Brhadaranyaka-Upanisad (Brhadaranyakopanisad), Kanva recension
with the commentary ascribed to Samkara

ADHYAYA 1


Input by members of the Sansknet project
(formerly: www.sansknet.org)


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.

The mula text has been checked against the ed. by V.P. Limaye and R.D. Vadekar
(Eighteen Principal Upanisads, vol. 1, Poona 1958), and the electronic version
available on TITUS. In cases of divergence, preference has usually been given
to the printed edition.

The text of the commentary is not proofread!


REFERENCE SYSTEM:
BrhUp_n,n.n = mula text
BrhUPBh_n,n.n = Samkara's Bhasya

#<...># = BOLD



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
            
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS 
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
            
description             character  =ASCII
            
long a                  Ã             195
long A                  ù             249
long i                  Å             197
long I                  ý             253
long u                  Æ             198
long U                  ô             244
vocalic r               ­             173
vocalic R               ã             227
long vocalic r          Ì             204
vocalic l               Ê             202
long vocalic l          Ë             203
velar n                 Ç             199
velar N                 §             167
palatal n               ¤             164
palatal N               ¥             165
retroflex t             Â             194
retroflex T             è             232
retroflex d             ¬             172
retroflex D             Ö             214
retroflex n             ï             239
retroflex N             ×             215
palatal s               Ó             211
palatal S               Á             193
retroflex s             «             171
retroflex S             å             229
anusvara                æ             230
capital anusvara        õ             245
visarga                 ÷             247
capital visarga         ê             234

Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________







oæ
b­hadÃraïyakopani«ad
oæ pÆrïamada÷ pÆrïamidaæ pÆrïÃtpÆrïamadacyate /
pÆrïasya  pÆrïamÃdÃya  pÆrïamevÃvaÓi«yate //
oæ ÓÃnti÷ ! ÓÃnti÷ !! ÓÃnti÷ !!!

oæ namo brahmÃdibhyo brahmavidyÃsampradÃyakart­bhyo vaæÓa­«ibhyo namo gurubhya÷ /
'u«Ã và aÓvasya'ityevamÃdyà vÃjasaneyibrÃhmaïopani«at /
tasyà iyamalpagranthà v­ttirÃrabhyate saæsÃravyÃviv­tsubhya÷ saæsÃrahetuniv­ttisÃdhanabrahmÃtmaikatvavidyÃpratipattaye /
seyaæ brahmavidyà upani«acchabdhavÃcyÃtatparÃïÃæ saheto÷ saæsÃrasyÃtyantÃvasÃdanÃt /
upani«ÆvasyasadestadarthatvÃt /
tÃdarthyÃd grantho 'pyupani«ad ucyate /
seyaæ  «a¬adhyÃyÅ araïye 'nÆcyamÃnatvÃdÃraïyakam,b­hattvÃtparimÃïato b­hadÃraïyakam /
tasyÃsya karmakÃï¬ena sambandho 'bhidhÅyate /
sarvo 'pyayaæ veda÷ pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃmanavagate«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃropÃya- prakÃÓanapara÷ sarvapuru«Ãæ nisargata eva tatprÃptiparihÃrayori«ÂatvÃt /
d­«Âavi«aye ce«ÂÃni«Âa«ÂaprÃptiparihÃropÃya- j¤Ãnasya pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃmeva siddatvÃnnÃgamÃnve«aïà /
na cÃsati janmÃntarasambandhyÃtmÃstitvavij¤Ãne janmÃntarasambandhyÃtmÃstitvavij¤Ãne janmÃntare«ÂÃni«Âa«ÂaprÃptiparihÃrecchà syÃt svabhÃvavÃdidarÓanÃt /
tasmÃjjanmÃntarasambandhyÃtmÃstitve janmÃntare«ÂÃni«Âa«ÂaprÃptiparihÃropÃyaviÓe«e ca ÓÃstraæ pravartate /
"yeyaæ prete vicikitsà mÃnu«ye 'stÅtyeke nÃyamastÅti caike" (ka.u. 1 / 1 / 20) ityupakramya"astÅtyevopalabdhavya÷"  (ka.u. 2 / 3 / 13) ityevamÃdinirïayadarÓanÃt /
"yathà ca maraïaæ prÃpya" (ka.u.2 / 2 / 6) ityupakramya"yonimanye prapadyante ÓarÅratvÃya dehina÷ /
sthÃïumanye 'nusaæyanti yathÃkarma yathÃÓrutam"(ka.u.2 / 2 / 7) iti ca /
"svaya¤jyoti÷" (b­.u. 4 / 3 / 9) ityupakramya"taæ vidyÃkarmaïi samanvÃramete"( 4 / 4 / 2 ) "puïyo vai puïena karmaïà bhavati pÃpa÷ pÃpena"( 3 / 2 / 13 ) iti ca /
"j¤apayi«yÃmi"(b­.u.2 / 1 / 15) ityupakramya"vij¤Ãnamaya÷"(2 / 1 / 16) iti ca vyatiriktÃtmÃstitvam /
tatpratyak«avi«ayameveti cenna, vÃdivipratipattidarÓanÃt /
na hi dehÃntarasambandhina Ãtmana÷ pratyak«eïÃstitvavij¤Ãne lokÃyatikà bauddhÃÓca na÷ pratikÆlÃ÷ syunÃstyÃtmeti vadanta÷ /
na hi  ghaÂÃdau pratyak«avi«aye kaÓcidvipratipadyate nÃsti ghaÂa iti /
sthÃïvÃdau puru«ÃdidarÓanÃnneti cenna nirÆpite sthÃïvÃdau vipratipattirbhavati /
vainÃÓikÃstvahamitipratyaye jÃyamÃne 'pi dehÃntaravyatiriktasya nÃstitvameva pratijÃnate /
tasmÃtpratyak«avi«ayavailak«aïyÃt pratyak«ÃnnÃtmÃstitvasiddhi÷ /
tathÃnumÃnÃdapi /
Órutyà ÃtmÃstitve liÇgasya darÓitvÃlliÇgasya ca pratyak«avi«ayatvÃnneti cenna, janmÃntarasambandhasyÃgrahaïÃt /
Ãgamena tvÃtmÃstitve 'vagate vedapradarÓitalaukikaliÇgaviÓe«aiÓca tadanusÃriïo mÅmÃæsakÃstÃrkikÃÓca ahampratyayaliÇgÃni ca vaidikÃnyeva svamatiprabhavÃïÅti kalpayanto vadanti pratyak«aÓcÃnumeyaÓcÃtmeti /
sarvathÃpyastyÃtmà dehÃntarasambandhÅtyevaæ pratipatturdehÃntaragate«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃropÃyaviÓe«ÃrthinastadviÓe«aj¤ÃpanÃya karmakÃï¬amÃrabdham /
na tvÃtmana i«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃrecchÃkÃraïamÃtmavi«ayamaj¤Ãnaæ kart­bhokt­svarÆpÃbhimÃnalak«aïaæ tadviparÅtabrahmÃtmasvarÆpavij¤ÃnenÃpanÅtam /
yÃvaddhi tannÃpanÅyate tÃvadayaæ karmaphalarÃgadve«ÃdisvÃbhÃvikado«aprayukta÷ ÓÃstravihitaprati«iddhÃtikrameïÃpi vartamÃno manovÃkkÃyaird­«ÂÃd­«ÂÃni«ÂasÃdhanÃni adharmasaæj¤akÃni karmÃïyupacinoti bÃhulyena, svÃbhÃvikado«abalÅyastvÃt /
tata÷ sthÃvarantÃdhogati÷ /
kadÃcicchÃstrak­tasaæskÃrabalÅyastvam, tato manaÃdibhiri«ÂasÃdhanaæ bÃhulyenopacinoti dharmÃkhyam /
tad dvividham-j¤ÃnapÆrvakaæ kevala¤ca /
tatra kevalaæ pit­lokÃdiprÃptiphalam /
j¤ÃnapÆrvakaæ devalokÃdibrahmalokÃntaprÃptiphalam /
tathà ca ÓÃstram-"ÃtmayÃji ÓreyÃndevayÃjina÷"(Óata.brÃhma.) ityÃdi /
sm­tiÓca"dvividham karma vaidikam"(manu.12 / 88) ityÃdyà /
sÃmye ca dharmÃdharmayo÷ manu«yatvaprÃpti÷ /
evaæ brahmÃndyà sthÃvarÃntà svÃbhÃvikÃvidyÃdido«avatÅ dharmÃdharmasÃdhanak­tà saæsÃragatirnÃmarÆpakarmÃÓrayà /
tadevedaæ vyÃk­taæ sÃdhyasÃdhanarÆpaæ jagatprÃgutpatteravyÃk­tamÃsÅt /
sa e«a bÅjÃÇkurÃdivadavidyÃk­ta÷ saæsÃra Ãtmani kriyÃkÃrakaphalÃdhyÃropalak«aïo 'nÃdirananto 'nartha÷, ityetasmÃdviraktasyÃvidyÃniv­ttaye tadviparÅtabrahmavidyÃpratipattyarthopani«adÃrabhyate /
asya tvaÓvamedhakarmasambandhino vij¤Ãnasya prayojanaæ yepÃmaÓvamedhe na adhikÃraste«ÃmasmÃdeva vij¤ÃnÃt phalaprÃpti÷ /
'vidyayà và karmaïà vÃ' "taddhaitallokajideva"(b­.u.1 / 3 / 28) ityevamÃdiÓrutibhya÷ /
karmavi«ayatvameva vij¤Ãnasyeti cenna,"yo 'Óvamedhena yajate ya u cainamevaæ veda"iti vikalpaÓrute÷ /
vidyÃprakaraïe cÃmnÃnÃt karmÃntare ca sampÃdanadarÓanÃd vij¤ÃnÃt tatphalaprÃptirastÅtyavagamyate /
sarve«Ãæ ca karmaïÃæ paraæ karmÃÓvamedha÷ sama«Âivya«ÂiprÃptiphalavatvÃt tasya ceha brahmavidyÃprÃrambha ÃmnÃnaæ sarvakarmaïÃæ saæsÃravi«ayatvapradarÓanÃrtham /
tathà ca darÓayi«yati phalamaÓanÃyÃm­tyubhÃvam /
na nityÃnÃæ saæsÃravi«ayaphalatvamiti cenna, sarvakarmaphalopasaæhÃraÓrute÷ /
sarvaæ hi patnÅsambaddhaæ karma /
"jayà me syÃt ........etÃvÃnvai kÃma÷"(b­.u.1 / 4 / 17) iti nisargata eva sarvakarmaïÃæ kÃmyatvaæ darÓayitvÃ, putrakarmÃparavidyÃnÃæ ca"manu«yaloka÷ pit­loko devaloka÷"(b­.u.1 / 5 / 16) iti phalaæ darÓayitvÃ, tryannÃtmakatÃæ cÃnte upasaæhari«yati"trayaæ và idaæ nÃma rÆpaæ karma"(b­.u.1 / 6 / 1) iti /
sarvatarmaïÃæ phalaæ vyÃk­taæ saæsÃra eveti /
idameva trayaæ prÃgutpattestarhyavyÃk­tamÃsÅt /
tadeva puna÷ sarvaprÃïikarmavaÓÃdvyÃkriyate bÅjÃdiva v­k«a÷ /
so 'yaæ vyÃk­tÃvyÃk­tarÆpa÷ saæsÃro 'vidyÃvi«aya÷;kriyÃkÃrakaphalÃtmakatayà ÃtmarÆpatvenÃdhyÃropita÷ avidyayaiva mÆrtÃmÆrtatadvÃsanÃtmaka÷ /
ato vilak«aïo 'nÃmarÆpakarmÃtmako 'dvayo nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvo 'pi kriyÃkÃrakaphalabhedÃdiviparyayeïÃvabhÃsate /
ato 'smÃtkriyÃkÃrakaphalabhedasvarÆpÃd etÃvadidamiti sÃdhyasÃdhanarÆpÃdviraktasya kÃmÃdido«akarmabÅjabhÆtÃvidyÃniv­ttaye rajjvÃmiva sarpavij¤ÃnÃpanayÃya brahmavidyà Ãrabhyate /
tatra tÃvadaÓvamedhavij¤ÃnÃya'u«Ã và aÓvasya'ityÃdi /
tatrÃÓvavi«ayameva darÓanamucyate prÃdhÃnyÃdaÓvasya /
prÃdhÃnyaæ ca tannÃmÃÇkitatvÃtkrato÷ prÃjÃpatyatvÃcca /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,1.1

