷atvenaiva kàmapra÷nasya gçhãtvà punaþ punarmàü paryanuyuïktta eva medhàvitvàdityetadbhayakàraõaü sarvaü madãyaü vij¤ànaü kàmapra÷navyàjenopàditsatãti //4,3.33//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.34

#<sa và eùa etasmin svapnànte ratvà caritvà dçùñvaiva puõyaü ca pàpaü ca punaþ pratinyàyaü pratiyony àdravati buddhàntàyaiva || BrhUp_4,3.34 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.34 atra vij¤ànamayaþ svaya¤jyotiràtmà svapne pradar÷itaþ /
svapnàntabudvàntasaücàreõa kàryakaraõavyatirittkatà /
kàmakarmapraviveka÷càsaïgatayà mahàmatsyadçùñàntena pradar÷itaþ /
puna÷càvidyàkàryaü svapna eva dhnantovetyàdinà pradar÷itam /
arthàdavidyàyàþ satattvaünirdhãritamatadvarmàdhyàropaõaråpatvamanàtmadharmatvaü ca /
tathà vidyàyà÷ca kàryaü pradar÷itaü sarvatmabhàvaþ svapna eva pratyakùataþ sarvo 'smãti manyate so 'sya paramo loka iti /
tatra ca sarvàtmabhàvaþ svabhàvo 'syaivamavidyàkàmakarmàdisarvasaüsàradharmasaübandhàtãtaü råpamasya sàkùàtsuùupte gçhyata ityenadvij¤àpitaü svaya¤jyotiràtmaiùa parama ànandaþ /
eùa vidyàyà viùayaþ /
sa eùa paramaþ saüprasàdaþ sukhasya ca parà kàùñhetyetadevamantena granthena vyàkhyàtam /
taccaitsarvaü vimokùapadàrthasarvaü vimokùapadàrthasya dçùñàntabhåtaü bandhanasya ca /
te caite mokùabandhane sahetuke saprapa¤ce nirdiùñe vidyàvidyàkàrye tatsarvaü dçùñàntabhåtameveti taddàrùñàntikasthànãye mokùahandhane sahetuke kàmapra÷nàrthabhåte tvayà vattkavye iti punaþ parthanuyuïttke janako 'ta årdhvaü vimokùàyaiva bråhãti /
tatra mahàmatsyavatsvabuddhàntàvasaïgaþ saücaratyeka àtmà svaya¤jyotirityuktam /
yathà càsau kàryakaraõànu mçtyuråpàõi parityajannupàdadàna÷ca mahàmatsyavatsvapnabuddhàntàvanusaücarati tathà jàyamàno mriyamàõa÷ca taireva mçtyuråpaiþ saüyujyate viyujyate ca /
ubhau lokànusaücaratãti saücaraõaü svapnabuddhantànusaücàrasya dàrùñàntikatvena såcitam /
tadiha vistareõa sanimittaü saücaraõaü varõayitavyamiti tadartho 'yamàrambhaþ tatra ca buddhàntàtsvapnàntamayamàtmànuprave÷itaþ /
tasmàtsaüpràsàdasthànaü mokùadçùñanàntabhåtam /
tataþ pracyàvya buddhànte saüsàravyavahàraþ pradari÷yitavya iti tenàsya saübandhaþ /
sa vai buddhàntàtspnàntakrameõa saüprasanna eùa etasminsaüprasàde sthitvà tataþ punarãùatpracyutaþ svapnànte ratvà caritvetyàdi pårvavadbundàyaivà'dravati //4,3.34//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.35

#<tad yathànaþ susamàhitam utsarjaü yàyàd evam evàyaü ÷àrãra àtmà pràj¤enàtmanànvàråóha utsarjaü yàti |
yatraitad årdhvocchvàsã bhavati || BrhUp_4,3.35 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.35 ita àrabhyàsya saüsàro varõyate /
yathàyamàtmà svapnàntàdbuddhàntamàgata evamayamasmàddehaddehàntaraü pratipatsyata ityàhàtra dçùñàntam /
tattatra yathà loke 'naþ ÷akañaü susamàhitaü suùñhu bhç÷aü và samàhitaü bhàõóopaskaraõenolåkhalamusala÷årpapiñharàdinànnàdyena ca saüpannaü saübhàreõà'kranàntamityarthaþ /
tathà bhàràkràntaü sadutsarjacchabdaü kurvadyathà yayàdgacchecchàkañikenàdhiùñhitaü sat /
evameva yathokto dçùñànto 'yaü ÷arãraþ ÷àrãre bhavaþ /
ko 'sau /
àtmà liïgopàdhiþ /
yaþ svapnabuddhàntàvivi janmamaraõàbhyàü  pàpmasaüsargaviyogalakùaõàbhyàmihalokaparalokàvanusaücarati /
yasyotkramaõamanu pràõàdyutkramaõaü sa pràj¤ena pareõà'tmanà svaya¤jyotiþsvabhàvenànvàråñho 'dhiùñhito 'vabhàsyamànaþ /
tathà coktamàttamanaivàyaü jyotiùà'ste palyayata iti /
utsarjanyàti /
tatra caitanyàtmajyotiùà bhàsye liïge pràõapradhàne gacchati tadupàdhirapyàtmà gacchatãva /
tathà ÷rutyantaram-"kasminnvaham"ityàdi"dhyàyatãva"iti ca /
ata evoktaü pràj¤enà'tmanànvàråñha iti /
anyathà pràj¤enaikãbhåtaþ ÷akañavatkathamutsarjanyàti /
tena liïgopàdhiràtmotsarjanmarmasu nikçtyamàneùu duþkhavedanayàr''taþ ÷abdaü kurvanyàti gacchati tatkasminkàla iti /
ucyate-yatraitadbhavati /
etaditi kriyàvi÷eùaõam /
årdhvocchvàsã yatrordhvocchàsitatvamasya bhavatãtyarthaþ /
dç÷yamànasyàpyanuvadanaü vairàgyagahetoþ ãdç÷aþ kaùñaþ khalvayaü saüsàraþ yenotkràntikàle marmasåtkçtyamàneùu smçtilopo duþkhavedanàrtasya puruùàrthasàdhanapratipattau càsàmarthyaü parava÷ãkçtacittasya /
tasmàdyàvadiyamavasthà nà'gamiùyati tàvadeva puruùàrthasàdhanakarvyatàyàmapramatto bhavedityàha kàruõyàcchrutiþ //4,3.35//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.36

#<sa yatràyam aõimànaü nyeti jarayà vopatapatà vàõimànaü nigacchati |
tad yathàmraü vodumbaraü và pippalaü và bandhanàt pramucyate |
evam evàyaü puruùa ebhyo 'ïgebhyaþ saüpramucya punaþ pratinyàyaü pratiyony àdravati pràõàyaiva || BrhUp_4,3.36 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.36 tadasyordhvocchvàsitvaü kasminkàle kiünimittaü kathaü kimarthaü và  syàdityetaducyate-so 'yaü pràkçtaþ ÷iraþ pàõyàdimànpiõóo yatra yasminkàle 'yamaõimànamaõorbhàvamaõutvaü kàr÷yamityarthaþ /
nyeti nigacchati /
kiünimittaü jarayà và svayameva kàlapakvaphalavajjãrõaþ kàr÷yaü gacchati /
upatapatãtyupatapa¤jvaràdirogastenopatapatà và /
upatapyamàno hirogeõa viùamàgnitayànnaü bhuktaü na jarayati tato 'nnarasenànupacãyamànaþ piõóaþ kàr÷yamàpapadyate taducyata upatapatà veti /
aõimànaü nigacchati /
yadàtyantakàr÷yaü pratipanno jaràdinimittaistadordhvocchavàsã bhavati /
yadordhvocchvàsã tadà bhç÷àhitasaübhàra÷akañavadutsarjanyàti /
jaribhàbhavo rogàdipãóanaü kàr÷yàpatti÷ca ÷arãravato 'va÷yaübhàvina ete 'narthà iti vairàgyàyedamucyate /
yadàsàvutsarjanyàti tadà kathaü ÷arãraü vimu¤catãti dçùñànta ucyate-tattatra yatàmraü và phalamudumbaraü và pippalaü vàphalam /
viùamànekadçùñàntopàdànaü maraõasyàniyatanimittatvakhyàpanàrtham /
aniyatàni hi maraõasya nimittànyasaükhyàtàni ca /
etadapi vairàgyàrthameva /
yasmàdayamanekamaraõanimittavàüstasmàtsarvadà mçtyoràsye vartata iti /
bandhanàdbadhyate yena vçntena saha sa bandhanakàraõo raso yasminvà badhyata iti vçntamevocyate bandhana tasmàdrasàdvçntàdvà bandhanàtpramucyate vàtàdyanekanimitamevamevàyaü puruùo liïgàtmà liïgopàdhirebhyo 'ïgebhya÷cakùuràdidehàvayavebhyaþ saüpramucya samyaïnirlepena pramucya /
na suùuptagamanakàla iva pràõena rakùan /
kiü tarhi saha vàyunopasaühçtya /
punaþ pratinyàyaü punaþ÷abandàtpårvamapyayaü dedàddehàntaramasakçdgatavànyathà svapnabuddhàntau punaþ purgacchati tathà punaþ pratinyàyaü pratigamanaü yathàgatamityarthaþ /
pratiyoni yoniü yoni prati karma÷rutàdiva÷àdàdravati /
kimartham /
pràõàyaiva pràõavyåhàyaivetyarthaþ /
sapràõa eva hi gacchati tataþ pràõayaiveti vi÷eùaõamanarthakam /
pràõavyåhàya hi gamanaü dehàddehàntaraü prati /
tena hyasya karmaphalopabhogàrthasiddhirna pràõasattàmàtreõa /
tasmàttàdarthàyarthaü yuktaü vi÷eùaõaü pràõavyåhàyeti //4,3.36//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.37

#<tad yathà ràjànam àyantam ugràþ pratyenasaþ såtagràmaõyo 'nnaiþ pànair avasathaiþ pratikalpante 'yam àyàty ayam àgacchatãti |
evaü haivaüvidaü sarvàõi bhåtàni pratikalpanta idaü brahmàyàtãdam àgacchatãti || BrhUp_4,3.37 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.37 tatràsyedaü ÷arãraü parityajya gacchato nànyasya dehàntarasyopàdàne sàmarthyamasti /
dehendriyaviyogàt /
na cànye 'sya bhçtyasthànãyà gçhamiva ràj¤e ÷arãràntaraü kçtvà pratãkùamàõà vidyante /
athaivaü sati  kathamasya ÷arãràntaropàdànamiti /
ucyate-sarvaü hyasya jagatsvakarmaphalopabhogasàdhanatvàyopàttaü svakarmaphalopabhogàya càyaü pravçtto dehàddehàntaraü pratipitsustasmàtsarvameva jagatsvakarmaõà prayuktaü tatkarmaphalopabhogàyogyaü sàdhanaü kçtvà pratãkùata eva /
"kçtaü lokaü puruùo 'bhijàyate"iti ÷ruteþ /
yathà svapnàjjàgaritaü pratipitsoþ /
tatkathamiti lokaprasiddho dçùñànta ucyate-tattatra yathà ràjànaü ràjyàbhiùiktamàyàntaü svaràùñra ugrà jàtivi÷eùàþ krårakarmaõo và pratyenasaþ prati pratenasi pàpakarmaõi niyuktàþ pratyenasastaskaràdidaõóanàdau niyuktàþ såtà÷ca gràmaõyo gràmanetàraste pårvameva ràj¤a àgamanaü buddhvànnairbhojyabhakùyàdiprakàraiþ pànairmadiràdibhiràvasathai÷ca pràsàdàdibhiþ pratikalpante niùpannaireva pritãkùante 'yaü ràjà'yàtyayamàgacchatãtyevaü vadantaþ /
yathàyaü dçùñànta evaü haivaüvidaü karmaphalasya veditàraü saüsàriõamityarthaþ /
karmaphalaü hi prastutaü tadevaü÷abdena paràmç÷yate /
sarvàõi bhåtàni ÷arãrakartéõi karaõànugrahãtéõi cà'dityàdãni tatkarmaprayuktàni kçtaireva karmaphalobabhogasàdhanaiþ pratãkùante /
idaü brahma bhoktçkartç càsmàkamàyàti tathedamàgacchatãtyevameva ca kçtvà pratãkùanta ityarthaþ //4,3.37//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,3.38

#<tad yathà ràjànaü prayiyàsantam ugràþ pratyenasaþ såtagràmaõyo 'bhisamàyanti |
evam evemam àtmànam antakàle sarve pràõà abhisamàyanti |
yatraitad årdhvocchvàsã bhavati || BrhUp_4,3.38 ||>#

__________



BrhUpBh_4,3.38 tameva jigamiùuü ke saha gacchante /
ye và gacchanti te kiü tatkriyàpraõunnà àhosvittatkarmava÷àtsvayameva gacchanti paraloka÷arãrakartéõi ca bhåtànãti /
atrocyate dçùñàntaþ - tatadyathà ràjànaü prayiyàsantaü prakarùeõa yàtumicchantamugràþ pratyenasaþ såtagràmaõyastaü yathàbhisamàyantyàbhumikhyena samàyantyekãbhàvena tamabhimukhà àyantyanàj¤aptà eva ràj¤à kevalaü tajjigamiùàbhij¤àþ, evamevemamàtmànaü bhoktàramantakàle maraõakàle sarve pràõà vàgàdayo 'bhisamàyanti /
yatràtadårdhvocchvàsã bhavatãti vyàkhyàtam //4,3.38//

iti bçhadàraõyakopaniùadbhàùye caturthàdhyàyasya tçtãyaü bràhmaõam //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.1

#<sa yatràyam àtmàbalyaü nyetya saümoham iva nyeti |
athainam ete pràõà abhisamàyanti |
sa etàs tejomàtràþ samabhyàdadàno hçdayam evànvavakràmati |
sa yatraiùa càkùuùaþ puruùaþ paràï paryàvartate |
athàråpaj¤o bhavati || BrhUp_4,4.1 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.1 sa yatràyamamàtmà /
saüsàropavarõanaü prastutam /
tatràyaü puruùa ebhyo 'ïgebhyaþ saüpramucyetyuktam /
tatsaüpramokùaõaü kasminkàle kathe veti savistaraü saüsaraõaü varõayitavyamityàpabhyate-so 'yamàtmà prastuto yatra yasminkàle 'balyamabalabhàvaü ni etya gatvà /
yaddehasya daurbalyaü tadàtmana eva daurbalyamityuparyate 'balyaü nyetyeti /
na hyasau svato 'mårtatvàdabalabhàvaü gacchati /
tathà saümohamiva saümåñhatà saümoho vivekàbhàvaþ saümåóhatàmiva nyeti nigacchati /
na càsya svataþ saümoho 'saümoho vàsti /
nityacaitanyajyotiþsvabhàvatvàt /
teneva÷abdaþ saümohamiva nyetãti /
utkràntikàlaü hi karaõopasaühàranimitto vyàkulãbhàva àtmana iva lakùyate laikikaiþ /
tathà ca vaktàro bhavanti saümåóhaþ saümåóho 'yamiti /
atha vobhayatreva÷abdaprayogo yojyaþ /
abalyamiva nyet saümohamiva nyetãti /
ubhayas paropàdhinimittatvàvi÷eùàt /
samànakartçkanirde÷àcca /
athàsminkàla ete pràõà vàgàdaya enamàtmanamabhisamàyanti tadàsya ÷àrãrasyà'tmano 'ïgebhyaþ saüpramo7õam /
kathaü punaþ saüpramokùaõaü kena và prakàreõà'tmànamabhisamàyantãti /
ucyate-sa àtmaitàstejomàtràstejaso màtràstejomàtràstejovayavà råpàdiprakà÷akatvàccakùuràdãni karaõànãtyarthaþ /
tà etàþ samabhyàdadànaþ samyaïnirlepenàbhyàdadàna àbhimukhyenà /
¤a'dadànaþ saüharamàõastatsvapnàpekùayà vi÷eùaõaü samiti /
na tu svapne nirlepena samyàgàdànam /
asti tvàdànamàtram /
'gçhãtà vàggçhãtaü cakùuþ' 'asya lokasya sarvàvato màtràmapàdàya' '÷ukramàdàye'tyàdivàkyebhyaþ /
hçdayameva puõóarãkàkàramanvakràmatyanvàgacchati /
hçdaye 'bhivyaktavij¤àno bhavatãtyarthaþ /
buddhyàdivikùepopasaühàpe sati /
na hi tasya svata÷calanaü vikùepopasaühàràdivikriyà và /
dhyàyatãva lelàyatãvetyuktvàt /
buddhyàdyupàdhidvàraiva hi sarvavikriyà'dhyàropyatetasmin /
kadà punastasya tejomàtràbhyàdàmiti /
uc.te-sa yatraiùa cakùuùi bhava÷càkùuùa- puruùa jàdityàü÷o bhoktuþ karmaõà prayukto yàdavaddehadhàraõaü tàvaccakùuùo 'nugrahaü kurvanvartate /
maraõakàle tvasya cakùuranugrahaü parityajati svamàdityàtmànaü pratipadyate /
tadetaduktaü"yatràsya puruùasya mçtasyàgniü vàgapyeti vàtaü pràõa÷cakùuràdityàmi"tyàdi /
punardehagrahaõakàle saü÷rayiùyanti /
tathà svapsyataþ prabudhyata÷ca /
tadetadàhi-càkùuùaþ puruùo yatra yasminkàle paràïparyàvartate parisamantàtparàïvyàvartata iti /
athàtràsminkàle 'råpaj¤o bhavati mumårùå råpaü na jànàti tadàyamàtmà cakùuràditejomàtràþ samabhyàdadàno bhavati svapnkàla iva //4,4.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.2

