Brhadaranyaka-Upanisad (Brhadaranyakopanisad), Kanva recension
with the commentary ascribed to Samkara


ADHYAYA 3


Input by members of the Sansknet project
(formerly: www.sansknet.org)


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.

The mula text has been checked against the ed. by V.P. Limaye and R.D. Vadekar
(Eighteen Principal Upanisads, vol. 1, Poona 1958), and the electronic version
available on TITUS. In cases of divergence, preference has usually been given
to the printed edition.

The text of the commentary is not proofread!


REFERENCE SYSTEM:
BrhUp_n,n.n = mula text
BrhUPBh_n,n.n = Samkara's Bhasya

#<...># = BOLD


janako ha vaideha ityàdi yàj¤avalkoyaü kàõóamàrabhyate /
upapattipradhànatvàdatikràntena madhukàõóena samànàrthatve 'pi sati na punaruktatà /
madhukàõóaü hyàgemapradhànam /
àgamopapattã hyàtmaikatvaprakà÷anàya pravçtte ÷aknutaþ karatalagatabilvamiva dar÷ayitum /
÷rotavyo mantavya iti hyuktam /
tasmàdàgamàrthasyaiva parãkùàpårvakaü nirdhàraõàya yàj¤avalkãyaü kàõóamupapattipradhànamàrabhyate /
àkhyàyikà tu vij¤ànastutyarthopàyavidhiparà và /
prasiddho hyupàyo vidvadbhiþ ÷àstreùu ca dçùño dànam /
dànena hçyupanamante pràõinaþ /
prabhåtaü hiraõyaü gosahasradànaü cehopalabhyate /
tasmàdanyapareõàpi ÷àstreõa vidyàpràptyupàyadànapradar÷anàrthà'khyàyikà'rabdhà /
api ca tadvidyasaüyogastai÷va saha vàdakaraõaü vidyàpràptyupàyo nyàyavidyàyàü dçùñaþ /
taccàsminnadyàye pràbalyena pradar÷yate /
pratyakùà ca vidvatsaüyoge praj¤àvçddhiþ /
tasmàdvidyàpràptyupàyapradar÷anàrthaivàkhyàyikà /

_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.1

#<janako ha vaideho bahudakùiõena yaj¤eneje |
tatra ha kurupa¤càlànàü bràhmaõà abhisametà babhåvuþ |
tasya ha janakasya vaidehasya vijij¤àsà babhåva -- kaþ svid eùàü bràhmaõànàm anåcànatama iti |
sa ha gavàü sahasram avarurodha |
da÷ada÷a pàdà ekaikasyàþ ÷çïgayor àbaddhà babhåvuþ || BrhUp_3,1.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.1 janako nàma ha kila samràóràjà babhåva videhànàü tatra bhavo vaidehaþ /
sa ca bahudakùiõena yaj¤ena ÷àkhàntaraprasiddho và bahudakùiõo nàma yaj¤o '÷vamedho và dakùiõàbàhulyàdbahudakùiõa ihocyate teneje 'yajat /
tatra tasminyaj¤e nimantrità dar÷anakàmà và kuråõàü de÷ànàü pa¤càlànàü ca bràhmaõàsteùu hi viduùàü bàhulyaü prasiddhamabhisametà abhisaügatà babhåvuþ /
tatra mahàntaü vidvatsamudàyaü dçùñvà tasya ha kila janakasya vaidehasya yajamànasya ko nu khalvatra brahmiùñha iti vi÷eùeõa j¤àtumicchà vijij¤àsà babhåva /
kathaü, kaþsvitko nu khalveùàü bràhmaõànàmanåcànatamaþ sarva ime 'nåcànàþ kaþsvideùàmati÷ayenànåcàna iti /
sa hànåcànatamaviùayotpannijij¤àsaþ saüstadvij¤ànopàyàrthaü gavàü sahasraü prathamavayasàmavarurodha goùñhe 'varodhaü kàrayàmàsa /
kiüvi÷iùñàstà gàvo 'varuddhà ityucyate /
palacaturthabhàgaþ pàdaþ suvarõasya /
da÷a da÷a pàdà ekaikasyà goþ ÷çïgayoràbaddhà babhåvuþ /
pa¤ca pa¤ca pàdà ekaikasmi¤÷çïge //1//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.2

#<tàn hovàca -- bràhmaõà bhagavanto yo vo brahmiùñhaþ sa età gà udajatàm iti |
te ha bràhmaõà na dadhçùuþ |
atha ha yàj¤avalkyaþ svam eva brahmacàriõam uvàca -- etàþ saumyodaja sàma÷ravà3 iti |
tà hodàcakàra |
te ha bràhmaõà÷ cukrudhuþ: -- kathaü nu no brahmiùñho bruvãteti |
atha ha janakasya vaidehasya hotà÷valo babhåva |
sa hainaü papraccha -- tvaü nu khalu no yàj¤avalkya brahmiùñho 'sã3 iti |
sa hovàca -- namo vayaü brahmiùñhàya kurmo gokàmà eva vayaü sma iti |
taü ha tata eva praùñuü dadhre hotà÷valaþ || BrhUp_3,1.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.2 gà evamavarudhya bràhmaõàüstànhovàca /
he bràhmaõà bhagavanta ityàmantratha yo vo yuùmàkaü brahmiùñhaþ sarve yåyaü brahmàõo 'ti÷ayena yuùmàkaü brahmà yaþ sa età gà udajatàmutkàlayatu svagçhaü prati /
te ha bràhmaõà na dadhçùuþ ha kilaivamuktà bràhmaõà brahmiùñhatàmàtmanaþ pratij¤àtuü na dadhçpurna pragalbhàþ saüvçttàþ /
apragalbhabhåteùu bràhmaõeùvatha ha yàj¤avalkyaþ svamàtmãyameva brahmacàriõamantevàsinamuvàca- età gà he somyodajodgamayàsmadgçhàn prati, he sàma÷ravaþ- sàmavidhiü hi ÷çõotyator'yàccaturvedo yàj¤avalkyaþ /
tà gà hodàcakàrotkàlitavànàcàryagçhaü prati /
yàj¤avalkyena brahmiùñhapaõasvãkaraõena àtmano brahmiùñhatà pratij¤àtà, iti te ha cukrudhuþ kruddhavanto bràhmaõàþ /
teùàü krodhàbhipràyamàcaùñe- kathaü no 'smàkaü ekaikapradhànànàü brahmiùñho 'smãti bruvãteti /
atha haivaü kruddheùu bràhmaõeùu janakasya yajamànasya hotà çtviga÷valo nàma babhåva àsãt /
sa enaü yàj¤avalkyam, brahmiùñhàbhimànã ràjà÷rayatvàccadhçùñaþ, yàj¤avalkyaü papraccha pçùñavàn /
katham? tvaü nu khalu no yàj¤avalkya brahmiùñho 'sã 3 iti /
plutirbhartsanàrthà /
sa hovàca yàj¤avalkyaþ- namaskarmo vayaü brahmiùñhàya, idànãü gokàmàþ smo vayamiti /
taü brahmiùñhapratij¤aü  santaü tata eva brahmiùñhapaõasvãkaraõàt praùñuü dadhre dhçtavàn mano hotà a÷valaþ //2//



_______________________________________________________________________
START BrhUp 3,1.3

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yad idaü sarvaü mçtyunàptaü sarvaü mçtyunàbhipannaü kena yajamàno mçtyor àptim atimucyata iti |
hotrartvijàgninà vàcà |
vàg vai yaj¤asya hotà |
tad yeyaü vàk so 'yam agniþ sa hotà sà muktiþ sàtimuktiþ || BrhUp_3,1.3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.3 yàj¤avalkyeti hovàca /
tatra madhukàõóe pàóaktena karmaõà dar÷anasaptuccitena yajamànasya mçtyoratyayo vyàkhyàta udgãthaprakaraõe saïkùepataþ /
tasyaiva parãkùàviùayo 'yamititadgatadar÷anavi÷eùàrtho 'yaü vistara àrabhyate /
yadidaü sàdhanajàtam asya karmaõa çtvigagnyàdi mçtyunà karmalakùaõena svàbhàvikàsaïgasahitena àptaü jyàptam, na kevalaü vyàptamabhiùannaü ca mçtyunà ba÷ãkçtaü ca /
kena dar÷analakùaõena sàdhanena yajamàno mçtyoràptimati mçtyugacaratvam atikramya mucyate svatantro mçtyorava÷o bhavatãtyarthaþ /
nanådgãtha evàbhihitaü yenàtimucyatemukhyapràõàtmadar÷aneneti /
bàóhamuktam, yo 'nukto vi÷eùastatra, tadartho 'yamàrambha ityadoùaþ /
hotrartvijàgninà vàcetyàha yàj¤avalkyaþ /
etasyàrthaüvyàcaùñe /
kaþ punarhetà yena mçtyumatikàmati? ityucyate-vàgvai yaj¤asya yajamànasya"yaj¤o vai yajamànaþ"iti ÷ruteþ /
yaj¤asya yajamànasya yàvàksaiva hotàdhiyaj¤e /
katham? tatatrayeyaüvanga yaj¤asyayajamànasya so 'yaü prasiddho 'gniradhidaivatam /
tadetatvyannaprakaraõevyàkhyàtam /
sa càgnirhetà"agnirvai hotà"iti ÷ruteþ /
yadetad yaj¤asya sàdhanadvayamhotà catviïg adhiyaj¤am, adhyàtmaü ca vàk etadubhayaü sàdhanadvayaü paricchinnaü mçtyunà àptaü svàbhàvikàj¤ànàsaïgaprayuktena karmaõà mçtyunà pratikùaõamanyathàtvamàpadyamànaü va÷ãkçtam /
tad anenàdhidaivataråpeõàgninà'dç÷yamànaü'yajamànasya yaj¤asya sçtyoratimuktaye bhavati /
tadetadàha-sa muktiþ sa hotà agnirmuktiþ, agnisvaråpadar÷anameva muktiþ /
yadaiva sàdhanadvayamagniråpeõa ga÷yati, tadànãmeva hi svàbhàvikàdàsaïgànmçtyorvimucyate àdhyàtmikàt paricchinnaråpàdàdhibhautikàcca /
tasmàt sa hotà agniråpeõa dçùño muktirmuktisàdhanaü yajamànasya /
sà atimuktiþ-yaiva ca muktiþ sàtimuktiþ, atimuktisàdhanamityarthaþ /
sàdhanadvayasya paricchinnasya yà adhidevatàråpeõàparicchinnenàgniråpeõa dçùñiþ, sà muktiþ /
yàsau muktiradhidevatàdçùñiþ saiva, adhyàtmàdhibhåtaparicchedaviùayàsaïgàspadaü mçtyumatikramya adhidevatàtvasyàgnibhàvasya pràptiryà phalabhåtà, sà atimuktirityucyate /
tasyà atimuktermuktireva sàdhanamiti kçtvà sà atimuktirityàha /
yajamànasya hyatimuktirvàgàdãnàmagnyàdibhàva ityudgãthaprakaraõe vyàkhyàtam /
tatra sàmànyena mukhyapràõadar÷anamàtraü muktisàdhanamuktam, na tadvi÷eùaþ /
vàgàdãnàm agnyàdidar÷anamiha vi÷eùo varõyate /
mçtyupràptyatimuktistu saiva phalabhåtà, yodgãthabràhmaõena vyàkhyàtà -'mçtyupratikrànto dãpyate'(1 / 3 / 12) ityàdyà //3//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.4

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yad idaü sarvam ahoràtràbhyàm àptaü sarvam ahoràtràbhyàm abhipannaü kena yajamàno 'horàtrayor àptim atimucyata iti |
adhvaryuõartvijà cakùuùàdityena |
cakùur vai yaj¤asyàdhvaryuþ |
tad yad idaü cakùuþ so 'sàv àdityaþ |
so 'dhvaryuþ sà muktiþ sàtimuktiþ || BrhUp_3,1.4 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.4 yàj¤avalkyeti hovàca /
svàbhàvikàdaj¤ànàsaïgaprayuktàt karmalakùaõànmçtyoratimuktirvyàkhyàtà /
tasya karmaõaþ sàsaïgasya mçtyorà÷rayabhåtànàü dar÷apårõamàsàdikarmasàdhanànàü yo vipariõàmahetuþ kàlaþ, tasmàt kàlàt pçthagatinuùñhànavyatirekeõàpi pràgårdhvaü ca kriyàyàþ sàdhanavipariõàmahetutvena vyàpàradar÷anàt kàlasya /
tasmàt pçthakkàlàdatimuktirvaktavyetyata àha- yadidaü sarvamahoràtràbhyàmàptam, sa ca kàlo dviråpaþ - ahoràtràdilakùaõàþ, tithyàdilakùaõa÷ca /
tatràhoràtràdilakùaõàttàvadatimuktimàha - ahoràtràbhyàü hi sarvaü jàyate vardhate vina÷yati ca, tathà yaj¤asàdhanaü ca /
yaj¤asya yajamànasya cakùuradhvaryu÷ca /
÷iùñànyakùaràõi pårvavanneyàni /
yajamànasya cakùuradhvaryu÷ca sàdhanadvayamadhyàtmàdhibhåtaparicchedaü hitvà adhidaivatàtmanà dçùñaü yat sa muktiþ so 'dhvaryuràdityabhàvena dçùño muktiþ /
saiva muktirevàtimuktiriti /
pårvavat àdityàtmabhàvamàpannasya hi nàhoràtre sambhavataþ //4//

idànãü tithyàdilakùaõàdatimuktirucyate- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.5

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yad idaü sarvaü pårvapakùàparapakùàbhyàm àptaü sarvaü pårvapakùàparapakùàbhyàm abhipannaü kena yajamànaþ pårvapakùàparapakùayor àptim atimucyata iti |
udgàtrartvijà vayunà pràõena |
pràõo vai yaj¤asyodgàtà |
tad yo 'yaü pràõaþ sa vàyuþ sa udgàtà |
sa muktiþ sàtimuktiþ || BrhUp_3,1.5 ||>#
__________


BrhUpBh_3,1.5 idànãü tithyàdilakùaõàdatimuktiråcyate-yadidaü sarvam - ahoràtrayoravi÷iùñayoràdityaþ kartà, na prati padàdãnàü tithãnàm;tàsàü tu vçddhikùayopagamanenapratipatprabhçtãnàü candramàþ kartà /
atastadàpàcyà pårvapakùàparapakùàtyayaþ, àdityàpacyà ahoràtràtyayavat /
tatra yajamànasya pràõo vàyuþ, sa evaudgàtà - ityudgãthabràhmaõe 'vagatam'vàcà ca hyeva sa pràõena codagàyat'iti ca nirdhàritam /
'athaitasya pràõasyàpaþ ÷arãraü jyotãråpamasau candraþ'iti ca /
pràõàvàyucandramasàmekatvàccandramasà vàyunà copasaühàre na ka÷cid vi÷eùaþ /
evaü manyamànà ÷rutirvàyunà adhidaivataråpeõopasaüharati /
api ca vàyunimittau hi vçddhikùayau candramasaþ /
tena tithyàdilakùaõasya kàlasya karturapi kàrayità vàyuþ /
ato vàyuråpàpannastithyàdikàlàdatãto bhavatãtyupapannataraü bhavati /
tena ÷rutyantare candraråpeõa dçùñirmuktiratimukti÷ca /
iha tu kàõvànàü sàdhanadvayasya tatkàraõaråpeõa vàyvàtmanà dçùñirmuktiratimukti÷ceti na ÷rutyorvirodhaþ //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.6

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yad idam antarikùam anàrambaõam iva kenàkrameõa yajamànaþ svargaü lokam àkramata iti |
brahmaõartvijà manasà candreõa |
mano vai yaj¤asya brahmà |
tad yad idaü manaþ so 'sau candraþ sa brahmà sa muktiþ sàtimuktir ity atimokùà |
atha saüpadaþ || BrhUp_3,1.6 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.6 mçtyoþ kàlàdatimuktirvyàkhyàtà yajamànasya /
so 'timucyamànaþ kenàvaùñambhena paricchedaviùayaü mçtyumatotya phalaü pràpnotyatimucyata ityucyate /
yadidaü prasiddhamantarikùamàkà÷o 'nàrambaõamanàlambanamiva÷abdàdastyeva tatrà'lambanaü tattu na j¤àyata ityabhipràyaþ /
yattu tadaj¤àyamànamàlambanaü tatsarvanàmnà keneti pçcchyate /
anyathà phalapràpterasaübhavàt /
yenàvaùñambhenà'krameõa yajamànaþ karmaphalaü pratipadyamàno 'timucyate kiü taditi pra÷naviùaya /
kenà'krameõa yajamànaþ svargaü lokamàkramata iti svargaü lokaü phalaü pràpnotyatimucyata ityarthaþ /
brahmaõartvijà manasà candreõetyakùaranyàsaþ pårvavat /
tatràdhyàtmaü yaj¤asya yajamànasya yadidaü prasiddhaü manaþ so 'sau candro 'dhidaivatam /
mano 'dhyàtmaü candramà adhidaivatamiti hi prasiddham /
sa eva candramà brahmartviktenàdhibhåtaü bràhmaõaþ paricchinnaü råpamadhyàtmaü ca manasa etaddvayamaparicchinnena candramaso råpeõa pa÷yati /
tena candramasà manasàvalambanena karmaphalaü svargaü lokaü pràpnotyatimucyata ityabhipràyaþ /
itãtyupasaühàràthaü vacanam /
ityevaüprakàrà mçtyoratimokùàþ /
sarvàüõi hi dar÷anaprakàràõi yaj¤àïgaviùayàõyasminnavasara uktànãti kçtvopasaühàra ityatimokùàþ /
evaüprakàrà atimokùà ityarthaþ /
atha saüpadaþ /
athàdhunà saüpada ucyante /
saüpannàma kenacitsàmànyenàgnihotràdãnàü karmaõàü mahatàü phalavatàü tatphalàya saüpàdanaü saüpat /
phalasyaiva và sarvotsàhena phalasàdhanànuùñhàne prayatatàü kenacidvaiguõyenàsaübhavaþ /
tadidànãmàhitàgniþ sanyatki¤citkarmàgnihotràdãnàü yathàsaübhavamàdàyà'lambanãkçtya karmaphalavidvattàyàü satyàü yatkarmaphalakàmo bhavati tadeva saüpàdayati /
anyathà ràjasåyà÷vamedhapuruùamedhasarvamedhalakùaõànàmadhikçtànàü traivarõikànàmapyasaübhavasteùàü tatpàñhaþ svàdhyàyàrtha eva kevalaþ syàt /
yadi tatphalapràptyupàyaþ ka÷cana na syàt /
tasmàtteùàü sepadaiva tatphalapràptistasmàtsaüpadàmapi phalavattvamataþ saüpada àrabhyante //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.7

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- katibhir ayam adyargbhir hotàsmin yaj¤e kariùyatãti |
tisçbhir iti |
katamàs tàs tisra iti |
puronuvàkyà ca yàjyà ca ÷asyaiva tçtãyà |
kiü tàbhir jayatãti |
yat ki¤cedaü pràõabhçd iti || BrhUp_3,1.7 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.7 yàj¤avalkyeti hovàca abhimukhãkaraõàya /
katibhirayamadyargbhirhetàsmin yaj¤e katibhiþ katisaïkhyàbhirçgbhirçgjàtibhiþ ayaühotartvigasmin yaj¤e kariùyati ÷astraü ÷aüsati /
àhetaraþ-tisçbhirçgjàtibhiþ /
ityukkavantaü pratyà hetaraþ-katamàstàstistra iti /
saïkhyeyaviùayo 'yaü pra÷naþ, pårvastu saïkhyàviùayaþ /
puronuvàkyàca-pràgyàgaphàlàd yàþ prayujyante çcaþ, sà çgjàtiþ puronuvàkyetyucyate /
yàgàrthaü yàþ prayujyante çcaþ, sà çgjàtiryàjyà /
÷astràrthaü yàþ prayujyante çcaþ, sà çgjàtiþ ÷asyà /
sarvàstu yàþ kà÷cana çcaþ;tàþ stotriyà và anyà và sarvà etàsveva tisçùu çgjàtiùvantarbhavanti /
kiü tàbhirjayatãti yatki¤cedaü pràõabhçditi-ata÷casaïkhyàsàmànyàd yatki¤citpràõabhçjjàtama, tat sarvaü jayati tat sarvaü phalajàtaü sampàdayati saïkhyàdisàmànyena //7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.8

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- katy ayam adyàdhvaryur asmin yaj¤a àhutãr hoùyatãti |
tisra iti |
katamàs tàs tisra iti |
yà hutà ujjvalanti yà hutà atinedanti yà hutà adhi÷erate |
kiü tàbhir jayatãti |
yà hutà ujjvalanti devalokam eva tàbhir jayati |
dãpyata iva hi devaloko |
yà hutà atinedante pitçlokam eva tàbhir jayati |
atãva hi pitçlokaþ |
yà hutà adhi÷erate manuùyalokam eva tàbhir jayatyi |
adha iva hi manuùyalokaþ || BrhUp_3,1.8 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.8 yàj¤avalkyeti hovàveti pårvavat /
katyayamadyàdhvaryurasmin yaj¤a àhutãrheùyatãti, katyàhutiprakàràþ? tastra iti, katamàstàstistra iti pårvavat /
itara àha-yà håtà ujjvalanti samidàjyàhutayaþ yà hutà atinedante 'tãva ÷abdaü kuvanti màsàdyàhutayaþ, yà hutà adhi÷erate 'dhyàdho gatvà bhåmeradhi÷erate payaþsomàhutayaþ /
kiü tàbhirjayatãti, tàbhirevaü nirvartitàbhiràhutibhiþ kiü jayatãti /
yà àhutayo hutà ujjvalantyujjvalanayuktà àhutayo nirvartitàþ, phalaü ca devalokàkhyamujjvalameva, tena sàmànyena yà mayatà ujjvalantya àhutayo nirvartyamànàstà etàþ sàkùàddevalokasya karmaphalasyaråpaü devalokàkhyaü phalameva mayà nirvartyata ityevaü sampàdayati /
yà hutà atinedante àhutayaþ pitçlokameva tàbhirjayati kutsita÷abdakartçtvasàmànyena /
pitçlokameva tàbhirjayati kutsita÷abdakartçtvasàmànyena /
pitçlokasambaddhàyàü hi saüyamanyàü puryàü vaivasvatena yàtyamànànàü'hà hatàþ sma mu¤ca mu¤ca'iti ÷abdobhavati /
tathàvadànàhutayaþ tena pitçlokasàmànyàt pitçloka eva mayà nirvartyata iti sampàdayati /
yà hutà adhi÷erate manuùyalokameva tàmijayati bhåmyupari sambandhasàmànyàt /
adha iva hyagha eva hi manuùyalokaþ uparitanàn sàdhyàüllokànapekùya, athavàdhogamanamapekùya /
ato manuùyaloka eva mayà nirvartyata iti sampàdayati /
yà hutà adhi÷erate manuùyalokameva tàbhijayati bhåmyupari sambandhasàmànyàt /
adha iva hyadha eva hi manuùyalokaþ uparitanàn sàdhyàüllokànapekùya, athavàdhogamanamapekùya /
ato manuùyaloka eva mayà nirvartyata iti sampàdayati payaþsomàhutinirvartanakàle //8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.9

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- katibhir ayam adya brahmà yaj¤aü dakùiõato devatàbhir gopàyatãti |
ekayeti |
katamà saiketi |
mana eveti |
anantaü vai mano 'nantà vi÷ve devàþ |
anantam eva sa tena lokaü jayati || BrhUp_3,1.9 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.9 yàj¤avalkyeti hovàceti pårvavat /
ayamçtvigbrahmà dakùiõato brahmàsane sthitvà yaj¤aü gopàyati /
katibhirdevatàbhirgopàyatãti pràsaïgikametadvahuvacanam /
ekayà hi devatayà gopàyatyasau /
evaü j¤àte bahuvacanena pra÷no nopapadyate svayaü jànatastasmàtpårvayoþ kaõóikayoþ pra÷naprativacaneùu katibhiþ kati tisçbhististra iti prasaïgaü dçùñvehàpi bahuvacanenaiva pra÷nopakramaþ kriyate /
athavà prativàdivyàmohàrtha bahuvacanam /
itara àhaikayetyekà sà devatà yayà dakùiõataþ sthitvà brahmà'sane yaj¤aü gopàyati /
katamà saiketi /
mana eveti manaþ sà devatà /
manasà hi brahmà vyàpriyate dhyànenaiva /
"tasya yaj¤asya mana÷ca vàkca vartanã tayoranyataràü manasà saüskaroti brahmà"(cha.u.4 / 16 / 1) iti ÷rutyantaràt /
tena mana eva devatà tayà manasà hi gopàyati brahmà yaj¤am /
tacca mano vçttibhedenànantam /
vai÷abdaþ prasiddhàvadyotanàrthaþ /
prasiddhaü manasa  ànantyma /
tadànantyàbhimànino devàþ,"sarve devà yatraikaü bhavanti"ityàdi÷rutyantaràt /
tenànantyasàmànyàdanantameva sa tena lokaü jayati //9//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,1.10

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- katy ayam adyodgàtàsmin yaj¤e stotriyàþ stoùyatãti |
tisra iti |
katamàs tàs tisra iti |
puronuvàkyà ca yàjyà ca ÷asyaiva tçtãyà |
katamàs tàþ |
yà adhyàtmam iti |
pràõa eva puronuvàkyàpàno yàjyà vyànaþ ÷asyà |
kiü tàbhir jayatãti |
pçthivãlokam eva puronuvàkyayà jayaty antarikùalokaü yàjyayà dyulokaü ÷asyayà |
tato ha hotà÷vala upararàma || BrhUp_3,1.10 ||>#

