Brhadaranyaka-Upanisad (Brhadaranyakopanisad), Kanva recension
with the commentary ascribed to Samkara


ADHYAYA 3


Input by members of the Sansknet project
(formerly: www.sansknet.org)


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.

The mula text has been checked against the ed. by V.P. Limaye and R.D. Vadekar
(Eighteen Principal Upanisads, vol. 1, Poona 1958), and the electronic version
available on TITUS. In cases of divergence, preference has usually been given
to the printed edition.

The text of the commentary is not proofread!


REFERENCE SYSTEM:
BrhUp_n,n.n = mula text
BrhUPBh_n,n.n = Samkara's Bhasya

#<...># = BOLD



janako ha vaideha ityÃdi yÃj¤avalkoyaæ kÃï¬amÃrabhyate /
upapattipradhÃnatvÃdatikrÃntena madhukÃï¬ena samÃnÃrthatve 'pi sati na punaruktatà /
madhukÃï¬aæ hyÃgemapradhÃnam /
ÃgamopapattÅ hyÃtmaikatvaprakÃÓanÃya prav­tte Óaknuta÷ karatalagatabilvamiva darÓayitum /
Órotavyo mantavya iti hyuktam /
tasmÃdÃgamÃrthasyaiva parÅk«ÃpÆrvakaæ nirdhÃraïÃya yÃj¤avalkÅyaæ kÃï¬amupapattipradhÃnamÃrabhyate /
ÃkhyÃyikà tu vij¤ÃnastutyarthopÃyavidhiparà và /
prasiddho hyupÃyo vidvadbhi÷ ÓÃstre«u ca d­«Âo dÃnam /
dÃnena h­yupanamante prÃïina÷ /
prabhÆtaæ hiraïyaæ gosahasradÃnaæ cehopalabhyate /
tasmÃdanyapareïÃpi ÓÃstreïa vidyÃprÃptyupÃyadÃnapradarÓanÃrthÃ'khyÃyikÃ'rabdhà /
api ca tadvidyasaæyogastaiÓva saha vÃdakaraïaæ vidyÃprÃptyupÃyo nyÃyavidyÃyÃæ d­«Âa÷ /
taccÃsminnadyÃye prÃbalyena pradarÓyate /
pratyak«Ã ca vidvatsaæyoge praj¤Ãv­ddhi÷ /
tasmÃdvidyÃprÃptyupÃyapradarÓanÃrthaivÃkhyÃyikà /

_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.1

#<janako ha vaideho bahudak«iïena yaj¤eneje |
tatra ha kurupa¤cÃlÃnÃæ brÃhmaïà abhisametà babhÆvu÷ |
tasya ha janakasya vaidehasya vijij¤Ãsà babhÆva -- ka÷ svid e«Ãæ brÃhmaïÃnÃm anÆcÃnatama iti |
sa ha gavÃæ sahasram avarurodha |
daÓadaÓa pÃdà ekaikasyÃ÷ Ó­Çgayor Ãbaddhà babhÆvu÷ || BrhUp_3,1.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.1 janako nÃma ha kila samrìrÃjà babhÆva videhÃnÃæ tatra bhavo vaideha÷ /
sa ca bahudak«iïena yaj¤ena ÓÃkhÃntaraprasiddho và bahudak«iïo nÃma yaj¤o 'Óvamedho và dak«iïÃbÃhulyÃdbahudak«iïa ihocyate teneje 'yajat /
tatra tasminyaj¤e nimantrità darÓanakÃmà và kurÆïÃæ deÓÃnÃæ pa¤cÃlÃnÃæ ca brÃhmaïÃste«u hi vidu«Ãæ bÃhulyaæ prasiddhamabhisametà abhisaægatà babhÆvu÷ /
tatra mahÃntaæ vidvatsamudÃyaæ d­«Âvà tasya ha kila janakasya vaidehasya yajamÃnasya ko nu khalvatra brahmi«Âha iti viÓe«eïa j¤Ãtumicchà vijij¤Ãsà babhÆva /
kathaæ, ka÷svitko nu khalve«Ãæ brÃhmaïÃnÃmanÆcÃnatama÷ sarva ime 'nÆcÃnÃ÷ ka÷svide«ÃmatiÓayenÃnÆcÃna iti /
sa hÃnÆcÃnatamavi«ayotpannijij¤Ãsa÷ saæstadvij¤ÃnopÃyÃrthaæ gavÃæ sahasraæ prathamavayasÃmavarurodha go«Âhe 'varodhaæ kÃrayÃmÃsa /
kiæviÓi«ÂÃstà gÃvo 'varuddhà ityucyate /
palacaturthabhÃga÷ pÃda÷ suvarïasya /
daÓa daÓa pÃdà ekaikasyà go÷ Ó­ÇgayorÃbaddhà babhÆvu÷ /
pa¤ca pa¤ca pÃdà ekaikasmi¤Ó­Çge //1//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.2

#<tÃn hovÃca -- brÃhmaïà bhagavanto yo vo brahmi«Âha÷ sa età gà udajatÃm iti |
te ha brÃhmaïà na dadh­«u÷ |
atha ha yÃj¤avalkya÷ svam eva brahmacÃriïam uvÃca -- etÃ÷ saumyodaja sÃmaÓravÃ3 iti |
tà hodÃcakÃra |
te ha brÃhmaïÃÓ cukrudhu÷: -- kathaæ nu no brahmi«Âho bruvÅteti |
atha ha janakasya vaidehasya hotÃÓvalo babhÆva |
sa hainaæ papraccha -- tvaæ nu khalu no yÃj¤avalkya brahmi«Âho 'sÅ3 iti |
sa hovÃca -- namo vayaæ brahmi«ÂhÃya kurmo gokÃmà eva vayaæ sma iti |
taæ ha tata eva pra«Âuæ dadhre hotÃÓvala÷ || BrhUp_3,1.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.2 gà evamavarudhya brÃhmaïÃæstÃnhovÃca /
he brÃhmaïà bhagavanta ityÃmantratha yo vo yu«mÃkaæ brahmi«Âha÷ sarve yÆyaæ brahmÃïo 'tiÓayena yu«mÃkaæ brahmà ya÷ sa età gà udajatÃmutkÃlayatu svag­haæ prati /
te ha brÃhmaïà na dadh­«u÷ ha kilaivamuktà brÃhmaïà brahmi«ÂhatÃmÃtmana÷ pratij¤Ãtuæ na dadh­purna pragalbhÃ÷ saæv­ttÃ÷ /
apragalbhabhÆte«u brÃhmaïe«vatha ha yÃj¤avalkya÷ svamÃtmÅyameva brahmacÃriïamantevÃsinamuvÃca- età gà he somyodajodgamayÃsmadg­hÃn prati, he sÃmaÓrava÷- sÃmavidhiæ hi Ó­ïotyator'yÃccaturvedo yÃj¤avalkya÷ /
tà gà hodÃcakÃrotkÃlitavÃnÃcÃryag­haæ prati /
yÃj¤avalkyena brahmi«ÂhapaïasvÅkaraïena Ãtmano brahmi«Âhatà pratij¤ÃtÃ, iti te ha cukrudhu÷ kruddhavanto brÃhmaïÃ÷ /
te«Ãæ krodhÃbhiprÃyamÃca«Âe- kathaæ no 'smÃkaæ ekaikapradhÃnÃnÃæ brahmi«Âho 'smÅti bruvÅteti /
atha haivaæ kruddhe«u brÃhmaïe«u janakasya yajamÃnasya hotà ­tvigaÓvalo nÃma babhÆva ÃsÅt /
sa enaæ yÃj¤avalkyam, brahmi«ÂhÃbhimÃnÅ rÃjÃÓrayatvÃccadh­«Âa÷, yÃj¤avalkyaæ papraccha p­«ÂavÃn /
katham? tvaæ nu khalu no yÃj¤avalkya brahmi«Âho 'sÅ 3 iti /
plutirbhartsanÃrthà /
sa hovÃca yÃj¤avalkya÷- namaskarmo vayaæ brahmi«ÂhÃya, idÃnÅæ gokÃmÃ÷ smo vayamiti /
taæ brahmi«Âhapratij¤aæ  santaæ tata eva brahmi«ÂhapaïasvÅkaraïÃt pra«Âuæ dadhre dh­tavÃn mano hotà aÓvala÷ //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.3

#<yÃj¤avalkyeti hovÃca -- yad idaæ sarvaæ m­tyunÃptaæ sarvaæ m­tyunÃbhipannaæ kena yajamÃno m­tyor Ãptim atimucyata iti |
hotrartvijÃgninà vÃcà |
vÃg vai yaj¤asya hotà |
tad yeyaæ vÃk so 'yam agni÷ sa hotà sà mukti÷ sÃtimukti÷ || BrhUp_3,1.3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.3 yÃj¤avalkyeti hovÃca /
tatra madhukÃï¬e pìaktena karmaïà darÓanasaptuccitena yajamÃnasya m­tyoratyayo vyÃkhyÃta udgÅthaprakaraïe saÇk«epata÷ /
tasyaiva parÅk«Ãvi«ayo 'yamititadgatadarÓanaviÓe«Ãrtho 'yaæ vistara Ãrabhyate /
yadidaæ sÃdhanajÃtam asya karmaïa ­tvigagnyÃdi m­tyunà karmalak«aïena svÃbhÃvikÃsaÇgasahitena Ãptaæ jyÃptam, na kevalaæ vyÃptamabhi«annaæ ca m­tyunà baÓÅk­taæ ca /
kena darÓanalak«aïena sÃdhanena yajamÃno m­tyorÃptimati m­tyugacaratvam atikramya mucyate svatantro m­tyoravaÓo bhavatÅtyartha÷ /
nanÆdgÅtha evÃbhihitaæ yenÃtimucyatemukhyaprÃïÃtmadarÓaneneti /
bìhamuktam, yo 'nukto viÓe«astatra, tadartho 'yamÃrambha ityado«a÷ /
hotrartvijÃgninà vÃcetyÃha yÃj¤avalkya÷ /
etasyÃrthaævyÃca«Âe /
ka÷ punarhetà yena m­tyumatikÃmati? ityucyate-vÃgvai yaj¤asya yajamÃnasya"yaj¤o vai yajamÃna÷"iti Órute÷ /
yaj¤asya yajamÃnasya yÃvÃksaiva hotÃdhiyaj¤e /
katham? tatatrayeyaævanga yaj¤asyayajamÃnasya so 'yaæ prasiddho 'gniradhidaivatam /
tadetatvyannaprakaraïevyÃkhyÃtam /
sa cÃgnirhetÃ"agnirvai hotÃ"iti Órute÷ /
yadetad yaj¤asya sÃdhanadvayamhotà catviÇg adhiyaj¤am, adhyÃtmaæ ca vÃk etadubhayaæ sÃdhanadvayaæ paricchinnaæ m­tyunà Ãptaæ svÃbhÃvikÃj¤ÃnÃsaÇgaprayuktena karmaïà m­tyunà pratik«aïamanyathÃtvamÃpadyamÃnaæ vaÓÅk­tam /
tad anenÃdhidaivatarÆpeïÃgninÃ'd­ÓyamÃnaæ'yajamÃnasya yaj¤asya s­tyoratimuktaye bhavati /
tadetadÃha-sa mukti÷ sa hotà agnirmukti÷, agnisvarÆpadarÓanameva mukti÷ /
yadaiva sÃdhanadvayamagnirÆpeïa gaÓyati, tadÃnÅmeva hi svÃbhÃvikÃdÃsaÇgÃnm­tyorvimucyate ÃdhyÃtmikÃt paricchinnarÆpÃdÃdhibhautikÃcca /
tasmÃt sa hotà agnirÆpeïa d­«Âo muktirmuktisÃdhanaæ yajamÃnasya /
sà atimukti÷-yaiva ca mukti÷ sÃtimukti÷, atimuktisÃdhanamityartha÷ /
sÃdhanadvayasya paricchinnasya yà adhidevatÃrÆpeïÃparicchinnenÃgnirÆpeïa d­«Âi÷, sà mukti÷ /
yÃsau muktiradhidevatÃd­«Âi÷ saiva, adhyÃtmÃdhibhÆtaparicchedavi«ayÃsaÇgÃspadaæ m­tyumatikramya adhidevatÃtvasyÃgnibhÃvasya prÃptiryà phalabhÆtÃ, sà atimuktirityucyate /
tasyà atimuktermuktireva sÃdhanamiti k­tvà sà atimuktirityÃha /
yajamÃnasya hyatimuktirvÃgÃdÅnÃmagnyÃdibhÃva ityudgÅthaprakaraïe vyÃkhyÃtam /
tatra sÃmÃnyena mukhyaprÃïadarÓanamÃtraæ muktisÃdhanamuktam, na tadviÓe«a÷ /
vÃgÃdÅnÃm agnyÃdidarÓanamiha viÓe«o varïyate /
m­tyuprÃptyatimuktistu saiva phalabhÆtÃ, yodgÅthabrÃhmaïena vyÃkhyÃtà -'m­tyupratikrÃnto dÅpyate'(1 / 3 / 12) ityÃdyà //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.4

#<yÃj¤avalkyeti hovÃca -- yad idaæ sarvam ahorÃtrÃbhyÃm Ãptaæ sarvam ahorÃtrÃbhyÃm abhipannaæ kena yajamÃno 'horÃtrayor Ãptim atimucyata iti |
adhvaryuïartvijà cak«u«Ãdityena |
cak«ur vai yaj¤asyÃdhvaryu÷ |
tad yad idaæ cak«u÷ so 'sÃv Ãditya÷ |
so 'dhvaryu÷ sà mukti÷ sÃtimukti÷ || BrhUp_3,1.4 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.4 yÃj¤avalkyeti hovÃca /
svÃbhÃvikÃdaj¤ÃnÃsaÇgaprayuktÃt karmalak«aïÃnm­tyoratimuktirvyÃkhyÃtà /
tasya karmaïa÷ sÃsaÇgasya m­tyorÃÓrayabhÆtÃnÃæ darÓapÆrïamÃsÃdikarmasÃdhanÃnÃæ yo vipariïÃmahetu÷ kÃla÷, tasmÃt kÃlÃt p­thagatinu«ÂhÃnavyatirekeïÃpi prÃgÆrdhvaæ ca kriyÃyÃ÷ sÃdhanavipariïÃmahetutvena vyÃpÃradarÓanÃt kÃlasya /
tasmÃt p­thakkÃlÃdatimuktirvaktavyetyata Ãha- yadidaæ sarvamahorÃtrÃbhyÃmÃptam, sa ca kÃlo dvirÆpa÷ - ahorÃtrÃdilak«aïÃ÷, tithyÃdilak«aïaÓca /
tatrÃhorÃtrÃdilak«aïÃttÃvadatimuktimÃha - ahorÃtrÃbhyÃæ hi sarvaæ jÃyate vardhate vinaÓyati ca, tathà yaj¤asÃdhanaæ ca /
yaj¤asya yajamÃnasya cak«uradhvaryuÓca /
Ói«ÂÃnyak«arÃïi pÆrvavanneyÃni /
yajamÃnasya cak«uradhvaryuÓca sÃdhanadvayamadhyÃtmÃdhibhÆtaparicchedaæ hitvà adhidaivatÃtmanà d­«Âaæ yat sa mukti÷ so 'dhvaryurÃdityabhÃvena d­«Âo mukti÷ /
saiva muktirevÃtimuktiriti /
pÆrvavat ÃdityÃtmabhÃvamÃpannasya hi nÃhorÃtre sambhavata÷ //4//

idÃnÅæ tithyÃdilak«aïÃdatimuktirucyate- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.5

#<yÃj¤avalkyeti hovÃca -- yad idaæ sarvaæ pÆrvapak«Ãparapak«ÃbhyÃm Ãptaæ sarvaæ pÆrvapak«Ãparapak«ÃbhyÃm abhipannaæ kena yajamÃna÷ pÆrvapak«Ãparapak«ayor Ãptim atimucyata iti |
udgÃtrartvijà vayunà prÃïena |
prÃïo vai yaj¤asyodgÃtà |
tad yo 'yaæ prÃïa÷ sa vÃyu÷ sa udgÃtà |
sa mukti÷ sÃtimukti÷ || BrhUp_3,1.5 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.5 idÃnÅæ tithyÃdilak«aïÃdatimuktirÆcyate-yadidaæ sarvam - ahorÃtrayoraviÓi«ÂayorÃditya÷ kartÃ, na prati padÃdÅnÃæ tithÅnÃm;tÃsÃæ tu v­ddhik«ayopagamanenapratipatprabh­tÅnÃæ candramÃ÷ kartà /
atastadÃpÃcyà pÆrvapak«Ãparapak«Ãtyaya÷, ÃdityÃpacyà ahorÃtrÃtyayavat /
tatra yajamÃnasya prÃïo vÃyu÷, sa evaudgÃtà - ityudgÅthabrÃhmaïe 'vagatam'vÃcà ca hyeva sa prÃïena codagÃyat'iti ca nirdhÃritam /
'athaitasya prÃïasyÃpa÷ ÓarÅraæ jyotÅrÆpamasau candra÷'iti ca /
prÃïÃvÃyucandramasÃmekatvÃccandramasà vÃyunà copasaæhÃre na kaÓcid viÓe«a÷ /
evaæ manyamÃnà ÓrutirvÃyunà adhidaivatarÆpeïopasaæharati /
api ca vÃyunimittau hi v­ddhik«ayau candramasa÷ /
tena tithyÃdilak«aïasya kÃlasya karturapi kÃrayità vÃyu÷ /
ato vÃyurÆpÃpannastithyÃdikÃlÃdatÅto bhavatÅtyupapannataraæ bhavati /
tena Órutyantare candrarÆpeïa d­«ÂirmuktiratimuktiÓca /
iha tu kÃïvÃnÃæ sÃdhanadvayasya tatkÃraïarÆpeïa vÃyvÃtmanà d­«ÂirmuktiratimuktiÓceti na Órutyorvirodha÷ //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.6

#<yÃj¤avalkyeti hovÃca -- yad idam antarik«am anÃrambaïam iva kenÃkrameïa yajamÃna÷ svargaæ lokam Ãkramata iti |
brahmaïartvijà manasà candreïa |
mano vai yaj¤asya brahmà |
tad yad idaæ mana÷ so 'sau candra÷ sa brahmà sa mukti÷ sÃtimuktir ity atimok«Ã |
atha saæpada÷ || BrhUp_3,1.6 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.6 m­tyo÷ kÃlÃdatimuktirvyÃkhyÃtà yajamÃnasya /
so 'timucyamÃna÷ kenÃva«Âambhena paricchedavi«ayaæ m­tyumatotya phalaæ prÃpnotyatimucyata ityucyate /
yadidaæ prasiddhamantarik«amÃkÃÓo 'nÃrambaïamanÃlambanamivaÓabdÃdastyeva tatrÃ'lambanaæ tattu na j¤Ãyata ityabhiprÃya÷ /
yattu tadaj¤ÃyamÃnamÃlambanaæ tatsarvanÃmnà keneti p­cchyate /
anyathà phalaprÃpterasaæbhavÃt /
yenÃva«ÂambhenÃ'krameïa yajamÃna÷ karmaphalaæ pratipadyamÃno 'timucyate kiæ taditi praÓnavi«aya /
kenÃ'krameïa yajamÃna÷ svargaæ lokamÃkramata iti svargaæ lokaæ phalaæ prÃpnotyatimucyata ityartha÷ /
brahmaïartvijà manasà candreïetyak«aranyÃsa÷ pÆrvavat /
tatrÃdhyÃtmaæ yaj¤asya yajamÃnasya yadidaæ prasiddhaæ mana÷ so 'sau candro 'dhidaivatam /
mano 'dhyÃtmaæ candramà adhidaivatamiti hi prasiddham /
sa eva candramà brahmartviktenÃdhibhÆtaæ brÃhmaïa÷ paricchinnaæ rÆpamadhyÃtmaæ ca manasa etaddvayamaparicchinnena candramaso rÆpeïa paÓyati /
tena candramasà manasÃvalambanena karmaphalaæ svargaæ lokaæ prÃpnotyatimucyata ityabhiprÃya÷ /
itÅtyupasaæhÃrÃthaæ vacanam /
ityevaæprakÃrà m­tyoratimok«Ã÷ /
sarvÃæïi hi darÓanaprakÃrÃïi yaj¤ÃÇgavi«ayÃïyasminnavasara uktÃnÅti k­tvopasaæhÃra ityatimok«Ã÷ /
evaæprakÃrà atimok«Ã ityartha÷ /
atha saæpada÷ /
athÃdhunà saæpada ucyante /
saæpannÃma kenacitsÃmÃnyenÃgnihotrÃdÅnÃæ karmaïÃæ mahatÃæ phalavatÃæ tatphalÃya saæpÃdanaæ saæpat /
phalasyaiva và sarvotsÃhena phalasÃdhanÃnu«ÂhÃne prayatatÃæ kenacidvaiguïyenÃsaæbhava÷ /
tadidÃnÅmÃhitÃgni÷ sanyatki¤citkarmÃgnihotrÃdÅnÃæ yathÃsaæbhavamÃdÃyÃ'lambanÅk­tya karmaphalavidvattÃyÃæ satyÃæ yatkarmaphalakÃmo bhavati tadeva saæpÃdayati /
anyathà rÃjasÆyÃÓvamedhapuru«amedhasarvamedhalak«aïÃnÃmadhik­tÃnÃæ traivarïikÃnÃmapyasaæbhavaste«Ãæ tatpÃÂha÷ svÃdhyÃyÃrtha eva kevala÷ syÃt /
yadi tatphalaprÃptyupÃya÷ kaÓcana na syÃt /
tasmÃtte«Ãæ sepadaiva tatphalaprÃptistasmÃtsaæpadÃmapi phalavattvamata÷ saæpada Ãrabhyante //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.7

#<yÃj¤avalkyeti hovÃca -- katibhir ayam adyargbhir hotÃsmin yaj¤e kari«yatÅti |
tis­bhir iti |
katamÃs tÃs tisra iti |
puronuvÃkyà ca yÃjyà ca Óasyaiva t­tÅyà |
kiæ tÃbhir jayatÅti |
yat ki¤cedaæ prÃïabh­d iti || BrhUp_3,1.7 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.7 yÃj¤avalkyeti hovÃca abhimukhÅkaraïÃya /
katibhirayamadyargbhirhetÃsmin yaj¤e katibhi÷ katisaÇkhyÃbhir­gbhir­gjÃtibhi÷ ayaæhotartvigasmin yaj¤e kari«yati Óastraæ Óaæsati /
Ãhetara÷-tis­bhir­gjÃtibhi÷ /
ityukkavantaæ pratyà hetara÷-katamÃstÃstistra iti /
saÇkhyeyavi«ayo 'yaæ praÓna÷, pÆrvastu saÇkhyÃvi«aya÷ /
puronuvÃkyÃca-prÃgyÃgaphÃlÃd yÃ÷ prayujyante ­ca÷, sà ­gjÃti÷ puronuvÃkyetyucyate /
yÃgÃrthaæ yÃ÷ prayujyante ­ca÷, sà ­gjÃtiryÃjyà /
ÓastrÃrthaæ yÃ÷ prayujyante ­ca÷, sà ­gjÃti÷ Óasyà /
sarvÃstu yÃ÷ kÃÓcana ­ca÷;tÃ÷ stotriyà và anyà và sarvà etÃsveva tis­«u ­gjÃti«vantarbhavanti /
kiæ tÃbhirjayatÅti yatki¤cedaæ prÃïabh­diti-ataÓcasaÇkhyÃsÃmÃnyÃd yatki¤citprÃïabh­jjÃtama, tat sarvaæ jayati tat sarvaæ phalajÃtaæ sampÃdayati saÇkhyÃdisÃmÃnyena //7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.8

#<yÃj¤avalkyeti hovÃca -- katy ayam adyÃdhvaryur asmin yaj¤a ÃhutÅr ho«yatÅti |
tisra iti |
katamÃs tÃs tisra iti |
yà hutà ujjvalanti yà hutà atinedanti yà hutà adhiÓerate |
kiæ tÃbhir jayatÅti |
yà hutà ujjvalanti devalokam eva tÃbhir jayati |
dÅpyata iva hi devaloko |
yà hutà atinedante pit­lokam eva tÃbhir jayati |
atÅva hi pit­loka÷ |
yà hutà adhiÓerate manu«yalokam eva tÃbhir jayatyi |
adha iva hi manu«yaloka÷ || BrhUp_3,1.8 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.8 yÃj¤avalkyeti hovÃveti pÆrvavat /
katyayamadyÃdhvaryurasmin yaj¤a ÃhutÅrhe«yatÅti, katyÃhutiprakÃrÃ÷? tastra iti, katamÃstÃstistra iti pÆrvavat /
itara Ãha-yà hÆtà ujjvalanti samidÃjyÃhutaya÷ yà hutà atinedante 'tÅva Óabdaæ kuvanti mÃsÃdyÃhutaya÷, yà hutà adhiÓerate 'dhyÃdho gatvà bhÆmeradhiÓerate paya÷somÃhutaya÷ /
kiæ tÃbhirjayatÅti, tÃbhirevaæ nirvartitÃbhirÃhutibhi÷ kiæ jayatÅti /
yà Ãhutayo hutà ujjvalantyujjvalanayuktà Ãhutayo nirvartitÃ÷, phalaæ ca devalokÃkhyamujjvalameva, tena sÃmÃnyena yà mayatà ujjvalantya Ãhutayo nirvartyamÃnÃstà etÃ÷ sÃk«Ãddevalokasya karmaphalasyarÆpaæ devalokÃkhyaæ phalameva mayà nirvartyata ityevaæ sampÃdayati /
yà hutà atinedante Ãhutaya÷ pit­lokameva tÃbhirjayati kutsitaÓabdakart­tvasÃmÃnyena /
pit­lokameva tÃbhirjayati kutsitaÓabdakart­tvasÃmÃnyena /
pit­lokasambaddhÃyÃæ hi saæyamanyÃæ puryÃæ vaivasvatena yÃtyamÃnÃnÃæ'hà hatÃ÷ sma mu¤ca mu¤ca'iti Óabdobhavati /
tathÃvadÃnÃhutaya÷ tena pit­lokasÃmÃnyÃt pit­loka eva mayà nirvartyata iti sampÃdayati /
yà hutà adhiÓerate manu«yalokameva tÃmijayati bhÆmyupari sambandhasÃmÃnyÃt /
adha iva hyagha eva hi manu«yaloka÷ uparitanÃn sÃdhyÃællokÃnapek«ya, athavÃdhogamanamapek«ya /
ato manu«yaloka eva mayà nirvartyata iti sampÃdayati /
yà hutà adhiÓerate manu«yalokameva tÃbhijayati bhÆmyupari sambandhasÃmÃnyÃt /
adha iva hyadha eva hi manu«yaloka÷ uparitanÃn sÃdhyÃællokÃnapek«ya, athavÃdhogamanamapek«ya /
ato manu«yaloka eva mayà nirvartyata iti sampÃdayati paya÷somÃhutinirvartanakÃle //8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.9

#<yÃj¤avalkyeti hovÃca -- katibhir ayam adya brahmà yaj¤aæ dak«iïato devatÃbhir gopÃyatÅti |
ekayeti |
katamà saiketi |
mana eveti |
anantaæ vai mano 'nantà viÓve devÃ÷ |
anantam eva sa tena lokaæ jayati || BrhUp_3,1.9 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.9 yÃj¤avalkyeti hovÃceti pÆrvavat /
ayam­tvigbrahmà dak«iïato brahmÃsane sthitvà yaj¤aæ gopÃyati /
katibhirdevatÃbhirgopÃyatÅti prÃsaÇgikametadvahuvacanam /
ekayà hi devatayà gopÃyatyasau /
evaæ j¤Ãte bahuvacanena praÓno nopapadyate svayaæ jÃnatastasmÃtpÆrvayo÷ kaï¬ikayo÷ praÓnaprativacane«u katibhi÷ kati tis­bhististra iti prasaÇgaæ d­«ÂvehÃpi bahuvacanenaiva praÓnopakrama÷ kriyate /
athavà prativÃdivyÃmohÃrtha bahuvacanam /
itara Ãhaikayetyekà sà devatà yayà dak«iïata÷ sthitvà brahmÃ'sane yaj¤aæ gopÃyati /
katamà saiketi /
mana eveti mana÷ sà devatà /
manasà hi brahmà vyÃpriyate dhyÃnenaiva /
"tasya yaj¤asya manaÓca vÃkca vartanÅ tayoranyatarÃæ manasà saæskaroti brahmÃ"(cha.u.4 / 16 / 1) iti ÓrutyantarÃt /
tena mana eva devatà tayà manasà hi gopÃyati brahmà yaj¤am /
tacca mano v­ttibhedenÃnantam /
vaiÓabda÷ prasiddhÃvadyotanÃrtha÷ /
prasiddhaæ manasa  Ãnantyma /
tadÃnantyÃbhimÃnino devÃ÷,"sarve devà yatraikaæ bhavanti"ityÃdiÓrutyantarÃt /
tenÃnantyasÃmÃnyÃdanantameva sa tena lokaæ jayati //9//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.10

#<yÃj¤avalkyeti hovÃca -- katy ayam adyodgÃtÃsmin yaj¤e stotriyÃ÷ sto«yatÅti |
tisra iti |
katamÃs tÃs tisra iti |
puronuvÃkyà ca yÃjyà ca Óasyaiva t­tÅyà |
katamÃs tÃ÷ |
yà adhyÃtmam iti |
prÃïa eva puronuvÃkyÃpÃno yÃjyà vyÃna÷ Óasyà |
kiæ tÃbhir jayatÅti |
p­thivÅlokam eva puronuvÃkyayà jayaty antarik«alokaæ yÃjyayà dyulokaæ Óasyayà |
tato ha hotÃÓvala upararÃma || BrhUp_3,1.10 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.10 yÃj¤avalkyeti hovÃceti pÆrvavat /
kati stotriyÃ÷ stopyatÅtyayamudgÃtà /
stotriyà nÃma ­ksÃmasamudÃya÷ katipayÃnÃm­cÃm /
stotriyÃvÃÓamyÃvÃyÃ÷ kÃÓcana ­ca÷, tà sarvÃstistra evetyÃha /
tÃÓca vyÃkhyÃtÃ÷- muronuvÃkyà ca yÃjyà ca Óasyaiva t­tÅyeti /
tatra pÆrvamuktam - yatki¤cedaæ prÃïabh­ta sarve jayatÅti tat kena sÃmÃnyena? ityucyate - katamÃstÃstistra ­co yà adhyÃtmaæ bhavantÅti /
prÃïa eva puronuvÃkyÃ, paÓabdasÃmÃnyÃt /
avÃno yÃjyÃ, ÃnantaryÃt /
apÃnena hi prattaæ havirdevatà grasanti, yÃgaÓca pradÃnam /
vyÃna÷Óasyà -"aprÃïannanapÃnann­camabhivyÃharati"(cha. u. 1 / 3 / 4) / iti ÓratyantarÃt /
kiæ tÃbhirjayatÅti vyÃkhyÃtam /
tatra viÓe«asambandhasÃmÃnyamanuktamihocyate, sarvamanyad vyÃkhyÃtam /
lokasambandhasÃmÃnyena p­thivÅlokamevapuronuvÃkyayà jayati, antarik«alokaæ yÃjyayÃ, madhyamatvasÃmÃnyÃt /
dyulokaæÓasyayordhvatvasÃmÃnyÃt /
tato ha tasmÃdÃtmana÷ praÓnanirïayÃdasau hotà aÓvala upararÃma nÃyamasmadgecara iti //10//