#<ekãbhavati na pa÷yatãty àhuþ |
ekãbhavati na jighratãty àhuþ |
ekãbhavati na rasayatãty àhuþ |
ekãbhavati na vadatãty àhuþ |
ekãbhavati na ÷çõotãty àhuþ |
ekãbhavati na manuta ity àhuþ |
ekãbhavati na spç÷atãty àhuþ |
ekãbhavati na vijànàtãty àhuþ |
tasya haitasya hçdayasyàgraü pradyotate |
tena pradyotenaiùa àtmà niùkràmati |
cakùuùño và mårdhno vànyebhyo và ÷arãrade÷ebhyaþ |
tam utkràmantaü pràõo 'nåtkràmati |
pràõam anåtkràmantaü sarve pràõà anåtkràmanti |
savij¤ano bhavati |
saüjànam evànvavakràmati |
taü vidyàkarmaõã samanvàrabhete pårvapraj¤à ca || BrhUp_4,4.2 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.2 ekãbhavati karaõajàtaü svena liïgàtmanà /
tadaivana pàr÷vasthà àhurna pa÷yatãti /
tathà ghràõadevatànivçttau ghràõamekãbhavati liïgàtmanà tadà na jighratãtyàhuþ /
samànamanyat /
jihvàyàü somo varuõo và devatà tannivçtyapekùayà na rasayata ityàhuþ /
tathà na vadati na ÷çõoti na manute na spç÷ati na vijànàtãtyàhuþ /
tadopalakùyate devatànivçttiþ karaõànàü ca hçdaya ekãbhàvaþ /
tatra hçdaya upasaühçteùu karaõeùu yo 'ntarvàyapàraþ sa kathyate-tasya haitasya prakçtasya hçdayasya hçdayacchidrasyetyetat /
agraü nàóãmukhaü nirgamadvàraü pradyotate svapnakàla iva svena bhàsàtejomàtràdànakçtena svonàva jyotiùà'tmanaiva ca /
tenà'tmajyotiùà pradyotena hçdayàgreõaiùa   àtmà vij¤ànamayo liïgopàdhirnigracchati niùkramàti /
tathà'tharvaõe"kasminnvahamutkrànta utkrànto bhaviùyàmi kasminvà pratiùñhate pratiùñhàsyàmãti sa pràõamasçjata"iti /
tatra cà'tmacaitanyajyotiþ sarvadàbhivyaktataram /
tadupàdhidvàrà hyàtmani janmamaraõagamanàgamanàdisarvavikriyàlakùaõaþ saüvyavahàraþ /
tadàtmakaü hi dvàda÷avidhaü karaõaü buddhyàdi tatsåtraü tajjãvanaü so 'ntaràtmà jagatastasthuùa÷ca /
tena pradyotena hçdayàgraprakà÷ena niùkramamàõaþ kena màrgeõa niùkràmatãti /
ucyate-cakùuùño và /
àdityalokapràptinimittaü j¤ànaü karma và yadi syàt /
mårdhno và brahmalokapràptinimittaü cet /
anyebhyo và ÷arãrade÷ebhyaþ ÷arãràvayavebhyo yathàkarma yathà÷rutam /
taü vij¤ànàtmànamutkràmantaü paralokasya prasthitaü paralokàyodbhåtàkåtamityartha- /
pràõaþ sarvàdhikàristhànãyo ràj¤a ivànåtkràmati /
taü ca pràõamanåtkràmantaü vàgàdayaþ sarve pràõàü anåtkràmanti /
yathàpradhànànvàcikhyàseyaü na tu krameõa sàrthavadgmanamiha vivakùitam /
tadaiùa àtmà savij¤àno bhavati svapn iva vi÷eùavij¤ànavànbhavati karmava÷ànn svatantraþ svàtantryeõa hi savij¤ànatve sarvaþ kçtakçtyaþ syàt /
naiva tu tallabhyate /
ata evà'ha vyàsaþ"sadà tadbhàvabhàvitaþ"iti /
karmaõà tådbhàvyamànenàntaþkaraõavçttivi÷eùà÷ritavàsanàtmakavi÷eùavij¤ànena sarvo loka etasminkàle savij¤àno bhavati /
savij¤ànameva ca gantavyamanvavakràmatyagacchati vi÷eùavij¤ànodbhàsitamevetyarthaþ /
tasmàttatkàle svàtantryàrthaü yogadharmànusevanaü parisaükhyànàbhyàsa÷ca vi÷iùñapuõyopaya÷ca ÷raddhadhànaiþ paralokàrthibhirapramattaiþ kartavya iti /
sarva÷àstràõàü yatnato vidheyor'tho du÷caritàccoparamaõam /
na hi tatkàle ÷akyate ki¤citsampàdayitum /
karmaõà nãyamànasya svàtantryàbhàvàt /
'puõyo vai puõyena karmaõà bhavati pàpaþ pàpena'tyuktam /
etasya hyanarthasyopa÷amopàyavidhànàyà sarva÷àkhopaniùadaþ pravçttàþ /
na hi tadvihitopàyànusevanaü muktvà'tyantiko 'syànarthasyopa÷amopàyo 'sti /
tasmàdatraivopaniùadvihitopàye yatnaparairbhavitavyamityeùa prakaraõàrthaþ /
÷akañavastaübhçsaübhàraü utsarjanyàtãtyuktaü, kiü punastasya paralokàya pravçttasya pathdanaü ÷àkañikasaübhàrasthànãyaü gatvà và paralokaü yadbhuïkte ÷arãràdyàrambhakaü ca yattatkimiti /
ucyate-taü paralokàya gacchantamàtmànaü vidyàkarmaõã vidyà ca karma ca vidyàkarmaõã vidyà sravaprakàrà vihità pratiùiddhà càvihitàpratiùiddhà ca /
tathà karma vihitaü pratiùiddhaü càvihitapratiùiddhaü ca samanvàrabhete samyaganvàrabhete anvàlabhete anugacchataþ pårvapraj¤à ca pårvànubhåtaviùayà praj¤àpårvapraj¤àtãtakarmaphalànubhavavàsanetyarthaþ /
sà ca vàsanàpårvakarmarambhe karmavipàke càïgaü bhavati /
tenàsàvapyanvàpabhate /
na hi tayà vàsanayà vinà karma kartuü phalaü copabhoktuü ÷akyate /
na hyanabhyaste viùaye kau÷alamindrayàõàü bhavati /
pårvànubhavavàsanàpravçttànàü tvindriyàõàmihàbhyàsamanantareõa kau÷alamupapadyate /
dç÷yate ca keùà¤citkàsucitkriyàsu citrakarmàdilakùaõàsu vinaivehàbhyàsena janmata eva kau÷alaü kàsucidatyantasaukaryayuktàsvapyakau÷alaü koùà¤cit /
tathà pårvapraj¤ayà vinà karmaõi và phalopabhoge và na kasyacitpravçttirupapadyate /
tasmàdetattrayaü ÷àkañikasambhàrasthànãyaü paralokapathyadana vidyàkarmapårvapraj¤àkhyam /
yasmàdvidyàkramaõã pårvapj¤à ca dehàntarapratipatyupabhogasàdhanaü tasmadvidyàkarmàdi ÷ubhameva samàtaredyatheùñadehasambhogopabhogau syàtàmiti prakaraõàrthaþ //4,4.2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.3
#<tad yathà tçõajalàyukà tçõasyàntaü gatvànyam àkramam àkramyàtmànam upasaüharati |
evam evàyam àtmedaü ÷arãraü nihatyàvidyàü gamayitvànyam àkramam àkramyàtmànam upasaüharati || BrhUp_4,4.3 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.3 evaü vidyàdisambàrasamphçto dehàntaraü pratipadyamàno muktvà pårvaü dehaü pakùãva vçkùàntaraü dehàntaraü pratipadyate /
athavà'tivàhikena ÷arãràntareõa karmaphalajanmade÷aü nãyate /
ki¤càtrasthasyaiva sarvagatànàü karaõànàü vçttilàbho bhavatyàhosviccharãraþsya saükucitàni karaõàni mçtasya bhinnaghañapradãpaprakà÷avatsarvato vyapya punardehàntaràrambhe saïkocamupagacchanti /
ki¤ca manomàtraü vai÷eùikasamaya iva dehàntaràrambhade÷aü prati gacchati kiüvà kalpanànàntarameva vedàntasamaya iti /
ucyate-"ta ete sarva eva samàþ sarve 'nantàþ"iti ÷ruteþ sarvàtmakàni tàvatkaraõàni /
sarvàtmakapràõasaü÷rayàcca /
teùàmàdhyàmikàdhibhautikaparicchedaþ pràõikarmaj¤ànabhàvanànimittaþ /
atastadva÷àtsvabhàvataþ sargatànàmanantànàmapi pràõànàü karj¤ànavàsanànuråpeõaiva dehànnaràrambhava÷àtpràõànàü vçttiþ saükucati vikasati ca /
tathà coktam-"samaþ pluùiõà samo ma÷akena samo nàgena sama ebhistribhirlokaiþ samo 'nena sarveõa"iti /
tathà cedaü vacanamanukålam-",sa yo haitànanantànupàste"ityàdi /
"taü yathà yathopàsate"iti ca /
tatra vàsanà pårvapraj¤àkhyà vidyàkarmatantrà jalåkavatsaütataiva svapnakàla iva karmakçtaü dehàddehàntaramàrabhate hçdayasyaiva punardehàntaràrambhe dehàntaraü pårvà÷rayaü vimu¤catãtyetasminnarthe dçùñànta upàdãyate-tattatra dehàntarasa¤càra idaü nidar÷anam /
yathà yena prakàreõa tçõajalàyukà tçõajalåkà tçõasyàntamavasànaü gatvà pràpyànyaü tçõàntaramàkramamàkramyata ityàkramastamàkramamàkramyà'÷cityà'tmànamàtmanaþ pårvavayavamupasaüharatyantyàvayavasthàne /
evamevàyamàtmà yaþ prakçtaþ saüsàrãdaü ÷arãraü pårvopàttaü nihatya svapnaü pratipitsuriva pàtayitvàvidyàü gamayitvàcetanaü kçtvà svàtmosaühàreõànyamàkramaü tçõàntaramiva tçõajalåkà ÷arãràntaraü gçhãtvà prasàrityà vàsanayà'mànamupasaüharati /
tatrà'tmabhàvamàrabhate yathà svapne dehàntaramàrabhate svapnadehàntarasya ÷arãràmbhade÷a àrabhyamàõe dehe jaïgame sthàvare và /
tatra ca karmava÷àtkaraõàni labdhavçttãni saühanyante /
bàhyaü ca ku÷amçttikàsthànãyaü ÷arãramàrabhyate /
tatra ca karaõavyåhamapekùya vàgàdyanugrahàyàgnyàdidevatàþ saü÷cayante /
eùa dehàntaràrambhavidhiþ //4,4.3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.4

#<tad yathà pe÷askàrã pe÷aso màtràm apàdàyànyan navataraü kalyàõataraü råpaü tanute |
evam evàyam àtmedaü ÷arãraü nihatyàvidyàü gamayitvànyan navataraü kalyàõataraü råpaü kurute |
pitryaü và gàndharvaü và daivaü và pràjàpatyaü và bràhmaü vànyeùàü và bhåtànàm || BrhUp_4,4.4 ||>#


__________


BrhUpBh_4,4.4 tatra dehàntaràrambhe nitthopàttamevopàdànamupamçdyopamçdya dehàntaramàrabhata àhostidapårvameva punaþ punaràdatta iti /
atrocyate dçùñàntaþ-tattatretasminnarthe--yathà pe÷askàrã pe÷aþ suvarõa tat karotãti pe÷askàrã suvarõakàraþ, pe÷asaþ suvarõasya màtràmapàdàyàpicchidya gçhãtvà anyat pårvasmàd racanàvi÷eùànnavataramabhinavataraü kalyàõàt kalyàõataraü råpaü tanute nirminoti /
evamevàyamàtmetyàdi pårvavat /
nityopàttànyeva pçthivyàdãnyàkà÷àntàni pa¤ca bhåtàni yàni 'dve vàva brahmaõo råpe' iti caturthe vyàkhyàtàni pe÷aþsthànàyàni,tànyevopamçdyopamçdya, anyadanyacca dehàntaraü navataraü kalyàõataraü råpaü saüsthànave÷eùaü và pitçbhyo hitaü pitçlokopabhogayogyamityarthaþ, gàndharvaü gandharvàõàmupabhogayogyam, tathà devànàü daivam, prajàpateþ prajàpatyam, brahmaõa idaü bràhmaü và; yathàkarma yathà÷rutamanyeùàüvà bhåtànàü sambandhi ÷arãràntaraü kuruta ityabhisambanyate  //4,4.4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.5

#<sa và ayam àtmà brahma vij¤ànamayo manomayo pràõamaya÷ cakùurmayaþ ÷rotramayaþ pçthivãmaya àpomayo vàyumaya àkà÷amayas tejomayo 'tejomayaþ kàmamayo 'kàmamayaþ krodhamayo 'krodhamayo dharmamayo 'dharmamayaþ sarvamayaþ |
tad yad etad idaümayo 'domaya iti |
yathàkàrã yathàcàrã tathà bhavati |
sàdhukàrã sàdhur bhavati |
pàpakàrã pàpo bhavati |
puõyaþ puõyena karmaõà pàpaþ pàpena |
atho khalv àhuþ  |
kàmamaya evàyaü puruùa iti |
sa yathàkàmo bhavati tatkratur bhavati |
yatkratur bhavati tat karma kurute |
yat karma kurute tad abhisaüpadyate || BrhUp_4,4.5 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.5 yo 'sya bandhanasaüj¤akà upàdhibhåtàþ, yaiþ saüyuttkastanmaye 'yamiti vibhàvyate, te padàrthàþ pu¤jãkçtyehaikatra pratinirdi÷yante-sa và ayaü ya evaü saüsaratyàtmà brahmaiva para eva yo '÷anàyàdyatãto, vij¤ànamayo vij¤ànaü budvistenopalaïyamàõastanmayaþ /
katama àtmeti yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùviti hayuktam /
vij¤ànamayo vãj¤ànapràyo yasmàttadvarmatvamasya vibhàvyate dhyàyatãva lelàyatãveti /
tathà manomayo manaþ saünikarùànmanomayaþ /
tathà pràõamayaþ pràõaþ pa¤cavçttistanmayo yena cetana÷calatãva lakùyate /
tathà cakùurmayo råpadar÷anakàle /
evaü ÷rotramayaþ ÷abda÷ravaõakàle /
evaü tasya tasyendriyasya vyàpàrodbhave tattanmayo bhavati /
evaü budvipràõadvàreõa cakùuràdikaraõamayaþ sa¤÷arãràrambhakapçthivyàdibhåtamayo bhavati /
tatra pàrthiva÷arãràrambhe pçthivãmayo bhavati /
tathà varuõàdilokeùvàpya÷arãràrambha àpomayo bhavati /
tathà vàyavya÷arãràrambhe vàyumayo bhavati /
tathà'kà÷a÷arãràrambha àkà÷amayo bhavati /
evametàni taijasàni deva÷arãràõi /
teùvàrabhyamàõeùu tanmayastejomayo bhavati /
ato vyatiriktàni pa÷vàdi÷arãràõi narakapretàdi÷arãràõi càtejomayàni tànyapekùyà'hàtejomaya iti /
evaü kàryakaraõasaüghàtamayaþ sannàtmà pràptavyaü vastvantaraü pa÷yannidaü mayà pràptamado mayà pràptavyamityevaü viparãtapratyayastadabhilàùaþ kàmamayo bhavati /
tasminkàme doùaü pa÷yatastadviùayàbhilàùapra÷àme citaü prasannamakaluùaü ÷àntaü bhavati /
tanmayo 'kàmamayaþ /
evaü tasminvihate kàmekenàcitsa kàmaþ krodhatvena pariõamate tena tanmayo bhavankrodhamayaþ /
sa krodhaþ kenacidupàyena nivartito yadà bhavati tadà prasannamanàkulaü citaü sadakrodha ucyate tena tanmayaþ /
evaü kàmakrodhàbhyàmakàmàkrodhàbhyàü ca tanmayo bhåtvà dharmamayo 'dharmamaya÷ca bhavati /
na hi kàmakrodhàdibhirvinà dharmàdipravçttiråpapadyate /
"yadyadvi kurute karma tattatkàmasya ceùñitam" /
iti smaraõàt /
dharmamayo 'dharmaya÷ca bhåtvà sarvamayo bhavati /
samastaü dharmàdharmayoþ kàryaü yàvartkicidvyàkçtaü tatsarvaü dharmàdharmayoþ phalaü tatpratipadyàmànastanmayo bhavati /
kiü bahunà tadetatsidvamasya yadayamidaümayo gçhyamàõaviùayàdidaümayastasmàdayamadomayaþ /
ada iti parokùaü kàryeõa gçhyamàõena nirdi÷yate /
anantà hyantaþkaraõe bhàvanàvi÷eùàþ /
naiva te vi÷eùato nirdeùñuü ÷akyante /
tasmistasminkùaõe kàryato 'vagamyanta idamasya hradi vartate 'dosyate tena gçhyamàõakàryeõedaümayatayà nirdi÷yate parokùo 'ntaþstho vyavahàro 'yamidànãmadomaya iti /
saükùepatastu yathà kartuü yathà và carituü ÷ãlamasya so 'yaü yathàkàrã yathà càrã sa tathà bhavati /
karaõaü nàma niyatà kriyà vidhipratiùedhàdigamyà caraõaü nàmàniyatamiti vi÷eùaþ /
sàdhukàrã sàdhurbhavatãti yathàkàrãtyasya vi÷eùaõaü pàpakàrã pàpo bhavatãti ca yathàcàrãtyasya /
tàcchãlyapratyayopàdànàdatyantatàtparyataiva tanmayatvaü na tu tatkarmamàtreõotyà÷aïkayà'ha-puõyaþ puõyena karmaõà bhavati pàpaþ pàpeneti /
puõyapàpakarmamàtreõaiva tanmayatà syànna tu tàcchãlyamapekùate /
tàcchãlye tu tanmayatvàti÷aya ityayaü vi÷eùaþ /
tatra kàmakrodhàdipårvakapuõyakàrità sarvamayatve hetuþ saüsàrasya kàraõaü dehàddehàntarasaücàrasya ca /
etatprayukto hyanyadanyaddehàntaramupàdatte /
tasmàtpuõyàpuõye saüsàrasya kàraõam /
etadviùayau hi vidhipratiùedhau /
atra ÷àstrasya sàphalyamiti /
atho apyanye bandhamokùaku÷alàþ khalvàhuþ-satyaü kàmàdipårvake puõyàpuõye ÷arãragrahaõakàraõaü tathàpi kàmaprayukto hi puruùaþ puõyapuõye karmaõã upacinoti kàmaprahàõe tu karma vidyàmànamapi puõyapuõyepacayakaraü na bhavati /
upacite api puõyapuõye karmaõã kàma÷ånye phalàrambhake na bhavataþ /
tasmàtkàma eva saüsàrasya målam /
tathà cektamàtharvaõe-kàmànyaþ kàmayate manyamànaþ sa kàmabhirjàyate tatra tatra iti /
tasmàtkàmamaya evàyaü puruùo yadanyamayatvaü tadakàraõaü vidyànamapãtyapto 'vadhàrayati kàmamaya eveti /
yasmàtsa ca kàmamayaþ sanyàdç÷ena kàmena yathàkàmo bhavati tatkraturbavati sa kàma ãùadabhilàùamàtreõàbhivyakto yasminviùaye bhavati so 'vihanyamànaþ sphuñãbhavankratutvàmàpadyate /
kraturnàdhyavasàyo ni÷cayo yadanantarà kriyà pravartate /
yatkraturbhavati yàdçkkàmakàryeõa kratunà yathàråpaþ kraturasya so 'yaü yatkraturbhavati tatkarma kuruteyadviùayaþ kratustatphalanirvçttaye yadyogyaü karma tatkurute nirvartayati /
yatkarma kurute tadabhisaüpadyate, tadãyaü phalamabhisaüpadyate /
tasmàtsarvamayatve 'sya saüsàritve ca kàma heturiti //4,4.5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.6