__________


BrhUpBh_3,1.10 yàj¤avalkyeti hovàceti pårvavat /
kati stotriyàþ stopyatãtyayamudgàtà /
stotriyà nàma çksàmasamudàyaþ katipayànàmçcàm /
stotriyàvà÷amyàvàyàþ kà÷cana çcaþ, tà sarvàstistra evetyàha /
tà÷ca vyàkhyàtàþ- muronuvàkyà ca yàjyà ca ÷asyaiva tçtãyeti /
tatra pårvamuktam - yatki¤cedaü pràõabhçta sarve jayatãti tat kena sàmànyena? ityucyate - katamàstàstistra çco yà adhyàtmaü bhavantãti /
pràõa eva puronuvàkyà, pa÷abdasàmànyàt /
avàno yàjyà, ànantaryàt /
apànena hi prattaü havirdevatà grasanti, yàga÷ca pradànam /
vyànaþ÷asyà -"apràõannanapànannçcamabhivyàharati"(cha. u. 1 / 3 / 4) / iti ÷ratyantaràt /
kiü tàbhirjayatãti vyàkhyàtam /
tatra vi÷eùasambandhasàmànyamanuktamihocyate, sarvamanyad vyàkhyàtam /
lokasambandhasàmànyena pçthivãlokamevapuronuvàkyayà jayati, antarikùalokaü yàjyayà, madhyamatvasàmànyàt /
dyulokaü÷asyayordhvatvasàmànyàt /
tato ha tasmàdàtmanaþ pra÷nanirõayàdasau hotà a÷vala upararàma nàyamasmadgecara iti //10//

#<iti tçtãyàdhyàye prathamama÷valabràhmaõam //1//>#

àkhyàyikàsambandhaþ prasiddha eva /
mçtyoratimuktirvyàkhyàtà kàlalakùaõàt karmalakùaõàcca /
kaþ punarasau mçtyuryasmàdatimuktirvyàkhyàtà? sa ca svàbhàvikàj¤ànàsaïgàspado 'dhyàtmàdhibhåtàviùayaparicchinno grahàtigrahalakùaõo mçtyuþ /
tasmàt paricchinnaråpànmçtyoratimuktasya råpàõyaganyàdityàdãnyudgãthaprakaraõe vyàkhyàtàni /
a÷valapra÷necatadgato vi÷eùaþ ka÷cit /
taccaitat karmaõàü j¤ànasahitànàü phalam /
etasmàt sàdhyasàdhanaråpàt saüsàrànmokùaþ kartavya ityatobandhanaråpasyamçtyoþ svaråpamucyate /
baddhasya hi mokùaþ kartavyaþ /
yadapyatimuktasya svaråpamuktaü tatràpi grahàtigrahàbhyàmavinirmukta eva mçtyuråpàbhyàm /
tathà coktaü"a÷anàyàhimçtyuþ"(bç.u.1 / 2 / 1) "eùa eva mçtyuþ"iti /
àdityasthaü puruùamaïgãkçtyàha"eko mçtyurvahavà"iti ca /
tadàtmabhàvàpanno hi mçtyoràptimatimucyata ityucyate /
na ca tatra grahàtigrahau mçtyuråpau nastaþ /
"athaitasya manaso dyauþ ÷arãraü jyotãråpamasàvàdityaþ"(bç. u. 1 / 5 / 12) 'mana÷va'grahaþ sa kàmenàtigràheõa gçhãtaþ"(3 / 2 / 7) iti, vakùyati"pràõo vai grahaþ so 'pànenàtigràheõa"(3 / 2 / 2) iti,"vàgvai grahaþ sa nàmnàtigràheõa"(3 / 2 / 3) iti ca /
tathà vyannavibhàge vyàkhyàtamasmàbhiþ /
suvicàritaü caitad yadeva pravçttikàraõaü tadeva nivçttikàraõaü na bhavatãti /
kecittu sarvameva nivçttikàraõaü manyante /
ataþ kàgõàt pårvasmàtpårvasmànmçtyormucyate uttaramuttaraü pratipadyamàno vyàvçttyarthameva prati padyate na tu tàdarthyam, ityata à dvaitakùayàta sarvaü mçtyuþ, dvainakùaye tu paramàrthatà mçtyoràptimatimucyate /
ata÷ca àpekùikã gauõã muktirantaràle /
sarvametad evat abàrhadàraõyakam /
nanu sarvaikatvaü mokùaþ"tasmàttatsarvamabhavat"(bç. u. 1 / 4 / 10) iti ÷ruteþ /
bàóhaü bhavatyetadapi, natu"gràmakàmo yajeta, pa÷ukàmo yajeta"ityàdi÷rutãnàü tàdarthyam /
yadi hyadvaitàrthatvameva àsàü gràmapa÷usvargàdyarthatvaü nàstãti gràmapa÷usvargàdayo na gçhyeran, gçhyante tu karmaphalavaicitryavi÷eùàþ /
yadi ca vaidikànàü karmaõàü tàdarthyameva, saüsàra eva nàbhaviùyat /
atha tàdarthye 'pi anuniùpàditapadàrthasvabhàvaþ saüsàra iti cet /
yathà ca råpadar÷anàrtha àloke sarvo 'pi tatrasthaþ prakà÷yata eva /
na;pramàõànupapatteþ /
advaitàrthatve vaidikànàü karmaõàü vidyàsahitànàm anyaspànuniùpàditatve pramàõànupapattiþ /
na pratyakùaü nànumànamata eva ca nàgamaþ /
ubhayam ekena vàkyena pradar÷yata iti cet kulyàpraõayanàlokàdivat /
tannevam;vàkyadharmànupapatteþ /
na ca ekavàkyagatasyàrthasya pravçttinivçttisàdhanatvamavagantuü ÷akyate /
kulyàpraõayanàlokàdàvarthasya pratyakùatvàdadoùaþ /
yadapyucyate mantrà asminnartheþ dçùñà iti /
ayameva tu tàvadarthaþ pramàõàgamyaþ /
mantràþ punaþ kim asminnartha àhosvidanyasminnartha iti mçgyametat /
tasmàd grahàtiprahalakùaõo mçtyurbandhaþ, tasmànbhokùo vaktavya ityata idamàrabhyate na ca jànãmo viùayasandhàvivàntaràle 'vasthànamardhajaratãyaü kau÷alam /
yattu mçtyoratimucyata ityukatvà grahàtigrahàvucyete, tacvarthasambandhàt /
sarvo 'yaü sàdhyasàdhanalakùaõo bandhaþ, grahàtigrahàvinirmokàt /
nigaóe hi nirj¤àte nigaóitasya mokùàya yatnaþ kartavyo bhavati;tasmàtàdarthyenàrambhaþ /



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.1

#<atha hainaü jàratkàrava àrtabhàgaþ papraccha |
yàj¤avalkyeti hovàca -- kati grahàþ katy atigrahà iti |
aùñau grahà aùñàv atigrahà iti |
ye te 'ùñau grahà aùñàv atigrahàþ katame ta iti || BrhUp_3,2.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.1 atha hainaü ha÷abda aitihyàrthaþ /
athànantarama÷vala uparate prakçtaü yàj¤avalkyaü jaratkàrugotro jàratkàrava çtabhàgasyàpatyamàrtabhàgaþ papraccha yàj¤avalkyeti hovàcetyabhimukhokaraõàya /
pårvavatpra÷naþ kati grahàþ katyatigrahà iti /
iti÷abdo vàkyaparisamàptyarthaþ /
tatra nirj¤àteùu và grahàtigraheùu pra÷naþ syàdanirj¤àteùu và /
yadi tàvadgrahà atigrahà÷ca nirj¤àtàstadà tadgatasyàpi guõasya saükhyàyà nij¤àtatvàtkati grahàþ katyatigrahà iti saükhyàviùayaþ pra÷no nopapadyate /
athanirj¤àtàstadà saükhyeyaviùayapra÷na iti ke grahàþ ke 'tigrahà iti praùñavyaü na tu kati grahàþ katyatigrahà iti pra÷naþ /
api ca nirj¤àtasàmànyake÷u vi÷eùavij¤ànàya pra÷no bhavati yathà katame 'tra kañhàþ katame 'tra kàlàpà iti /
na càtra grahàtigrahà nàma padàrthàþ kecana loke prasiddhàþ /
yena vi÷eùàrthaþ pra÷naþ syàt /
nanu càtimucyata ityuktaü grahagçhotasya hi mokùaþ sa muktiþ sàtimuktiriti hi dviruktam /
tasmàtpràptà grahà atigrahà÷ca /
nanu tatràpi catvàro grahà atigrahà÷ca nirj¤àtà vàkcakùuþ pràõamanàüsi tatra katãti pra÷no nopapadyate nirj¤àtatvàt /
na /
anavadhàraõàrthatvàt /
na hi catuùñvaü tatra vivakùitamiha tu grahàtigrahàdar÷ane 'ùñhatvaguõavivakùayà katoti pra÷na upapadyata eva /
tasmàtsa muktiþ sàtimuktiriti muktyatiktã dvirukte grahàtigrahà api siddhàþ /
ataþ katisaükhyàkà grahàþ kati vàtigrahà iti pçcchati /
itara àha-aùñau grahà aùñàvatigrahà iti /
ye te 'ùñau grahà abhihitàþ katame te niyamena grahãtavyà iti //1//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.2

#<pràõo vai grahaþ |
so 'pànenàtigraheõa gçhãtaþ |
pràõena hi gandhठjighrati || BrhUp_3,2.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.2 tatrà'ha /
pràõo vai grahaþ pràõa iti ghràõamucyate /
prakaraõàt /
vàyusahitaþ saþ /
apàneneti gandhenetyetat /
apànasacivatvàdapàno gandha ucyate /
apànopahçtaü hi gandhaü ghràõena sarvo loko jighrati /
tadetaducyate 'pànena hi gandhà¤jighratãti //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.3-9

#<vàg vai grahaþ |
sa nàmnàtigraheõa gçhãtaþ |
vàcà hi nàmàny abhivadati || BrhUp_3,2.3 ||>#

#<jihvà vai grahaþ |
sa rasenàtigraheõa gçhãtaþ |
jihvayà hi rasàn vijànàti || BrhUp_3,2.4 ||>#

#<cakùur vai grahaþ |
sa råpeõàtigraheõa gçhãtaþ |
cakùuùà hi råpàõi pa÷yati || BrhUp_3,2.5 ||>#
#<÷rotraü vai grahaþ |
sa ÷abdenàtigraheõa gçhãtaþ |
÷rotreõa hi ÷abdठ÷çõoti || BrhUp_3,2.6 ||>#

#<mano vai grahaþ |
sa kàmenàtigraheõa gçhãtaþ |
manasà hi kàmàn kàmayate || BrhUp_3,2.7 ||>#

#<hastau vai grahaþ |
sa karmaõàtigraheõa gçhãtaþ |
hastàbhyàü hi karma karoti || BrhUp_3,2.8 ||>#

#<tvag vai grahaþ |
sa spar÷enàtigraheõa gçhãtaþ |
tvacà hi spar÷àn vedayata |
ity aùñau grahà aùñàv atigrahàþ || BrhUp_3,2.9 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.3-9 vàgvai grahaþ /
vàcà hyadhyàtmaparicchinnayà'saïgaviùayàspadayàsatyànçtàsabhyabãbhatsàd ivacaneùu vyàpçtayà gçhãto loko 'pahçtastena /
vàggrahaþ sa nàmnàtigràreõa gçhãtaþ sa vàgàkhyo graho nàmnà vaktavyena viùayeõàtigraheõa atigràheõeti daighyaü chàndasaü nàma vaktavyàrthà hi vàktena vaktavyenàrthena tàdarthyena prayuktà vàktena va÷ãkçtà tena tatkàryamakçtvà naiva tasyà mokùaþ /
ato nàmnàtigràheõa gçhãtà vàgityucyate /
vaktavyàsaïgena hi pravçttà sarvànarthairyujyate /
samànamanyat /
ityete tvakparyantà aùñau grahàþ spar÷aparyantà÷caite 'ùñàvatigrahà iti // 3-9 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.10

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yad idaü sarvaü mçtyor annaü kà svit sà devatà yasyà mçtyur annam iti |
agnir vai mçtyuþ so 'pàm annam |
apa punarmçtyuü jayati || BrhUp_3,2.10 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.10 upasaühçteùu grahàtigraheùvàha punaþ - yàj¤avalkyeti hovàca /
yadidaü sarvaü mçtyorannaü yadidaü vyàkçtaü sarvaü mçtyorannaü sarvaü jàyate vipadyate ca grahàtigrahalakùaõena mçtyunà grastam /
kàsvitkà nu syàtsà devatà yasyà devatàyà mçtyurapyannaü bhavet /
"mçtyuryasyopasecanam"iti ÷rutyantaràt /
ayamabhipràyaþ praùñuþ /
yadi mçtyormçtyuü vakùyatyanavasthà syàt /
atha na vakùyatyasmàdgrahàtigrahalakùaõànmçtyormokùo nopapadyate /
grahàtigrahamçtyuvinà÷e hi mokùaþ yàt /
sa yadi mçtyorapi mçtyuþ syàdbhavedgrahàtigrahalakùaõasya mçtyorvinà÷aþ ato durvacanaü pra÷naü manvànaþ pçcchati kàsvitsà devateti /
asti tàvanmçtyormçtyuþ /
nanvanavasthà syàttasyàpyanyo mçtyuriti /
nànavasthà /
sarvamçtyormçtyvantarànupapatteþ /
kathaü punaravagamyate 'sti mçtyormçtyuriti /
dçùñatvàt /
agnistàvatsarvasya dçùño mçtyurvinà÷akatvàt /
so 'dbhirbhakùyate so 'gnirapàmannam /
gçhàõa tarhyasti mçtyormçtyuriti /
tena sarvaü grahàtigrahajàtaü bhakùyate mçtyormçtyunà /
tasminbandhane nà÷ite mçtyunà bhakùite saüsàrànmokùa upapanno bhavati /
bandhanaü hi grahàtigrahalakùaõamuktaü tasmàcca mokùa upapadyata ityetatprasàdhitam /
ato bandhamokùàya puruùaprayàsaþ saphalo bhavatyato 'pajayati punarmçtyum //10//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.11

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yatràyaü puruùo mriyata ud asmàt pràõàþ kràmanty àho neti |
neti hovàca yàj¤avalkyaþ |
atraiva samavanãyante |
sa ucchvayati |
àdhmàyati |
àdhmàto mçtaþ ÷ete || BrhUp_3,2.11 ||>#
__________


BrhUpBh_3,2.11 pareõa mçtyunà mçtyau bhakùite paramàtmadar÷anena yo 'sau mukto vidvànso 'yaü puruùo yatra yasminkàle mriyata udårdhvamasmàdbrahmavido mriyamàõàtpràõà vàgadayo grahà nàmàdaya÷càtigrahà vàsanàråpà antasthàþ prayojakàþ kàmatnyårdhvamutkràmantyàhosvinneti /
neti hovàca yàj¤avalkyo notkràmantyatraivàsminneva pareõà'tmanàvibhàgaü gacchanti viduùi kàryàõi karaõàni ca svayonau parabrahmasatattave samavanãyanta ekãbhàvena samavasçjyante pralãyanta ityarthaþ /
årmaya ida samudre /
tathà ca ÷rutyantaraü kalà÷abdavàcyànàü pràõànàü parasminnàtmani pralayaü dar÷ayati -"evamevàsya paridraùñurimàþ ùoóa÷a kalàþ puruùàyaõàþ puruùaü pràpyàstaü gacchantã"ti /
iti pareõà'tmanàvibhàgaü gacchantãti dar÷itam /
na tarhi mçto, nahi, mçta÷càyaü yasmàtsa ucchvayatyucchånatàü pratipadyata àdhmàyati bàhyena vàyunà påryate dçtivadàdhmàto mçtaþ ÷ete ni÷ceùñaþ bandhananà÷e muktasya na kvacidgamanamiti vàkyàrthaþ //11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.12

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yatràyaü puruùo mriyate |
kim enaü na jahàtãti |
nàmeti |
anantaü vai nàmànantà vi÷ve devàþ |
anantam eva sa tena lokaü jayati || BrhUp_3,2.12 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.12 muktasya kiü pràõà eva samavanoyanta àhosvittatprayojakamapi sarvam /
atha pràõà eva na tatprayojakaü sarva, prayojake vidyamàne punaþ pràõànàü prasaïgaþ /
atha sarvameva kàmakarmàdi, tato mokùa upapadyata ityevamartha uttaraþ pra÷naþ /
yàj¤avalkyeti hovàca yatràyaü puruùo mriyate kimenaü na jahàtãti /
àhetaro nàmeti sarvaü samavanãyata ityarthaþ /
nàmamàtraü tu na lãyata àkçtisambandhàt /
nityaü hi nàma /
anantaü vai nàma /
nityatvamevà'nantyaü nàmnaþ /
tadànantyàdhikçtà anantà bai vi÷ve devà anantameva sa tena lokaü jayati /
tannàmànantyàdhikçtànvi÷vàndevànàtmatvenopetya tenà'nantyadar÷anenànantameva lokaü jayati //12//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,2.13

#<yàj¤avalkyeti hovàca -- yatràsya puruùasya mçtasyàgniü vàg apyeti vàtaü pràõa÷ cakùur àdityaü mana÷ candraü di÷aþ ÷rotraü pçthivãü ÷arãram àkà÷am àtmauùadhãr lomàni vanaspatãn ke÷à apsu lohitaü ca reta÷ ca nidhãyate kvàyaü tadà puruùo bhavatãti |
àhara saumya hastam  àrtabhàga |
àvàm evaitasya vediùyàvo na nàv etat sajana iti |
tau hotkramya mantrayàü cakràte |
tau ha yad åcatuþ karma haiva tad åcatuþ |
atha ha yat pra÷aüsatuþ karma haiva tat pra÷a÷aüsatuþ |
puõyo vai puõyena karmaõà bhavati pàpaþ pàpeneti |
tato ha jàratkàrava àrtabhàga upararàma || BrhUp_3,2.13 ||>#

__________


BrhUpBh_3,2.13 grahàtigraharåpaü bandhanamuktaü mçtyuråpaü tasya ca mçtyormçtyusadbhàvànmokùa÷copapadyate /
sa ca mokùo grahàtigraharåpàõàmihaiva pralayaþ pradãpanirvàõavat /
yadvadgrahàtigrahàkhyaü bandhanaü mçtyuråpaü tasya yatprayojakaü tatsvaråpanirdhàraõàrthamidamàrabhyate /
yàj¤avalkyeti hovàca /
atra kecidvarõayanti grahàtigrahasya saprayojakasya vinà÷e 'pi kila na mucyate /
nàmàva÷iùño 'vidyayoùarasthànãyayà svàtmaprabhavayà pa màtmanaþ paricchinno bhojyàcca jagato vyàvçtta ucchinna kàmakarmàntaràle vyavatiùñhate /
tasya paramàtmaikatvadar÷ane dvaitadar÷anamapanetavyamityataþ paraü paramàtmadar÷anamàrabdhavyamityevamapavargàkhyàmantaràlàvasthàü parikalyottaragranthasaübandhaü kurvanti /
tatra vaktavyaü vi÷ãrõeùu karaõeùu videhasya paramàtmadar÷ana÷ravaõamanananididhyàsanàni kathamiti /
samavanãtapràõasya hi nàmamàtràva÷iùñasyeti tairucyate /
mçtaþ ÷eta iti hayuktam /
na manorathenàpyetadupapàdayituü ÷akyate /
atha jãvannevàvidyàmàtràva÷iùño bhojyàdapàvçtta iti parikalpyate tattu kiünimittamiti vaktavyam /
samastadvaitaikatvàtmapràptinimittamiti yadyucyate tatpårvameva niràkçtam /
karmasahitena dvaitaikatvàtmadar÷anena sampanno vidvànmçtaþ samavanãtapràõo jagadàtmatvaü hiraõyagarbhasvaråpaü và pràpnuyàdasamavanãtapràõo bhojyàjjãvanneva vyàvçtto viraktaþ paramàtmadar÷anàbhimukhaþ syàt /
na cobhayamekaprayatnaniùpàdyena sàdhanena labhyam /
hiraõyagarbhapràptisàdhanaü cenna tato vyàvçttisàdhanam /
paramàtmàbhimukhãkaraõasya bhojyàdvayàvçtteþ sàdhanaü cenna hiraõyagarbhapràptisàdhanam /
na hi yadgatisàdhanaü tadgatinivçtterapi /
atha mçtvà hiraõyagarbhaü pràpya tataþ samavanãtapràõo nàmàva÷iùñaþ paramàtmaj¤àne 'dhikriyate /
tato 'smadàdyarthaü paramàtmaj¤ànopade÷o 'narthakaþ syàt /
sarveùàü hi brahmavidyà puruùàrthàyopadi÷yate"tadyo yo devànàm"ityàdyayà ÷rutyà /
tasmàdatyantanikçùñà ÷àstrabàhyaiveyaü kalpanà /
prakçtaü tu vartayiùyàma /
tatra kena prayuktaü grahàtigrahalakùaõaü bandhanamityetannirdidhàrayiùayà'ha-yatràsya puruùasyàsamyagdar÷inaþ ÷iraþpàõyàdimato mçtasya vàgagnimapyeti vàtaü pràõo 'pyeti cakùuràdityamapyetãti sarvatra sambadhyate /
mana÷candraü di÷aþ ÷rotraü pçthivãü ÷arãramàkà÷amàtmetyatrà'tmàdhiùñhànaü hçdayàkà÷amucyate /
sa àkà÷amapyeti /
oùadhãrapiyati lomàni /
vanaspatãnapiyanti ke÷àþ /
apsu lohitaü ca reta÷ca nidhãyata iti punaràdànaliïgam /
sarvatra hi vàgàdi÷abdena devatàþ parigçhyante na tu karaõànyevàpakràmanti pràïmokùàt /
tatra devatàbhiranadhiùñhitàni karaõàni nyastadàtràdyupamànàni videha÷ca kartà puruùo 'svatantraþ kimà÷rito bhavatãti pçcchayate-kvàyaü tadà puruùo bhavatãti /
kimà÷ritastadà puruùo bhavatãti /
yamà÷rayamà÷ritya punaþ kàryakaraõasaüghàtamupàdatte yena grahàtigrahalakùaõaü bandhanaü prayujyate tatkimiti pra÷naþ /
atrocyate-svabhàvayadçcchàkàlakarmadaivavij¤ànamàtra÷ånyàni vàdibhiþ parikalpitàni /
ato 'nekavipratipattisthànatvànnaiva jalpanyàyena vastunirõayaþ /
atra vastunirõayaü cedicchasyàhara sobhya hastasàrtabhàga ha àvàmevaitasya tvatpçùñasya veditavyaü yattadvediùyàvo niråpayiùyàvaþ /
kasmàt /
na nàvàvayoretadvastu sajane janasamudàye nirõetuü ÷akyate /
ata ekànta gamiùyàvo vicàraõàya /
tau hetyàdi ÷rutivacanam /
tau yàj¤avalkyàrtabhàgàvekàntaü gatvà kiü cakraturityucyate-tau hotkramya sajanàdde÷ànmantrayà¤cakràte /
àdau laukikavàdipakùàõàmekaikaü parugçhya vicàritavantau /
tau ha vicàrya yadåcaturapohya pårvapakùànsarvàneva tacchçõu /
karma haivà'÷rayaü punaþ punaþ kàryakaraõopàdànahetuü tattatrocaturuktavantau /
na kevalaü kàlakarmadaive÷vareùvabhyupagateùu hetuùu yatpra÷a÷aüsatustau karma haiva tatpra÷a÷aüsatuþ /
yasmànnirdhàritametatkarmaprayuktaü grahàtigrahàdikàryakaraõopàdànaü punaþ punastasmàtpuõyo vai ÷àstravihitena puõyena karmaõà bhavati tadviparotena viparãto bhavati pàpaþ pàpenetyevaü yàj¤avalkyena pra÷neùu nirõãteùu tato '÷akyaprakampyatvàdyàj¤avalkyasya ha jaratkàrava àrtabhàga upararàma //13//

#<iti tçtãyàdhyàye dvitãyamàrtabhàgabràhmaõam //2//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,3.1