#<iti t­tÅyÃdhyÃye prathamamaÓvalabrÃhmaïam //1//>#


ÃkhyÃyikÃsambandha÷ prasiddha eva /
m­tyoratimuktirvyÃkhyÃtà kÃlalak«aïÃt karmalak«aïÃcca /
ka÷ punarasau m­tyuryasmÃdatimuktirvyÃkhyÃtÃ? sa ca svÃbhÃvikÃj¤ÃnÃsaÇgÃspado 'dhyÃtmÃdhibhÆtÃvi«ayaparicchinno grahÃtigrahalak«aïo m­tyu÷ /
tasmÃt paricchinnarÆpÃnm­tyoratimuktasya rÆpÃïyaganyÃdityÃdÅnyudgÅthaprakaraïe vyÃkhyÃtÃni /
aÓvalapraÓnecatadgato viÓe«a÷ kaÓcit /
taccaitat karmaïÃæ j¤ÃnasahitÃnÃæ phalam /
etasmÃt sÃdhyasÃdhanarÆpÃt saæsÃrÃnmok«a÷ kartavya ityatobandhanarÆpasyam­tyo÷ svarÆpamucyate /
baddhasya hi mok«a÷ kartavya÷ /
yadapyatimuktasya svarÆpamuktaæ tatrÃpi grahÃtigrahÃbhyÃmavinirmukta eva m­tyurÆpÃbhyÃm /
tathà coktaæ"aÓanÃyÃhim­tyu÷"(b­.u.1 / 2 / 1) "e«a eva m­tyu÷"iti /
Ãdityasthaæ puru«amaÇgÅk­tyÃha"eko m­tyurvahavÃ"iti ca /
tadÃtmabhÃvÃpanno hi m­tyorÃptimatimucyata ityucyate /
na ca tatra grahÃtigrahau m­tyurÆpau nasta÷ /
"athaitasya manaso dyau÷ ÓarÅraæ jyotÅrÆpamasÃvÃditya÷"(b­. u. 1 / 5 / 12) 'manaÓva'graha÷ sa kÃmenÃtigrÃheïa g­hÅta÷"(3 / 2 / 7) iti, vak«yati"prÃïo vai graha÷ so 'pÃnenÃtigrÃheïa"(3 / 2 / 2) iti,"vÃgvai graha÷ sa nÃmnÃtigrÃheïa"(3 / 2 / 3) iti ca /
tathà vyannavibhÃge vyÃkhyÃtamasmÃbhi÷ /
suvicÃritaæ caitad yadeva prav­ttikÃraïaæ tadeva niv­ttikÃraïaæ na bhavatÅti /
kecittu sarvameva niv­ttikÃraïaæ manyante /
ata÷ kÃgïÃt pÆrvasmÃtpÆrvasmÃnm­tyormucyate uttaramuttaraæ pratipadyamÃno vyÃv­ttyarthameva prati padyate na tu tÃdarthyam, ityata à dvaitak«ayÃta sarvaæ m­tyu÷, dvainak«aye tu paramÃrthatà m­tyorÃptimatimucyate /
ataÓca Ãpek«ikÅ gauïÅ muktirantarÃle /
sarvametad evat abÃrhadÃraïyakam /
nanu sarvaikatvaæ mok«a÷"tasmÃttatsarvamabhavat"(b­. u. 1 / 4 / 10) iti Órute÷ /
bìhaæ bhavatyetadapi, natu"grÃmakÃmo yajeta, paÓukÃmo yajeta"ityÃdiÓrutÅnÃæ tÃdarthyam /
yadi hyadvaitÃrthatvameva ÃsÃæ grÃmapaÓusvargÃdyarthatvaæ nÃstÅti grÃmapaÓusvargÃdayo na g­hyeran, g­hyante tu karmaphalavaicitryaviÓe«Ã÷ /
yadi ca vaidikÃnÃæ karmaïÃæ tÃdarthyameva, saæsÃra eva nÃbhavi«yat /
atha tÃdarthye 'pi anuni«pÃditapadÃrthasvabhÃva÷ saæsÃra iti cet /
yathà ca rÆpadarÓanÃrtha Ãloke sarvo 'pi tatrastha÷ prakÃÓyata eva /
na;pramÃïÃnupapatte÷ /
advaitÃrthatve vaidikÃnÃæ karmaïÃæ vidyÃsahitÃnÃm anyaspÃnuni«pÃditatve pramÃïÃnupapatti÷ /
na pratyak«aæ nÃnumÃnamata eva ca nÃgama÷ /
ubhayam ekena vÃkyena pradarÓyata iti cet kulyÃpraïayanÃlokÃdivat /
tannevam;vÃkyadharmÃnupapatte÷ /
na ca ekavÃkyagatasyÃrthasya prav­ttiniv­ttisÃdhanatvamavagantuæ Óakyate /
kulyÃpraïayanÃlokÃdÃvarthasya pratyak«atvÃdado«a÷ /
yadapyucyate mantrà asminnarthe÷ d­«Âà iti /
ayameva tu tÃvadartha÷ pramÃïÃgamya÷ /
mantrÃ÷ puna÷ kim asminnartha Ãhosvidanyasminnartha iti m­gyametat /
tasmÃd grahÃtiprahalak«aïo m­tyurbandha÷, tasmÃnbhok«o vaktavya ityata idamÃrabhyate na ca jÃnÅmo vi«ayasandhÃvivÃntarÃle 'vasthÃnamardhajaratÅyaæ kauÓalam /
yattu m­tyoratimucyata ityukatvà grahÃtigrahÃvucyete, tacvarthasambandhÃt /
sarvo 'yaæ sÃdhyasÃdhanalak«aïo bandha÷, grahÃtigrahÃvinirmokÃt /
niga¬e hi nirj¤Ãte niga¬itasya mok«Ãya yatna÷ kartavyo bhavati;tasmÃtÃdarthyenÃrambha÷ /



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.1

#<atha hainaæ jÃratkÃrava ÃrtabhÃga÷ papraccha |
yÃj¤avalkyeti hovÃca -- kati grahÃ÷ katy atigrahà iti |
a«Âau grahà a«ÂÃv atigrahà iti |
ye te '«Âau grahà a«ÂÃv atigrahÃ÷ katame ta iti || BrhUp_3,2.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.1 atha hainaæ haÓabda aitihyÃrtha÷ /
athÃnantaramaÓvala uparate prak­taæ yÃj¤avalkyaæ jaratkÃrugotro jÃratkÃrava ­tabhÃgasyÃpatyamÃrtabhÃga÷ papraccha yÃj¤avalkyeti hovÃcetyabhimukhokaraïÃya /
pÆrvavatpraÓna÷ kati grahÃ÷ katyatigrahà iti /
itiÓabdo vÃkyaparisamÃptyartha÷ /
tatra nirj¤Ãte«u và grahÃtigrahe«u praÓna÷ syÃdanirj¤Ãte«u và /
yadi tÃvadgrahà atigrahÃÓca nirj¤ÃtÃstadà tadgatasyÃpi guïasya saækhyÃyà nij¤ÃtatvÃtkati grahÃ÷ katyatigrahà iti saækhyÃvi«aya÷ praÓno nopapadyate /
athanirj¤ÃtÃstadà saækhyeyavi«ayapraÓna iti ke grahÃ÷ ke 'tigrahà iti pra«Âavyaæ na tu kati grahÃ÷ katyatigrahà iti praÓna÷ /
api ca nirj¤ÃtasÃmÃnyakeÓu viÓe«avij¤ÃnÃya praÓno bhavati yathà katame 'tra kaÂhÃ÷ katame 'tra kÃlÃpà iti /
na cÃtra grahÃtigrahà nÃma padÃrthÃ÷ kecana loke prasiddhÃ÷ /
yena viÓe«Ãrtha÷ praÓna÷ syÃt /
nanu cÃtimucyata ityuktaæ grahag­hotasya hi mok«a÷ sa mukti÷ sÃtimuktiriti hi dviruktam /
tasmÃtprÃptà grahà atigrahÃÓca /
nanu tatrÃpi catvÃro grahà atigrahÃÓca nirj¤Ãtà vÃkcak«u÷ prÃïamanÃæsi tatra katÅti praÓno nopapadyate nirj¤ÃtatvÃt /
na /
anavadhÃraïÃrthatvÃt /
na hi catu«Âvaæ tatra vivak«itamiha tu grahÃtigrahÃdarÓane '«Âhatvaguïavivak«ayà katoti praÓna upapadyata eva /
tasmÃtsa mukti÷ sÃtimuktiriti muktyatiktÅ dvirukte grahÃtigrahà api siddhÃ÷ /
ata÷ katisaækhyÃkà grahÃ÷ kati vÃtigrahà iti p­cchati /
itara Ãha-a«Âau grahà a«ÂÃvatigrahà iti /
ye te '«Âau grahà abhihitÃ÷ katame te niyamena grahÅtavyà iti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.2

#<prÃïo vai graha÷ |
so 'pÃnenÃtigraheïa g­hÅta÷ |
prÃïena hi gandhä jighrati || BrhUp_3,2.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.2 tatrÃ'ha /
prÃïo vai graha÷ prÃïa iti ghrÃïamucyate /
prakaraïÃt /
vÃyusahita÷ sa÷ /
apÃneneti gandhenetyetat /
apÃnasacivatvÃdapÃno gandha ucyate /
apÃnopah­taæ hi gandhaæ ghrÃïena sarvo loko jighrati /
tadetaducyate 'pÃnena hi gandhäjighratÅti //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.3-9

#<vÃg vai graha÷ |
sa nÃmnÃtigraheïa g­hÅta÷ |
vÃcà hi nÃmÃny abhivadati || BrhUp_3,2.3 ||>#

#<jihvà vai graha÷ |
sa rasenÃtigraheïa g­hÅta÷ |
jihvayà hi rasÃn vijÃnÃti || BrhUp_3,2.4 ||>#

#<cak«ur vai graha÷ |
sa rÆpeïÃtigraheïa g­hÅta÷ |
cak«u«Ã hi rÆpÃïi paÓyati || BrhUp_3,2.5 ||>#

#<Órotraæ vai graha÷ |
sa ÓabdenÃtigraheïa g­hÅta÷ |
Órotreïa hi Óabdä Ó­ïoti || BrhUp_3,2.6 ||>#

#<mano vai graha÷ |
sa kÃmenÃtigraheïa g­hÅta÷ |
manasà hi kÃmÃn kÃmayate || BrhUp_3,2.7 ||>#

#<hastau vai graha÷ |
sa karmaïÃtigraheïa g­hÅta÷ |
hastÃbhyÃæ hi karma karoti || BrhUp_3,2.8 ||>#

#<tvag vai graha÷ |
sa sparÓenÃtigraheïa g­hÅta÷ |
tvacà hi sparÓÃn vedayata |
ity a«Âau grahà a«ÂÃv atigrahÃ÷ || BrhUp_3,2.9 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.3-9 vÃgvai graha÷ /
vÃcà hyadhyÃtmaparicchinnayÃ'saÇgavi«ayÃspadayÃsatyÃn­tÃsabhyabÅbhatsÃd ivacane«u vyÃp­tayà g­hÅto loko 'pah­tastena /
vÃggraha÷ sa nÃmnÃtigrÃreïa g­hÅta÷ sa vÃgÃkhyo graho nÃmnà vaktavyena vi«ayeïÃtigraheïa atigrÃheïeti daighyaæ chÃndasaæ nÃma vaktavyÃrthà hi vÃktena vaktavyenÃrthena tÃdarthyena prayuktà vÃktena vaÓÅk­tà tena tatkÃryamak­tvà naiva tasyà mok«a÷ /
ato nÃmnÃtigrÃheïa g­hÅtà vÃgityucyate /
vaktavyÃsaÇgena hi prav­ttà sarvÃnarthairyujyate /
samÃnamanyat /
ityete tvakparyantà a«Âau grahÃ÷ sparÓaparyantÃÓcaite '«ÂÃvatigrahà iti // 3-9 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.10

#<yÃj¤avalkyeti hovÃca -- yad idaæ sarvaæ m­tyor annaæ kà svit sà devatà yasyà m­tyur annam iti |
agnir vai m­tyu÷ so 'pÃm annam |
apa punarm­tyuæ jayati || BrhUp_3,2.10 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.10 upasaæh­te«u grahÃtigrahe«vÃha puna÷ - yÃj¤avalkyeti hovÃca /
yadidaæ sarvaæ m­tyorannaæ yadidaæ vyÃk­taæ sarvaæ m­tyorannaæ sarvaæ jÃyate vipadyate ca grahÃtigrahalak«aïena m­tyunà grastam /
kÃsvitkà nu syÃtsà devatà yasyà devatÃyà m­tyurapyannaæ bhavet /
"m­tyuryasyopasecanam"iti ÓrutyantarÃt /
ayamabhiprÃya÷ pra«Âu÷ /
yadi m­tyorm­tyuæ vak«yatyanavasthà syÃt /
atha na vak«yatyasmÃdgrahÃtigrahalak«aïÃnm­tyormok«o nopapadyate /
grahÃtigraham­tyuvinÃÓe hi mok«a÷ yÃt /
sa yadi m­tyorapi m­tyu÷ syÃdbhavedgrahÃtigrahalak«aïasya m­tyorvinÃÓa÷ ato durvacanaæ praÓnaæ manvÃna÷ p­cchati kÃsvitsà devateti /
asti tÃvanm­tyorm­tyu÷ /
nanvanavasthà syÃttasyÃpyanyo m­tyuriti /
nÃnavasthà /
sarvam­tyorm­tyvantarÃnupapatte÷ /
kathaæ punaravagamyate 'sti m­tyorm­tyuriti /
d­«ÂatvÃt /
agnistÃvatsarvasya d­«Âo m­tyurvinÃÓakatvÃt /
so 'dbhirbhak«yate so 'gnirapÃmannam /
g­hÃïa tarhyasti m­tyorm­tyuriti /
tena sarvaæ grahÃtigrahajÃtaæ bhak«yate m­tyorm­tyunà /
tasminbandhane nÃÓite m­tyunà bhak«ite saæsÃrÃnmok«a upapanno bhavati /
bandhanaæ hi grahÃtigrahalak«aïamuktaæ tasmÃcca mok«a upapadyata ityetatprasÃdhitam /
ato bandhamok«Ãya puru«aprayÃsa÷ saphalo bhavatyato 'pajayati punarm­tyum //10//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.11

#<yÃj¤avalkyeti hovÃca -- yatrÃyaæ puru«o mriyata ud asmÃt prÃïÃ÷ krÃmanty Ãho neti |
neti hovÃca yÃj¤avalkya÷ |
atraiva samavanÅyante |
sa ucchvayati |
ÃdhmÃyati |
ÃdhmÃto m­ta÷ Óete || BrhUp_3,2.11 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.11 pareïa m­tyunà m­tyau bhak«ite paramÃtmadarÓanena yo 'sau mukto vidvÃnso 'yaæ puru«o yatra yasminkÃle mriyata udÆrdhvamasmÃdbrahmavido mriyamÃïÃtprÃïà vÃgadayo grahà nÃmÃdayaÓcÃtigrahà vÃsanÃrÆpà antasthÃ÷ prayojakÃ÷ kÃmatnyÆrdhvamutkrÃmantyÃhosvinneti /
neti hovÃca yÃj¤avalkyo notkrÃmantyatraivÃsminneva pareïÃ'tmanÃvibhÃgaæ gacchanti vidu«i kÃryÃïi karaïÃni ca svayonau parabrahmasatattave samavanÅyanta ekÅbhÃvena samavas­jyante pralÅyanta ityartha÷ /
Ærmaya ida samudre /
tathà ca Órutyantaraæ kalÃÓabdavÃcyÃnÃæ prÃïÃnÃæ parasminnÃtmani pralayaæ darÓayati -"evamevÃsya paridra«ÂurimÃ÷ «o¬aÓa kalÃ÷ puru«ÃyaïÃ÷ puru«aæ prÃpyÃstaæ gacchantÅ"ti /
iti pareïÃ'tmanÃvibhÃgaæ gacchantÅti darÓitam /
na tarhi m­to, nahi, m­taÓcÃyaæ yasmÃtsa ucchvayatyucchÆnatÃæ pratipadyata ÃdhmÃyati bÃhyena vÃyunà pÆryate d­tivadÃdhmÃto m­ta÷ Óete niÓce«Âa÷ bandhananÃÓe muktasya na kvacidgamanamiti vÃkyÃrtha÷ //11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.12

#<yÃj¤avalkyeti hovÃca -- yatrÃyaæ puru«o mriyate |
kim enaæ na jahÃtÅti |
nÃmeti |
anantaæ vai nÃmÃnantà viÓve devÃ÷ |
anantam eva sa tena lokaæ jayati || BrhUp_3,2.12 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.12 muktasya kiæ prÃïà eva samavanoyanta Ãhosvittatprayojakamapi sarvam /
atha prÃïà eva na tatprayojakaæ sarva, prayojake vidyamÃne puna÷ prÃïÃnÃæ prasaÇga÷ /
atha sarvameva kÃmakarmÃdi, tato mok«a upapadyata ityevamartha uttara÷ praÓna÷ /
yÃj¤avalkyeti hovÃca yatrÃyaæ puru«o mriyate kimenaæ na jahÃtÅti /
Ãhetaro nÃmeti sarvaæ samavanÅyata ityartha÷ /
nÃmamÃtraæ tu na lÅyata Ãk­tisambandhÃt /
nityaæ hi nÃma /
anantaæ vai nÃma /
nityatvamevÃ'nantyaæ nÃmna÷ /
tadÃnantyÃdhik­tà anantà bai viÓve devà anantameva sa tena lokaæ jayati /
tannÃmÃnantyÃdhik­tÃnviÓvÃndevÃnÃtmatvenopetya tenÃ'nantyadarÓanenÃnantameva lokaæ jayati //12//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.13

#<yÃj¤avalkyeti hovÃca -- yatrÃsya puru«asya m­tasyÃgniæ vÃg apyeti vÃtaæ prÃïaÓ cak«ur Ãdityaæ manaÓ candraæ diÓa÷ Órotraæ p­thivÅæ ÓarÅram ÃkÃÓam Ãtmau«adhÅr lomÃni vanaspatÅn keÓà apsu lohitaæ ca retaÓ ca nidhÅyate kvÃyaæ tadà puru«o bhavatÅti |
Ãhara saumya hastam  ÃrtabhÃga |
ÃvÃm evaitasya vedi«yÃvo na nÃv etat sajana iti |
tau hotkramya mantrayÃæ cakrÃte |
tau ha yad Æcatu÷ karma haiva tad Æcatu÷ |
atha ha yat praÓaæsatu÷ karma haiva tat praÓaÓaæsatu÷ |
puïyo vai puïyena karmaïà bhavati pÃpa÷ pÃpeneti |
tato ha jÃratkÃrava ÃrtabhÃga upararÃma || BrhUp_3,2.13 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.13 grahÃtigraharÆpaæ bandhanamuktaæ m­tyurÆpaæ tasya ca m­tyorm­tyusadbhÃvÃnmok«aÓcopapadyate /
sa ca mok«o grahÃtigraharÆpÃïÃmihaiva pralaya÷ pradÅpanirvÃïavat /
yadvadgrahÃtigrahÃkhyaæ bandhanaæ m­tyurÆpaæ tasya yatprayojakaæ tatsvarÆpanirdhÃraïÃrthamidamÃrabhyate /
yÃj¤avalkyeti hovÃca /
atra kecidvarïayanti grahÃtigrahasya saprayojakasya vinÃÓe 'pi kila na mucyate /
nÃmÃvaÓi«Âo 'vidyayo«arasthÃnÅyayà svÃtmaprabhavayà pa mÃtmana÷ paricchinno bhojyÃcca jagato vyÃv­tta ucchinna kÃmakarmÃntarÃle vyavati«Âhate /
tasya paramÃtmaikatvadarÓane dvaitadarÓanamapanetavyamityata÷ paraæ paramÃtmadarÓanamÃrabdhavyamityevamapavargÃkhyÃmantarÃlÃvasthÃæ parikalyottaragranthasaæbandhaæ kurvanti /
tatra vaktavyaæ viÓÅrïe«u karaïe«u videhasya paramÃtmadarÓanaÓravaïamanananididhyÃsanÃni kathamiti /
samavanÅtaprÃïasya hi nÃmamÃtrÃvaÓi«Âasyeti tairucyate /
m­ta÷ Óeta iti hayuktam /
na manorathenÃpyetadupapÃdayituæ Óakyate /
atha jÅvannevÃvidyÃmÃtrÃvaÓi«Âo bhojyÃdapÃv­tta iti parikalpyate tattu kiænimittamiti vaktavyam /
samastadvaitaikatvÃtmaprÃptinimittamiti yadyucyate tatpÆrvameva nirÃk­tam /
karmasahitena dvaitaikatvÃtmadarÓanena sampanno vidvÃnm­ta÷ samavanÅtaprÃïo jagadÃtmatvaæ hiraïyagarbhasvarÆpaæ và prÃpnuyÃdasamavanÅtaprÃïo bhojyÃjjÅvanneva vyÃv­tto virakta÷ paramÃtmadarÓanÃbhimukha÷ syÃt /
na cobhayamekaprayatnani«pÃdyena sÃdhanena labhyam /
hiraïyagarbhaprÃptisÃdhanaæ cenna tato vyÃv­ttisÃdhanam /
paramÃtmÃbhimukhÅkaraïasya bhojyÃdvayÃv­tte÷ sÃdhanaæ cenna hiraïyagarbhaprÃptisÃdhanam /
na hi yadgatisÃdhanaæ tadgatiniv­tterapi /
atha m­tvà hiraïyagarbhaæ prÃpya tata÷ samavanÅtaprÃïo nÃmÃvaÓi«Âa÷ paramÃtmaj¤Ãne 'dhikriyate /
tato 'smadÃdyarthaæ paramÃtmaj¤ÃnopadeÓo 'narthaka÷ syÃt /
sarve«Ãæ hi brahmavidyà puru«ÃrthÃyopadiÓyate"tadyo yo devÃnÃm"ityÃdyayà Órutyà /
tasmÃdatyantanik­«Âà ÓÃstrabÃhyaiveyaæ kalpanà /
prak­taæ tu vartayi«yÃma /
tatra kena prayuktaæ grahÃtigrahalak«aïaæ bandhanamityetannirdidhÃrayi«ayÃ'ha-yatrÃsya puru«asyÃsamyagdarÓina÷ Óira÷pÃïyÃdimato m­tasya vÃgagnimapyeti vÃtaæ prÃïo 'pyeti cak«urÃdityamapyetÅti sarvatra sambadhyate /
manaÓcandraæ diÓa÷ Órotraæ p­thivÅæ ÓarÅramÃkÃÓamÃtmetyatrÃ'tmÃdhi«ÂhÃnaæ h­dayÃkÃÓamucyate /
sa ÃkÃÓamapyeti /
o«adhÅrapiyati lomÃni /
vanaspatÅnapiyanti keÓÃ÷ /
apsu lohitaæ ca retaÓca nidhÅyata iti punarÃdÃnaliÇgam /
sarvatra hi vÃgÃdiÓabdena devatÃ÷ parig­hyante na tu karaïÃnyevÃpakrÃmanti prÃÇmok«Ãt /
tatra devatÃbhiranadhi«ÂhitÃni karaïÃni nyastadÃtrÃdyupamÃnÃni videhaÓca kartà puru«o 'svatantra÷ kimÃÓrito bhavatÅti p­cchayate-kvÃyaæ tadà puru«o bhavatÅti /
kimÃÓritastadà puru«o bhavatÅti /
yamÃÓrayamÃÓritya puna÷ kÃryakaraïasaæghÃtamupÃdatte yena grahÃtigrahalak«aïaæ bandhanaæ prayujyate tatkimiti praÓna÷ /
atrocyate-svabhÃvayad­cchÃkÃlakarmadaivavij¤ÃnamÃtraÓÆnyÃni vÃdibhi÷ parikalpitÃni /
ato 'nekavipratipattisthÃnatvÃnnaiva jalpanyÃyena vastunirïaya÷ /
atra vastunirïayaæ cedicchasyÃhara sobhya hastasÃrtabhÃga ha ÃvÃmevaitasya tvatp­«Âasya veditavyaæ yattadvedi«yÃvo nirÆpayi«yÃva÷ /
kasmÃt /
na nÃvÃvayoretadvastu sajane janasamudÃye nirïetuæ Óakyate /
ata ekÃnta gami«yÃvo vicÃraïÃya /
tau hetyÃdi Órutivacanam /
tau yÃj¤avalkyÃrtabhÃgÃvekÃntaæ gatvà kiæ cakraturityucyate-tau hotkramya sajanÃddeÓÃnmantrayäcakrÃte /
Ãdau laukikavÃdipak«ÃïÃmekaikaæ parug­hya vicÃritavantau /
tau ha vicÃrya yadÆcaturapohya pÆrvapak«ÃnsarvÃneva tacch­ïu /
karma haivÃ'Órayaæ puna÷ puna÷ kÃryakaraïopÃdÃnahetuæ tattatrocaturuktavantau /
na kevalaæ kÃlakarmadaiveÓvare«vabhyupagate«u hetu«u yatpraÓaÓaæsatustau karma haiva tatpraÓaÓaæsatu÷ /
yasmÃnnirdhÃritametatkarmaprayuktaæ grahÃtigrahÃdikÃryakaraïopÃdÃnaæ puna÷ punastasmÃtpuïyo vai ÓÃstravihitena puïyena karmaïà bhavati tadviparotena viparÅto bhavati pÃpa÷ pÃpenetyevaæ yÃj¤avalkyena praÓne«u nirïÅte«u tato 'ÓakyaprakampyatvÃdyÃj¤avalkyasya ha jaratkÃrava ÃrtabhÃga upararÃma //13//

#<iti t­tÅyÃdhyÃye dvitÅyamÃrtabhÃgabrÃhmaïam //2//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,3.1