#<tad eùa ÷loko bhavati --
tad eva saktaþ saha karmaõaiti liïgaü mano yatra niùaktam asya |
pràpyàntaü karmaõas tasya yat ki¤ceha karoty ayam |
tasmàl lokàt punar aity asmai lokàya karmaõe |
iti nu kàmayamànaþ |
athàkàmayamàno yo 'kàmo niùkàma àptakàma àtmakàmo na tasya pràõà utkràmanti |
brahmaiva san brahmàpyeti || BrhUp_4,4.6 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.6 tattasminnartha eùa ÷loko mantropi bhavati /
tadevaiti tadeva gacchati sakta àsaktastatrodbhåtàbhilàùaþ sannityarthaþ /
kathameti /
saha karmaõà yatkarmaphalàsaktaþ sannakarottena karmaõà sahaiva tadeti tatphalameti /
kiü talliïgamanaþ /
manaþ pradhànatvàlliïgasya mano liïgamityucyate /
athavà liïgayate 'vagamyate 'vagacchati yena talliïgaü tanmano yatra yasminniùaktaü ni÷cayena saktamudbhåtàbhilàùamasya saüsàriõaþ /
tadabhilàùo hi tatkarma kçtavàn /
tasmàttanmano 'bhiùaïgava÷àdevàsya tena karmaõà tatphalapràptiþ /
tenaitasidvaü bhavati kàmo målaü saüsàrasyeti /
ata ucchinnakàmasya vidyamànànyapi karmàõi brahmavido vandhyaprasavàni bhavanti /
"paryàptakàmasaya kçtàtmana÷ca ihaiva sarve pravilãtanti kàmàþ"iti ÷ruteþ /
ki¤ca pràpyàntaü karmaõaþ pràpya bhuktvàntamavasànaü tasya karmaõaþ phalaü bhuktvàntaü pràpya tasmàllokàtpunaraityàgacchatyasmai lokàya karmaõe 'yaü hi lokaþ karmapradhànastenà'ha karmaõa iti /
punaþ karmakaraõàya punaþ karma kçtvà phalàsaïgava÷àtpunaramuü lokaü yàtãtyevam /
iti nvevaü nu kàmayamànaþ saüsarati /
ya màtkàmayamàna evaivaü saüsaratyatha tasmàdakàmayamàno na kvacitsaüsarati /
phalàsaktasya hi gatiruktà /
akàmasya hi kriyànupapatterakàmayamàno mucyata eva /
kathaü punakàmayamàno bhavati /
yo 'kàmo bhavatyasàvakàmayamànaþ kathamakàmatetyucyate--yo niùñakàmo yasmànnirgatàþ kàmàþ so 'yaü niùkàmaþ /
kathaü kàmà nirgacchanti /
ya àptakàmo bhavatyàptàþ kàmà yena sa àptakàmaþ /
kathamàpyante kàmà àtmakàmatvena yasyà'maiva nànyaþ kàmayitavyo vastvantarabhåtaþ padàrtho bhavati /
àtmaivànantaro 'bàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànaghana ekaraso nordhva na tiryaïnàdha àtmano 'nyatkàmayitavyaü vastvantaram /
yasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yecchçõuyànmanvãta vijànãyàdvaivaü vijànankaü kàmayeta /
j¤àyamàno hyanyatvena padàrthaþ kàmayitavyo bhavati /
na càsàvanyo brahmavida àptakàmasyàsti /
ya evà'tmakàmatayà'ptakàmaþ sa niùkàmo 'kàmo 'kàmayamàna÷ceti mucyate /
na hi yasyà'tmaiva sarvaü bhavati tasyànàtmà kàmayitavyo 'sti /
anàtmà cànyaþ kàmayitavyaþ sarvaü cà'tmaivàbhåditi vipratiùidvam /
sarvàtmadar÷inaþ kàmayitavyàbhàvàtkarmànupapattiþ /
ye tu pratyavàyaparihàràrthaü karma kalpayanti brahmavido 'pi teùàü sarva bhavati /
pratyavàyasya jihàsitavyasyà'tmano 'nyasyàbhipretatvàt /
yena cà÷anàyàdyatãto nityaü pratyavàyasaübadvo vidita àtmà taü vayaü brahmavidaü bråmaþ /
nityamevà÷anàyàdyatãtamàtmanaü pa÷yati /
yasmàcca jihàsitavyamanyamupàdeyaü và yo na pa÷yati tasya karma na ÷akyata eva saübaddhu m /
yastvabrahmavitasya bhavatyeva pratyavàyaparihàràrthaü karmeti na virodhaþ /
ataþ kàmàbhàvàdakàmayamàno na jàyate mucyata eva /
tasyaivamakàmayamànasya karmàbhàve gamanakàraõàbhàvàtpràõà vàgàdayo notkràmanti nordhva kràmanti dehàt /
sa ca vidvànàptakàma àtmakàmatayehaiva brahmabhåtaþ /
sarvàtmano hi brahmaõo dçùñàntatvena pradar÷itametadråpaü tadvà asyaitadàptakàmamàtmakàmamakàmaü råpamiti /
tasya hi dàrùñàntikabhåto 'yamartha upasaühriyate 'thàkàmayamàna ityàdinà /
sa kathamevaübhåto mucyata ityucyate-yo hi suùuptàvasthamiva nirvi÷eùamadvaitamaluptacidråpajyotiþ svabhàvamàtmànaü pa÷yati tasyaivàkàmayamànasya karmabhàve gamanakàraõabhàvatpràõà vàgàdayo notkràmanti /
kintu vidvànsaihaiva brahma, yadyapi dehàvàniva lakùyate sa brahmaiva sanbrahmàpyeti /
yasmànna hi tasyàbrahmatvaparicchedahetavaþ kàmàþ santi tasmàdihaiva brahmaiva sanbrahmàpyeti na ÷arãrapàtettarakàlam /
na hi viduùo mçtasya bhàvàntaràpattirjãvato 'nyabhàvo dehàntarapratisaüdhànàbhàvamàtreõova tu brahmàpyetãtyucyate /
bhàvàntaràràpattau hi mokùasya sarvopaniùanidvivakùitor'tha àtmaikatvàkhyaþ sa bàdhito bhavet /
karmahetuka÷ca mokùaþ pràpnoti na j¤ànanimitta iti /
sa   càniùño 'nityatvaü ca mokùasya pràpnoti /
na hi kriyànirvçttor'tho nityo dçùñaþ /
nitya÷ca mokùo 'bhyupagamyate /
"eùa nityo mahimà"iti mantravarõàt /
na ca svàbhàvikàtsvabhàvàdanyannityaü kalpayituü ÷akyam /
svàbhàvika÷cedagnyudàtmanaþ svabhàvaþ sa na ÷akyate puruùavyàpàrànubhàvãti vaktum /
na hyagnerauùõyaü prakà÷o vàgnuvyàpàrànantarànubhàvã /
agnivyàpàrànubhàvã svàbhàvika÷ceti vipratiùiddham /
jvalanavyàpànànubhàvitvamuùõapràkà÷aguõàbhyàmabhivyajyate tannàgnyepekùayà kiü tarhyanyadçùñeragnerauùõyaprakà÷au dharmau vyavahitai kasyaciddçùñyà tvasaübadhyamànau jvalanàpekùayà vyadhànàpagame dçùñerabhivyajyete tadapekùayà bhràntirupajàyate jvalanapårvakàvetàviùõapràkà÷au dharmau jàtàviti /
yadyuùõaprakà÷ayorapi svàbhàvikatvaü na syàt /
yaþ svàbhàvaki'gnerdharmastamudàhariùyàmaþ /
na ca svàbhàviko dharma eva nàsti padàrthànàmiti ÷akyaü vaktum /
na ca nigaóabhaïga ivàbhàvabhåto mokùo bandhananivçttirupapadyate /
paramàtmaikatvàbhyupagamàt 'ekamevàdvitãyam'iti ÷ruteþ /
na cànyo baddho 'sti yasya nigaóanivçttivadbandhananivçttarmokùaþ syàt /
paramàtmavyatirekeõànyasyàbhàvaü vistareõàvàdiùma /
tasmàdavidyànivçttimàtre mokùavyavahàra iti càvocàma yathà rajjvàdau sarpàdyaj¤ànanivçttau sarpàdinivçttiþ /
ye 'pyàcakùate mokùe vij¤ànàntaramànandàntaraü càbhivyajyata iti sairvaktavyo 'bhivyakti÷abdàrthaþ /
yadi tàvatlaukikikyevopalabdhiviùayavyàptirabhivyakti÷abdàrthaþ /
tato vaktavyaü kiü vidyamànamabhivyajyate 'vidyamànamiti và /
vidyamànaü cedyasya  muktasya tadabhivyajyate tasyà'tmabhåtameva tadityupalabdhivyavadhànànupapatternityàbhivyaktatvànmuktasyàbhivyajyata iti vi÷eùavacanamarthakam /
atha kadàcidevàbhivyajyata upalabdhivyavadhànàdanàtmabhåtaü tadityanyato 'bhivyaktiprasaïgaþ /
tathà càbhivyaktisàdhanàpekùayà /
upalabdhisamànà÷rayatve tu vyavadhànakalpanànupapatteþ sarvadàbhivyaktiprasaïgaþ /
tathà càbhivyaktisàdhanàpekùatà /
upalabdhisamànà÷rayatve tu vyavadhànakalpanànupapatteþ sarvadàbhivyaktiranabhivyaktirvà /
natvantaràlakalpanàyà pramàõamasti /
na ca samànà÷rayaõàmekasyà'tmabhåtànàü dharmàõàmitaretaraviùayaviùayitvaü saübhavati /
vij¤ànasukhayoùca pràgabhivyakteþ saüsàritvamabhivyaktyuttarakàlaü ca muktatvaüsya so 'nyaþ parasmànnityàbhivyaktaj¤ànasvaråpàdatyantavailakùaõyàcchaityamivauùõyàt /
paramàtmabhedakalpanàyà¤ca vaidikaþ kçtàntaþ parityaktaþ syàt /
mokùasyedànãmiva nirvi÷eùatve tadarthàdhikayatnànupapattiþ ÷àstravaiyarthyaü ca pràpnotãti cenna /
na, avidyàbhramàpohàpthatvàt /
na hi vastuto muktàmuktatvàvi÷eùo 'sti /
àtmano nityàkaråpatvàt /
kintu tadviùayàvidyàpohyate ÷àstropade÷ajanitavij¤ànena /
pràktadupade÷apràptestadartha÷ca prayatna upapadyata eva /
avidyàvato 'vidyànivçtyanivçttikçto ve÷eùa àtmanaþ syàditi cet /
avidyàkalpanàviùayatvàbhyupagamàdrajjåùara÷uktakàgaganànàü sarvodakarajatamalinatvàdivadadoùa ityavocàma /
timiràtimitaradçùñivadavidyàkartçtvàkatçtvàkçta àtmano vi÷eùaþ syàditi cet /
na /
dhyàtãva lelàyatãveti svato 'vidyàkartçtvasva pratiùiddhatvà /
anekavyàpàrasannipàtajanitatvàccàvidyàbhramasya /
viùatvopapatteùca /
yasya càvidyàbhramo ghañàdivadvivikto gçhyate sa nàvidyàbhramavàn /
ahaü na jàne mugdhe 'smãti pratyatadar÷anàdavidyàbhramavatvameveti cenna /
tasyàpi vivekagrahaõàt /
na hi yo yasya vivekena grahãtà sa tasminbhrànta ityucyate /
tasya ca vivekagrahaõaü tasminneva ca bhrama iti vipratiùiddham /
na jàne mugdho 'smãti dç÷yata iti bravãùi taddar÷ina÷càj¤ànaü mugdharåpatà dç÷yata iti ca taddar÷anasya viùayo bhavati karmatàmàpadyata iti tatkathaü karmabhåtaü satkartçsvaråpadç÷ivi÷eùaõaj¤ànamugdhate syàtàm /
atha dç÷ivi÷eùaõatvaü tayoþ kathaü karma syàtàü dç÷inà vyàpyete /
karma hi kartçkriyayà vyàpyamànaü bhavati /
anyacca vyàpyamanyadvyàpakaü na tenaiva tadvyàpyate /
vada kathamevaü satyaj¤ànamugdhate dç÷ivi÷eùaõe syàtàm /
na càj¤ànàvivekadar÷yaj¤ànamàtmanaþ karmabhåtamupalabhamàna upalabdhçdharmatvena gçhmàti ÷arãre kàr÷yaråpadàdavattathà /
sukhaduþkhecchàprayatnàdãnsarvo loko gçhõàtãti cet /
tathàpi grahãturlokasya vivaktataivàbhyupagatà syàt /
na jàne 'haü tvaduktaü mugdha eveti cet /
bhavatvaj¤o mugdho yastvevandar÷å taü j¤amamugdhaü pratijànãmahe vayam /
tathà vyosenoktam /
icchàdi kçtsnaü kùetraü kùetrã prakà÷ayatãti /
"samaü sarveùu bhåteùu tiùñhantaü parame÷varam /
vina÷yatsvavina÷yantam"ityàdi ÷ata÷a uktam /
tasmànnà'tmanaþ svato baddhamuktaj¤ànakçto vi÷eùo 'sti /
sarvadà samaikarasasvàbhàvyàbhyupagamàt /
ye tvato 'nyathà'tmavastu parikalpya bandhamokùàdi÷àstriü càrthavàdamàpàdayanti ta utsahante khe 'pi ÷àkunaü padaü draùñuü khaü và muùñinà'kraùñuü carmavadveùñitum /
vayaü tu tatkartuma÷aktàþ sarvàdà samaikaramasadvaitamavikriyamajamajaramamaramamçtamabhayamàtmatattvaü brahmaiva sma ityeùa sarvavedàntani÷citor'tha ityevaü pratipadyàmahe /
tasmàdbrahmàpyetãtyupacàramàtrametadvipãratagrahavaddehasaütatervi cchedamàtraü vij¤ànaphalamapekùya //4,4.6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.7