#<atha hainaü bhujyur làhyàyaniþ papraccha -- yàj¤avalkyeti hovàca -- madreùu carakàþ paryavrajàma |
te pata¤calasya kàpyasya gçhàn aima |
tasyàsãd duhità gandharvagçhãtà |
tam apçcchàma ko 'sãti |
so 'bravãt sudhanvàïgirasa iti |
taü yadà lokànàm antàn apçcchàma |
athainam abråma -- kva pàrikùità abhavann iti |
kva pàrikùità abhavan |
sa tvà pçcchàmi yàj¤avalkya |
kva pàrikùità abhavann iti || BrhUp_3,3.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,3.1 atha hainaü bhujyurlàhyàyaniþ papraccha /
grahàtigrahalakùaõaü bandhanamuktam /
yasmàtsaprayojakànmukto mucyate yena và baddhaþ saüsarati sa mçtyuþ /
tasmàcca mokùa upapadyate /
yasmànmçyormçtyurasti /
muktasya ca na gatiþ kvacit /
sarvotsàdo nàmamàtràva÷eùaþ pradãpanirvàõavaditi càvadhçtam /
tatra saüsaratàü mucyamànànàü ca kàryakaraõànàü svakàraõasaüsarge samàne muktànàmatyantameva punaranupàdànam /
saüsaratàü tu punaþ punarupàdànaü yena prayuktànàü bhavati tatkarmetyavadhàritaü vicàraõàpårvakam /
tatkùaye ca nàmàva÷eùeõa sarvotsàdo mokùaþ /
tacca puõyapàpàkhyaü karma /
puõyo vai puõyena karmaõà bhavati pàpaþ pàpenetyavadhàritatvàt /
etatkçtaþ saüsàraþ /
tatràpuõyena sthàvarajaïgameùu svabhàvaduþkhabahuleùu narakatiryakpretàdiùu ca duþkhamanubhavati punaþ punarjàyamàno mriyamàõa÷cetyetadràjavartmavatsarvalokaprasiddham /
yattu ÷àstrãyaü puõyo vai puõyena karmaõà bhavati tatraivàdaraþ kriyata iha ÷rutyà /
puõyameva ca karma sarvapuruùàrthasàdhanamiti sarve ÷rutismçtivàdàþ /
mokùasyàpi puruùàrthatvàttatsàdhyatà pràptà /
yàvadyàvatpuõyotkarùastàvattàvatphalotkarùapràptiþ /
tasmàduttameva puõyotkarùeõa mokùo bhaviùyatãtyà÷aïkà syàt /
sà nivartayitavyà j¤ànasahitasya ca prakçùñasya karmaõa etàvatã gatiþ /
vyàkçtanàmaråpàspadatvàtkarmaõastatphalasya ca /
na tvakàrye nitye 'vyàkçtadharmiõyanàmaråpàtmake kriyàkàrakaphalasvabhàvavarjite karmaõo vyàpàro 'sti /
yatra ca vyàpàraþ sa saüsàra evetyasyàrthasya pradar÷anàya brahmaõamàrabhyate /
yattu kai÷ciducyate vidyàsahitaü karma nirabhisaüdhi mantra÷arkaràdiyuktaviùadadhyàdivatkàryàntaramàrabhata iti /
tanna /
anàrabhyatvànmokùasya /
bandhanà÷a eva hi mokùo na kàryabhåtaþ bandhanaü càvidyetyavocàma /
avidyàyà÷ca na karmaõà nà÷a upapadyate /
dçùñaviùayatvàcva karmasàmarthyasya /
utpattyàptivikàrasaüskàrà hi karmasàmarthyasya viùayàþ /
utpàdayituü pràpayituü vikartuü ca sàmarthyaü karmaõo nàto vyatiriktaviùayo 'sti karmasàmarthyasya /
loke 'prasiddhatvàt /
na ca mokùa eùàü padàrthànàmanyatamaþ /
avidyàmàtravyavahita ityavocàma /
bàóham /
bhavatu kevalasyaiva karmaõa evaüsvabhàvatà /
vidyàsaüyuktasya tu nirabhisaüdherbhavatyanyathà svabhàvaþ /
dçùñaü hyanya÷aktitvena nirj¤àtànàmapi padàrthànàü viùadadhyàdãnàü vidyàmantra÷arkaràdisaüyuktànàmanyaviùaye sàmathyam /
tathà karmaõo 'pyastviti cet /
na /
pramàõàbhàvàt /
tatra hi karmaõa uktaviùayavyatirekeõa viùayàntare sàmarthyàstitve pramàõaü na pratyakùaü nànumànaü nopamànaü nàrthàpattirna ÷abdo 'sti /
nanu phalàntaràbhàve codanànyathànupapattiþ pramàõamiti /
na hi nityànàü karmaõàü vi÷vajinnyàyena phalaü kalpyate /
nàpi ÷rutaü phalamasti /
codyante ca tàni /
pàri÷eùyànmokùasteùàü phalamiti gamyate /
anyathà hi puruùà na pravarteran /
nanu vi÷vajinnyàya evà'yàto mokùasya phalasya kalpitatvàt /
mokùe vànyasminvà phale 'kalpite puruùà na pravarteranniti mokùaþ phalaü kalpyate ÷rutàrthàpattyà yathà vi÷vajiti /
nanvevaü sati kathamucyate vi÷vajinnyàyo na bhavatãti /
phalaü ca kalpyate vi÷vajinnyàya÷ca na bhavatãti vipratiùiddhamabhidhãyate /
mokùaþ phalameva na bhavatãti cet /
na /
pratij¤àhànàt /
karma kàryàntaraü viùadadhyàdivadàrabhata iti hi pratij¤àtam /
sa cenmokùaþ karmaõaþ kàryaü phalameva na bhavatãti sà pratij¤à hãyeta /
karmakàryatve ca mokùasya svargàdiphalebhyo vi÷eùo vaktavyaþ /
atha karmakàryaü na bhavati nityànàü karmaõàü phalaü mokùa ityasyà vacanavyakteþ kor'tha iti vaktavyam /
na ca kàryaphala÷abdabhedamàtreõa vi÷eùaþ ÷akyaþ kalpayitum /
aphalaü ca mokùo nityai÷ca karmabhiþ kriyate nityànàü karmaõàü phalaü na kàryamiti caiùor'tho vipratiùiddho 'bhidhãyate yathàgniþ ÷ãta iti /
j¤ànavaditi cet /
yathà j¤ànasya kàryaü mokùo j¤ànenàkriyamàõo 'pyucyate tadvatkarmakàryatvamiti cet /
na /
aj¤ànanivartakatvàjj¤ànasya /
aj¤ànavyavadhànanivartakatvàjj¤ànasya mokùo j¤ànakàryamityupacaryate /
na tu karmaõà nivartayitavyamaj¤ànam /
na càj¤ànavyatirekeõa mokùasya vyavadhànàntaraü kalpayituü ÷akyam /
nityatvànmokùasya sàdhakasvaråpàvyatirekàcca, yatkarmaõà nivartyeta /
aj¤ànameva nivartayatãti cet /
na /
vilakùaõatvàt /
anabhivyaktiraj¤ànamabhivyaktilakùaõena j¤ànena virudhyate /
karma tu tàj¤ànena virudhyate tena j¤ànavilakùaõaü karma /
yadi j¤ànàbhàvo yadi saü÷ayaj¤ànaü yadi viparãtaj¤ànaü vocyate 'j¤ànamiti sarvaü hi tajj¤ànenaiva nivartyate /
na tu karmaõànyatamenàpi virodhàbhàvàt /
athàdçùñaü karmaõàmaj¤ànanivartakatvaü kalpyamiti cet /
na /
j¤ànenàj¤ànanivçttau gamyamànàyàmadçùñanivçttikalpanànupapatteþ /
yathàvaghàtena vrãhãõàü tuùanivçttau gamyamànàyàmagnihotràdinityakarmakàryàdçùñà na kalpyate tuùanivçttiþ /
tadvadaj¤ànanivçttirapi nityakarmakàryàdçùñà na kalpyate /
j¤ànena viruddhatvaü càsakçtkarmaõàmavocàma /
yadaviruddhaü j¤ànaü karmabhistaddevalokapràptinimittamityuktaü"vidyayà devalokaþ"iti ÷ruteþ /
ki¤cànyatkalpye ca phale nityànàü karmaõàü ÷rutànàü yatkarmabhirvirudhyate dravyaguõakarmaõàü kàryameva na bhavati, kiü tatkalpyatàmiti? yasminkarmaõaþ sàmarthyameva na dçùñam, kiüvà yasmindçùñaü sàmarthyaü yacca karmaõàü phalamaviruddhaü tatkalpyatàmiti /
puruùapravçttijananàyàva÷yaü cetkarmaphalaü kalpayitavyam karmàviruddhaviùaya eva ÷rutàrthàpatteþ kùãõatvànnityo mokùaþ phalaü kalpayituü na ÷akyastadvyavadhànàj¤ànanivçttirvà /
aviruddhatvàddçùñasàmarthyaviùayatvàcceti /
pàri÷eùyanyàyànmokùa eva kalpayitavya iti cet /
sarveùàü hi karmaõàü sarvaü phalam na cànyaditarakarmaphalavyatirekeõa phalaü kalpanàyogyamasti /
pari÷iùña÷ca mokùaþ /
sa ceùño vedavidàü phalam /
tasmàtsa eva kalpayitavya iti cet /
na /
karmaphalavyaktonàmànantyàtpàri÷eùyanyàyànupapatteþ /
nahi puruùecchàviùayàõàü karmaphalànàmetàvattvaü nàma kenacidasarvaj¤enàvadhçtaü tatsàdhanànàü và puruùecchànàü vàniyatade÷akàlanimittatvàtpuruùecchàviùayasàdhanànàü ca puruùeùñaphalaprayuktatvàt /
pratipràõi cecchàvaicitryàtphalànàü tatsàdhanànàü cà'nantyasiddhiþ /
tadànantyàccà÷akyametàvattvaü puruùairj¤àtum /
aj¤àte ca sàdhanaphalaitàvattve kathaü mokùasya pari÷eùasiddhiriti /
karmaphalajàtipàri÷eùyamiti cet /
satyapãcchàviùayàõàü tatsàdhanànàü cà'nantye karmaphalajàtitvaü nàma sarveùàü tulyam /
mokùasatvakarmaphalatvàtpari÷iùñaþ syàt /
tasmàtpari÷eùàtsa eva yuktaþ kalpayitumiti cet /
na /
tasyàpi nityakarmaphalatvàbhyupagame karmaphalasamànajàtãyatvopapatteþ pari÷eùànupapattiþ /
tasmàdanyathàpyupapatteþ kùãõà ÷rutàrthàpattiþ /
utpattayàptivikàrasaüskàràõàmanyatamapi nityànàü karmaõàü phalamupapadyata iti kùãõà ÷rutàrthàpattiþ /
caturõàmanyatama eva mokùa iti cet /
na tàvadutpàdyo nityatvàt /
ata evàvikàryo 'saüskàrya÷càta eva, asàdhanadravyàtmakatvàcca /
sàdhanàtmakaü hi dravyaü saüskriyate /
yathà pàtràjyàdi prokùaõàdinà /
na ca saüskriyamàõaþ saüskàranirvartyo và yåpàdivat /
pàri÷eùyàdàpyaþ syàt /
nà'pyo 'pyàtmasvabhàvatvàdekatvàcca /
itaraiþ karmabhirvailakùaõyànnityànàü karmaõàü tatphalenàpi vilakùaõena bhavitavyamiti cet /
na /
karmatvasàlakùaõyàtsalakùaõaü kasmàtphalaü na bhavatãtarakarmaphalaiþ /
nimittavailakùaõyàditi cet /
na /
kùàmavatyàdibhiþ samànatvàt /
yathà hi gçhadàhàdau nimitte kùàmavatyàdãùñiryathà bhinne juhoti skanne juhotãtyevamàdau naimittikeùu karmasu na mokùaþ phalaü kalpyate /
tai÷càvi÷eùànnaimittikatvena jãvanàdinimitte ca ÷ravaõàt /
tathà nityànàmapi na mokùaþ phalam /
àlokasya sarveùàü råpadar÷anasàdhanatva ulåkàdaya àlokena råpaü na pa÷yantãtyulukàdicakùuùo vailakùaõyàditaralokacakùurbhirna rasàdiviùayatvaü parikalpyate rasàdiviùaye sàmarthyasyàdçùñatvàt /
sudåramapi gatvà yadviùaye dçùñaü sàmarthyaü tatraiva ka÷cidvi÷eùaþ kalpayitavyaþ /
yatpunaruktaü vidyàmantra÷arkaràdisaüyuktaviùadadadhyàdivannityàni kàryàntaramàrabhanta iti /
àrabhyatàü vi÷iùñaü kàryaü tadiùñatvàdavirodhaþ /
nirabhisaüdheþ karmaõo vidyàsaüyuktasya vi÷iùñakàryàntaràrambhe na ka÷cidvirodhaþ /
devayàjyàtmayàjinoràtmayàjino vi÷eùa÷ravaõàddevayàjinaþ'÷reyànàtmayàjã'tyàdau'yadeva vidyayà karotã'tyàdau ca /
yastu paramàtmadar÷anaviùaye manunokta àtmayàji÷abdaþ'samaü pa÷yannàtmayàjã'tyatra samaü pa÷yannàtmayàjã bhavatãtyarthaþ /
athavà bhåtapårvagatyà /
àtmayàjyàtmasaüskàràrthaü nityàni karmàõi karoti"idaü me 'nenàïga saüskriyate"iti ÷ruteþ /
tathà gàrbhairhemairityàdiprakaraõe kàryakaraõasaüskàràrthatvaü nityànàü karmaõàü dar÷ayati /
saüskçta÷ca ya àtmayàjã taiþ karmabhiþ samaü draùñuü samartho bhavati /
tasyeha và janmàntare và samamàtmadar÷anamutpadyate samaü pa÷yansvàràjyamadhigacchatãtyeùor'thaþ /
àtmayàji÷abdastu bhåtapårvagatyà prayujyate /
j¤ànayuktànàü nityànàü karmaõàü j¤ànotpattisàdhanatvapradar÷anàrtham /
ki¤cànyat- brahmà vi÷vasçjo dharmo mahànavyaktameva ca /
uttamàü sàttvikãmetàü gatimàhurmanãùiõaþ //
iti ca devasàrùñivyatirekeõa bhåtàpyayaü dar÷ayati bhåtànyapyeti pa¤ca vai /
bhåtànyatyetãti pàñhaü ye kurvanti teùàü vedaviùaye paricchinnabuddhitvàdadoùaþ /
na càrthavàdatvamadhyàyasya brahmàntakarmavipàkàrthasya tadvayatiriktàtmaj¤ànàrthasya ca karmakàõóopaniùadbhayàü tulyàrthatvadar÷anàt /
vihitàkaraõapratiùiddhakarmaõàü ca sthàvara÷vasåkaràdiphaladar÷anàt /
vàntà÷yàdipretadar÷anàcca /
na ca ÷rutismçtivãrãtapratiùiddhavyatirekeõa vihitàni và pratiùiddhànivà karmàõi kenacidavagantuü ÷akyante /
yeùàmakaraõàdanuùñhànàcca preta÷vasåkarasthàvaràdãni karmaphalàni pratyakùànumànàbhyàmupalabhyante /
na caiùàmakarmaphalatvaü kenacidabhyupagamyate /
tasmàdvihitàkaraõapratiùiddhasevànàü yathaite karmavipàkàþ pretatiryaksthàvaràdayastathotkçùñeùvapi brahmànteùu karmavipàkatvaü veditavyam /
tasmàt"sa àtmano vapàmudakhidat" "so 'rodãdi"tyàdivannàbhåtàrthavàdatvam /
tatràpyabhåtàrthavadatvaü mà bhåditi cet /
bhavatvevam /
na caitàvatàsya nyàyasya bàdho bhavati /
na càsmatpakùo và duùyati /
na ca"brahmà vi÷vasçja"ityàdãnàü kàmyakarmaphalatvaü ÷akyaü vaktum /
teùàü devasàrùñitàyàþ phalasyoktatvàt /
tasmàtsàbhisaüdhãnàü nityànàü karmaõàü sarvamedhà÷vamedhàdãnàü ca brahmatvàdãni phalàni /
yeùàü punarnityàni nirabhisaüdhãnyàtmasaüskàràrthàni teùàü j¤ànotpattyarthàni tàni /
"bràhmãyaü kriyate tanuþ"iti smaraõàt /
teùàmàràdupakàrakatvànmokùasàdhanànyapi karmàõi bhavantãti na virudhyate /
yathà càyamarthaþ ùaùñhe janakàkhyàyikàsamàptau vakùyàmaþ /
yattu viùadadhyàdivadityuktaü tatra pratyakùànumànaviùayatvàdavirodhaþ /
yastvatyanta÷abdagamyor'thastatra vàkyasyàbhàve tadarthapratipàdakasya na ÷akyaü kalpayituü viùadadhyàdisàdharmyam /
na ca pramàõàntaraviruddhàrthaviùaye ÷ruteþ pràmàõyaü kalpyate yathà ÷ãto 'gniþ kledayatãti /
÷rute tu tàdarthye vàkyasya pramàõàntarasyà'bhàsatvama /
yathà khadyoto 'gniriti talamalinamantarikùamiti bàlànàü yatpratyakùamapi tadviùayapramàõàntarasya yathàrthatve ni÷cite ni÷citàrthamapi bàlapratyakùamàbhàsãbhavati /
tasmàdvedapràmàõyasyàvyabhicàràttàdarthye sati vàkyasya tathàtvaü syàt /
na tu puruùamatikau÷alam /
nahi puruùamatikau÷alàtsavità råpaü na prakà÷ayati /
tathà vedavàkyànyapi nànyàrthàni bhavanti /
tasmànna mokùàrthàni karmàõãti siddham /
ataþ karmaphalànàü saüsàratvapradar÷anàyaiva bràhmaõamàrabhyate /
athànantaram uparate jàratkàrave, bhujyuriti nàmato lahyasyàpatyaü làhyastadapatyaü làhyàyaniþ papraccha /
yàj¤avalkyeti hovàca /
àdàbuktama÷vamedhadar÷anam;samaùñivyaùñiphala÷cà÷vamedhakratuþ, j¤ànasamuccito và kevalaj¤ànasampàdito và, sarvakarmaõàü parà kàùñhà;bhraõahatyà÷vamedhàbhyàü na paraü puõyapàpayoriti hi smaranti;tena hi samaùñiü vyaùñã÷ca pràpnoti;tatra vyaùñayo nirj¤àtà antaraõóaviùayà a÷vamedhayàgaphalabhåtàþ;'mçtyurasyàtmà bhavatyetàsàü devatànàmekà bhavati'(1 / 2 / 7) ityuktam /
mçtyu÷cà÷anàyàlakùaõo buddhayàtmà samaùñiþ prathamajo vàyuþ såtraü satyaü hiraõyagarbhaþ;tasya vyàkçto viùayaþ-yadàtmakaü sarvaü dvaitaikatvam /
yaþ sarvabhåtàntaràtmà liïgam amårtaraso yadà÷ritàni sarvabhåtakarmàõi, yaþ karmaõàü karmasambaddhànàü ca vij¤ànànàü parà gatiþ paraü phalam, tasya kiyàn gocaraþ kiyati vyàptiþ sarvataþ parimaõóalãbhåtà, sà vaktavyà;tasyàm uktàyàü sarvaþ saüsàro bandhagocara ukto bhavati /
tasya ca samaùñivyaùñyàtmadar÷anasya alaukikatvapradar÷anàrthamàkhyàyikàmàtmano vçttàü prakurute;tena ca prativàdibuddhiüvyàmohayiùyàmãti manyate /
madreùu madrà nàma janapadàsteùu, carakà adhyayanàrthavratacaraõàccarakà adhvaryavo và, paryavrajàma paryañitavantaþ;te pata¤calasya nàmataþ, kàpyasya kapigotrasya, gçhàn aima gatavantaþ /
tasyàsãd duhità gandharvagçhãtà-gandharveõa amànuùeõa sacvena kenacidàviùñà;gandharvo và dhiùõyo 'gnirçtvigadevatà vi÷iùñavij¤ànatvàdavasãyate;na hi sacvamàtrasyedç÷aü vij¤ànamupapadyate /
taü sarve vayaü parivàritàþ santo 'pçcchàma-ko 'sãti, kastvamasi kinnàmà kiüsatacvaþ /
so 'bravãd gandharvaþ sudhanvà nàmataþ, àïgiraso gotrataþ /
taü yadà yasmin kàle lokànàmantàn paryavasànàni apçcchàma athainaü gandharvamabråma-bhåvanako÷aparimàõaj¤ànàya pravçtteùu sarveùvàtmànaü ÷làghayantaþ pçùñavanto vayam;katham? kva pàrikùità abhavanniti /
sa ca gandharvaþ sarvamasmabhyabravãt /
tena divyebhyo mayà labdhaü j¤ànam, tattava nàsti, ato nigçhãto 'si, ityabhipràyaþ /
so 'haü vidyàsampanno labdhàgamo gandharvàt tvà tvàü pçcchàmi yàj¤avalkya-kva pàrikùità abhavantat tvaü kiü jànàsi? he yàj¤avalkya'kathaya pçcchàmi kva pàrikùità abhavanniti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,3.2

#<sa hovàca -- uvàca vai saþ |
agacchan vai te tad yatrà÷vamedhayàjino gacchantãti |
kva nv a÷vamedhayàjino gacchantãti |
dvàtriü÷ataü vai devarathàhnyàny ayaü lokaþ |
taü samantaü pçthivã dvistàvat paryeti |
tàü samantaü pçthivãü dvistàvat samudraþ paryeti |
tad yàvatã kùurasya dhàrà yàvad và makùikàyàþ pattraü tàvàn antareõàkà÷aþ tàn aindraþ suparõo bhåtvà vàyave pràyacchat |
tàn vàyur àtmani dhitvà tatràgamayad yatrà÷vamedhayàjino 'bhavann iti |
evam iva vai sa vàyum eva pra÷a÷aüsa tasmàd vàyur eva vyaùñir vàyuþ samaùñiþ |
apa punarmçtyuü jayati ya evaü veda |
tato ha bhujyur làhyàyanir upararàma || BrhUp_3,3.2 ||>#

__________



BrhUpBh_3,3.2 sa hovàca yàj¤avalkya uvàca vai saþ /
vai÷bdaþ smaraõàrthaþ /
uvàca vai sa gandharvastubhyam /
agacchanvai te pàrikùitàstattatra kva? yatra yasminna÷vamedhayàjino gacchantãti /
nirõote pra÷na àha-kva nu kasminna÷vamedhayàjino gacchantãti /
teùàü gativivakùayà bhuvanako÷aparimàõamàha-dvàtriü÷ataü vai dve adhike triü÷addvàtriü÷ataü vai devarathàhrayàni deva àdityastasya ratho devarathastasya rathasya gatyàhrà yàvatparicchidyate de÷aparimàõa taddevarathàhrayaü taddvàtriü÷adguõitaü devarathàhrayàni tàvatparimàõo 'yaü loko lokàlokagiriõà parikùiptaþ /
yatra vairàjaü ÷arãraü yatra ca karmaphalopabhogaþ pràõinàü sa eùa loka etàvàülloko 'taþ paramalokastaü lokaü samantaü samantato lokavistàràddviguõaparimàõavistàreõa parimàõena taü lokaü parikùiptà paryeti pçthivã /
tàü pçthivãü tathaiva samantaü dvistàvaddviguõena parimàõena samudraþ paryeti yaü ghanodamàcakùate pauràõikàþ /
tatraõóakapàlayorvivaraparimàõamucyate /
yena vivareõa màrgeõa vahirnirgacchanto vyàpnuvantya÷vamedhayàjinaþ /
tatra yàvatã yàvatparimàõa kùurasya dhàràgraü yàvadvà saukùmyeõa yuktaü makùikàyàþ patraü tàvàüstàvatparimàõo 'ntareõa madhye 'õóakapàlayoràkà÷chidraü tenà'kà÷enetyetat /
tànpàrikùitàna÷vamedhayàjinaþ pràptànidraþ parame÷varo yo '÷vameve 'gni÷citaþ suparõo yadviùayaü dar÷anamuktaü tasya pràci divi÷ara ityàdinà suparõaþ pakùã bhåtvà pakùapucchàdyàtmakaþ suparõo bhåtvà vàyave pràyacchanmårtatvànnàstyàtmano gatistatreti /
tànpàrikùitànvàyuràtmani dhitvà sthàpayitvà svàtmabhåtànkçtvà tatra tasminnagamayat /
kva /
yatra pårve 'tikràntàþ pàrikùità a÷vamedhayàjino 'bhavanniti /
evamiva và evameva sa gandharvo vàyumeva pra÷a÷aüsa pàrikùitànàü gatim /
samàptà'khyàyikà /
àkhyàyikànirvçttaü tvarthamàkhyàyikàto 'pasutya ÷rutiþ svamukhenaivà'caùñe 'smabhyam /
yasmàdvàyuþ sthàvarajaïgamànàü bhåtànàmantaràtmà bahi÷ca sa eva tasmàdadhyàtmàdhibhåtàdhidaivabhàvena vividhà yàùñirvyàptiþ sa vàyureva /
tathà samaùñiþ kevalena såtràtmanà vàyureva /
evaü vàyumàtmànaü samaùñivyaùñiråpàtmakatvenopagacchati ya evaü veda /
tasya kiü phalamityàhi-apa punarmçtyuü jayati sakçtmçtvà punanaü mriyate /
tata àtmanaþ pra÷nanirõayàdbhujyurlàhyàyanirupararàma //2//

#<iti bçhadàraõyakopaniùadbhàùye tçtãyàdhyàyasya tçtãyaü bràhmaõam //3//>#



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,4.1

#<atha hainam uùasta÷ càkràyaõaþ papraccha |
yàj¤avalkyeti hovàca -- yat sàkùàd aparokùàd brahma ya àtmà sarvàntaras taü me vyàcakùveti |
eùa ta àtmà sarvàntaraþ |
yaþ pràõena pràõiti sa ta àtmà sarvàntaraþ |
yo 'pànenàpàniti sa ta àtmà sarvàntaraþ |
yo vyànena vyaniti sa ta àtmà sarvàntaraþ |
ya udànenodaniti sa ta àtmà sarvàntaraþ |
eùa ta àtmà sarvàntaraþ || BrhUp_3,4.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,4.1 atha hainamuùasta÷càkràyaõaþ papraccha /
puõyapàpaprayuktairgrahàtigrahairgçhãtaþ punaþ punargrahàtigrahàüstyajannupàdadatsaüsaratãtyuktam /
puõyasya ca para utkarùo vyàkhyàto vyàkçtaviùayaþ samaùñivyaùñiråpo dvaitaikatvàtmapràptiþ /
yastu grahàtigrahairgrastaþ saüsarati so 'sti và nàstyastitve ca kiülakùaõa ityàtmana eva vivekàdhigamàyoùastapra÷na àrabhyate /
tasya ca nirupàdhisvaråpasya kriyàkàrakavinirmuktasvabhàvasyàdhigamàdyathoktàdvandhanàdvimucyate saprayojakàt /
àkhyàyikàsaübandhastu prasiddhaþ /
atha hainaü prakçtaü yàj¤avalkyamuùasto nàmata÷cakrasyàpatyaü càkràyaõaþ papraccha /
yadbrahma sàkùàdavyavahitaü kenaciddraùñuraparokùàdagauõam /
na ÷rotrabrahmàdivat /
kiü tat /
ya àtmà /
àtma÷abdena pratyagàtmocyate /
tatrà'tma÷abdasya prasiddhatvàt /
sarvasyàbhyantaraþ sarvàntaraþ yadyaþ÷abdàbhyàü prasiddha àtmà brahmeti /
tamàtmànaü me mahyaü vyàcakùveti /
viùpaùñaü ÷çïge gçhãtvà yathà gàü dar÷ayati tathà'cakùva so 'yamityevaü kathayasvetyarthaþ /
evamuktaþ pratyàha yàj¤avalkyaþ-eùu te tavà'tmà sarvàntaraþ sarvasyàbhyantaraþ /
sarvavi÷eùaõopalabhaõàrtha sarvàntaragrahaõam /
yatsàkùàdavyavahitamaparokùàdagauõaü brahma bçhattamamàtmà sarvasyàbhyantara etairguõaiþ samastairukta eùaþ /
ko 'sau tavà'tmà /
yo 'yaü kàryakaraõasaüghàtastava yenà'tmanà'tmavànsa eùa tavàtmà /
tava kàryakaraõasaüghàtasyetyarthaþ /
tatra piõóastamyàbhyantare liïgàtmà karaõasaüghàtastçtãyo ya÷ca saüdihyamànasteùu katamo mamà'tmà sarvàntarastvayà vivakùita ityukta itara àha-yaþ pràõena mukhanàsikàsaücàriõà pràõiti pràõaceùñàü karoti yena pràõaþ praõãyata ityarthaþ /
sa te taba kàryakaraõasaüghàtasyà'tmà vij¤ànamayaþ /
samànamanyat /
yo 'pànenàpànãti /
yo vyànena vyànãtãti cchàndasaü dairdhyam /
sarvàþ kàryakaraõasaüghàtagatàþ pràõanàdiceùñà dàruyantrasyeva yena kriyante /
nahi cetanàvadanadhiùñhatasya dàruyantrasyeva pràõanàdiceùñà vidyante /
tasmàdvij¤ànamayenàdhiùñhitaü vilakùaõena dàruyantravatpràõanàdiceùñàü pratipadyate /
tasmàtso 'sti kàryakaraõasaüghàtavilakùaõo ya÷ciùñayati //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,4.2