#<u«Ã và aÓvasya medhyasya Óira÷ |
sÆryaÓ cak«ur vÃta÷ prÃïo vyÃttam agnir vaiÓvÃnara÷ saævatsara ÃtmÃÓvasya medhyasya |
dyau÷ p­«Âham antarik«am udaraæ p­thivÅ pÃjasyaæ diÓa÷ pÃrÓve avÃntaradiÓa÷ parÓava ­tavo 'ÇgÃni mÃsÃÓ cÃrdhamÃsÃÓ ca parvÃïy ahorÃtrÃïi prati«Âhà nak«atrÃïy asthÅni nabho mÃæsÃni |
Ævadhyaæ sikatÃ÷ sindhavo gudà yak­c ca klomÃnaÓ ca parvatà o«adhayaÓ ca vanaspatayaÓ ca lomÃni |
udyan pÆrvÃrdho nimloca¤ jaghanÃrdha÷ |
yad vij­mbhate tad vidyotate |
yad vidhÆnute tat stanayati |
yan mehati tad var«ati |
vÃg evÃsya vÃk || BrhUp_1,1.1 ||>#

__________


BrhUpBh_1,1.1 u«Ã iti, brÃhmo muhÆrta u«Ã÷ /
vaiÓabda÷ smaraïÃrtha÷ prasiddhaæ kÃlaæ smÃrayati /
Óira÷ prÃdhÃnyÃt /
ÓiraÓca pradhÃnaæ ÓarÅrÃvayavÃnÃm /
aÓvasya medhyasya medhÃrhasyayaj¤iyasyopÃ÷ Óira÷ iti sambandha÷ /
karmÃÇgasya paÓo÷ saæskartavyatvÃt kÃlÃdid­«Âaya÷ Óira Ãdi«u k«ipyante /
prÃjÃpatyatvaæ ca prajÃpatid­«ÂyadhyÃropaïÃt /
kÃlalokadevatÃtvÃdhyÃropaïaæ ca prajÃpatitvakaraïaæ paÓo÷ /
evaærÆpo hi prajÃpati÷, vi«ïatvÃdikaraïamiva pratimÃdau /
sÆryaÓcak«u÷ Óiraso 'nantaratvÃt sÆryÃdhidaivatatvÃcca /
vÃta÷ prÃïo vÃyusvÃbhÃvyÃt /
vyÃttaæ viv­taæ mukhamagnirvaiÓvÃnarar÷ /
vaiÓvÃnara ityagnerviÓe«aïarm /
vaiÓvÃnaro nÃmÃgnirviv­taæ mukhamityartho mukhasyÃgnidaivatatvÃt /
saævatsara ÃtmÃ, saævatsaro dvÃdaÓamÃsastrayodaÓamÃso vÃ,ÃtmÃÓarÅram /
kÃlÃvayavÃnÃæ ca saævatsara÷ ÓarÅraæ cÃtmà "madhyaæ hya«ÃmaÇgÃnÃmÃtmÃ"iti Órute÷ /
aÓvasya medhyasyeti sarvatrÃnupaÇgÃrthaæ punarvacanam /
dyau÷ p­«ÂhamÆrdhvatvasÃmÃnyÃt /
antarik«amudaraæ su«iratvasÃmÃnyÃt p­thivÅ pÃjasyaæ pÃdasyaæ pÃjasyamiti varïavyatyayena, pÃdÃsanasthÃnamityartha÷ /
diÓaÓcatasro 'pi pÃrÓve pÃrÓvena diÓÃæ sambandhÃt /
pÃrÓvayordiÓÃæ ca saÇkhyÃvai«amyÃdayuktamiti cenna, sarvamukhatvopapatteraÓvasya pÃrÓvÃbhyÃmeva sarvadiÓÃæ sambandhÃdado«a÷ /
avÃntaradiÓa ÃgneyyÃdyÃ÷ parÓava÷ pÃrÓvÃsthÅni /
­tavo 'ÇgÃni saævatsarÃvayavatvÃdaÇgasÃdharmyÃt /
ahorÃtrÃïi prati«ÂhÃ÷ /
bahuvacanÃt prÃjÃpatyadaivapitryamÃnu«Ãïi, prati«ÂhÃ÷ pÃdÃ÷ pratiti«Âhatyetairiti /
ahorÃtrairhi kÃlÃtmà pratiti«ÂhatyaÓvasya pÃdai÷ /
nak«atrÃïyasthÅni ÓuklatvasÃmÃnyÃt /
nabho nabha÷sthà meghà antarÅk«asyodaratvokte÷, mÃæsÃnyudakarudhirasecanasÃmÃnyÃt /
Ævadhyaæ udarasthamardhajÅrïamaÓanaæ sikatà viÓli«ÂÃvayavatvasÃmÃnyÃt /
sindhava÷ syandanasÃmÃnyannadyo gudà nìyo bahuvacanÃcca /
yak­ccaklomÃnaÓca h­dayasyÃdhasthÃddak«iïottarau mÃæsakhaï¬au /
klomÃna iti nityaæ bahuvacanamekasminneva /
parvatÃ÷ kÃÂhinyÃducchritatvÃcca /
o«adhayaÓca k«udrÃ÷ sthÃvarà vanaspatayo mahÃnto lomÃni keÓÃÓca yathÃsambhavam /
udyannudgacchanbhavati savità ÃmadhyÃhnÃdaÓvasya pÆrvÃrdho nÃmerÆrdhvamityartha÷ /
nimlocannastaæ yannÃmadhyÃhnÃjjaghanÃrdho 'parÃrdha÷ pÆrvÃparatvasÃdharmyÃt /
yadvij­mbhate gÃtrÃïi vinÃmayati vik«ipati tadvidyotate vidyotanaæ mukhaghanavidÃraïasÃmÃnyÃt /
yadvidhÆnute gÃtrÃïi kampayati tatstanayati garjanaÓabdhasÃmÃnyÃt /
yanmehati mÆtraæ karotyaÓvastadvar«ati var«aïaæ tat secanasÃmÃnyÃt /
vÃgeva Óabda evÃsyÃÓvasya vÃgiti, nÃtra kalpanetyartha÷ //1//


aharvà iti /
sÃvarïarÃjatau mahimÃkhyau grahÃvaÓvasyÃgrata÷ p­«ÂhataÓca sthÃpyete tadvi«ayamidaæ darÓanam-- 


_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,1.2

#<ahar và aÓvaæ purastÃn mahimÃnvajÃyata |
tasya pÆrve samudre yoni÷ |
rÃtrir enaæ paÓcÃn mahimÃnvajÃyata |
tasyÃpare samudre yonir |
etau và aÓvaæ mahimÃnÃv abhita÷ sambabhÆvatu÷ |
hayo bhÆtvà devÃn avahad vÃjÅ gandharvÃn arvÃsurÃn aÓvo manu«yÃn |
samudra evÃsya bandhu÷ samudro yoni÷ || BrhUp_1,1.2 ||>#

__________

BrhUpBh_1,1.2 aha÷ sauvarïo graho dÅptisÃmÃnyÃdvai /
aharaÓvaæ purastÃnmahimÃnvajÃyateti katham? aÓvasya prajÃpatitvÃt /
prajÃpatirhyÃdityÃdilak«aïo 'hnà lak«yate /
aÓvaæ lak«ayitvÃjÃyata sauvarïo mahimà graho v­k«amanu vidyotate vidyuditi yadvat /
tasya grahasya pÆrve pÆrva÷ samudre samudro yonirvibhaktivyatyayena /
yonirityÃsÃdanasthÃnam /
tathà rÃtrÅ rÃjate graho varïasÃmÃnyÃjjaghanyatvasÃmÃnyÃdvà /
enamaÓvaæ paÓcÃtp­«Âato mahimÃnvajÃyata, tasyÃpare samudre yoni÷ /
mahimà mahattvÃt /
aÓvasya hi vibhÆtire«Ã yatsauvarïo rÃjataÓca grahÃvubhayata÷ sthÃpyete /
tÃvetau vai mahimÃnau mahimÃkhyau grahÃvaÓvamabhita÷ sambabhÆvaturuktalak«aïÃveva sambhÆtau /
itthamasÃvaÓvo mahatvayukta iti punarvacanaæ stutyartham /
tathà ca hayo bhÆtvetyÃdi stutyarthameva /
hayo hinotergatikarmaïo viÓi«Âagatirityartha÷ /
jÃtaviÓe«o và /
devÃnavahad devatvamagamayatprajÃpatitvÃt /
devÃnÃæ và vo¬hÃbhavat /
natu nindaiva vÃhanatvam /
nai«a do«a÷, vÃhanatvaæ svÃbhÃvikamaÓvasya /
svÃbhÃvikatvÃducchrÃyaprÃptirdevÃdisambandho 'Óvasyeti stutirevai«Ã /
tathà vÃjyÃdayo jÃtiviÓe«Ã÷ /
vÃjÅ bhÆtvà gandharvÃnavahadityanu«aÇga÷ /
tathÃrvà bhÆtvÃsurÃn /
aÓvo bhÆtvà manu«yÃn /
samudra eveti paramÃtmà bandhubandhanaæ badhyate 'sminniti /
samudro yoni÷ kÃraïamutpattiæ prati /
evamasau Óuddhayoni÷ Óuddhasthitiriti stÆyate /
apsu yonirvà aÓva÷ iti Órute÷ prasiddha eva và samudro yoni÷ //2//

#<iti prathamÃdhyÃye prathamamaÓvamedhabrÃhmaïam //1//>#



athÃgneraÓvamedhopayogikasyotpattirucyate /
tadvi«ayadarÓanavivak«ayaivotpatti÷ stutyarthà /



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,2.1

#<naiveha kiæ canÃgra ÃsÅt |
m­tyunaivedam Ãv­tam ÃsÅd aÓanÃyayà |
aÓanÃyà hi m­tyu÷ |
tan mano 'kurutÃtmanvÅ syÃm iti |
so 'rcann acarat |
tasyÃrcata Ãpo 'jÃyanta |
arcate vai me kam abhÆd iti |
tad evÃrkyasyÃrkatvam |
kaæ ha và asmai bhavati ya evam etad arkyasyÃrkatvaæ veda || BrhUp_1,2.1 ||>#