#<tad eùa ÷loko bhavati --
yadà sarve pramucyante kàmà ye 'sya hçdi ÷ritàþ |
atha martyo 'mçto bhavaty atra brahma sama÷nuta iti |
tad yathàhinirlvayanã valmãke mçtà pratyastà ÷ayãta |
evam evedaü ÷arãraü ÷ete |
athàyam a÷arãro 'mçtaþ pràõo brahmaiva teja eva |
so 'haü bhagavate sahasraü dadàmãti hovàca janako vaidehaþ || BrhUp_4,4.7 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.7 svapnabuddhàntagamanadçùñàntasya dàrùñàntikaþ saüsàro varõitaþ /
saüsàrahetu÷ca vidyàkarmapårvapraj¤à varõità /
yai÷copàdhibhåtaiþ kàryakaraõalakùaõabhåtaiþ pariveùñitaþ saüsàritvamanubhavati tàni coktàni /
teùàü sàkùàtprayojakau dharmàdharvàviti pårvapakùaü kçtvà kàma evetyavadhàritam /
yathà ca brahmaõenàyamartho 'yavadhàrita evaü mantreõàpãti bandhaü bandhakàraõaü coktvopasaühçtaü prakaraõaü"iti na kàmayamàna"iti /
athàkàyamàna ityàrabhya suùuptadçùñanàtasya dàrùñàntikabhåtaþ sarvàtmabhàvo mokùa uktaþ /
mokùakàraõaü cà'tmakàmatayà yadàptakàmatvamuktaü tacca sàmarthàyadanàtmaj¤ànamantareõà'tmakàmayatayà'ptakàmatvamiti sàmarthyàdbrahmavidyaiva mokùakàraõamityuktam /
ato yadyapi kàmo målamityuktaü tathàpi mokùakàraõaviparyayeõa bandhakàraõamavidyetyedapyuktameva bhavati /
atràpi mokùo mokùasàdhanaü ca bràhmaõenoktam /
tasyaiva dçóhãkaraõàya mantra udàhriyate ÷loka÷abdavàcyaþ-  tattasminnevàrtha eùa ÷loko mantro bhavati /
yadà yasminkàle sarve samastàþ kàmàstçùõàprabhedàþ pramucyante /
àtmakàmya brahmavidaþ samålato vi÷ãryante /
ye prasiddhà loka ihàmutràrthàþ putravittalokaiùaõàlakùaõà asya prasiddhasya puruùasya hçdi buddhau ÷rità à÷ritàþ /
atha tadà martyo maraõadharmà sankàmaviyogàtsamålato 'mçto bhavati /
atràsminneva ÷arãre vartamàno brahma sama÷nute brahmabhàvaü mokùaü pratipadyata ityarthaþ /
ato mokùo na de÷àntaragamanàdyapekùate /
tasmàdviduùo notkràmanti pràõà yàvasthità eva svakàraõe puruùe samavanãyante /
nàmamàtraü hyava÷iùyata ityuktam /
kathaü punaþ samanavãteùu pràõeùu dehe ca svakàraõe pralãne vidvànmukto 'traivasarvàtmà sanvartamànaþ punaþ pårvavaddehitvaü saüsàritvalakùaõaü na pratipadyata iti /
atrocyate-tattatràyaü dçùñànto yathà loke 'hiþ sarpastasya nirlvayanã nirmekaþ sàhinirlvayanã valmãke sarpà÷raye valmãkàdàvityarthaþ /
mçtà pratyastà prakùiptànàtmabhàvena sarpeõa parityaktà ÷ayãta varte /
evameva yathàyaü dçùñànta idaü ÷arãraü sarpasthànãyena muktenànàtmabhàvena parityaktaü mçtamiva ÷ete /
athetaraþ sarpasthànãyo muktaþ sarmàtamabhåtaþ sarpavattatraiva vartamàno 'pya÷arãra eva na pårvavtupanaþ sa÷arãro bhavati /
kàmakarmaprayukta÷arãràtmabhàvena hi pårvaü ÷arãro martya÷ca /
tadviyogàdathedànãma÷arãro 'ta eva càmçtaþ /
pràõaþ pràõitãti pràõaþ /
pràõasya pràõamiti hi vakùyamàõe ÷loke /
"pràõabandhanaü hi somya manaþ"iti ca ÷rutyantare /
prakaraõavàkyasamàrthàcca para evà'tmàtra pràõa÷abdavàcyaþ /
brahmaiva paramàtmaiva /
kiü punastatteja eva vij¤ànaü jyotiryenà'tmajyotiùà jagadavabhàsyamànaü praj¤ànetraü vij¤ànajyotiùmatsadavibraü÷advartate /
yaþ kàmapra÷no vimokùàrtho yàj¤avalkyena varo datto janakàya sahetuko bandhamokùàrthalakùaõo dçùñàntikabhåtaþ sa eùa nirõãtaþ savistaro janakayàj¤avalkyàkhyàyikàråpadhàriõyà ÷rutyà /
saüsàravimokùopàya uktaþ pràõibhyaþ /
idànãü ÷rutiþ svayamevà'ha vidyàniùkriyàrthaü janakenaivamuktamiti /
kathaü? so 'hamovaü vimokùitastvayà bhagavate tubhyaü vidyàniùkriyàrthaü sahasraü dadàmãti haiva kilovàcoktavà¤janako vaidehaþ /
atra kasmdàvimokùapadàrthe nirõãte videharàjyamàtmànameva ca na nivedayatyekade÷oktàviva sahasrameva dadàti tatra ko 'bhipràya iti /
atra kecidvarõayanti-adhyàtmavidyàrasiko janakaþ ÷rutamapyartaü punarmantraiþ ÷u÷råùati /
ato na sarvameva nivedayati /
÷rutvàbhipretaü yàj¤avalkyàtpunarante nivedayiùyàmãti hi manyate /
yadi càtraiva sarva nivedayàmi nivçttàbhilàùo 'yaü ÷ravaõàditi matvà ÷lokànnavakùyatãti ca bhayàtsahasradànaü ÷u÷råùàliïgaj¤àpanàyeti /
sarvamapyetadasat /
puruùasyeva pramàõabhåtàyàþ ÷rutervyàjànupapatteþ /
artha÷eùopapatte÷ca /
vimokùapadàrtha ukte 'pyàtmaj¤ànasàdhana àtmaj¤àna÷eùabhåtaþ sarveùaõàparityàgaþ saünyàsàkhyo vaktavyor'tha÷eùo vidyate /
tasmàcchlokamàtra÷u÷råùàkalpanànçjvo /
agatikà hi gatiþ puvaruktàrthakalpanà /
sà càyuktà satyàü gatau /
na ca tatstutimàtramityavocàma /
nanvevaü satyata årdhvaü vimokùàyaiveti vaktavyam /
naiùa dauùaþ àtmaj¤ànavadaprayojakaþ saünyàsaþ pakùe pratipattikarmavaditi hi manyate /
"saünyàsena tanuü tyajet"iti smçteþ /
sàdhutvàpakùe 'pi nàta årdhvaü vimokùàyaiveti pra÷namarhati mokùasàdhanabhåtàtmaj¤ànaparipàkàrthatvàt //4,4.7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.8

#<tad ete ÷lokà bhavanti --
aõuþ panthà vitataþ puràõo màü spçùño 'nuvitto mayaiva |
tena dhãrà apiyanti brahmavidaþ svargaü lokam ita årdhvaü vimuktàþ || BrhUp_4,4.8 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.8 àtmakàmasya brahmavido mokùa ityetasminnarthe mantrabrahmaõokte vistarapratipàdakà ete ÷lokà bhavanàti /
aõuþ såkùmaþ panthà durvij¤eyatvàdvitato vistãrõo vispaùñataraõahetutvàdvà vitara iti pàñhàntarànmokùasàdhano j¤ànamàrgaþ puràõa÷cirantano nitya÷rutiprakà÷itatvànna tàrkikabuddhiprabhavakudçùñimàrgavadarvàkkàliko mà spçùño mayà labdha ityarthaþ /
yo hi yena labhyate sa taü spç÷atãva saübadhyate tenàyaþ brahmavidyàlakùaõo mokùamàrgo mayà labdhatvànmà spçùña ityucyate /
na kevalaü mayà labdhaþ kintvanuvitto mayaiva /
anuvedanaü nàma vidyàyàþ paripàkàpekùayà phalàvasànatàniùñhà pràptiþ /
bhujeriva tçptyavasànatà /
pårvaü tu j¤ànapràptisaübandhamàtrameveti vi÷eùaþ /
kimasàvena mantradçgeko brahmavidyàphalaü pràpto nànyaþ pràptavànyenànuvitto mayàvetyavadhàrayati /
naiùa doùaþ /
asyàþ phalamàtmasàkùikamanuttamamiti brahmavidyàyàþ stutiparatvàt /
evaü hi kçtàrthàtmàbhimànakaramàtmapratyayasàkùikamàtmaj¤ànaü kimataþ paramanyatsyàditi brahmavidyà stauti /
na tu puranyo brahmavittatphalaü na pràpnotãti /
"tadyo yo devànàm"iti sarvàrtha÷ruteþ /
tadevà'ha-tena brahmavidyàmàrgeõa dhãràþ praj¤àvanto 'nye 'pi brahmavida ityarthaþ /
apiyantpigacchanti brahmavidyàphalaü mokùaü svargaü lokam svargaloka÷abdaviùñapavàcyamapi sanniha prakaraõànmokùàbhidhàyakaþ /
ito 'smàccharãrapàtàdårdhvaü jãvanta eva vimuktàþ santaþ //4,4.8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.9

#<tasmi¤ ÷uklam uta nãlam àhuþ piïgalaü haritaü lohitaü ca |
eùa panthà brahmaõà hànuvittas tenaiti brahmavit puõyakçt taijasa÷ ca || BrhUp_4,4.9 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.9 tasminmokùasàdhanamàrge vipratipattirmumukùåõàm /
katham /
tasmi¤÷uklaü ÷uddhaü vimalamàhuþ kecinmumukùavo nãlamanye piïgalamanye haritaü lohitaü ca yathàdar÷anam /
nàóhyastvetàþ suùumnàdyàþ ÷leùmàdirasaüsaüpårõàþ ÷uklasya nãlasya piïgalasyetyàdyuktatvàt /
àdityaü và mokùamàrgamevaüvidhaü manyante /
"eùa ÷ukla eùa nãlaþ"ityàdi÷rutyantàràt /
dar÷anamàrgasya ÷uklàdivarõàsaübhavàt /
sarvathàpi tu prakçtàdbrahmavidyàmàrgàdanya ete ÷uklàdayaþ /
nanu ÷uklaþ ÷uddho 'dhvataiyamàrgaþ /
naþ nãlapåtàdi÷abdairvarõavàcakaiþ sahànudravaõàt /
yà¤÷uklàdãnyogino  mokùapathànàhurna te mokùamàrgàþ saüsàraviùayà ve hi te /
cakùuùo và mårdhno vànyebhyo và ÷arãrade÷ebhya iti ÷arãde÷ànniþsaraõasaübandhàt /
brahmàdilokapràpakàhi te /
tasmàdayameva mokùamàrgo ya àtkàmatvenà'ptakàmatayà sarvakàmakùe gamanànupapattau pradãpanirvàõavaccakùuràdãnàü kàryakaraõànàmatraiva samavanaya ityeùa j¤ànamàrgaþ panthà brahmaõà paramàtmasvaråpeõaiva bràhmaõena tyaktasarvai÷aõenanànuvittaþ /
tena brahmavidyàmàrgeõa brahmavidanyo 'pyeti /
kãdç÷o brahmavittenaitãtyucyate-pårvaü puõyakçdbhåtvà punastyaktuputràdyeùaõaþ paràtmatejasyàtmànaü saüyojya tasminnabhinirvçttastaijamasa÷cà'tmabhåta ihaivetyarthaþ /
ãdç÷o brahmavittena màrgeõaiti /
na punaþ puõyàdisamuccayakàriõo grahaõaü virodhàdityavocàma /
"apuõyapuõyoparame yaü punarbhavanirbhàþ /
÷àntàþ saünyàsino yànti tasmai mokùàtmane namaþ //
iti ca smçteþ /
tyaja dharmamadhramaü ca"ityàdipuõyàpuõyatyàgopade÷àt /
"nirà÷iùamanàrambhaü nirnamaskàramastutum /
akùoõaü kùãõakarmàõaü taü devà bràhmaõaü viduþ" //
"naitàdç÷aü bràhmaõasyàsti vittaü yathaikatà samatà satyatà ca /
÷ãlaü sthitirdaõóanidhànamàrjavaü tatastata÷toparamaþ kriyàbhyaþ" //
ityàdismçtibhya÷ca /
upadekùyati cehàpi tu"eùa nityo mahimà brahmaõasya na vardhate karmaõà no kanãyàn"iti karmaprayojanàbhàve hetumuktavà"tasmàdevavicchànto dànta"ityàdinà sarvakriyoparamam /
tasmàdyathàvyàkhyàtameva puõyakçtvam /
athavà yo brahmavittenaiti sa puõyakçtaijasa÷ceti brahmavitsutireùà /
puõyakçti taijase ca yogini mahàbhàgyaü prasiddhaü loke tàbhyàmato brahmavitsatåyate prakhyàtamahàbhàgyatvàlloke //4,4.9//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.10

#<andhaü tamaþ pravi÷anti ye 'vidyàm] upàsate |
tato bhåya iva te tamo ya u vidyàyàü ratàþ || BrhUp_4,4.10 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.10 andhamadar÷anàtmakaü tamaþ saüsàraniyàmakaü pravi÷anti pratipadyante /
ke /
ye 'vidyàü vidyàto 'nyàü sàdhyasàdhanalakùaõamupàsate karmànuvartanta ityarthaþ /
tatastasmàdapi bhåya iva bahutaramiva tamaþ pravi÷anti /
ke /
ya u vidyàyàmavidyàvastupratipàdikàyàü karmàrthàyàü trayyàmeva vidyàyàü ratà abhiratàþ vidhipratiùedhapara eva vedo nànyo 'stãtyupaniùadarthànapekùiõa  ityarthaþ //4,4.10//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.11

#<anandà nàma te lokà andhena tamasàvçtàþ |
tàüs te pretyàbhigacchaty avidvàüso 'budhà janàþ || BrhUp_4,4.11 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.11 yadi te 'dar÷analakùaõaü tamaþ pravisanti ko doùa ityucyate-anandà anànandà asukhà nàma te lokàstenàndhenàdar÷analakùaõena tamasà'vçtà vyàptàste tasyàj¤ànatamaso gocaràstàüste pretya mçtvàbhigacchantyabhiyànti /
ke /
ye 'vidvàüsaþ /
kiü sàmànyenàvidvattàmàtreõa netyucyate-abudhaþ /
budheravagamanàrthasya dhàtoþ kvippratyayàntasya råpam /
àtmàvagamavarjità ityarthaþ /
janàþ prakçtà eva /
jananadharmiõo vetyetat //4,4.11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.12

#<àtmànaü ced vijànãyàd ayam asmãti puruùaþ |
kim icchan kasya kàmàya ÷arãram anu saüjvaret || BrhUp_4,4.12 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.12 àtmànaü svaü paraü råpaü sarvapràõimanãùitaj¤aü hçtsthama÷anàyàdidharmàtãtaü codyadi vijànãyàtsahasreùu ka÷cit /
cedityàtmavidyàyà durlabhatvaü dar÷ayati /
kathamayaü para àtmà sarvapràõipratyayasàkùã yo neti netãtyàdyukto yasmànnànyo 'sti draùñà ÷rotà mantà vij¤àtà samaþ sarvabhåtastho nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvo 'smi bhavàmãti påruùaþ puruùaþ /
sa kimicchaüstatsavaråpavyatiriktamanyadastu phalabhåtaü kimicchankasya vànyasyà'tmano vyatiriktasya kàmàya prayojanàya /
na hi tasyà'tmana eùñavyaü phalam /
na càtmano 'nyosti yasya kàmàyecchati sarvasyàtmabhåtatvàt /
ataþ kimicchankasya kàmàya ÷arãramanusaüjvaredbhraü÷et /
÷arãropàdhikçtaduþkhamanuduþkhã syàt /
÷arãratàpamanutapyeta /
anàtmadar÷ino hi tadvyatiriktavastavantarepsoþ mamedaü syàtputrasyedaü bhàryàyà idamityevamãhamànaþ punaþ punarjananamaraõaprabandharåóhaþ /
÷arãrarogamanu rujyate sarvàtmadar÷inastu tadasaübhava ityetadàha //4,4.12//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.13

#<yasyànuvittaþ pratibuddha àtmàsmin saüdehye gahane praviùñaþ |
sa vi÷vakçt sa hi sarvasya kartà tasya lokaþ sa u loka eva || BrhUp_4,4.13 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.13 ki¤ca yasya bràhmaõasyànuvitto 'nulabdhaþ pratibuddhaþsàkùàtkçtaþ katham? ahamasmi paraü brahmetyevaü pratyagàtmatvenàvagata àtmà asminsaüdahye saüdehe 'nekànarthasaükañopacaye gahane viùame 'neka÷atasahasravivekavij¤ànapratipakùe viùame praviùñaþ sa yasya bràhmaõasyànuvittaþ pratibodhenetyarthaþ /
sa vi÷vakçdvi÷vasya kartà /
kathaü vi÷vakçttavaü tasya? kiü vi÷vakçditi nàmetyà÷aïkyà'ha - sa hi yasmàtsarvasya kartà na nàmamàtraü na kevalaü vi÷vakçtparaprayuktaþ san /
kiü tarhi tasya lokaþ sarvaþ /
kimanyà loko 'nyo 'sàvityucyate - sa u loka eva /
loka÷abdenà'tmocyate /
tasya sarva àtmà sa ca sarvasyà /
¤a'tmetyarthaþ /
ya eùa bràhmaõena pratyagàtmà pratibuddhatayànuvitta àtmànarthasaükañe gahane praviùñaþ sa na saüsàrã kintu para eva /
yasmàdvi÷vasya kartà sarvasyà'tmà tasya ca sarva àtmà /
eka evàdvitãyaþ para evàsmãtyanusaüdhàtavya iti ÷lokàrthaþ //4,4.13//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.14

#<ihaiva santo 'tha vidmas tad vayaü na ced avedir mahatã vinaùñiþ |
ye tad vidur amçtàs te bhavanty athetare duþkham evàpiyanti || BrhUp_4,4.14 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.14 ki¤cehaivàlekàrthasaükule santo bhavantoj¤ànadãrghanidràmohitàþ santaþ katha¤cidiva brahmatattvamàtmatvenàtha vidmo vijànãmaþ /
tadetadbrahma prakçtamaho vayaü kçtàrthà ityabhipràyaþ /
yadetadbrahma vijànãmastanna cedviditavanto vayaü vedanaü vedo vedo 'syàstãti vedã vedyeva vedirna vediravediþ /
tato 'hamavediþ syàm /
yadyavediþ syàü ko doùaþ syànmahatyanantaparimàõà janmamaraõàdilakùaõà vinaùñirvina÷anam /
aho vayamasmànmahato vina÷anànnirmuktà yadadvayaü brahma viditavanta ityarthaþ /
yathà ca vayaü brahma viditvàsmàdvina÷anàdvipramuktà evaüye tadviduramçtàste bhavanti ye punarnaiva brahma vidusta itare brahmavidbhyo 'nye 'brahmavida ityarthaþ /
duþkhameva janmamaraõàdilakùaõamevàpiyanti pratipadyante na kadàcidapyaviduùàü tato vinivçttirityarthaþ /
duþkhameva hi ta àtmatvenopagacchanti //4,4.14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.15