#<atha hainaæ bhujyur lÃhyÃyani÷ papraccha -- yÃj¤avalkyeti hovÃca -- madre«u carakÃ÷ paryavrajÃma |
te pata¤calasya kÃpyasya g­hÃn aima |
tasyÃsÅd duhità gandharvag­hÅtà |
tam ap­cchÃma ko 'sÅti |
so 'bravÅt sudhanvÃÇgirasa iti |
taæ yadà lokÃnÃm antÃn ap­cchÃma |
athainam abrÆma -- kva pÃrik«ità abhavann iti |
kva pÃrik«ità abhavan |
sa tvà p­cchÃmi yÃj¤avalkya |
kva pÃrik«ità abhavann iti || BrhUp_3,3.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,3.1 atha hainaæ bhujyurlÃhyÃyani÷ papraccha /
grahÃtigrahalak«aïaæ bandhanamuktam /
yasmÃtsaprayojakÃnmukto mucyate yena và baddha÷ saæsarati sa m­tyu÷ /
tasmÃcca mok«a upapadyate /
yasmÃnm­yorm­tyurasti /
muktasya ca na gati÷ kvacit /
sarvotsÃdo nÃmamÃtrÃvaÓe«a÷ pradÅpanirvÃïavaditi cÃvadh­tam /
tatra saæsaratÃæ mucyamÃnÃnÃæ ca kÃryakaraïÃnÃæ svakÃraïasaæsarge samÃne muktÃnÃmatyantameva punaranupÃdÃnam /
saæsaratÃæ tu puna÷ punarupÃdÃnaæ yena prayuktÃnÃæ bhavati tatkarmetyavadhÃritaæ vicÃraïÃpÆrvakam /
tatk«aye ca nÃmÃvaÓe«eïa sarvotsÃdo mok«a÷ /
tacca puïyapÃpÃkhyaæ karma /
puïyo vai puïyena karmaïà bhavati pÃpa÷ pÃpenetyavadhÃritatvÃt /
etatk­ta÷ saæsÃra÷ /
tatrÃpuïyena sthÃvarajaÇgame«u svabhÃvadu÷khabahule«u narakatiryakpretÃdi«u ca du÷khamanubhavati puna÷ punarjÃyamÃno mriyamÃïaÓcetyetadrÃjavartmavatsarvalokaprasiddham /
yattu ÓÃstrÅyaæ puïyo vai puïyena karmaïà bhavati tatraivÃdara÷ kriyata iha Órutyà /
puïyameva ca karma sarvapuru«ÃrthasÃdhanamiti sarve Órutism­tivÃdÃ÷ /
mok«asyÃpi puru«ÃrthatvÃttatsÃdhyatà prÃptà /
yÃvadyÃvatpuïyotkar«astÃvattÃvatphalotkar«aprÃpti÷ /
tasmÃduttameva puïyotkar«eïa mok«o bhavi«yatÅtyÃÓaÇkà syÃt /
sà nivartayitavyà j¤Ãnasahitasya ca prak­«Âasya karmaïa etÃvatÅ gati÷ /
vyÃk­tanÃmarÆpÃspadatvÃtkarmaïastatphalasya ca /
na tvakÃrye nitye 'vyÃk­tadharmiïyanÃmarÆpÃtmake kriyÃkÃrakaphalasvabhÃvavarjite karmaïo vyÃpÃro 'sti /
yatra ca vyÃpÃra÷ sa saæsÃra evetyasyÃrthasya pradarÓanÃya brahmaïamÃrabhyate /
yattu kaiÓciducyate vidyÃsahitaæ karma nirabhisaædhi mantraÓarkarÃdiyuktavi«adadhyÃdivatkÃryÃntaramÃrabhata iti /
tanna /
anÃrabhyatvÃnmok«asya /
bandhanÃÓa eva hi mok«o na kÃryabhÆta÷ bandhanaæ cÃvidyetyavocÃma /
avidyÃyÃÓca na karmaïà nÃÓa upapadyate /
d­«Âavi«ayatvÃcva karmasÃmarthyasya /
utpattyÃptivikÃrasaæskÃrà hi karmasÃmarthyasya vi«ayÃ÷ /
utpÃdayituæ prÃpayituæ vikartuæ ca sÃmarthyaæ karmaïo nÃto vyatiriktavi«ayo 'sti karmasÃmarthyasya /
loke 'prasiddhatvÃt /
na ca mok«a e«Ãæ padÃrthÃnÃmanyatama÷ /
avidyÃmÃtravyavahita ityavocÃma /
bìham /
bhavatu kevalasyaiva karmaïa evaæsvabhÃvatà /
vidyÃsaæyuktasya tu nirabhisaædherbhavatyanyathà svabhÃva÷ /
d­«Âaæ hyanyaÓaktitvena nirj¤ÃtÃnÃmapi padÃrthÃnÃæ vi«adadhyÃdÅnÃæ vidyÃmantraÓarkarÃdisaæyuktÃnÃmanyavi«aye sÃmathyam /
tathà karmaïo 'pyastviti cet /
na /
pramÃïÃbhÃvÃt /
tatra hi karmaïa uktavi«ayavyatirekeïa vi«ayÃntare sÃmarthyÃstitve pramÃïaæ na pratyak«aæ nÃnumÃnaæ nopamÃnaæ nÃrthÃpattirna Óabdo 'sti /
nanu phalÃntarÃbhÃve codanÃnyathÃnupapatti÷ pramÃïamiti /
na hi nityÃnÃæ karmaïÃæ viÓvajinnyÃyena phalaæ kalpyate /
nÃpi Órutaæ phalamasti /
codyante ca tÃni /
pÃriÓe«yÃnmok«aste«Ãæ phalamiti gamyate /
anyathà hi puru«Ã na pravarteran /
nanu viÓvajinnyÃya evÃ'yÃto mok«asya phalasya kalpitatvÃt /
mok«e vÃnyasminvà phale 'kalpite puru«Ã na pravarteranniti mok«a÷ phalaæ kalpyate ÓrutÃrthÃpattyà yathà viÓvajiti /
nanvevaæ sati kathamucyate viÓvajinnyÃyo na bhavatÅti /
phalaæ ca kalpyate viÓvajinnyÃyaÓca na bhavatÅti viprati«iddhamabhidhÅyate /
mok«a÷ phalameva na bhavatÅti cet /
na /
pratij¤ÃhÃnÃt /
karma kÃryÃntaraæ vi«adadhyÃdivadÃrabhata iti hi pratij¤Ãtam /
sa cenmok«a÷ karmaïa÷ kÃryaæ phalameva na bhavatÅti sà pratij¤Ã hÅyeta /
karmakÃryatve ca mok«asya svargÃdiphalebhyo viÓe«o vaktavya÷ /
atha karmakÃryaæ na bhavati nityÃnÃæ karmaïÃæ phalaæ mok«a ityasyà vacanavyakte÷ kor'tha iti vaktavyam /
na ca kÃryaphalaÓabdabhedamÃtreïa viÓe«a÷ Óakya÷ kalpayitum /
aphalaæ ca mok«o nityaiÓca karmabhi÷ kriyate nityÃnÃæ karmaïÃæ phalaæ na kÃryamiti cai«or'tho viprati«iddho 'bhidhÅyate yathÃgni÷ ÓÅta iti /
j¤Ãnavaditi cet /
yathà j¤Ãnasya kÃryaæ mok«o j¤ÃnenÃkriyamÃïo 'pyucyate tadvatkarmakÃryatvamiti cet /
na /
aj¤ÃnanivartakatvÃjj¤Ãnasya /
aj¤ÃnavyavadhÃnanivartakatvÃjj¤Ãnasya mok«o j¤ÃnakÃryamityupacaryate /
na tu karmaïà nivartayitavyamaj¤Ãnam /
na cÃj¤Ãnavyatirekeïa mok«asya vyavadhÃnÃntaraæ kalpayituæ Óakyam /
nityatvÃnmok«asya sÃdhakasvarÆpÃvyatirekÃcca, yatkarmaïà nivartyeta /
aj¤Ãnameva nivartayatÅti cet /
na /
vilak«aïatvÃt /
anabhivyaktiraj¤Ãnamabhivyaktilak«aïena j¤Ãnena virudhyate /
karma tu tÃj¤Ãnena virudhyate tena j¤Ãnavilak«aïaæ karma /
yadi j¤ÃnÃbhÃvo yadi saæÓayaj¤Ãnaæ yadi viparÅtaj¤Ãnaæ vocyate 'j¤Ãnamiti sarvaæ hi tajj¤Ãnenaiva nivartyate /
na tu karmaïÃnyatamenÃpi virodhÃbhÃvÃt /
athÃd­«Âaæ karmaïÃmaj¤Ãnanivartakatvaæ kalpyamiti cet /
na /
j¤ÃnenÃj¤Ãnaniv­ttau gamyamÃnÃyÃmad­«Âaniv­ttikalpanÃnupapatte÷ /
yathÃvaghÃtena vrÅhÅïÃæ tu«aniv­ttau gamyamÃnÃyÃmagnihotrÃdinityakarmakÃryÃd­«Âà na kalpyate tu«aniv­tti÷ /
tadvadaj¤Ãnaniv­ttirapi nityakarmakÃryÃd­«Âà na kalpyate /
j¤Ãnena viruddhatvaæ cÃsak­tkarmaïÃmavocÃma /
yadaviruddhaæ j¤Ãnaæ karmabhistaddevalokaprÃptinimittamityuktaæ"vidyayà devaloka÷"iti Órute÷ /
ki¤cÃnyatkalpye ca phale nityÃnÃæ karmaïÃæ ÓrutÃnÃæ yatkarmabhirvirudhyate dravyaguïakarmaïÃæ kÃryameva na bhavati, kiæ tatkalpyatÃmiti? yasminkarmaïa÷ sÃmarthyameva na d­«Âam, kiævà yasmind­«Âaæ sÃmarthyaæ yacca karmaïÃæ phalamaviruddhaæ tatkalpyatÃmiti /
puru«aprav­ttijananÃyÃvaÓyaæ cetkarmaphalaæ kalpayitavyam karmÃviruddhavi«aya eva ÓrutÃrthÃpatte÷ k«ÅïatvÃnnityo mok«a÷ phalaæ kalpayituæ na ÓakyastadvyavadhÃnÃj¤Ãnaniv­ttirvà /
aviruddhatvÃdd­«ÂasÃmarthyavi«ayatvÃcceti /
pÃriÓe«yanyÃyÃnmok«a eva kalpayitavya iti cet /
sarve«Ãæ hi karmaïÃæ sarvaæ phalam na cÃnyaditarakarmaphalavyatirekeïa phalaæ kalpanÃyogyamasti /
pariÓi«ÂaÓca mok«a÷ /
sa ce«Âo vedavidÃæ phalam /
tasmÃtsa eva kalpayitavya iti cet /
na /
karmaphalavyaktonÃmÃnantyÃtpÃriÓe«yanyÃyÃnupapatte÷ /
nahi puru«ecchÃvi«ayÃïÃæ karmaphalÃnÃmetÃvattvaæ nÃma kenacidasarvaj¤enÃvadh­taæ tatsÃdhanÃnÃæ và puru«ecchÃnÃæ vÃniyatadeÓakÃlanimittatvÃtpuru«ecchÃvi«ayasÃdhanÃnÃæ ca puru«e«ÂaphalaprayuktatvÃt /
pratiprÃïi cecchÃvaicitryÃtphalÃnÃæ tatsÃdhanÃnÃæ cÃ'nantyasiddhi÷ /
tadÃnantyÃccÃÓakyametÃvattvaæ puru«airj¤Ãtum /
aj¤Ãte ca sÃdhanaphalaitÃvattve kathaæ mok«asya pariÓe«asiddhiriti /
karmaphalajÃtipÃriÓe«yamiti cet /
satyapÅcchÃvi«ayÃïÃæ tatsÃdhanÃnÃæ cÃ'nantye karmaphalajÃtitvaæ nÃma sarve«Ãæ tulyam /
mok«asatvakarmaphalatvÃtpariÓi«Âa÷ syÃt /
tasmÃtpariÓe«Ãtsa eva yukta÷ kalpayitumiti cet /
na /
tasyÃpi nityakarmaphalatvÃbhyupagame karmaphalasamÃnajÃtÅyatvopapatte÷ pariÓe«Ãnupapatti÷ /
tasmÃdanyathÃpyupapatte÷ k«Åïà ÓrutÃrthÃpatti÷ /
utpattayÃptivikÃrasaæskÃrÃïÃmanyatamapi nityÃnÃæ karmaïÃæ phalamupapadyata iti k«Åïà ÓrutÃrthÃpatti÷ /
caturïÃmanyatama eva mok«a iti cet /
na tÃvadutpÃdyo nityatvÃt /
ata evÃvikÃryo 'saæskÃryaÓcÃta eva, asÃdhanadravyÃtmakatvÃcca /
sÃdhanÃtmakaæ hi dravyaæ saæskriyate /
yathà pÃtrÃjyÃdi prok«aïÃdinà /
na ca saæskriyamÃïa÷ saæskÃranirvartyo và yÆpÃdivat /
pÃriÓe«yÃdÃpya÷ syÃt /
nÃ'pyo 'pyÃtmasvabhÃvatvÃdekatvÃcca /
itarai÷ karmabhirvailak«aïyÃnnityÃnÃæ karmaïÃæ tatphalenÃpi vilak«aïena bhavitavyamiti cet /
na /
karmatvasÃlak«aïyÃtsalak«aïaæ kasmÃtphalaæ na bhavatÅtarakarmaphalai÷ /
nimittavailak«aïyÃditi cet /
na /
k«ÃmavatyÃdibhi÷ samÃnatvÃt /
yathà hi g­hadÃhÃdau nimitte k«ÃmavatyÃdÅ«Âiryathà bhinne juhoti skanne juhotÅtyevamÃdau naimittike«u karmasu na mok«a÷ phalaæ kalpyate /
taiÓcÃviÓe«Ãnnaimittikatvena jÅvanÃdinimitte ca ÓravaïÃt /
tathà nityÃnÃmapi na mok«a÷ phalam /
Ãlokasya sarve«Ãæ rÆpadarÓanasÃdhanatva ulÆkÃdaya Ãlokena rÆpaæ na paÓyantÅtyulukÃdicak«u«o vailak«aïyÃditaralokacak«urbhirna rasÃdivi«ayatvaæ parikalpyate rasÃdivi«aye sÃmarthyasyÃd­«ÂatvÃt /
sudÆramapi gatvà yadvi«aye d­«Âaæ sÃmarthyaæ tatraiva kaÓcidviÓe«a÷ kalpayitavya÷ /
yatpunaruktaæ vidyÃmantraÓarkarÃdisaæyuktavi«adadadhyÃdivannityÃni kÃryÃntaramÃrabhanta iti /
ÃrabhyatÃæ viÓi«Âaæ kÃryaæ tadi«ÂatvÃdavirodha÷ /
nirabhisaædhe÷ karmaïo vidyÃsaæyuktasya viÓi«ÂakÃryÃntarÃrambhe na kaÓcidvirodha÷ /
devayÃjyÃtmayÃjinorÃtmayÃjino viÓe«aÓravaïÃddevayÃjina÷'ÓreyÃnÃtmayÃjÅ'tyÃdau'yadeva vidyayà karotÅ'tyÃdau ca /
yastu paramÃtmadarÓanavi«aye manunokta ÃtmayÃjiÓabda÷'samaæ paÓyannÃtmayÃjÅ'tyatra samaæ paÓyannÃtmayÃjÅ bhavatÅtyartha÷ /
athavà bhÆtapÆrvagatyà /
ÃtmayÃjyÃtmasaæskÃrÃrthaæ nityÃni karmÃïi karoti"idaæ me 'nenÃÇga saæskriyate"iti Órute÷ /
tathà gÃrbhairhemairityÃdiprakaraïe kÃryakaraïasaæskÃrÃrthatvaæ nityÃnÃæ karmaïÃæ darÓayati /
saæsk­taÓca ya ÃtmayÃjÅ tai÷ karmabhi÷ samaæ dra«Âuæ samartho bhavati /
tasyeha và janmÃntare và samamÃtmadarÓanamutpadyate samaæ paÓyansvÃrÃjyamadhigacchatÅtye«or'tha÷ /
ÃtmayÃjiÓabdastu bhÆtapÆrvagatyà prayujyate /
j¤ÃnayuktÃnÃæ nityÃnÃæ karmaïÃæ j¤ÃnotpattisÃdhanatvapradarÓanÃrtham /
ki¤cÃnyat- brahmà viÓvas­jo dharmo mahÃnavyaktameva ca /
uttamÃæ sÃttvikÅmetÃæ gatimÃhurmanÅ«iïa÷ //
iti ca devasÃr«Âivyatirekeïa bhÆtÃpyayaæ darÓayati bhÆtÃnyapyeti pa¤ca vai /
bhÆtÃnyatyetÅti pÃÂhaæ ye kurvanti te«Ãæ vedavi«aye paricchinnabuddhitvÃdado«a÷ /
na cÃrthavÃdatvamadhyÃyasya brahmÃntakarmavipÃkÃrthasya tadvayatiriktÃtmaj¤ÃnÃrthasya ca karmakÃï¬opani«adbhayÃæ tulyÃrthatvadarÓanÃt /
vihitÃkaraïaprati«iddhakarmaïÃæ ca sthÃvaraÓvasÆkarÃdiphaladarÓanÃt /
vÃntÃÓyÃdipretadarÓanÃcca /
na ca Órutism­tivÅrÅtaprati«iddhavyatirekeïa vihitÃni và prati«iddhÃnivà karmÃïi kenacidavagantuæ Óakyante /
ye«ÃmakaraïÃdanu«ÂhÃnÃcca pretaÓvasÆkarasthÃvarÃdÅni karmaphalÃni pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃmupalabhyante /
na cai«Ãmakarmaphalatvaæ kenacidabhyupagamyate /
tasmÃdvihitÃkaraïaprati«iddhasevÃnÃæ yathaite karmavipÃkÃ÷ pretatiryaksthÃvarÃdayastathotk­«Âe«vapi brahmÃnte«u karmavipÃkatvaæ veditavyam /
tasmÃt"sa Ãtmano vapÃmudakhidat" "so 'rodÅdi"tyÃdivannÃbhÆtÃrthavÃdatvam /
tatrÃpyabhÆtÃrthavadatvaæ mà bhÆditi cet /
bhavatvevam /
na caitÃvatÃsya nyÃyasya bÃdho bhavati /
na cÃsmatpak«o và du«yati /
na ca"brahmà viÓvas­ja"ityÃdÅnÃæ kÃmyakarmaphalatvaæ Óakyaæ vaktum /
te«Ãæ devasÃr«ÂitÃyÃ÷ phalasyoktatvÃt /
tasmÃtsÃbhisaædhÅnÃæ nityÃnÃæ karmaïÃæ sarvamedhÃÓvamedhÃdÅnÃæ ca brahmatvÃdÅni phalÃni /
ye«Ãæ punarnityÃni nirabhisaædhÅnyÃtmasaæskÃrÃrthÃni te«Ãæ j¤ÃnotpattyarthÃni tÃni /
"brÃhmÅyaæ kriyate tanu÷"iti smaraïÃt /
te«ÃmÃrÃdupakÃrakatvÃnmok«asÃdhanÃnyapi karmÃïi bhavantÅti na virudhyate /
yathà cÃyamartha÷ «a«Âhe janakÃkhyÃyikÃsamÃptau vak«yÃma÷ /
yattu vi«adadhyÃdivadityuktaæ tatra pratyak«ÃnumÃnavi«ayatvÃdavirodha÷ /
yastvatyantaÓabdagamyor'thastatra vÃkyasyÃbhÃve tadarthapratipÃdakasya na Óakyaæ kalpayituæ vi«adadhyÃdisÃdharmyam /
na ca pramÃïÃntaraviruddhÃrthavi«aye Órute÷ prÃmÃïyaæ kalpyate yathà ÓÅto 'gni÷ kledayatÅti /
Órute tu tÃdarthye vÃkyasya pramÃïÃntarasyÃ'bhÃsatvama /
yathà khadyoto 'gniriti talamalinamantarik«amiti bÃlÃnÃæ yatpratyak«amapi tadvi«ayapramÃïÃntarasya yathÃrthatve niÓcite niÓcitÃrthamapi bÃlapratyak«amÃbhÃsÅbhavati /
tasmÃdvedaprÃmÃïyasyÃvyabhicÃrÃttÃdarthye sati vÃkyasya tathÃtvaæ syÃt /
na tu puru«amatikauÓalam /
nahi puru«amatikauÓalÃtsavità rÆpaæ na prakÃÓayati /
tathà vedavÃkyÃnyapi nÃnyÃrthÃni bhavanti /
tasmÃnna mok«ÃrthÃni karmÃïÅti siddham /
ata÷ karmaphalÃnÃæ saæsÃratvapradarÓanÃyaiva brÃhmaïamÃrabhyate /
athÃnantaram uparate jÃratkÃrave, bhujyuriti nÃmato lahyasyÃpatyaæ lÃhyastadapatyaæ lÃhyÃyani÷ papraccha /
yÃj¤avalkyeti hovÃca /
ÃdÃbuktamaÓvamedhadarÓanam;sama«Âivya«ÂiphalaÓcÃÓvamedhakratu÷, j¤Ãnasamuccito và kevalaj¤ÃnasampÃdito vÃ, sarvakarmaïÃæ parà këÂhÃ;bhraïahatyÃÓvamedhÃbhyÃæ na paraæ puïyapÃpayoriti hi smaranti;tena hi sama«Âiæ vya«ÂÅÓca prÃpnoti;tatra vya«Âayo nirj¤Ãtà antaraï¬avi«ayà aÓvamedhayÃgaphalabhÆtÃ÷;'m­tyurasyÃtmà bhavatyetÃsÃæ devatÃnÃmekà bhavati'(1 / 2 / 7) ityuktam /
m­tyuÓcÃÓanÃyÃlak«aïo buddhayÃtmà sama«Âi÷ prathamajo vÃyu÷ sÆtraæ satyaæ hiraïyagarbha÷;tasya vyÃk­to vi«aya÷-yadÃtmakaæ sarvaæ dvaitaikatvam /
ya÷ sarvabhÆtÃntarÃtmà liÇgam amÆrtaraso yadÃÓritÃni sarvabhÆtakarmÃïi, ya÷ karmaïÃæ karmasambaddhÃnÃæ ca vij¤ÃnÃnÃæ parà gati÷ paraæ phalam, tasya kiyÃn gocara÷ kiyati vyÃpti÷ sarvata÷ parimaï¬alÅbhÆtÃ, sà vaktavyÃ;tasyÃm uktÃyÃæ sarva÷ saæsÃro bandhagocara ukto bhavati /
tasya ca sama«Âivya«ÂyÃtmadarÓanasya alaukikatvapradarÓanÃrthamÃkhyÃyikÃmÃtmano v­ttÃæ prakurute;tena ca prativÃdibuddhiævyÃmohayi«yÃmÅti manyate /
madre«u madrà nÃma janapadÃste«u, carakà adhyayanÃrthavratacaraïÃccarakà adhvaryavo vÃ, paryavrajÃma paryaÂitavanta÷;te pata¤calasya nÃmata÷, kÃpyasya kapigotrasya, g­hÃn aima gatavanta÷ /
tasyÃsÅd duhità gandharvag­hÅtÃ-gandharveïa amÃnu«eïa sacvena kenacidÃvi«ÂÃ;gandharvo và dhi«ïyo 'gnir­tvigadevatà viÓi«Âavij¤ÃnatvÃdavasÅyate;na hi sacvamÃtrasyed­Óaæ vij¤Ãnamupapadyate /
taæ sarve vayaæ parivÃritÃ÷ santo 'p­cchÃma-ko 'sÅti, kastvamasi kinnÃmà kiæsatacva÷ /
so 'bravÅd gandharva÷ sudhanvà nÃmata÷, ÃÇgiraso gotrata÷ /
taæ yadà yasmin kÃle lokÃnÃmantÃn paryavasÃnÃni ap­cchÃma athainaæ gandharvamabrÆma-bhÆvanakoÓaparimÃïaj¤ÃnÃya prav­tte«u sarve«vÃtmÃnaæ ÓlÃghayanta÷ p­«Âavanto vayam;katham? kva pÃrik«ità abhavanniti /
sa ca gandharva÷ sarvamasmabhyabravÅt /
tena divyebhyo mayà labdhaæ j¤Ãnam, tattava nÃsti, ato nig­hÅto 'si, ityabhiprÃya÷ /
so 'haæ vidyÃsampanno labdhÃgamo gandharvÃt tvà tvÃæ p­cchÃmi yÃj¤avalkya-kva pÃrik«ità abhavantat tvaæ kiæ jÃnÃsi? he yÃj¤avalkya'kathaya p­cchÃmi kva pÃrik«ità abhavanniti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,3.2

#<sa hovÃca -- uvÃca vai sa÷ |
agacchan vai te tad yatrÃÓvamedhayÃjino gacchantÅti |
kva nv aÓvamedhayÃjino gacchantÅti |
dvÃtriæÓataæ vai devarathÃhnyÃny ayaæ loka÷ |
taæ samantaæ p­thivÅ dvistÃvat paryeti |
tÃæ samantaæ p­thivÅæ dvistÃvat samudra÷ paryeti |
tad yÃvatÅ k«urasya dhÃrà yÃvad và mak«ikÃyÃ÷ pattraæ tÃvÃn antareïÃkÃÓa÷ tÃn aindra÷ suparïo bhÆtvà vÃyave prÃyacchat |
tÃn vÃyur Ãtmani dhitvà tatrÃgamayad yatrÃÓvamedhayÃjino 'bhavann iti |
evam iva vai sa vÃyum eva praÓaÓaæsa tasmÃd vÃyur eva vya«Âir vÃyu÷ sama«Âi÷ |
apa punarm­tyuæ jayati ya evaæ veda |
tato ha bhujyur lÃhyÃyanir upararÃma || BrhUp_3,3.2 ||>#

__________



BrhUpBh_3,3.2 sa hovÃca yÃj¤avalkya uvÃca vai sa÷ /
vaiÓbda÷ smaraïÃrtha÷ /
uvÃca vai sa gandharvastubhyam /
agacchanvai te pÃrik«itÃstattatra kva? yatra yasminnaÓvamedhayÃjino gacchantÅti /
nirïote praÓna Ãha-kva nu kasminnaÓvamedhayÃjino gacchantÅti /
te«Ãæ gativivak«ayà bhuvanakoÓaparimÃïamÃha-dvÃtriæÓataæ vai dve adhike triæÓaddvÃtriæÓataæ vai devarathÃhrayÃni deva Ãdityastasya ratho devarathastasya rathasya gatyÃhrà yÃvatparicchidyate deÓaparimÃïa taddevarathÃhrayaæ taddvÃtriæÓadguïitaæ devarathÃhrayÃni tÃvatparimÃïo 'yaæ loko lokÃlokagiriïà parik«ipta÷ /
yatra vairÃjaæ ÓarÅraæ yatra ca karmaphalopabhoga÷ prÃïinÃæ sa e«a loka etÃvÃælloko 'ta÷ paramalokastaæ lokaæ samantaæ samantato lokavistÃrÃddviguïaparimÃïavistÃreïa parimÃïena taæ lokaæ parik«iptà paryeti p­thivÅ /
tÃæ p­thivÅæ tathaiva samantaæ dvistÃvaddviguïena parimÃïena samudra÷ paryeti yaæ ghanodamÃcak«ate paurÃïikÃ÷ /
tatraï¬akapÃlayorvivaraparimÃïamucyate /
yena vivareïa mÃrgeïa vahirnirgacchanto vyÃpnuvantyaÓvamedhayÃjina÷ /
tatra yÃvatÅ yÃvatparimÃïa k«urasya dhÃrÃgraæ yÃvadvà sauk«myeïa yuktaæ mak«ikÃyÃ÷ patraæ tÃvÃæstÃvatparimÃïo 'ntareïa madhye 'ï¬akapÃlayorÃkÃÓchidraæ tenÃ'kÃÓenetyetat /
tÃnpÃrik«itÃnaÓvamedhayÃjina÷ prÃptÃnidra÷ parameÓvaro yo 'Óvameve 'gniÓcita÷ suparïo yadvi«ayaæ darÓanamuktaæ tasya prÃci diviÓara ityÃdinà suparïa÷ pak«Å bhÆtvà pak«apucchÃdyÃtmaka÷ suparïo bhÆtvà vÃyave prÃyacchanmÆrtatvÃnnÃstyÃtmano gatistatreti /
tÃnpÃrik«itÃnvÃyurÃtmani dhitvà sthÃpayitvà svÃtmabhÆtÃnk­tvà tatra tasminnagamayat /
kva /
yatra pÆrve 'tikrÃntÃ÷ pÃrik«ità aÓvamedhayÃjino 'bhavanniti /
evamiva và evameva sa gandharvo vÃyumeva praÓaÓaæsa pÃrik«itÃnÃæ gatim /
samÃptÃ'khyÃyikà /
ÃkhyÃyikÃnirv­ttaæ tvarthamÃkhyÃyikÃto 'pasutya Óruti÷ svamukhenaivÃ'ca«Âe 'smabhyam /
yasmÃdvÃyu÷ sthÃvarajaÇgamÃnÃæ bhÆtÃnÃmantarÃtmà bahiÓca sa eva tasmÃdadhyÃtmÃdhibhÆtÃdhidaivabhÃvena vividhà yëÂirvyÃpti÷ sa vÃyureva /
tathà sama«Âi÷ kevalena sÆtrÃtmanà vÃyureva /
evaæ vÃyumÃtmÃnaæ sama«Âivya«ÂirÆpÃtmakatvenopagacchati ya evaæ veda /
tasya kiæ phalamityÃhi-apa punarm­tyuæ jayati sak­tm­tvà punanaæ mriyate /
tata Ãtmana÷ praÓnanirïayÃdbhujyurlÃhyÃyanirupararÃma //2//

#<iti b­hadÃraïyakopani«adbhëye t­tÅyÃdhyÃyasya t­tÅyaæ brÃhmaïam //3//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,4.1

#<atha hainam u«astaÓ cÃkrÃyaïa÷ papraccha |
yÃj¤avalkyeti hovÃca -- yat sÃk«Ãd aparok«Ãd brahma ya Ãtmà sarvÃntaras taæ me vyÃcak«veti |
e«a ta Ãtmà sarvÃntara÷ |
ya÷ prÃïena prÃïiti sa ta Ãtmà sarvÃntara÷ |
yo 'pÃnenÃpÃniti sa ta Ãtmà sarvÃntara÷ |
yo vyÃnena vyaniti sa ta Ãtmà sarvÃntara÷ |
ya udÃnenodaniti sa ta Ãtmà sarvÃntara÷ |
e«a ta Ãtmà sarvÃntara÷ || BrhUp_3,4.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,4.1 atha hainamu«astaÓcÃkrÃyaïa÷ papraccha /
puïyapÃpaprayuktairgrahÃtigrahairg­hÅta÷ puna÷ punargrahÃtigrahÃæstyajannupÃdadatsaæsaratÅtyuktam /
puïyasya ca para utkar«o vyÃkhyÃto vyÃk­tavi«aya÷ sama«Âivya«ÂirÆpo dvaitaikatvÃtmaprÃpti÷ /
yastu grahÃtigrahairgrasta÷ saæsarati so 'sti và nÃstyastitve ca kiælak«aïa ityÃtmana eva vivekÃdhigamÃyo«astapraÓna Ãrabhyate /
tasya ca nirupÃdhisvarÆpasya kriyÃkÃrakavinirmuktasvabhÃvasyÃdhigamÃdyathoktÃdvandhanÃdvimucyate saprayojakÃt /
ÃkhyÃyikÃsaæbandhastu prasiddha÷ /
atha hainaæ prak­taæ yÃj¤avalkyamu«asto nÃmataÓcakrasyÃpatyaæ cÃkrÃyaïa÷ papraccha /
yadbrahma sÃk«Ãdavyavahitaæ kenaciddra«Âuraparok«Ãdagauïam /
na ÓrotrabrahmÃdivat /
kiæ tat /
ya Ãtmà /
ÃtmaÓabdena pratyagÃtmocyate /
tatrÃ'tmaÓabdasya prasiddhatvÃt /
sarvasyÃbhyantara÷ sarvÃntara÷ yadya÷ÓabdÃbhyÃæ prasiddha Ãtmà brahmeti /
tamÃtmÃnaæ me mahyaæ vyÃcak«veti /
vi«pa«Âaæ Ó­Çge g­hÅtvà yathà gÃæ darÓayati tathÃ'cak«va so 'yamityevaæ kathayasvetyartha÷ /
evamukta÷ pratyÃha yÃj¤avalkya÷-e«u te tavÃ'tmà sarvÃntara÷ sarvasyÃbhyantara÷ /
sarvaviÓe«aïopalabhaïÃrtha sarvÃntaragrahaïam /
yatsÃk«Ãdavyavahitamaparok«Ãdagauïaæ brahma b­hattamamÃtmà sarvasyÃbhyantara etairguïai÷ samastairukta e«a÷ /
ko 'sau tavÃ'tmà /
yo 'yaæ kÃryakaraïasaæghÃtastava yenÃ'tmanÃ'tmavÃnsa e«a tavÃtmà /
tava kÃryakaraïasaæghÃtasyetyartha÷ /
tatra piï¬astamyÃbhyantare liÇgÃtmà karaïasaæghÃtast­tÅyo yaÓca saædihyamÃnaste«u katamo mamÃ'tmà sarvÃntarastvayà vivak«ita ityukta itara Ãha-ya÷ prÃïena mukhanÃsikÃsaæcÃriïà prÃïiti prÃïace«ÂÃæ karoti yena prÃïa÷ praïÅyata ityartha÷ /
sa te taba kÃryakaraïasaæghÃtasyÃ'tmà vij¤Ãnamaya÷ /
samÃnamanyat /
yo 'pÃnenÃpÃnÅti /
yo vyÃnena vyÃnÅtÅti cchÃndasaæ dairdhyam /
sarvÃ÷ kÃryakaraïasaæghÃtagatÃ÷ prÃïanÃdice«Âà dÃruyantrasyeva yena kriyante /
nahi cetanÃvadanadhi«Âhatasya dÃruyantrasyeva prÃïanÃdice«ÂÃ vidyante /
tasmÃdvij¤ÃnamayenÃdhi«Âhitaæ vilak«aïena dÃruyantravatprÃïanÃdice«ÂÃæ pratipadyate /
tasmÃtso 'sti kÃryakaraïasaæghÃtavilak«aïo yaÓci«Âayati //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,4.2