__________

BrhUpBh_1,2.1 naiveha ki¤canÃgra ÃsÅt /
iha saæsÃramaï¬ale ki¤cana ki¤cidapi nÃmarÆpapravibhaktaviÓe«aæ naivÃsÅd na babhÆva agre prÃgutpattermanÃde÷ /
kiæ ÓÆnyameva syÃt"naiveha ki¤cana"iti Órute÷ /
na kÃryaæ kÃraïaæ vÃsÅt /
utpatteÓca, utpadyate hi ghaÂa÷, ata÷ prÃgutpatterghaÂasya nÃstitvam /
nanu kÃraïasya na nÃstitvaæ m­tpiï¬ÃdidarÓanÃt /
yannopalabhyate tasyaiva nÃstità /
astu kÃryasya na tu kÃraïasya, upalampamÃnatvÃt /
na÷ prÃgutpatte÷ sarvÃnupalambhÃt /
anupalabdhiÓcedabhÃvahetu÷ sarvasya jagata÷ prÃgutpatterna kÃraïaæ kÃryaæ vopalabhyate /
tasmÃtsarvasyaivÃbhÃvo 'stu /
na÷"m­tyunaivedamÃv­tamÃsÅt"iti Órute÷ /
yadi hi ki¤cidapi nÃsÅd yenÃvriyate yaccÃvriyate tadà nÃvak«yat'm­tyunaivedamÃv­tam'iti /
na hi bhavati gaganakusumacchanno vandhyÃputra iti /
bravÅti ca'm­tyunaivedamÃv­tamÃsÅt'iti, tasmÃdyenÃv­taæ kÃraïena, yaccÃv­taæ kÃryaæ prÃgutpattestadubhayamÃsÅt, Órute÷ prÃmÃïyÃdanumeyatvÃcca /
anumÅyate ca prÃgutpatte÷ kÃryakÃraïayorastitvam;kÃryasya hi sato jÃyamÃnasya kÃraïe satyutpattidarÓanÃt, asati cÃdarÓanÃt /
jagato 'pi prÃgutpatte÷ kÃraïÃstitvamanumÅyate ghaÂÃdikÃraïÃstitvavat /
ghaÂÃdikÃraïasyÃpyasattvameva, anupam­dya m­tpiï¬Ãdikaæ ghaÂÃdyanutpatteriti cet? na;m­dÃde÷ kÃraïatvÃt /
m­tsuvarïÃdi hi tatra kÃraïaæ ghaÂarucakÃde÷, na piï¬ÃkÃraviÓe«a÷, tadabhÃve bhÃvÃt /
asatyapi  piï¬ÃkÃraviÓe«e m­tsuvarïÃdikÃraïadravyamÃtrÃdeva ghaÂarucakÃdikÃryotpattird­Óyate /
tasmÃnna  piï¬ÃkÃraviÓe«e ghaÂarucakÃdikÃraïam /
asati tu m­tsuvarïÃdidravye ghaÂarucakÃdirna jÃyata iti m­tsuvarïÃdidravyameva kÃraïam, na tu piï¬ÃkÃraviÓe«a÷ /
sarvaæ hi kÃraïaæ kÃryamutpÃdayatpÆrvotpannasyÃtmakÃryasya tirodhÃnaæ kurvatkÃryÃntaramutpÃdayati, ekasminkÃraïe yugapadanekakÃryavirodhÃt /
na ca pÆrvakÃryopamamarde kÃraïasya svÃtmopamarde bhavati /
tasmÃtpiï¬Ãdyupamarde kÃryotpattidarÓanamahetu÷ prÃgutpatte÷ kÃraïÃsattve÷ /
piï¬Ãdivyatirekeïa m­dÃderasattvÃdayuktamiti cet-piï¬ÃdipÆrvakÃryopamarde m­dÃdikÃraïaæ nopam­dyate, ghaÂÃdikÃryÃntare 'pyanuvartate ityetadayuktam;piï¬aghaÂÃdivyatirekeïa m­dÃdikÃraïasyÃnupalambhÃditi cet? na, m­dÃdikÃraïÃnÃæ ghaÂÃdyutpattau piï¬Ãdiniv­ttÃvanuv­ttidarÓanÃt /
sÃd­ÓyÃdanvayadarÓanaæ na kÃraïÃnuv­tteriti cenna, piï¬ÃdigatÃnÃæ m­dÃdyavayavÃnÃmeva ghaÂÃdau pratyak«atve 'numÃnÃbhÃsÃtsÃd­ÓyÃdikalpanÃnupapatte÷ /
na ca pratyak«ÃnumÃnayorviruddhÃvyabhicÃritÃ,pratyak«apÆrvakatvÃdanumÃnasya sarvatraivÃnÃÓvÃsaprasaÇgÃt /
yadi ca k«aïikaæ sarvaæ tadevedamiti gamyamÃnaæ tadbuddherapyanyatadbuddhyapek«atve tasyà apyanyatadbuddhyapek«atvamityanavasthÃyÃæ tatsad­Óamidamityasyà api buddherm­pÃtvÃtsarvatrÃnÃÓvÃsataiva /
tadidambuddhyorapi kartrabhÃve sambandhÃnupapatti÷ /
sÃd­ÓyÃttatsambandha iti cenna, tadidambuddhyoritaretaravi«ayatvÃnupapatte÷ /
asati cetaretaravi«ayatve sÃd­ÓyagrahaïÃnupapatti÷ /
asatyeva sÃd­Óye tadbuddhiriti cenna, tadidambuddhyorapi sÃd­Óyabuddhivadasadvi«ayatvaprasaÇgÃt /
asadvi«ayatvameva sarvabuddhÅnÃmastviti cenna, buddhibuddherapyasadvi«ayatvaprasaÇgÃt /
tadapyastviti cenna, sarvabuddhÅnÃæ m­«Ãtve 'satyabuddhyanupapatte÷ /
tasmÃdasadetatsÃd­ÓyÃttadbuddhiriti /
ata÷ siddha÷ prÃkkÃryotpatte÷ kÃraïasadbhÃva÷ /
kÃryasya cÃbhivyaktiliÇgatvÃt /
kÃryasya ca sadbhÃva÷ prÃgutpatte÷ siddha÷ /
kathamabhivyaktiliÇgatvÃdabhivyaktiliÇgamasyeti /
abhivyakti÷ sÃk«Ãdvij¤ÃnÃlambanatvaprÃpti÷ /
yadvi loke prÃv­taæ tama Ãdinà ghaÂÃdivastu tadÃlokÃdinà prÃvaraïatiraskÃreïa vij¤Ãnavi«ayatvaæ prÃpnuvatprÃksadbhÃvaæ na vyabhicarati /
tathedamapi jagatprÃgutpatterityavagacchÃma÷ /
na hyavidyamÃno ghaÂa udite 'pyÃditye upalabhyate /
na te 'vidyamÃnatvÃbhÃvÃdupalabhyetaiveti cet /
na hi tava ghaÂÃdikÃryaæ kadÃcidapyavidyamÃnamityudite Ãditye upalabhyetaiva m­tpiï¬e 'sannihite tamÃdyÃvaraïe cÃsati vidyamÃnatvÃditi cet? na, dvividhatvÃdÃvaraïasya /
ghaÂÃdikÃryasya dvividhaæ hyÃvaraïaæ m­dÃdÃravibhaktasya tama÷ku¬yÃdi prÃÇm­do 'bhivyakterm­dÃdyavayavÃnÃæ piï¬ÃdikÃryÃntararÆpeïa saæsthÃnam /
tasmÃtprÃgutpattervidyamÃnasyaiva ghaÂÃdikÃryasya Ãv­tatvÃdanupalabdhi÷ /
na«ÂotpannabhÃvÃbhÃvaÓabdapratyayabhedastu abhivyÃktatirobhÃvayordvividhatvÃpek«a÷ /
piï¬akapÃlÃderÃvaraïavailak«aïyÃdayuktamiti cet? tama÷ku¬yÃdi hi ghaÂÃdyÃvaraïaæ ghaÂÃdibhinnadeÓaæ d­«Âaæ na tathà ghaÂÃdibhinnadeÓe d­«Âe piï¬akapÃle /
tasmÃt piï¬akapÃlasaæsthÃnayorvidyamÃnasyaiva ghaÂasyÃv­tatvÃd anupalabdhirityayuktam Ãvaraïadharmavailak«aïyÃditi cet? na k«ÅrodakÃde÷ k«ÅrÃdyÃvaraïenaikadeÓatvadarÓanÃt /
ghaÂÃdikÃrye kapÃlacÆrïÃdyavayavÃnÃmantarbhÃvÃdanÃvaraïatvamiti cenna, vibhaktÃnÃæ kÃryÃntaratvÃdÃvaraïatvopapatte÷ /
ÃvaraïÃbhÃva eva yatna÷ kartavya iti cet? piï¬akapÃlÃvasthayorvidyamÃnameva ghaÂÃdikÃryamÃv­tatvÃnnobhalabhyata iti ced ghaÂÃdikÃryÃrthinà tadÃvaraïavinÃÓa eva yatna÷ kartavyo na ghaÂÃdyutpattau? na caitadasti, tasmÃdayuktaæ vidyamÃnasyaivÃv­tatvÃdanupalabdhiriti cet? na aniyamÃt /
na hi vinÃÓamÃtraprayatnÃdeva ghaÂÃdyabhivyaktirniyatà /
tamÃdyÃv­te ghaÂÃdau pradÅpÃdyutpattau prayatnadarÓanÃt /
so 'pi tamonÃÓÃyaiveti cet? dÅpÃdyutpattÃvapi ya÷ prayatna÷ so 'pi tamastiraskaraïÃya tasminna«Âe ghaÂa÷ svayamevopalabhyate /
na hi ki¤cidÃdhÅyate iti cet? na, prakÃÓavato ghaÂasyopalabhyamÃnatvÃt /
yathà prakÃÓaviÓi«Âo ghaÂa upalabhyate  na tathà prÃkpradÅpakaraïÃt /
tasmÃnna tamastiraskÃrÃyaiva pradÅpakaraïaæ kiæ tarhi? prakÃÓavattvaya /
prakÃÓavattvenaivopalabhyamÃnatvÃt /
kvacidÃvaraïavinÃÓe 'pi yatna÷ syÃt, yathà ku¬yÃdivinÃÓe /
tasmÃnna niyamo 'styabhivyaktarthinÃvaraïavinÃÓa eva yatna÷ kÃrya iti /
niyamÃtmarthavattvÃcca /
kÃraïe vartamÃnaæ kÃryaæ kÃryÃntarÃïÃmÃvaraïamityavocÃma /
tatra yadi pÆrvÃbhivyaktasya kÃryasyapiï¬asyavyavahitasya và kapÃlasya vinÃÓa eva yatna÷ kriyeta, tadà vidalacÆrïÃdyapi kÃryaæ jÃyeta /
tenÃpyÃv­to ghaÂo nopalabhyata iti  puna÷ prayatnÃntarapek«aiva /
tasmÃd ghaÂÃdyabhivyaktyarthino niyata eva kÃrakavyÃpÃror'thavÃn /
tasmÃtprÃgutpatterapi tadeva kÃryam /
atitÃnÃgatapratyayabhedÃcca /
atÅto ghaÂo 'nÃgato ghaÂa ityetayoÓca pratyayorvartamÃnaghaÂapratyayavanna nirvi«ayatvaæ yuktam;anÃgatÃrthiprav­tteÓca /
na hyasatyarthitayà prav­ttirloke d­«Âà /
yoginÃæ cÃtÅtÃnÃgataj¤Ãnasya satyatvÃt /
asaæÓcedbhavi«yadghaÂa aiÓvarambhavi«yadghaÂavi«ayaæ pratyak«aj¤Ãnaæ mithyà syÃt na ca pratyak«amupacaryate /
ghaÂasadbhÃvehyanumÃnamavocÃma /
viprati«edhÃcca /
yadi ghaÂo bhavi«yatÅti kulÃlÃdi«u vyÃpriyamÃïe«u ghaÂÃrthaæ pramÃïena niÓcitaæ yena ca kÃlena ghaÂasya sambandho bhavi«yatÅtyucyate, tasminneva kÃle ghaÂo 'sanniti viprati«iddhamabhidhÅyate /
bhavi«yanaghaÂo 'sanniti, na bhavi«yatÅtyartha÷ /
ayaæ ghaÂo na vartata iti yadvat /
atha prÃgutpatterghaÂo 'sannityucyeta, ghaÂÃrtha prav­tte«u kulÃlÃdi«u tatra yathà vyÃpÃrarÆpeïa vartamÃnÃstÃvatkulÃlÃdaya÷, tathà ghaÂo na vartata ityasacchabdasyÃrthaÓcenna virudhyate /
kasmÃt? svena hi bhavi«yadrÆpeïa ghaÂo vartate /
na hi piï¬asya vartamÃnatà kapÃlasya và ghaÂasya bhavati /
na ca tayorbhavi«yattà ghaÂasya /
tasmÃtkulÃlÃdivyÃpÃravartamÃnatÃyÃæ prÃgutpatterghaÂo 'sanniti na virudhyate /
yadi ghaÂasya yatsvaæ bhavi«yattÃkÃryarÆpaæ tatpratipidhyeta, tatpratipedhe virodha÷ syÃt /
na tu tadbhavÃnprati«edhati /
na ca sarve«Ãæ kriyÃvatÃæ kÃrakÃïÃmekaiva vartamÃnatà bhavi«yattvaæ và /
api ca caturvidhÃnÃmabhÃvÃnÃæ ghaÂasyetaretarÃbhÃvo ghaÂÃdanyo d­«Âo yathà ghaÂÃbhÃva÷ paÂÃdireva na ghaÂasvarÆpameva /
na ca ghaÂÃbhÃva÷ sanpaÂo 'bhÃvÃtmaka÷, kiæ tarhi? bhÃvarÆpa eva /
evaæ ghaÂasya prÃkpradhvaæsÃtyantÃbhÃvanÃmapi ghaÂÃdanyatvaæ syÃt /
ghaÂena vyapadiÓyamÃnatvÃd  ghaÂasyetaretarÃbhÃvavat /
tathaiva bhÃvÃtmakatÃbhÃvÃnÃm /
evaæ ca sati ghaÂasya prÃgabhÃva iti na ghaÂasvarÆpameva prÃgutpatternÃsti /
atha ghaÂasya prÃgabhÃva iti ghaÂasya yatsvarÆpaæ tadevocyeta ghaÂasyetivyapadeÓÃnupapatti÷ /
atha kalpayitvà vyapadiÓyeta ÓilÃputrakasya ÓarÅramiti yadvat, tathÃpi ghaÂasya prÃgabhÃva iti kalpitasyaivÃbhÃvasya ghaÂena vyapadeÓo na ghaÂasvarÆpasyaiva /
athÃrthÃntaraæ ghaÂÃd ghaÂasyÃbhÃva iti, uktottarametat /
ki¤cÃnyatprÃgutpatte÷ ÓaÓavi«ÃïavadabhÃvabhÆtasya ghaÂasya svakÃraïasattÃsambandhÃnupapatti÷, dvini«ÂhatvÃtsambandhasya ayutasiddhÃnÃmado«a iti cenna, bhÃvÃbhÃvayorayutasiddhatvÃnupapatte÷ /
bhÃvÃbhÆtayorhi yutasiddhatÃyutasiddhatà và syÃnna tu bhÃvÃbhÃvayorabhÃvayorvà /
tasmÃtsadeva kÃryaæ prÃgutpatteriti siddham /
kiællak«aïena m­tyunÃv­tamityata Ãha-aÓanÃyayà aÓitumicchà aÓanÃyà saiva? m­tyorlak«aïaæ tayà lak«itena m­tyunÃÓanÃyayà /
kathamaÓanÃyà m­tyu÷? ityucyate-- aÓanÃyà hi m­tyu÷ /
hiÓabdena prasiddhaæ hetumavadyotayati /
yo hyaÓitumicchati so 'ÓanÃyÃnantarameva hanti jantÆn, tenÃsÃvaÓanÃyayà lak«yate m­tyurityaÓanÃyà hÅtyÃha /
buddhyÃtmano 'ÓanÃyà dharma iti sa e«a buddhyavastho hiraïyagarbho m­tyurityucyate /
tena m­tyunedaæ kÃryamÃv­tamÃsÅt /
yathà piï¬Ãvasthayà m­dà ghaïÂÃdaya Ãv­tÃ÷ syuriti tadvat /
tanmano 'kuruta /
taditi manaso nirdeÓa÷ /
sa prak­to m­tyurvak«yamÃïakÃryasis­k«ayà tatkÃryÃlocanak«amaæ mana÷ÓabdavÃcyaæ saækalpÃdilak«aïamanta÷karaïamakuruta k­tavÃn /
kenÃbhiprÃyeïa mano 'karot? ityucyate-ÃtmanvÅ ÃtmavÃn syÃæ bhaveyam /
ahamanenÃtmanà manasà manasvÅ syÃmityabhiprÃya÷ /
sa prajÃpatirabhivyaktena manasà samanaska÷ sannarcannarcayanpÆjayan ÃtmÃnameva k­tÃrtho 'smÅtyacaraccaraïamakarot /
tasya prajÃpaterarcata÷ pÆjayata Ãpo rasÃtmikÃ÷ pÆjÃÇgabhÆtà ajÃyantotpannÃ÷ /
atrÃkÃÓaprabh­tÅnÃæ trayÃïÃmutpattyanantaramiti vaktavyam, ÓrutyantarasÃmarthyÃdvikalpÃsambhavÃcca s­«Âikramasya /
arcate pÆjÃæ kurvate vai me mahyaæ kamudakamabhÆdityevamamanyata yasmÃnm­tyu÷, tadeva tasmÃdeva hetorarkasya agneraÓvamedhakratvaupayogikasyÃrkatvam arkatve heturityartha÷ /
agnerarkanÃmanirvacanametet /
arcanÃtsukhahetupÆjÃkaraïÃd apsambandhÃcca agneretadgauïaæ nÃmÃrka iti /
ya evaæ yathoktamarkasyÃrkatvaæ veda jÃnÃti kamudakaæ sukhaæ và nÃmasÃmÃnyÃt /
ha và ityavatÃraïÃrthau /
bhavatyeveti /
asmai evaævide evaævidarthaæ bhavati //1//