#<sa hovàcoùasta÷ càkràyaõaþ -- yathà vai bråyàd asau gaur asàv a÷va ity evam evaitad vyapadiùñaü bhavati |
yad eva sàkùàd aparokùàd brahma ya àtmà sarvàntaras taü me vyàcakùveti |
eùa ta àtmà sarvàntaraþ |
katamo yàj¤avalkya sarvàntaraþ |
na dçùñer draùñàraü pa÷yeþ |
na ÷ruteþ ÷rotàraü ÷çõuyàþ |
na mater mantàraü manvãthà |
na vij¤àter vij¤àtàraü vijànãyàþ |
eùa ta àtmà sarvàntaraþ |
ato 'nyad àrtam |
tato hoùasta÷ càkràyaõa upararàma || BrhUp_3,4.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,4.2 sa hovàcoùasta÷càkràyaõo yathà ka÷cidanyathà pratij¤àya pårvaü punarvipratipanno bråyàdanyathàsau gaurasàva÷vo ya÷calati dhàvatãti và pårvaü pratyakùaü dar÷ayàmiti pratij¤àya pa÷càccalanàdiliïgairvyapadi÷atyevamevaitadbrahma pràõanàdiliïgairvyapadiùñaü bhavati tvayà /
kiü bahunà tyaktvà gotçùõànimittaü vyàjaü yadeva sàkùàdaparokùàdbrahma ya àtmà sarvàntarastaü me vyàcakùveti /
itara àha-yathà mayà prathamaü pratij¤àtastavà'tmava (tmà vi) lakùaõa iti tàü pratij¤àmanuvarta eva /
tattathaiva yathokta mayà /
yatpunaruktaü tamàtmànaü ghañàdivadviùayãkurviti tada÷akyatvànna kriyate /
kasmàtpunastada÷akyamiti /
àha /
vastusvàbhàvyàt /
kiü punastadvastusvàbhàvyam /
dçùñayàdidraùñçtvam /
dçùñerdraùñà hyàtmà /
dçùñiriti dvividhà bhavati laukikã pàramàrthikã ceti /
tatra laukikã cakùuþsaüyuktàntaþkaraõavçttiþ /
sà kriyata iti jàyate vina÷yati ca /
yà tvàtmano dçùñiragnyuùõaprakà÷àdivatsà ca draùñaþ svaråpatvànna jàyate na vina÷yati ca /
sà kriyamàõayopàdhibhåtayà saüsçùñeveti vyapadi÷yate draùñeti bhedavacca draùñà dçùñiriti ca /
yàsau  laukikã dçùñi÷cakùurdvàrà råpoparaktà jàyamànaiva nityayà'tmadçùñyà saüsçùñeva tatpraticchàyà tayà vyàptaiva jàyate tathà vina÷yati ca tenopacaryate draùñà sadà pa÷yannapi pa÷yati na pa÷yati ceti /
na tu punardraùñurdçùñeþ kadàcidapyanyathàtvam /
tathà ca vakùyati ùaùñhe-dhyàyatãva lelàyatãva /
nahi draùñurdçùñerviparilopo vidyata iti ca /
tamimamarthamàha-laukikyà dçùñeþ karmabhåtàyà draùñàraü svakãyayà nityayà dçùñyà vyàptàraü na pa÷yeþ /
yàsau laukikã dçùñiþ karmabhåtà sà råpoparaktà råpàbhivya¤jikà nà'tmànaü svàtmano vyàptàraü pratya¤caü vyàpnoti /
tasmàttaü pratyagàtmànaü dçùñedraùñàraü na pa÷yeþ /
tathà ÷ruteþ ÷rotàraü na ÷çõuyàþ /
tathà matermanovçtteþ kevalàyà vyàptàraü na manvãthàþ /
tathà vij¤àteþ kevalàyà buddhivçttervyàptàraü na vijànãyàþ /
eùa vastunaþ svabhàvo 'to naiva dar÷ayituü ÷akyate gavàdivat /
na dçùñerdraùñàramityatràkùaràõyanyathà vyàcakùate kecit /
na dçùñerdraùñàraü dçùñeþ kartàraü dçùñibhedamakçtvà dçùñimàtrasya kartàraü na pa÷yeriti /
dçùñeriti karmaõi ùaùñhã /
sà dçùñiþ kriyamàõà ghañavatkarma bhavati /
draùñàramiti tçjantena draùñurdçùñikartçtvamàcaùñe /
tenàsau dçùñerdraùñà dçùñeþ karteti vyàkhyàtçõàmabhipràyaþ /
tatra dçùñeriti ùaùñhyantena dçùñigrahaõaü nirarthakamiti doùaü na pa÷yanti pa÷yatàü và punaruktamasàraþ pramàdapàñha iti và nà'daraþ /
kathaü punaràdhikyaü tçjantenaiva dçùñikartçtvasya siddhatvàddçùñeriti nirarthakam /
tadà draùñàraü na pa÷yerityetàvadeva vaktavyam /
yasmàddhàtoþ parastçcchåyate taddhàtvarthakartari hi tçcsmaryate /
gantàraü bhattàraü và nayatãtyetàvàneva hi ÷abdaþ prayujyate /
na tu gatergantàraü bhiderbhettàramityasatyarthavi÷eùe prayoktavyaþ /
na càrthavàdatvena hàtavyaü satyàü gatau /
na ca pramàdapàñhaþ /
sarveùàmavigànàt /
tasmàdvyàkhyàtçõàmeva buddhidaurbalyaü nàdhyetçpramàdaþ yathà tvasmàbhirvyàkhyàtaü laukikadçùñervivicya nityadçùñivi÷iùña àtmà pradar÷ayitavyastathà kartçkarmavi÷eùaõatvena dçùñi÷abdasya dviþprayoga upapadyata àtmasvaråpanirdhàraõàya /
'nahi draùñurdçùñeri'ti ca prade÷àntaravàkyenaivaikavàkyatopapannà bhavati /
tathà ca"cakùåüùi pa÷yati""÷rotramidaü ÷rutam"iti ÷rutyantareõaikavàkyatopapannà /
nyàyàcca /
evameva hyàtmano nityatvamupapadyate vikriyàbhàve vikriyàvacca nityamiti ca vipratiùiddham /
"dhyàyatãva lelàyatãva" "nahi draùñurdçùñerviparilopo vidyate" "eùa nityo mahimà bràhmaõasya"iti ca ÷rutyakùaràõyanyathà na gacchanti /
nanu draùñà ÷rotà mantà vij¤àtetyevamàdãnyapyakùaràõyàtmano 'vikriyatve na gacchantãti /
na /
yathàpràptalaukikavàkyànuvàditvàtteùàm /
nà'tmatattvanirdhàraõàrthàni tàni /
dçùñerdraùñàramityevamàdãnàmanyàrthàsambhavàdyathoktàrthaparatvamavagamyate /
tasmàdanavabodhàdeva hi vi÷eùaõaü parityaktaü dçùñerdraùñàramityevamàdãnàmanyàrthàsambhavàdyathoktàrthaparatvamavagamyate /
tasmàdanavabodhàdeva hi vi÷eùaõaü parityaktaü dçùñeriti /
eùa te tavà'tmà sarvairuktairvi÷eõaõairvi÷iùñaþ /
ata etasmàdàtmano 'nyadàrta kàrya và ÷arãraü karaõàtmakaü và liïgam /
etadevaikamanàrtamavinà÷i kåñastham /
tato hoùasta÷càkràyaõa upararàma //2//

iti bçhadàraõyakopaniùadbhàùye tçtãyàdhyàyasya caturtha bràhmaõam //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,5.1
#<atha hainaü kaholaþ kauùãtakeyaþ papraccha -- yàj¤avalkyeti hovàca |
yad eva sàkùàd aparokùàd brahma ya àtmà sarvàntaras taü me vyàcakùveti |
eùa ta àtmà sarvàntaraþ |
katamo yàj¤avalkya sarvàntaraþ |
yo '÷anàyàpipàse ÷okaü mohaü jaràü mçtyum atyeti |
etaü vai tam àtmànaü viditvà bràhmaõàþ putraiùaõàyà÷ ca vittaiùaõàyà÷ ca lokaiùaõàyà÷ ca vyutthàyàtha bhikùàcaryaü caranti |
yà hy eva putraiùaõà sà vittaiùaõà yà vittaiùaõà sà lokaiùaõà |
ubhe hy ete eùaõe eva bhavataþ |
tasmàd bràmaõaþ pàõóityaü nirvidya bàlyena tiùñhàset |
bàlyaü ca pàõóityaü ca nirvidyàtha muniþ |
amaunaü ca maunaü ca nirvidyàtha bràhmaõaþ |
sa bràhmaõaþ kena syàd yena syàt tenedç÷a eva |
ato 'nyad àrtam |
tato ha kaholaþ kauùãtakeya upararàma || BrhUp_3,5.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,5.1 vandhanaü saprayojakamuktam /
ya÷ca baddhastasyàpyastitvamadhigataü vyatiriktatvaü ca /
tasyedànãü bandhamokùasàdhanaü sasaünyàsamàtmaj¤ànaü vaktavyamiti kaholapra÷na àrabhyate-atha hainaü kaholo nàmataþ kuùãtakasyàpatyaü kauùãtakeyaþ papraccha yàj¤avalkyeti hovàceti pårvavat /
yadeva sàkùàdaparokùàdbrahma ya àtmà sarvàntarastaü me vyàcakùveti /
yaü viditvà bandhanàtpramucyate /
yàj¤avalkya àha-eùa te tavà'tmà /
kimuùastakaholàbhyàmeka àtmà pçùñaþ kiüvà bhinnàvàtmànau tulyalakùaõàviti /
bhinnàviti yuktaü pra÷nayorapunaruktatvopapatteþ /
yadi hyeka àtmoùastakaholapra÷nayorvivakùitastatraikenaiva pra÷nenàdhigatatvàttadviùayo dvitoyaþ pra÷no 'narthakaþ syàt /
na càrthavàdaråpatvaü vàkyasya /
tasmàdbhinnàvetàvàtmànau kùetraj¤aparamàtmàkhyàviti kecidvyàcakùate /
tanna /
ta iti pratij¤ànàt /
eùa ta àtmeti hi prativacane pratij¤àtam /
na caikasya kàryakaraõasaüghàtasya dvàvàtmànàvupapadyete /
eko hi kàryakaraõasaüghàta ekenà'tmanà'tmavàn /
na coùastasyànyaþ kaholasyànyo jàtito bhinna àtmà bhavati /
dvayoragauõatvàtmatvasarvàntaratvànupapatteþ /
yadyekamagauõaü brahma dvayoritareõava÷yaü gauõena bhavitavyaü tathà'tmatvaü sarvàntaratvaü ca /
viruddhatvàtpadàrthànàm /
yadyekaü sarvàntaraü brahmà'tmà mukhya itareõàsarvàntareõànàtmanàmukhyenàva÷yaü bhavitavyam /
tasmàdekasyaiva dviþ÷ravaõaü vi÷eùavivakùayà /
yattu pårvoktena samànaü dvitãye pra÷nàntara uktaü tàvanmàtraü pårvasyaivànuvàdastasyaivànuktaþ ka÷cidvi÷eùo vaktavya iti /
kaþ punarasau vi÷eùa iti /
ucyate-pårvasminpra÷ne 'sti vyatirikta àtmà yasyàyaü saprayojako bandha ukta iti /
dvitãye tu tasyaivà'tmano '÷anàyàdisaüsàradharmàtãtatvaü vi÷eùa ucyate /
yadvi÷eùaparij¤ànàtsaünyàsasahitàtpårvoktàdvandhanàdvimucyate /
tasmatpra÷naprativacanayoreùa ta àtmetyevamantayostulyàrthataiva /
nanu kathamekasyaivà'tmano '÷anàyàdyatãtatvaü tadvatvaü ceti viruddhadharmasamavàyitvamiti /
na /
parihçtatvàt /
nàmaråpavikarakàryakaraõalakùaõasaüghàtopàdhibhedasaüparkajanitabhràntimàtraü hi saüsàritvamityasakçdavocàma /
viruddha÷rativyàkhyànaprasaïgena ca /
yathà rajju÷uktikàgaganàdayaþ sarparajatamalinà bhavanti paràdhyàropitadharmavi÷iùñàþ svataþ kevalà eva rajju÷uktikàgaganàdayaþ /
na caivaü viruddhadharmasamavàyitve padàrthànàü ka÷cana virodhaþ /
nàmaråpopàdhyastitve"ekamevàdvitãyam" "neha nànàsti ki¤cana"iti ÷rutayo virudhyeranniti cet /
na /
salilaphenadçùñàntena parihçtatvànmçdàdihaùñàntai÷ca /
yadà tu paramàrthadçùñyà paramàtmatattvàcchratyanusàribhiranyatvena nirupyamàõe nàmaråpe mçdàdivikàravadvastvantare tattvato na staþ salilaphenaghañàdivikàravadeva tadà tadapekùya'ekamevàdvitãyaü'neha nànàsti ki¤cane tyadiparamàrthadar÷anagocaratvaü pratipadyate /
yadà tu svàbhàvikyàvidyayà brahmasvaråpaü rajju÷uktikàgaganasvaråpavadeva svena råpeõa vartamànaü kenacidaspçùñasvabhàvamapi sannàmaråpakçtakàryakaraõopàdhibhyo vivekena nàvadhàyate nàmaråpopàdhidçùñireva ca bhavati svàbhàvikã tadà sarvo 'yaü vastvantaràstitvavyavahàraþ /
asti càyaü bhedakçto mithyàvyavahàro yeùàü brahmatattvàdanyatvena vastu vidyate yeùàü ca nàsti /
paramàrthavàdibhistu ÷rutyanusàreõa niråpyamàõe vastuni kiü tattvato 'sti vastu kiüvà nàstãti brahmaikamevàdvitãyaü sarvasaüvyahàra÷ånyamiti nirdhàryate tena na ka÷cidvirodhaþ /
nahi paramàrthàvadhàraõaniùñhàyàü vastvantaràstitvaü pratipadyàmahe /
"ekamevàdvitãyam" "anantaramabàhyam"iti ÷ruteþ /
na ca nàmaråpavyavahàrakàle tvavivekinàü kriyàkàrakaphalàdisaüvyavahàro nàstãti pratiùidhyate /
tasmàjj¤ànàj¤àne apekùya sarvaþ saüvyavahàraþ j¤àstrãyo laukika÷ca /
ato na kàcana virodha÷aïkà /
sarvavàdinàmapyaparihàryaþ paramàrthasavyavahàrakçto vyavahàraþ /
tatra paramàrthàtmasvaråpamapekùya pra÷naþ punaþ katamo yàj¤avalkya sarvàntara iti /
pratyàhetaro yo '÷anàyàpipàso /
a÷itumicchà÷anàyà pàtumicchà pipàsà /
te a÷anàyàpipàse yo 'tyetãti vakùyamàõena sambandhaþ /
avivekibhistalamalavadiva gaganaü gamyamànameva talamale atyeti paramàrthatastàbhyàmasaüsçùñasvabhàvatvàt /
tathà måóhaira÷anàyàpipàsàdimadbrahma gamyamànamapi kùudhito 'haü pipàsito 'hamiti te atyetyeva paramàrthatastàbhyàmasaüsçùñasvabhàvatvàt /
"na lipyate lokaduþkhena bàhyaþ"iti ÷ruteþ /
avidvallokàdhyàropitaduþkhenetyarthaþ /
pràõaikadharmatvàtsamàsakaraõama÷anàyàpipàsayoþ /
÷okaü mohaü ÷oka iti kàmaþ /
iùñaü vaståddi÷ya cintayato yadaramaõaü tattçùõàbhibhåtasya kàmabãjaü tena hi kàmo dãpyate /
mohastu vaparãtapratyayaprabhavo 'viveko bhramaþ /
sa càvidyà sarvasyànarthasya prasavabãjam /
bhinnakàryatvàttayoþ ÷okamohayorasamàsakaraõam /
tau manodhikaraõau /
tathà ÷arãràdhikaraõau jaràü mçtyuü càtyeti /
jareti kàryakaraõasaüghàtavipariõàmo valãpalitàdiliïgaþ /
mçtyuriti tadvicchedo vipariõàmàvasànaþ /
tau jaràmçtyå ÷arãràdhikaraõàvatyeti /
ye te '÷anàyàdayaþ pràõamanaþ÷arãràdhikaraõàþ pràõiùvanavarataü vartamànà ahoràtràdivatsamudrormivacca pràõiùu saüsàra ityucyate /
yo 'sau dçùñerdraùñetyàdilakùaõaþ sàkùàdavyavahito 'parokùàdagauõaþ sarvàntara àtmà brahmàdistambaparyantànàü bhåtànàma÷anàyàpipàsàdibhiþ saüsàradharmaiþ sadà na spç÷yata àkà÷a iva ghanàdimalaiþ /
tametaü và àtmànaü svaü tattvaü viditvà j¤àtvàyamahamasmi paraü brahma sadà sarvasaüsàravinirmuktaü nityatçptamiti bràhmaõàþ /
bràhmaõànàmevàdhikàro vyutthàne 'to bràhmaõagrahaõam /
vyutthàya vaiparãtyenotthànaü kçtvà /
kuta ityàha-putraiùaõàyàþ putràrthaiùaõà putraiùaõà /
putreõemaü lokaü jayeyamiti lokajayasàdhanaü putraü pratãcchaiùaõà dàrasaügrahaþ /
dàrasaügrahamakçtvetyarthaþ /
vittaiùaõàyà÷ca karmasàdhanasya gavàderupàdànamanena karma kçtvà pitçlokaü jeùyàmãti vidyàsaüyuktena và devalokaü kevalayà và hiraõyagarbhavidyayà daivena vittena devalokam /
daivàdvittàdvyutthànameva nàstãti kecit /
yasmàttadvalena hi kila vyutthànamiti /
tadasat /
etàvànvai kàma iti pañhitatvàdeùaõàmadhye daivasya vittasya /
hiraõyagarbhàdidevàtàviùayaiva vidyà cittamityucyate /
devalokahetutvàt /
nahi nirupàdhikapraj¤ànaghanaviùayà brahmavidyà devalokapràptihetuþ /
"tasmàttatsarvamabhavat" "àtmà hyeùàü sa bhavati"iti ÷ruteþ /
tadbalena hi vyutthànam /
"etaü vai tamàtmànaü viditvà"iti vi÷eùavacanàt /
tasmàttribhyo 'pyatebhyo 'nàtmalokapràptisàdhanebhya eùaõàviùayebhyo vyutthàya /
eùaõà kàmaþ"etàvànvai kàmaþ"iti ÷ruteþ /
etasmistrividhe 'nàtmalokapràptisàdhane tçùõàmakçtvetyarthaþ /
sarvà hi sàdhanecchà phalecchaiva /
ato vyàcaùñe-÷rutirekaivaiùaõeti /
katham? yà hyeva putraiùaõà sà vittaiùaõà /
dçùñaphalasàdhanatvatulyatvàt /
yà vittaiùaõà sà lokaiùaõà phalàrthaiva sà /
sarvaþ phalàrthaprayukta eva hi sarvaü sàdhanamupàdatte /
ata ekaivaiùaõà yà lokaiùaõà sà sàdhanamantareõa sampàdayituü na ÷akyata iti sàdhyasàdhanabhedenobhe hi yasmàdete eùaõe eva bhavataþ /
tasmàdbrahmavido nàsti karma karmasàdhanaü và /
ato ye 'tikràntà bràhmaõàþ sarva karma karmasàdhanaü ca sarva devapitçmànuùanimittaü yaj¤opavãtàdi tena hi daivaü pitryaü mànuùaü ca karma kriyate"nivãtaü manuùyàõàm"ityàdi÷ruteþ /
tasmàtpårva bràhmaõà brahmavido vyutthàya karmabhyaþ karmasàdhanebhya÷ca yaj¤opavãtàdibhyaþ paramahaüsapàrivràjyaü pratipadya bhikùàcarya caranti bhikùàrtha caraõaü bhikùàcarya caranti tyaktvà smàrta liïgaü kevalamà÷ramamàtra÷araõànàü jãvanasàdhanaü parivràjyavya¤jakam /
viddhàülliïgavarjitaþ /
"tasmàdaliïgo dharmaj¤o 'vyaktaliïgo 'vyaktàcàraþ"ityàdismçtibhyaþ /
"atha parivra óavivarõavàsà muõóo 'parigrahaþ" ityàdi÷ruteþ /
"sa÷ikhànke÷ànnikçtya visçjya yaj¤opavãtami"ti ca /
nanu vyutthàyàtha bhikùàcarya carantãti vartamànàpade÷àdarthavàdo 'yaü na vidhàyakaþ pratyayaþ ka÷cicchråyate liïloñtavyànàmanyatamo 'pi /
tasmàdarthavàdamàtreõa ÷rutismçtivihitànàü yaj¤opavãtàdonàü sàdhanànàü na ÷akyate parityàgaþ kàrayitum /
yaj¤opavãtyevàdhayãta yàjayedyajeta và /
pàrivràjye tàvadadhyayanaü vihitam- "vedasaünyasanàcchådrastasmàdvedaü na saünyaset"iti /
"svàdhyàya evotsçjamàno vàcam"iti cà'pastambaþ /
"brahmojjhaü vedanindà ca kauñasàkùyaü suhçdvadhaþ /
garhitànnàdyayorjagdhiþ suràpànasamni ùañ" //
iti vedaparityàge doùa÷ravaõàt /
"upàsane guråõàü vçddhànàmatithãnàü home japyakarmaõi bhojana àcamane svàdhyàye ca yaj¤opavãtã syàdi"ti parivràjakadharmeùu ca guråpàsanasvàdhyàyabhojanàcamànàdãnàü karmaõàü ÷rutismçtiùukartavyatayà coditatvàdgurvàdyupàsanàïgatvena yaj¤opavãtasya vihitatvàttatparityàgo naivàvagantuü ÷akyate /
yadyapyeùaõàbhyo vyutthànaü vidhãyata eva tathàpi putràdyeùaõàbhyastisçbhya eva vyutthànaü na tu sarvasmàtkarmaõaþ karmasàdhanàcca vyutthànam /
sarvaparityàge cà÷rutaü kçtaü syàcchutaü ca yaj¤opavãtàdi hàpitaü syàt /
tathà ca mahànaparàdho vihitàkaraõapratiùiddhàcaraõanimittaþ kçtaþ syàt /
tasmàdyaj¤opavãtàdiliïgaparityàgo 'ndhaparamparaiva /
na /
"yaj¤opavãtaü vedàü÷ca sarva tadvarjayedyatiþ"iti ÷ruteþ /
api cà'tmaj¤ànaparatvàtmarvasyà upaniùadaþ /
àtmà draùñavyaþ ÷rotavyo mantavya iti hi prastutaü sa cà'tmaiva sàkùàdaparokùàtsarvàntaro '÷anàyàdisaüsàradharmavarjita ityevaü vij¤eya iti tàvatprasiddham /
sarvà hãyamupaniùadevaüpareti vidhyantara÷eùatva tàvannàstyato nàrthavàdaþ /
àtmaj¤ànasya kartavyatvàt /
àtmà cà÷anàyàdidharmavànna bhavatãti sàdhanaphalavilakùaõo j¤àtavyaþ /
ate 'vyatirekeõà'tmano j¤ànamavidyà /
"anyo 'sàvanyo 'hamasmãti na sa veda" "mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati""ekadhaivànudraùñavyam""ekamevàdvitãyam" "tattvamasi"ityàdi÷rutibhyaþ /
kriyàphalaü sàdhanaü cà÷anàyàdisaüsàradharmàtãtàdàtmano 'nyadavidyàviùayam /
"yatra hi dvaitamiva bhavati" "anyo 'sàvanyo 'hamasmãti na sa veda" "atha ye 'nyathàto viduþ"ityàdivàkya÷atebhyaþ /
na ca vidyàvidye ekasya puruùasya yaha bhavato virodhàttamaþ prakà÷àviva /
tasmàdàtmavido 'vidyàviùayo 'dhikàro na draùñavyaþ kriyàkàrakaphalabhedaråpaþ /
"mçtyoþ sa mçtyumàpnoti"ityàdi ninditatvàt /
sarvakriyàsàdhanaphalànàü càvidyàviùayàõàü tadviparãtàtmavidyayà hàtavyatveneùñatvàt /
yaj¤opavãtàdisàdhanànàü ca tadviùayatvàt /
tasmàdasàdhanaphalasvabhàvàdàtmano 'nyaviùayà vilakùaõaiùaõà /
ubhe hyete sàdhanaphale eùaõe eva bhavataþ /
yaj¤opavãtàdestatsàdhyakarmaõàü ca sàdhanatvàt /
ubhe hyete eùaõe eveti hetuvacanenàvadhàraõàt /
yaj¤opavãtàdisàdhanàttatsàdhyebhya÷ca karmabhyo 'vidyàviùayatvàdeùaõàråpatvàcca jihàsitavyaråpatvàcca vyutthànaü vidhitsitameva /
nanu upaniùada àtmaj¤ànaparatvàd vyutthàna÷rutiþ tatstutyarthà, na vidhiþ /
na;vidhitsitavij¤ànena samànakartçkatva÷ravaõàt /
na hi akartavyena kartavyasya samànakartçkatvena vede kadàcidapi ÷ravaõaü sambhavati;kartavyànàmeva hi abhipavabahomabhakùàõàü yathà ÷ravaõam, abhiputya hutvà bhakùayantãti, tadvadàtmaj¤ànaiùaõàvyutthànabhikùàcaryàõàü kartavyànàmeva samànakartçkatva÷ravaõaü bhavet /
avidyàviùayatvàdeùaõàtvàcca arthapràpta àtmaj¤ànavidhereva yaj¤opavãtàdiparityàgaþ, na tu vidhàtavya iti cet!sutaràmàtmaj¤ànavidhinaiva vihitasya samànakartçkatva÷ravaõena dàróhyepapattiþ, tathà bhikùàcaryasya ca /
yat punaruktaü vartamànàpade÷àdarthavàdamàtramiti - na, audumbarayåpàdividhisamànatvàdadoùaþ /
'vyutthàya bhikùàcaryaü caranti'ityanena pàrivràjyaü vidhãyate, pàrivràjyà÷rame ca yaj¤opavãtàdisàdhanàni vihitàni, liïgaü ca ÷rutibhiþ smçti÷ca /
atastad varjayitvà anyasmàd vyutthànam eùaõàtve 'pãti cet? na, vij¤ànasamànakartçkàt pàrivràjyàdeùaõàvyutthànalakùaõàt pàrivràjyàntaropapatteþ;yaddhi tadeùaõàbhyo vyutthànalakùaõaü pàrivràjyaü tadàtmaj¤ànàïgam, àtmaj¤ànavirodhyeùaõàparityàgaråpatvàt, avidyàviùayatvàccaiùaõàyàþ, tadvyatirekeõa càstyà÷ramaråpaü pàrivràjyaü brahmalokàdiphalapràptisàdhanam, yadviùayaü yaj¤opavãtàdisàdhanavidhànaü siïgavidhànaü ca /
na ca eùaõàråpasàdhanàpàdànasya à÷ramadharmamàtreõa pàrivràjyàntare viùaye sambhavati sati, sarvopaniùadvihitasya àtmaj¤ànasya bàdhanaü yuktam, yaj¤opavãtàdyavidyàviùayaiùaõàråpasàdhanopàditsàyàü càva÷yam asàdhanaphalaråpasya a÷anàyàdisaüsàradharmavarjitasya ahaü brahmàsmi, ithi vij¤ànaü bàdhyate, na ca tadràdhanaü yuktam. sarvopaniùadàü tadarthaparatvàt /
'bhikùàcaryaü caranti'ityeùaõàü gràhayantã ÷rutiþ svayameva bàdhata iti cet? athàpi syàdeùaõàbhyo vyutthànaü vidhàya punareùaõakade÷aü bhikùàcaryagràhayantã tatsambaddhamanyadapi gràhayatãti cet? na, bhikùàcaryasyàprayojakatvàd hutvottarakàlabhakùaõàt /
÷eùapratipattikarmatvàdaprayojakaü hi tat, asaüskàramapi syàt, na tu bhikùàcaryam;niyamàdçùñasyàpi brahmavido 'niùñatvàt /
niyamàdçùñasyàniùñatve kiü bhikùàcaryeõeti cet! na, anyasàdhanàd vyutthànasya vihitatvàt /
tathàpi kiü teneti cet? yadi syàt, bàdhamabhyupagamyate hi tat /
yàni pàrivràjye 'bhihitàni vacanàni'yaj¤opavãtyevàdhãyãta'ityàdãni, tànyavidvatpàrivràjyamàtraviùayàõãti parihçtàni;itarathà àtmaj¤ànabàdhaþ syàditi hyuktam,"nirà÷iùamanàrambhaü nirnamastàramastutim /
akùãõaü kùãõakarmàõaü taü devà bràhmaõe viduþ"iti sarvakarmàbhàvaü dar÷ayati smçtirviduùaþ,"vidvàüliïgo dharmaj¤aþ"iti ca /
tasmàt paramahaüsapàrivràjyameva vyutthànalakùaõaü pratipadyetàtmavit sarvakarmasàdhanaparityàgaråpamiti /
yasmàt pårve bràhmaõà etamàtmànam asàdhanaphalasvabhàvaü viditvà sarvasmàt sàdhanaphalasvaråpàdeùaõàlakùaõàd vyutthàya bhikùàcaryaü caranti sma, dçùñàdçùñàrthaü karma tatsàdhanaü ca hitvà, tasmàd adyatve 'pi bràhmaõo brahmavit pàõóityaü paõóitabhàvam, etadàtmavij¤ànaü pàõóityam, nirvidya niþ÷eùaü viditvà àtmavij¤ànaü nirava÷eùaü kçtvetyarthaþ - àcàryata àgamata÷ca, eùaõàbhyo vyutthàya-eùaõàvyutthànàvasànameva hi tat pàõóityam eùaõàtiraskàrodbhavatvàdeùaõàvirudvatvàt;eùaõàmatiraskçtya na hyàtmaj¤ànenaiva vihitameùaõàvyutthànam
àtmaj¤ànasamànakartçkatvàpratyayopàdànaliïga÷rutyàd daóhãkçtam /
tasmàdepaõàbhyo vyutthàya j¤ànabanabhàvena bàlyena tiùñhàset sthàtumicchet /
sàdhanaphalà÷rayaõaü hi balamitareùàmanàtmavidàm, tad balaü hitvà vidvàn asàdhanaphalasvaråpàtmavij¤ànameva balaü tadbhàvameva kevalamà÷rayet, tadà÷rayaõe hi karaõànyeùaõàvipaye enaü hratvà sthàpayituü nãtsahante;j¤ànabalahãnaü hi måóhaüd daùñàdçùñaviùayàyàm eùaõàyàmevainaü karaõàni niyojayanti;balaü nàma àtmavidyayà÷eùaviùayadçùñitiraskaraõam;atastadbhàvena bàlyena tiùñhàset;tathà"àtmanà bindate vãryam"iti ÷rutyantaràt /
"nàyamàtmà balahãnena labhyaþ"iti ca /
bàlyaü ca pàõóityaü ca nirvidya niþ÷eùaü kçtvàtha  mananànmuniryogã bhavati;etàvadvi bràhmaõena kartavyam, yaduta sarvànàtmapratyayatiraskaraõam;etat kçtvà kçtakçtyo yogã bhavati /
amaunaü ca àtmaj¤ànànàtmapratyayatiraskàrau pàõóityabàlyasaüj¤akau niþ÷eùaü kçtvà, maunaü nàma anàtmapratyayatiraskaraõasya parthavasànaü phalam, tacca nirvidyàtha bràhmaõaþ kutakçtyo bhavatibrahmaiva sarvamiti pratyaya upajàyate /
sa bràhmaõaþ kutakçtyaþ, ato bràhmaõaþ, niråpacaritaü hi tadà tasya bràhmaõyaü pràptam;kena syàt kena caraõena bhavet? yena syàd yena caraõena bhavet, tenedç÷a evàyam-yena kenaciccaraõena syàt tenedç÷a eva uktalakùaõa eva bràhmaõo bhavati;yena kenaciccaraõeneti stutyartham-yeyaü bràhmaõyàvasthà seyaü ståyate, na tu caraõe 'nàdaraþ /
ata etasmàd bràhmaõyàvasthànàda a÷anàyàdyatãtàtmasvaråpàd nityatçptàd anyad avidyàvipayam eùaõàlakùaõaü vastvantaram, àrta vinà÷i àrtiparigçhãtam, svapnamàyàmarãcyudakasamam asàram, àtmaivàkaþ kevalo nityamukta iti /
tato ha kaholaþ kaupàtakeyaþ upararàma //1//