#<sa hovÃco«astaÓ cÃkrÃyaïa÷ -- yathà vai brÆyÃd asau gaur asÃv aÓva ity evam evaitad vyapadi«Âaæ bhavati |
yad eva sÃk«Ãd aparok«Ãd brahma ya Ãtmà sarvÃntaras taæ me vyÃcak«veti |
e«a ta Ãtmà sarvÃntara÷ |
katamo yÃj¤avalkya sarvÃntara÷ |
na d­«Âer dra«ÂÃraæ paÓye÷ |
na Órute÷ ÓrotÃraæ Ó­ïuyÃ÷ |
na mater mantÃraæ manvÅthà |
na vij¤Ãter vij¤ÃtÃraæ vijÃnÅyÃ÷ |
e«a ta Ãtmà sarvÃntara÷ |
ato 'nyad Ãrtam |
tato ho«astaÓ cÃkrÃyaïa upararÃma || BrhUp_3,4.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,4.2 sa hovÃco«astaÓcÃkrÃyaïo yathà kaÓcidanyathà pratij¤Ãya pÆrvaæ punarvipratipanno brÆyÃdanyathÃsau gaurasÃvaÓvo yaÓcalati dhÃvatÅti và pÆrvaæ pratyak«aæ darÓayÃmiti pratij¤Ãya paÓcÃccalanÃdiliÇgairvyapadiÓatyevamevaitadbrahma prÃïanÃdiliÇgairvyapadi«Âaæ bhavati tvayà /
kiæ bahunà tyaktvà got­«ïÃnimittaæ vyÃjaæ yadeva sÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma ya Ãtmà sarvÃntarastaæ me vyÃcak«veti /
itara Ãha-yathà mayà prathamaæ pratij¤ÃtastavÃ'tmava (tmà vi) lak«aïa iti tÃæ pratij¤Ãmanuvarta eva /
tattathaiva yathokta mayà /
yatpunaruktaæ tamÃtmÃnaæ ghaÂÃdivadvi«ayÅkurviti tadaÓakyatvÃnna kriyate /
kasmÃtpunastadaÓakyamiti /
Ãha /
vastusvÃbhÃvyÃt /
kiæ punastadvastusvÃbhÃvyam /
d­«ÂayÃdidra«Â­tvam /
d­«Âerdra«Âà hyÃtmà /
d­«Âiriti dvividhà bhavati laukikÅ pÃramÃrthikÅ ceti /
tatra laukikÅ cak«u÷saæyuktÃnta÷karaïav­tti÷ /
sà kriyata iti jÃyate vinaÓyati ca /
yà tvÃtmano d­«Âiragnyu«ïaprakÃÓÃdivatsà ca dra«Âa÷ svarÆpatvÃnna jÃyate na vinaÓyati ca /
sà kriyamÃïayopÃdhibhÆtayà saæs­«Âeveti vyapadiÓyate dra«Âeti bhedavacca dra«Âà d­«Âiriti ca /
yÃsau  laukikÅ d­«ÂiÓcak«urdvÃrà rÆpoparaktà jÃyamÃnaiva nityayÃ'tmad­«Âyà saæs­«Âeva tatpraticchÃyà tayà vyÃptaiva jÃyate tathà vinaÓyati ca tenopacaryate dra«Âà sadà paÓyannapi paÓyati na paÓyati ceti /
na tu punardra«Âurd­«Âe÷ kadÃcidapyanyathÃtvam /
tathà ca vak«yati «a«Âhe-dhyÃyatÅva lelÃyatÅva /
nahi dra«Âurd­«Âerviparilopo vidyata iti ca /
tamimamarthamÃha-laukikyà d­«Âe÷ karmabhÆtÃyà dra«ÂÃraæ svakÅyayà nityayà d­«Âyà vyÃptÃraæ na paÓye÷ /
yÃsau laukikÅ d­«Âi÷ karmabhÆtà sà rÆpoparaktà rÆpÃbhivya¤jikà nÃ'tmÃnaæ svÃtmano vyÃptÃraæ pratya¤caæ vyÃpnoti /
tasmÃttaæ pratyagÃtmÃnaæ d­«Âedra«ÂÃraæ na paÓye÷ /
tathà Órute÷ ÓrotÃraæ na Ó­ïuyÃ÷ /
tathà matermanov­tte÷ kevalÃyà vyÃptÃraæ na manvÅthÃ÷ /
tathà vij¤Ãte÷ kevalÃyà buddhiv­ttervyÃptÃraæ na vijÃnÅyÃ÷ /
e«a vastuna÷ svabhÃvo 'to naiva darÓayituæ Óakyate gavÃdivat /
na d­«Âerdra«ÂÃramityatrÃk«arÃïyanyathà vyÃcak«ate kecit /
na d­«Âerdra«ÂÃraæ d­«Âe÷ kartÃraæ d­«Âibhedamak­tvà d­«ÂimÃtrasya kartÃraæ na paÓyeriti /
d­«Âeriti karmaïi «a«ÂhÅ /
sà d­«Âi÷ kriyamÃïà ghaÂavatkarma bhavati /
dra«ÂÃramiti t­jantena dra«Âurd­«Âikart­tvamÃca«Âe /
tenÃsau d­«Âerdra«Âà d­«Âe÷ karteti vyÃkhyÃt­ïÃmabhiprÃya÷ /
tatra d­«Âeriti «a«Âhyantena d­«Âigrahaïaæ nirarthakamiti do«aæ na paÓyanti paÓyatÃæ và punaruktamasÃra÷ pramÃdapÃÂha iti và nÃ'dara÷ /
kathaæ punarÃdhikyaæ t­jantenaiva d­«Âikart­tvasya siddhatvÃdd­«Âeriti nirarthakam /
tadà dra«ÂÃraæ na paÓyerityetÃvadeva vaktavyam /
yasmÃddhÃto÷ parast­cchÆyate taddhÃtvarthakartari hi t­csmaryate /
gantÃraæ bhattÃraæ và nayatÅtyetÃvÃneva hi Óabda÷ prayujyate /
na tu gatergantÃraæ bhiderbhettÃramityasatyarthaviÓe«e prayoktavya÷ /
na cÃrthavÃdatvena hÃtavyaæ satyÃæ gatau /
na ca pramÃdapÃÂha÷ /
sarve«ÃmavigÃnÃt /
tasmÃdvyÃkhyÃt­ïÃmeva buddhidaurbalyaæ nÃdhyet­pramÃda÷ yathà tvasmÃbhirvyÃkhyÃtaæ laukikad­«Âervivicya nityad­«ÂiviÓi«Âa Ãtmà pradarÓayitavyastathà kart­karmaviÓe«aïatvena d­«ÂiÓabdasya dvi÷prayoga upapadyata ÃtmasvarÆpanirdhÃraïÃya /
'nahi dra«Âurd­«Âeri'ti ca pradeÓÃntaravÃkyenaivaikavÃkyatopapannà bhavati /
tathà ca"cak«Ææ«i paÓyati""Órotramidaæ Órutam"iti ÓrutyantareïaikavÃkyatopapannà /
nyÃyÃcca /
evameva hyÃtmano nityatvamupapadyate vikriyÃbhÃve vikriyÃvacca nityamiti ca viprati«iddham /
"dhyÃyatÅva lelÃyatÅva" "nahi dra«Âurd­«Âerviparilopo vidyate" "e«a nityo mahimà brÃhmaïasya"iti ca Órutyak«arÃïyanyathà na gacchanti /
nanu dra«Âà Órotà mantà vij¤ÃtetyevamÃdÅnyapyak«arÃïyÃtmano 'vikriyatve na gacchantÅti /
na /
yathÃprÃptalaukikavÃkyÃnuvÃditvÃtte«Ãm /
nÃ'tmatattvanirdhÃraïÃrthÃni tÃni /
d­«Âerdra«ÂÃramityevamÃdÅnÃmanyÃrthÃsambhavÃdyathoktÃrthaparatvamavagamyate /
tasmÃdanavabodhÃdeva hi viÓe«aïaæ parityaktaæ d­«Âerdra«ÂÃramityevamÃdÅnÃmanyÃrthÃsambhavÃdyathoktÃrthaparatvamavagamyate /
tasmÃdanavabodhÃdeva hi viÓe«aïaæ parityaktaæ d­«Âeriti /
e«a te tavÃ'tmà sarvairuktairviÓeïaïairviÓi«Âa÷ /
ata etasmÃdÃtmano 'nyadÃrta kÃrya và ÓarÅraæ karaïÃtmakaæ và liÇgam /
etadevaikamanÃrtamavinÃÓi kÆÂastham /
tato ho«astaÓcÃkrÃyaïa upararÃma //2//

iti b­hadÃraïyakopani«adbhëye t­tÅyÃdhyÃyasya caturtha brÃhmaïam //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,5.1

#<atha hainaæ kahola÷ kau«Åtakeya÷ papraccha -- yÃj¤avalkyeti hovÃca |
yad eva sÃk«Ãd aparok«Ãd brahma ya Ãtmà sarvÃntaras taæ me vyÃcak«veti |
e«a ta Ãtmà sarvÃntara÷ |
katamo yÃj¤avalkya sarvÃntara÷ |
yo 'ÓanÃyÃpipÃse Óokaæ mohaæ jarÃæ m­tyum atyeti |
etaæ vai tam ÃtmÃnaæ viditvà brÃhmaïÃ÷ putrai«aïÃyÃÓ ca vittai«aïÃyÃÓ ca lokai«aïÃyÃÓ ca vyutthÃyÃtha bhik«Ãcaryaæ caranti |
yà hy eva putrai«aïà sà vittai«aïà yà vittai«aïà sà lokai«aïà |
ubhe hy ete e«aïe eva bhavata÷ |
tasmÃd brÃmaïa÷ pÃï¬ityaæ nirvidya bÃlyena ti«ÂhÃset |
bÃlyaæ ca pÃï¬ityaæ ca nirvidyÃtha muni÷ |
amaunaæ ca maunaæ ca nirvidyÃtha brÃhmaïa÷ |
sa brÃhmaïa÷ kena syÃd yena syÃt tened­Óa eva |
ato 'nyad Ãrtam |
tato ha kahola÷ kau«Åtakeya upararÃma || BrhUp_3,5.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,5.1 vandhanaæ saprayojakamuktam /
yaÓca baddhastasyÃpyastitvamadhigataæ vyatiriktatvaæ ca /
tasyedÃnÅæ bandhamok«asÃdhanaæ sasaænyÃsamÃtmaj¤Ãnaæ vaktavyamiti kaholapraÓna Ãrabhyate-atha hainaæ kaholo nÃmata÷ ku«ÅtakasyÃpatyaæ kau«Åtakeya÷ papraccha yÃj¤avalkyeti hovÃceti pÆrvavat /
yadeva sÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma ya Ãtmà sarvÃntarastaæ me vyÃcak«veti /
yaæ viditvà bandhanÃtpramucyate /
yÃj¤avalkya Ãha-e«a te tavÃ'tmà /
kimu«astakaholÃbhyÃmeka Ãtmà p­«Âa÷ kiævà bhinnÃvÃtmÃnau tulyalak«aïÃviti /
bhinnÃviti yuktaæ praÓnayorapunaruktatvopapatte÷ /
yadi hyeka Ãtmo«astakaholapraÓnayorvivak«itastatraikenaiva praÓnenÃdhigatatvÃttadvi«ayo dvitoya÷ praÓno 'narthaka÷ syÃt /
na cÃrthavÃdarÆpatvaæ vÃkyasya /
tasmÃdbhinnÃvetÃvÃtmÃnau k«etraj¤aparamÃtmÃkhyÃviti kecidvyÃcak«ate /
tanna /
ta iti pratij¤ÃnÃt /
e«a ta Ãtmeti hi prativacane pratij¤Ãtam /
na caikasya kÃryakaraïasaæghÃtasya dvÃvÃtmÃnÃvupapadyete /
eko hi kÃryakaraïasaæghÃta ekenÃ'tmanÃ'tmavÃn /
na co«astasyÃnya÷ kaholasyÃnyo jÃtito bhinna Ãtmà bhavati /
dvayoragauïatvÃtmatvasarvÃntaratvÃnupapatte÷ /
yadyekamagauïaæ brahma dvayoritareïavaÓyaæ gauïena bhavitavyaæ tathÃ'tmatvaæ sarvÃntaratvaæ ca /
viruddhatvÃtpadÃrthÃnÃm /
yadyekaæ sarvÃntaraæ brahmÃ'tmà mukhya itareïÃsarvÃntareïÃnÃtmanÃmukhyenÃvaÓyaæ bhavitavyam /
tasmÃdekasyaiva dvi÷Óravaïaæ viÓe«avivak«ayà /
yattu pÆrvoktena samÃnaæ dvitÅye praÓnÃntara uktaæ tÃvanmÃtraæ pÆrvasyaivÃnuvÃdastasyaivÃnukta÷ kaÓcidviÓe«o vaktavya iti /
ka÷ punarasau viÓe«a iti /
ucyate-pÆrvasminpraÓne 'sti vyatirikta Ãtmà yasyÃyaæ saprayojako bandha ukta iti /
dvitÅye tu tasyaivÃ'tmano 'ÓanÃyÃdisaæsÃradharmÃtÅtatvaæ viÓe«a ucyate /
yadviÓe«aparij¤ÃnÃtsaænyÃsasahitÃtpÆrvoktÃdvandhanÃdvimucyate /
tasmatpraÓnaprativacanayore«a ta ÃtmetyevamantayostulyÃrthataiva /
nanu kathamekasyaivÃ'tmano 'ÓanÃyÃdyatÅtatvaæ tadvatvaæ ceti viruddhadharmasamavÃyitvamiti /
na /
parih­tatvÃt /
nÃmarÆpavikarakÃryakaraïalak«aïasaæghÃtopÃdhibhedasaæparkajanitabhrÃntimÃtraæ hi saæsÃritvamityasak­davocÃma /
viruddhaÓrativyÃkhyÃnaprasaÇgena ca /
yathà rajjuÓuktikÃgaganÃdaya÷ sarparajatamalinà bhavanti parÃdhyÃropitadharmaviÓi«ÂÃ÷ svata÷ kevalà eva rajjuÓuktikÃgaganÃdaya÷ /
na caivaæ viruddhadharmasamavÃyitve padÃrthÃnÃæ kaÓcana virodha÷ /
nÃmarÆpopÃdhyastitve"ekamevÃdvitÅyam" "neha nÃnÃsti ki¤cana"iti Órutayo virudhyeranniti cet /
na /
salilaphenad­«ÂÃntena parih­tatvÃnm­dÃdiha«ÂÃntaiÓca /
yadà tu paramÃrthad­«Âyà paramÃtmatattvÃcchratyanusÃribhiranyatvena nirupyamÃïe nÃmarÆpe m­dÃdivikÃravadvastvantare tattvato na sta÷ salilaphenaghaÂÃdivikÃravadeva tadà tadapek«ya'ekamevÃdvitÅyaæ'neha nÃnÃsti ki¤cane tyadiparamÃrthadarÓanagocaratvaæ pratipadyate /
yadà tu svÃbhÃvikyÃvidyayà brahmasvarÆpaæ rajjuÓuktikÃgaganasvarÆpavadeva svena rÆpeïa vartamÃnaæ kenacidasp­«ÂasvabhÃvamapi sannÃmarÆpak­takÃryakaraïopÃdhibhyo vivekena nÃvadhÃyate nÃmarÆpopÃdhid­«Âireva ca bhavati svÃbhÃvikÅ tadà sarvo 'yaæ vastvantarÃstitvavyavahÃra÷ /
asti cÃyaæ bhedak­to mithyÃvyavahÃro ye«Ãæ brahmatattvÃdanyatvena vastu vidyate ye«Ãæ ca nÃsti /
paramÃrthavÃdibhistu ÓrutyanusÃreïa nirÆpyamÃïe vastuni kiæ tattvato 'sti vastu kiævà nÃstÅti brahmaikamevÃdvitÅyaæ sarvasaævyahÃraÓÆnyamiti nirdhÃryate tena na kaÓcidvirodha÷ /
nahi paramÃrthÃvadhÃraïani«ÂhÃyÃæ vastvantarÃstitvaæ pratipadyÃmahe /
"ekamevÃdvitÅyam" "anantaramabÃhyam"iti Órute÷ /
na ca nÃmarÆpavyavahÃrakÃle tvavivekinÃæ kriyÃkÃrakaphalÃdisaævyavahÃro nÃstÅti prati«idhyate /
tasmÃjj¤ÃnÃj¤Ãne apek«ya sarva÷ saævyavahÃra÷ j¤ÃstrÅyo laukikaÓca /
ato na kÃcana virodhaÓaÇkà /
sarvavÃdinÃmapyaparihÃrya÷ paramÃrthasavyavahÃrak­to vyavahÃra÷ /
tatra paramÃrthÃtmasvarÆpamapek«ya praÓna÷ puna÷ katamo yÃj¤avalkya sarvÃntara iti /
pratyÃhetaro yo 'ÓanÃyÃpipÃso /
aÓitumicchÃÓanÃyà pÃtumicchà pipÃsà /
te aÓanÃyÃpipÃse yo 'tyetÅti vak«yamÃïena sambandha÷ /
avivekibhistalamalavadiva gaganaæ gamyamÃnameva talamale atyeti paramÃrthatastÃbhyÃmasaæs­«ÂasvabhÃvatvÃt /
tathà mƬhairaÓanÃyÃpipÃsÃdimadbrahma gamyamÃnamapi k«udhito 'haæ pipÃsito 'hamiti te atyetyeva paramÃrthatastÃbhyÃmasaæs­«ÂasvabhÃvatvÃt /
"na lipyate lokadu÷khena bÃhya÷"iti Órute÷ /
avidvallokÃdhyÃropitadu÷khenetyartha÷ /
prÃïaikadharmatvÃtsamÃsakaraïamaÓanÃyÃpipÃsayo÷ /
Óokaæ mohaæ Óoka iti kÃma÷ /
i«Âaæ vastÆddiÓya cintayato yadaramaïaæ tatt­«ïÃbhibhÆtasya kÃmabÅjaæ tena hi kÃmo dÅpyate /
mohastu vaparÅtapratyayaprabhavo 'viveko bhrama÷ /
sa cÃvidyà sarvasyÃnarthasya prasavabÅjam /
bhinnakÃryatvÃttayo÷ ÓokamohayorasamÃsakaraïam /
tau manodhikaraïau /
tathà ÓarÅrÃdhikaraïau jarÃæ m­tyuæ cÃtyeti /
jareti kÃryakaraïasaæghÃtavipariïÃmo valÅpalitÃdiliÇga÷ /
m­tyuriti tadvicchedo vipariïÃmÃvasÃna÷ /
tau jarÃm­tyÆ ÓarÅrÃdhikaraïÃvatyeti /
ye te 'ÓanÃyÃdaya÷ prÃïamana÷ÓarÅrÃdhikaraïÃ÷ prÃïi«vanavarataæ vartamÃnà ahorÃtrÃdivatsamudrormivacca prÃïi«u saæsÃra ityucyate /
yo 'sau d­«Âerdra«ÂetyÃdilak«aïa÷ sÃk«Ãdavyavahito 'parok«Ãdagauïa÷ sarvÃntara Ãtmà brahmÃdistambaparyantÃnÃæ bhÆtÃnÃmaÓanÃyÃpipÃsÃdibhi÷ saæsÃradharmai÷ sadà na sp­Óyata ÃkÃÓa iva ghanÃdimalai÷ /
tametaæ và ÃtmÃnaæ svaæ tattvaæ viditvà j¤ÃtvÃyamahamasmi paraæ brahma sadà sarvasaæsÃravinirmuktaæ nityat­ptamiti brÃhmaïÃ÷ /
brÃhmaïÃnÃmevÃdhikÃro vyutthÃne 'to brÃhmaïagrahaïam /
vyutthÃya vaiparÅtyenotthÃnaæ k­tvà /
kuta ityÃha-putrai«aïÃyÃ÷ putrÃrthai«aïà putrai«aïà /
putreïemaæ lokaæ jayeyamiti lokajayasÃdhanaæ putraæ pratÅcchai«aïà dÃrasaægraha÷ /
dÃrasaægrahamak­tvetyartha÷ /
vittai«aïÃyÃÓca karmasÃdhanasya gavÃderupÃdÃnamanena karma k­tvà pit­lokaæ je«yÃmÅti vidyÃsaæyuktena và devalokaæ kevalayà và hiraïyagarbhavidyayà daivena vittena devalokam /
daivÃdvittÃdvyutthÃnameva nÃstÅti kecit /
yasmÃttadvalena hi kila vyutthÃnamiti /
tadasat /
etÃvÃnvai kÃma iti paÂhitatvÃde«aïÃmadhye daivasya vittasya /
hiraïyagarbhÃdidevÃtÃvi«ayaiva vidyà cittamityucyate /
devalokahetutvÃt /
nahi nirupÃdhikapraj¤Ãnaghanavi«ayà brahmavidyà devalokaprÃptihetu÷ /
"tasmÃttatsarvamabhavat" "Ãtmà hye«Ãæ sa bhavati"iti Órute÷ /
tadbalena hi vyutthÃnam /
"etaæ vai tamÃtmÃnaæ viditvÃ"iti viÓe«avacanÃt /
tasmÃttribhyo 'pyatebhyo 'nÃtmalokaprÃptisÃdhanebhya e«aïÃvi«ayebhyo vyutthÃya /
e«aïà kÃma÷"etÃvÃnvai kÃma÷"iti Órute÷ /
etasmistrividhe 'nÃtmalokaprÃptisÃdhane t­«ïÃmak­tvetyartha÷ /
sarvà hi sÃdhanecchà phalecchaiva /
ato vyÃca«Âe-Órutirekaivai«aïeti /
katham? yà hyeva putrai«aïà sà vittai«aïà /
d­«ÂaphalasÃdhanatvatulyatvÃt /
yà vittai«aïà sà lokai«aïà phalÃrthaiva sà /
sarva÷ phalÃrthaprayukta eva hi sarvaæ sÃdhanamupÃdatte /
ata ekaivai«aïà yà lokai«aïà sà sÃdhanamantareïa sampÃdayituæ na Óakyata iti sÃdhyasÃdhanabhedenobhe hi yasmÃdete e«aïe eva bhavata÷ /
tasmÃdbrahmavido nÃsti karma karmasÃdhanaæ và /
ato ye 'tikrÃntà brÃhmaïÃ÷ sarva karma karmasÃdhanaæ ca sarva devapit­mÃnu«animittaæ yaj¤opavÅtÃdi tena hi daivaæ pitryaæ mÃnu«aæ ca karma kriyate"nivÅtaæ manu«yÃïÃm"ityÃdiÓrute÷ /
tasmÃtpÆrva brÃhmaïà brahmavido vyutthÃya karmabhya÷ karmasÃdhanebhyaÓca yaj¤opavÅtÃdibhya÷ paramahaæsapÃrivrÃjyaæ pratipadya bhik«Ãcarya caranti bhik«Ãrtha caraïaæ bhik«Ãcarya caranti tyaktvà smÃrta liÇgaæ kevalamÃÓramamÃtraÓaraïÃnÃæ jÅvanasÃdhanaæ parivrÃjyavya¤jakam /
viddhÃælliÇgavarjita÷ /
"tasmÃdaliÇgo dharmaj¤o 'vyaktaliÇgo 'vyaktÃcÃra÷"ityÃdism­tibhya÷ /
"atha parivra ¬avivarïavÃsà muï¬o 'parigraha÷" ityÃdiÓrute÷ /
"saÓikhÃnkeÓÃnnik­tya vis­jya yaj¤opavÅtami"ti ca /
nanu vyutthÃyÃtha bhik«Ãcarya carantÅti vartamÃnÃpadeÓÃdarthavÃdo 'yaæ na vidhÃyaka÷ pratyaya÷ kaÓcicchrÆyate liÇloÂtavyÃnÃmanyatamo 'pi /
tasmÃdarthavÃdamÃtreïa Órutism­tivihitÃnÃæ yaj¤opavÅtÃdonÃæ sÃdhanÃnÃæ na Óakyate parityÃga÷ kÃrayitum /
yaj¤opavÅtyevÃdhayÅta yÃjayedyajeta và /
pÃrivrÃjye tÃvadadhyayanaæ vihitam- "vedasaænyasanÃcchÆdrastasmÃdvedaæ na saænyaset"iti /
"svÃdhyÃya evots­jamÃno vÃcam"iti cÃ'pastamba÷ /
"brahmojjhaæ vedanindà ca kauÂasÃk«yaæ suh­dvadha÷ /
garhitÃnnÃdyayorjagdhi÷ surÃpÃnasamni «aÂ" //
iti vedaparityÃge do«aÓravaïÃt /
"upÃsane gurÆïÃæ v­ddhÃnÃmatithÅnÃæ home japyakarmaïi bhojana Ãcamane svÃdhyÃye ca yaj¤opavÅtÅ syÃdi"ti parivrÃjakadharme«u ca gurÆpÃsanasvÃdhyÃyabhojanÃcamÃnÃdÅnÃæ karmaïÃæ Órutism­ti«ukartavyatayà coditatvÃdgurvÃdyupÃsanÃÇgatvena yaj¤opavÅtasya vihitatvÃttatparityÃgo naivÃvagantuæ Óakyate /
yadyapye«aïÃbhyo vyutthÃnaæ vidhÅyata eva tathÃpi putrÃdye«aïÃbhyastis­bhya eva vyutthÃnaæ na tu sarvasmÃtkarmaïa÷ karmasÃdhanÃcca vyutthÃnam /
sarvaparityÃge cÃÓrutaæ k­taæ syÃcchutaæ ca yaj¤opavÅtÃdi hÃpitaæ syÃt /
tathà ca mahÃnaparÃdho vihitÃkaraïaprati«iddhÃcaraïanimitta÷ k­ta÷ syÃt /
tasmÃdyaj¤opavÅtÃdiliÇgaparityÃgo 'ndhaparamparaiva /
na /
"yaj¤opavÅtaæ vedÃæÓca sarva tadvarjayedyati÷"iti Órute÷ /
api cÃ'tmaj¤ÃnaparatvÃtmarvasyà upani«ada÷ /
Ãtmà dra«Âavya÷ Órotavyo mantavya iti hi prastutaæ sa cÃ'tmaiva sÃk«Ãdaparok«ÃtsarvÃntaro 'ÓanÃyÃdisaæsÃradharmavarjita ityevaæ vij¤eya iti tÃvatprasiddham /
sarvà hÅyamupani«adevaæpareti vidhyantaraÓe«atva tÃvannÃstyato nÃrthavÃda÷ /
Ãtmaj¤Ãnasya kartavyatvÃt /
Ãtmà cÃÓanÃyÃdidharmavÃnna bhavatÅti sÃdhanaphalavilak«aïo j¤Ãtavya÷ /
ate 'vyatirekeïÃ'tmano j¤Ãnamavidyà /
"anyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa veda" "m­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati""ekadhaivÃnudra«Âavyam""ekamevÃdvitÅyam" "tattvamasi"ityÃdiÓrutibhya÷ /
kriyÃphalaæ sÃdhanaæ cÃÓanÃyÃdisaæsÃradharmÃtÅtÃdÃtmano 'nyadavidyÃvi«ayam /
"yatra hi dvaitamiva bhavati" "anyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa veda" "atha ye 'nyathÃto vidu÷"ityÃdivÃkyaÓatebhya÷ /
na ca vidyÃvidye ekasya puru«asya yaha bhavato virodhÃttama÷ prakÃÓÃviva /
tasmÃdÃtmavido 'vidyÃvi«ayo 'dhikÃro na dra«Âavya÷ kriyÃkÃrakaphalabhedarÆpa÷ /
"m­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti"ityÃdi ninditatvÃt /
sarvakriyÃsÃdhanaphalÃnÃæ cÃvidyÃvi«ayÃïÃæ tadviparÅtÃtmavidyayà hÃtavyatvene«ÂatvÃt /
yaj¤opavÅtÃdisÃdhanÃnÃæ ca tadvi«ayatvÃt /
tasmÃdasÃdhanaphalasvabhÃvÃdÃtmano 'nyavi«ayà vilak«aïai«aïà /
ubhe hyete sÃdhanaphale e«aïe eva bhavata÷ /
yaj¤opavÅtÃdestatsÃdhyakarmaïÃæ ca sÃdhanatvÃt /
ubhe hyete e«aïe eveti hetuvacanenÃvadhÃraïÃt /
yaj¤opavÅtÃdisÃdhanÃttatsÃdhyebhyaÓca karmabhyo 'vidyÃvi«ayatvÃde«aïÃrÆpatvÃcca jihÃsitavyarÆpatvÃcca vyutthÃnaæ vidhitsitameva /
nanu upani«ada Ãtmaj¤ÃnaparatvÃd vyutthÃnaÓruti÷ tatstutyarthÃ, na vidhi÷ /
na;vidhitsitavij¤Ãnena samÃnakart­katvaÓravaïÃt /
na hi akartavyena kartavyasya samÃnakart­katvena vede kadÃcidapi Óravaïaæ sambhavati;kartavyÃnÃmeva hi abhipavabahomabhak«ÃïÃæ yathà Óravaïam, abhiputya hutvà bhak«ayantÅti, tadvadÃtmaj¤Ãnai«aïÃvyutthÃnabhik«ÃcaryÃïÃæ kartavyÃnÃmeva samÃnakart­katvaÓravaïaæ bhavet /
avidyÃvi«ayatvÃde«aïÃtvÃcca arthaprÃpta Ãtmaj¤Ãnavidhereva yaj¤opavÅtÃdiparityÃga÷, na tu vidhÃtavya iti cet!sutarÃmÃtmaj¤Ãnavidhinaiva vihitasya samÃnakart­katvaÓravaïena dÃr¬hyepapatti÷, tathà bhik«Ãcaryasya ca /
yat punaruktaæ vartamÃnÃpadeÓÃdarthavÃdamÃtramiti - na, audumbarayÆpÃdividhisamÃnatvÃdado«a÷ /
'vyutthÃya bhik«Ãcaryaæ caranti'ityanena pÃrivrÃjyaæ vidhÅyate, pÃrivrÃjyÃÓrame ca yaj¤opavÅtÃdisÃdhanÃni vihitÃni, liÇgaæ ca Órutibhi÷ sm­tiÓca /
atastad varjayitvà anyasmÃd vyutthÃnam e«aïÃtve 'pÅti cet? na, vij¤ÃnasamÃnakart­kÃt pÃrivrÃjyÃde«aïÃvyutthÃnalak«aïÃt pÃrivrÃjyÃntaropapatte÷;yaddhi tade«aïÃbhyo vyutthÃnalak«aïaæ pÃrivrÃjyaæ tadÃtmaj¤ÃnÃÇgam, Ãtmaj¤Ãnavirodhye«aïÃparityÃgarÆpatvÃt, avidyÃvi«ayatvÃccai«aïÃyÃ÷, tadvyatirekeïa cÃstyÃÓramarÆpaæ pÃrivrÃjyaæ brahmalokÃdiphalaprÃptisÃdhanam, yadvi«ayaæ yaj¤opavÅtÃdisÃdhanavidhÃnaæ siÇgavidhÃnaæ ca /
na ca e«aïÃrÆpasÃdhanÃpÃdÃnasya ÃÓramadharmamÃtreïa pÃrivrÃjyÃntare vi«aye sambhavati sati, sarvopani«advihitasya Ãtmaj¤Ãnasya bÃdhanaæ yuktam, yaj¤opavÅtÃdyavidyÃvi«ayai«aïÃrÆpasÃdhanopÃditsÃyÃæ cÃvaÓyam asÃdhanaphalarÆpasya aÓanÃyÃdisaæsÃradharmavarjitasya ahaæ brahmÃsmi, ithi vij¤Ãnaæ bÃdhyate, na ca tadrÃdhanaæ yuktam. sarvopani«adÃæ tadarthaparatvÃt /
'bhik«Ãcaryaæ caranti'itye«aïÃæ grÃhayantÅ Óruti÷ svayameva bÃdhata iti cet? athÃpi syÃde«aïÃbhyo vyutthÃnaæ vidhÃya punare«aïakadeÓaæ bhik«ÃcaryagrÃhayantÅ tatsambaddhamanyadapi grÃhayatÅti cet? na, bhik«ÃcaryasyÃprayojakatvÃd hutvottarakÃlabhak«aïÃt /
Óe«apratipattikarmatvÃdaprayojakaæ hi tat, asaæskÃramapi syÃt, na tu bhik«Ãcaryam;niyamÃd­«ÂasyÃpi brahmavido 'ni«ÂatvÃt /
niyamÃd­«ÂasyÃni«Âatve kiæ bhik«Ãcaryeïeti cet! na, anyasÃdhanÃd vyutthÃnasya vihitatvÃt /
tathÃpi kiæ teneti cet? yadi syÃt, bÃdhamabhyupagamyate hi tat /
yÃni pÃrivrÃjye 'bhihitÃni vacanÃni'yaj¤opavÅtyevÃdhÅyÅta'ityÃdÅni, tÃnyavidvatpÃrivrÃjyamÃtravi«ayÃïÅti parih­tÃni;itarathà Ãtmaj¤ÃnabÃdha÷ syÃditi hyuktam,"nirÃÓi«amanÃrambhaæ nirnamastÃramastutim /
ak«Åïaæ k«ÅïakarmÃïaæ taæ devà brÃhmaïe vidu÷"iti sarvakarmÃbhÃvaæ darÓayati sm­tirvidu«a÷,"vidvÃæliÇgo dharmaj¤a÷"iti ca /
tasmÃt paramahaæsapÃrivrÃjyameva vyutthÃnalak«aïaæ pratipadyetÃtmavit sarvakarmasÃdhanaparityÃgarÆpamiti /
yasmÃt pÆrve brÃhmaïà etamÃtmÃnam asÃdhanaphalasvabhÃvaæ viditvà sarvasmÃt sÃdhanaphalasvarÆpÃde«aïÃlak«aïÃd vyutthÃya bhik«Ãcaryaæ caranti sma, d­«ÂÃd­«ÂÃrthaæ karma tatsÃdhanaæ ca hitvÃ, tasmÃd adyatve 'pi brÃhmaïo brahmavit pÃï¬ityaæ paï¬itabhÃvam, etadÃtmavij¤Ãnaæ pÃï¬ityam, nirvidya ni÷Óe«aæ viditvà Ãtmavij¤Ãnaæ niravaÓe«aæ k­tvetyartha÷ - ÃcÃryata ÃgamataÓca, e«aïÃbhyo vyutthÃya-e«aïÃvyutthÃnÃvasÃnameva hi tat pÃï¬ityam e«aïÃtiraskÃrodbhavatvÃde«aïÃvirudvatvÃt;e«aïÃmatirask­tya na hyÃtmaj¤Ãnenaiva vihitame«aïÃvyutthÃnam Ãtmaj¤ÃnasamÃnakart­katvÃpratyayopÃdÃnaliÇgaÓrutyÃd da¬hÅk­tam /
tasmÃdepaïÃbhyo vyutthÃya j¤ÃnabanabhÃvena bÃlyena ti«ÂhÃset sthÃtumicchet /
sÃdhanaphalÃÓrayaïaæ hi balamitare«ÃmanÃtmavidÃm, tad balaæ hitvà vidvÃn asÃdhanaphalasvarÆpÃtmavij¤Ãnameva balaæ tadbhÃvameva kevalamÃÓrayet, tadÃÓrayaïe hi karaïÃnye«aïÃvipaye enaæ hratvà sthÃpayituæ nÅtsahante;j¤ÃnabalahÅnaæ hi mƬhaæd da«ÂÃd­«Âavi«ayÃyÃm e«aïÃyÃmevainaæ karaïÃni niyojayanti;balaæ nÃma ÃtmavidyayÃÓe«avi«ayad­«Âitiraskaraïam;atastadbhÃvena bÃlyena ti«ÂhÃset;tathÃ"Ãtmanà bindate vÅryam"iti ÓrutyantarÃt /
"nÃyamÃtmà balahÅnena labhya÷"iti ca /
bÃlyaæ ca pÃï¬ityaæ ca nirvidya ni÷Óe«aæ k­tvÃtha  mananÃnmuniryogÅ bhavati;etÃvadvi brÃhmaïena kartavyam, yaduta sarvÃnÃtmapratyayatiraskaraïam;etat k­tvà k­tak­tyo yogÅ bhavati /
amaunaæ ca Ãtmaj¤ÃnÃnÃtmapratyayatiraskÃrau pÃï¬ityabÃlyasaæj¤akau ni÷Óe«aæ k­tvÃ, maunaæ nÃma anÃtmapratyayatiraskaraïasya parthavasÃnaæ phalam, tacca nirvidyÃtha brÃhmaïa÷ kutak­tyo bhavatibrahmaiva sarvamiti pratyaya upajÃyate /
sa brÃhmaïa÷ kutak­tya÷, ato brÃhmaïa÷, nirÆpacaritaæ hi tadà tasya brÃhmaïyaæ prÃptam;kena syÃt kena caraïena bhavet? yena syÃd yena caraïena bhavet, tened­Óa evÃyam-yena kenaciccaraïena syÃt tened­Óa eva uktalak«aïa eva brÃhmaïo bhavati;yena kenaciccaraïeneti stutyartham-yeyaæ brÃhmaïyÃvasthà seyaæ stÆyate, na tu caraïe 'nÃdara÷ /
ata etasmÃd brÃhmaïyÃvasthÃnÃda aÓanÃyÃdyatÅtÃtmasvarÆpÃd nityat­ptÃd anyad avidyÃvipayam e«aïÃlak«aïaæ vastvantaram, Ãrta vinÃÓi Ãrtiparig­hÅtam, svapnamÃyÃmarÅcyudakasamam asÃram, ÃtmaivÃka÷ kevalo nityamukta iti /
tato ha kahola÷ kaupÃtakeya÷ upararÃma //1//