ka÷ punarasÃvarka÷? ityucyate- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,2.2

#<Ãpo và arka÷ |
tad yad apÃæ Óara ÃsÅt tat samahanyata |
sà p­thivy abhavat |
tasyÃm aÓrÃmyat |
tasya ÓrÃntasya taptasya tejoraso niravartatÃgni÷ || BrhUp_1,2.2 ||>#

__________


BrhUpBh_1,2.2 Ãpo vai yà arcanÃÇgabhÆtÃstà evÃrko 'gnerarkasya hetutvÃt /
apsu cÃgni÷ prati«iÂhita iti /
na puna÷ sÃk«ÃdevÃrkastÃ÷, tÃsÃmaprakaraïÃt, agneÓca prakaraïam /
vak«yati ca'ayamagnirarka÷'(b­ha.u.1 / 2 / 7) iti /
tattatra yadapÃæ Óara iva Óaro dadhna iva maï¬abhÆtamÃsÅttatsamahanyata saÇgÃtamÃpadyata tejasà bÃhyÃnta÷pacyamÃnam /
liÇgavyatyayena và yo '«Ãæ Óara÷ samahanyateti /
sà p­thivyabhavatsa saæghÃto yeyaæ p­thivÅ sÃbhavat /
tÃbhyo 'dbhayo aï¬amabhinirv­ttamityartha÷ /
tasyÃæ p­thivyÃmutpÃditÃyÃæ sa m­tyu prajÃpatiraÓrÃmyacchramayukto babhÆva /
sarvo hi loka÷ kÃrya k­tvà ÓrÃmyati /
prajÃpataÓcatanmahatkÃryaæ yatp­thivÅsarga÷ /
kiæ tasya ÓrÃntasya? ityucyate tasya ÓrÃntasya taptasya khinnasya tejorasasteja eva rasastejoraso rasa÷ sÃro niravartata prajÃpatiÓarÅrÃnni«krÃnta ityartha÷ /
ko 'sau ni«krÃnta? agni÷ /
so 'ï¬asyÃntarviràprajÃpati÷ prathamaja÷ kÃryakaraïasaæghÃtavÃn jÃta÷ /
sa vai ÓarÅri prathama÷ iti smaraïÃt //2//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,2.3 

#<sa tredhÃtmÃnaæ vyakurutÃdityaæ t­tÅyaæ vÃyuæ t­tÅyam |
sa e«a prÃïas tredhÃvihita÷ |
tasya prÃcÅ dik Óiro 'sau cÃsau cermau |
athÃsya pratÅcÅ dik puccham asau cÃsau ca sakthyau |
dak«iïà codÅcÅ ca pÃrÓve |
dyau÷ p­«Âham antarik«am udaram iyam ura÷ |
sa e«o 'psu prati«Âhita÷ |
yatra kva caiti tad eva pratiti«Âhaty evaæ vidvÃn || BrhUp_1,2.3 ||>#

__________


BrhUpBh_1,2.3 sa ca jÃta÷ prajÃpatistredhà triprakÃramÃtmÃnaæ svayameva kÃryakaraïasaæghÃtaæ vyakuruta vyabhajadityetat /
kathaæ tredhÃ? ityÃha Ãdityaæ t­tÅyamagnivÃyvapek«ayà trayÃïÃæ pÆraïam akurutetyanuvartate /
tathÃgnyÃdityÃpek«ayà vÃyuæ t­tÅyam /
tathà vÃyvÃdityÃpek«ayÃgniæ t­tÅyamiti dra«Âavyam /
sÃmarthyasya tulyatvÃttrayÃïÃæ saækhyÃpÆraïatve /
sa e«a prÃïa÷ sarvabhÆtÃnÃmÃtmÃpy agnivÃyvÃdityarÆpeïa viÓe«ata÷ svenaiva m­tyvÃtmanà tredhà vihito vibhakto na viràsvarÆpopamardanena /
tasyÃsya prathamajasyÃgneraÓvamedhopayogikasyÃrkasya virÃjaÓcityÃtmakasya aÓvasyeva darÓanamucyate /
sarvà hi pÆrvoktotpattirasya stutyarthetyavocÃmaitthamasau Óuddhajanmeti /
tasya prÃcÅ dikÓiro viÓi«ÂatvasÃmÃnyÃt /
asau cÃsau caiÓÃnyÃgneyyau Årmau bÃhÆ /
Årayatergatikarmaïa÷ /
athÃsyÃgne÷ pratÅcÅ dikpucchaæ jaghanyobhÃga÷, prÃÇmukhasya pratyagdiksambandhÃd /
asau cÃsau ca vÃyavyanair­tyau sakthyausakthinÅ p­«ÂhakoïatvasÃmÃnyÃt /
dak«iïà codÅcÅ ca pÃrÓe ubhayadiksambandhasÃmÃnyÃt /
dyau÷ p­«Âhamantarik«amudaramiti pÆrvavat /
iyamura÷ adhobhÃgasÃmÃnyÃt /
sa e«o 'gni prajÃpatirÆpo lokÃdyÃtmako 'gnirapsu prati«Âhita÷"evamime lokà apsvanta÷"iti Órute÷ /
yatra kka ca yasminkasmiæÓcideti gacchati tadeva tatraiva pratiti«Âhati sthitiæ labhate /
ko 'sau? evaæ yathoktamapsu prati«ÂhitatvamagnevidvÃnvijÃnan guïaphalametat //3//



yo 'sau m­tyu÷ so 'bÃdikrameïÃtmanÃtmÃnam aï¬asyÃnta÷ kÃryakaraïasaæghÃtavantaæ virÃjamagnimas­jata, tredhà cÃtmÃnamakurutetyuktam /
sa kiævyÃpÃra÷ sannas­jata? ityucyate- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,2.4

#<so 'kÃmayata -- dvitÅyo ma Ãtmà jÃyeteti |
sa manasà vÃcaæ mithunaæ samabhavad aÓanÃyà m­tyu÷ |
tad yad reta ÃsÅt sa saævatsaro 'bhavat |
na ha purà tata÷ saævatsara Ãsa |
tam etÃvantaæ kÃlam abibhar yÃvÃnt saævatsara÷ |
tam etÃvata÷ kÃlasya parastÃd as­jata |
taæ jÃtam abhivyÃdadÃt |
sa bhÃï akarot |
saiva vÃg abhavat || BrhUp_1,2.4 ||>#