#<yadaitam anupa÷yaty atmànaü devam aïjasà |
ã÷ànaü bhåtabhavyasya na tato vijugupsate || BrhUp_4,4.15 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.15 yadà punaretamàtmànaü katha¤citparamakàruõikaü ka¤cidàcàryaü pràpya tato labdhaprayàdaþ sannanu pa÷càtpa÷yati sàkùàtkaroti svamàtmànaü devaü dyotanavantaü dàtàraü và sarvapràõikarmaphalànàü yathàkarmànuråpama¤jasà sàkùàdã÷ànaü sàvàminaü bhåtabhavyasya kàlatrayasyetyetat /
na tatastasmàdã÷ànàddevàdàtmànaü vi÷eùeõa jugupsate gopàyitumicchati /
sarvo hi leka ã÷varàdguptamicchati bheder÷ã /
ayaü tvekatvadar÷ã na bibheti kuta÷cana /
ato na tadà vijugupsate /
yade÷ànaü devama¤jasà'tmatvena pa÷yati na tadà nindati và ki¤cit /
sarvamàtmànaü hi pa÷yati sa evaüpa÷yankamasau nindyàt //4,4.15//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.16

#<yasmàd arvàk saüvatsaro 'hobhiþ parivartate |
tad devà jyotiùàü jyotir àyur hopàsate 'mçtam || BrhUp_4,4.16 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.16 ki¤ca yasmàdã÷ànàdarvàgyasmàdanyaviùaya evetyarthaþ /
saüvatsaraþ kàlàtmà sarvasya janimataþ paricchettà yamaparicchindannarvàgeva vartate 'hobhiþ svàvayavairahoràtrairityarthaþ /
tajjyotiùàü jyotiràdityàdijyotiùàmapyavabhàsakatvàdàyurityupàsane tasmàdàyuùmantaste /
tasmàdàyuùkàmenà'yurguõenopàsyaü brahmetyarthaþ //4,4.16//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.17

#<yasmin pa¤ca pa¤cajanà àkà÷a÷ ca pratiùñhitaþ |
tam eva manya àtmànaü vidvàn brahmàmçto 'mçtam || BrhUp_4,4.17 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.17 ki¤ca yasminyatra brahmaõi pa¤ca pa¤cajanà gandharvàdayaþ pa¤caiva saükhyàtà gandharvàþ pitaro devà asurà rakùàüsi niùàdapa¤camà và varõà àkà÷a÷càvyàkçtàkhyo yasminsåtramimotaü ca protaü ca /
yasminpratiùñhita etasminnu khalvakùare gàrgyàkà÷a ityuktaü tamevà'tmànamamçtaü brahma manye 'haü na càhamàtmànaü tato 'nyatvena jàne /
kiü tarhyamçto 'haü brahma vidvànsannaj¤ànamàtreõa tu martyo 'hamàsaü tadapagamàdvidvànahamamçta eva //4,4.17//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.18

#<pràõasya pràõam uta cakùuùa÷ cakùur uta ÷rotrasya ÷rotram manaso ye mano viduþ |
te nicikyur brahma puràõam agryam || BrhUp_4,4.18 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.18 ki¤ca tena hi caitanyàtmajyotiùàvabhàsyamànaþ pràõa àtmabhåtena pràõãti tena pràõasyàpi pràõaþ sa taü pràõasya pràõam /
tathà cakùuùo 'pi cakùuruta ÷rautrasyàpi ÷rotram /
brahmama÷aktyodhiùñhitànàü hi cakùuràdãnàü dar÷anàdisàmarthyaü svataþ kàùñhaloùñasamàni hi tàni caitanyàtmajyotiþ÷ånyàni /
manaso 'pi mana iti ye vidu÷cakùuradàvyàpàrànumitàstivaü pratyàgàtmànaü na viùayabhåtaü ye viduste nicikyurni÷cayena j¤àtavanto brahma puràõaü cirantanamagryamagre bhavam /
"tadyadàtmavido viduþ"iti hyàtharvaõe //4,4.18//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.19

#<manasaivànudraùñavyaü neha nànàsti kiü cana |
mçtyoþ sa mçtyum àpnoti ya iha nàneva pa÷yati| BrhUp_4,4.19 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.19 tadbrahmadar÷ane sàdhanamucyate manasaiva paramàrthaj¤ànasaüsakçtenà'càryovade÷àpårvakaü cànudraùñavyam /
tatra ca dar÷anaviùaye brahmaõi neha nànàsti ki¤cana ki¤cidapu /
asati nànàtve nànàtvamadhyàropayatyavidyayà /
sa mçtyormaraõàn mçtyuü maraõamàpnoti /
ko 'sau /
ya iha nàneva pa÷yati /
avidyàdhyàropaõavyatirekeõa nàsti paramàrthato dvaitamityarthaþ //4,4.19//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.20

#<ekadhaivànudraùñavyam etad apramayaü dhruvam |
virajaþ para àkà÷àd aja àtmà mahàn dhruvaþ || BrhUp_4,4.20 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.20 yasmàdevaü tasmàdedhaivaikenaiva prakàreõa vij¤ànaghanaikarasaprakàreõà'kà÷avannirantareõànudraùñavyam /
yasmàdetadbrahmàprameyam /
sarvaikatvàt /
anyena  hyanyatpramãyata idaü tvekamevàto 'prameyam dhruvaü nityaü kåñasthamavicàlãtyarthaþ /
nanu viruddhamidamucyate 'prameyaü j¤àyata iti ca /
j¤àyata iti pramàõairmãyata /
ityartho 'prameyamiti ca tatpratiùedhaþ /
naiùa doùaþ /
anyadavastuvadanàgamapramàõaprameyatvapratiùedhàrthatvàt /
yathà'nyàni  vastånyàgamanirapekùaiþ pramàõairviùayãkriyante na tathaitadàtmatatvaü pramàõàntareõa viùayãkartuü ÷akyate /
sarvasyà'matve kena kaü pa÷yedvijãnàyaditi pramàtçpramàõàdivyàpàrapratiùedhenaivà'gamo 'pi vij¤àpayati na tvabhidhànàbhidhelakùaõavàkyadharmàïgãkaraõena /
tasmànnà'gamanàpi svargamervàdivattatpratipàdyate /
pratipàdayitràtmabhåtaü hi tat /
pratipàdayituþ pratipàdanasya pratipàdyaviùayatvàt /
bhede hi sati tadbhavati /
j¤ànaü ca tasminparàtbhàvanivçttireva /
na tasminsàkùàdàtmabhàvaþ kartavye vidyamànvàdàtmabhavasya /
nityo hyàtmabhàvaþ sarvasyàtadviùaya iva pratyavabhasate /
tasmàdatadviùayàvabhàsanivçttavyatirekeõa na tasminnàtmabhàvo vidhãyate /
anyàtbhàvanivçttàvàtmabhàvaþ svàtmani svàbhàviko yaþ sa kevalo bhavatãtyàtmà j¤àyata ityucyate /
svata÷càprameyaþ pramàõàntareõa na viùayãkriyata ityuccayate /
svata÷càprameyaþ pramàõàntareõa na viùayãkriyata ityubhayamapyaviruddhameva /
virajo vigatarajo rajo nàma dharmàdharmàdimalaü tadrahita ityetat /
paraþ paro vyatiriktaþ såkùmo vyàpã và'kà÷àdapyavyàkçtàkhyàt /
ajo na jàyate janmapratiùedhàduttare 'pi bhàvavikàràþ pratiùiddhàþ /
sarveùàü janmàditvàt /
àtmà mahànparimàõato mahatatraþ sarvasmàt /
dhruvo 'vinà÷ã //4,4.20//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.21

#<tam eva dhãro vij¤àya praj¤àü kurvãta bràhmaõaþ |
nànudhyàyàd bahå¤ chabdàn vàco viglàpanaü hi tad iti || BrhUp_4,4.21 ||>#
__________



BrhUpBh_4,4.21 tamãdç÷amàtmànameva dhãro dhàmànvij¤àyopade÷ataþ ÷àstrata÷ca praj¤àü ÷àstràcàryopadiùñaviùayàü jij¤àsàparisamàptikarãü kurvãta bràhmaõaþ /
evaü praj¤àkaraõasàdhanàni saünyàsa÷amadamoparamatitikùàsamàdhànàni kuryãdityarthaþ /
nànudhyàyànnànucintayedbahånprabhåtà¤chabdàn /
tatra bahutvapratiùedhàtkevalàtmakatvapratipàdakàþ svalpàþ ÷abdà anuj¤àyante"omityevaü dhyàyatha àtmànam anyà vàco vimi¤catha"iti cà'tharvaõe /
vàco viglàpanaü vi÷eùeõa glànikaraü ÷ramakaraü hi yasmàttadbahu÷abdàbhidhyànamiti //4,4.21//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.22