yat sÃk«Ãdaparok«Ãd brahma sarvantara Ãtmetyuktam, tasya sarvÃntarasya svarÆpÃdhigamÃya à ÓÃkalyabrÃhmaïÃd grantha Ãrabhyate /
p­thivyÃdÅni hyÃkÃÓÃntÃni bhÆtÃni antarvahirbhÃvena vyavasthitÃni;te«Ãæ yad bÃhyaæ bÃdyam avigamyÃdhigamya nirÃkurvan dra«Âu÷ sÃk«Ãt sarvÃntaro 'gauïa Ãtmà sarvasaæsÃradharmavinirmukto darÓayitavya ityÃrambha÷---- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,6.1

#<atha hainaæ gÃrgÅ vÃcaknavÅ papraccha -- yÃj¤avalkyeti hovÃca |
yad idaæ sarvam apsv otaæ ca protaæ ca kasmin nu khalv Ãpa otÃÓ ca protÃÓ ceti |
vÃyau gÃrgÅti |
kasmin nu khalu vÃyur otaÓ ca protaÓ ceti |
antarik«aloke«u gÃrgÅti |
kasmin nu khalv antarik«alokà otaÓ ca protaÓ ceti |
gandharvaloke«u gÃrgÅti |
kasmin nu khalu gandharvalokà otÃÓ ca protÃÓ ceti |
adityaloke«u gÃrgÅti |
kasmin nu khalv Ãdityalokà otÃÓ ca protÃÓ ceti |
candraloke«u gÃrgÅti |
kasmin nu khalu candralokà otÃÓ ca protÃÓ ceti |
nak«atraloke«u gÃrgÅti |
kasmin nu khalu nak«atralokà otÃÓ ca protÃÓ ceti |
devaloke«u gÃrgÅti |
kasmin nu khalu devalokà otÃÓ ca protÃÓ ceti |
indraloke«u gÃrgÅti |
kasmin nu khalv indralokà otÃÓ ca protÃÓ ceti |
prajÃpatiloke«u gÃrgÅti |
kasmin nu khalu prajÃpatilokà otÃÓ ca protÃÓ ceti |
brahmaloke«u gÃrgÅti |
kasmin nu khalu brahmalokà otÃÓ ca protÃÓ ceti |
sa hovÃca -- gÃrgi mÃtiprÃk«Å÷ |
mà te mÆrdhà vyapaptat |
anatipraÓnyÃæ vai devatÃm atip­cchasi |
gÃrgi mÃtiprÃk«År iti |
tato ha gÃrgÅ vÃcaknavy upararÃma || BrhUp_3,6.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,6.1 atha hainaæ gÃrgÅ nÃmata÷, vÃcaknavÅvacakrorduhitÃ, papraccha;yÃj¤avalkyeti hovÃca;yadidaæ sarvaæ pÃrthivaæ dhÃtujÃtam apsÆdake otaæ ca protaæ ca, otaæ dÅrghapaÂatantuvat protaæ tiryaktantuvad viparÅtaæ vÃ-adbhi÷ sarvato 'ntarbahirbhÆtÃbhirvyÃptamityartha÷, anyathà saktumu«Âivad viÓÅryeta /
idaæ tÃvadanumÃnamupanyastam-yat kÃryaæ paricchinnaæ sthÆlam, kÃraïenÃparicchinnena sÆk«meïa vyÃptamitid da«Âam-yathà p­thivÅ adbhi÷, tathÃpÆrvaæ pÆrvamuttareïottareïa vyÃpinà bhavitavyam, itye«a à sarvÃntarÃdÃtmana÷ praÓnÃrtha÷ /
tatra bhÆtÃni pa¤ca saæhatÃnyevottaramuttaraæ sÆk«amabhÃvena vyÃpakena kÃraïarÆpeïa ca vyavati«Âhante, na ca paramÃtmanor'vÃk tadvayatirekeïavastvantaramasti"satyasya satyam"iti Órute÷ /
satyaæ ca bhÆtapa¤cakam satyasya satyaæ ca para Ãtmà /
kasminnu khalvÃpa otÃÓcaprotÃÓceti-tÃsÃmapi kÃryatvÃt sthÆlatvÃt paricchinnatvÃcca kacidvi otaprotabhÃvena bhavitavyam;kva tÃsÃmetayotabhÃva iti /
evamutarottaraprak«aïasaÇgoyojayitavya÷ /
vÃyau gÃrgÅti /
nanvagnÃviti vaktavyam!naipa do«a÷, agne÷ pÃrthivaæ và Ãpyaæ và dhÃtumanÃÓritya itarabhÆtavat svÃtantryeïa ÃtmalÃbho nÃstÅti tasminnotaprotabhÃvo nopadiÓyate /
kasminnu khalu vÃyurotaÓca protaÓcetyantarik«aloke«u gÃrgÅti tÃnyeva bhÆtÃni saæhatÃnyantarik«alokÃ÷, tÃnyapi gandharvaloke«u, gandharvalokà Ãdityaloke«u, ÃdityalokÃÓcandraloke«u, candralokà nak«atraloke«u, nak«atralokà devaloke«u, devalokà indraloke«u, indralokà virÃÂÓarÅrÃraæmake«u bhÆte«u prajÃpatiloke«u, prajÃpatilokà brahmaloke«u /
brahmalokà nÃma aï¬ÃraæmakÃïi bhÆtÃni;sarvatra hi sÆk«matÃratamyakrameïa prÃpyubhogÃÓrayÃkÃrapariïatÃni bhÆtÃni saæhatÃni tÃnyeva pa¤ceti bahuvacanamäji /
kasminnu khalu brahmalokà otÃÓca protÃÓceti-sa hovÃca yÃj¤avalkyo he gÃrgÅ mÃtiprÃk«Å÷ svaæ praÓnam, nyÃyaprakÃramatÅtya Ãgamena pra«ÂabyÃæ devatÃmanumÃnena mà prÃk«Årityartha÷, p­cchantyÃÓca mà te tava mÆrdhà Óiro vyapatad vispa«Âaæ patet;devatÃyÃ÷ svapraÓna Ãgamavi«aya÷;taæ praÓnavi«ayamatikrÃnto gÃrgyÃ÷ praÓna÷;ÃnumÃnikatvÃt sa yasyà devatÃyÃ÷ praÓna÷ sÃtipraÓnyÃ, nÃtipraÓnyÃnatipraÓnyÃ, svapraÓravi«ayaiva, kevalÃgamagamyetyartha÷, tÃmanatipraÓnyÃæ vai devatÃmatip­cchasi /
ato gÃrgi mÃtiprÃk«Å÷, martuæ cennecchasi /
tato ha gÃrgÅ vÃcaknavÅ upararÃma //1//

#<iti t­tÅyÃdhyÃye «a«Âhaæ gÃrgÅbrÃhmaïam //6//
>#
idÃnÅæ brahmalokÃnÃmantaratamaæ sÆtraæ va ktavyamiti tadartha Ãrambha÷, tacca Ãgamenaiva pra«ÂavyamitÅtihÃsena ÃgamopanyÃsa÷ kriyate-- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.1

#<athainam uddÃlaka Ãruïi÷ papraccha -- yÃj¤avalkyeti hovÃca |
madre«v avasÃma pata¤calasya kÃpyasya g­he«u yaj¤am adhÅyÃnÃ÷ |
tasyÃsÅd bhÃryà gandharvag­hÅtà |
tam ap­cchÃma -- ko 'sÅti |
so 'bravÅt kabandha Ãtharvaïa iti |
so 'bravÅt pata¤calaæ kÃpyaæ yÃj¤ikÃæÓ ca -- vettha nu tvaæ kÃpya tat sÆtraæ yasminn ayaæ ca loka÷ paraÓ ca loka÷ sarvÃïi ca bhÆtÃni saæd­bdhÃni bhavantÅti |
so 'bravÅt pata¤cala÷ kÃpyo nÃhaæ tad bhagavan vedeti |
so 'bravÅt pata¤calaæ kÃpyaæ yÃj¤ikÃæÓ ca |
vettha nu tvaæ kÃpya tam antaryÃmiïaæ ya imaæ ca lokaæ paraæ ca lokaæ sarvÃïi ca bhÆtÃny antaro yamayati |
so 'bravÅt pata¤cala÷ kÃpyo nÃhaæ taæ bhagavan vedeti |
so 'bravÅt pata¤calaæ kÃpyaæ yÃj¤ikÃæÓ ca |
yo vai tat kÃpya sÆtraæ vidyÃt taæ cÃntaryÃmiïam iti sa brahmavit sa lokavit sa devavit sa vedavit sa Ãtmavit sa sarvavit |
iti tebhyo 'bravÅt |
tad ahaæ veda |
tac cet tvaæ yÃj¤avalkya sÆtram avidvÃæs taæ cÃntaryÃmiïaæ brahmagavÅr udajase mÆrdhà te vipati«yati |
veda và ahaæ gautama tat sÆtraæ taæ cÃntaryÃmiïam iti |
yo và idaæ kaÓca brÆyÃd veda vedeti yathà vettha tathà brÆhÅti || BrhUp_3,7.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7.1 atha hainamuddÃlako nÃmata÷, aruïasyÃpatyamÃruïi÷ papraccha;yÃj¤avalkyeti hovÃca;madre«u deÓe«vavasÃmo«itavanta÷, pata¤calasya-pata¤calo nÃmatastasyaiva kapigotrasya kÃpyasya g­he«u yaj¤amadhÅyÃnà yaÓaÓÃstrÃdhyayanaæ kurvÃïÃ÷ /
tasyÃsÅd bhÃryà gandharvag­hÅtÃ;tamap­cchÃma-ko 'sÅti;so 'bravÅt kabandho nÃmata÷, atharvaïo 'patyamÃtharvaïa iti /
so 'bravÅd gÃndharva÷ pata¤calaæ kÃpyaæ yÃj¤ikÃæÓca tacchipyÃn-vettha nu tvaæ he kÃpya jÃnÅ«e tat sÆtram? kiæ tat? yena sÆtreïÃyaæ ca leka idaæ ca janma, paraÓca loka÷ paraæ ca pratipattavyaæ janma, sarvÃïi ca bhÆtÃni brahmÃdistambaparyantÃni, sand­bdhÃni saÇgrathitÃni sragiva sÆtreïa vi«ÂabdhÃni bhavanti yena-tat kiæ sÆtraæ vettha? so 'bravÅdevaæ p­«Âa÷ kÃpya÷-nÃhaæ tad bhagavan vedeti, tat sÆtraæ nÃhaæ jÃne he bhagavanniti sampÆjayannÃha /
so 'bravÅt punargandharva upÃdhyÃyamasmÃæÓca-vettha na tvaæ kÃpya tamantaryÃmiïam? antaryÃmÅti viÓe«yate-ya imaæ ca lokaæ paraæ ca lokaæ sarvÃïi ca bhÆtÃni yo 'ntarÃbhyantara÷ san yamayati niyamayati,  dÃruyantramiva brÃmayati, svaæ svamucitavyÃpÃraæ kÃrayatÅti /
so 'bravÅdevamukta÷ pata¤cala÷ kÃpya÷-nÃhaæ taæ jÃne bhagavanniti sampÆjayannÃha /
so 'bravÅt punargandharva÷;sÆtratadantargatÃntaryÃmiïorvij¤Ãnaæ stÆyate-ya÷ kaÓcid vai tat sÆtraæ he kÃpya bavidyÃd vijÃnÅyÃt taæ cÃntaryÃmiïaæ sÆtrÃntargataæ tasyaiva sÆtrasya niyantÃraæ vidyÃt ya÷-ityevamuktena prakÃreïa, sa hi brahmavita paramÃtmavit sa lokÃæÓca bhÆrÃdÅnantaryÃmiïà niyamyamÃnÃællokÃn vetti, sa devÃæÓcÃgnyÃdÅællokino jÃnÃti, vedÃæÓca sarvapramÃïabhÆtÃn vetti, bhÆtÃni ca brahmÃdÅni sÆtreïa dhiyamÃïÃni tadantargatenÃntaryÃmiïà niyamyamÃnÃni vetti, sa ÃtmÃnaæ ca kart­tvabhokt­tvaviÓi«Âaæ tenaivÃntaryÃmiïà niyamyamÃnaæ vetti, sarvaæ ca jagata tathÃbhÆtaæ vettÅti /
evaæ stute sÆtrÃntaryÃmivij¤Ãne pralubdha÷ kÃpyo 'bhimukhÅbhÆta÷, vayaæ ca;tebhyaÓcÃsmabhyamabhimukhÅbhÆtebhyobravÅd gandharva÷ sÆtramantaryÃmiïaæ ca;tadahaæ sÆtrÃnitaryÃmivij¤Ãnaæ veda gandharvÃllabdhÃgama÷ san /
tacced yÃj¤avalkya sÆtraæ taæ cÃntaryÃmiïamavidvÃæÓcebrahmavit san yadi brahmagavÅrudajatase brahmavidÃæ svabhÆtà gà udajase unnayasi tvam anyÃyena, tato macchÃpadagdhasya mÆrdhà Óiraste tava vispa«Âaæ «ati«yati /
evamukto yÃj¤avalkya Ãhaveda jÃnÃmyahaæ he gautameti gotrata÷, tat sÆtraæ yad gandharvastubhyamuktavÃn yaæ cÃntaryÃmiïaæ gandharvÃd viditavanto yÆyam, taæ cÃntaryÃmiïaæ vedÃhamiti /
evamukto pratyÃha gautama÷-ya÷ kaÓcit prÃk­ta idaæ yattavayoktaæ brÆyÃt-katham? veda vedeti-ÃtmÃnaæ ÓlÃghayan, kiæ tena garjitena kÃryeïa darÓaya;yathà vetya tathà brÆhÅti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.2

#<sa hovaca -- vÃyur vai gautama tat sÆtram |
vÃyunà vai gautama sÆtreïÃyaæ ca loka÷ paraÓ ca loka÷ sarvÃïi ca bhÆtÃni saæd­bdhÃni bhavanti |
tasmÃd vai gautama puru«aæ pretam Ãhur vyasraæsi«atÃsyÃÇgÃnÅti |
vÃyunà hi gautama sÆtreïa samd­bdhÃni bhavantÅti |
evam evaitad yÃj¤avalkya |
antaryÃmiïaæ brÆhÅti || BrhUp_3,7.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7.2 sa hovÃca yÃj¤avalkya÷ /
brahmalokà yasminnotÃÓca protÃÓca vartamÃnekÃle, yathà p­thivyapsu, tat sÆtram Ãgamagamyaæ vattavyamiti tadarthaæ praÓnÃntaramutthÃpitam;atastannirïayÃyÃha-vÃyurvai gautama tat sÆtram, nÃnyat;vÃyuriti sÆk«mamÃkÃÓavadvi«Âambhakaæ p­thivyÃdÅnÃm, yadÃtmakaæ saptadaÓavidhaæ liÇgaæ karmavÃsanÃsamavÃyi prÃïinÃm, yattat sama«Âivya«ÂyÃtmakam, yasya bÃhyà medÃ÷ saptasapta marudraïÃ÷ samudrasyevormaya÷, tadetad vÃyavyaæ tattvaæ sÆtrÃmityabhidhÅyate /
vÃyunà vai gautama sÆtreïÃyaæ ca loka÷ paraÓca loka÷ sarvÃïi ca bhÆtÃni sand­bdhÃni bhavanti saÇprathitÃni bhavantÅti prasiddhametat /
asti ca loke prasiddhi÷, katham? yasmÃd vÃyu÷ sÆtram, vÃyunà vidh­taæ sarvam, tasmÃd vai gautama puru«aæ pretamÃhu÷ kathayanti - vyasraæsipata visrastÃnyasyapuru«asyÃÇgÃnÅti;sÆtrÃpagame hi maïyÃdÅnÃæ protÃni yad yasyÃÇgÃni syustato yuktametad vÃyvapagame 'vasraæsanamaÇgÃnÃm ato vÃyunà hi gautama sÆtreïa sand­bdhÃni bhavantÅti nigamayati /
evamevaitad yÃj¤avalkya samyaguktaæ sÆtram;tadantargataæ tvidÃnÅæ tasyaiva sÆtrasya niyantÃramantaryÃmiïaæ brÆhÅtyukta Ãha //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.3

#<ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan p­thivyà antaro yaæ p­thivÅ na veda yasya p­thivÅ ÓarÅraæ ya÷ p­thivÅm antaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7.3 ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan bhavati, so 'ntaryÃmÅ, sarva÷ p­thivyÃæ ti«ÂhatÅti sarvatra prasaÇgo mà bhÆditi viÓina«Âi - p­thivyà antaro 'bhyantara÷ /
tatraitat syÃt p­thivÅdevataiva antaryÃmÅtyata Ãha - yamantaryÃmiïaæ p­thivÅ devatÃpi na veda mayyanya÷ kaÓcidvartata iti /
yasya p­thivÅ ÓarÅram-yasya ca p­thivyeva ÓarÅram, nÃnyat-p­thivÅdevatÃyà yaccharÅram, tadeva ÓarÅraæ yasya, ÓarÅragrahaïaæ copalak«aïÃrtham, karaïaæ ca p­thivyÃ÷, tasya svakarmaprayuktaæ hi kÃryaæ ca p­thivÅdevatÃyÃ÷, tadasya svakarmÃbhÃvÃdantaryÃmiïo nityamuktatvÃt /
parÃrthakartavyatÃsvabhÃvatvÃt parasya yat kÃryaæ karaïaæ ca tadevÃsya, na svata÷, tadÃha-yasya p­thivÅ ÓarÅramiti /
devatÃkÃryakaraïasyeÓvarasÃk«imÃtrasÃnnidhyena hi niyamenaprav­ttiniv­ttÅ syÃtÃm;ya Åd­gÅÓvaro nÃrÃyaïÃkhya÷, p­thirvÅ p­thivÅdevatÃm, yamayati niyamayati svavyÃpÃre, antaro 'bhyantarasti«Âhan, e«a ta ÃtmÃ, te tava, mama ca sarvabhÆtÃnÃæ cetyupalak«aïÃrthametat;antaryÃmÅ yastvayÃp­«Âa÷, am­ta÷ sarvasaæsÃradharmavarjita ityetat //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.4-14

#<yo 'psu ti«Âhann adbhyo 'ntaro yam Ãpo na vidur yasyÃpa÷ ÓarÅraæ yo 'po 'ntaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.4 ||>#


#<yo 'gnau ti«Âhann agner antaro yam agnir na veda yasyÃgni÷ ÓarÅraæ yo 'gnim antaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.5 ||>#


#<yo 'ntarik«e ti«Âhann antarik«Ãd antaro yam antarik«aæ na veda yasyÃntarik«aæ ÓarÅraæ yo 'ntarik«am antaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.6 ||>#


#<yo vÃyau ti«Âhan vÃyor antaro yaæ vÃyur na veda yasya vÃyu÷ ÓarÅraæ yo vÃyum antaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.7 ||>#


#<yo divi ti«Âhan divo 'ntaro yaæ dyaur na veda yasya dyau÷ ÓarÅraæ yo divam antaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.8 ||>#


#<ya Ãditye ti«Âhann ÃdityÃd antaro yam Ãdityo na veda yasyÃditya÷ ÓarÅraæ ya Ãdityam antaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.9 ||>#


#<yo dik«u ti«Âhan digbhyo 'ntaro yaæ diÓo na vidur yasya diÓa÷ ÓarÅraæ yo diÓo 'ntaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.10 ||>#


#<yaÓ candratÃrake ti«Âha¤ candratÃrakÃd antaro yaæ candratÃrakaæ na veda yasya candratÃrakaæ ÓarÅraæ yaÓ candratÃrakam antaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.11 ||>#


#<ya ÃkÃÓe ti«Âhann ÃkÃÓÃd antaro yam ÃkÃÓo na veda yasyÃkÃÓa÷ ÓarÅraæ ya ÃkÃÓam antaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.12 ||>#


#<yas tamasi ti«Âhaæs tamaso 'ntaro yaæ tamo na veda yasya tama÷ ÓarÅraæ yas tamo 'ntaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.13 ||>#


#<yas tejasi ti«Âhaæs tejaso 'ntaro yaæ tejo na veda yasya teja÷ ÓarÅraæ yas tejo 'ntaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.14 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7.4-14 samÃnamanyat /
yo 'psu ti«Âhan-agnau, antarik«e, vÃyau, divi, Ãditye, yastamasyÃvaraïÃtmake bÃhye tamasi, tejasi tadviparÅte prakÃÓasÃmÃnye ityevamadhidaivatam antaryÃmivi«ayaæ darÓanaæ devatÃsu /
athÃdhibhÆtaæ bhÆte«u brahmadistambaparyante«u antaryÃmidaÓanamadhibhÆtam // 4 -14 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.15-23

#<athÃdhibhÆtam | 
ya÷ sarve«u bhÆte«u ti«Âhan sarvebhyo bhÆtebhyo 'ntaro yaæ sarvÃïi bhÆtÃni na vidur yasya sarvÃïi bhutÃni ÓarÅraæ ya÷ sarvÃïi bhÆtÃny antaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ |
ity adhibhÆtam || BrhUp_3,7.15 ||>#


#<athÃdhyÃtmam | ya÷ prÃïe ti«Âhan prÃïÃd antaro yaæ prÃïo na veda yasya prÃïa÷ ÓarÅraæ ya÷ prÃïam antaro yamayati e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.16 ||>#


#<yo vÃci ti«Âhan vÃco 'ntaro yaæ vÃÇ na veda yasya vÃk ÓarÅraæ yo vÃcam antaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.17 ||>#


#<yaÓ cak«u«i ti«Âha¤ cak«u«o 'ntaro yaæ cak«ur na veda yasya cak«u÷ ÓarÅraæ yaÓ cak«ur antaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.18 ||>#


#<ya÷ Órotre ti«Âha¤ chrotrÃd antaro yaæ Órotraæ na veda yasya Órotraæ ÓarÅraæ ya÷ Órotram antaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.19 ||>#


#<yo manasi ti«Âhan manaso 'ntaro yaæ mano na veda yasya mana÷ ÓarÅraæ yo mano 'ntaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.20 ||>#


#<yas tvaci ti«Âhaæs tvaco 'ntaro yaæ tvaÇ na veda yasya tvak ÓarÅraæ yas tvacam antaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.21 ||>#


#<yo vij¤Ãne ti«Âhan vij¤ÃnÃd antaro yaæ vij¤Ãnaæ na veda yasya vij¤Ãnaæ ÓarÅraæ yo vij¤Ãnam antaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ || BrhUp_3,7.22 ||>#