yat sàkùàdaparokùàd brahma sarvantara àtmetyuktam, tasya sarvàntarasya svaråpàdhigamàya à ÷àkalyabràhmaõàd grantha àrabhyate /
pçthivyàdãni hyàkà÷àntàni bhåtàni antarvahirbhàvena vyavasthitàni;teùàü yad bàhyaü bàdyam avigamyàdhigamya niràkurvan draùñuþ sàkùàt sarvàntaro 'gauõa àtmà sarvasaüsàradharmavinirmukto dar÷ayitavya ityàrambhaþ---- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,6.1

#<atha hainaü gàrgã vàcaknavã papraccha -- yàj¤avalkyeti hovàca |
yad idaü sarvam apsv otaü ca protaü ca kasmin nu khalv àpa otà÷ ca protà÷ ceti |
vàyau gàrgãti |
kasmin nu khalu vàyur ota÷ ca prota÷ ceti |
antarikùalokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalv antarikùalokà ota÷ ca prota÷ ceti |
gandharvalokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalu gandharvalokà otà÷ ca protà÷ ceti |
adityalokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalv àdityalokà otà÷ ca protà÷ ceti |
candralokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalu candralokà otà÷ ca protà÷ ceti |
nakùatralokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalu nakùatralokà otà÷ ca protà÷ ceti |
devalokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalu devalokà otà÷ ca protà÷ ceti |
indralokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalv indralokà otà÷ ca protà÷ ceti |
prajàpatilokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalu prajàpatilokà otà÷ ca protà÷ ceti |
brahmalokeùu gàrgãti |
kasmin nu khalu brahmalokà otà÷ ca protà÷ ceti |
sa hovàca -- gàrgi màtipràkùãþ |
mà te mårdhà vyapaptat |
anatipra÷nyàü vai devatàm atipçcchasi |
gàrgi màtipràkùãr iti |
tato ha gàrgã vàcaknavy upararàma || BrhUp_3,6.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,6.1 atha hainaü gàrgã nàmataþ, vàcaknavãvacakrorduhità, papraccha;yàj¤avalkyeti hovàca;yadidaü sarvaü pàrthivaü dhàtujàtam apsådake otaü ca protaü ca, otaü dãrghapañatantuvat protaü tiryaktantuvad viparãtaü và-adbhiþ sarvato 'ntarbahirbhåtàbhirvyàptamityarthaþ, anyathà saktumuùñivad vi÷ãryeta /
idaü tàvadanumànamupanyastam-yat kàryaü paricchinnaü sthålam, kàraõenàparicchinnena såkùmeõa vyàptamitid daùñam-yathà pçthivã adbhiþ, tathàpårvaü pårvamuttareõottareõa vyàpinà bhavitavyam, ityeùa à sarvàntaràdàtmanaþ pra÷nàrthaþ /
tatra bhåtàni pa¤ca saühatànyevottaramuttaraü såkùamabhàvena vyàpakena kàraõaråpeõa ca vyavatiùñhante, na ca paramàtmanor'vàk tadvayatirekeõavastvantaramasti"satyasya satyam"iti ÷ruteþ /
satyaü ca bhåtapa¤cakam satyasya satyaü ca para àtmà /
kasminnu khalvàpa otà÷caprotà÷ceti-tàsàmapi kàryatvàt sthålatvàt paricchinnatvàcca kacidvi otaprotabhàvena bhavitavyam;kva tàsàmetayotabhàva iti /
evamutarottaraprakùaõasaïgoyojayitavyaþ /
vàyau gàrgãti /
nanvagnàviti vaktavyam!naipa doùaþ, agneþ pàrthivaü và àpyaü và dhàtumanà÷ritya itarabhåtavat svàtantryeõa àtmalàbho nàstãti tasminnotaprotabhàvo nopadi÷yate /
kasminnu khalu vàyurota÷ca prota÷cetyantarikùalokeùu gàrgãti tànyeva bhåtàni saühatànyantarikùalokàþ, tànyapi gandharvalokeùu, gandharvalokà àdityalokeùu, àdityalokà÷candralokeùu, candralokà nakùatralokeùu, nakùatralokà devalokeùu, devalokà indralokeùu, indralokà viràñ÷arãràraümakeùu bhåteùu prajàpatilokeùu, prajàpatilokà brahmalokeùu /
brahmalokà nàma aõóàraümakàõi bhåtàni;sarvatra hi såkùmatàratamyakrameõa pràpyubhogà÷rayàkàrapariõatàni bhåtàni saühatàni tànyeva pa¤ceti bahuvacanamà¤ji /
kasminnu khalu brahmalokà otà÷ca protà÷ceti-sa hovàca yàj¤avalkyo he gàrgã màtipràkùãþ svaü pra÷nam, nyàyaprakàramatãtya àgamena praùñabyàü devatàmanumànena mà pràkùãrityarthaþ, pçcchantyà÷ca mà te tava mårdhà ÷iro vyapatad vispaùñaü patet;devatàyàþ svapra÷na àgamaviùayaþ;taü pra÷naviùayamatikrànto gàrgyàþ pra÷naþ;ànumànikatvàt sa yasyà devatàyàþ pra÷naþ sàtipra÷nyà, nàtipra÷nyànatipra÷nyà, svapra÷raviùayaiva, kevalàgamagamyetyarthaþ, tàmanatipra÷nyàü vai devatàmatipçcchasi /
ato gàrgi màtipràkùãþ, martuü cennecchasi /
tato ha gàrgã vàcaknavã upararàma //1//

#<iti tçtãyàdhyàye ùaùñhaü gàrgãbràhmaõam //6//
>#
idànãü brahmalokànàmantaratamaü såtraü va ktavyamiti tadartha àrambhaþ, tacca àgamenaiva praùñavyamitãtihàsena àgamopanyàsaþ kriyate-- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.1

#<athainam uddàlaka àruõiþ papraccha -- yàj¤avalkyeti hovàca |
madreùv avasàma pata¤calasya kàpyasya gçheùu yaj¤am adhãyànàþ |
tasyàsãd bhàryà gandharvagçhãtà |
tam apçcchàma -- ko 'sãti |
so 'bravãt kabandha àtharvaõa iti |
so 'bravãt pata¤calaü kàpyaü yàj¤ikàü÷ ca -- vettha nu tvaü kàpya tat såtraü yasminn ayaü ca lokaþ para÷ ca lokaþ sarvàõi ca bhåtàni saüdçbdhàni bhavantãti |
so 'bravãt pata¤calaþ kàpyo nàhaü tad bhagavan vedeti |
so 'bravãt pata¤calaü kàpyaü yàj¤ikàü÷ ca |
vettha nu tvaü kàpya tam antaryàmiõaü ya imaü ca lokaü paraü ca lokaü sarvàõi ca bhåtàny antaro yamayati |
so 'bravãt pata¤calaþ kàpyo nàhaü taü bhagavan vedeti |
so 'bravãt pata¤calaü kàpyaü yàj¤ikàü÷ ca |
yo vai tat kàpya såtraü vidyàt taü càntaryàmiõam iti sa brahmavit sa lokavit sa devavit sa vedavit sa àtmavit sa sarvavit |
iti tebhyo 'bravãt |
tad ahaü veda |
tac cet tvaü yàj¤avalkya såtram avidvàüs taü càntaryàmiõaü brahmagavãr udajase mårdhà te vipatiùyati |
veda và ahaü gautama tat såtraü taü càntaryàmiõam iti |
yo và idaü ka÷ca bråyàd veda vedeti yathà vettha tathà bråhãti || BrhUp_3,7.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7.1 atha hainamuddàlako nàmataþ, aruõasyàpatyamàruõiþ papraccha;yàj¤avalkyeti hovàca;madreùu de÷eùvavasàmoùitavantaþ, pata¤calasya-pata¤calo nàmatastasyaiva kapigotrasya kàpyasya gçheùu yaj¤amadhãyànà ya÷a÷àstràdhyayanaü kurvàõàþ /
tasyàsãd bhàryà gandharvagçhãtà;tamapçcchàma-ko 'sãti;so 'bravãt kabandho nàmataþ, atharvaõo 'patyamàtharvaõa iti /
so 'bravãd gàndharvaþ pata¤calaü kàpyaü yàj¤ikàü÷ca tacchipyàn-vettha nu tvaü he kàpya jànãùe tat såtram? kiü tat? yena såtreõàyaü ca leka idaü ca janma, para÷ca lokaþ paraü ca pratipattavyaü janma, sarvàõi ca bhåtàni brahmàdistambaparyantàni, sandçbdhàni saïgrathitàni sragiva såtreõa viùñabdhàni bhavanti yena-tat kiü såtraü vettha? so 'bravãdevaü pçùñaþ kàpyaþ-nàhaü tad bhagavan vedeti, tat såtraü nàhaü jàne he bhagavanniti sampåjayannàha /
so 'bravãt punargandharva upàdhyàyamasmàü÷ca-vettha na tvaü kàpya tamantaryàmiõam? antaryàmãti vi÷eùyate-ya imaü ca lokaü paraü ca lokaü sarvàõi ca bhåtàni yo 'ntaràbhyantaraþ san yamayati niyamayati,  dàruyantramiva bràmayati, svaü svamucitavyàpàraü kàrayatãti /
so 'bravãdevamuktaþ pata¤calaþ kàpyaþ-nàhaü taü jàne bhagavanniti sampåjayannàha /
so 'bravãt punargandharvaþ;såtratadantargatàntaryàmiõorvij¤ànaü ståyate-yaþ ka÷cid vai tat såtraü he kàpya bavidyàd vijànãyàt taü càntaryàmiõaü såtràntargataü tasyaiva såtrasya niyantàraü vidyàt yaþ-ityevamuktena prakàreõa, sa hi brahmavita paramàtmavit sa lokàü÷ca bhåràdãnantaryàmiõà niyamyamànàüllokàn vetti, sa devàü÷càgnyàdãüllokino jànàti, vedàü÷ca sarvapramàõabhåtàn vetti, bhåtàni ca brahmàdãni såtreõa dhiyamàõàni tadantargatenàntaryàmiõà niyamyamànàni vetti, sa àtmànaü ca kartçtvabhoktçtvavi÷iùñaü tenaivàntaryàmiõà niyamyamànaü vetti, sarvaü ca jagata tathàbhåtaü vettãti /
evaü stute såtràntaryàmivij¤àne pralubdhaþ kàpyo 'bhimukhãbhåtaþ, vayaü ca;tebhya÷càsmabhyamabhimukhãbhåtebhyobravãd gandharvaþ såtramantaryàmiõaü ca;tadahaü såtrànitaryàmivij¤ànaü veda gandharvàllabdhàgamaþ san /
tacced yàj¤avalkya såtraü taü càntaryàmiõamavidvàü÷cebrahmavit san yadi brahmagavãrudajatase brahmavidàü svabhåtà gà udajase unnayasi tvam anyàyena, tato macchàpadagdhasya mårdhà ÷iraste tava vispaùñaü ùatiùyati /
evamukto yàj¤avalkya àhaveda jànàmyahaü he gautameti gotrataþ, tat såtraü yad gandharvastubhyamuktavàn yaü càntaryàmiõaü gandharvàd viditavanto yåyam, taü càntaryàmiõaü vedàhamiti /
evamukto pratyàha gautamaþ-yaþ ka÷cit pràkçta idaü yattavayoktaü bråyàt-katham? veda vedeti-àtmànaü ÷làghayan, kiü tena garjitena kàryeõa dar÷aya;yathà vetya tathà bråhãti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.2

#<sa hovaca -- vàyur vai gautama tat såtram |
vàyunà vai gautama såtreõàyaü ca lokaþ para÷ ca lokaþ sarvàõi ca bhåtàni saüdçbdhàni bhavanti |
tasmàd vai gautama puruùaü pretam àhur vyasraüsiùatàsyàïgànãti |
vàyunà hi gautama såtreõa samdçbdhàni bhavantãti |
evam evaitad yàj¤avalkya |
antaryàmiõaü bråhãti || BrhUp_3,7.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7.2 sa hovàca yàj¤avalkyaþ /
brahmalokà yasminnotà÷ca protà÷ca vartamànekàle, yathà pçthivyapsu, tat såtram àgamagamyaü vattavyamiti tadarthaü pra÷nàntaramutthàpitam;atastannirõayàyàha-vàyurvai gautama tat såtram, nànyat;vàyuriti såkùmamàkà÷avadviùñambhakaü pçthivyàdãnàm, yadàtmakaü saptada÷avidhaü liïgaü karmavàsanàsamavàyi pràõinàm, yattat samaùñivyaùñyàtmakam, yasya bàhyà medàþ saptasapta marudraõàþ samudrasyevormayaþ, tadetad vàyavyaü tattvaü såtràmityabhidhãyate /
vàyunà vai gautama såtreõàyaü ca lokaþ para÷ca lokaþ sarvàõi ca bhåtàni sandçbdhàni bhavanti saïprathitàni bhavantãti prasiddhametat /
asti ca loke prasiddhiþ, katham? yasmàd vàyuþ såtram, vàyunà vidhçtaü sarvam, tasmàd vai gautama puruùaü pretamàhuþ kathayanti - vyasraüsipata visrastànyasyapuruùasyàïgànãti;såtràpagame hi maõyàdãnàü protàni yad yasyàïgàni syustato yuktametad vàyvapagame 'vasraüsanamaïgànàm ato vàyunà hi gautama såtreõa sandçbdhàni bhavantãti nigamayati /
evamevaitad yàj¤avalkya samyaguktaü såtram;tadantargataü tvidànãü tasyaiva såtrasya niyantàramantaryàmiõaü bråhãtyukta àha //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.3

#<yaþ pçthivyàü tiùñhan pçthivyà antaro yaü pçthivã na veda yasya pçthivã ÷arãraü yaþ pçthivãm antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7.3 yaþ pçthivyàü tiùñhan bhavati, so 'ntaryàmã, sarvaþ pçthivyàü tiùñhatãti sarvatra prasaïgo mà bhåditi vi÷inaùñi - pçthivyà antaro 'bhyantaraþ /
tatraitat syàt pçthivãdevataiva antaryàmãtyata àha - yamantaryàmiõaü pçthivã devatàpi na veda mayyanyaþ ka÷cidvartata iti /
yasya pçthivã ÷arãram-yasya ca pçthivyeva ÷arãram, nànyat-pçthivãdevatàyà yaccharãram, tadeva ÷arãraü yasya, ÷arãragrahaõaü copalakùaõàrtham, karaõaü ca pçthivyàþ, tasya svakarmaprayuktaü hi kàryaü ca pçthivãdevatàyàþ, tadasya svakarmàbhàvàdantaryàmiõo nityamuktatvàt /
paràrthakartavyatàsvabhàvatvàt parasya yat kàryaü karaõaü ca tadevàsya, na svataþ, tadàha-yasya pçthivã ÷arãramiti /
devatàkàryakaraõasye÷varasàkùimàtrasànnidhyena hi niyamenapravçttinivçttã syàtàm;ya ãdçgã÷varo nàràyaõàkhyaþ, pçthirvã pçthivãdevatàm, yamayati niyamayati svavyàpàre, antaro 'bhyantarastiùñhan, eùa ta àtmà, te tava, mama ca sarvabhåtànàü cetyupalakùaõàrthametat;antaryàmã yastvayàpçùñaþ, amçtaþ sarvasaüsàradharmavarjita ityetat //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.4-14

#<yo 'psu tiùñhann adbhyo 'ntaro yam àpo na vidur yasyàpaþ ÷arãraü yo 'po 'ntaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.4 ||>#


#<yo 'gnau tiùñhann agner antaro yam agnir na veda yasyàgniþ ÷arãraü yo 'gnim antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.5 ||>#


#<yo 'ntarikùe tiùñhann antarikùàd antaro yam antarikùaü na veda yasyàntarikùaü ÷arãraü yo 'ntarikùam antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.6 ||>#


#<yo vàyau tiùñhan vàyor antaro yaü vàyur na veda yasya vàyuþ ÷arãraü yo vàyum antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.7 ||>#


#<yo divi tiùñhan divo 'ntaro yaü dyaur na veda yasya dyauþ ÷arãraü yo divam antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.8 ||>#


#<ya àditye tiùñhann àdityàd antaro yam àdityo na veda yasyàdityaþ ÷arãraü ya àdityam antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.9 ||>#


#<yo dikùu tiùñhan digbhyo 'ntaro yaü di÷o na vidur yasya di÷aþ ÷arãraü yo di÷o 'ntaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.10 ||>#


#<ya÷ candratàrake tiùñha¤ candratàrakàd antaro yaü candratàrakaü na veda yasya candratàrakaü ÷arãraü ya÷ candratàrakam antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.11 ||>#


#<ya àkà÷e tiùñhann àkà÷àd antaro yam àkà÷o na veda yasyàkà÷aþ ÷arãraü ya àkà÷am antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.12 ||>#


#<yas tamasi tiùñhaüs tamaso 'ntaro yaü tamo na veda yasya tamaþ ÷arãraü yas tamo 'ntaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.13 ||>#


#<yas tejasi tiùñhaüs tejaso 'ntaro yaü tejo na veda yasya tejaþ ÷arãraü yas tejo 'ntaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.14 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7.4-14 samànamanyat /
yo 'psu tiùñhan-agnau, antarikùe, vàyau, divi, àditye, yastamasyàvaraõàtmake bàhye tamasi, tejasi tadviparãte prakà÷asàmànye ityevamadhidaivatam antaryàmiviùayaü dar÷anaü devatàsu /
athàdhibhåtaü bhåteùu brahmadistambaparyanteùu antaryàmida÷anamadhibhåtam // 4 -14 //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,7.15-23

#<athàdhibhåtam | 
yaþ sarveùu bhåteùu tiùñhan sarvebhyo bhåtebhyo 'ntaro yaü sarvàõi bhåtàni na vidur yasya sarvàõi bhutàni ÷arãraü yaþ sarvàõi bhåtàny antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ |
ity adhibhåtam || BrhUp_3,7.15 ||>#


#<athàdhyàtmam | yaþ pràõe tiùñhan pràõàd antaro yaü pràõo na veda yasya pràõaþ ÷arãraü yaþ pràõam antaro yamayati eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.16 ||>#


#<yo vàci tiùñhan vàco 'ntaro yaü vàï na veda yasya vàk ÷arãraü yo vàcam antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.17 ||>#


#<ya÷ cakùuùi tiùñha¤ cakùuùo 'ntaro yaü cakùur na veda yasya cakùuþ ÷arãraü ya÷ cakùur antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.18 ||>#


#<yaþ ÷rotre tiùñha¤ chrotràd antaro yaü ÷rotraü na veda yasya ÷rotraü ÷arãraü yaþ ÷rotram antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.19 ||>#


#<yo manasi tiùñhan manaso 'ntaro yaü mano na veda yasya manaþ ÷arãraü yo mano 'ntaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.20 ||>#


#<yas tvaci tiùñhaüs tvaco 'ntaro yaü tvaï na veda yasya tvak ÷arãraü yas tvacam antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.21 ||>#


#<yo vij¤àne tiùñhan vij¤ànàd antaro yaü vij¤ànaü na veda yasya vij¤ànaü ÷arãraü yo vij¤ànam antaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ || BrhUp_3,7.22 ||>#