__________


BrhUpBh_1,2.4 sa m­tyurakÃmayata kÃmitavÃn /
kim? dvitÅyo me mamÃtmà ÓarÅraæ yenÃhaæ ÓarÅrÅ syÃæ sa jÃyetotpadyeta ityevametadakÃmayata /
sa evaæ kÃmayitvà manasà pÆrvotpannena vÃcaæ lak«aïÃæ mithunaæ dvandvabhÃvaæ samabhavatsambhavanaæ k­tavÃnmanasà trayÅmÃlocitavÃn /
trayÅvihitaæ s­«Âikramaæ manasÃnvÃlocayadityartha÷ /
ko 'sau? aÓanÃyayà lak«ito m­tyu÷ /
aÓanÃyà m­tyurityuktam /
tameva parÃm­Óatyanyatra prasaÇgo mà bhÆditi /
tadyadreta ÃsÅt-tattatra mithune yadreta ÃsÅt, prathamaÓarÅriïa÷ prajÃpaterutpattau kÃraïaæ reto bÅjaæ j¤ÃnakarmarÆpam,trayyÃlocanÃyÃæ yadd­«ÂavÃnÃsÅjjanmÃntarak­tam;tadbhÃvabhÃvito 'pa÷ s­«Âvà tena retasà bÅjenÃpsvanupraviÓya aï¬arÆpeïa garbhÅbhÆta÷ sa saævatsaro 'bhavat, saævatsarakÃlanirmÃtà saævatsara÷ prajÃpatirabhavat /
na ha, purà pÆrvam, tatastasmÃtsaævatsarakÃlanirmÃtu÷ prajÃpate÷, saævatsara÷ kÃlo nÃma nÃsa na babhÆva ha /
taæ saævatsarakÃlanirmÃtÃramantargarbhaprajÃpatim, yÃvÃniha prasiddha÷ kÃla etÃvantametÃvatsaævatsaraparimÃïaæ kÃlamabibha÷ bh­tavÃnm­tyu÷ /
yÃvÃnsaævatsara iha prasiddha÷, tata÷ parastÃtkiæ k­tavÃn? tametÃvata÷ kÃlasya saævatsaramÃtrasya parastÃd Ærdhvamas­jata s­«ÂavÃn, aï¬amabhinadityartha÷ tamevaæ kumÃraæ jÃtamagniæ prathamaÓarÅriïam, aÓanÃyavattvÃnm­tyurabhivyÃdadÃnmukhavidÃraïaæ k­tavÃnattum;sa ca kumÃro bhÅta÷ svÃbhÃvikyÃvidyayà yukto bhÃïityevaæ Óabdamakarot /
saiva vÃgabhavat, vÃk-Óabdo 'bhavat //4//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,2.5

#<sa aik«ata yadi và imam abhimaæsye kanÅyo 'nnaæ kari«ya iti |
sa tayà vÃcà tenÃtmanedaæ sarvam as­jata yad idaæ ki¤ca -- ­co yajÆæ«i sÃmÃni chandÃæsi yaj¤Ãn prajÃæ paÓÆn |
sa yad-yad evÃs­jata tattad attum adhriyata |
sarvaæ và attÅti tad aditer adititvam |
sarvasyÃttà bhavati sarvam asyÃnnaæ bhavati ya evam etad aditer adititvaæ veda || BrhUp_1,2.5 ||>#

__________

BrhUpBh_1,2.5 sa aik«ata-sa evaæ bhÅtaæ k­taravaæ kumÃraæ d­«Âvà m­tyuraik«atek«itavÃn aÓanÃyÃvÃnapi-yadà kadÃcidvà imaæ kumÃramapimaæsye-abhipÆrvomanyatirhiæsÃrtha÷-hiæsi«ya ityartha÷;kanÅyo 'nnaæ kari«ye kanÅyo 'lpamannaæ kari«ya iti /
evamÅk«itvà tadbhak«aïÃdupararÃma bahu hyannaæ kartavyaæ dÅrghakÃlabhak«aïÃya na÷ kanÅya÷ /
tadbhak«aïe hi kanÅyo 'nnaæ syÃdbÅjabhak«aïa iva sasyÃbhÃva÷ /
sa evamprayojanamannabÃhulyamÃlocya tayyaiva trayyà vÃcà pÆrvoktayà tenaiva cÃtmanà manasà mithunÅbhÃvamÃlocanamupagamyopagamyedaæ sarvaæ sthÃvaraæ jaÇgamaæ cÃs­jata yadidaæ ki¤cayatki¤cedam /
kiæ tat? ­co yajÆæ«i sÃmÃni chandÃæsi ca saptagÃyatryÃdÅdÅni stotraÓastrÃdikarmÃÇgabhÆtÃæstrividhÃn mantrÃngÃyatryÃdicchandoviÓi«ÂÃn yaj¤ÃæÓca tatsÃdhyÃnprajÃstatkartrÅ÷ paÓÆæÓca grÃmyÃnÃraïyÃnkarmasÃdhanabhÆtÃn /
nanu trayyà mithunÅbhÆtayÃs­jatetyuktam, ­gÃdÅneha kathamas­jateti? nai«a do«a÷, manasastvavyakto 'yaæ mithunÅbhÃvastrayyÃ, bÃhyastu ­gÃdÅnÃæ vidyamÃnÃnÃmeva karmasu viniyogabhÃvena vyaktÅbhÃva÷ sarga iti /
sa prajÃpatirevamannav­ddhiæ buddhvà yadyadeva kriyÃsÃdhanaæ phalaæ và ki¤cidas­jata tattadattuæ bhak«ayitumadhriyata dh­tavÃnmana÷ /
sarvaæ k­tsnaæ vai yasmÃdattÅti tattasmÃdaditeraditinÃmno m­tyoradititvaæ prasiddham /
tathà ca mantra÷-"aditirdyairaditirantarik«amaditirmÃtà sa pitÃ"(yaju÷.saæ.25 / 23) ityÃdi÷ /
sarvasyaitasya jagato 'nnabhÆtasyÃttà sarvÃtmanaivabhavatyanyathà virodhÃt /
na hi kaÓcitsarvasyaiko 'ttà d­ÓyatetasmÃtsarvÃtmà bhavatÅtyartha÷ /
sarvamasyÃnnaæ bhavati;ata eva sarvÃtmano hyattu÷ sarvamannaæ bhavatÅtyupapadyate /
ya evametadyathoktamaditerm­tyo÷ prajÃpate÷ sarvasya adanÃdadititvaæ veda tasyaitat phalam //5//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,2.6 

#<so 'kÃmayata -- bhÆyasà yaj¤ena bhÆyo yajeyeti |
so 'ÓrÃmyat |
sa tapo 'tapyata |
tasya ÓrÃntasya taptasya yaÓo vÅryam udakrÃmat |
prÃïà vai yaÓo vÅryam |
tat prÃïe«ÆtkrÃnte«u ÓarÅraæ Óvayitum adhriyata |
tasya ÓarÅra eva mana ÃsÅt || BrhUp_1,2.6 ||>#

__________

BrhUpBh_1,2.6 so 'kÃmayatetyaÓvÃÓvamedhayornirvacanÃrthamidamÃha- bhÆyasà mahatà yaj¤ena bhÆya÷ punarapi yaj¤eyeti /
janmÃntarakaraïÃpek«ayà bhÆya÷- Óabda÷ /
sa prajÃpati÷ janmÃntare 'ÓvamedhenÃyajata /
sa tadbhÃvabhÃvita eva kalpÃdau vyÃvartata /
so 'ÓvamedhakriyÃkÃrakaphalÃtmatvena nirv­tta÷ sannakÃmayata bhÆyasà yaj¤ena bhÆyo yajeyeti /
evaæ mahatkÃryaæ kÃmayitvà lokavadaÓrÃmyat /
sa tapo 'tapyata /
tasya ÓrÃntasya taptasyeti pÆrvavat, yaÓo vÅryamudakrÃmaditi /
svayameva padÃrthamÃha- prÃïÃÓcak«urÃdayo vai yaÓo yaÓohetutvÃt te«u hi yatsukhyÃtirbhavati, tathà vÅryaæ balamasmi¤ÓarÅre /
tadevaæ prÃïalak«aïaæ yaÓo vÅryamudakrÃmadutkrÃntavat /
tadevaæ yaÓovÅryabhÆte«u prÃïe«ÆtkrÃnte«u ÓarÅrÃnni«krÃnte«u taccharÅraæ prajÃpate÷ ÓvayitumucchÆnabhÃvaæ gantumadhriyatÃmedhyaæ cÃbhavat tasya prajÃpate÷ ÓarÅrÃnnirgatasyÃpi tasminneva ÓarÅre mana ÃsÅdyathà kasyacitpriye vi«aye dÆraæ gatasyÃpi mano bhavati tadvat //6//



sa tasminneva ÓarÅre gatamanÃ÷ sankimakarot? ityucyate- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,2.7

#<so 'kÃmayata -- medhyaæ ma idaæ syÃd Ãtmanvy anena syÃm iti |
tato 'Óva÷ samabhavat |
yad aÓvat tan medhyam abhÆd iti tad evÃÓvamedhasyÃÓvamedhatvam |
e«a ha và aÓvamedhaæ veda ya enam evaæ veda |
tam anavarudhyaivÃmanyata |
taæ saævatsarasya parastÃd Ãtmana Ãlabhata |
paÓÆn devatÃbhya÷ pratyauhat |
tasmÃt sarvadevatyaæ prok«itaæ prÃjÃpatyam Ãlabhante |
e«a và aÓvamedho ya e«a tapati |
tasya saævatsara Ãtmà |
ayam agnir arka÷ |
tasyeme lokà ÃtmÃna÷ |
tÃv etÃv arkÃÓvamedhau |
so punar ekaiva devatà bhavati m­tyur eva |
apa punarm­tyuæ jayati |
nainaæ m­tyur Ãpnoti |
m­tyur asyÃtmà bhavati |
sarvam Ãyur eti |
etÃsÃæ devatÃnÃm eko bhavati || BrhUp_1,2.7 ||>#