#<yo retasi ti«Âhaæ retaso 'ntaro yaæ reto na veda yasya reta÷ ÓarÅraæ yo reto 'ntaro yamayaty e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ |
ad­«Âo dra«ÂÃÓruta÷ ÓrotÃmato mantÃvij¤ato vij¤Ãtà |
nÃnyo 'to 'sti dra«Âà nÃnyo 'to 'sti Órotà nÃnyo 'to 'sti mantà nÃnyo 'to 'sti vij¤Ãtà |
e«a ta ÃtmÃntaryÃmy am­ta÷ |
ato 'nyad Ãrtam |
tato hoddÃlaka Ãruïir upararÃma || BrhUp_3,7.23 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7,15-23 athÃdhyÃtmam-ya÷ prÃïe prÃïavÃyusahite ghrÃïe, yo vÃci, cak«u«i, Órotre, manasi, tvaci, vij¤Ãne, budvau, retasi prajanane /
kasmÃt puna÷ kÃraïÃt p­thivyÃdidevatà mahÃbhÃgÃ÷ satyo manu«yÃdivadÃtamani ti«ÂhantamÃtmano niyantÃramantaryÃmiïaæ na vidurityata Ãha-ad­«Âenad da«Âo na vi«ayÅbhÆta÷ cak«urdarÓanasya kasyacit, svayaæ tu cak«u«i sannihitatvÃdd daÓisvarÆpa iti dra«Âà /
tathÃÓruta÷ ÓrotragocaratvamanÃpanna÷ kasyacit, svayaæ tvaluptaÓravaïaÓakti÷ sarvaÓrotre«u sannihitatvÃchracotà /
tathÃmato mana÷saÇkalpavi«ayatÃmanÃpanna÷;d­«ÂaÓrute eva hi sarva÷ saÇkalpayati;udd­«ÂatvÃdak«utatvÃdevÃmata÷;allaptamananaÓaktitvÃt sarvamana÷su sannihitatvÃcca mantà /
tathÃvij¤Ãto niÓcayagocaratÃmanÃpannorÆpÃdivat lasukhÃdivadvÃ, svayaæ tvaluptavij¤ÃnaÓaktitvÃttatsannidhÃnÃcca vij¤Ãtà /
tatra yaæ p­thivÅ na veda yaæ sarvÃïi bhÆtÃni na viduriti cÃnye niyantavyà vij¤ÃtÃro 'nyo niyantà antaryÃmÅti prÃptam, tadanyatvÃÓaÇkÃniv­ttyarthamucyate - nÃnyo 'ta÷, nÃnya÷ ato 'smÃdantaryÃmiïo nÃnyo 'sti dra«ÂÃ, tathà nÃnyo 'to 'sti mantÃ, nÃnyo 'to 'sti ÓrotÃ, nÃnyo 'to 'sti mantÃ, nÃnyo 'to 'sti vij¤Ãtà /
yasmÃt paro nÃsti dra«Âà Órotà mantà vij¤ÃtÃ, yo 'd­«Âo dra«ÂÃ, aÓruta÷ ÓrotÃ, amato mantÃ, avij¤Ãto vij¤ÃtÃ, am­ta÷ sarvasaæsÃradharmavarjita÷ sarvasaæsÃriïÃæ karmaphalavibhÃgakartà - e«a te ÃtmÃntaryÃmyam­ta÷ asmÃdÅÓvarÃdÃtmano 'nyadÃrtam /
tato hi uddÃlaka ÃruïirupararÃma //15//
-23 //
#<iti t­tÅyÃdhyÃye saptamamantaryÃmibrÃhmaïam //7//>#


ata÷ paramaÓanÃyÃdivinirmuktaæ nirupÃdhikaæ sÃk«Ãdaparok«Ãt sarvÃntaraæ brahma vaktavyamityata Ãrambha÷ - 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.1

#<atha ha vÃcaknavy uvÃca -- brÃhmaïà bhagavanto hantÃham imaæ dvau praÓnau prak«yÃmi |
tau cen me vivak«yati |
na vai jÃtu yu«mÃkam imaæ kaÓcid brahmodyaæ jeteti |
p­ccha gÃrgÅti || BrhUp_3,8.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.1 atha ha vÃcaknavyuvÃca /
sarvaæ yÃj¤avalkyena ni«iddhà mÆrdhapÃtabhayÃduparatà satÅ puna÷ pra«Âuæ brÃhmaïÃnuj¤Ãæ prÃrthayate - he brÃhmaïà bhagavanta÷ pÆjÃvanta÷ Ó­ïuta mama vaca÷;hantÃhamimaæ yÃj¤avalkyaæ punardvai praÓnau prak«yÃmi, yadyanumatirbhavatÃmasti;tau praÓnau cedyadi vak«yati kathayi«yati me, katha¤cinna vai jÃtu kadÃcid yu«mÃkaæ madhye imaæ yÃj¤avalkyaæ kaÓcid brahmodyaæ brahmavadanaæ prati jetà na vai kaÓcid bhavediti /
evamuktà brÃhmaïà anuj¤Ãæ pradadu÷ - p­ccha gÃrgÅti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.2

#<sà hovÃca -- ahaæ vai tvà yÃj¤avalkya yathà kÃÓyo và vaideho vograputra ujjyaæ dhanur adhijyaæ k­tvà dvau bÃïavantau sapatnÃtivyÃdhinau haste k­tvopotti«Âhed evam evÃhaæ tvà dvÃbhyÃæ praÓnÃbhyÃm upodasthÃm |
tau me brÆhÅti |
p­ccha gÃrgÅti || BrhUp_3,8.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.2 labdhÃnuj¤Ã ha yÃj¤avalkyaæ sà hovÃca - ahaæ vai tvà tvÃæ dvau praÓnau prak«yÃmÅtyanu«ajyate;kau tÃviti jij¤ÃsÃyÃæ tayorduruttaratvadyotayituæ d­«ÂÃntapÆrvakaæ tÃvÃha - he yÃj¤avalkya yathà loke kÃÓya÷ kÃÓi«u bhava÷ kÃÓya÷, prasiddhaæ Óauryaæ kÃÓye, vaideho và videhÃnÃæ và rÃjÃ, ugraputra÷ ÓÆrÃnvaya ityartha÷, ujjyam avatÃritajyÃkaæ dhanu÷ punaradhijyam ÃropitalyÃkaæ k­tvà dvau bÃïavantau bÃïaÓabdena ÓarÃgre yo vaæÓakhaï¬a÷ saædhÅyate, tena vinÃpi Óaro bhavatÅtyato viÓina«Âi bÃïavantÃviti - dvau bÃïavantau Óarau, tayoreva viÓe«aïaæ sapatnÃtivyÃdhinau Óatro÷ pŬÃkarÃvatiÓayena, haste k­tvopotti«Âhet samÅpata ÃtmÃnaæ darÓayet evamevÃhaæ tvà tvÃæ ÓarasthÃnÅyÃbhyÃæ praÓnÃbhyÃæ dvÃbhyÃmupodasthÃæ utthitavatyasmi tvatsamÅpe /
tau me brÆhÅti - brahmaviccet /
Ãhetara÷ - p­ccha gÃrgÅti //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.3

#<sà hovÃca -- yad Ærdhvaæ  yÃj¤avalkya divo yad avÃk p­thivyà yad antarà dyÃvÃp­thivÅ ime yad bhÆtaæ ca bhavac ca bhavi«yac cety Ãcak«ate kasmiæs tad otaæ ca protaæ ceti || BrhUp_3,8.3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.3 sà hovÃca - yadÆrdhvamupari diva÷aï¬akapÃlÃd yaccÃvÃgadha÷ p­thivyà adho 'ï¬akapÃlÃt, yaccÃntarà madhye dyÃvÃp­thivÅ dyÃvÃp­thivyo÷ aï¬akapÃlayo÷, ime ca dyÃvÃp­thivÅ, yad bhÆtaæ yaccÃtÅtam, bhavacca vartamÃnaæ svavyÃpÃrastham, bhavi«yacca vartamÃnÃdÆrdhvakÃlabhÃviliÇgagamyam - yat sarvametadÃcak«ate kathayantyÃgamata÷ - tat sarvaæ dvaitajÃtaæ yasminnekÅbhavatÅtyartha÷ - tat sÆtrasaæj¤aæ pÆrvoktaæ kasminnotaæ ca protaæ ca p­thivÅdhÃturivÃpsu //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.4

#<sa hovÃca -- yad Ærdhvaæ gÃrgi divo yad avÃk p­thivyà yad antarà dyÃvÃp­thivÅ ime yad bhÆtaæ ca bhavac ca bhavi«yac cety Ãcak«ata ÃkÃÓe tad otaæ ca protaæ ceti || BrhUp_3,8.4 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.4 sa hovÃcetara÷ - he gÃrgi yat tvayoktam'Ærdhvaæ diva÷'ityÃdi, tat sarvaæ yat sÆtramÃcak«ate tat sÆtram, ÃkÃÓe tadotaæ protaæ ca, yadetad vyÃk­taæ sÆtrÃtmakaæ jagadavyÃk­tÃkÃÓe, apsviva p­thivÅdhÃtu÷, tri«vapi kÃle«u vartate utpattau sthitau laye ca //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.5

#<sà hovaca -- namas te 'stu yÃj¤avalkya yo ma etaæ vyavoco 'parasmai dhÃrayasveti p­ccha gÃrgÅti || BrhUp_3,8.5 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.5 puna÷ sà hovÃca;namaste 'stvityÃdi praÓnasya durvacatvapradarÓanÃrtham;yo me mamaitaæ praÓnaæ vyavoco viÓe«aïÃpÃk­tavÃnasi;etasya durvacatve kÃraïam - sÆtrameva tÃvadagamyamitarairdurvÃcyam, kimuta tat, yasminnotaæ ca protaæ ceti;ato namo 'stu te tubhyam /
aparasmai dvitÅyÃya praÓnÃya dhÃrayasva d­¬hÅkurvÃtmÃnamityartha÷ /
p­ccha gÃrgÅtÅtara Ãha //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.6

#<sà hovÃca -- yad Ærdhvaæ yÃj¤avalkya divo yad avÃk p­thivyà yad antarà dyÃvÃp­thivÅ ime yad bhÆtaæ ca bhavac ca bhavi«yac cety Ãcak«ate kasmiæs tad otaæ ca protaæ ceti || BrhUp_3,8.6 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.6 vyÃkhyÃtamanyat;sà hovÃca yadurdhvaæ yÃj¤avalkyaityÃdipraÓna÷ prativacanaæ ca uktasyaivÃrthasyÃvadhÃraïÃrthaæ punarucyate;na ki¤cidapÆrvamarthÃntaramucyate //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.7

#<sa hovÃca -- yad Ærdhvaæ gÃrgi divo yad avÃk p­thivyà yad antarà dyÃvÃp­thivÅ ime yad bhÆtaæ ca bhavac ca bhavi«yac cety Ãcak«ata ÃkÃÓa eva tad otaæ ca protaæ ceti |
kasmin nu khalv ÃkÃÓa otaÓ ca protaÓ ceti || BrhUp_3,8.7 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.7 sarvaæ yathoktaæ gÃrgyà pratyuccÃrya tameva pÆrvoktamarthamavadhÃritavÃnÃkÃÓa eveti yÃj¤avalkya÷ /
gÃrgyÃha-kasminnu khalvÃkÃÓa otaÓca protaÓceti /
ÃkÃÓameva tÃvat kÃlatrayÃtÅtatvÃd durvÃcyam, tato 'pi ka«Âataramak«aram yasminnÃkÃÓamotaæ ca protaæ ca, ato 'vÃcyamitik­tvÃ, na pratipadyate sà apratipattirnÃma nigrahasthÃnaæ tÃrkikasamaye;athÃvÃcyamapi vak«yati, tathÃpi vipratipattirnÃma nigrahasthÃnam;virudvà pratipattirhi sÃ, yadavÃcyasya vadanam;ato durvacanaæ praÓnaæ manyate gÃrgÅ // 7 // tad do«advayamapi parijihÅrpannÃha- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.8

#<sa hovÃca -- etad vai tad ak«araæ gÃrgi brÃhmaïà abhivadanty asthÆlam anaïv ahrasvam adÅrgham alohitam asneham acchÃyam atamo 'vÃyv anÃkÃÓam asaÇgam arasam agandham acak«u«kam aÓrotram avÃg amano 'tejaskam aprÃïam amukham agÃtram anantaram abÃhyam (VAR for agÃtram: amÃtram) |
na tad aÓnÃti kiæ cana |
na tad aÓnÃti kaÓ cana || BrhUp_3,8.8 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.8 sa hovÃca yÃj¤avalkya÷-etad vai tad yat p­«Âavatyasi kasminnu khalvÃkÃÓa otaÓca protaÓceti, kiæ tat? ak«aram-yanna k«Åyate na k«aratÅti vÃk«aram-tadak«araæ he gÃrgi brÃhmaïà brahmavido 'bhivadanti /
brahmaïÃbhivadanakathanena-nÃhamavÃcyaæ vak«yÃmi na cana pratipadyeyam-ityevaæ dopadrayaæ pariharati /
evamapÃkute praÓne punargÃrgyÃ÷ prativacanaæ dra«Âavyam-brÆhi kiæ tadak«aram? yad brÃhmaïà abhivadanti, ityukta Ãha-prasthÆlaæ tat sthÆlÃdanyat, evaæ tarhyaïu? anaïu, astu tarhi hasvam, ahasvam;evaæ tarhi dÅrgham, nÃpi dÅrghamadÅrgham;evametaiÓcaturbhi÷ parimÃïaprati«edhairdravyadharma÷ prati«idva÷, na dravyaæ tadak«aramityartha÷ /
astu tarhi lohito guïa÷, tato 'pyanyadalohitam;Ãgneyo guïo lohita÷;bhavatu tarhyapyÃæ snehanam, na, asnehanam;astu tarhicchÃyÃ, sarvathÃpyanirdeÓyatvÃt, chÃyÃyà apyanyadacchÃyam;astu tarhi tama÷, atama÷;bhavatu vÃyustarhi, avÃyu÷;bhavettarhyÃkÃÓam, anÃkÃÓam;bhavatu tarhi saÇgÃtmakaæ jatuvat, asaÇgam'raso 'stu tarhi, arasam';tathà gandho 'stvagandham;astu tarhi cak«u÷, acak«u«kam-na hi cak«urasya karaïaæ vidyate 'to 'cak«u«kam;"paÓyatyacak«u÷"iti mantravarïÃt /
tathÃÓrotram;"sa Ó­ïotyakarïa÷"iti;bhavatu tarhi vÃgavÃk;tathÃmana÷;tathÃtejaskam-avidyamÃnaæ tejo 'sya tadatejaskam;na hi tejo 'gnyÃdiprakÃÓavadasya vidyate;aprÃïam-ÃdhyÃtmiko vÃyu÷prati«idhyate 'prÃïamiti;mukhaæ tarhi dvÃraæ tadamukham;amÃnnam-mÅyate yena tanmÃtram amÃtraæ mÃtrÃrÆpaæ tanna bhavati, na tena ki¤cinmÅyate;astu tarhicchidravat, anantaram-nÃsyÃntaramasti;sambhavet tarhi bahistasya, abÃhyam;astu tarhi bhak«ayit­ tat na tadaÓnÃti k¤cina;bhavettarhi bhak«yaæ kasyacit, na tadaÓnÃti kaÓcana;sarvaviÓe«aïarahitamityartha÷;ekamevÃdvitÅyaæ hi tat kena kiæ viÓi«yate // 8 //  anekaviÓe«aïaprati«edhaprayÃsÃdastitvaæ tÃvadak«arasyopagamitaæ ÓrutyÃ;tathÃpi lokabudvimapek«yà ÓaÇkyate yata÷, ato 'stitvÃyÃnumÃnaæ pramÃïamupanyasyati- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.9

#<etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi sÆryacandramasau vidh­tau ti«Âhata÷ |
etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi dyÃvÃp­thivyau vidh­te ti«Âhata÷ |
etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi nime«Ã muhÆrtà ahorÃtrÃïy ardhamÃsà mÃsà ­tava÷ saævatsarà iti vidh­tÃs ti«Âhanti |
etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi prÃcyo 'nyà nadya÷ syandante Óvetebhya÷ parvatebhya÷ pratÅcyo 'nyà yÃæ yÃæ ca diÓam anu |
etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi manu«yÃ÷ praÓasanti yajamÃnaæ devà darvÅæ pitaro 'nvÃyattÃ÷ || BrhUp_3,8.9 ||>#và ak«arasy
a praÓÃsane gÃrgi dadato manu«yÃ÷ praÓaæsanti, #<yajamÃnaæ devÃ÷, darvÅæ pitaro 'nvÃyattÃ÷ // 9 //>#

__________


BrhUpBh_3,8.9 etasya và ak«arasya;yadetadadhigatamak«araæ sarvÃntaraæ sÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma, ya Ãtmà aÓanÃyÃdidharmÃtÅta÷, etasya và ak«arasya praÓÃsane-yathà rÃj¤a÷ praÓÃsane rÃjyamasphuÂitaæ niyataæ vartate, evamatasyÃk«arasya praÓÃsane he gÃrgi sÆryÃcandramaso ahorÃtrayorlokapradÅpau, tÃdarthyena praÓÃsitrà tÃbhyÃæ nirvatyamÃnalokaprayojanavij¤Ãnavatà nirmitau ca, syÃtÃæ sÃdhÃraïasarvaprÃïiprakÃÓopakÃrakatvÃllaukikapradÅpavat /
tasmÃdasti tad yena vidh­tÃvÅÓvarau svatantrau sastau nirmitau ti«Âhato niyatadeÓakÃlanimittodayÃstamayav­ddhik«ayÃbhyÃæ vartete;tadastyevametayo÷ praÓÃsitrak«aram, pradÅpakart­vidhÃrayit­vat /
etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgÅ dyÃvÃp­thivÅ ca sÃvayavatvÃt sphuÂanasvabhÃve api satyau gurutvÃt patanasvabhÃve saæyuktatvÃd viyogasvabhÃve cetanÃvadabhimÃnidevatÃdhi«ÂhitatvÃt svatantre api etasyÃk«arasya praÓÃsane vartete vidh­te ti«Âhata÷;etaddhyak«araæ sarvavyavasthÃsetu÷ sarvamaryÃdÃvidharaïam, ato nÃsyÃk«arasya praÓÃsanaæ dyÃvÃp­thivyÃvatikrÃmata÷;tasmÃt siddhamasyÃstitvamak«arasya avyabhicÃri hi talliÇgam, yad dyÃvÃp­thivyau niyate vartete;cetanÃvantaæ praÓÃsitÃramasaæsÃriïamantareïa naitad yuktam /
"yena dyaurugrà p­thivÅ ca d­«ÂÃ"iti mantravarïÃt /
etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi, nime«Ã muhÆrtà ityete kÃlÃvayavÃ÷ sarvasya atÅtÃnÃgatavartamÃnasya janimata÷ kalayitÃra÷ - yathà loke prabhuïà niyato gaïaka÷ sarvamÃyaæ vyayaæ cÃpramatto gaïayati, tathà prabhusthÃnÅya e«Ãæ kÃlÃvayavÃnÃæ niyantà /
tathà prÃcaya÷ prÃga¤canÃ÷ pÆrvadiggamanà nadya÷ syandante sravanti Óvetebhyo himavadÃdibhya÷ parvatebhyo giribhyo gaÇgÃdyà nadyastÃÓca yathà pravartità eva niyatÃ÷ pravartante 'nyathÃpi pravartitumutsahantya÷, tadetalliÇgaæ praÓÃstu÷ /
pratÅcyo 'nyÃ÷ pratÅcÅæ diÓama¤canti sindhvÃdyà nadya÷, anyÃÓca yÃæ yÃæ diÓamanuprav­ttÃstÃæ tÃæ na vyabhicaranti;tacca siÇgam /
ki¤ca dadato hiraïyÃdÅn prayacchata ÃtmapŬÃæ kurvato 'pi pramÃïaj¤Ã api manu«yÃ÷ praÓaæsanti;tatra yacca dÅyate, ye ca dadati, ye ca pratig­hmanti, te«Ãmihaiva samÃgamo vilayaÓcÃnvak«o d­Óyate;ad­«Âastu para÷ samÃgama÷, tathÃpi manu«yà dadatÃæ dÃnaphalena saæyogaæ paÓyanta÷ pramÃïaj¤atayà praÓaæsanti; tacca, karmaphalena saæyojayitari kartu÷ karmaphalavibhÃgaj¤e praÓÃstaryasati na syÃt;dÃnakriyÃyÃ÷ pratyak«avinÃÓitvÃt;tasmÃdasti dÃnakart­ïÃæ phalena saæyojayità /
apÆrvamiti cet? tatsadbhÃve pramÃïÃnupapatte÷ praÓasturapÅti cet /
na, ÃgamatÃtparyasya siddhatvÃt;avocÃma dyÃgamasya vastuparatvÃt /
ki¤cÃnyat, apÆrvakalpanÃyÃæ cÃrthÃpatte÷, k«ayo 'nyathaivopapatte÷ /
sevÃphalasya sevyÃt prÃptidarÓanÃt /
sevÃyÃÓca kriyÃtvÃt, tatsÃmÃnyÃcca vÃgadÃnahomÃdÅnÃæ sevyÃd ÅÓvarÃde÷ phalaprÃptirupapadyate d­«ÂakriyÃdharmasÃmarthyamaparityajyaiva phalaprÃptikalpanopapattau d­«ÂakriyÃdharmasÃmarthyaparityÃgo na nyÃyya÷ /
kalpanÃdhikyÃcca, ÅÓvara÷ kalpvo 'pÆrvà vÃ? tatra kriyÃyÃÓca svabhÃva÷ sevyÃt phalaprÃptird­«Âà na tvapÆrvÃt;na cÃpÆrvaæ d­«Âam;tatrÃpÆrvamad­«Âaæ kalpayitavyaæ tasya ca phaladÃt­tve sÃmarthyam, sÃmarthye ca sati dÃnaæ cÃbhyadhikamiti /
iha tu ÅÓvarasya sevyasya sadbhÃvamÃtraæ kalpyam, na tu phaladÃnasÃmarthyaæ dÃt­tvaæ ca, sevyÃt phalaprÃptidarÓanÃt /
anumÃnaæ ca darÓitam -'dyÃvÃp­thivyau vidh­te ti«Âhata÷'ityÃdi /
tathà ca yajamÃnaæ devà ÅÓvarÃ÷ santo jÅvanÃrthe 'nugatÃ÷, carapuro¬ÃÓÃdyupajÅvanaprayojanena, anyathÃpi jÅvitumutsahanta÷ k­païÃæ dÅnÃæ v­ttimÃÓritya sthitÃ÷, tacca praÓÃstu÷ praÓÃsanÃt syÃt /
tathà pitaro 'pi tadarthaæ darvÅ darvÅhomamanvÃyattà anugatà ityartha÷, samÃnaæ sarvamanyat //9//

itaÓcÃsti tadak«araæ smÃttadaj¤Ãne niyatà saæsÃropapatti÷ /
bhavitavyaæ tu tena, yadvij¤ÃnÃt tadviccheda÷, nyÃyopapatte÷ /
nanu kriyÃta eva tadvicchitti÷ syÃditi cet? na - 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.10

#<yo và etad ak«aram gÃrgy aviditvÃsmiæl loke juhoti yajate tapas tapyate bahÆni var«asahasrÃïy antavad evÃsya tad bhavati
yo và etad ak«aram aviditvà gÃrgy aviditvÃsmÃl lokÃt praiti sa k­païa÷ |
atha ya etad ak«araæ gÃrgi viditvÃsmÃl lokÃt praiti sa brÃhmaïa÷ || BrhUp_3,8.10 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.10 yo và etadak«araæ he gÃrgi aviditvÃvij¤Ãya asmiælloke juhoti yajata tapastapyate yadyapi bahÆni var«asahasrÃïi, antavad evÃsya tat phalaæ bhavati, tatphalopabhogÃnte k«Åyanta evÃsya karmÃïi /
api ca yadvij¤ÃnÃt kÃrpaïyÃtyaya÷ saæsÃraviccheda÷, yadvij¤ÃnÃbhÃvÃcca karmak­t k­païa÷ k­taphalasyaivopabhoktÃjananamaraïaprabandhÃrƬha÷ saæsarati, tadastyak«araæ praÓÃsit­;tadetaducyate - yo và etadak«araæ gÃrgyaviditvà asmÃllokÃt praiti sa k­païa÷, païakrÅta iva dÃsÃdi÷ /
atha ya etadak«araæ gÃrgi viditvà asmÃllokÃt praiti sa brÃhmaïa÷ //10//

agnerdahanaprakÃÓakatvÃt svÃbhÃvikasya praÓÃst­tvamacetanasyaivetyata Ãha - 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.11

#<tad và etad ak«araæ gÃrgy ad­«Âaæ dra«ÂraÓrutaæ Órotramataæ mantravij¤Ãtaæ vij¤Ãt­ |
nÃnyad ato 'sti dra«Â­ |
nÃnyad ato 'sti Órot­ |
nÃnyad ato 'sti mant­ |
nÃnyad ato 'sti vij¤Ãt­ |
etasmin nu khalv ak«are gÃrgy ÃkÃÓa otaÓ ca protaÓ ca || BrhUp_3,8.11 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.11 tad và etadak«araæ gÃrgi ad­«Âaæ na kenacid d­«Âam, avi«ayatvÃt svayaæ tu dra«Â­ d­«ÂisvarÆpatvÃt /
tathà Órutaæ ÓrotrÃvi«ayatvÃt, svayaæ Órot­ ÓrutisvarÆpatvÃt /
tathÃmataæ manaso 'vi«ayatvÃt, svayaæ mant­matisvarÆpatvÃt /
tathÃvij¤Ãtaæ buddheravi«ayatvÃt, svayaæ vij¤Ãt­ vij¤ÃnasvarÆpatvÃt /
ki¤ca nÃnyadato 'smÃdak«arÃdasti - nÃsti ki¤cid dra«Â­ darÓanakriyÃkart­;etadevÃk«araæ darÓanakriyÃkart­ sarvatra /
tathà nÃnyadato 'sti Órot­;tadevÃk«araæ Órot­ sarvatra /
nÃnyadato 'sti mant­;tadevÃk«araæ mant­ sarvatra sarvamanodvÃreïa /
nÃnyadato 'sti vij¤Ãt­ vij¤ÃnakriyÃkart­, tadevÃk«araæ sarvabuddhidvÃreïa vij¤ÃnakriyÃkart­, nÃcetanaæ pradhÃnamanyad và /
etasminnu khalvak«are gÃrgyÃkÃÓa otaÓca protaÓceti /
yadeva sÃk«Ãdaparok«ÃdbraÇma, ya Ãtmà sarvÃntaro 'ÓanÃyÃdi saæsÃradharmÃtÅta÷, yasminnÃkÃÓa otaÓca protaÓca, e«Ã parà këÂhÃ, e«Ã parà gati÷, etat paraæ brahma, etat p­thivyÃderÃkÃÓÃntasya satyasya satyam //11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.12

#<sà hovÃca -- brÃhmaïà bhagavantas tad eva bahu manyadhvaæ yad asmÃn namaskÃreïa mucyedhvam |
na vai jÃtu yu«mÃkam imaæ kaÓcid brahmodyaæ jeteti |
tato ha vÃcaknavy upararÃma || BrhUp_3,8.12 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.12 sà hovÃca - he brÃhmaïà bhagavanta÷ Ó­ïuta madÅyaæ vaca÷;tadeva bahu manyedhvam;kiæ tat? yadasmÃd yÃj¤avalkyÃnnamaskÃreïa mucyedhvam - asmai namaskÃraæ k­tvà tadeva bahu manyadhvamityartha÷;jayastvasya manasÃpi na ÃÓaæsanÅya÷, kimuta kÃryata÷;kasmÃt? na vai yu«mÃkaæ madhye jÃtu kadÃcidapÅmaæ yÃj¤avalkyaæ brahmodyaæ prati jetà /
praÓnau cenamahyaæ vak«yati, na jetà bhaviteti pÆrvameva mayà pratij¤Ãtam;adyÃpi mamÃyameva niÓcaya÷ - brahmodyaæ pratyetattulyo na kaÓcid vidyata iti /
tato ha vÃcaknavyupararÃma /
atra antaryÃmibrÃhmaïe etad uktam - yaæ p­thivÅ na veda, yaæ sarvÃïi bhÆtÃni na vidiriti ca /
yamantaryÃmiïaæ na vidurye ca na viduryacca tadak«araæ darÓanÃdakriyÃkart­tvena sarve«Ãæ cetanÃdidhÃturityuktam-kastve«Ãæ viÓe«a÷ kiæ và sÃmÃnyamiti /
tatra kecidÃcak«ate-parasya mahÃsamudrasthÃnÃyasya brahmaïo 'k«arasya apracalitatvarÆpasye«atpracalitÃvasthÃntaryÃmÅ;atyantapracalitÃvasthà k«etraj¤a÷, yastaæ na vedÃntaryÃmiïam;tathÃnyÃ÷ pa¤cÃvasthÃ÷ parikalpayanti, tathà a«ÂÃvasthà brahmaïo bhavantÅti vadanti /
anye 'k«arasya Óaktaya età iti vadanti, anantaÓaktimadak«aramiti ca /
anye tvak«arasya vikÃrà iti vadanti /
avasthÃÓaktÅ tÃvannopapadyeto ak«arasya, aÓanÃyÃdisaæsÃradharmÃtÅtatvaÓrute÷ /
na hyaÓanÃyÃdyatÅtatvamaÓanÃyÃdidharmavadavasthÃvattvaæ caikasya yugapadupapadyate;tathà Óaktimattvaæ ca /
vikÃrÃvayavatve ca do«Ã÷ pradarÓitÃÓcaturthe /
tasmÃdetà asatyÃ÷ sarvÃ÷ kalpanÃ÷ /
kastarhi meda e«Ãm? upÃdhik­ta iti brÆma÷;na svata e«Ãæ medo 'medo vÃ, saindhavaghanavat praj¤ÃnadhanaikarasasvÃmÃvyÃt,"apÆrvamanaparamanantaramabÃhyam""ayamÃtmà brahma"iti ca Órute÷ /
"savÃhyÃbhyÃntaro hyaja÷"iti cÃtharvaïe /
tasmÃnnirÆpÃdhikasyÃtmano nirÆpÃkhyÃtvÃnnirviÓe«atvÃdekatvÃcca"neti neti"iti vyapadeÓo bhavati /
avidyÃkÃmakarmaviÓi«ÂakÃryakaraïopÃdhirÃtmà saæsÃrÅ jiva ucyate /
nityaniratiÓayaj¤Ãna ÓaktyupÃdhirÃtmÃntaryÃmÅÓvara ucyate, sa eva nirÆpÃdhi÷ kevala÷ Óudva÷ svena svabhÃvenÃk«araæ para ucyate, tathà hiraïyagarmÃvyÃk­tadevatÃjÃtipiï¬amanu«yatiryakpretÃdikÃryakaraïopÃdh ibhirviÓi«ÂastadÃkhyastadarÆpo bhavati /
tathÃ"tadejati tannaijati"iti vyÃkhyÃtam /
tathÃ"e«a ta ÃtmÃ" "e«a sarvabhÆtÃntarÃtmÃ" "e«a sarve«u bhÆte«u gƬha÷" "tattavamasi" "ahamevedaæ sarvam" "Ãtmaivedaæ sarvam" "nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ"ityÃdiÓrutayo na virudhyante /
kalpanÃntare«vetÃ÷ Órutayo na gacchanti /
tasmÃdupÃdhimedenaila e«Ãæ medo nÃnyathà /
'ekamevÃdvitÅyam'ityavadhÃraïÃt sarve«ani«atsu //12//