#<yo retasi tiùñhaü retaso 'ntaro yaü reto na veda yasya retaþ ÷arãraü yo reto 'ntaro yamayaty eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ |
adçùño draùñà÷rutaþ ÷rotàmato mantàvij¤ato vij¤àtà |
nànyo 'to 'sti draùñà nànyo 'to 'sti ÷rotà nànyo 'to 'sti mantà nànyo 'to 'sti vij¤àtà |
eùa ta àtmàntaryàmy amçtaþ |
ato 'nyad àrtam |
tato hoddàlaka àruõir upararàma || BrhUp_3,7.23 ||>#

__________


BrhUpBh_3,7,15-23 athàdhyàtmam-yaþ pràõe pràõavàyusahite ghràõe, yo vàci, cakùuùi, ÷rotre, manasi, tvaci, vij¤àne, budvau, retasi prajanane /
kasmàt punaþ kàraõàt pçthivyàdidevatà mahàbhàgàþ satyo manuùyàdivadàtamani tiùñhantamàtmano niyantàramantaryàmiõaü na vidurityata àha-adçùñenad daùño na viùayãbhåtaþ cakùurdar÷anasya kasyacit, svayaü tu cakùuùi sannihitatvàdd da÷isvaråpa iti draùñà /
tathà÷rutaþ ÷rotragocaratvamanàpannaþ kasyacit, svayaü tvalupta÷ravaõa÷aktiþ sarva÷rotreùu sannihitatvàchracotà /
tathàmato manaþsaïkalpaviùayatàmanàpannaþ;dçùña÷rute eva hi sarvaþ saïkalpayati;uddçùñatvàdakùutatvàdevàmataþ;allaptamanana÷aktitvàt sarvamanaþsu sannihitatvàcca mantà /
tathàvij¤àto ni÷cayagocaratàmanàpannoråpàdivat lasukhàdivadvà, svayaü tvaluptavij¤àna÷aktitvàttatsannidhànàcca vij¤àtà /
tatra yaü pçthivã na veda yaü sarvàõi bhåtàni na viduriti cànye niyantavyà vij¤àtàro 'nyo niyantà antaryàmãti pràptam, tadanyatvà÷aïkànivçttyarthamucyate - nànyo 'taþ, nànyaþ ato 'smàdantaryàmiõo nànyo 'sti draùñà, tathà nànyo 'to 'sti mantà, nànyo 'to 'sti ÷rotà, nànyo 'to 'sti mantà, nànyo 'to 'sti vij¤àtà /
yasmàt paro nàsti draùñà ÷rotà mantà vij¤àtà, yo 'dçùño draùñà, a÷rutaþ ÷rotà, amato mantà, avij¤àto vij¤àtà, amçtaþ sarvasaüsàradharmavarjitaþ sarvasaüsàriõàü karmaphalavibhàgakartà - eùa te àtmàntaryàmyamçtaþ asmàdã÷varàdàtmano 'nyadàrtam /
tato hi uddàlaka àruõirupararàma //15//
-23 //
#<iti tçtãyàdhyàye saptamamantaryàmibràhmaõam //7//>#


ataþ parama÷anàyàdivinirmuktaü nirupàdhikaü sàkùàdaparokùàt sarvàntaraü brahma vaktavyamityata àrambhaþ - 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.1

#<atha ha vàcaknavy uvàca -- bràhmaõà bhagavanto hantàham imaü dvau pra÷nau prakùyàmi |
tau cen me vivakùyati |
na vai jàtu yuùmàkam imaü ka÷cid brahmodyaü jeteti |
pçccha gàrgãti || BrhUp_3,8.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.1 atha ha vàcaknavyuvàca /
sarvaü yàj¤avalkyena niùiddhà mårdhapàtabhayàduparatà satã punaþ praùñuü bràhmaõànuj¤àü pràrthayate - he bràhmaõà bhagavantaþ påjàvantaþ ÷çõuta mama vacaþ;hantàhamimaü yàj¤avalkyaü punardvai pra÷nau prakùyàmi, yadyanumatirbhavatàmasti;tau pra÷nau cedyadi vakùyati kathayiùyati me, katha¤cinna vai jàtu kadàcid yuùmàkaü madhye imaü yàj¤avalkyaü ka÷cid brahmodyaü brahmavadanaü prati jetà na vai ka÷cid bhavediti /
evamuktà bràhmaõà anuj¤àü pradaduþ - pçccha gàrgãti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.2

#<sà hovàca -- ahaü vai tvà yàj¤avalkya yathà kà÷yo và vaideho vograputra ujjyaü dhanur adhijyaü kçtvà dvau bàõavantau sapatnàtivyàdhinau haste kçtvopottiùñhed evam evàhaü tvà dvàbhyàü pra÷nàbhyàm upodasthàm |
tau me bråhãti |
pçccha gàrgãti || BrhUp_3,8.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.2 labdhànuj¤à ha yàj¤avalkyaü sà hovàca - ahaü vai tvà tvàü dvau pra÷nau prakùyàmãtyanuùajyate;kau tàviti jij¤àsàyàü tayorduruttaratvadyotayituü dçùñàntapårvakaü tàvàha - he yàj¤avalkya yathà loke kà÷yaþ kà÷iùu bhavaþ kà÷yaþ, prasiddhaü ÷auryaü kà÷ye, vaideho và videhànàü và ràjà, ugraputraþ ÷årànvaya ityarthaþ, ujjyam avatàritajyàkaü dhanuþ punaradhijyam àropitalyàkaü kçtvà dvau bàõavantau bàõa÷abdena ÷aràgre yo vaü÷akhaõóaþ saüdhãyate, tena vinàpi ÷aro bhavatãtyato vi÷inaùñi bàõavantàviti - dvau bàõavantau ÷arau, tayoreva
vi÷eùaõaü sapatnàtivyàdhinau ÷atroþ pãóàkaràvati÷ayena, haste kçtvopottiùñhet samãpata àtmànaü dar÷ayet evamevàhaü tvà tvàü ÷arasthànãyàbhyàü pra÷nàbhyàü dvàbhyàmupodasthàü utthitavatyasmi tvatsamãpe /
tau me bråhãti - brahmaviccet /
àhetaraþ - pçccha gàrgãti //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.3
#<sà hovàca -- yad årdhvaü  yàj¤avalkya divo yad avàk pçthivyà yad antarà dyàvàpçthivã ime yad bhåtaü ca bhavac ca bhaviùyac cety àcakùate kasmiüs tad otaü ca protaü ceti || BrhUp_3,8.3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.3 sà hovàca - yadårdhvamupari divaþaõóakapàlàd yaccàvàgadhaþ pçthivyà adho 'õóakapàlàt, yaccàntarà madhye dyàvàpçthivã dyàvàpçthivyoþ aõóakapàlayoþ, ime ca dyàvàpçthivã, yad bhåtaü yaccàtãtam, bhavacca vartamànaü svavyàpàrastham, bhaviùyacca vartamànàdårdhvakàlabhàviliïgagamyam - yat sarvametadàcakùate kathayantyàgamataþ - tat sarvaü dvaitajàtaü yasminnekãbhavatãtyarthaþ - tat såtrasaüj¤aü pårvoktaü kasminnotaü ca protaü ca pçthivãdhàturivàpsu //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.4

#<sa hovàca -- yad årdhvaü gàrgi divo yad avàk pçthivyà yad antarà dyàvàpçthivã ime yad bhåtaü ca bhavac ca bhaviùyac cety àcakùata àkà÷e tad otaü ca protaü ceti || BrhUp_3,8.4 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.4 sa hovàcetaraþ - he gàrgi yat tvayoktam'årdhvaü divaþ'ityàdi, tat sarvaü yat såtramàcakùate tat såtram, àkà÷e tadotaü protaü ca, yadetad vyàkçtaü såtràtmakaü jagadavyàkçtàkà÷e, apsviva pçthivãdhàtuþ, triùvapi kàleùu vartate utpattau sthitau laye ca //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.5

#<sà hovaca -- namas te 'stu yàj¤avalkya yo ma etaü vyavoco 'parasmai dhàrayasveti pçccha gàrgãti || BrhUp_3,8.5 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.5 punaþ sà hovàca;namaste 'stvityàdi pra÷nasya durvacatvapradar÷anàrtham;yo me mamaitaü pra÷naü vyavoco vi÷eùaõàpàkçtavànasi;etasya durvacatve kàraõam - såtrameva tàvadagamyamitarairdurvàcyam, kimuta tat, yasminnotaü ca protaü ceti;ato namo 'stu te tubhyam /
aparasmai dvitãyàya pra÷nàya dhàrayasva dçóhãkurvàtmànamityarthaþ /
pçccha gàrgãtãtara àha //5//



_______________________________________________________________________
START BrhUp 3,8.6

#<sà hovàca -- yad årdhvaü yàj¤avalkya divo yad avàk pçthivyà yad antarà dyàvàpçthivã ime yad bhåtaü ca bhavac ca bhaviùyac cety àcakùate kasmiüs tad otaü ca protaü ceti || BrhUp_3,8.6 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.6 vyàkhyàtamanyat;sà hovàca yadurdhvaü yàj¤avalkyaityàdipra÷naþ prativacanaü ca uktasyaivàrthasyàvadhàraõàrthaü punarucyate;na ki¤cidapårvamarthàntaramucyate //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.7

#<sa hovàca -- yad årdhvaü gàrgi divo yad avàk pçthivyà yad antarà dyàvàpçthivã ime yad bhåtaü ca bhavac ca bhaviùyac cety àcakùata àkà÷a eva tad otaü ca protaü ceti |
kasmin nu khalv àkà÷a ota÷ ca prota÷ ceti || BrhUp_3,8.7 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.7 sarvaü yathoktaü gàrgyà pratyuccàrya tameva pårvoktamarthamavadhàritavànàkà÷a eveti yàj¤avalkyaþ /
gàrgyàha-kasminnu khalvàkà÷a ota÷ca prota÷ceti /
àkà÷ameva tàvat kàlatrayàtãtatvàd durvàcyam, tato 'pi kaùñataramakùaram yasminnàkà÷amotaü ca protaü ca, ato 'vàcyamitikçtvà, na pratipadyate sà apratipattirnàma nigrahasthànaü tàrkikasamaye;athàvàcyamapi vakùyati, tathàpi vipratipattirnàma nigrahasthànam;virudvà pratipattirhi sà, yadavàcyasya vadanam;ato durvacanaü pra÷naü manyate gàrgã // 7 // tad doùadvayamapi parijihãrpannàha- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.8

#<sa hovàca -- etad vai tad akùaraü gàrgi bràhmaõà abhivadanty asthålam anaõv ahrasvam adãrgham alohitam asneham acchàyam atamo 'vàyv anàkà÷am asaïgam arasam agandham acakùuùkam a÷rotram avàg amano 'tejaskam apràõam amukham agàtram anantaram abàhyam (VAR for agàtram: amàtram) |
na tad a÷nàti kiü cana |
na tad a÷nàti ka÷ cana || BrhUp_3,8.8 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.8 sa hovàca yàj¤avalkyaþ-etad vai tad yat pçùñavatyasi kasminnu khalvàkà÷a ota÷ca prota÷ceti, kiü tat? akùaram-yanna kùãyate na kùaratãti vàkùaram-tadakùaraü he gàrgi bràhmaõà brahmavido 'bhivadanti /
brahmaõàbhivadanakathanena-nàhamavàcyaü vakùyàmi na cana pratipadyeyam-ityevaü dopadrayaü pariharati /
evamapàkute pra÷ne punargàrgyàþ prativacanaü draùñavyam-bråhi kiü tadakùaram? yad bràhmaõà abhivadanti, ityukta àha-prasthålaü tat sthålàdanyat, evaü tarhyaõu? anaõu, astu tarhi hasvam, ahasvam;evaü tarhi dãrgham, nàpi dãrghamadãrgham;evametai÷caturbhiþ parimàõapratiùedhairdravyadharmaþ pratiùidvaþ, na dravyaü tadakùaramityarthaþ /
astu tarhi lohito guõaþ, tato 'pyanyadalohitam;àgneyo guõo lohitaþ;bhavatu tarhyapyàü snehanam, na, asnehanam;astu tarhicchàyà, sarvathàpyanirde÷yatvàt, chàyàyà apyanyadacchàyam;astu tarhi tamaþ, atamaþ;bhavatu vàyustarhi, avàyuþ;bhavettarhyàkà÷am, anàkà÷am;bhavatu tarhi saïgàtmakaü jatuvat, asaïgam'raso 'stu tarhi, arasam';tathà gandho 'stvagandham;astu tarhi cakùuþ, acakùuùkam-na hi cakùurasya karaõaü vidyate 'to 'cakùuùkam;"pa÷yatyacakùuþ"iti mantravarõàt /
tathà÷rotram;"sa ÷çõotyakarõaþ"iti;bhavatu tarhi vàgavàk;tathàmanaþ;tathàtejaskam-avidyamànaü tejo 'sya tadatejaskam;na hi tejo 'gnyàdiprakà÷avadasya vidyate;apràõam-àdhyàtmiko vàyuþpratiùidhyate 'pràõamiti;mukhaü tarhi dvàraü tadamukham;amànnam-mãyate yena tanmàtram amàtraü màtràråpaü tanna bhavati, na tena ki¤cinmãyate;astu tarhicchidravat, anantaram-nàsyàntaramasti;sambhavet tarhi bahistasya, abàhyam;astu tarhi bhakùayitç tat na tada÷nàti k¤cina;bhavettarhi bhakùyaü kasyacit, na tada÷nàti ka÷cana;sarvavi÷eùaõarahitamityarthaþ;ekamevàdvitãyaü hi tat kena kiü vi÷iùyate // 8 //  anekavi÷eùaõapratiùedhaprayàsàdastitvaü
tàvadakùarasyopagamitaü ÷rutyà;tathàpi lokabudvimapekùyà ÷aïkyate yataþ, ato 'stitvàyànumànaü pramàõamupanyasyati- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.9

#<etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi såryacandramasau vidhçtau tiùñhataþ |
etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi dyàvàpçthivyau vidhçte tiùñhataþ |
etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi nimeùà muhårtà ahoràtràõy ardhamàsà màsà çtavaþ saüvatsarà iti vidhçtàs tiùñhanti |
etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi pràcyo 'nyà nadyaþ syandante ÷vetebhyaþ parvatebhyaþ pratãcyo 'nyà yàü yàü ca di÷am anu |
etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi manuùyàþ pra÷asanti yajamànaü devà darvãü pitaro 'nvàyattàþ || BrhUp_3,8.9 ||>#và akùarasy
a pra÷àsane gàrgi dadato manuùyàþ pra÷aüsanti, #<yajamànaü devàþ, darvãü pitaro 'nvàyattàþ // 9 //>#

__________


BrhUpBh_3,8.9 etasya và akùarasya;yadetadadhigatamakùaraü sarvàntaraü sàkùàdaparokùàdbrahma, ya àtmà a÷anàyàdidharmàtãtaþ, etasya và akùarasya pra÷àsane-yathà ràj¤aþ pra÷àsane ràjyamasphuñitaü niyataü vartate, evamatasyàkùarasya pra÷àsane he gàrgi såryàcandramaso ahoràtrayorlokapradãpau, tàdarthyena pra÷àsitrà tàbhyàü nirvatyamànalokaprayojanavij¤ànavatà nirmitau ca, syàtàü sàdhàraõasarvapràõiprakà÷opakàrakatvàllaukikapradãpavat /
tasmàdasti tad yena vidhçtàvã÷varau svatantrau sastau nirmitau tiùñhato niyatade÷akàlanimittodayàstamayavçddhikùayàbhyàü vartete;tadastyevametayoþ pra÷àsitrakùaram, pradãpakartçvidhàrayitçvat /
etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgã dyàvàpçthivã ca sàvayavatvàt sphuñanasvabhàve api satyau gurutvàt patanasvabhàve saüyuktatvàd viyogasvabhàve cetanàvadabhimànidevatàdhiùñhitatvàt svatantre api etasyàkùarasya pra÷àsane vartete vidhçte tiùñhataþ;etaddhyakùaraü sarvavyavasthàsetuþ sarvamaryàdàvidharaõam, ato nàsyàkùarasya pra÷àsanaü dyàvàpçthivyàvatikràmataþ;tasmàt siddhamasyàstitvamakùarasya avyabhicàri hi talliïgam, yad dyàvàpçthivyau niyate vartete;cetanàvantaü pra÷àsitàramasaüsàriõamantareõa naitad yuktam /
"yena dyaurugrà pçthivã ca dçùñà"iti mantravarõàt /
etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi, nimeùà muhårtà ityete kàlàvayavàþ sarvasya atãtànàgatavartamànasya janimataþ kalayitàraþ - yathà loke prabhuõà niyato gaõakaþ sarvamàyaü vyayaü càpramatto gaõayati, tathà prabhusthànãya eùàü kàlàvayavànàü niyantà /
tathà pràcayaþ pràga¤canàþ pårvadiggamanà nadyaþ syandante sravanti ÷vetebhyo himavadàdibhyaþ parvatebhyo giribhyo gaïgàdyà nadyastà÷ca yathà pravartità eva niyatàþ pravartante 'nyathàpi pravartitumutsahantyaþ, tadetalliïgaü pra÷àstuþ /
pratãcyo 'nyàþ pratãcãü di÷ama¤canti sindhvàdyà nadyaþ, anyà÷ca yàü yàü di÷amanupravçttàstàü tàü na vyabhicaranti;tacca siïgam /
ki¤ca dadato hiraõyàdãn prayacchata àtmapãóàü kurvato 'pi pramàõaj¤à api manuùyàþ pra÷aüsanti;tatra yacca dãyate, ye ca dadati, ye ca pratigçhmanti, teùàmihaiva samàgamo vilaya÷cànvakùo dç÷yate;adçùñastu paraþ samàgamaþ, tathàpi manuùyà dadatàü dànaphalena saüyogaü pa÷yantaþ pramàõaj¤atayà pra÷aüsanti; tacca, karmaphalena saüyojayitari kartuþ karmaphalavibhàgaj¤e pra÷àstaryasati na syàt;dànakriyàyàþ pratyakùavinà÷itvàt;tasmàdasti dànakartçõàü phalena saüyojayità /
apårvamiti cet? tatsadbhàve pramàõànupapatteþ pra÷asturapãti cet /
na, àgamatàtparyasya siddhatvàt;avocàma dyàgamasya vastuparatvàt /
ki¤cànyat, apårvakalpanàyàü càrthàpatteþ, kùayo 'nyathaivopapatteþ /
sevàphalasya sevyàt pràptidar÷anàt /
sevàyà÷ca kriyàtvàt, tatsàmànyàcca vàgadànahomàdãnàü sevyàd ã÷varàdeþ phalapràptirupapadyate dçùñakriyàdharmasàmarthyamaparityajyaiva phalapràptikalpanopapattau dçùñakriyàdharmasàmarthyaparityàgo na nyàyyaþ /
kalpanàdhikyàcca, ã÷varaþ kalpvo 'pårvà và? tatra kriyàyà÷ca svabhàvaþ sevyàt phalapràptirdçùñà na tvapårvàt;na càpårvaü dçùñam;tatràpårvamadçùñaü kalpayitavyaü tasya ca phaladàtçtve sàmarthyam, sàmarthye ca sati dànaü càbhyadhikamiti /
iha tu ã÷varasya sevyasya sadbhàvamàtraü kalpyam, na tu phaladànasàmarthyaü dàtçtvaü ca, sevyàt phalapràptidar÷anàt /
anumànaü ca dar÷itam -'dyàvàpçthivyau vidhçte tiùñhataþ'ityàdi /
tathà ca yajamànaü devà ã÷varàþ santo jãvanàrthe 'nugatàþ, carapuroóà÷àdyupajãvanaprayojanena, anyathàpi jãvitumutsahantaþ kçpaõàü dãnàü vçttimà÷ritya sthitàþ, tacca pra÷àstuþ pra÷àsanàt syàt /
tathà pitaro 'pi tadarthaü darvã darvãhomamanvàyattà anugatà ityarthaþ, samànaü sarvamanyat //9//

ita÷càsti tadakùaraü smàttadaj¤àne niyatà saüsàropapattiþ /
bhavitavyaü tu tena, yadvij¤ànàt tadvicchedaþ, nyàyopapatteþ /
nanu kriyàta eva tadvicchittiþ syàditi cet? na - 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.10

#<yo và etad akùaram gàrgy aviditvàsmiül loke juhoti yajate tapas tapyate bahåni varùasahasràõy antavad evàsya tad bhavati
yo và etad akùaram aviditvà gàrgy aviditvàsmàl lokàt praiti sa kçpaõaþ |
atha ya etad akùaraü gàrgi viditvàsmàl lokàt praiti sa bràhmaõaþ || BrhUp_3,8.10 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.10 yo và etadakùaraü he gàrgi aviditvàvij¤àya asmiülloke juhoti yajata tapastapyate yadyapi bahåni varùasahasràõi, antavad evàsya tat phalaü bhavati, tatphalopabhogànte kùãyanta evàsya karmàõi /
api ca yadvij¤ànàt kàrpaõyàtyayaþ saüsàravicchedaþ, yadvij¤ànàbhàvàcca karmakçt kçpaõaþ kçtaphalasyaivopabhoktàjananamaraõaprabandhàråóhaþ saüsarati, tadastyakùaraü pra÷àsitç;tadetaducyate - yo và etadakùaraü gàrgyaviditvà asmàllokàt praiti sa kçpaõaþ, paõakrãta iva dàsàdiþ /
atha ya etadakùaraü gàrgi viditvà asmàllokàt praiti sa bràhmaõaþ //10//

agnerdahanaprakà÷akatvàt svàbhàvikasya pra÷àstçtvamacetanasyaivetyata àha - 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.11

#<tad và etad akùaraü gàrgy adçùñaü draùñra÷rutaü ÷rotramataü mantravij¤àtaü vij¤àtç |
nànyad ato 'sti draùñç |
nànyad ato 'sti ÷rotç |
nànyad ato 'sti mantç |
nànyad ato 'sti vij¤àtç |
etasmin nu khalv akùare gàrgy àkà÷a ota÷ ca prota÷ ca || BrhUp_3,8.11 ||>#
__________


BrhUpBh_3,8.11 tad và etadakùaraü gàrgi adçùñaü na kenacid dçùñam, aviùayatvàt svayaü tu draùñç dçùñisvaråpatvàt /
tathà ÷rutaü ÷rotràviùayatvàt, svayaü ÷rotç ÷rutisvaråpatvàt /
tathàmataü manaso 'viùayatvàt, svayaü mantçmatisvaråpatvàt /
tathàvij¤àtaü buddheraviùayatvàt, svayaü vij¤àtç vij¤ànasvaråpatvàt /
ki¤ca nànyadato 'smàdakùaràdasti - nàsti ki¤cid draùñç dar÷anakriyàkartç;etadevàkùaraü dar÷anakriyàkartç sarvatra /
tathà nànyadato 'sti ÷rotç;tadevàkùaraü ÷rotç sarvatra /
nànyadato 'sti mantç;tadevàkùaraü mantç sarvatra sarvamanodvàreõa /
nànyadato 'sti vij¤àtç vij¤ànakriyàkartç, tadevàkùaraü sarvabuddhidvàreõa vij¤ànakriyàkartç, nàcetanaü pradhànamanyad và /
etasminnu khalvakùare gàrgyàkà÷a ota÷ca prota÷ceti /
yadeva sàkùàdaparokùàdbraïma, ya àtmà sarvàntaro '÷anàyàdi saüsàradharmàtãtaþ, yasminnàkà÷a ota÷ca prota÷ca, eùà parà kàùñhà, eùà parà gatiþ, etat paraü brahma, etat pçthivyàderàkà÷àntasya satyasya satyam //11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,8.12

#<sà hovàca -- bràhmaõà bhagavantas tad eva bahu manyadhvaü yad asmàn namaskàreõa mucyedhvam |
na vai jàtu yuùmàkam imaü ka÷cid brahmodyaü jeteti |
tato ha vàcaknavy upararàma || BrhUp_3,8.12 ||>#

__________


BrhUpBh_3,8.12 sà hovàca - he bràhmaõà bhagavantaþ ÷çõuta madãyaü vacaþ;tadeva bahu manyedhvam;kiü tat? yadasmàd yàj¤avalkyànnamaskàreõa mucyedhvam - asmai namaskàraü kçtvà tadeva bahu manyadhvamityarthaþ;jayastvasya manasàpi na à÷aüsanãyaþ, kimuta kàryataþ;kasmàt? na vai yuùmàkaü madhye jàtu kadàcidapãmaü yàj¤avalkyaü brahmodyaü prati jetà /
pra÷nau cenamahyaü vakùyati, na jetà bhaviteti pårvameva mayà pratij¤àtam;adyàpi mamàyameva ni÷cayaþ - brahmodyaü pratyetattulyo na ka÷cid vidyata iti /
tato ha vàcaknavyupararàma /
atra antaryàmibràhmaõe etad uktam - yaü pçthivã na veda, yaü sarvàõi bhåtàni na vidiriti ca /
yamantaryàmiõaü na vidurye ca na viduryacca tadakùaraü dar÷anàdakriyàkartçtvena sarveùàü cetanàdidhàturityuktam-kastveùàü vi÷eùaþ kiü và sàmànyamiti /
tatra kecidàcakùate-parasya mahàsamudrasthànàyasya brahmaõo 'kùarasya apracalitatvaråpasyeùatpracalitàvasthàntaryàmã;atyantapracalitàvasthà kùetraj¤aþ, yastaü na vedàntaryàmiõam;tathànyàþ pa¤càvasthàþ parikalpayanti, tathà aùñàvasthà brahmaõo bhavantãti vadanti /
anye 'kùarasya ÷aktaya età iti vadanti, ananta÷aktimadakùaramiti ca /
anye tvakùarasya vikàrà iti vadanti /
avasthà÷aktã tàvannopapadyeto akùarasya, a÷anàyàdisaüsàradharmàtãtatva÷ruteþ /
na hya÷anàyàdyatãtatvama÷anàyàdidharmavadavasthàvattvaü caikasya yugapadupapadyate;tathà ÷aktimattvaü ca /
vikàràvayavatve ca doùàþ pradar÷ità÷caturthe /
tasmàdetà asatyàþ sarvàþ kalpanàþ /
kastarhi meda eùàm? upàdhikçta iti bråmaþ;na svata eùàü medo 'medo và, saindhavaghanavat praj¤ànadhanaikarasasvàmàvyàt,"apårvamanaparamanantaramabàhyam""ayamàtmà brahma"iti ca ÷ruteþ /
"savàhyàbhyàntaro hyajaþ"iti càtharvaõe /
tasmànniråpàdhikasyàtmano niråpàkhyàtvànnirvi÷eùatvàdekatvàcca"neti neti"iti vyapade÷o bhavati /
avidyàkàmakarmavi÷iùñakàryakaraõopàdhiràtmà saüsàrã jiva ucyate /
nityanirati÷ayaj¤àna ÷aktyupàdhiràtmàntaryàmã÷vara ucyate, sa eva niråpàdhiþ kevalaþ ÷udvaþ svena svabhàvenàkùaraü para ucyate, tathà hiraõyagarmàvyàkçtadevatàjàtipiõóamanuùyatiryakpretàdikàryakaraõopàdh ibhirvi÷iùñastadàkhyastadaråpo bhavati /
tathà"tadejati tannaijati"iti vyàkhyàtam /
tathà"eùa ta àtmà" "eùa sarvabhåtàntaràtmà" "eùa sarveùu bhåteùu gåóhaþ" "tattavamasi" "ahamevedaü sarvam" "àtmaivedaü sarvam" "nànyo 'to 'sti draùñà"ityàdi÷rutayo na virudhyante /
kalpanàntareùvetàþ ÷rutayo na gacchanti /
tasmàdupàdhimedenaila eùàü medo nànyathà /
'ekamevàdvitãyam'ityavadhàraõàt sarveùaniùatsu //12//