__________


BrhUpBh_1,2.7 so 'kÃmayata, katham? medhyaæ medhÃrha yaj¤iyaæ me mamedaæ ÓarÅraæ syÃt /
ki¤ca ÃtmanvyÃtmavÃæÓcÃnena ÓarÅreïa ÓarÅravÃnsyÃmiti prÃviveÓa /
yasmÃttaccharÅraæ tadviyogÃdgatayaÓorvÅryaæ sad aÓvad aÓvayat tatastasmÃdaÓva÷ samabhavat /
tato 'ÓvanÃmà prajÃpatireva sÃk«Ãditi stÆyate /
yasmÃcca punastatpraveÓÃdgatayaÓovÅryatvÃdamedhyaæ sanmedhyamabhÆttadeva tasmÃdevÃÓvamedhasyÃÓvamedhanÃmna÷ kratoraÓvamedhatvam aÓvamedhanÃmalÃbha÷ /
kriyÃkÃrakaphalÃtmako hi kratu÷ /
sa ca prajÃpatireveti stÆyate /
kratunirvartakasyÃÓvasya pajÃpatitvamuktam'u«Ã và aÓvasya medhasya'ityÃdinà /
tasyaivÃÓvasya medhyasya prajÃpatisvarÆpasyÃgneÓca yathoktasya kratuphalÃtmarÆpatayà samasyopÃsanaæ vidhÃtavyamityÃrabhyate /
pÆrvatra kriyÃpadasyavidhÃyakasyÃÓrutatvÃt kriyÃpadÃpek«atvÃcca prakaraïasya ayamartho 'vagamyate /
e«a ha aÓvamedhaæ kratuæ veda ya enamevaæ veda, ya÷ kaÓcidenamaÓvamagnirÆpamarkaæ ca yathoktamevaæ vak«yamÃïena samÃsena padarÓyamÃnena viÓe«aïena viÓi«Âaæ veda, sa e«o 'Óvamedhaæ veda nÃnya÷ /
tasmÃdevaæ veditavya ityartha÷ /
katham? tatra paÓuvi«ayameva tÃvaddarÓanamÃha /
tatra prajÃpatirbhÆyasà yaj¤ena bhÆyo yajeyeti kÃmayitvà ÃtmÃnameva paÓuæ medhyaæ kalpayitvà taæ paÓumanavarudhyaivots­«Âaæ paÓumavarodhamak­tyaiva muktapragrahamamanyatÃcintayat /
taæ saævatsarasya pÆrïasya parastÃdÆrdhvamÃtmane ÃtmÃrthamÃlabhata- prajÃpatidevatÃkatvenetyetat- ÃlabhatÃlambhaæ k­tavÃn /
paÓÆnanyÃngrÃmyÃnÃraïyÃæÓca devatÃbhyo yathÃdaivataæ pratyauhatpratigamitavÃn /
yasmÃccaivaæ prajÃpatiramanyata tasmÃdevamanyo 'pyuktena vidhinÃtmÃnaæ paÓumaÓvaæ medhyaæ kalpayitvÃ- sarvadevatyo 'haæ prok«yamÃïa ÃlabhyamÃnastvahaæ maddevatya eva syÃm, anya itare paÓavo grÃmyÃraïyà yathÃdaivatamanyÃbhyo devatÃbhya Ãlabhyante madavayavabhÆtÃbhya eva- itividyÃt /
ata evedÃnÅæ sarvadevatyaæ prok«itaæ prÃjÃpatyamÃlabhante yÃj¤ikÃ÷ /
'evameva ha và aÓvamedho ya e«a tapati'- yastvevaæ paÓusÃdhanaka÷ kratu÷ sa e«a sÃk«ÃtphalabhÆto nirdiÓyata e«a ha và aÓvamedha÷ /
ko 'sau? ya eva savità tapati jagadavabhÃsayati tejasà /
tasyÃsya kratuphalÃtmana÷ saævatsara÷ kÃlaviÓe«a÷, Ãtmà ÓarÅraæ tannirvartyatvÃtsaævatsarasya /
tasyaiva kratvÃtmana÷, agnisÃdhyatvÃcca phalasya kratutvarÆpeïaiva nirdeÓa÷, ayaæ pÃrthivo 'gnirarka÷ sÃdhanabhÆta÷ /
tasya cÃrkasya kratau cityasyeme lokÃstrayo 'yopyÃtmÃna÷ ÓarÅrÃvayavÃ÷ /
tathà ca vyÃkhyÃtaæ'tasya prÃcÅ dik'ityÃdinà /
tÃvagnyÃdityÃvetau yathÃviÓe«itÃvarkÃÓvamedhau kratuphale /
arko ya÷ pÃrthivo 'gni÷ sa sÃk«ÃtkraturÆpa÷ kriyÃtmaka÷ /
kratoragnisÃdhyatvÃttadrÆpeïaiva nirdeÓa÷ /
kratusÃdhyatvÃcca phalasya kraturÆpeïaiva nirdeÓa Ãdityo 'Óvamedha iti /
tau sÃdhyaisÃdhanau kratuphalabhÆtÃvagnyÃdityau, sà u punarbhÆya ekaiva devatà bhavati /
kà sÃ? m­tyureva /
pÆrvamapyekaivÃsÅtkriyÃsÃdhanaphalabhedÃya vibhaktà /
tathà coktam"sa tredhÃtmÃnaæ vyakuruta" (b­.u.1 / 2 / 3) iti /
sà punarapi kriyÃnirv­ttyuttarakÃlamekaiva devatà bhavati m­tyureva phalarÆpa /
ya÷ punarevamenamaÓvamedhaæ m­tyumekÃæ devatÃæ veda /
ahameva m­tyurasmyaÓvamedha ekà devatà madrÆpà aÓvÃgnisÃdhanasÃdhyeti so 'pajayati punarm­tyuæ punarmaraïaæ sak­nm­tvà punarmaraïÃya na jÃyata ityartha÷ /
apajito 'pi m­tyurenaæ punarÃpnuyÃdityÃÓaÇkyÃha- nainaæ m­tyurÃpnoti /
kasmÃt? m­tyurasya evaævida Ãtmà bhavati /
ki¤ca m­tyureva phalarÆpa÷ sanne tÃsÃæ devatÃnÃmeko bhavati /
tasyaitat phalam //7//

#<iti prathamÃdhyÃye dvitÅyamagnibrÃhmaïam //2//>#



dvayà hetyÃdyasya ka÷ sambandha÷? karmaïÃæ j¤ÃnasahitÃnÃæ parà gatiruktà m­tyvÃtmabhÃvo 'Óvamedhagatyuktyà /
athedÃnÅæ m­tyvÃtmabhÃvasÃdhanabhÆtayo÷ karmaj¤Ãnayoryata udbhavastatprakÃÓanÃrthamudgÅthabrÃhmaïamÃrabhyate /
nanu m­tyvÃtmabhÃva÷ pÆrvatra j¤Ãnakarmaïo÷ phalamuktam /
udgÅthaj¤Ãnakarmaïostum­tyvÃtmabhÃvÃtikramaïaæ phalaæ vak«yati ato bhinnavi«ayatvÃtphalasya na pÆrvakarmaj¤ÃnodbhavaprakÃÓanÃrthamiti cet /
nÃyaæ do«a÷;agnyÃdityÃtmabhÃvatvÃdudgÅthaphalasya /
pÆrvatrÃpyetadeva phalamuktam'etÃsÃæ devatÃnÃmeko bhavati'iti /
nanu'm­tyumatikrÃnta÷'ityÃdi viruddham;na svÃbhÃvikapapmÃsaÇgavi«ayatvÃdatikramaïasya /
ko 'sau   svÃbhÃvika÷ papmÃsaÇgo m­tyu÷? kuto và tasyodbhava÷? kena và tasyÃtikramaïam? kathaæ vÃ? ityetasyÃrthasya prakÃÓanÃyÃkhyÃyikÃrabhate /
katham- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.1

#<dvayà ha prÃjÃpatyà devÃÓ cÃsurÃÓ ca tata÷ kÃnÅyasà eva devà jyÃyasà asurÃ÷ |
ta e«u loke«v aspardhanta |
te ha devà Æcur hantÃsurÃn yaj¤a udgÅthenÃtyayÃmeti || BrhUp_1,3.1 ||>#