#<iti t­tÅyÃdhyÃye«Âamamak«arabrÃhmaïam //8//>#


atha hainaæ vidagdha÷ ÓÃkalya÷ papraccha /
p­thivyÃdÅnÃæ sÆk«matÃratamyakrameïa pÆrvasya pÆrvasya uttarasminnuttarasminnotaprotabhÃvaæ kathayan sarvÃntaraæ brahma prakÃÓitavÃn tasya ca brahmaïo vyÃk­tavi«aye sÆtramede«u niyant­tvamuktam-vyÃk­tavi«aye vyaktaraæ liÇgamiti /
tasyaiva brahmaïa÷ sÃk«Ãdaparok«atve niyantavyadevatÃmedasaækocavikà sadvÃreïÃdhigantavye iti tadarya ÓÃkalyabrÃhmaïamÃramyate-- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.1

#<atha hainaæ vidagdha÷ ÓÃkalya÷ papraccha -- kati devà yÃj¤avalkyeti |
sa haitayaiva nividà pratipede yÃvanto vaiÓvadevasya nividy ucyante |
trayaÓ ca trÅ ca Óatà trayaÓ ca trÅ ca sahasreti |
om iti hovÃca |
katy eva devà yÃj¤avalkyeti |
trayastriæÓad iti |
om iti hovÃca |
katy eva devà yÃj¤avalkyeti |
«a¬ iti |
om iti hovÃca |
katy eva devà yÃj¤avalkyeti |
traya iti |
om iti hovÃca |
katy eva devà yÃj¤avalkyeti |
dvÃv iti |
om iti hovÃca |
katy eva devà yÃj¤avalkyeti |
adhyardha iti |
om iti hovÃca |
katy eva devà yÃj¤avalkyeti |
eka iti |
om iti hovÃca |
katame te trayaÓ ca trÅ ca Óatà trayaÓ ca trÅ ca sahasreti || BrhUp_3,9.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.1 atha hainaæ vidagdha iti nÃmata÷ ÓakalasyÃpatyaæ ÓÃkalya÷ papraccha--katisaækhyÃkà devà he yÃj¤avalkyeti /
sa yÃj¤avalkya÷, ha kila, etayaiva vak«yamÃïayà nividà pratipede saækhyÃm, yÃæ saækhyÃæ p­«ÂaväÓÃkalya÷ /
yÃvanto yÃvatsaækhyÃkà devà vaiÓvadevasya Óastrasya nividi-nivinnÃma devatÃsaækhyÃvÃcakÃni mantrapadÃni, kÃnicid vaiÓvadeve Óastre Óasyante tÃni nivitsaæj¤akÃni;tasyÃæ nividi yÃvanto devÃ÷ ÓrÆyante tÃvanto devà iti /
kà puna÷ sà nividiti tÃni nivitpadÃni pradarÓyante-trayaÓca trÅ ca ÓatÃ-trayaÓca devÃ÷, devÃnÃæ trÅ ca trÅïi ca ÓatÃni;punarapyevaæ trayaÓca, trÅ ca sahasrà sahasrÃï-etÃvanto devà iti ÓÃkalyo 'pyomiti hovÃca /
evame«Ãæ madhyamà saækhyà samyaktayà j¤ÃtÃ, punastepÃmeva devÃnÃæ saækocavi«ayÃæ saækhyÃæ p­cchati-katyeva devà yÃj¤avalkyeti;trayastriÓata;pada, traya÷, dvau, adhyardha÷, eka iti /
devatÃsaækocavikÃsavi«ayÃæ saækhyÃæ p­«Âvà puna÷ saækhyeyasvarÆpaæ p­cchati-katame te trayaÓca trÅ ca Óatà trayaÓca trÅ ca sahasreti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.2

#<sa hovÃca -- mahimÃna evai«Ãm ete |
trayastriæÓat tv eva devà iti |
katame te trayastriæÓad iti |
a«Âau vasava ekÃdaÓa rudrà dvÃdaÓÃdityÃ÷ ta ekatriæÓad aindraÓ caiva prajÃpatiÓ ca trayastriæÓÃv iti || BrhUp_3,9.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.2 sa hovÃcetara÷ - mahimÃno vibhÆtaya÷, e«Ãæ trayastriæÓata÷ devÃnÃm ete trayaÓca trÅ ca ÓatetyÃdaya÷;paramÃrthatastu trayastriæÓattveva devà iti /
katame te trayastriæÓadityucyate - a«Âau vasava÷ ekÃdaÓa rudrÃ÷, dvÃdaÓa ÃdityÃste ekatriæÓat, indraÓcaiva prajÃpatiÓca trayastriæÓÃviti trayastriæÓata÷ pÆraïau //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.3

#<katame vasava iti |
agniÓ ca p­thivÅ ca vÃyuÓ cÃntarik«aæ cÃdityaÓ ca dyau÷ ca candramÃÓ ca nak«atrÃïi caite vasava÷ |
ete«u hÅdaæ sarvaæ vasu hitaæ iti tasmÃd vasava iti || BrhUp_3,9.3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.3 katame vasava iti te«Ãæ svarÆpaæ pratyekaæ p­chcyate;agniÓca p­thivÅ ceti - agnyÃdyà nak«atrÃntarà ete vasava÷ - prÃïinÃæ karmaphalÃÓrayatvena kÃryakaraïasaæghÃtarÆpeïa tannivÃsatvena ca vipariïamanto jagadidaæ sarvaæ vÃsayanti vasanti ca;te yasmÃd vÃsanti tasmÃde vasava iti //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.4

#<katame rudrà iti |
daÓeme puru«e prÃïà ÃtmaikÃdaÓa÷ |
te yadÃsmÃc charÅrÃn martyÃd utkrÃmanty atha rodayanti |
tad yad rodayanti tasmÃd rudrà iti || BrhUp_3,9.4 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.4 katame rudrà iti /
daÓeme puru«e karmabuddhÅndriyÃïi prÃïÃ÷, Ãtmà mana ekÃdaÓa÷ - ekÃdaÓÃnÃæ pÆraïa÷ te ete prÃïà yadà asmÃccharÅrÃnmartyÃt prÃïinÃæ karmaphalapabhogak«aye utkrÃmanti - atha tadà rodayanti tatsambandhina÷ /
tattatra yasmÃdrodayanti te sambandhina÷, tasmÃd rudrà iti //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.5

#<katama Ãdityà iti |
dvÃdaÓa vai mÃsÃ÷ saævatsarasyaita ÃdityÃ÷ |
ete hÅdaæ sarvam ÃdadÃnà yanti |
te yad idaæ sarvam ÃdadÃnà yanti tasmÃd Ãdityà iti || BrhUp_3,9.5 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.5 katama Ãdityà iti /
dvÃdaÓa vai mÃsÃ÷ saævatsarasya kÃlasyÃvayavÃ÷ prasiddhÃ÷, ete ÃdityÃ÷;katham? ete hi yasmÃt puna÷ puna÷ parivartamÃnÃ÷ prÃïinÃmÃyÆæ«i karmaphalaæ ca ÃdadÃnà g­hyanta upÃdadato yanti gacchanti te yad yasmÃdevamidaæ sarvamÃdadÃnà yanti tasmÃdÃdityà iti //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.6

#<katama indra÷ katama÷ prajÃpatir iti |
stanayitnur evendro yaj¤a÷ prajÃpatir iti |
katama÷ stanayitnur iti |
aÓanir iti |
katamo yaj¤a iti |
paÓava iti || BrhUp_3,9.6 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.6 katama indra÷ katama÷ prajÃpatiriti, stanayityurevendro yaj¤a÷ prajÃpatiriti, katama÷ stanayitnurityaÓaniriti /
aÓanirvajraæ vÅryaæ balam, yat prÃïina÷ pramÃpayati, sa indra÷;indrasya hi tat karma /
katamo yaj¤a iti paÓava iti - yaj¤asya hi sÃdhanÃni paÓava÷;yaj¤asyÃrÆpatvÃt paÓusÃdhanÃÓrayatvÃcca paÓavo yaj¤a ityucyate //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.7

#<katame «a¬ iti |
agniÓ ca p­thivÅ ca vÃyuÓ cÃntarik«aÓ cÃdityaÓ ca dyauÓ caite «a |
ete hÅdaæ sarvaæ «a¬ iti || BrhUp_3,9.7 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.7 katame «a¬iti;ta evÃgnyÃdayo vasutvena paÂhitÃÓcandramasaæ nak«atrÃïi ca varjayitvà «a¬ bhavanti - «aÂasaækhyÃviÓi«ÂÃ÷, trayastriæÓadÃdi yaduktamidaæ sarvam, eta eva «a¬ bhavanti sarvo hi vasvÃdivistara ete«veva «aÂasvantarbhavatÅtyartha÷ //7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.8

#<katame te trayo devà iti |
ima eva trayo lokÃ÷ |
e«u hÅme sarve devà iti |
katamau tau dvau devà iti |
annaæ caiva prÃïaÓ ceti |
katamo 'dhyardha iti |
yo 'yaæ pavata iti || BrhUp_3,9.8 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.8 katame te trayo devà iti;ima eva trayo lokà iti - p­thivÅmagniæ caikok­tyaiko deva÷, antarik«aæ vÃyuæ caikÅk­tya t­tÅya÷ - te eva trayo devà iti /
e«u. hi yasmÃt, tri«u deve«u sarve devà antarbhavanti tena ta eva devÃstraya÷ - itye«a nairuktÃnÃæ ke«Ã¤cit pak«a÷ /
katamau tau dvau devÃviti - annaæ caiva prÃïaÓcaitau dvau devau, anayo÷ sarve«ÃmuktÃnÃmantarbhÃva÷ /
katamo 'dhyargha iti - yo 'yaæ pavate vÃyu÷ //8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.9

#<tad Ãhur yad ayam eka ivaiva pavate |
atha katham adhyardha iti |
yad asminn idaæ sarvam adhyÃrdhnot tenÃdhyardha iti |
katama eko deva iti |
prÃïa iti |
sa brahma tyad ity Ãcak«ate || BrhUp_3,9.9 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.9 tattatrÃhuÓcodayanti - yadayaæ vÃyureka ivaiva eka eva pavate ;atha kathamadhyardha iti? yadasminnidaæ sarvamadhyÃrdhnot-asmin vÃyau satÅdaæ sarvamadhyÃrdhnodadhi ­ddhiæ prÃpnoti, tenÃdhyardha iti /
katama eko deva iti? prÃïa iti sa prÃïo brahma-sarvadevÃtmakatvÃnmahad brahma, tena sa brahma tyadityÃcak«ate-tyaditi tad brahmÃcak«ate parok«ÃmidhÃyakena Óabdena /
devÃnÃmetadekatvaæ nÃnÃtvaæ ca /
anantÃnÃæ devÃnÃæ nivitsaækhyÃviÓa«Âe«vantarbhÃva÷, te«Ãmapi trayÃstriÓadÃdipÆttarottare«u yÃvadekasmin prÃïe /
prÃïasyaiva caikasya sarvo 'nantasaÇkhyÃto vistara÷ /
evamekaÓcÃnantaÓca avÃntarasaækhyÃviÓi«ÂaÓca prÃïa eva /
tatra ca devasyaikasya nÃmarÆpakarnaguïaÓaktimeda÷, adhikÃramedÃt //9//


idÃnÅæ tasyaiva prÃïasya brahmaïa÷ punara«Âadhà meda upadiÓyate- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.10

#<p­thivy eva yasyÃyatanam agnir loko mano jyotir yo vai taæ puru«aæ vidyÃt sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ sa vai vedità syÃt |
yÃj¤avalkya veda và ahaæ taæ puru«aæ sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ yam Ãttha |
ya evÃyaæ ÓÃrÅra÷ puru«a÷ sa e«a÷ |
vadaiva ÓÃkalya tasya kà devateti |
am­tam iti hovÃca || BrhUp_3,9.10 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.10 p­thivyeva yasya devasyÃyatanamÃÓraya÷, agnirloko yasya - lokayatyaneneti loka÷, paÓyatÅti - agninà paÓyatÅtyartha÷ /
manojyoti÷ manasà jyoti«Ã saækalpavikalpÃdikÃryaæ karoti ya÷, so 'yaæ manojyoti÷ /
p­thivÅÓarÅro 'gnidarÓano manasà saækalpayità p­thivyabhimÃnÅ kÃryakaraïasaæghÃtavÃn deva ityartha÷ /
ya evaæ viÓi«Âaæ vai taæ puru«aæ vidyÃd vijÃnÅyÃt sarvasyÃtmana ÃdhyÃtmikasya kÃryakaraïasaæghÃtasya Ãtmana÷ paramayanaæ para ÃÓrayastaæ parÃyaïam /
mÃt­jena tvaÇmÃæsarudhirarÆpeïa k«etrasthÃnÅyena bÅjasthÃnÅyasya pit­jasya asthimajjÃÓukrarÆpasya paramayanam, karaïÃtmanaÓca, sa vai vedità syÃt /
ya etadevaæ vetti sa vai vedità paï¬ita÷ syÃdityÃbhiprÃya÷ /
yÃj¤avalkya tvaæ tamajÃnanneva paï¬itÃbhimÃnÅtyamiprÃya÷ /
yadi tadvij¤Ãne pÃï¬ityaæ labhyate, veda vai ahaæ taæ puru«aæ sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ yamÃttha yaæ kathayasi tamahaæ veda /
tatra ÓÃkalyasya vacanaæ dra«Âyam-yadi tvaæ vettha taæ puru«am, brÆhikiæviÓe«aïo 'sau? sa÷-ya evÃyaæ ÓÃrÅra÷- pÃrdhivÃæÓe ÓarÅre bhava÷ ÓÃrÅro mÃt­jakoÓatrayarÆpa ityartha÷, sa e, deva÷, yastvayà p­«Âa÷, he ÓÃkalya /
kintvasti tatra vaktavyaæ viÓe«aïÃntaram, tad vadaiva p­cchaivetyartha÷, he ÓÃkalya /
sa evaæ prak«obhito 'marpavaÓaga Ãha-tottrÃdinta iva gaja÷- tasya devasya ÓarÅrasya kà devatÃ? yasmÃnni«padyate ya÷ sà tasya devatetyasmin prakaraïe vivak«ita÷;am­tamiti hovÃca /
am­tamiti yo bhuktasyÃnnasya raso mÃt­jasya lohitasya ni«pattihetu÷ /
tasmÃdvayannarasÃllohitaæ ni«padyate striyÃæ Óritam, tataÓca lohitamayaæ ÓarÅraæ bÅjÃÓrayam /
samÃnamanyat //10//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.11

#<kÃma eva yasyÃyatanaæ h­dayaæ loko mano jyotir yo vai taæ puru«aæ vidyÃt sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ sa vai vedità syÃt |
yÃj¤avalkya veda và ahaæ taæ puru«aæ sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ yam Ãttha |
ya evÃyaæ kÃmamaya÷ puru«a÷ sa e«a÷ |
vadaiva ÓÃkalya tasya kà devateti |
striya iti hovÃca || BrhUp_3,9.11 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.11 kÃma eva yasyÃyatanam /
strÅvyatikÃrÃbhilëa÷ kÃma÷ kÃmaÓarÅra ityartha÷ /
hradayaæ lokohradayena budvayà paÓyati /
ya evÃyaæ kÃmamaya÷ puru«o 'dhyÃtmamapi kÃmamaya eva /
tasya kà devateti striya iti hovÃca;strÅto hi kÃmasya dÅptirjÅyate //11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.12

#<rÆpÃïy eva yasyÃyatanaæ cak«ur loko mano jyotir yo vai taæ puru«aæ vidyÃt sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ sa vai vedità syÃt |
yÃj¤avalkya veda và ahaæ taæ puru«aæ sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ yam Ãttha |
ya evÃsÃv Ãditye puru«a÷ sa e«a÷ |
vadaiva ÓÃkalya tasya kà devateti |
satyam iti hovÃca || BrhUp_3,9.12 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.12 rÆpÃïyeva yasyÃyatanam /
rÆpÃïi Óuklak­«ïÃdÅni /
ya evÃsÃvÃditye puru«a÷- sarve«Ãæ hi rÆpÃïÃæ viÓi«Âaæ kÃryamÃditye puru«a÷ tasya kà devateti? satyÃmiti hovÃca /
satyÃmiti cak«urucyate, cak«u«o hyavyÃtmata÷ ÃdityasyÃdhidaivatasya ni«patti //12//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.13

#<ÃkaÓa eva yasyÃyatanaæ Órotraæ loko mano jyotir yo vai taæ puru«aæ vidyÃt sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ sa vai vedità syÃt |
yÃj¤avalkya veda và ahaæ taæ puru«aæ sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ yam Ãttha |
ya evÃyam Órauta÷ prÃtiÓrutka÷ puru«a÷ sa e«a |
vadaiva ÓÃkalya tasya kà devateti |
diÓa iti hovaca || BrhUp_3,9.13 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.13 ÃkÃÓa eva yasyÃyatanam ya evÃyaæ Órotro bhava÷ Órotra÷, tatrÃpi pratiÓravaïavelÃyÃæ viÓe«ato bhavatÅti prÃtiÓrutka÷, tasya kÃdevateti? diÓa iti hovÃca /
digbhyo hyasÃvÃdhyÃtmiko ni«padyate //13//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.14

#<tama eva yasyÃyatanaæ h­dayaæ loko mano jyotir yo vai taæ puru«aæ vidyÃt sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ sa vai vedità syÃt |
yÃj¤avalkya veda và ahaæ taæ puru«aæ sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ yam Ãttha |
ya evÃyaæ chÃyÃmaya÷ puru«a÷ sa e«a÷ |
vadaiva ÓÃkalya tasya kà devateti |
m­tyur iti hovÃca || BrhUp_3,9.14 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.14 tama eva yasyÃyatanam /
tama iti ÓÃrvadyandhakÃra÷ parig­hyate /
adhyÃtmaæ chÃyÃmayo 'j¤Ãnamaya÷ puru«a÷ /
tasya kà devateti? m­tyuriti hovÃca /
m­tyurapidaivataæ tasya ni«pattikÃraïam //14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.15

#<rÆpÃïy eva yasyÃyatanaæ h­dayaæ loko mano jyotir yo vai taæ puru«aæ vidyÃt sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ sa vai vedità syÃt |
yÃj¤avalkya veda và ahaæ taæ puru«aæ sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ yam Ãttha |
ya evÃyam ÃdarÓe puru«a÷ sa e«a÷ |
vadaiva ÓÃkalya tasya kà devateti |
satyam iti hovÃca || BrhUp_3,9.15 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.15 rÆpÃïyeva yasyÃyatanam /
pÆrva sÃdhÃrÃni rÆpÃïyuktÃni, iha tu prakÃÓakÃni viÓi«ÂÃni rÆpÃïi g­hyante /
rÆpÃyatanasya devasya viÓe«Ãyatanaæ pratibimbÃdhÃramÃdarÓÃdi tasya kà devateti? asuriti hovÃca /
tasya pratibimbÃkhyasya puru«asya ni«pattiraso÷ prÃïÃt //15//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.16

#<Ãpa eva yasyÃyatanaæ h­dayaæ loko mano jyotir yo vai taæ puru«aæ vidyÃt sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ sa vai vedità syÃt |
yÃj¤avalkya veda và ahaæ taæ puru«aæ sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ yam Ãttha |
ya evÃyaæ apsu puru«a÷ sa e«a÷ |
vadaiva ÓÃkalya tasya kà devateti |
varuïa iti hovÃca || BrhUp_3,9.16 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.16 Ãpa eva yasya Ãyatanam /
sÃdhÃraïÃ÷ sarvà Ãpa Ãyatanaæ vÃpÅkÆpata¬ÃgÃdyÃÓrayÃsvapsu viÓe«ÃvasthÃnam /
tasya kà devateti? varuïa iti;varuïÃt saÇghÃtakar¤yodhyÃtmamÃpa eva vÃpyÃdyapaæ ni«pattikÃraïam //16//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.17

#<reta eva yasyÃyatanaæ h­dayaæ loko mano jyotir yo vai taæ puru«aæ vidyÃt sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ sa vai vedità syÃt |
yÃj¤avalkya veda và ahaæ taæ puru«aæ sarvasyÃtmana÷ parÃyaïaæ yam Ãttha |
ya evÃyaæ putramaya÷ puru«a÷ sa e«a÷ |
vadaiva ÓÃkalya tasya kà devateti |
prajÃpatir iti hovÃca || BrhUp_3,9.17 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.17 reta eva yasyÃyatanam /
ya evÃyaæ putramayo viÓeïÃyatanaæ reta Ãyatanasya, putrasya iti ca asthima¤jÃÓukÃïi piturjÃtÃni /
tasya kà devateti? prajÃpatiriti hovÃca /
praj¤Ãpati÷ pitocyate, pit­to hi putrasyotpatti÷ //17//



a«Âakà devalokapuru«abhedena tridhà tridhà ÃtmÃnaæ pravibhajyÃvasthita ekaiko deva÷ prÃïabheda evopÃsanÃrtha vyapadi«Âa÷ /
adhunà digvibhÃgena pa¤cadhà pravibhaktasya ÃtmÃnayupasaæhÃrÃrthamÃha /
tÆ«ïÅmbhÆtaæ ÓÃkalyaæ yÃj¤avalkyo graheïevÃveÓayannÃha - 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.18

#<ÓÃkalyeti hovÃca yÃj¤avalkya÷ |
tvÃæ svid ime brÃhmaïà aÇgÃrÃvak«ayaïam akratÃ3 iti || BrhUp_3,9.18 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.18 ÓÃkalyeti hovÃca yÃj¤avalkya÷ /
tvÃæ sviditi vitarke, ime nÆnaæ brÃhmaïÃ÷, aÇgÃrÃvak«aïam - aÇgÃrà avak«Åyante yasmin sandaæÓÃdau tadaÇgÃrÃvak«aïam - tadà nÆnaæ tvÃmakrata k­tavanto brÃhmaïÃ÷, tvaæ tu tanna budhyase ÃtmÃnaæ mayà dahyamÃnam ityabhiprÃya÷ //18//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.19

#<yÃj¤avalkyeti hovÃca ÓÃkalya÷ |
yad idaæ kurupa¤cÃlÃnÃæ brÃhmanÃn atyavÃdÅ÷ kiæ brahma vidvÃn iti |
diÓo veda sadevÃ÷ saprati«Âhà iti |
yad diÓo vettha sadevÃ÷ saprati«ÂhÃ÷ || BrhUp_3,9.19 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.19 yÃj¤avalkyeti hovÃca ÓÃkalya÷ - yadidaæ kuru«a¤calÃnÃæ brÃhmaïÃnatyavÃdÅ÷ - atyuktavÃnasi - svayaæ bhÅtÃstvÃmaÇgÃrÃvak«ayaïaæ k­tavanta iti - kiæ brahma vidvÃn sannevamadhik«ipasi brÃhmaïÃn? yÃj¤avalkya Ãha - brahma vij¤Ãnaæ tÃvadidaæ mama, kiæ tat? diÓo veda digvi«ayaæ vij¤Ãnaæ jÃne /
tacca na kvalaæ diÓa, eva, sadevà devai÷ saha digadhi«ÂhÃt­bhi÷, ki¤ca saprati«ÂhitÃ÷ prati«ÂhÃbhiÓca saha /
itara Ãha - yad yadi diÓo vettha sadevÃ÷, saprati«Âhà iti, saphalaæ yadi vij¤Ãnaæ tvayà pratij¤Ãtam //19//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.20

#<kiædevato 'syÃæ prÃcyÃæ diÓy asÅti |
Ãdityadevata iti |
sa Ãditya÷ kasmin prati«Âhita iti |
cak«u«Åti |
kasmin nu cak«u÷ prati«Âhitam iti |
rÆpe«v iti |
cak«u«Ã hi rÆpÃïi paÓyati |
kasmin nu rÆpÃïi prati«ÂhitÃnÅti |
h­daya iti hovÃca |
h­dayena hi rÆpÃïi jÃnÃti |
h­daye hy eva rÆpÃïi prati«ÂhitÃni bhavantÅti |
evam evaitad yÃj¤avalkya || BrhUp_3,9.20 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.20 kindevata÷ kà devatÃsya tava digbh­tasya /
asau hi yÃj¤avalkyo h­dayamÃtmÃnaæ dik«u pa¤cadhà vibhaktaæ digÃtmabhÆtam, taddvÃreïa sarvaæ jagadÃtmatvenopagamya, ahamasmi digÃtmeti vyavasthita÷ pÆrvÃbhimukha÷ - saprati«ÂhÃvacanÃd, yathà yÃj¤avalkyasya pratij¤Ã tathaiva p­cchati - kindevatastvamasyÃæ diÓyasÅti /
sarvatra hi vede yÃæ yÃæ devatÃdvapÃste, ihaiva tadbhÆtastÃæ tÃæ pratipadyata iti;tathà ca vak«yati -'devo bhÆtvà devÃnapyeti'(b­.u.4 / 1 / 2) iti /
asyÃæ prÃcyÃæ kà devatà digÃtmanastavÃdhi«ÂhÃtrÅ, kayà devatayà tvaæ prÃpÅdigrÆpeïa sampanna ityartha÷ /
itara Ãha - Ãdityadevata iti /
prÃcyÃæ diÓi mama Ãdityo devatÃ, so 'hamÃdityadevata÷ /
sadevà ityetaduktam, saprati«Âhà iti tu vaktavyamityÃha - sa Ãditya÷ kasmin prati«Âhita iti? cak«u«Åti /
adhyÃtmataÓcak«u«a Ãdityo ni«panna iti hi mantrabrÃhmaïavÃdÃ÷ -"cak«o÷ sÆryo ajÃyata" (yaju.31 / 12) "cak«u«a Ãditya÷"(ai.u.1 / 4) ityÃdaya÷ /
kÃryaæ hi kÃraïe prati«Âhitaæ bhavati /
kasminnu cak«u÷ prati«Âhitamiti? rÆpe«viti;rÆpagrahaïÃya hi rÆpÃtmakaæ cak«u rÆpeïa prayuktam;yairhi rÆpai÷ prayuktaæ tairÃtmagrahaïÃyÃrabdhaæ cak«u÷ saha prÃcyà diÓà saha tatsthai÷ sarvai rÆpe«u prati«Âhitam /
cak«u«Ã saha prÃcÅ dik sarve rÆpabhÆtÃ, tÃni ca kasminnu rÆpÃïi prati«ÂhitÃnÅti? h­daya iti hovÃca /
h­dayÃrabdhÃni rÆpÃïi /
rÆpÃkÃreïa hi h­dayaæ pariïatam /
yasmÃd h­dayena hi rÆpÃïi sarvo loko jÃnÃti /
h­dayamiti buddhimanaso ekÅk­tya nirdeÓa÷, tasmÃd h­daye hyeva rÆpÃïi prati«ÂhitÃni /
h­dayena hi smaraïaæ bhavati rÆpÃïÃæ vÃsanÃtmanÃm;tasmÃd h­daye rÆpÃïi prati«ÂhitÃni ityartha÷ /
evamevaitad yÃj¤avalkya //20//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.21

#<kiædevato 'syÃæ dak«iïÃyÃæ diÓy asÅti |
yamadevata iti |
sa yama÷ kasmin prati«Âhita iti |
yaj¤a iti |
kasmin nu yaj¤a÷ prati«Âhita iti |
dak«iïÃyÃm iti |
kasmin nu dak«iïà prati«Âhiteti |
ÓraddhÃyÃm iti |
yadà hy eva Óraddhatte 'tha dak«iïÃæ dadÃti |
ÓraddhÃyÃæ hy eva dak«iïà prati«Âhiteti |
kasmin nu Óraddhà prati«Âhiteti |
h­daya iti hovÃca |
h­dayena hi ÓraddhÃm |
h­daye hy eva Óraddhà prati«Âhità bhavatÅti |
evam evaitad yÃj¤avalkya || BrhUp_3,9.21 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.21 kindevato 'syÃæ dak«iïÃyÃæ diÓyasÅti pÆrvavat /
dak«iïÃyÃæ diÓi kà devatà tatra? yamadevata iti, yamo devatà mama dak«iïÃdigbhÆtasya /
sa yama÷ kasmin prati«Âhita iti? yaj¤a iti - yaj¤e kÃraïe prati«Âhito yama÷ saha diÓÃ /
kathaæ punaryaj¤asya kÃryaæ yama÷? ityucyate - ­tvigbhirni«pÃdito yaj¤o dak«iïayà yajamÃnastebhyo yaj¤aæ ni«krÅya tena yaj¤ena dak«iïÃæ diÓaæ saha yamenÃbhijayati /
tena yaj¤e yama÷ kÃryatvÃt prati«Âhita÷ saha dak«iïayà diÓà /
kasminnu yaj¤a÷ prati«Âhita iti? dak«iïÃyÃmiti - dak«iïayà sa na «krÅyate, tena dak«iïÃkÃryaæ yaj¤a÷ /
kasminnu dak«iïà prati«Âhiteti? ÓraddhÃyÃmiti - Óraddhà nÃma ditsutvam Ãstikyabuddhibhaktisahità /
kathaæ tasyÃæ prati«Âhità dak«iïÃ? yasmÃd yadà hyeva Óraddhatte 'tha dak«iïÃæ dadÃti;nÃÓraddadhad dak«iïÃæ dadÃti;tasmÃcchraddhÃyÃæ hyeva dak«iïà prati«Âhiteti /
kasminnu Óraddhà prati«Âhiteti? h­daya iti hovÃca - h­dayasya hi v­tti÷ Óraddhà yasmÃt, h­dayena hi ÓraddhÃæ jÃnÃti, v­ttiÓca v­ttimati prati«Âhità bhavati /
tasmÃd h­daye hyeva Óraddhà prati«Âhità bhavatÅti /
evamevaitad yÃj¤avalkya //21 // //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.22