#<sa và eùa mahàn aja àtmà yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu |
ya eùo 'ntar hçdaya àkà÷as tasmi¤ chete |
sarvasya va֋ |
sarvasye÷ànaþ |
sarvasyàdhipatiþ |
sa na sàdhunà karmaõà bhåyàn |
no evàsàdhunà kanãyàn |
eùa sarve÷varaþ |
eùa bhåtàdhipatiþ |
eùa bhåtapàlaþ |
eùa setur vidharaõa eùàü lokànàm asaübhedàya |
tam etaü vedànuvacanena bràhmaõà vividiùanti yaj¤ena dànena tapasànà÷akena |
etam eva viditvà munir bhavati |
etam eva pravràjino lokam icchantaþ pravrajanti || BrhUp_4,4.22 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.22 sahetukau bandhamokùàvabhihitau mantrabràhmaõabhyàü ÷lokai÷ca punarmokùasvaråpaü vistareõa pratipàditamevametasminnàtmaviùaye sarvo vedo yathopayukto bhavati tattathà vaktavyamiti tadartheyaü kaõóikà'rabhyate /
tacca tathàsminprapàñhake 'bhihitaü saprayojanamanådyàtraivopayogaþ kçtsnasya vedasya kàmyarà÷ivarjitasyetyevamarthaü uktàrthànuvàdaþ sa và eùa ityàdiþ /
sa ityuktaparàmar÷àrthaþ /
ko 'sàvuktaþ paràmç÷yate taü prati nirdi÷ati ya eùa vij¤ànamaya iti /
atãntaravàkyoktasaüpratyayo mà bhåditi ya eùaþ /
katama eùa ityucyate-vij¤ànamayaþ pràõeùviti /
uttaravàkyolliïganaü saü÷ayanivçtyartham /
uktaü hi pårvaü janakapra÷nàrambhe kataü àtmeti yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùvityàdi /
etaduktaü bhavati yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùvityàdinà vàkyena pratipàditaþ svaya¤jyotiràtmà sa eùa kàmakarmàvidyànàmanàtmadharmatvapratidàpàdanadvàreõa mokùitaþ paramàtmabhàvamàpàditaþ para evàyaü nànya ityeùa sa sàkùànmahànaja àtmetyuktaþ /
yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùviti yathàvyàkhyàtàrtha eva /
ya eùo 'ntarhçdaye hçdayepuõóarãkamadhye hçdayapuõóarãkamadhye ya eùa àkà÷aþ para evà'tmà nirupàdhiko vij¤ànamayasya svasvabhàstasminsvasvabhàve paramàtmanyàkà÷àkhye sete /
caturthaü etadvyàkhyàtaü kvaiùa tadàbhådityasya prativacanatvena /
sa ca sarvasya brahmendràderva÷ã /
sarvo hyasya va÷e vartate /
uktaü caitasya và akùarasya pra÷àsana iti /
na kevalaü va÷ã sarvasye÷àna ã÷ità ca brhamendraprabhçtãnàmã÷itçtvaü ca kadàcijjàtikçtaü yathà ràjakumàrasya balavattarànapi bhçtyànprati tadvanmà bhådityàha sarvasyàdhipatiradhiùñhàya pàlayità svatantra ityarthaþ /
na ràjaputravadamàtyàdibhçtyatantraþ /
trayamapyetadva÷itvàdihetuhetumadråpam /
yasmàtsarvasyàdhipatistato 'sau sarvasye÷ànaþ /
yo hi yamadhiùñàya pàlayati sa taü pratãùña eveti prasiddham /
yasmàcca sarvasye÷ànastasmàtsarvasya va÷ãti /
kicànyatsa evaübhåto hçdyantarjyotiþ puruùo vij¤ànamayo na sàdhunà ÷àstravihitena karmaõà bhåyànbhavati na vardhate pårvàvasthàtaþ kenaciddharmeõa /
no eva ÷àstrapriùiddhenàsàdhunà karmaõà kanãyànalpataro bhavati pårvàvasthàto na hãyata ityarthaþ /
ki¤ca sarvo hyadhiùñhànapàlanàdi kurvanparànugrahapãóàkçtena dharmàdharmàkhyona yujyate 'syaiva tu kathaü tadabhàva iti /
ucyate-yasmàdeùa sarve÷varaþ  sankarmaõo 'pã÷ituü bhavatyeva ÷ãlamasya tasmànna karmaõà saübandhyate /
ki¤càùa bhåtàdhipatirbrahmàdistambhaparyantànàü bhåtànàmadhipatirityuktàrthaü padam /
eùa bhåtànàü teùàmeva pàlayità rakùità /
eùa setuþ /
kiüvi÷iùña ityàha- vidharaõo varõà÷ramàdivyavasthàyà vidhàrayità /
tadàhaiùàü bhåràdãnà brahmalokàntànàü lokànàmasaübhedàyàsaübhinnamaryàdàyai /
parame÷vareõa setuvadavidhàryamàõà lokàþ saübhinnamaryàdàþ syuþ /
ato lokànàmasaübhedàya setubhåto 'yaü parame÷varo yaþ svaya¤jyoràtmaiva /
evaüvitsarvasya va÷ãtyàdi brahmavidyàyàþ phalametannirddiùmañam /
kijyetiriyaüpuruùa ityevamàdiùaùñhaprapàñhakavihitàyàmetasyàü brahmavidyàyàmevaüphalàyàü kàmyaikade÷avarjitaü kçtsnaü karmakàõóaü tàdarthyena vaniyujyate /
tatkathamityucyate-tametamevabhåtamaupaniùadaü puruùaü vedànuvacanena mantrabràhmaõàdhyayanena nityasvàdhyàyalakùaõena vividiùanti veditumicchanti /
ke /
bràhmaõàþ /
bràhmaõagrahaõamupalakùaõàrtham /
avi÷iùño hyadhikàrastrayàõàü varõànàm /
athavà karmakàõóena mantrahabràhmaõena vedànuvacanena vivijiùanti /
kathaü vividiùantãtyucyate-yaj¤enetyàdi /
ya punarmantrabràhmaõalakùaõena vedànuvacanena prakà÷yamànaü vividaùantãti vyàcakùate teùàmàraõyakamàtrameva vedànuvacanaü syàt /
na hi karmakàõena para àtmà prakà÷yate /
to tvaipaniùadamiti vi÷eùa÷ruteþ /
vedànuvacaneneti càvi÷eùitatvàtsamastagràhidaü vacanam /
na ca tadekade÷otsarhe yuktaþ /
nanu tvatpakùe 'pyupaniùadvarjamityekade÷atvaü syàt /
nà'dyavyàkhyàne 'virodhàdasmatpakùe naiùa doùo bhavati /
yadà vedànuvacana÷abdena nityaþ svàdhyàyo vidhãyate tadopaniùadapu gçhãtaiveti vedànuvacana÷abdàrthaikade÷o na parityakto bhavati /
yaj¤àdisahapàñhàcca /
yaj¤àdãni karmàõyevànukramiùyanvedànuvacana÷abdaü prayuïkte /
tasmàtkramaiva vedànuvacana÷abdenocyata iti gamyate /
karma hi nityasvàdhyàyaþ /
kathaü punarnityasvàdhyàyàdibhiþ karmabhiràtmànaü vividaùanti /
naiva hi tànyàtmànaü prakà÷anayanta yathopaniùadaþ /
naiùa dodhaþ-karmaõàü vi÷uddhihetutvàt /
karmabhiþ saüskçtà hi vi÷uddhàtmànaþ ÷aknuvantyàtmànamupaniùatprakà÷itamapratibandhena veditum /
tathà hyàtharvaõe-"vi÷uddhasattvastatastu taü pa÷yate niùkalaü dhyàyamànaþ"iti smçti÷ca-"j¤ànamutpadyate puüsàü kùayàtpàpasya karmaõaþ"ityàdiþ /
kathaü punarnityàni karmàõi saüskàràrthànãtyavagamyate"sa ha và àtmayàjã yo vededaü me 'nenàïgaü saüskriyata idaü me 'nenàïgamupadhãyate"ityàdi÷ruteþ /
sarveùu ca smçti÷àstreùu karmàõi saüskàràrthànyevà'cakùate 'ùñàcatvàriü÷atsaüskàrà ityàdiùu /
gãtàsu ca-"yaj¤o daina tapa÷caiva pàvanàni manãùiõàm /
sarve 'pyete yaj¤avido yaj¤akùapitakalmaùàþ" //
iti /
yaj¤eneti dravyayaj¤à j¤ànayaj¤à÷ca saüskàràrthàþ /
saüskçtasya ca vi÷uddhasatvasya j¤ànotpattirapratibandhena bhaviùyatyato yaj¤ena  vividiùñi /
dànena dànamapi pàpakùayahetutvàddharmavçddhihetutvàcca /
tapasà tapa ityavi÷eùeõa kçcchracàndràyaõàdipràptau vi÷eùaõamanà÷akeneti /
kàmàna÷anamanà÷akaü na tu bhojananivçttiþ bhojananivçttau mriyata eva nà'tmavedanam /
vedànuvacanayaj¤adànatapaþ÷abdena sarvameva nityaü karmopalakùyate /
evaü kàmyavarjitaü nityaü karmajàtaü sarvamàtmaj¤ànotpattidvàreõa mokùasàdhanatvaü pritapadyate /
evaü karmakàõóenàsyaikavàkyatàvagatiþ /
evaü yathoktena nyàyenaitamevà'tmànaü viditvà yathàprakà÷itaü munirbhavati mananànmuniryogã bhavatãtyartha /
etameva viditvà munirbhavati nànyam /
nanvanyavedane 'pi munitvaü syàtkathamavadhàryata etameveti /
bàóhamanyavedane 'pi munirbhavet /
kitvanyavedane na munireva syàtkiü tarhi karmyapi  bhavetsaþ /
etaü tvaupaniùadaü puruùaü viditvà munireva syànna tu karmã /
ato 'sàdhàraõaü munitvaü vivakùitamasyetyavadhàrayatyetameveti /
etasminhi vidite kena kaü pa÷yedityevaü kriyàsambhavànmananameva syàt /
ki¤caicamevà'tmànaü svaü lokamicchantaþ pràrthayantaþ pravràjinaþ pravrajana÷ãlàþ pravraóanti prakarùeõa vrajanti sarvàõi karmàõi saünyasyantãtyarthaþ /
etameva lokamicchanta ityavadhàraõànna bàhyalokatrayepsånàü pàrivràjyodhikàra iti gamyate /
na hi gaïgàdvàraü pratipitsuþ kà÷ãde÷anivàsã pårvàbhimukhaþ praiti /
tasmàdbàhyalokatrayàrthinàü putrakarmàparabrahmavidyàþ sàdhanam /
"putreõàyaü loko jayyo nànyena karmaõà" ityàdi÷ruteþ /
athastadarthibhiþ putràdisàdhanaü pratyàkhyàya na pàrivràjyaü pratipattuü yuktam /
atatsàdhanatvàtpàrivràjyasya /
tasmàdetameva lokamicchantaþ pravrajantãti yuktamavadhàraõam /
àtmalokapràptirhyavidyànivçttau svàtmanyavasthànameva /
tasmàdàtmànaü cellokamicchaci yastasya sarvakriyoparama evà'tmavalokasàdhanaü mukhyamantaraïgam /
yathà putràdireva bàhyalokatrayasya /
putràdikarmaõaþ àtmalokaü pratyasàdhanatvàt /
asambhavena viruddhatvamavocàma /
tasmàdàtmànaü lokamicchantaþ prvrajantyeva sarvakriyàbhyo nivarterannevetyarthaþ /
yathà ca bàhyalokatrayàrthinaþ pratiniyatàni putràdãni sàdhanàni vihatànyevamàtmalokàrthanaþ sarvaiùaõànivçttiþ pàrivràjyaü brahmavido vidhãyata eva /
kutaþ punasta àtmalokàrthanaþ pravraóantyevetyucyate /
tatràrthavàdavàkyaråpeõa hotuü dar÷ayatu /
etaddha sma vai tat /
tadetatpàrivràjye kàraõamucyate- ha sma vai kila pårvetikràntakàlãnà vidvàüsa àtmaj¤àþ prajàü karmàparabrahmavidyà ca /
prajopalabhitaü hi trayametadbàhyalokatrayasàdhanaü nirdi÷yate prajàmiti /
prajàü kiü?  na kàmayante putràdilokatrayasàdhanaü nànutiùñhantãtyarthaþ /
nanvaparabrahmadar÷amanutiùñhantyeva /
tadbalàddhi vyutthànam /
na, apavàdàt /
brahma taü paràdàdyo 'nyatrà'tmano brahma veda sarvaü taü paràdàdityaparabrahmadar÷amapyapavadatyeva /
aparabrahmaõo 'pi sarvamadhyàntararbhàvàt /
yatra nànyatpa÷yatãti ca /
pårvàparabàhyàntaradar÷anapratiùedhàccàpårvamanaparamanantaramabàhyamiti /
tatkena kaü pa÷yedvijãnàyãditi ca /
tasmànnà'tmadar÷anavyatirekeõànyadvyutthànakàraõamapekùate /
kaþ punasteùàmabhipràya ityucyate kiü prayojanaü phalaü sàdhyaü kariùyàmaþ prajayà sàdhanena /
prajà hi bàhyalokasàdhanaü nirj¤àtà /
sa ca bàhyaloko nàstyasmàkamàtmavyatiriktaþ /
sarvaü hyasmàkamàtmabhåtameva sarvasya ca vayamàtmabhåtàþ /
àtmà ca nà'tmatvàdeva na kenacitsàdhanenotpàdya àpyo vikàryaþ saüskàryo và yadapyàtmayàjinaþ saüskàràrthaü karmeti tadapi kàryakaraõàtmadar÷anaviùayameva /
idaü me 'nenàïgaü saüskriyata ityaïgàïgitvàdi÷ravaõàt /
na hi vij¤ànaghanaikarasanairantaryadar÷ino 'ïgàïgisaüskàropadhànadar÷anaü sambhavati /
tasmànna ki¤citpraóàdisàdhanaiþ kariùyàmaþ /
aviduùàü hi tatpradàjisàdhanaiþ karvyaü phalam /
na hi mçgatçùõikàyàmudakapànàü tadudakadar÷ã pravçtta iti tatroùaramàtramudakàbhàvaü pa÷yeto 'pi pravçttiryuktà /
evamasmàkamapi paramàrthàtmalokadar÷inàü prajàdisàdhanasàdhye mçgatçùõikàdisame 'vidvaddar÷anaviùaye na pravçttiryuktetyabhipràyaþ /
tadetaducyate-yeùàmasmàkaü paramàrthadar÷inàü no 'yamàtmà÷anàyàdivinirmuktaþ sàdhvasàdhubyàmavikàryo 'yaü lokaþ phalamabhipratam /
na cà.'syà'tmanaþ sàdhyasàdhanàdisarvasaüsàradharmavinirmuktasya sàdhanaü ki¤cideùitavyam /
sàdhyasya hi sàdhanànveùaõà kriyate /
asàdhyasya sàdhanànveùaõàyàü hi jalabuddhyà sthala iva taraõaü kçtaü syàt /
khe và ÷àkunapadànveùaõam /
tasmàdetamàtmànaü viditvà prvjeyureva bràhmaõà na karmà'rabherannityarthaþ /
yasmàtpårve bràhnà evaü vidvàüsaþ prajàmakàmayamànàþ /
ta evaü sàdhyasàdhanasaüvyavahàraü nindanto 'vidvadviùayo 'yamiti kçtvà kiü kçtavanta ityucyate-te ha sma kila putràùaõàyà÷ca vistaiùaõàyà÷ca lokàùaõàyà÷ca vyutthàyàtha bhikùàcaryaü canarantãtyàdi vyàkhyàtam /
tasmàdàtmànaü lokamicchantaþ pravrajanti pravrajeyurityeùavidhirarthavàdena saügacchate /
hi sàrthavàdasyàsya lokastutyàbhimukhyamupapadyate /
pravrajantãtyasyàrthavàdaråpo hyetaddha smetyàdiruttaro granthaþ /
arthavàda÷cennàrthavàdàntaramapekùeta /
apekùate tvetaddha smetyàdyarthavàdaü pravrajantãtyetat /
yasmàtpårve vidvàüsaþ prajàdikarmabhyo nivçttàþ pravjitavanta ava tasmàdadhunàtanà api pravrajanti pravjeyurityevaü sambadhyamànaü na lokastityabhimukhaü bhavitumarhati /
vij¤ànasamànakartçkatvopade÷àdityànàvocàma /
vedànuvacanàdisahapàñhàcca /
yathà'tmavedanasàdhanatvena vihitànàü vedànuvacanàdãnàü yathàrthatvameva nàrthavàdatvaü tathà taireva saha pañhitasya pàrivràjyasyà'tmalokapràptisàdhanatvenàrthavàdatvamayuktam /
phalavibhàgopade÷àcca /
etamevàtmànaü  lokaü viditvetyanyasmàdbàhyàllokàdàtmànaü phalàntaratvena pravibhajati /
yathà putraiõaivàyaü loko óayyo nànyena karmaõà karmaõà pitçloka iti /
na ca pravrajantãtyetatpàrpatallokastutiparam /
pradhànavaccàrthavàdàpekùaü sakçcchrutaü syàt /
tasmàdabhràntirevaiùà lokastitiparamiti /
na cànuùñheyena pàrivràjyena stuturupapadyate /
di pàrivràjyamanuùñheyamapi sadanyastutyarthaü syàddar÷apårõamàsàdãnàmapyanuùñhàyànàü stutyarthatà syàt /
na cànyatra kartavyataitasmàdviùayàrj¤àtà yata iha stutyartho bhavet /
yadi punaþ kvacidvidhiþ parikalpyeta pàrivràjyasya sa ihaiva mukhyo nànyatra sambhavati /
yadapyanadhikçtaviùaye pàrivràjyaü parikalpyate tatra vçkùàdyàrohaõàdyapu pàrivràjyatkalpyeta /
kartavyatvenànirj¤àtatvàvi÷eùàt /
tasmàtstutitvagandho ''pyatra na ÷akyaþ kalpayitum /
yadyayàtmà loka iùyate kimarthaü tatpràptisàdhanatvena karmàõyeva nà'bherankiü pàrivràjyeneti /
atrocyate-asyà'tmalokasya karmabhirasaübandhàt /
yamàtmànamicchantaþ pravrajeyuþ sa àtmà sàdhanatvena phalatvena cotpàdyatvàdiprakàràõàmanyatamatvenàpu karmabhirna saübadhyate /
tasmàtsa eùa neti  netyàtmàgçhyo na hi gçhyata ityàdilakùaõaþ /
yasmàdevalakùaõa àtmà karmaphalasàdhanàsaübandhã sarvasaüsàradharmavilakùaõo '÷anàyàdyatãto 'sthålàdidharmavànajo 'jaro 'maro 'mçto 'bhayaþ saindhavaghanavadvij¤ànaikarasasvabhàvaþ svaya¤jyotireka evàdvayo 'pårvo 'naparo 'nantaro 'bàhya ityatadàgamatastarkata÷ca sthàpitaü vi÷eùata÷ceha janakayàj¤avalkyasaüvàde 'smiüstasmàdevaülakùaõa àtmani vidita àtmatvena naiva karmàrambha upapadyate /
tasmàdàtmà nirvi÷eùaþ /
na hi cakùuùmànpathi pravçtto 'hini kåpe kaõke và patati /
kçtsnasya  ca karmaphalasya vidyàphale 'ntarbhàvàt /
na càyatnapràpye vastuni vidvànyatnamàtiùñhati /
"aïke cenmadhu vindeta kimarthaü parvataü vrajet /
iùñasyàrthasya saüpràptau ko vidvànyatnamàcaret" //
"sarvaü karmàkhilaü pàrthaü j¤àne parasamàpyate" /
iti gãtàmu /
ihàpi caitasyaiva paramànandasya brahmavitpràpyasyànyàni bhåtàni màtràmupajãvantãtyuktam /
ato brahmavidà na karmàrambhaþ /
yasmàtsarvaiùaõàvinivçttaþ sa eva neti netyàtmànamàtmatvenopagamya tadråpeõaiva vartate tasmàdetamevavidaü neti netyàtmabhåtamu haivaite vakùyamàõe na tarato na pràpnuta iti yuktameveti vàkya÷eùaþ /
ke te ityucyate- ato 'smànnimittàccharãradhàraõàdihetoþ pàpamapuõyaü karmàkaraü kçtavànasmi kaùñaü khalu mama vçttamanena pàpena karmaõàhaü narakaü pratipatsya iti yo 'yaü pa÷càtpàpaü karma kçtavataþ paritàmapaþ sa enaü neti netyàtmabhåtaü na tarati /
yathàtaþ kalyàõaü phalaviùayakàmànnimittàdyaj¤adànàdilakùaõaü puõyaü ÷obhanaü karma kçtavànasmi /
jato 'hamasya phalaüsukhamupabhokùya dehàntara ityeùo 'pi harùastaü na tarati /
ubhe u haivaiùa brahmavidete karmaõã tarati puõyapàpalakùaõe /
evaü brahmavidaþ saünyàsina ubhe api karmaõo kùãyate pårvajanmani kçte ye te càpårve ca nà'rabhyete /
ki¤ca nainaü kçtàkçte kçtaü nityànuùñhànamakçtaü tasyaivàkriyà te api kçtàkçte enaü na tapataþ /
anàtmaj¤aü hi kçtaü phaladànenàkçtaü pratyavàyotpàdanena tapataþ /
ayaü tu brahmavidàtmavidyàgninà sarvàõi karmàõi bhasmãkaroti"yathedhàüsi samidvo 'gniþ" ityàdismçteþ /
÷arãràrambhakayoståpabhogenaiva kùayaþ /
ato brahmavidakarmasaübandhã //4,4.22//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.23

#<tad etad çcàbhyuktam --
eùa nityo mahimà bràhmaõasya na karmaõà vardhate no kanãyàn |
tasyaiva syàt padavittaü viditvà na lipyate karmaõà pàpakeneti |
tasmàd evaüvic chànto dànta uparatas titikùuþ samàhito bhåtvàtmany evàtmànaü pa÷yati |
sarvam àtmànaü pa÷yati |
nainaü pàpmà tarati |
sarvaü pàpmànaü tarati |
nainaü pàpmà tapati |
sarvaü pàpmànaü tapati |
vipàpo virajo 'vicikitso bràhmaõo bhavati |
eùa brahmalokaþ samràñ |
enaü pràpito 'sãti hovàca yàj¤avalkyaþ |
so 'haü bhagavate videhàn dadàmi màm càpi saha dàsyàyeti || BrhUp_4,4.23 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.23 tadetadvastu bràïmaõenoktamçcà mantreõàbhyuktaü prakà÷itam /
eùa neti netyàdilakùaõo nityo mahimà /
anye tu mahimànaþ karmakçtà ityanityàþ /
ayaü tu tadvilakùaõo mahimà svàbhàvikatvànnityo brahmavido bràhmaõasya tyaktasarveùaõasya /
kuto 'sya nityatvamiti hetumàha- karmaõà na vardhate ÷ubhalakùaõena kçtena vçdvilakùaõàü vikriyàü na pràpneti /
a÷ubhena karmaõà no kanãyànnàpyapakùayalakùaõàü vikriyàü pràpnoti /
upacayàpacayahetubhåtà eva hi sarvà vikriyà ityetàbhyàü pratiùidhyante /
ato 'vikriyatvànnitya eùa mahimà /
tasmàttasyaiva mahimnaþ syàdbhavetpadavitpadasya vettà padyate gamyate j¤àyata iti mahimnaþ svaråpameva padaü tasya padasya vedità /
kiü tatpadavedanena syàdityucyate-taü viditvà mahimànaü na lipyate na saübadhyate karmaõà pàpakena dharmàdharmalakùaõenobhayamapi pàpakameva viduùaþ /
tasmàdevamakarmasaübandhyeùa bràhmaõasya mahimà neti netyàdilakùaõastasmàdevaüvicchànto bàhyendriyavyàpàrata upa÷àntastathà dànto 'ntaþ karaõatçùõàto nivçtta uparataþ sarvaiùaõàvinirmuktaþ saünyàsã titikùurdvandvasahiùõuþ samàhita indriyàntaþ karaõàcalanaråpàdvyàvçtyaikàgryaråpeõa samàhito bhåtvà /
tadetaduktaü purastàdbàlyaü ca pàõóityaü ca nirvidyeti /
àtmanyeva sve kàryakaraõasaüghàta àtmànaü pratyakcetayitàraü pa÷yati /
tatra kiü tàvanmànnaü paricchinaü netyucyatesarvaü samastamàtmànameva pa÷yati nànyadàtmavyatiriktaü vàlàgramànnamapyastãtyevaü pa÷yati /
mananànmunirbhavati jàgratsvapnasuùuptàkhyaü sthànannayaü hitvà /
evaü pa÷yantaü bràhmaõaü nainaü pàpmà puõyapàpalakùaõastarati na pràpneti /
ayaü tu brahmavitsarvaü pàpmànaü taratyàtmabhàvenaiva vyàpnotyatikràmati /
nainaü pàpmà  kçtàkçtalakùaõastapatãùñaphalapratyavàyotpàdanàbhyàm /
sarvaü pàpmànamayaü tapati brahmavitsarvatmadar÷anavahrinà bhasmãkaroti /
sa eùa evaüvidvipàyo vigatadharmàdharmo birajo vigatarajo rajaþkàmo vigatakàmo 'vicikitsa÷chinnasaü÷ayo 'hamasmi sarvàtmà paraü brahmeti ni÷citamatirbràhmaõo bhavati /
ayaü tvevaübhåta atasyàmavasthàyàü mukhyo bràhmaõaþ pràgetasmàdbrahmasvaråpàvasthànàdgauõamasya bràhmaõyam /
eùa brahmaloko brahmaiva loko brahmaloko mukhyo nirupacaritaþ sarvàtmabhàvalakùaõo he smàrañ /
enaü brahmalokaü paripràpito 'syabhayaü neti netyàdilakùaõamiti hovàca yàj¤avalkyaþ /
evaü brahmabhåto janako yàj¤avalkyena brahmabhàvamàpàditaþ  pratyàha-so 'haü tvayà brahmabhàvamàpàditaþ sanbhagavate tubhyaü videhànde÷ànmama ràjya samastaü dadàmi màü ca saha kartavyatàkà /
parisamàptaþ paramapuruùàrthaþ /
etàvatpuruùeõa kartavyameùà niùñhaiùà parà gatiretanniþ÷reyasametatpràpya kçtakçtyo bràhmaõo bhavatyetatsarvavedànu÷àsanamiti //4,4.23//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.24

#<sa và eùa mahàn aja àtmànnàdo vasudànaþ |
vindate vasu ya evaü veda || BrhUp_4,4.24 ||>#

__________



BrhUpBh_4,4.24 yo 'yaü janakayàj¤avalkyàkhyàyikàyàü vyàkhyàta àtmà sa và eùa mahànaja àtmànnàdaþ sarvabhåtasthaþ sarvànnànàmattà vasudàno vasu dhanaü sarvapràõikarmaphalaü tasya dàtà  pràõinàü yathàkarma phalena yojayitetyarthaþ /
tamekamajamannàdaü vasudànamàtmànamannàdavasudànaguõàbhyàü yuktaü yo veda sa sarvabhåteùvàtmabhåto 'nnamatti vindate ca vasu sarvaü karmaphalajàtaü labhate sarvàtmatvàdena ya evaü yathoktaü veda /
athavà dçùñaphalàrthibhirapyevaïguõa upàsyaþ /
tenànnàdo vaso÷ca labdhà dçùñenaiva phalenànnàtçtvena go÷càdinà càsya yogo bhavatãtyarthaþ //4,4.24//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,4.25