__________

BrhUpBh_1,3.1 dvayà dviprakÃrÃ÷ /
heti pÆrvav­ttÃvadyodako nipÃta÷ /
vartamÃna pradÃpate÷ pÆrvajanmani yad v­ttaæ tadavadyodayati haÓabdena /
prÃjÃpatyÃ÷ prajÃpaterv­ttajanmÃvasthasyÃpatyÃni prÃjÃpatyÃ÷ /
ke te? devÃÓcÃsurÃÓca /
tasyaiva prajÃpate÷ prÃïà vÃgÃdaya÷ /
kathaæ punaste«Ãæ devÃsuratvam? ucyate - ÓÃstrajanitaj¤ÃnakarmabhÃvità dyodanÃddevà bhavanti /
ta eva svÃbhÃvikapratyak«ÃnumÃnajanitad­«Âaprayojanakarmaj¤ÃnabhÃvità asurÃ÷ /
sve«vevÃsu«u ramaïÃt surebhyo và devobhyo 'nyatvÃt /
yasmÃcca d­«Âaprayojanaj¤ÃnakarmabhÃvità asurÃ÷, tatastasmÃtkÃnÅyasÃ÷, kÃnÅyÃæsa eva kÃnÅyasÃ÷, svÃrthe 'ïi v­ddhi÷ /
kanÅyÃæso 'lpà eva devÃ÷ /
jyÃyasà asurÃjyÃyÃnaso 'surÃ÷ /
svÃbhÃvikÅ hi karmaj¤Ãnaprav­ttirmahattarà prÃïÃnÃæ ÓÃstrajanitÃyÃ÷ karmaj¤Ãnaprav­tterd­«ÂaprayojanatvÃt /
ata eva kanÅyastvaæ devÃnÃæ   ÓÃstrajanitaprav­tteralpatvÃt /
atyantayatnasÃdhyà hi sà /
te devÃÓcÃsurÃÓca prajÃpatiÓarÅrasthà e«u loke«u nimittabhÆte«u svÃbhÃviketarakarmaj¤ÃnasÃdhye«u aspardhanta spardhÃ. k­tavanta÷ /
devÃnÃæ cÃsurÃïÃæ ca v­ttyudbhavÃbhibhavau spardhà /
kadÃcicchÃstrajanitakarmaj¤ÃnabhÃvanÃrÆpà vatti÷ prÃïÃnÃmudbhavati /
yadà codbhavati tadà d­«Âaprayojanà pratyak«ÃnumÃna janitakarmaj¤ÃnabhÃvanÃrÆpà te«Ãmeva prÃïÃnÃæ v­ttirÃsuryabhibhÆyate /
sa devÃnÃæ jayo 'surÃïÃæ parÃjaya÷ /
kadÃcittadviparyayeïa devÃnÃæ v­ttirabhibhÆyata Ãsuryà udbhava÷ /
so 'surÃïÃæ jayo devÃnÃæ parÃjaya÷ /
evaæ devÃnÃæ jaye dharmabhÆyastvÃdutkar«a à prajÃpatitvaprÃpte÷ /
asurajaye 'dharmabhÆyastvÃdapakar«a à sthÃvaratvaprÃpte÷ /
ubhayasÃmye manu«yatvaprÃpti÷ /
ta evaæ kanÅyastvÃdabhibhÆyamÃnà asurairdevà bÃhulyÃdasurÃïÃæ kiæ k­tavanta÷? ityucyate- te devà asurairabhibhÆyamÃnà ha kilocuruktavanta÷ /
katham? hantedÃnÅm asminyaj¤e jyoti«Âome, udgÅthena udgÅthakarmapadÃrthakart­svarÆpÃÓrayaïena ÃtyayÃmÃtigacchÃma÷ /
asurÃnabhibhÆya svaæ devabhÃvaæ ÓÃstraprakÃÓitaæ pratipatyÃmaha ityuktavanto 'nyonyam /
udgÅthakarmapadÃrthakart­svarÆpÃÓrayaïaæ ca j¤ÃnakarmabhyÃm /
karma vak«yamÃïaæ mantrajapalak«aïaæ vidhitsyamÃnaæ"tadetÃni japet"iti /
j¤Ãnaæ tvidameva nirÆpyamÃïam /
nanvidamabhyÃrohajapaviÓe«or'thavÃdau na j¤ÃnanirÆpaïaparam /
na; 'ya evaæ veda'iti vacanÃt /
udgÅthaprastÃve purÃkalpaÓravaïÃdudgÅthavidhiparamiti cenna, aprakaraïÃt /
udgÅthasya cÃnyatra vihitatvÃt /
vidyÃprakaratvÃccÃsya /
abhyÃrohajapasya cÃnityatvÃt, evaæ viprayojyatvÃt;vij¤Ãnasya ca nityavacchravaïÃt /
"taddhaitallokajideva"(b­. u.1 / 3 / 28) iti ca Órute÷;prÃïasya vÃgÃdÅnÃæ ÓuddhyaÓuddhivacanÃt /
na hyanyupÃsyate prÃïasya Óuddhivacanaæ vÃgÃdÅnÃæ ca sahopÃnyastÃnÃmaÓuddhivacanam /
vÃgÃdinindayà mukhyaprÃïastutiÓcÃbhipretà upapadyate /
'm­tyumatikrÃnto dÅpyate'ityÃdi phalavacanaæ ca /
prÃïasvarÆpÃpatterhi phalaæ tadyadvÃgÃdyagnyÃdibhÃva÷ /
bhavatu nÃma prÃïasyopÃsanam, na tu viÓuddhyÃdiguïavatteti /
nanu syÃcchrutatvÃt;na syÃt;upÃsyatve stutyarthatvopapatte÷ /
na;aviparÅtÃrthapratipatte÷ Óreya÷prÃptyupapatterlokavat /
yo hyaviparÅtamarthaæ pratipadyate loke sa i«Âaæ prÃpnotyani«ÂÃdvà nivartate, na viparÅtÃrthapratipattyà /
tathehÃpi ÓrautaÓabdajanitÃrthapratipattau Óreya÷prÃptirupapannà na viparyaye /
na copÃsanÃrthaÓrutaÓabdotthavij¤Ãnavi«ayasya ayathÃrthatve pramÃïamasti /
na ca tadvij¤ÃnasyÃpavÃda÷ ÓrÆyate /
tata÷  Óreya÷prÃptidarÓanÃdyathÃrthatÃæ pratipadyÃmahe;viparyaye cÃnarthaprÃptidarÓanÃt /
yo hi viparyayeïÃrthaæ pratipadyate loke, puru«aæ sthÃïurityamitraæ mitramiti vÃ, so 'narthaæ prÃpnuvand­Óyate /
ÃtmeÓvaradevatÃdÅnÃmapi ayathÃrthÃnÃmeva ced grahaïaæ Órutita÷, anarthaprÃptyarthaæ ÓÃstramiti dhruvaæ prÃpnuyÃllokavadeva, na caitadi«Âam;tasmÃdyathÃbhÆtÃneva ÃtmeÓvaradevatÃdÅn grÃhayatyupÃsanÃrthaæ ÓÃstram /
nÃmÃdau brahmad­«ÂidarÓanÃdayuktamiti cetsphuÂaæ nÃmÃderabrahmatvam, tatra brahmad­«Âiæ sthÃïbÃdÃviva puru«ad­«Âiæ viparÅtÃæ grÃhayacchÃstraæ d­Óyate /
tasmÃdyathÃrthameva ÓÃstrata÷ pratipatte÷ Óreya÷ ityuktamiti cet? na, pratimÃvadbhedapratipatte÷ /
nÃmÃdavabrahmaïi brahmad­«Âiæ viparÅtÃæ grÃhayati ÓÃstraæ sthÃïbÃdÃviva puru«ad­«Âiæ, iti naitatsÃdhvavoca÷ /
kasmtÃt? bhedena hi brahmaïo nÃmÃdivastupratipannasya nÃmÃdau vidhÅyate brahmad­«Âi÷ pratimÃdÃviva vi«ïud­«Âi÷ /
Ãlambanatvena hi nÃmÃdipratipatti÷ pratimÃdivadeva, na tu nÃmÃdyeva brahmeti /
yathà sthÃïÃvanirj¤Ãte na sthÃïuriti, puru«a evÃyamiti pratipadyate viparÅtam, na tu tathà nÃmÃdau brahmad­«ÂirviparÅtà /
brahmad­«Âireva kevalà nÃsti brameti cet /
etena pratimÃbrÃhmaïÃdi«u vi«ïvÃdidevapitrÃdid­«ÂÅnÃæ tulyatà /
na;­gÃdi«u p­thivyÃdid­«ÂidarÓanÃt /
vidyamÃnap­thivyÃdivastud­«ÂÅnÃmeva ­gÃdivi«aye k«epadarÓanÃt /
tasmÃttatsÃmÃnyÃnnÃmÃdi«u brahmÃdid­«ÂÅnÃæ vidyamÃnabrahmÃdivi«ayatvasiddhi÷ /
etena pratimÃbrÃhmaïÃdi«u vi«ïvÃdidevapitrÃdibuddhÅnÃæ ca satyavastuvi«ayatvasiddhi÷ /
mukhyÃpek«atvÃcca gauïatvasya /
pa¤cÃgnyÃdi«u cÃgnitvÃdergauïatvÃd mukhyÃgnyÃdisadbhÃvavannÃmÃdi«u bahmatvasya gauïatvÃnmukhyabrahmasadbhÃvopapatti÷ /
kriyÃrthaiÓcÃviÓe«ÃdvidyÃrthÃnÃm yathà ca darÓapaurïamÃsÃdikriyedamphalà viÓi«ÂaitikartavyatÃkà evaÇkramaprayuktÃÇgà ca ityetadalaukikaæ vastu pratyak«Ãdyavi«ayaæ tathÃbhÆtaæ ca vedavÃkyaireva j¤Ãpyate /
tathÃ, paramÃtmeÓvaradevatÃdivastu asthÆlÃdidharmakamaÓanÃyÃdyatÅtaæ cetyevamÃdiviÓi«Âamiti vedavÃkyaireva j¤Ãpyate, ityalaukikatvÃttathÃbhÆtameva bhavitumarhatÅti /
na ca kriyÃrthairvÃkyairj¤ÃnavÃkyÃnÃæ buddhyutpÃtakatve viÓe«o 'sti /
na cÃniÓcità viparyastà và paramÃtmÃdivastuvi«ayà buddhirutpadyate /
anu«ÂheyÃbhÃvÃdayuktamiti cet kriyÃrthairvÃkyaistryaæÓÃbhÃvanÃnu«Âheyà j¤Ãpyate 'laukikyapi /
na tathà paramÃtmeÓvarÃdivij¤Ãne 'nu«Âheyaæ ki¤citasti /
ata÷ kriyÃrthai÷ sÃdharmyamityayuktamiti cet? na, j¤Ãnasya tathÃbhÆtÃrthavi«ayatvÃt na hyanu«ÂheyatvÃttathÃtvam, kiæ tarhi? pramÃïasamadhigatatvÃt /
na ca tadvi«ayÃyà buddheranu«Âheyavi«ayatvÃttathÃrthatvam, kiæ tarhi? vedavÃkyajanitatvÃdeva /
vedavÃkyÃdhigatasya vastunastathÃtve satyanu«ÂheyatvaviÓi«Âhaæ cedanuti«Âhati /
no cedanu«ÂheyatvaviÓi«Âhaæ nÃnu ti«Âhati /
ananu«Âheyatve vÃkyapramÃïatvÃnupapattiriti cet /
na hyanu«Âheye 'sati padÃnÃæ sahatirupapadyate /
anu«Âheyatve tu sati tÃdarthyena padÃni saæhanyante /
tatrÃnu«Âheyani«Âhaæ vÃkyaæ pramÃïaæ bhavati idamanenaivaæ kartavyamiti /
na tvidamanenaivamityevaæ prakÃrÃïÃæ padaÓatÃnÃmapi vÃkyatvamasti'kuryÃtkriyeta kartavyaæ bhavetsyÃditi pa¤camam'ityevamÃdÅnÃmanyatame 'sati /
ata÷ paramÃtmeÓvarÃdÅnÃmavÃkyapramÃïatvam, padÃrthatve ca pramÃïÃntaravi«ayatvam /
ato 'sadetaditi cet? na,'asti merurvarïacatu«Âayopeta÷'ityevamÃdyananu«Âheye 'pi vÃkyadarÓanÃt /
na ca'merurvarïacatu«Âayopeta÷'ityevamÃdivÃkyaÓravaïe mervÃdÃvanu«Âheyatvabuddhirutpadyate /
tathà astipadasahitÃnÃæ paramÃtmeÓvarÃdipratipÃdakavÃkyapadÃnÃæ viÓe«aïa viÓe«yabhÃvena saæhati÷ kena vÃryate /
mervÃdij¤ÃnavatparamÃtmaj¤Ãne prayojanÃbhÃvÃdayuktamiti cet? na,"brahmavidÃpnoti param"(tai.u.2 / 1 / 1) "brahmavidÃpnoti param bhidyate h­dayagranthi÷"(mu.u.2 / 2 / 8) iti phalaÓravaïÃt, saæsÃrabÅjÃvidyÃdido«aniv­ttidarÓanÃcca /
ananyaÓe«atvÃcca tajj¤Ãnasya, juhvÃmiva phalaÓruterarthavÃdatvÃnupapatti /
prati«iddhÃni«ÂaphalasambandhaÓca vedÃdeva vij¤Ãyate /
na cÃnu«Âheya÷ sa÷ /
na ca prati«iddhavi«aye prav­ttakriyasya akaraïÃdanyadanu«Âheyamasti /
akartavyatÃj¤Ãnani«Âhataiva hi paramÃrthata÷ prati«edhavidhÅnÃæ syÃt /
k«udhÃrtasya prati«edhaj¤Ãnasaæsk­tasya abhak«ye 'bhojye và pratyupasthite kalajjÃbhiÓastÃnnÃdau'idaæ bhak«yamado bhojyam'iti và j¤Ãnamutpannam, tadvi«ayayà prati«edhaj¤Ãnasm­tyà bÃdhyate /
m­gat­«ïikÃyÃmiva peyaj¤Ãnaæ tadvi«ayayÃthÃtmyavij¤Ãnena /
tasminbÃdhite snÃbhÃvikanarthakarÅtadbhak«aïabhojanaprav­ttirna bhavati /
viparÅtaj¤ÃnanimittÃyÃ÷ prav­tterniv­ttireva, na punaryatna÷ kÃryastadabhÃve /
tasmÃt prati«edhavidhÅnÃæ vastuyÃthÃtmyaj¤Ãnani«Âhataiva, na puru«avyÃpÃrani«ÂhatÃgandho 'pyasti /
tathehÃpi paramÃtmÃdiyÃthÃtmyaj¤ÃnavidhÅnÃæ tÃvanmÃtraparyavÃsanataiva syÃt /
tathà tadvij¤Ãnasaæsk­tasya tadviparÅtÃrthaj¤ÃnanimittÃnÃæ prav­ttÅnÃmanarthÃrthatvena j¤ÃyamÃnatvÃt paramÃtmÃdiyÃthÃtmyaj¤Ãnasm­tyà svÃbhÃvike tannimittavij¤Ãne bÃdhite 'bhÃva÷ syÃt /
nanu kala¤jÃdibhak«aïÃderanarthÃrthatvavastuyÃthÃtmyaj¤Ãnasm­tyà svÃbhÃvike tadbhak«yatvÃdivi«ayaviparÅtaj¤Ãne nivartite tadbhak«aïÃdyanarthaprav­ttyabhÃvavadaprati«edhavi«ayatvÃcchÃstravihitaprav­ttyabhÃvo na yukta iti cet /
na, viparÅtaj¤ÃnanimittatvÃnarthÃrthatvÃbhyÃæ tulyatvÃt /
kala¤jabhak«aïÃdiprav­tte÷ mithyÃj¤Ãnanimittatvam /
anarthÃrthatvaæ ca yathÃ, tathà ÓÃstravihitaprav­ttÅnÃmapi /
tasmÃt paramÃtmayÃthÃtmyavij¤Ãnavata÷ ÓÃstravihitaprav­ttÅnÃmapi mithyÃj¤Ãnanimittatvena anarthÃrthatvena ca tulyatvÃt paramÃtmaj¤Ãnena viparÅtaj¤Ãne nivartite yukta evÃbhÃva÷ /
nanu tatra yukta÷, nityÃnÃæ tu kevalaÓÃstranimittatvÃt, anarthÃrthatvÃbhÃvaccÃbhÃvo na yukta iti cet? na avidyÃrÃgadve«Ãdido«avato vihitatvÃt /
yathà svargakÃmÃdido«avato darÓapÆrïamÃsÃdÅni kÃmyÃni karmÃïi vihitÃni tathà sarvÃnarthabÅjÃvidyÃdido«avatastajjanite«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃrarÃgadve«Ãdido«avataÓca tatpreritÃviÓe«aprav­tteri«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃrÃrthino nityÃni karmÃïi vidhÅyante, na kevalaæ ÓÃstranimittÃnyeva /
na cÃgnihotradarÓapÆrïamÃsacÃturmÃsyapaÓubandhasomÃnÃæ karmaïÃæ svata÷ kÃmyanityatvavivekosti /
kart­gatena hi svargÃdikÃmado«eïa kÃmÃrthatà /
tathà avidyÃdido«avata÷ svabhÃvaprÃpte«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃrÃrthina÷ tadarthÃnyeva nityÃni iti yuktam, taæ prati vihitatvÃt /
na paramÃtmayÃthÃtmyavij¤Ãnavata÷ ÓamopÃyavyatirekeïa ki¤citkarma vihitamubhalabhyate /
karmanimittadevatÃdisarvasÃdhanavij¤Ãnopamardena hyÃtmaj¤Ãnaæ vidhÅyate, na copamarditakriyÃkÃrakÃdivij¤Ãnasya karmaprav­ttirupapadyate /
viÓi«ÂakriyÃsÃdhanÃdij¤ÃnapÆrvakatvÃtkriyÃprav­tte÷ /
na hi deÓakÃlÃdyanavacchinnÃsthÆladvayÃdibrahmapatyayadhÃriïa÷ karmÃvasaro 'sti /
bhojanÃdiprav­ttyavasaravatsyÃditi cet? na, avidyÃdikevalado«animittatvÃdbhojanÃdi prav­tterÃvaÓyakatvÃnupapatte÷ /
na tu tathÃniyataæ kadÃcitkriyate kadÃcinna kriyate ceti nityaæ karmopapadyate /
kevalado«animittatvÃttu bhojanÃdikarmaïo 'niyatatvaæ syÃt /
do«odbhavÃbhibhavayoraniyatatvÃt kÃmÃnÃmiva kÃmye«u /
ÓÃstranimittakÃlÃdyapek«atvÃcca nityÃnÃmaniyatatvÃnupapatti÷ /
do«animittatve satyapi yathà kÃmyÃgnihotrasya ÓÃstravihitatvÃt sÃyaæprÃta÷ kÃlÃdyapek«atvamevam /
tadbhojanÃdipav­ttau niyamavatsyÃditi cet? na, niyamasÃkriyatvÃt kriyÃyÃÓcaprayojakatvÃnnÃsau j¤ÃnasyÃpavÃdakara÷ /
tasmÃt paramÃtmÃyÃthÃtmyaj¤Ãnavidherapi tadviparÅtasthÆladvaitÃdij¤ÃnanivartakatvÃt sÃmarthyÃtsarvakarmaprati«edhavidhyarthatvaæ sampadyate;karmaprav­ttyabhÃvasya tulyatvÃd yathà prati«edhavi«aye /
tasmÃt prati«edhavidhivacca vastupratipÃdanaæ tatparatvaæ ca siddhaæ ÓÃstrasya //1//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.2