#<kiædevato 'syÃæ pratÅcyÃæ diÓy asÅti |
varuïadevata iti |
sa varuïa÷ kasmin prati«Âhita iti |
apsv iti |
kasmin nv Ãpa÷ prati«Âhità iti |
retasÅti |
kasmin nu reta÷ prati«Âhitam iti |
h­daya iti |
tasmÃd api pratirÆpaæ jÃtam Ãhur h­dayÃd iva s­pto h­dayÃd iva nirmita iti |
h­daye hy eva reta÷ prati«Âhitaæ bhavatÅti |
evam evaitad yÃj¤avalkya || BrhUp_3,9.22 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.22 kingadevato 'syÃæ pratÅcyÃæ diÓyasÅti? tasyÃæ varuïo 'dhidevatà mama /
sa varuïa÷ kasmin prati«Âhita iti? apsviti - apÃæ hi varuïa÷ kÃryam,"Óraddhà và Ãpa÷" "ÓraddhÃto varuïamas­jata"iti Órute÷ /
kasminnvÃpa÷ prati«Âhità iti? retasÅti -"retaso hyÃpa÷ s­«ÂÃ÷"iti Órute÷ /
kasminni reta÷ prati«Âhitamiti? h­daya iti - yasmÃd h­dayasya kÃryaæ reta÷ /
kÃmo h­dayasya v­tti÷ kÃmino hi h­dayÃdreto 'dhiskandati /
tasmÃdapi pratirÆpamanurÆpaæ putraæ jÃtamÃhurlokikÃ÷ - asya piturh­dayÃdivÃyaæ putra÷ supto vini÷s­ta÷, h­dayÃdiva nirmito yathà suvarïena nirmita÷ kuï¬ala÷ /
tasmÃt h­daye hyeva reta÷ prati«Âhitaæ bhavatÅti /
evamevaitat yÃj¤avalkya //22..//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.23

#<kiædevato 'syÃm udÅcyÃæ diÓy asÅti |
somadevata iti |
sa soma÷ kasmin prati«Âhita iti |
dÅk«ÃyÃm iti |
kasmin nu dik«Ã prati«Âhiteti |
satya iti |
tasmÃd api dÅk«itam Ãhu÷ satyaæ vadeti |
satye hy eva dÅk«Ã prati«Âhiteti |
kasmin nu satyaæ prati«Âhitam iti |
h­daya iti hovÃca |
h­dayena hi satyaæ jÃnÃti |
h­daye hy eva satyaæ prati«Âhitaæ bhavatÅti |
evam evaitad yÃj¤avalkya || BrhUp_3,9.23 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.23 kindevato 'syÃmudÅcyÃæ diÓyasÅti? somadevata iti - soma iti latÃæ somaæ devatÃæ caikÅk­tya nirdeÓa÷ /
sa soma÷ kasmin prati«Âhita iti? dÅk«ÃyÃmiti - dÅk«ito hi yajamÃna÷ somaæ krÅïÃti, krÅtena somene«Âvà j¤ÃnavÃnuttarÃæ diÓaæ pratipadyate somadevatÃdhi«ÂhitÃæ saumyÃm /
kasminnu dÅk«Ã prati«Âhiteti!satya iti;katham? yasmÃt satye dÅk«Ã prati«ÂhitÃ, tasmÃdapi dÅk«itamÃhu÷ - satyaæ vadeti;kÃraïabhre«o kÃryabhre«o mà bhÆditi;satye hyeva dÅk«Ã prati«Âhitamiti? h­daya iti hovÃca;h­dayena hi satyaæ jÃnÃti;tasmÃd h­daye hyeva satyaæ prati«Âhitaæ bhavatÅti /
evamevaitad yÃj¤avalkya //23//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.24

#<kiædevato 'syÃæ dhruvÃyÃæ diÓy asÅti |
agnidevata iti |
so 'gni÷ kasmin prati«Âhita iti |
vÃcÅti |
kasmin nu vÃk prati«Âhiteti |
h­daya iti |
kasmin nu h­dayaæ prati«Âhitam iti || BrhUp_3,9.24 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.24 kindevato 'syÃæ diÓyasÅti /
mero÷ samantato vasatÃmavyabhicÃrÃdÆrdhvà dig dhruvetyucyate /
agnidevata iti - ÆrdhvÃyÃæ hi prakÃÓabhÆyastvam, prakÃÓaÓcÃgni÷ /
so 'gni÷ kasmin prati«Âhita iti? vÃcÅti /
kasminni vÃk prati«Âhiteti? h­daya iti /
tatra yÃj¤avalkya÷ sarvÃsu dik«u vipas­tena h­dayena sarvÃæ diÓa ÃtmatvenÃbhisampanna÷;sadevÃ÷ saprati«Âhità diÓa ÃtmabhÆtÃstasya nÃmarÆpakarmÃtmabhÆtasya yÃj¤avalkyasya /
yad rÆpaæ tat prÃcyà diÓà saha h­dayabhÆtaæ yÃj¤avalkyasya /
yat kevalaæ karma putrotpÃdanalak«aïaæ ca yÃnasahitaæ ca sahaphenÃdhi«ÂhÃtrÅbhiÓca devatÃbhirdak«iïÃpratÅcyudÅcya÷ karmaphalÃtmikà h­dayameva ÃpannÃstasya, dhruvayà diÓà saha nÃma sarvaæ vÃgdvÃreïa h­dayameva Ãpannam /
etÃvaddhÅdaæ sarvam, yaduta rÆpaæ và karma và nÃma veti tat sarvaæ h­dayameva, tat sarvÃtmakaæ h­dayaæ p­cchyate - kasminnu h­dayaæ prati«Âhitamiti //24//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.25

#<ahalliketi hovÃca yÃj¤avalkya÷ |
yatraitad anyatrÃsman manyÃsai |
yad dhy etad anyatrÃsmat syÃc chvÃno vainad adyur vayÃæsi vainad vimathnÅrann iti || BrhUp_3,9.25 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.25 ahalliketi hovÃca yÃj¤avalkya÷, nÃmÃntareïa sambodhanaæ k­tavÃn /
yatra yasminkÃle, etad h­dayamÃtmÃsya asmadasmatto vartata iti manyÃsai manyase - yaddhi yadi hyetad h­dayamanyatrÃsmat syÃd bhavet, ÓvÃnau vainaccharÅraæ tadà adyu÷, vayÃæsi và pak«iïo vainad vimathnÅran vilo¬ayeyu÷ vikarperanniti /
tasmÃnmayi ÓarÅre h­dayaæ prati«Âhitamityartha÷ /
ÓarÅrasyÃpi nÃmarÆpakarmÃtmakatvÃt h­daye prati«Âhitatvam //25//

h­dayaÓarÅrasyorevamanyenyaprati«Âhoktà kÃryakaraïayo÷ atastvÃæ p­cchÃmi - 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.26

#<kasmin nu tvaæ cÃtmà ca prati«Âhitau stha iti |
prÃïa iti |
kasmin nu prÃïa÷ prati«Âhita iti |
apÃna iti |
kasmin nv apÃna÷ prati«Âhita iti |
vyÃna iti |
kasmin nu vyÃna÷ prati«Âhita iti |
udÃna iti |
kasmin nÆdÃna÷ prati«Âhita iti |
samÃna iti |
sa e«a neti nety Ãtmà |
ag­hyo na hi g­hyate |
aÓÅryo na hi ÓÅryate |
asaÇgo na sajyate |
asito na vyathate |
na ri«yati |
etÃny a«ÂÃv ÃyatanÃny a«Âau lokà add. a«Âau devà a«Âau puru«Ã÷ |
sa yas tÃn puru«Ãn niruhya pratyuhyÃtyakrÃmat taæ tvaupani«adaæ puru«aæ p­cchÃmi |
taæ cen me na vivak«yasi mÆrdhà te vipati«yatÅti |
taæ ha na mene ÓÃkalyas |
tasya ha mÆrdhà vipapÃta |
api hÃsya parimo«iïo 'sthÅny apajahrur anyan manyamÃnÃ÷ || BrhUp_3,9.26 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.26 kasminnu tvaæ ca ÓarÅramÃtmà ca tava h­dayaæ prati«Âhitau stha iti? prÃïa iti;dehÃtmÃnau prÃïe prati«Âhitau syÃtÃæ prÃïav­ttau /
kasminnu prÃïÃ÷ prati«Âhita iti apÃna iti - sÃpi prÃïav­tti÷ prÃgeva preyÃt apÃnav­ttyà cenna nig­hyeta /
kasminnvapÃna÷ prati«Âhita iti? vyÃna iti - sÃpyapÃnav­ttiradha eva yÃyÃt prÃïav­ttiÓca prÃgeva, madhyasthayà cedvyÃnav­ttyà na nig­hyeta /
kasminnu vyÃna÷ prati«Âhita iti? udÃna iti - sarvÃstisro 'pi v­ttaya udÃne kÅlasthÃnÅye cenna niruddhÃ, vi«vageveyu÷ /
kasminnÆdÃna÷ prati«Âhita iti? samÃna iti - samÃnaprati«Âhà hyetÃ÷ sarvà v­ttaya÷ /
etaduktaæ bhavati - ÓarÅrah­dayavÃyavo 'nyonyaprati«ÂhÃ÷, saÇghÃtena ni«atà vartante vij¤ÃnamayÃrthaprayuktà iti /
sarvametad yena niyataæ yasmin prati«ÂhitamÃkÃÓÃntamotaæ ca protaæ ca, tasya nirupÃdhikasya sÃk«Ãdaparok«Ãd brahmaïo nirdeÓa÷ katavya ityayamÃrambha÷ /
sa e«a÷ - sayo netinetÅti nirdi«Âo madhukÃï¬e, e«a sa÷ /
so 'yamÃtmÃg­hyo na g­hya÷ /
katham? yasmÃt sarvakÃryadharmÃtÅta÷, tasmÃdag­hya÷ /
kuta÷? yasmÃnna hi g­hyate /
yaddhi karaïagocaraæ vyÃk­taæ vastu, tad grahaïagocaram. idaæ tu tadviparÅtamÃtmatattvam /
tathÃÓÅrya÷;yaddhi mÆrtaæ saæhataæ ÓarÅrÃdi tacchÅryate;ayaæ tu tadviparÅto 'to na hi ÓÅryate /
tathÃsaÇgo mÆrto mÆrtÃntareïa sambadhyamÃna÷ sajyate 'yaæ ca tadviparÅto 'to na hi sajyate /
tathÃsito 'baddha÷, yaddhi mÆrta tad vadhyate;ayaæ tu tadviparÅtatvÃdabaddhatvÃnna vyathate, ato na ri«yati - grahaïaviÓaraïasambandhakÃryadharmarahitatvÃnna ri«yati na hiæsÃmÃpadyate na vinaÓyatÅtyartha÷ /
kramamatikramya aupani«adasya puru«asya ÃkhyÃyikÃto 'pas­tya Órutyà svena  rÆpeïa tvarayà nirdeÓa÷ k­ta÷, tata÷ punarÃkhyÃyikÃmevÃÓrityÃha - etÃni yÃnyuktÃnya«ÂÃvÃyatanÃni'p­thivyeva yasyÃyatanam'ityevamÃdÅni, a«Âau lokà agnilokÃdaya÷, a«Âau devÃ÷ am­tamiti hovÃca ityevamÃdaya÷, a«Âau puru«Ã÷ ÓarÅra÷ puru«a÷, ityÃdaya÷, sa ya÷ kaÓcit tÃn puru«Ã¤ÓÃrÅraprabh­tÅn niruhya niÓcayenohya garmayitvëÂacatu«kabhedena lokasthitimupapÃdya÷, puna÷ prÃcÅdigÃdidvÃreïa pratyuhya upasaæh­tya svÃtmani h­daye 'tyakrÃmadatikrÃntavÃnupÃdhidharma h­dayÃdyÃtmatvam;svenaivÃtmanà vyavasthito ya aupani«ada÷ puru«o 'ÓanÃyÃdivarjita÷ upani«atsveva vij¤eyo nÃnyapramÃïagamya÷, taæ tvà tvÃæ vidyÃbhimÃninaæ puru«aæ p­cchÃmi /
taæ ced yadi me na vivak«yasi vispa«Âaæ na kathayi«yasi, mÆrdhà te vipati«yatÅtyÃha yÃj¤avalkya÷ /
taæ tvaupani«adaæ puru«aæ ÓÃkalyo na mene ha na vij¤ÃtavÃn kila tasya ha mÆrdhà vipapÃta vipatita÷ /
samÃptÃkhyÃyakà /
Órutevacanaæ taæ ha na mena ityÃdi /
kiæ cÃpi hÃsya parimo«iïastaskarà asthÅnyapi saæskÃrÃrtha Ói«yenÅyamÃnÃni g­hÃn pratyapajaha÷-apahratavanta÷ kinnimittam? anyad dhanaæ nÅyamÃnaæ manyamÃnÃ÷ /
pÆrvav­ttà hyÃkhyÃyikeha sÆcità /
a«ÂÃdhyÃya kila ÓÃkalyena yÃj¤avalkyasya samÃnÃnta eva kila saævÃdo niv­tta÷;tatra yÃj¤avalkyena ÓÃpo datta÷-pure 'tithye mari«yasi na te 'sthÅni ca na g­hÃn prÃpsyantÅti /
sa ha tathaiva mamÃra /
tasya hÃpyanva÷ manyamÃnÃ÷ parimo«iïo 'thÅnyapajaha÷;tasmÃnnopavÃdÅ syÃduta hyevaævit paro bhavatÅti /
saipà ÃkhyÃyikà ÃcÃrÃrtha sÆcità vidyÃstutaye ceha //26//

yasya neti, netÅtyanyaprati«edhadvÃreïa brahmaïo nirdeÓa÷ k­ta÷, tasya vidhimukhena kathaæ nirdeÓa÷ kartavya÷, iti punarÃkhyÃyikÃmeva ÃÓrityÃha mÆlaæ ca jagato vaktavyamiti /
ÃkhyÃyikÃsambandhastvavrahyavido brÃhmaïäjitvà godhanaæ irtavyamiti /
nyÃyaæ matvÃha-- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.27

#<atha hovÃca -- brÃhmaïà bhagavanto yo va÷ kÃmayate sa mà p­cchatu |
sarve và mà p­cchata |
yo va÷ kÃmayate taæ va÷ p­cchÃmi sarvÃn và va÷ p­cchÃmÅti |
te ha brÃhmaïà na dadh­«u÷ || BrhUp_3,9.27 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.27 atha hovÃca /
athÃnantaraæ tÆ«ïÅmbhÆte«u brÃhmaïe«u hovÃca, he brÃhemaïà bhagavanta ityevaæ sambodhya-yo vo yu«mÃkaæ madhye kÃmayate icchati-yÃj¤avalkyaæ p­cchÃmÅti, sa mà mÃmÃgatya p­cchat;sarve và mà p­cchata- sarve và yÆyaæ mà mÃæ p­cchata /
yo va÷ kÃmayate yÃj¤avalkyo mÃæ p­cchatviti, taæ va÷ p­cchami;sarvÃn và vo yu«mÃnahaæ p­cchÃmi /
te ha brÃhmaïà na dadh­«u÷-te brÃhmaïà evamuktà api na pragalbhÃ÷ saæv­ttÃ÷ ki¤cidapi pratyuttaraæ vaktum //27//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:1

#<tÃn haitai÷ Ólokai÷ papraccha -- 
yathà v­k«o vanaspatis tathaiva puru«o 'm­«Ã |
tasya lomÃni parïÃni tvag asyotpÃÂikà bahi÷ || BrhUp_3,9.28:1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:1 te«u apragalbhabhÆte«u brÃhmaïe«u tÃn haitairvak«yamÃïai÷ Ólokai÷ papraccha p­«ÂavÃn /
yathà loke v­k«o vanaspati÷, v­k«asya viÓe«aïaæ vanaspatiriti, tathaiva puru«o 'm­pÃ-am­pà satyametat-tasya lomÃni;tasya puru«asya lomÃnÅtarasya vanaspate÷ parïÃni;tvagasyotpÃÂikà vahi÷-tvagasya puru«asya itarasyotpÃÂikà vanaspate÷ //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:2

#<tvaca evÃsya rudhiraæ prasyandi tvaca utpaÂa÷ |
tasmÃt tad Ãt­ïïÃt praiti raso v­k«Ãd ivÃhatÃt || BrhUp_3,9.28:2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:2 tvaca eva sakÃÓÃdasya puru«asya rudhiraæ prasyandi, vanaspateratvaca utpaÂa÷-tvaca evotsphuÂati yasmÃt;evaæ sarvaæ samÃnameva vanaspate÷ puru«asya ca;tasmÃd Ãt­ïïÃt hisitÃt prati tad rudhiraæ nirgacchati v­k«ÃdivÃhatÃcchinnÃd rasa÷ //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:3

#<mÃæsÃny asya ÓakarÃïi kinÃÂaæ snÃva tat sthiram |
asthÅny antarato dÃruïi majjà majjopamà k­tà || BrhUp_3,9.28:3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:3 evaæ mÃæsÃnyasya puru«asya, vanaspatesyÃni ÓakarÃïi ÓakalÃnÅtyartha÷ /
kinÃÂaæ v­k«asya, kinÃÂaæ nÃma Óakalebhyo 'bhyantaraæ valkalarÆpaæ këÂhasaælagnam, tat snÃva puru«asya;tat sthiram-tacca kinÃÂaæ snÃvavad d­¬haæ hi tat;asthÅni puru«asya, snÃvno 'ntarato 'sthÅni bhavanti;tathà kinÃÂasyÃbhyantarato dÃruïi këÂhÃni;majjÃ, majjeva vanaspate÷ puru«asya ca majjopamà k­tÃ, majjÃyà upamÃmajjopamÃ, nÃnyo viÓe«o 'stÅtyartha÷;yathà vanaspatermajjà tathà puru«asya, yathà puru«asya tathà vanaspate÷ //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:4

#<yad v­k«o v­kïo rohati mÆlÃn navatara÷ puna÷ |
martya÷ svin m­tyunà v­kïa÷ kasmÃn mÆlÃt prarohati || BrhUp_3,9.28:4 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:4 yad yadi v­k«o v­kïaÓchinno rohati puna÷ puna÷ prarohatiprÃdurbhavati mÆlÃt punarnavatara÷ pÆrvasmÃdabhinavatara÷;yadetasmÃd viÓeïÃt prÃg vanaspate÷ puru«asya ca, sarvaæ sÃmÃnyamavagatam;ayaæ tu vanaspatau viÓe«o d­Óyate yacchinnasyaprarohaïam;na tu puru«e m­tyunà v­kïe puna÷ prarohaïaæ d­Óyate;bhavitavyaæ ca kutaÓcitprarohaïena;tasmÃda va÷ p­cchÃmi-martyo manu«ya÷ svinm­tyunà v­kïa÷ kasmÃnmÆlÃt prarohati? m­tasya puru«asya kuta÷ prarohaïamityartha÷ //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:5

#<retasa iti mà vocata jÅvatas tat prajÃyate |
dhÃnÃruha iva vai v­k«o '¤jasà pretya sambhava÷ || BrhUp_3,9.28:5 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:5 yadi cedevaæ vadatha-retama÷ prarohatÅti, mà vocata maivaæ va«atumarhatha;kasmÃt? yasmÃjjÅvata÷ puru«Ãttad reta÷ prajÃyate, na m­tÃt /
api ca dhÃnÃruha÷, dhÃnà bÅjam, bÅjaruho /
pi v­k«o bhavati, na kevalaæ kÃï¬araha eva;ivaÓabdo 'narthaka÷, vai v­k«o 'jjasà sÃk«Ãt pretya m­tvÃsambhavo dhÃnÃto 'pi pretya sambhavo bhavedajjasà punarvanaspate÷ //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:6

#<yat samÆlam Ãv­heyur v­k«aæ na punar Ãbhavet |
martya÷ svin m­tyunà v­kïa÷ kasmÃn mÆlÃt prarohati || BrhUp_3,9.28:6 ||>#


__________


BrhUpBh_3,9.28:6 yad yadi saha mÆlena dhÃnyà và Ãv­heyurudyaccheparuyeyurv­k«am, na punarÃbhavet punarÃgatya na bhavet /
tasmÃd va÷ p­cchÃmi sarvasyaiva jagato mÆlam sartya÷ svinm­tyunà v­kïa÷ kasmÃnmÆlÃt prarohati //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:7-8

#<jÃta eva na jÃyate ko nv enaæ janayet puna÷ |
vij¤Ãnam Ãnandaæ brahma rÃtir dÃtu÷ parÃyaïam || BrhUp_3,9.28:7 ||>#

#<jÃta eva na jÃyate ko nv enaæ janayet puna÷ |
vij¤Ãnam Ãnandaæ brahma rÃtir dÃtu÷ parÃyaïam ||

ti«ÂhamÃnasya tadvida iti || BrhUp_3,9.28:8 ||>#


__________


BrhUpBh_3,9.28:7-8. jÃta eveti manyadhvaæ yadi kimanna pra«Âavyamiti-ani«yamÃïasya hi sambhava÷ pra«Âavya÷, na jÃtasya, ayaæ tu jÃta evÃtopasmin vi«aye praÓna eva nopa'dyata iti cet-na, kiæ tarhi? m­ta÷ punarapi jÃyata evÃnyathÃk­tÃbhyÃgamak­tanÃÓaprasaÇgÃt;ato va÷ p­cchÃmi-ko nvenaæ m­taæ punarjanayet? tatra vijaj¤urbrÃhmaïÃ÷-yato m­ta÷ puna÷ prarohati jagato mÆlaæ na vij¤Ãtaæ brÃhmaïai÷;ato brahmi«ÂhatvÃd hratà gÃva÷;yÃj¤avalkyena jitÃbrÃhmaïÃ÷ /
samÃptà ÃkhyÃyikà /
yajjagato mÆlam, yena ca Óabdena sÃk«Ãd vyapadiÓyate brahma, yad yÃj¤avalkyo brÃhmaïÃn p­«ÂavÃæstat svena rÆpeïa ÓrutirasyabhyamÃha-vij¤Ãnaæ vij¤aptirvij¤Ãnam, tacca Ãnandam, na vi«ayavij¤Ãnavad du÷khÃnuvidvam, kiæ tarhi? prasannaæ ÓivamatulamanÃyÃsaænityat­ptame karasamityartha÷. kiæ tad brahma umayaviÓeïavad rÃti÷-rÃte÷ pa«Âhayatha prathamÃ, dhanasyetyartha÷, dhanasya dÃtu÷ karmak­to yajamÃnasya parÃyaïaæ parà gati÷ karmaphalasya pradÃt­ /
ki¤ca vyutthÃyai«aïÃbhyasyasminneva brahmÃïi ti«Âhatyakarmak­t, tad brahma vettÅti tadvicca;tasya-ti«ÂhamÃnasya ca tadvida÷, brahmavida ityartha÷, parÃyaïamiti /
atredaæ vicÃryate-ÃnandaÓabdo loke sukhavÃcÅ prasidva÷, atra ca brahmaïo viÓe«aïatvena ÃnandaÓabda÷ ÓrÆyate-Ãnandaæ brahmeti /
Órutyantare ca-"Ãnando brahmeti vyajÃnÃt""Ãnandaæ brahmaïo vidvÃn" "yade«a ÃkÃÓa Ãnando na syÃta" "yo vai bhÆmà tat sukham"iti ca;"e«a parama Ãnanda÷"ityevamÃdyÃ÷ /
saævedye ca sukhe ÃnandaÓabda÷ prasidva÷ brahmÃnandaÓca yadi saævedya÷ syÃd yuktà ete brahmaïyÃnandaÓabdÃ÷ /
nanu ca ÓrutiprÃmÃïyÃt saævedyÃnandasvarÆpameva brahma, kiæ tatra vicÃryam? iti na, virudvaÓrutivÃkyadarÓanÃt--satyam, ÃnandaÓabdo brahmaïi ÓrÆyate, vij¤Ãnaprati«edhaÓcaikatve--"yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyettatkena kaæ vijÃnÅyÃt" "yatra nÃnyat paÓyati nÃnyacch­ïoti nÃnyadvijÃnÃti sa bhÆmÃ" "prÃj¤enÃtmanà sampari«vakto na bÃhyaæ ki¤cana veda"ityÃdi;virudvaÓrutivÃkyadarÓanÃt tena kartavyo vicÃra÷;tasmÃd yuktaæ vedavÃkyarthanirïayÃya vicÃrayitum /
mok«avÃdivipratipatteÓca-sÃækhyà vaiÓe«ikÃÓca  mok«avÃdino nÃsti mok«e sukhaæ saævedyamityevaæ vipratipannÃ÷;anye nigtiÓayaæ sukhaæ svasaævadyamiti;kiæ tÃvad yuktam? ÃnandÃdiÓravaïÃt"jak«atakrŬan ramamÃïa÷"'sayÃda pit­lokakÃmo bhavata' "ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit""sarvÃn kÃmÃn samaÓnute"ityÃdiÓrutibhyo mok«e sukhaæ saævedyamiti /
nanvekatve kÃrakavimÃgamÃvÃd vij¤ÃnÃnupapatti÷, kriyÃyÃÓcÃne kakÃrakrasÃdhyÃtvÃd vij¤Ãnasya ca kriyÃtvÃt /
nai«a do«a÷;ÓabdaprÃmÃïyÃd bhaved vij¤ÃnamÃnandavi«aye;"vij¤ÃnamÃnandam"ityÃdÅni ÃnandasvarÆpasyÃsaævedyatve 'nupapannÃni vacanÃnÅtyavocÃma /
nanu vacanenÃpyagne÷ Óaityamudakasya cau«bhyaæ na kriyate eva, j¤ÃpakatvÃd vacanÃnÃm /
na ca deÓÃntare 'gni÷ ÓÅta iti Óakyate j¤Ãpayitum;agamye và deÓÃntare u«ïamudakamiti /
na, pratyagÃtmanyÃnandavij¤ÃnadarÓanÃt;na'vij¤ÃnamÃnandam'itvevamÃdÅnÃæ vacanÃnÃæ ÓÅto 'gnirityÃdivÃkyavat pratyak«ÃdivirudvÃrthapratipÃdakatvÃm /
anubhÆyate tvavirudvÃrthatÃ;sukhyahamiti sukhÃtmakamÃtmÃnaæ svayameva vedayate;tasmÃt sutarÃæ pratyak«ÃvirudvÃrthatÃ;tasmÃdÃnandaæ brahma vij¤ÃnÃtmakaæ sat svayameva vedayate /
tathà ÃnandapratipÃdikÃ÷ Órutaya÷ sama¤jasÃ÷ syu÷'jak«at krŬan ramamÃïa÷' ityevamÃdyÃ÷ pÆrvoktÃ÷ /
na, kÃryakaraïÃbhÃve 'nupapattervij¤Ãnasya-ÓarÅraviyogo hi mok«a Ãtyantika÷;ÓarÅrabhÃve ca karaïÃnupapatti÷, ÃÓrayÃbhÃvÃt;tataÓca vij¤ÃnÃnupatti÷, ÃkÃryakaraïatvÃt;dehadyabhÃve ca vij¤Ãnotpattau sarve«Ãæ kÃryakaraïopÃdÃnÃnarthakyaprasaÇga÷ /
ekatvavirodhÃcca-paraæ ced brahma ÃnandÃtmakamÃtmÃnaæ nityavij¤ÃnatvÃnnityameva vijÃnÅyÃt, tanna, saæsÃryapi saæsÃravinirmukta÷ svÃbhÃvyaæ pratipadyeta;jalÃÓaya ivodakäjali÷ k«ipto na p­thaktvena vyavati«Âhate ÃnandÃtmakabrahmavij¤ÃnÃya, tadà mukta ÃnandÃtmakamÃtmÃnaæ vedayate ityetadanarthakaæ vÃkyam /
atha brahmÃnandamanyÃ÷ san mukto vedayate, pratyagÃtmÃnaæ ca, ahamasmyÃnandasvarÆpa iti, tadaikatvavirodha÷, tathà ca sati sarvaÓrutivirodha÷, t­tÅyà ca kalpanà nopapadyate /
ki¤cÃnyat, brahmaïaÓca nirantarÃtmÃnandavij¤Ãne vij¤ÃnÃvij¤ÃnakalpanÃnarthakyam;nirantaraæ cedÃtmÃnandavi«ayaæ brahmaïo vij¤Ãnam, tadeva tasya svabhÃva ityÃtmÃnandaæ vijÃnÃtÅti kalpanÃnupapannÃ;atadvij¤ÃnaprasaÇge hi kalpanÃyà arthavattvam, yathà ÃtmÃnaæ paraæ ca vettÅti, na hÅ«vÃdyÃsaktamanaso nairantaryeïo«uj¤ÃnÃj¤ÃnakalpanÃyà arthavattvam /
atha vicchinnamÃtmÃnandaæ vijÃnÃti-vij¤Ãnasya  Ãtmavij¤Ãnacchidre anyavi«ayatvaprasaÇga÷;ÃtmanaÓya vikriyÃvattvaæ tataÓcÃnityatvaprasaÇga÷;tasmÃd vij¤ÃnamÃnandamiti svarÆpÃnvÃkhyÃnaparaiva Óruti÷, nÃtmÃnandasaævedyatvÃrtha /
'jak«at krŬan'ityÃdiÓrutivirodho 'saævedyatva iti cet! na;sarvÃtmaikatve yathÃprÃptÃnuvÃditvÃt-muktasya sarvÃtmabhÃve sati yatra kvacid yogi«u deve«u và jak«aïÃdi prÃptam, tad yathÃprÃptamevÃnÆdyate-tattasyaiva sarvÃtmabhÃvÃditi sarvÃtmabhÃvamok«astutaye /
yathÃprÃptÃnuvaditve du÷khitvamapÅti cet-yogyÃdi«u yathÃprÃptajak«aïÃdivat sthÃvarÃdi«u yathÃprÃptadu÷khitvamapÅti cet! na, nÃmarÆpak­takÃryakaraïopÃdhisamparkajanitabhrÃntyadhyÃropitatvÃt sukhitvadu÷khitvÃdiviÓe«asyeti parihratametat sarvam /
virudvaÓrutÅnÃæ ca vi«ayamavocÃma /
tasmÃt"e«o 'sya parama Ãnanda÷"itivat sarvëyÃnandavÃkyÃni dra«ÂavyÃni //28//

iti t­tÅyÃdhyÃye navamaæ ÓÃkalyabrÃhmaïam //1 //
iti b­hadÃraïyakopani«adbhëye t­tÅyo 'dhyÃya÷ //3//