#<sa và eùa mahàn aja àtmàjaro 'maro 'mçto 'bhayo brahma |
abhayaü vai brahma |
abhayaü hi vai brahma bhavati ya evaü veda || BrhUp_4,4.25 ||>#
__________



BrhUpBh_4,4.25 idànãü samastasyaivà'raõyarakasya yor'tha uktaþ sa samuccityàsyà kaõóikàyàü nirdi÷yata  etàvànsamastàraõyakàrtha iti /
sa và eùa mahànaja àtmàjaro na jãryata iti na vipariõamata ityarthaþ /
amaro yasmàccàjarastasmàdamaro na mriyata ityamaraþ /
yo hi jàyate jãryate ca sa vina÷yati mriyate và /
ayaü tvajatvàdajaratvàccàvinà÷ã yato 'ta evàmçtaþ /
yasmàjjaniprabhçtistribhirbhàvaviripairvarjitastasmàditarairapi bhàvavikàraistribhistatkçtai÷ca kàmakarmamohàdibhirmçtyuråpairvãjata ityetat /
abhayo 'ta eva /
yasmàccaivaü pårvoktavi÷eùaõastasmasmàdbhayavarjitaþ bhayaü ca hi nàmàvidyàkàryaü tatkàryapritiùedhena bhàvavikàrapratiùedhena càvidyàyàþ pratiùedhaþ siddho veditavyaþ /
abhaya àtmaivaïguõavi÷iùñaþ kimasau brahma parivçóhaü nirati÷ayaü mahadityarthaþ /
abhayaü vai brahma /
prasiddhametalloke 'bhayaü  brahmeti /
tasmàdyuktamevaïguõavi÷iùña àtmà brahmeti /
ya evaü yathoktamàtmànamabhayaü brahma veda so 'bhayaü hi vai brahma bhavati /
eùa sarvasyà upaniùadaþ saükùiptor'tha uktaþ /
etasyaivàrthas samyakprabodhàyotpattisthitipralayàdikalpanà kriyàkàrakaphalàdhyàropaõà cà'tmani kçtà tadapohena ca neti netãtyadhyàropitàvi÷eùàpanayadvàreõapunastatvamàveditam /
yathaikaprabhçtyàparàrdhasaükhyàsvaråpaparij¤ànàyà rekhàdhyàropaõaü kçtvaikeyaü rekhà da÷eyaü ÷ateyaü sahasreyamiti gràhayatyavagamayati saükhyàsvaråpaü kevalaü na tu saükhyàyà  rekhàtmatvameva yathà càkàràdãnyakùaràõi gràhayati tathà cehotpatyàdyanekopàyamàsthàyaikaü brahmatattvamàveditam /
punastatkalpitopàyajanitavi÷eùapari÷odhanàrthaü neti  netãti tattvopasaühàraþ kçtaþ /
tadupasaühçtaü punaþ pari÷uddhaü kevalameva saphalaü j¤ànamante 'sya kaõóikàyàmiti //4,4.25//

iti caturthaü bràhmaõam //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.1

#<atha ha yàj¤avalkyasya dve bhàrye babhåvatur maitreyã ca kàtyàyanã ca |
tayor ha maitreyã brahmavàdinã babhåva |
strãpraj¤aiva tarhi kàtyàyanã |
atha ha yàj¤avalkyo 'nyad vçttam upàkariùyan || BrhUp_4,5.1 ||>#

__________


BrhUpBh_4,5.1 àgamapradhànena madhukàõóena brahmatattvaü nirdhàritam /
punastasyaivopattipradhànena yàj¤avalkãyena kàõóena pakùapratipakùaparigrahaü kçtvà vigçhyavàdena vicàritam /
÷aiùyàcàryasaübandhena ca ùaùñhe  pra÷naprativacananyàyena savistaraü vicàryopasaühçtam /
athedànãü nigamanasthànãyaü maitreyãbràhmaõamàrabhyete /
ayaü ca nyàyo vàkyakovidaiþ parigçhãto hetvapade÷àtpratij¤àyàþ punarvacanaü nigamanamiti /
athavà'gamapradhànena madhukàõóena yadamçtatvasàdhanaü sasaünyàsabhàtmaj¤ànamabhihitaü tadeva tarkeõàpyamçtatvasàdhanaü sasaünyàsamàtmaj¤ànamadhigamyate /
tarkapradhànaühi yàj¤avalkãyaü kàõóam /
tasmàcchàstratarkàbhyàü ni÷citametadyadetadàtmaj¤ànaü sasaünyàsamamçtatvasàdhanamiti /
tasmàcchàstra÷raddhàvadbhiramçtatvapratipitsubhiretatpratipattavyamiti /
àgamopapattibhyàü hi ni÷citor'thaþ ÷raddheyo bhavatyavyabhicàràditi /
akùaràõàü tu caturthe yathà vyàkhyàtor'thastathà pratipattavyo 'tràpi /
yànyakùaràõyavyàkhyàtàni tàni vyàkhyàsyàmaþ /
atheti hetåpade÷ànantaryapradar÷anàrthaþ /
hetupradhànàni hi vàkyànyatãtàni tadanantaramàgamapradhànena pratij¤àtor'tho nigamyate maitreyãbràhmaõena /
ha÷abdo vçttàvadyotakaþ /
yàj¤avalkyasyarùeþ kila dve bhàrye patnyau babhåvaturàstàü maitreyã ca nàmata ekàparà kàtyàyanã nàmataþ tayorbhàryayormaitreyãha kila brahmavàdinã brahmavadana÷ãlà babhåvà'sãt /
strãpraj¤à striyàü yocità sà strãpraj¤à saiva yasyàþ praj¤à gçhaprayojanànveùaõàlakùaõà sà strãpraj¤aiva tarhi tasminkàla àsãtkàtyàyanã /
athaivaü sati ha kila yàj¤avalkyo 'nyatpårvasmàdgàrhasthyalakùaõàdvçttàtpàrivràjyalakùaõaü vçttamupàkariùyannupàcikãrùuþ san //4,5.1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.2

#<maitreyãti hovàca yàj¤avalkyaþ |
pravrajiùyan và are 'ham asmàt sthànàd asmi |
hanta te 'nayà katyàyanyàntaü karavàõãti || BrhUp_4,5.2 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.2 he maitreyãti jyeùñhàü bhàryàmàmantrayàmàsa /
àman¤ya covàca ha pravrajiùyanpànivràjyaü kariùyanvà are maitreyyasmàtsthànàdgàrhasthyàdahamasmi bhavàmi /
maitreyyanujànãhi màü hantecchasi yadi te 'nayà kàtyàyanyàntaü karavàõotyàdi vyàkhyàtam //4,5.2//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.3-4

#<sà hovàca maitreyã --
yan nu ma iyam bhagoþ sarvà pçthivã vittena pårõà syàt syàü nv ahaü tenàmçtàho3 neti |
neti hovàca yàj¤avalkyaþ |
yathaivopakaraõavatàü jãvitam |
tathaiva te jãvitaü syàt |
amçtatvasya tu nà÷àsti vitteneti || BrhUp_4,5.3 ||>#


#<sà hovàca maitreyã --
yenàhaü nàmçtà syàm kim ahaü tena kuryàm |
yad eva bhagavàn veda tad eva me bråhãti || BrhUp_4,5.4 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.3-4 saivamuktovàca maitreyã sarveyaü pçthivã vittena pårõà syànnu kiü syàü kimahaü vittasàdhyena karmaõàmçtà'ho na syàmiti /
neti hovàca yàj¤avalkya ityàdi samànamanyat //4,5.3-4 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.5

#<sa hovàca yàj¤avalkyaþ --
priyà vai khalu no bhavatã satã priyam avçdhat |
hanta tarhi |
bhavaty etad vyàkhyàsyàmi te |
vyàcakùàõasya tu me nididhyàsasveti || BrhUp_4,5.5 ||>#

__________


BrhUpBh_4,5.5 sa hovàca priyaiva pårvaü khalu no 'smabhyaü bhavatã bhavanti sato priyamevàvçdhadvardhitavatã nirdhàritavatyasi /
atastuùño 'haü hantecchasi cedamçtatvasàdhanaü j¤àtuü he bhavati te tubhyaü tadmçtatvasàdhanaü vyàkhyàsyàmi //4,5.5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.6

#<sa hovàca |
na và are patyuþ kàmàya patiþ priyo bhavaty àtmanas tu kàmàya patiþ priyo bhavati |
na và are jàyàyai kàmàya jàyà priyà bhavaty àtmanas tu kàmàya jàyà priyà bhavati |
na và are putràõàü kàmàya putràþ priyà bhavanty àtmanas tu kàmàya putràþ priyà bhavanti |
na và are vittasya kàmàya vittaü priyaü bhavaty àtmanas tu kàmàya vittaü priyaü bhavati |
na và are pa÷ånàü kàmàya pa÷avaþ priyaü bhavaty àtmanas tu kàmàya pa÷avaþ priyaü bhavati |
na và are brahmaõaþ kàmàya brahma priyaü bhavaty àtmanas tu kàmàya brahma priyaü bhavati |
na và are kùatrasya kàmàya kùatraü priyaü bhavaty àtmanas tu kàmàya kùatraü priyaü bhavati |
na và are lokànàü kàmàya lokàþ priyà bhavanty àtmanas tu kàmàya lokàþ priyà bhavanti |
na và are devànàü kàmàya devàþ priyà bhavanty àtmanas tu kàmàya devàþ priyà bhavanti |
na và are vedànàü kàmàya vedàþ priyà bhavanty àtmanas tu kàmàya vedàþ priyà bhavanti |
na và are bhåtànàü kàmàya bhåtàni priyàõi bhavanty àtmanas tu kàmàya bhåtàni priyàõi bhavanti |
na và are sarvasya kàmàya sarvaü priyaü bhavaty àtmanas tu kàmàya sarvaü priyaü bhavati |
àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyo maitreyi |
àtmani khalv are dçùñe ÷rute mate vij¤àta idaü sarvaü viditam || BrhUp_4,5.6 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.6 àtmani khalvare maitreyã dçùñe /
kathaü dçùña àtmanãti, ucyate-pårvamàcàryàgamàbhyàü ÷rute punastarkeõopapattayà mate vicàrite /
÷ravaõaü tvàgamamàtreõa mata upapattyà pa÷càdvij¤àna evametannànyatheti nirdhàrite /
kiü bhavatãtyucyata idaü viditaü bhavati /
idaü sarvamiti yadàtmano 'nyat /
àtmavyatirekeõàbhàvàt //4,5.6//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.7-10

#<brahma taü paràdàd yo 'nyatràtmano vedàn veda |
kùatraü taü paràdàd yo 'nyatràtmanaþ kùatraü veda |
lokàs taü paràdur yo 'nyatràtmano lokàn veda |
devàs taü paràdur yo 'nyatràtmano devàn veda |
vedàs taü paràdur yo 'nyatràtmano vedàn veda |
bhåtàni taü paràdur yo 'nyatràtmano bhåtàni veda |
sarvaü taü paràdàd yo 'nyatràtmanaþ sarvaü veda |
idaü brahmedaü kùatram ime lokà ime devà ime vedà imàni bhåtànãdaü sarvaü yad ayam àtmà || BrhUp_4,5.7 ||>#


#<sa yathà dundubher hanyamànasya na bàhyठchabdठchaknuyàd grahaõàya |
dundubhes tu grahaõena dundubhyàghàtasya và ÷abdo gçhãtaþ || BrhUp_4,5.8 ||>#


#<sa yathà ÷aïkhasya dhmàyamànasya na bàhyठchabdठchaknuyàd grahaõàya |
÷aïkhasya tu grahaõena ÷aïkhadhmasya và ÷abdo gçhãtaþ || BrhUp_4,5.9 ||>#


#<sa yathà vãõàyai vàdyamànàyai na bàhyठchabdठchaknuyàd grahaõàya |
vãõàyai tu grahaõena vãõàvàdasya và ÷abdo grhãtaþ || BrhUp_4,5.10 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.7-10 tamayathàrthadar÷itaü paràdàtparàkuryàtkaivalyàsaübandhinaü kuryàdayamanàtmasvaråpeõa màü pa÷yatãtyaparàdhàditi bhàvaþ //4,5.7-10 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.11-12

#<sa yathàrdraidhàgner abhyàhitasya pçthag dhåmà vini÷caranty evaü và are 'sya mahato bhåtasya niþ÷vasitam etad yad çgvedo yajurvedaþ sàmavedo 'tharvàïgirasa itihàsaþ puràõaü vidyà upaniùadaþ ÷lokàþ såtràõy anuvyàkhyànàni vyàkhyànanãùñaü hutam à÷itaü pàyitam ayaü ca lokaþ para÷ ca lokaþ sarvàõi ca bhåtàni |
asyaivaitàni sarvàõi ni÷vasitàni || BrhUp_4,5.11 ||>#


#<sa yathà sarvàsàm apàü samudra ekàyanam |
evaü sarveùàü spar÷ànàü tvag ekàyanam |
evaü sarveùàü gandhànàü nàsike ekàyanam |
evaü sarveùàü rasànàü jihvaikàyanam |
evaü sarveùàü råpàõàü cakùur ekàyanam |
evaü sarveùaü ÷abdànàü ÷rotram ekàyanam |
evaü sarveùàü saükalpànàü mana ekàyanam |
evaü sarvàsàü vidyànàü hçdayam ekàyanam |
evaü sarveùàü karmaõàü hastàv ekàyanam |
evaü sarveùàm ànandànàm upastha ekàyanam |
evaü sarveùàü visargàõàü pàyur ekàyanam |
evaü sarveùàm adhvanàü pàdàv ekàyanam |
evaü sarveùàü vedànàü vàg ekàyanam || BrhUp_4,5.12 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.11-12 caturthe ÷abdaniþ÷vàseneva lokàdyarthaniþ÷vàsaþ sàmarthyàdikto bhavatãti pçthaïnoktaþ /
iha tu sarva÷àstropa saühàraü iti kçtvàr'thapràpto 'pyarthaþ spaùñãkartavya iti pçthagucyate //4,5.11-12 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.13

#<sa yathà saindhavaghano 'nantaro 'bàhyaþ kçtsno rasaghana eva |
evaü và are 'yam àtmànantaro 'bàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànaghana eva |
etebhyo bhåtebhyaþ samutthàya tàny evànuvinayati |
na pretya saüj¤àstãty are bravãmi |
iti hovàca yàj¤avalkyaþ || BrhUp_4,5.13 ||>#

__________


BrhUpBh_4,5.13 sarvakàryapralaye vidyànimitte saindhavaghanavadanantaro 'vàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànadhana eka àtmàvatiùñhate /
pårvaü tu bhåtamànnàsaüsargavi÷eùallabdhavi÷eùavij¤ànaþ san /
tasminpravilàpite vidyayà vi÷eùavij¤àne tannimitte ca bhåtasaüsarge na pretya saüj¤àstãtyevaü yàj¤avalkyenoktà //4,5.13//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.14

#<sà hovàca maitreyã --
atraiva mà bhagavàn mohàntam àpãpadat |
na và aham imaü vijànàmãti |
sa hovàca -- na và are 'haü mohaü bravãmi |
avinà÷ã và are 'yam àtmànucchittidharmà || BrhUp_4,5.14 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.14 sà hovàcàtraiva mà bhagavànetasminnaiva vastuni praj¤ànaghana eva na pretya saüj¤à'stãti mohàntaü mohamadhyamàpãpidàpãpadadavagamitavànasi saüsohitavànasãtyarthaþ /
ato na và ahamimamàtmànamuktalakùaõaü vijànàmi vivekata iti /
sa hovàca nàhaü mohaü bravãmyavinà÷ã và are 'yamàtmà yato vina(naü)ùñuü ÷ãlamasyeti vinà÷ã na vinà÷yavinà÷ã vinà÷abdena vikriyàvinà÷ãtyavikriya àtmetyarthaþ /
are maitreyyayamàtmà prakçto 'nucchittidharmà /
ucchittiruccheda ucchedo 'nto vinà÷a ucchittirdharmo 'syetyucchittirardharmà nocchittidharmànucchittidharmà nàpi vikriyàlakùaõo nàpyapacchedalakùaõo vãnà÷o 'sya vidyata ityarthaþ //4,5.14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,5.15

#<yatra hi dvaitam iva bhavati tad itara itaraü pa÷yati, tad itara itaraü jighrati, tad itara itaraü rasayate, tad itara itaram abhivadati, tad itara itaraü ÷çõoti, tad itara itaraü manute. tad itara itaraü spç÷ati, tad itara itaraü vijànàti |
yatra tv asya sarvam àtmaivàbhåt tat kena kaü pa÷yet tat kena kaü jighret tat kena kaü rasayet tat kena kam abhivadet tat kena kaü ÷çõuyàt tat kena kaü manvãta tat kena kaü spç÷et tat kena kaü vijànãyàt |
yenedaü sarvaü vijànàti taü kena vijànãyàt |
sa eùa neti nety àtmà |
agçhyo na hi gçhyate |
a֋ryo na hi ֋ryate |
asaïgo na hi sajyate |
asito na vyathate na riùyati |
vij¤àtàram are kena vijànãyàd ity uktànu÷àsanàsi maitreyi |
etàvad are khalv amçtatvam iti hoktvà yàj¤avalkyo vijahàra || BrhUp_4,5.15 ||>#