#<iti tçtãyàdhyàyeùñamamakùarabràhmaõam //8//>#


atha hainaü vidagdhaþ ÷àkalyaþ papraccha /
pçthivyàdãnàü såkùmatàratamyakrameõa pårvasya pårvasya uttarasminnuttarasminnotaprotabhàvaü kathayan sarvàntaraü brahma prakà÷itavàn tasya ca brahmaõo vyàkçtaviùaye såtramedeùu niyantçtvamuktam-vyàkçtaviùaye vyaktaraü liïgamiti /
tasyaiva brahmaõaþ sàkùàdaparokùatve niyantavyadevatàmedasaükocavikà sadvàreõàdhigantavye iti tadarya ÷àkalyabràhmaõamàramyate-- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.1

#<atha hainaü vidagdhaþ ÷àkalyaþ papraccha -- kati devà yàj¤avalkyeti |
sa haitayaiva nividà pratipede yàvanto vai÷vadevasya nividy ucyante |
traya÷ ca trã ca ÷atà traya÷ ca trã ca sahasreti |
om iti hovàca |
katy eva devà yàj¤avalkyeti |
trayastriü÷ad iti |
om iti hovàca |
katy eva devà yàj¤avalkyeti |
ùaó iti |
om iti hovàca |
katy eva devà yàj¤avalkyeti |
traya iti |
om iti hovàca |
katy eva devà yàj¤avalkyeti |
dvàv iti |
om iti hovàca |
katy eva devà yàj¤avalkyeti |
adhyardha iti |
om iti hovàca |
katy eva devà yàj¤avalkyeti |
eka iti |
om iti hovàca |
katame te traya÷ ca trã ca ÷atà traya÷ ca trã ca sahasreti || BrhUp_3,9.1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.1 atha hainaü vidagdha iti nàmataþ ÷akalasyàpatyaü ÷àkalyaþ papraccha--katisaükhyàkà devà he yàj¤avalkyeti /
sa yàj¤avalkyaþ, ha kila, etayaiva vakùyamàõayà nividà pratipede saükhyàm, yàü saükhyàü pçùñavà¤÷àkalyaþ /
yàvanto yàvatsaükhyàkà devà vai÷vadevasya ÷astrasya nividi-nivinnàma devatàsaükhyàvàcakàni mantrapadàni, kànicid vai÷vadeve ÷astre ÷asyante tàni nivitsaüj¤akàni;tasyàü nividi yàvanto devàþ ÷råyante tàvanto devà iti /
kà punaþ sà nividiti tàni nivitpadàni pradar÷yante-traya÷ca trã ca ÷atà-traya÷ca devàþ, devànàü trã ca trãõi ca ÷atàni;punarapyevaü traya÷ca, trã ca sahasrà sahasràõ-etàvanto devà iti ÷àkalyo 'pyomiti hovàca /
evameùàü madhyamà saükhyà samyaktayà j¤àtà, punastepàmeva devànàü saükocaviùayàü saükhyàü pçcchati-katyeva devà yàj¤avalkyeti;trayastri÷ata;pada, trayaþ, dvau, adhyardhaþ, eka iti /
devatàsaükocavikàsaviùayàü saükhyàü pçùñvà punaþ saükhyeyasvaråpaü pçcchati-katame te traya÷ca trã ca ÷atà traya÷ca trã ca sahasreti //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.2

#<sa hovàca -- mahimàna evaiùàm ete |
trayastriü÷at tv eva devà iti |
katame te trayastriü÷ad iti |
aùñau vasava ekàda÷a rudrà dvàda÷àdityàþ ta ekatriü÷ad aindra÷ caiva prajàpati÷ ca trayastriü÷àv iti || BrhUp_3,9.2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.2 sa hovàcetaraþ - mahimàno vibhåtayaþ, eùàü trayastriü÷ataþ devànàm ete traya÷ca trã ca ÷atetyàdayaþ;paramàrthatastu trayastriü÷attveva devà iti /
katame te trayastriü÷adityucyate - aùñau vasavaþ ekàda÷a rudràþ, dvàda÷a àdityàste ekatriü÷at, indra÷caiva prajàpati÷ca trayastriü÷àviti trayastriü÷ataþ påraõau //2//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.3

#<katame vasava iti |
agni÷ ca pçthivã ca vàyu÷ càntarikùaü càditya÷ ca dyauþ ca candramà÷ ca nakùatràõi caite vasavaþ |
eteùu hãdaü sarvaü vasu hitaü iti tasmàd vasava iti || BrhUp_3,9.3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.3 katame vasava iti teùàü svaråpaü pratyekaü pçchcyate;agni÷ca pçthivã ceti - agnyàdyà nakùatràntarà ete vasavaþ - pràõinàü karmaphalà÷rayatvena kàryakaraõasaüghàtaråpeõa tannivàsatvena ca vipariõamanto jagadidaü sarvaü vàsayanti vasanti ca;te yasmàd vàsanti tasmàde vasava iti //3//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.4

#<katame rudrà iti |
da÷eme puruùe pràõà àtmaikàda÷aþ |
te yadàsmàc charãràn martyàd utkràmanty atha rodayanti |
tad yad rodayanti tasmàd rudrà iti || BrhUp_3,9.4 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.4 katame rudrà iti /
da÷eme puruùe karmabuddhãndriyàõi pràõàþ, àtmà mana ekàda÷aþ - ekàda÷ànàü påraõaþ te ete pràõà yadà asmàccharãrànmartyàt pràõinàü karmaphalapabhogakùaye utkràmanti - atha tadà rodayanti tatsambandhinaþ /
tattatra yasmàdrodayanti te sambandhinaþ, tasmàd rudrà iti //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.5

#<katama àdityà iti |
dvàda÷a vai màsàþ saüvatsarasyaita àdityàþ |
ete hãdaü sarvam àdadànà yanti |
te yad idaü sarvam àdadànà yanti tasmàd àdityà iti || BrhUp_3,9.5 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.5 katama àdityà iti /
dvàda÷a vai màsàþ saüvatsarasya kàlasyàvayavàþ prasiddhàþ, ete àdityàþ;katham? ete hi yasmàt punaþ punaþ parivartamànàþ pràõinàmàyåüùi karmaphalaü ca àdadànà gçhyanta upàdadato yanti gacchanti te yad yasmàdevamidaü sarvamàdadànà yanti tasmàdàdityà iti //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.6

#<katama indraþ katamaþ prajàpatir iti |
stanayitnur evendro yaj¤aþ prajàpatir iti |
katamaþ stanayitnur iti |
a÷anir iti |
katamo yaj¤a iti |
pa÷ava iti || BrhUp_3,9.6 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.6 katama indraþ katamaþ prajàpatiriti, stanayityurevendro yaj¤aþ prajàpatiriti, katamaþ stanayitnuritya÷aniriti /
a÷anirvajraü vãryaü balam, yat pràõinaþ pramàpayati, sa indraþ;indrasya hi tat karma /
katamo yaj¤a iti pa÷ava iti - yaj¤asya hi sàdhanàni pa÷avaþ;yaj¤asyàråpatvàt pa÷usàdhanà÷rayatvàcca pa÷avo yaj¤a ityucyate //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.7

#<katame ùaó iti |
agni÷ ca pçthivã ca vàyu÷ càntarikùa÷ càditya÷ ca dyau÷ caite ùañ |
ete hãdaü sarvaü ùaó iti || BrhUp_3,9.7 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.7 katame ùaóiti;ta evàgnyàdayo vasutvena pañhità÷candramasaü nakùatràõi ca varjayitvà ùaó bhavanti - ùañasaükhyàvi÷iùñàþ, trayastriü÷adàdi yaduktamidaü sarvam, eta eva ùaó bhavanti sarvo hi vasvàdivistara eteùveva ùañasvantarbhavatãtyarthaþ //7//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.8

#<katame te trayo devà iti |
ima eva trayo lokàþ |
eùu hãme sarve devà iti |
katamau tau dvau devà iti |
annaü caiva pràõa÷ ceti |
katamo 'dhyardha iti |
yo 'yaü pavata iti || BrhUp_3,9.8 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.8 katame te trayo devà iti;ima eva trayo lokà iti - pçthivãmagniü caikokçtyaiko devaþ, antarikùaü vàyuü caikãkçtya tçtãyaþ - te eva trayo devà iti /
eùu. hi yasmàt, triùu deveùu sarve devà antarbhavanti tena ta eva devàstrayaþ - ityeùa nairuktànàü keùà¤cit pakùaþ /
katamau tau dvau devàviti - annaü caiva pràõa÷caitau dvau devau, anayoþ sarveùàmuktànàmantarbhàvaþ /
katamo 'dhyargha iti - yo 'yaü pavate vàyuþ //8//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.9

#<tad àhur yad ayam eka ivaiva pavate |
atha katham adhyardha iti |
yad asminn idaü sarvam adhyàrdhnot tenàdhyardha iti |
katama eko deva iti |
pràõa iti |
sa brahma tyad ity àcakùate || BrhUp_3,9.9 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.9 tattatràhu÷codayanti - yadayaü vàyureka ivaiva eka eva pavate ;atha kathamadhyardha iti? yadasminnidaü sarvamadhyàrdhnot-asmin vàyau satãdaü sarvamadhyàrdhnodadhi çddhiü pràpnoti, tenàdhyardha iti /
katama eko deva iti? pràõa iti sa pràõo brahma-sarvadevàtmakatvànmahad brahma, tena sa brahma tyadityàcakùate-tyaditi tad brahmàcakùate parokùàmidhàyakena ÷abdena /
devànàmetadekatvaü nànàtvaü ca /
anantànàü devànàü nivitsaükhyàvi÷aùñeùvantarbhàvaþ, teùàmapi trayàstri÷adàdipåttarottareùu yàvadekasmin pràõe /
pràõasyaiva caikasya sarvo 'nantasaïkhyàto vistaraþ /
evameka÷cànanta÷ca avàntarasaükhyàvi÷iùña÷ca pràõa eva /
tatra ca devasyaikasya nàmaråpakarnaguõa÷aktimedaþ, adhikàramedàt //9//


idànãü tasyaiva pràõasya brahmaõaþ punaraùñadhà meda upadi÷yate- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.10

#<pçthivy eva yasyàyatanam agnir loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàyaü ÷àrãraþ puruùaþ sa eùaþ |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
amçtam iti hovàca || BrhUp_3,9.10 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.10 pçthivyeva yasya devasyàyatanamà÷rayaþ, agnirloko yasya - lokayatyaneneti lokaþ, pa÷yatãti - agninà pa÷yatãtyarthaþ /
manojyotiþ manasà jyotiùà saükalpavikalpàdikàryaü karoti yaþ, so 'yaü manojyotiþ /
pçthivã÷arãro 'gnidar÷ano manasà saükalpayità pçthivyabhimànã kàryakaraõasaüghàtavàn deva ityarthaþ /
ya evaü vi÷iùñaü vai taü puruùaü vidyàd vijànãyàt sarvasyàtmana àdhyàtmikasya kàryakaraõasaüghàtasya àtmanaþ paramayanaü para à÷rayastaü paràyaõam /
màtçjena tvaïmàüsarudhiraråpeõa kùetrasthànãyena bãjasthànãyasya pitçjasya asthimajjà÷ukraråpasya paramayanam, karaõàtmana÷ca, sa vai vedità syàt /
ya etadevaü vetti sa vai vedità paõóitaþ syàdityàbhipràyaþ /
yàj¤avalkya tvaü tamajànanneva paõóitàbhimànãtyamipràyaþ /
yadi tadvij¤àne pàõóityaü labhyate, veda vai ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yamàttha yaü kathayasi tamahaü veda /
tatra ÷àkalyasya vacanaü draùñyam-yadi tvaü vettha taü puruùam, bråhikiüvi÷eùaõo 'sau? saþ-ya evàyaü ÷àrãraþ- pàrdhivàü÷e ÷arãre bhavaþ ÷àrãro màtçjako÷atrayaråpa ityarthaþ, sa e, devaþ, yastvayà pçùñaþ, he ÷àkalya /
kintvasti tatra vaktavyaü vi÷eùaõàntaram, tad vadaiva pçcchaivetyarthaþ, he ÷àkalya /
sa evaü prakùobhito 'marpava÷aga àha-tottràdinta iva gajaþ- tasya devasya ÷arãrasya kà devatà? yasmànniùpadyate yaþ sà tasya devatetyasmin prakaraõe vivakùitaþ;amçtamiti hovàca /
amçtamiti yo bhuktasyànnasya raso màtçjasya lohitasya niùpattihetuþ /
tasmàdvayannarasàllohitaü niùpadyate striyàü ÷ritam, tata÷ca lohitamayaü ÷arãraü bãjà÷rayam /
samànamanyat //10//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.11

#<kàma eva yasyàyatanaü hçdayaü loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàyaü kàmamayaþ puruùaþ sa eùaþ |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
striya iti hovàca || BrhUp_3,9.11 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.11 kàma eva yasyàyatanam /
strãvyatikàràbhilàùaþ kàmaþ kàma÷arãra ityarthaþ /
hradayaü lokohradayena budvayà pa÷yati /
ya evàyaü kàmamayaþ puruùo 'dhyàtmamapi kàmamaya eva /
tasya kà devateti striya iti hovàca;strãto hi kàmasya dãptirjãyate //11//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.12

#<råpàõy eva yasyàyatanaü cakùur loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàsàv àditye puruùaþ sa eùaþ |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
satyam iti hovàca || BrhUp_3,9.12 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.12 råpàõyeva yasyàyatanam /
råpàõi ÷uklakçùõàdãni /
ya evàsàvàditye puruùaþ- sarveùàü hi råpàõàü vi÷iùñaü kàryamàditye puruùaþ tasya kà devateti? satyàmiti hovàca /
satyàmiti cakùurucyate, cakùuùo hyavyàtmataþ àdityasyàdhidaivatasya niùpatti //12//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.13

#<àka÷a eva yasyàyatanaü ÷rotraü loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàyam ÷rautaþ pràti÷rutkaþ puruùaþ sa eùa |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
di÷a iti hovaca || BrhUp_3,9.13 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.13 àkà÷a eva yasyàyatanam ya evàyaü ÷rotro bhavaþ ÷rotraþ, tatràpi prati÷ravaõavelàyàü vi÷eùato bhavatãti pràti÷rutkaþ, tasya kàdevateti? di÷a iti hovàca /
digbhyo hyasàvàdhyàtmiko niùpadyate //13//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.14

#<tama eva yasyàyatanaü hçdayaü loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàyaü chàyàmayaþ puruùaþ sa eùaþ |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
mçtyur iti hovàca || BrhUp_3,9.14 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.14 tama eva yasyàyatanam /
tama iti ÷àrvadyandhakàraþ parigçhyate /
adhyàtmaü chàyàmayo 'j¤ànamayaþ puruùaþ /
tasya kà devateti? mçtyuriti hovàca /
mçtyurapidaivataü tasya niùpattikàraõam //14//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.15

#<råpàõy eva yasyàyatanaü hçdayaü loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàyam àdar÷e puruùaþ sa eùaþ |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
satyam iti hovàca || BrhUp_3,9.15 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.15 råpàõyeva yasyàyatanam /
pårva sàdhàràni råpàõyuktàni, iha tu prakà÷akàni vi÷iùñàni råpàõi gçhyante /
råpàyatanasya devasya vi÷eùàyatanaü pratibimbàdhàramàdar÷àdi tasya kà devateti? asuriti hovàca /
tasya pratibimbàkhyasya puruùasya niùpattirasoþ pràõàt //15//



_______________________________________________________________________
START BrhUp 3,9.16

#<àpa eva yasyàyatanaü hçdayaü loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàyaü apsu puruùaþ sa eùaþ |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
varuõa iti hovàca || BrhUp_3,9.16 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.16 àpa eva yasya àyatanam /
sàdhàraõàþ sarvà àpa àyatanaü vàpãkåpataóàgàdyà÷rayàsvapsu vi÷eùàvasthànam /
tasya kà devateti? varuõa iti;varuõàt saïghàtakar¤yodhyàtmamàpa eva vàpyàdyapaü niùpattikàraõam //16//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.17

#<reta eva yasyàyatanaü hçdayaü loko mano jyotir yo vai taü puruùaü vidyàt sarvasyàtmanaþ paràyaõaü sa vai vedità syàt |
yàj¤avalkya veda và ahaü taü puruùaü sarvasyàtmanaþ paràyaõaü yam àttha |
ya evàyaü putramayaþ puruùaþ sa eùaþ |
vadaiva ÷àkalya tasya kà devateti |
prajàpatir iti hovàca || BrhUp_3,9.17 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.17 reta eva yasyàyatanam /
ya evàyaü putramayo vi÷eõàyatanaü reta àyatanasya, putrasya iti ca asthima¤jà÷ukàõi piturjàtàni /
tasya kà devateti? prajàpatiriti hovàca /
praj¤àpatiþ pitocyate, pitçto hi putrasyotpattiþ //17//



aùñakà devalokapuruùabhedena tridhà tridhà àtmànaü pravibhajyàvasthita ekaiko devaþ pràõabheda evopàsanàrtha vyapadiùñaþ /
adhunà digvibhàgena pa¤cadhà pravibhaktasya àtmànayupasaühàràrthamàha /
tåùõãmbhåtaü ÷àkalyaü yàj¤avalkyo graheõevàve÷ayannàha - 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.18

#<÷àkalyeti hovàca yàj¤avalkyaþ |
tvàü svid ime bràhmaõà aïgàràvakùayaõam akratà3 iti || BrhUp_3,9.18 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.18 ÷àkalyeti hovàca yàj¤avalkyaþ /
tvàü sviditi vitarke, ime nånaü bràhmaõàþ, aïgàràvakùaõam - aïgàrà avakùãyante yasmin sandaü÷àdau tadaïgàràvakùaõam - tadà nånaü tvàmakrata kçtavanto bràhmaõàþ, tvaü tu tanna budhyase àtmànaü mayà dahyamànam ityabhipràyaþ //18//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.19

#<yàj¤avalkyeti hovàca ÷àkalyaþ |
yad idaü kurupa¤càlànàü bràhmanàn atyavàdãþ kiü brahma vidvàn iti |
di÷o veda sadevàþ sapratiùñhà iti |
yad di÷o vettha sadevàþ sapratiùñhàþ || BrhUp_3,9.19 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.19 yàj¤avalkyeti hovàca ÷àkalyaþ - yadidaü kuruùa¤calànàü bràhmaõànatyavàdãþ - atyuktavànasi - svayaü bhãtàstvàmaïgàràvakùayaõaü kçtavanta iti - kiü brahma vidvàn sannevamadhikùipasi bràhmaõàn? yàj¤avalkya àha - brahma vij¤ànaü tàvadidaü mama, kiü tat? di÷o veda digviùayaü vij¤ànaü jàne /
tacca na kvalaü di÷a, eva, sadevà devaiþ saha digadhiùñhàtçbhiþ, ki¤ca sapratiùñhitàþ pratiùñhàbhi÷ca saha /
itara àha - yad yadi di÷o vettha sadevàþ, sapratiùñhà iti, saphalaü yadi vij¤ànaü tvayà pratij¤àtam //19//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.20

#<kiüdevato 'syàü pràcyàü di÷y asãti |
àdityadevata iti |
sa àdityaþ kasmin pratiùñhita iti |
cakùuùãti |
kasmin nu cakùuþ pratiùñhitam iti |
råpeùv iti |
cakùuùà hi råpàõi pa÷yati |
kasmin nu råpàõi pratiùñhitànãti |
hçdaya iti hovàca |
hçdayena hi råpàõi jànàti |
hçdaye hy eva råpàõi pratiùñhitàni bhavantãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_3,9.20 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.20 kindevataþ kà devatàsya tava digbhçtasya /
asau hi yàj¤avalkyo hçdayamàtmànaü dikùu pa¤cadhà vibhaktaü digàtmabhåtam, taddvàreõa sarvaü jagadàtmatvenopagamya, ahamasmi digàtmeti vyavasthitaþ pårvàbhimukhaþ - sapratiùñhàvacanàd, yathà yàj¤avalkyasya pratij¤à tathaiva pçcchati - kindevatastvamasyàü di÷yasãti /
sarvatra hi vede yàü yàü devatàdvapàste, ihaiva tadbhåtastàü tàü pratipadyata iti;tathà ca vakùyati -'devo bhåtvà devànapyeti'(bç.u.4 / 1 / 2) iti /
asyàü pràcyàü kà devatà digàtmanastavàdhiùñhàtrã, kayà devatayà tvaü pràpãdigråpeõa sampanna ityarthaþ /
itara àha - àdityadevata iti /
pràcyàü di÷i mama àdityo devatà, so 'hamàdityadevataþ /
sadevà ityetaduktam, sapratiùñhà iti tu vaktavyamityàha - sa àdityaþ kasmin pratiùñhita iti? cakùuùãti /
adhyàtmata÷cakùuùa àdityo niùpanna iti hi mantrabràhmaõavàdàþ -"cakùoþ såryo ajàyata" (yaju.31 / 12) "cakùuùa àdityaþ"(ai.u.1 / 4) ityàdayaþ /
kàryaü hi kàraõe pratiùñhitaü bhavati /
kasminnu cakùuþ pratiùñhitamiti? råpeùviti;råpagrahaõàya hi råpàtmakaü cakùu råpeõa prayuktam;yairhi råpaiþ prayuktaü tairàtmagrahaõàyàrabdhaü cakùuþ saha pràcyà di÷à saha tatsthaiþ sarvai råpeùu pratiùñhitam /
cakùuùà saha pràcã dik sarve råpabhåtà, tàni ca kasminnu råpàõi pratiùñhitànãti? hçdaya iti hovàca /
hçdayàrabdhàni råpàõi /
råpàkàreõa hi hçdayaü pariõatam /
yasmàd hçdayena hi råpàõi sarvo loko jànàti /
hçdayamiti buddhimanaso ekãkçtya nirde÷aþ, tasmàd hçdaye hyeva råpàõi pratiùñhitàni /
hçdayena hi smaraõaü bhavati råpàõàü vàsanàtmanàm;tasmàd hçdaye råpàõi pratiùñhitàni ityarthaþ /
evamevaitad yàj¤avalkya //20//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.21

#<kiüdevato 'syàü dakùiõàyàü di÷y asãti |
yamadevata iti |
sa yamaþ kasmin pratiùñhita iti |
yaj¤a iti |
kasmin nu yaj¤aþ pratiùñhita iti |
dakùiõàyàm iti |
kasmin nu dakùiõà pratiùñhiteti |
÷raddhàyàm iti |
yadà hy eva ÷raddhatte 'tha dakùiõàü dadàti |
÷raddhàyàü hy eva dakùiõà pratiùñhiteti |
kasmin nu ÷raddhà pratiùñhiteti |
hçdaya iti hovàca |
hçdayena hi ÷raddhàm |
hçdaye hy eva ÷raddhà pratiùñhità bhavatãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_3,9.21 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.21 kindevato 'syàü dakùiõàyàü di÷yasãti pårvavat /
dakùiõàyàü di÷i kà devatà tatra? yamadevata iti, yamo devatà mama dakùiõàdigbhåtasya /
sa yamaþ kasmin pratiùñhita iti? yaj¤a iti - yaj¤e kàraõe pratiùñhito yamaþ saha di÷à /
kathaü punaryaj¤asya kàryaü yamaþ? ityucyate - çtvigbhirniùpàdito yaj¤o dakùiõayà yajamànastebhyo yaj¤aü niùkrãya tena yaj¤ena dakùiõàü di÷aü saha yamenàbhijayati /
tena yaj¤e yamaþ kàryatvàt pratiùñhitaþ saha dakùiõayà di÷à /
kasminnu yaj¤aþ pratiùñhita iti? dakùiõàyàmiti - dakùiõayà sa na ùkrãyate, tena dakùiõàkàryaü yaj¤aþ /
kasminnu dakùiõà pratiùñhiteti? ÷raddhàyàmiti - ÷raddhà nàma ditsutvam àstikyabuddhibhaktisahità /
kathaü tasyàü pratiùñhità dakùiõà? yasmàd yadà hyeva ÷raddhatte 'tha dakùiõàü dadàti;nà÷raddadhad dakùiõàü dadàti;tasmàcchraddhàyàü hyeva dakùiõà pratiùñhiteti /
kasminnu ÷raddhà pratiùñhiteti? hçdaya iti hovàca - hçdayasya hi vçttiþ ÷raddhà yasmàt, hçdayena hi ÷raddhàü jànàti, vçtti÷ca vçttimati pratiùñhità bhavati /
tasmàd hçdaye hyeva ÷raddhà pratiùñhità bhavatãti /
evamevaitad yàj¤avalkya //21 // //



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.22

#<kiüdevato 'syàü pratãcyàü di÷y asãti |
varuõadevata iti |
sa varuõaþ kasmin pratiùñhita iti |
apsv iti |
kasmin nv àpaþ pratiùñhità iti |
retasãti |
kasmin nu retaþ pratiùñhitam iti |
hçdaya iti |
tasmàd api pratiråpaü jàtam àhur hçdayàd iva sçpto hçdayàd iva nirmita iti |
hçdaye hy eva retaþ pratiùñhitaü bhavatãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_3,9.22 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.22 kingadevato 'syàü pratãcyàü di÷yasãti? tasyàü varuõo 'dhidevatà mama /
sa varuõaþ kasmin pratiùñhita iti? apsviti - apàü hi varuõaþ kàryam,"÷raddhà và àpaþ" "÷raddhàto varuõamasçjata"iti ÷ruteþ /
kasminnvàpaþ pratiùñhità iti? retasãti -"retaso hyàpaþ sçùñàþ"iti ÷ruteþ /
kasminni retaþ pratiùñhitamiti? hçdaya iti - yasmàd hçdayasya kàryaü retaþ /
kàmo hçdayasya vçttiþ kàmino hi hçdayàdreto 'dhiskandati /
tasmàdapi pratiråpamanuråpaü putraü jàtamàhurlokikàþ - asya piturhçdayàdivàyaü putraþ supto viniþsçtaþ, hçdayàdiva nirmito yathà suvarõena nirmitaþ kuõóalaþ /
tasmàt hçdaye hyeva retaþ pratiùñhitaü bhavatãti /
evamevaitat yàj¤avalkya //22..//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.23

#<kiüdevato 'syàm udãcyàü di÷y asãti |
somadevata iti |
sa somaþ kasmin pratiùñhita iti |
dãkùàyàm iti |
kasmin nu dikùà pratiùñhiteti |
satya iti |
tasmàd api dãkùitam àhuþ satyaü vadeti |
satye hy eva dãkùà pratiùñhiteti |
kasmin nu satyaü pratiùñhitam iti |
hçdaya iti hovàca |
hçdayena hi satyaü jànàti |
hçdaye hy eva satyaü pratiùñhitaü bhavatãti |
evam evaitad yàj¤avalkya || BrhUp_3,9.23 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.23 kindevato 'syàmudãcyàü di÷yasãti? somadevata iti - soma iti latàü somaü devatàü caikãkçtya nirde÷aþ /
sa somaþ kasmin pratiùñhita iti? dãkùàyàmiti - dãkùito hi yajamànaþ somaü krãõàti, krãtena someneùñvà j¤ànavànuttaràü di÷aü pratipadyate somadevatàdhiùñhitàü saumyàm /
kasminnu dãkùà pratiùñhiteti!satya iti;katham? yasmàt satye dãkùà pratiùñhità, tasmàdapi dãkùitamàhuþ - satyaü vadeti;kàraõabhreùo kàryabhreùo mà bhåditi;satye hyeva dãkùà pratiùñhitamiti? hçdaya iti hovàca;hçdayena hi satyaü jànàti;tasmàd hçdaye hyeva satyaü pratiùñhitaü bhavatãti /
evamevaitad yàj¤avalkya //23//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.24

#<kiüdevato 'syàü dhruvàyàü di÷y asãti |
agnidevata iti |
so 'gniþ kasmin pratiùñhita iti |
vàcãti |
kasmin nu vàk pratiùñhiteti |
hçdaya iti |
kasmin nu hçdayaü pratiùñhitam iti || BrhUp_3,9.24 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.24 kindevato 'syàü di÷yasãti /
meroþ samantato vasatàmavyabhicàràdårdhvà dig dhruvetyucyate /
agnidevata iti - årdhvàyàü hi prakà÷abhåyastvam, prakà÷a÷càgniþ /
so 'gniþ kasmin pratiùñhita iti? vàcãti /
kasminni vàk pratiùñhiteti? hçdaya iti /
tatra yàj¤avalkyaþ sarvàsu dikùu vipasçtena hçdayena sarvàü di÷a àtmatvenàbhisampannaþ;sadevàþ sapratiùñhità di÷a àtmabhåtàstasya nàmaråpakarmàtmabhåtasya yàj¤avalkyasya /
yad råpaü tat pràcyà di÷à saha hçdayabhåtaü yàj¤avalkyasya /
yat kevalaü karma putrotpàdanalakùaõaü ca yànasahitaü ca sahaphenàdhiùñhàtrãbhi÷ca devatàbhirdakùiõàpratãcyudãcyaþ karmaphalàtmikà hçdayameva àpannàstasya, dhruvayà di÷à saha nàma sarvaü vàgdvàreõa hçdayameva àpannam /
etàvaddhãdaü sarvam, yaduta råpaü và karma và nàma veti tat sarvaü hçdayameva, tat sarvàtmakaü hçdayaü pçcchyate - kasminnu hçdayaü pratiùñhitamiti //24//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.25

#<ahalliketi hovàca yàj¤avalkyaþ |
yatraitad anyatràsman manyàsai |
yad dhy etad anyatràsmat syàc chvàno vainad adyur vayàüsi vainad vimathnãrann iti || BrhUp_3,9.25 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.25 ahalliketi hovàca yàj¤avalkyaþ, nàmàntareõa sambodhanaü kçtavàn /
yatra yasminkàle, etad hçdayamàtmàsya asmadasmatto vartata iti manyàsai manyase - yaddhi yadi hyetad hçdayamanyatràsmat syàd bhavet, ÷vànau vainaccharãraü tadà adyuþ, vayàüsi và pakùiõo vainad vimathnãran viloóayeyuþ vikarperanniti /
tasmànmayi ÷arãre hçdayaü pratiùñhitamityarthaþ /
÷arãrasyàpi nàmaråpakarmàtmakatvàt hçdaye pratiùñhitatvam //25//

hçdaya÷arãrasyorevamanyenyapratiùñhoktà kàryakaraõayoþ atastvàü pçcchàmi - 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.26

#<kasmin nu tvaü càtmà ca pratiùñhitau stha iti |
pràõa iti |
kasmin nu pràõaþ pratiùñhita iti |
apàna iti |
kasmin nv apànaþ pratiùñhita iti |
vyàna iti |
kasmin nu vyànaþ pratiùñhita iti |
udàna iti |
kasmin nådànaþ pratiùñhita iti |
samàna iti |
sa eùa neti nety àtmà |
agçhyo na hi gçhyate |
a֋ryo na hi ֋ryate |
asaïgo na sajyate |
asito na vyathate |
na riùyati |
etàny aùñàv àyatanàny aùñau lokà add. aùñau devà aùñau puruùàþ |
sa yas tàn puruùàn niruhya pratyuhyàtyakràmat taü tvaupaniùadaü puruùaü pçcchàmi |
taü cen me na vivakùyasi mårdhà te vipatiùyatãti |
taü ha na mene ÷àkalyas |
tasya ha mårdhà vipapàta |
api hàsya parimoùiõo 'sthãny apajahrur anyan manyamànàþ || BrhUp_3,9.26 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.26 kasminnu tvaü ca ÷arãramàtmà ca tava hçdayaü pratiùñhitau stha iti? pràõa iti;dehàtmànau pràõe pratiùñhitau syàtàü pràõavçttau /
kasminnu pràõàþ pratiùñhita iti apàna iti - sàpi pràõavçttiþ pràgeva preyàt apànavçttyà cenna nigçhyeta /
kasminnvapànaþ pratiùñhita iti? vyàna iti - sàpyapànavçttiradha eva yàyàt pràõavçtti÷ca pràgeva, madhyasthayà cedvyànavçttyà na nigçhyeta /
kasminnu vyànaþ pratiùñhita iti? udàna iti - sarvàstisro 'pi vçttaya udàne kãlasthànãye cenna niruddhà, viùvageveyuþ /
kasminnådànaþ pratiùñhita iti? samàna iti - samànapratiùñhà hyetàþ sarvà vçttayaþ /
etaduktaü bhavati - ÷arãrahçdayavàyavo 'nyonyapratiùñhàþ, saïghàtena niùatà vartante vij¤ànamayàrthaprayuktà iti /
sarvametad yena niyataü yasmin pratiùñhitamàkà÷àntamotaü ca protaü ca, tasya nirupàdhikasya sàkùàdaparokùàd brahmaõo nirde÷aþ katavya ityayamàrambhaþ /
sa eùaþ - sayo netinetãti nirdiùño madhukàõóe, eùa saþ /
so 'yamàtmàgçhyo na gçhyaþ /
katham? yasmàt sarvakàryadharmàtãtaþ, tasmàdagçhyaþ /
kutaþ? yasmànna hi gçhyate /
yaddhi karaõagocaraü vyàkçtaü vastu, tad grahaõagocaram. idaü tu tadviparãtamàtmatattvam /
tathà÷ãryaþ;yaddhi mårtaü saühataü ÷arãràdi tacchãryate;ayaü tu tadviparãto 'to na hi ÷ãryate /
tathàsaïgo mårto mårtàntareõa sambadhyamànaþ sajyate 'yaü ca tadviparãto 'to na hi sajyate /
tathàsito 'baddhaþ, yaddhi mårta tad vadhyate;ayaü tu tadviparãtatvàdabaddhatvànna vyathate, ato na riùyati - grahaõavi÷araõasambandhakàryadharmarahitatvànna riùyati na hiüsàmàpadyate na vina÷yatãtyarthaþ /
kramamatikramya aupaniùadasya puruùasya àkhyàyikàto 'pasçtya ÷rutyà svena  råpeõa tvarayà nirde÷aþ kçtaþ, tataþ punaràkhyàyikàmevà÷rityàha - etàni yànyuktànyaùñàvàyatanàni'pçthivyeva yasyàyatanam'ityevamàdãni, aùñau lokà agnilokàdayaþ, aùñau devàþ amçtamiti hovàca ityevamàdayaþ, aùñau puruùàþ ÷arãraþ puruùaþ, ityàdayaþ, sa yaþ ka÷cit tàn puruùà¤÷àrãraprabhçtãn niruhya ni÷cayenohya garmayitvàùñacatuùkabhedena lokasthitimupapàdyaþ, punaþ pràcãdigàdidvàreõa pratyuhya upasaühçtya svàtmani hçdaye 'tyakràmadatikràntavànupàdhidharma
hçdayàdyàtmatvam;svenaivàtmanà vyavasthito ya aupaniùadaþ puruùo '÷anàyàdivarjitaþ upaniùatsveva vij¤eyo nànyapramàõagamyaþ, taü tvà tvàü vidyàbhimàninaü puruùaü pçcchàmi /
taü ced yadi me na vivakùyasi vispaùñaü na kathayiùyasi, mårdhà te vipatiùyatãtyàha yàj¤avalkyaþ /
taü tvaupaniùadaü puruùaü ÷àkalyo na mene ha na vij¤àtavàn kila tasya ha mårdhà vipapàta vipatitaþ /
samàptàkhyàyakà /
÷rutevacanaü taü ha na mena ityàdi /
kiü càpi hàsya parimoùiõastaskarà asthãnyapi saüskàràrtha ÷iùyenãyamànàni gçhàn pratyapajahaþ-apahratavantaþ kinnimittam? anyad dhanaü nãyamànaü manyamànàþ /
pårvavçttà hyàkhyàyikeha såcità /
aùñàdhyàya kila ÷àkalyena yàj¤avalkyasya samànànta eva kila saüvàdo nivçttaþ;tatra yàj¤avalkyena ÷àpo dattaþ-pure 'tithye mariùyasi na te 'sthãni ca na gçhàn pràpsyantãti /
sa ha tathaiva mamàra /
tasya hàpyanvaþ manyamànàþ parimoùiõo 'thãnyapajahaþ;tasmànnopavàdã syàduta hyevaüvit paro bhavatãti /
saipà àkhyàyikà àcàràrtha såcità vidyàstutaye ceha //26//

yasya neti, netãtyanyapratiùedhadvàreõa brahmaõo nirde÷aþ kçtaþ, tasya vidhimukhena kathaü nirde÷aþ kartavyaþ, iti punaràkhyàyikàmeva à÷rityàha målaü ca jagato vaktavyamiti /
àkhyàyikàsambandhastvavrahyavido bràhmaõà¤jitvà godhanaü irtavyamiti /
nyàyaü matvàha-- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.27

#<atha hovàca -- bràhmaõà bhagavanto yo vaþ kàmayate sa mà pçcchatu |
sarve và mà pçcchata |
yo vaþ kàmayate taü vaþ pçcchàmi sarvàn và vaþ pçcchàmãti |
te ha bràhmaõà na dadhçùuþ || BrhUp_3,9.27 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.27 atha hovàca /
athànantaraü tåùõãmbhåteùu bràhmaõeùu hovàca, he bràhemaõà bhagavanta ityevaü sambodhya-yo vo yuùmàkaü madhye kàmayate icchati-yàj¤avalkyaü pçcchàmãti, sa mà màmàgatya pçcchat;sarve và mà pçcchata- sarve và yåyaü mà màü pçcchata /
yo vaþ kàmayate yàj¤avalkyo màü pçcchatviti, taü vaþ pçcchami;sarvàn và vo yuùmànahaü pçcchàmi /
te ha bràhmaõà na dadhçùuþ-te bràhmaõà evamuktà api na pragalbhàþ saüvçttàþ ki¤cidapi pratyuttaraü vaktum //27//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:1
#<tàn haitaiþ ÷lokaiþ papraccha -- 
yathà vçkùo vanaspatis tathaiva puruùo 'mçùà |
tasya lomàni parõàni tvag asyotpàñikà bahiþ || BrhUp_3,9.28:1 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:1 teùu apragalbhabhåteùu bràhmaõeùu tàn haitairvakùyamàõaiþ ÷lokaiþ papraccha pçùñavàn /
yathà loke vçkùo vanaspatiþ, vçkùasya vi÷eùaõaü vanaspatiriti, tathaiva puruùo 'mçpà-amçpà satyametat-tasya lomàni;tasya puruùasya lomànãtarasya vanaspateþ parõàni;tvagasyotpàñikà vahiþ-tvagasya puruùasya itarasyotpàñikà vanaspateþ //1//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:2

#<tvaca evàsya rudhiraü prasyandi tvaca utpañaþ |
tasmàt tad àtçõõàt praiti raso vçkùàd ivàhatàt || BrhUp_3,9.28:2 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:2 tvaca eva sakà÷àdasya puruùasya rudhiraü prasyandi, vanaspateratvaca utpañaþ-tvaca evotsphuñati yasmàt;evaü sarvaü samànameva vanaspateþ puruùasya ca;tasmàd àtçõõàt hisitàt prati tad rudhiraü nirgacchati vçkùàdivàhatàcchinnàd rasaþ //2//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:3

#<màüsàny asya ÷akaràõi kinàñaü snàva tat sthiram |
asthãny antarato dàruõi majjà majjopamà kçtà || BrhUp_3,9.28:3 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:3 evaü màüsànyasya puruùasya, vanaspatesyàni ÷akaràõi ÷akalànãtyarthaþ /
kinàñaü vçkùasya, kinàñaü nàma ÷akalebhyo 'bhyantaraü valkalaråpaü kàùñhasaülagnam, tat snàva puruùasya;tat sthiram-tacca kinàñaü snàvavad dçóhaü hi tat;asthãni puruùasya, snàvno 'ntarato 'sthãni bhavanti;tathà kinàñasyàbhyantarato dàruõi kàùñhàni;majjà, majjeva vanaspateþ puruùasya ca majjopamà kçtà, majjàyà upamàmajjopamà, nànyo vi÷eùo 'stãtyarthaþ;yathà vanaspatermajjà tathà puruùasya, yathà puruùasya tathà vanaspateþ //3//


_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:4

#<yad vçkùo vçkõo rohati målàn navataraþ punaþ |
martyaþ svin mçtyunà vçkõaþ kasmàn målàt prarohati || BrhUp_3,9.28:4 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:4 yad yadi vçkùo vçkõa÷chinno rohati punaþ punaþ prarohatipràdurbhavati målàt punarnavataraþ pårvasmàdabhinavataraþ;yadetasmàd vi÷eõàt pràg vanaspateþ puruùasya ca, sarvaü sàmànyamavagatam;ayaü tu vanaspatau vi÷eùo dç÷yate yacchinnasyaprarohaõam;na tu puruùe mçtyunà vçkõe punaþ prarohaõaü dç÷yate;bhavitavyaü ca kuta÷citprarohaõena;tasmàda vaþ pçcchàmi-martyo manuùyaþ svinmçtyunà vçkõaþ kasmànmålàt prarohati? mçtasya puruùasya kutaþ prarohaõamityarthaþ //4//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:5

#<retasa iti mà vocata jãvatas tat prajàyate |
dhànàruha iva vai vçkùo '¤jasà pretya sambhavaþ || BrhUp_3,9.28:5 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:5 yadi cedevaü vadatha-retamaþ prarohatãti, mà vocata maivaü vaùatumarhatha;kasmàt? yasmàjjãvataþ puruùàttad retaþ prajàyate, na mçtàt /
api ca dhànàruhaþ, dhànà bãjam, bãjaruho /
pi vçkùo bhavati, na kevalaü kàõóaraha eva;iva÷abdo 'narthakaþ, vai vçkùo 'jjasà sàkùàt pretya mçtvàsambhavo dhànàto 'pi pretya sambhavo bhavedajjasà punarvanaspateþ //5//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:6

#<yat samålam àvçheyur vçkùaü na punar àbhavet |
martyaþ svin mçtyunà vçkõaþ kasmàn målàt prarohati || BrhUp_3,9.28:6 ||>#

__________


BrhUpBh_3,9.28:6 yad yadi saha målena dhànyà và àvçheyurudyaccheparuyeyurvçkùam, na punaràbhavet punaràgatya na bhavet /
tasmàd vaþ pçcchàmi sarvasyaiva jagato målam sartyaþ svinmçtyunà vçkõaþ kasmànmålàt prarohati //6//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 3,9.28:7-8

#<jàta eva na jàyate ko nv enaü janayet punaþ |
vij¤ànam ànandaü brahma ràtir dàtuþ paràyaõam || BrhUp_3,9.28:7 ||>#

#<jàta eva na jàyate ko nv enaü janayet punaþ |
vij¤ànam ànandaü brahma ràtir dàtuþ paràyaõam ||

tiùñhamànasya tadvida iti || BrhUp_3,9.28:8 ||>#


__________


BrhUpBh_3,9.28:7-8. jàta eveti manyadhvaü yadi kimanna praùñavyamiti-aniùyamàõasya hi sambhavaþ praùñavyaþ, na jàtasya, ayaü tu jàta evàtopasmin viùaye pra÷na eva nopa'dyata iti cet-na, kiü tarhi? mçtaþ punarapi jàyata evànyathàkçtàbhyàgamakçtanà÷aprasaïgàt;ato vaþ pçcchàmi-ko nvenaü mçtaü punarjanayet? tatra vijaj¤urbràhmaõàþ-yato mçtaþ punaþ prarohati jagato målaü na vij¤àtaü bràhmaõaiþ;ato brahmiùñhatvàd hratà gàvaþ;yàj¤avalkyena jitàbràhmaõàþ /
samàptà àkhyàyikà /
yajjagato målam, yena ca ÷abdena sàkùàd vyapadi÷yate brahma, yad yàj¤avalkyo bràhmaõàn pçùñavàüstat svena råpeõa ÷rutirasyabhyamàha-vij¤ànaü vij¤aptirvij¤ànam, tacca ànandam, na viùayavij¤ànavad duþkhànuvidvam, kiü tarhi? prasannaü ÷ivamatulamanàyàsaünityatçptame karasamityarthaþ. kiü tad brahma umayavi÷eõavad ràtiþ-ràteþ paùñhayatha prathamà, dhanasyetyarthaþ, dhanasya dàtuþ karmakçto yajamànasya paràyaõaü parà gatiþ karmaphalasya pradàtç /
ki¤ca vyutthàyaiùaõàbhyasyasminneva brahmàõi tiùñhatyakarmakçt, tad brahma vettãti tadvicca;tasya-tiùñhamànasya ca tadvidaþ, brahmavida ityarthaþ, paràyaõamiti /
atredaü vicàryate-ànanda÷abdo loke sukhavàcã prasidvaþ, atra ca brahmaõo vi÷eùaõatvena ànanda÷abdaþ ÷råyate-ànandaü brahmeti /
÷rutyantare ca-"ànando brahmeti vyajànàt""ànandaü brahmaõo vidvàn" "yadeùa àkà÷a ànando na syàta" "yo vai bhåmà tat sukham"iti ca;"eùa parama ànandaþ"ityevamàdyàþ /
saüvedye ca sukhe ànanda÷abdaþ prasidvaþ brahmànanda÷ca yadi saüvedyaþ syàd yuktà ete brahmaõyànanda÷abdàþ /
nanu ca ÷rutipràmàõyàt saüvedyànandasvaråpameva brahma, kiü tatra vicàryam? iti na, virudva÷rutivàkyadar÷anàt--satyam, ànanda÷abdo brahmaõi ÷råyate, vij¤ànapratiùedha÷caikatve--"yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yettatkena kaü vijànãyàt" "yatra nànyat pa÷yati nànyacchçõoti nànyadvijànàti sa bhåmà" "pràj¤enàtmanà sampariùvakto na bàhyaü ki¤cana veda"ityàdi;virudva÷rutivàkyadar÷anàt tena kartavyo vicàraþ;tasmàd yuktaü vedavàkyarthanirõayàya vicàrayitum /
mokùavàdivipratipatte÷ca-sàükhyà vai÷eùikà÷ca  mokùavàdino nàsti mokùe sukhaü saüvedyamityevaü vipratipannàþ;anye nigti÷ayaü sukhaü svasaüvadyamiti;kiü tàvad yuktam? ànandàdi÷ravaõàt"jakùatakrãóan ramamàõaþ"'sayàda pitçlokakàmo bhavata' "yaþ sarvaj¤aþ sarvavit""sarvàn kàmàn sama÷nute"ityàdi÷rutibhyo mokùe sukhaü saüvedyamiti /
nanvekatve kàrakavimàgamàvàd vij¤ànànupapattiþ, kriyàyà÷càne kakàrakrasàdhyàtvàd vij¤ànasya ca kriyàtvàt /
naiùa doùaþ;÷abdapràmàõyàd bhaved vij¤ànamànandaviùaye;"vij¤ànamànandam"ityàdãni ànandasvaråpasyàsaüvedyatve 'nupapannàni vacanànãtyavocàma /
nanu vacanenàpyagneþ ÷aityamudakasya cauùbhyaü na kriyate eva, j¤àpakatvàd vacanànàm /
na ca de÷àntare 'gniþ ÷ãta iti ÷akyate j¤àpayitum;agamye và de÷àntare uùõamudakamiti /
na, pratyagàtmanyànandavij¤ànadar÷anàt;na'vij¤ànamànandam'itvevamàdãnàü vacanànàü ÷ãto 'gnirityàdivàkyavat pratyakùàdivirudvàrthapratipàdakatvàm /
anubhåyate tvavirudvàrthatà;sukhyahamiti sukhàtmakamàtmànaü svayameva vedayate;tasmàt sutaràü pratyakùàvirudvàrthatà;tasmàdànandaü brahma vij¤ànàtmakaü sat svayameva vedayate /
tathà ànandapratipàdikàþ ÷rutayaþ sama¤jasàþ syuþ'jakùat krãóan ramamàõaþ' ityevamàdyàþ pårvoktàþ /
na, kàryakaraõàbhàve 'nupapattervij¤ànasya-÷arãraviyogo hi mokùa àtyantikaþ;÷arãrabhàve ca karaõànupapattiþ, à÷rayàbhàvàt;tata÷ca vij¤ànànupattiþ, àkàryakaraõatvàt;dehadyabhàve ca vij¤ànotpattau sarveùàü kàryakaraõopàdànànarthakyaprasaïgaþ /
ekatvavirodhàcca-paraü ced brahma ànandàtmakamàtmànaü nityavij¤ànatvànnityameva vijànãyàt, tanna, saüsàryapi saüsàravinirmuktaþ svàbhàvyaü pratipadyeta;jalà÷aya ivodakà¤jaliþ kùipto na pçthaktvena vyavatiùñhate ànandàtmakabrahmavij¤ànàya, tadà mukta ànandàtmakamàtmànaü vedayate ityetadanarthakaü vàkyam /
atha brahmànandamanyàþ san mukto vedayate, pratyagàtmànaü ca, ahamasmyànandasvaråpa iti, tadaikatvavirodhaþ, tathà ca sati sarva÷rutivirodhaþ, tçtãyà ca kalpanà nopapadyate /
ki¤cànyat, brahmaõa÷ca nirantaràtmànandavij¤àne vij¤ànàvij¤ànakalpanànarthakyam;nirantaraü cedàtmànandaviùayaü brahmaõo vij¤ànam, tadeva tasya svabhàva ityàtmànandaü vijànàtãti kalpanànupapannà;atadvij¤ànaprasaïge hi kalpanàyà arthavattvam, yathà àtmànaü paraü ca vettãti, na hãùvàdyàsaktamanaso nairantaryeõoùuj¤ànàj¤ànakalpanàyà arthavattvam /
atha vicchinnamàtmànandaü vijànàti-vij¤ànasya  àtmavij¤ànacchidre anyaviùayatvaprasaïgaþ;àtmana÷ya vikriyàvattvaü tata÷cànityatvaprasaïgaþ;tasmàd vij¤ànamànandamiti svaråpànvàkhyànaparaiva ÷rutiþ, nàtmànandasaüvedyatvàrtha /
'jakùat krãóan'ityàdi÷rutivirodho 'saüvedyatva iti cet! na;sarvàtmaikatve yathàpràptànuvàditvàt-muktasya sarvàtmabhàve sati yatra kvacid yogiùu deveùu và jakùaõàdi pràptam, tad yathàpràptamevànådyate-tattasyaiva sarvàtmabhàvàditi sarvàtmabhàvamokùastutaye /
yathàpràptànuvaditve duþkhitvamapãti cet-yogyàdiùu yathàpràptajakùaõàdivat sthàvaràdiùu yathàpràptaduþkhitvamapãti cet! na, nàmaråpakçtakàryakaraõopàdhisamparkajanitabhràntyadhyàropitatvàt sukhitvaduþkhitvàdivi÷eùasyeti parihratametat sarvam /
virudva÷rutãnàü ca viùayamavocàma /
tasmàt"eùo 'sya parama ànandaþ"itivat sarvàùyànandavàkyàni draùñavyàni //28//

iti tçtãyàdhyàye navamaü ÷àkalyabràhmaõam //1 //
iti bçhadàraõyakopaniùadbhàùye tçtãyo 'dhyàyaþ //3//