__________



BrhUpBh_4,5.15 caturùvapi prapàñhakeùveka àtmà tulyo nirdhàritaþ paraü brahma /
upàyavi÷eùastu tasyàdhigame 'nya÷cànya÷ca /
upeyastu sa evà'tmà ya÷caturthe 'thàta àde÷o neti netãti nirdiùñaþ /
sa eva pa¤came pràõapaõopanyàsena ÷àkalyayàj¤avalkyasaüvàde nirdhàritaþ /
punaþ pa¤camasamàptau /
punarjanakayàj¤avalkyasaüvàde /
punarihopaniùatsamàptau /
caturõàmapi prapàñhakànàmetadàtmaniùñhatà nànyo 'ntaràle ka÷cidapi vivakùiter'tha ityetatpradar÷anàyànta upasaühàraþ sa eùa neti netyàdiþ /
yasmàtprakàra÷atenàpi niråpyamàõe tattave neti netyàtmaiva niùñhà nànyopalabhyate tarkeõa và'gamena và tasmàdetadevàmçtatvasàdhanaü yadetanneti netyàtmaparij¤ànaü sarvasaünyàsa÷cetyetamarthamupasaüjihãrùannàha-etàvadetàvanmàtraü  yadetanneti netyadvaitàtmadar÷anamidaü cànyasahakàrikàraõanirapekùamevàre maitreyyamçtatvasàdhanam /
yatpçùñatyasi yadeva bhagavànveda tadeva me bråhyamçtatvasàdhanamiti tadetàvadevetu vij¤eyaü tvayeti haivaü kilàmçtatvasàdhanamàtmaj¤ànaü priyàyai bhàryàyà uktvà saünyàsaparyavasànà /
etàvànupade÷a etadvedànu÷àsanameùà paramaniùñhaiùa puruùàrthakartavyatànta iti /
idànãü vicàryate ÷àstràrthavivekapratipattaye /
yata àkulàni hi vàkyàni dç÷yante"yàvajjãvamagnihotraü juhuyàt" "yàvajjãvaü dar÷apårõamàsàbhyàü yajeta" "kurvanneveha karmàõi jijãviùecchataü samàþ" "etadvai jaràmaryaü sarvaü yadagnihotram"ityàdãnyaikà÷ramyàj¤àpakànyàni cà'÷ramàntarapratipàdakàni vàkyàni"viditvà vyutthàya pravrajanti" "brahmacaryaü samàpya gçhã bhavedgrahàdvanã bhåtvà pravrajet" "yadi vetarathà brahmacaryàdeva pravrajedgçhàdvà vanàdvà"iti /
"na karmaõà na prajayà dhanena tyàgenaikemçtatvamàna÷uþ"ityàdãni /
tathà smçtaya÷ca-"brahmacaryavànpravrajati" "avi÷ãrõabrahmacaryo yamicchattamàvaseti"tasyà'÷ramamavikalpamekebruvate"tathà-"vaidànanadhãtya brahmacaryeõa putrapautrànicchetpàvanàrthaü pitçõàm /
agnãnàdhàya vidhivacceùñayaj¤o vanaü pravi÷yàtha munirbubhåùet" //
"pràjàpatyàü nirupyeùñiü sarvavesadakùiõàm /
àtmanyagnãnsamàropya bràhmaõaþ pravrajedgçhàt" //
ityàdyàþ /
evaü vyutthànavikalpakramayateùñà÷ramapratipattipratàpàdakàni hi ÷rutismçtivàkyàni ÷ata÷a upalaübhyanta itaretaraviruddhàni /
àcàra÷ca tadvidàm /
vipratipatti÷ca ÷àstràrthapratapattéõàü bahuvidàmapi /
ato na ÷akyate ÷àstràrtho mandabuddhibhirvivekena pratipattum /
pariniùñhata÷àstranyàyabuddhibhireva hyoùàü vàkyànàü viùayavibhàgaþ ÷akyate 'vadhàrayitum /
tasmàdeùàü viùayavibhàgaj¤àpanàya yathàbuddhisàmarthaüya vicàrayiùyàmaþ /
yàvajjãva÷rutyàdivàkyànàmanyàrthàsaübhavàtkriyàvasàna ava vedàrtha /
taü yaj¤apàtrairdahantãtyantyakarma÷ravaõàjjaràmarya÷ravaõàcca liïgàcca bhasmàntaü ÷arãramiti /
na hi pàrivràjyapakùe bhasmàntatà ÷arãrasya syàt /
smçti÷ca-"niùekàdi÷ma÷ànànto mantrairyasyodito vidhiþ /
tasyà ÷àstre 'dhikàro 'smi¤j¤eyo nànyasya kasyacit"iti /
samantrakaü hi yatkarma vedeneha vidhãyate tasya ÷ma÷ànàntatàü dar÷ayati smçtiþ /
adhikàràbhàvapradar÷anàccàtyantameva ÷rutyadhikàràbhàvo 'karmiõo gamyate /
agnyudvàsanàpavàdàcca 'vãrahà và eùa devànàü yo 'gnimudvàsayate' iti /
nanu vyutthànàdivijhadhànàdvaikalpikaü kriyàvasànatvaü vedàrthasya /
na /
anyàrthatvàdvyutthànàdi÷rutãnàm /
'yàvajjãvamannihotraü juhoti'"yàjjãvaü dar÷apårõamàsàbhyàü yajeta"ityevamàdãnàü ÷rutãnàü jãvanamàtranimittatvàdyadà na ÷akyate 'nyàrthatà kalpayituü tadà vyutthànàdivàkyànàü karmànadhikçtaviùayatvasaübhavàt /
"kurvanneveha karmàõi jijãvaùecchataü samàþ"iti ca mantravarõàjjarayà và hyevàsmànmucyate mçtyunà veti ca jaràmçtyubhyàmanyatra karmaviyogàcchidràsaübhavàtkarmiõàü ÷ma÷ànàntatvaü na vaikalpikam /
kàõakubjàdayo 'pi karmaõyanadhikçtà anugràhyà eva ÷rutyeti vyutthànàdyà÷ramàntaravidhànaü nànupapannam /
pàrivràjyàkramavidhànasyànavakà÷atvamiti cet /
na /
vi÷vajitsarvamedhayoryàvajjãvavidhyapavàdatvàt /
yàvajjãvàgnihotràdividhervi÷vajitsarvamedhayorevàpavàdastatra ca kramapratipattisaübhavo"brahmacaryaü samàpya gçhã bhavedgçhàdvanã bhutvà pravrajedi"ti  virodhànupapatteþ /
na hyevaüviùayatve pàrivràjyakamavidhànavàkyasya ka÷cidvirodhaþ kramapratipatteþ /
anyaviùayaparikalpanàyàü ka÷cidbàdhaþ /
nà'tmaj¤ànasyàmçtatvahetutvàbhyupagamàt /
yattàvadàtmetyevopàsãtetyàrabhya sa eùa neti netyetadantena granthena yadupasaühçtamàtmaj¤ànaü tadamçtatvasàdhanamityabhyupagataü bhavatà /
tatraitàvadevàmçtatvasàdhanamanyanirapekùamityetanna mçùyate /
tatra bhavantaü pçcchàmi kimarthamàtmaj¤ànaü marùayati bhavàniti /
÷çõu tatra kàraõaü yathàsvargakàmasya svargapràptyupàyamajànato 'gnihotràdi svargasàdhanamabhyupagamyate tathehàpyàtmaj¤ànam /
yathà j¤àpyate tatàbhåtamevàmçtatvasàdhanamàtmaj¤ànamabhyupagantuü yuktam tulyapràmàõyàdubhayatra /
yadyevaü kiü syàt /
sarvakarmahetåpamardakatvàdàtmaj¤ànasya vidyodbhave karmanivçttiþ syàt /
dàràgnisaübaddhànàü tàvadagnihotràdikarmaõàü bhedabuddhiviùayasaüpradànakàrakasàdhyatvam /
anyabuddhiparacchedyàü hyagnyàdidevatàü saüpradànakàrakabhåtàmantreõa na hi tatkarma nirvartyate /
yayà hi saüpradànakàrakabuddhyà saüpradànakàrakaü karmasàdhanatvenopadi÷yate seha vidyayà nivartyate"anyo 'sàvanyo 'hamasmãti na sa veda" "devàstaü paràduryo 'nyatrà'tmano devànveda" "mçtyo sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati" "ekadhaivànudraùñavyaü sarvamàtmànaü pa÷yati"ityàdi÷rutibhyaþ /
na ca de÷akàlanimitta dyapekùatvaü vyavasthitàtmavastuviùayatvàdàtmaj¤ànasya /
kriyàyàstu puruùatantratvàtsyàdde÷akàlanimittàdyepekùatvam /
j¤ànaü tu vastutantratvànna de÷akàlanimittàdyapekùate /
yathàgniruùõa àkà÷o 'mårta iti tathà'tmavij¤ànamapu /
nanvevaü sati pràmàõabhåtasya karvidhernirodhaþ syàt /
na ca tulyapramàõayoritaretaranirodho yuktaþ /
na /
svàbhàvikabhedabuddhimàtranirodhakatvàt /
na hi vidhyantaranirodhakamàtmaj¤ànam svàbhàvikabhedabuddhimàtraü niruõaddhi /
tathàpi hetvapahàràtkarmànupapattervidhainirodha eva syàditi cet /
na /
kàmapratiùedhàtkàmyapravçttinirodhavadadoùàt /
yathà svargakàmo yajeteti svargasàdhane yàge pravçttasya kàmapratiùevidheþ kàme vihate kàmyayàgànuùñhànapravçttirnirudhyate /
na caitàvatà kàmyavidhirniruddho bhavati /
kàmapratiùedhavidhinà kàmyavidheranarkatvaj¤ànàtpravçtyanupapattiriti cet /
ananuùñheyatve 'nuùñhàturabhàvàdanuùñhànavidhyànarthakyàdapràmàõyameva karmavidhãnàmiti cet /
na /
pràgàtmaj¤ànàtpravçtyupapatteþ svàbhàvikasya kriyàkàrakaphalabhedavij¤ànasya pràgàtmaj¤ànàtkarmahetutvamupapadyata eva /
yathà kàmaviùaye doùavij¤ànotpatteþ pràkkàmyakarmapravçttihetutvaü syàdeva svargàdãcchàyàþ svàbhàvikyàstadvàt /
tathà satyanarthàrtho veda iti cet /
na /
arthànarthayorabhipràtatantratvàt /
mokùamekaü varjayitvànyasyàvidyàviùayatvàta /
puruùàbhipràyatantrau hyàrthànarthau /
maraõàdikàmyeùñadar÷anàt /
tasmàdyàvadàtmaj¤ànavidheràbhimukhyaü tàvadeva karmavidhaya /
tasmànnà'tmaj¤ànasahabhàvitvaü karmaõàmityataþ siddhamàtmaj¤ànamevàmçtatvasàdhanametàvadare khalvamçtatvamiti /
karmanirapekùatvàjj¤ànasya /
ato viduùastàvatpàrivràjyaü  siddhaü saüpradànàdikarmakàrakajàtyàdi÷ånyàvikriyabrahmàtmadçóhapratipattimàtreõa vacanamantareõàpyuktanyàyataþ /
tathàca vyàkhyàtametat"yeùàü no 'yamàtmàyaü loka"iti hotuvacanena /
pårve vidvàsaþ prajàmakàmayamànà vyuttiùñhantãti pàrivràjyaü viduùàmàtmalokàvabodhàdeva /
tathàca vividiùorapu siddhaü pàrivràjyam /
"etamevà'tmànaü lokamicchantaþ pravrajanti"iti vacanàt /
karmaõàü càvidvadviùayatvamavocàma /
avidyàviùaye cotpatyàptivikàrasaüskàrthàni karmàõãtyataþ àtmasaüskàradvaireõà'tmaj¤ànasàdhanatvamapi karmaõàmavocàma yaj¤àdibhirvividaùantãti /
athaita satyavidviùayàõàmà÷ramakarmaõàü balàbalavicàraõàyàmàtmaj¤ànotpàdanaü prati yamapradhànànàmamànitvàdãnàü mànasànàü ca dhyànaj¤ànavairàgyàdãnàü sannipatyopakàratvam /
hiüsàràgadveùàdibàhulyàdbahukliùñakarmavimi÷rità itara ityataþ pàrivràjyaü mumukùåõàü pra÷aüsanti-"tyàga eva hi sarveùàmuktànàmapi karmaõàm /
vairàgyaü punaretasya mokùasya paramo 'vadhiþ" //
"kiü te dhanena kimu bandhubhiste kiü te dàrairbràhmaõa yo mariùyasi /
àtmànamanviccha guhà praviùñaü pitàmahàste kva gatàþ pità ca //
"evaü sàkhyayoga÷àstreùu ca saünyàso j¤ànaü prati pratyàsanna ucyate /
kàmapravçttyabhàvàcca /
kàmapravçtterhi j¤ànapratikålatà sarva÷àstreùu prasiddhà /
tasmàdviraktasya mumukùorvinàpi j¤ànena brahmacaryàdeva pravrajedityàdyåpapannam /
nanu sàvakà÷atvàdanadhikçtaviùayametadityuktaü yàvajjãva÷rutyuparodhàt /
naiùa doùaþ /
nitaràü sàvakà÷atvàdyàvajjãva÷rutãnàm /
avadvitkàmikartavyatà hyavocàma sarvakarmaõàm /
na tu nirapekùameva jãvananimittameva kartavyaü karma /
pràyeõahi puruùàþ kàmabahulàþ /
kàma÷cànekaviùayo 'nekakarmasàdhanasàdhya÷ca /
anekaphalasàdhanàni ca vaidikàni  karmàõi dàràgnisaübandhapuruùakartavyànu punaþ puna÷cànuùñhãyamànànu bahuphalànu kçùyàdivadvarùa÷atasamàptãni ca gàrhasthye vàraõye vàtastadapekùayà yàvajjãva÷rutayaþ /
'kurvanneveha karmàõi' iti ca mantravarõaþ /
tasmiü÷ca pakùe vi÷vajitsarvamedhayoþ karmaparityàgaþ /
yasmiü÷ca pakùe yàvajjãvànuùñhànaü tadà ÷ma÷ànàntatvaü bhasmàntatà ca ÷arãrasya /
itaravarõàpekùayà và yàvajjãva÷rutiþ /
na hi kùattriyavai÷yayo pàrivràjyapratipattirasti /
tathà 'mantrairyasyodito vidhiþ' /
'aikà÷ramyaü tvàcàryà' ityevamàdãnàü kùatriyavai÷yàpekùatvam /
tasmàtpuru÷asàmarthayaj¤ànavairàgyakàmàdyapekùayà vyutthànavikalpakramapàrivràjyapripattaprakàrà na virudhyante /
anadhikçtànàü ca pçthagvidhànàtpàrivràjyas 'snàtako vàsnàtako votsannàgniranagniko ve'tyàdinà /
tasmàtsiddhà÷ramàntaràõyadhikçtànàmeva //4,5.15//

iti pa¤camaü bràhmaõam //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 4,6.1-3

#<atha vaü÷aþ |
pautimàùyo gaupavanàt |
gaupavanaþ pautimàùyàt |
pautimàùyo gaupavanàt |
gaupavanaþ kau÷ikàt |
kau÷ikaþ kauõóinyàt |
kauõóinyaþ ÷àõóilyàt |
÷àõóilyaþ kau÷ikàc ca gautamàc ca |
gautamaþ || BrhUp_4,6.1 ||>#


#<agnive÷yàt |
agnive÷yo gàrgyàt |
gàrgyo gàrgyàt |
gàrgyo gautamàt |
gautamaþ saitavàt |
saitavaþ pàrà÷aryàyaõàt |
pàrà÷aryàyaõo gàrgyàyaõàt |
gàrgyàyaõa uddàlakàyanàt |
uddàlakàyano jàbàlàyanàt |
jàbàlàyano màdhyandinàyanàt |
màdhyandinàyanaþ saukaràyaõàt |
saukaràyaõaþ kàùàyaõàt |
kàùàyaõaþ sàyakàyanàt |
sàkàyanaþ kau÷ikàyaneþ
kau÷ikàyaniþ || BrhUp_4,6.2 ||>#


#<ghçtakau÷ikàt |
ghçtakau÷ikaþ pàrà÷aryàt |
pàrà÷aryaþ pàrà÷aryàt |
pàrà÷aryo jàtukarõyàt |
jàtukarõya àsuràyaõàc ca yaskàc ca |
àsuràyaõas traivaõeþ |
traivaõir aupajandhaneþ |
aupajandhanir àsureþ |
àsurir bhàradvàjàt |
bhàradvàja àtreyàt |
àtreyo màõñeþ |
màõñir gautamàt |
gautamo gautamàt |
gautamo vàtsyàt |
vàtsyaþ ÷àõóilyàt |
÷àõóilyaþ kai÷oryàt kàpyàt |
kai÷oryaþ kàpyaþ kumàraharitàt |
kumàraharito gàlavàt |
gàlavo vidarbhãkauõóinyàt |
vidarbhãkauõóinyo vatsanapàto bàbhravàt |
vatsanapàd bàbhravaþ pathaþ saubharàt |
panthàþ saubharo 'yàsyàd aïgirasàt |
ayàsya àïgirasa àbhutes tvàùñràt |
àbhutis tvàùñro vi÷varåpàt tvàùñràt |
vi÷varåpas tvàùñro '÷vibhyàm |
a÷vinau dadhica àtharvaõàt |
dadhyaïï àtharvaõo 'tharvaõo daivàt |
atharvà daivo mçtyoþ pràdhvaüsanàt |
mçtyuþ pràdhvaüsanaþ pràdhvaüsanàt |
pràdhvaüsanaþ ekarùeþ |
ekarùir viprajitteþ |
viprajittir vyaùñer |
vyaùñiþ sanàroþ |
sanàruþ sanàtanàt |
sanàtanaþ sanagàt |
sanagaþ parameùñiõaþ |
parameùñã brahmaõaþ |
brahma svayambhu |
brahmaõe namaþ || BrhUp_4,6.3 ||>#

__________



BrhUpBh_4,6.1-3 athànantaraü yàj¤avalkãyasya kàõóasya vaü÷a àrabhyate yathà madhukàõóasya vaü÷aþ /
vyàkhyànaü tu pårvavat /
brahma svayaübhu brahmaõe nama oümiti //4,6.1-3 //


iti bçhadàraõyakopaniùadi caturthàdhyàyasya ùaùñhaü bràhmaõam //6 //

iti bçhadàraõyakopaniùadi caturtho 'dhyàyaþ //4 //

bçhadàraõyakakrameõa ùaùñho 'dhyàyaþ //6//