#<te ha vÃcam Æcus tvaæ na udgÃyeti |
tatheti tebhyo vÃg udagÃyat |
yo vÃci bhogas taæ devebhya ÃgÃyat |
yat kalyÃïaæ vadati tad Ãtmane |
te 'vidur anena vai na udgÃtrÃtye«yantÅti |
tam abhidrutya pÃpmanÃvidhyan |
sa ya÷ sa pÃpmà yad evedam apratirÆpaæ vadati |
sa eva sa pÃpmà || BrhUp_1,3.2 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.2 te devà haivaæ viniÓcitya, vÃcaæ vÃgabhimÃninÅæ devatÃmucuruktavanta÷ /
tvaæ no 'smabhyamudgÃyaudgÃtraæ karma kuru«va /
vÃgdevatÃnirvarttyamaugÃtraæ kama d­«Âavanta÷, tÃmeva ca devatÃæ japamantrÃbhidhÃyÃm"asato mà sadgamaya"(b­.u.1 / 3 / 28) iti /
atra copÃsanÃyÃ÷ karmaïaÓca kart­tvena vÃgÃdaya eva vivak«yante /
kasmÃt? yasmÃtparamÃrthatastat kart­kastadvi«aya eva ca sarvo j¤ÃnakarmasaævyavahÃra÷ /
vak«yati hi"dhyÃyatÅva lelÃyatÅva"ityÃtmakart­katvÃbhÃvaæ vistarata÷ «a«Âe /
ihÃpi cÃdyÃyÃnte upasaæhari«yati avyÃk­tÃdikriyÃkÃrakaphalajÃtam,"trayaæ và idaæ nÃma rÆpaæ karma"(1 / 6 / 1) iti avidyÃvi«ayam /
avyÃk­tÃttu yatparaæ paramÃtmÃkhyaæ vidyÃvi«ayam anÃmarÆpakarmÃtmakam"neti neti"(2 / 3 / 6) iti itarapratyÃkhyÃnenopasaæhari«yati p­thak /
yastu vÃgÃdisamÃhÃropÃdhiparikalpita÷ saæsÃryÃtmà taæ ca vÃgÃdisamÃhÃrapak«apÃtinameva darÓayi«yati"etebhyo bhÆtebhya÷ samutthÃya tÃnyevÃnuvinaÓyati"(2 / 4 / 12) iti /
tasmÃdyuktà vÃgÃdÅnÃmeva j¤Ãnakarmakart­tvaphalaprÃptivivak«Ã /
tatheti tathÃstviti devairuktà vÃktebhyo 'rthibhyor'thÃya udakÃyadudgÃnaæ k­tavatÅ /
ka÷ punarasau devebhyor'thÃya udgÃnakarmaïà vÃcà nirvartita÷ kÃryaviÓe«a÷? ityucyate- yo vÃcÅ nimittabhÆtÃyÃæ vÃgÃdisamudÃyasya ya upakÃro ni«padyate vadanÃdivyÃpÃreïa, sa eva /
sarve«Ãæ hyasau vÃgvadanÃbhinirv­tto bhoga÷ phalam /
taæ bhogaæ sà t­«u pavamÃne«u k­tvà avaÓi«Âe«u navasu stotre«u vÃcanikamÃrtvijyaæ phalaæ yatkalyÃïaæ Óobhanaæ vadati varïÃnabhinirvartayati tad Ãtmane mahyameva /
taddhyasÃdhÃraïaæ vÃgdevatÃyÃ÷ karma yatsamyagvarïÃnÃmuccÃraïam /
atastadeva viÓe«yate yatkalyÃïaæ vadatÅti /
yattu vadanakÃryaæ sarvasaæghÃtopakÃrÃtmakaæ tadyÃjamÃnameva /
tatra kalyÃïavadanÃtmasambandhÃsaÇgÃvasaraæ devatÃyà randhraæ pratilamya te vidurasurÃ÷, katham? anenodgÃtrÃno 'smÃnsvÃbhÃvikaæ j¤Ãnaæ cÃbhibhÆyÃtÅtya ÓÃstrajanitakarmaj¤ÃnarÆpeïa jyoti«odgÃtrÃtmanà atye«vantyatigami«yanti /
ityevaæ vij¤Ãya samudgÃtÃramabhidrutyÃbhigamya svena ÃsaÇgalak«aïena pÃpmanÃvidhyaæstìitavanta÷ saæyojitavanta ityartha÷ /
sa ya÷ sa pÃpmà prajÃpate÷ pÆrvajanmÃvasthasya vÃci k«ipta÷ sa e«a pratyak«Åkriyate /
ko 'sau? yadevamapratirÆpamananurÆpaæ ÓÃstraprati«iddhaæ vadati yena prayukto 'sabhyabÅbhatsÃn­tÃdyanicchannapi vadati /
anena kÃryeïÃpratirÆpavadanena anugamyamÃna÷ prajÃpate÷ kÃryabhÆtÃsu prajÃsu vÃci vartate /
sa evÃpratirÆpavadanenÃnumita÷ sa prajÃpatervÃci gata÷ pÃpmÃ, kÃraïÃnuvidhÃyi hi kÃryamiti //2//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.3-6

#<atha ha prÃïam Æcus tvaæ na udgÃyeti |
tatheti tebhya÷ prÃïa udagÃyat |
ya÷ prÃïe bhogas taæ devebhya ÃgÃyat |
yat kalyÃïaæ jighrati tad Ãtmane |
te 'vidur anena vai na udgÃtrÃtye«yantÅti |
tam abhidrutya pÃpmanÃvidhyan |
sa ya÷ sa pÃpmà yad evedam apratirÆpaæ jighrati |
sa eva sa pÃpmà || BrhUp_1,3.3 ||>#


#<atha ha cak«ur Æcus tvaæ na udgÃyeti |
tatheti tebhyaÓ cak«ur udagÃyat |
yaÓ cak«u«i bhogas taæ devebhya ÃgÃyat |
yat kalyÃïaæ paÓyati tad Ãtmane |
te 'vidur anena vai na udgÃtrÃtye«yantÅti |
tam abhidrutya pÃpmanÃvidhyan |
sa ya÷ sa pÃpmà yad evedam apratirÆpaæ paÓyati |
sa eva sa pÃpmà || BrhUp_1,3.4 ||>#


#<atha ha Órotram Æcus tvaæ na udgÃyeti |
tatheti tebhya÷ Órotram udagÃyat |
ya÷ Órotre bhogas taæ devebhya ÃgÃyat |
yat kalyÃïaæ Ó­ïoti tad Ãtmane |
te 'vidur anena vai na udgÃtrÃtye«yantÅti |
tam abhidrutya pÃpmanÃvidhyan |
sa ya÷ sa pÃpmà |
yad evedam apratirÆpaæ Ó­ïoti |
sa eva sa pÃpmà || BrhUp_1,3.5 ||>#


#<atha ha mana Æcus tvaæ na udgÃyeti |
tatheti tebhyo mana udagÃyat |
yo manasi bhogas taæ devebhya ÃgÃyat |
yat kalyÃïaæ saækalpayati tad Ãtmane |
te 'vidur anena vai na udgÃtrÃtye«yantÅti |
tam abhidrutya pÃpmanÃvidhyan |
sa ya÷ sa pÃpmà |
yad evedam apratirÆpaæ saækalpayati |
sa eva sa pÃpmà |
evam u khalv età devatÃ÷ pÃpmabhir upÃs­jan |
evam enÃ÷ pÃpmanÃvidhyan || BrhUp_1,3.6 ||>#

__________

BrhUpBh_1,3.3-6 tathaiva ghrÃïÃdidevatà udgÅthanirvartatvÃjjapamantraprakÃÓyà upÃsyÃÓceti kameïa parÅk«itavanta÷ /
devÃnÃæ caitanniÓcitamÃsÅt- vÃgÃdidevatÃ÷ kameïa parÅk«yamÃïÃ÷ kalyÃïavi«ayaviÓe«ÃtmasambandhÃsaÇgahetorÃsurapÃpmasaæsargÃd udgÅthanirvartanÃsamarthÃ÷ /
ato 'nabhidheyÃ÷"asato mà sadgamaya"ityanupÃsyÃÓca, aÓuddhatvÃditarÃvyÃpakatvÃcceti /
evamu khalvanuktà apyetÃstvagÃdidevatÃ÷ kalyÃïÃkalyÃïÃkÃryadarÓanÃdevaæ vÃgÃdideva, enÃ÷ pÃpmanÃvidhyanpÃpmanà viddhavanta iti yaduktaæ tatpÃpmabhirupÃs­janpÃpmabhi÷ saæsargaæ k­tavanta ityetat //3-6 //


vÃgÃdidevatà upÃsÅnà api m­tyatigamanÃyÃÓaraïÃ÷ santo devÃ÷ krameïa-




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.7

#<atha hemam Ãsanyaæ prÃïam Æcus tvaæ na udgÃyeti |
tatheti tebhya e«a prÃïa udagÃyat |
te 'vidur anena vai na udgÃtrÃtye«yantÅti |
tam abhidrutya pÃpmanÃvivyatsan |
sa yathÃÓmÃnam ­tvà lo«Âo vidhvaæsetaivaæ haiva vidhvaæsamÃnà vi«va¤co vineÓu÷ |
tato devà abhavan, parÃsurà |
bhavaty ÃtmanÃ, parÃsya dvi«an bhrÃt­vyo bhavati ya evaæ veda || BrhUp_1,3.7 ||>#

__________

BrhUpBh_1,3.7 athÃnantaraæ ha imamityabhinayapradarÓanÃrtham /
ÃsanyamÃsye bhavamÃsanyaæ mukhÃntarbilasthaæ prÃïamÆcustvaæ na udgÃyeti /
tathetyevaæ Óaraïamupagatebhya÷ sa e«a prÃïo mukhya udagÃyadityÃdi pÆrvavat /
pÃpmanÃvivyatsanvedhanaæ kartumi«Âavantaste ca do«Ãsaæsargiïaæ santaæ mukhyaæ prÃïam /
svena ÃsaÇgado«eïa vÃgÃdi«u labdhaprasarÃstadabhyÃsÃnuv­ttyà saæsrak«yamÃïà vineÓurvina«Âà vidhvastÃ÷ /
kathamiva? iti d­«ÂÃnta ucyate- sa yathà sa d­«ÂÃnto yathà loke 'ÓmÃnaæ pëÃïam­tvà gatvà prÃpya, lo«Âa÷ pÃæsupiï¬a÷ pëÃïacÆrïanÃyÃÓmani nik«ipta÷ svayaæ vidhvaæseta vistraæseta vicÆrïÅbhavet, evaæ haiva yathÃyaæ d­«ÂÃnta evameva, vidhvaæsamÃnà viÓe«eïa dhvaæsamÃnà vi«va¤co nÃnÃgatayo vineÓurvina«Âà yata÷, tatastasmÃdÃsuravinÃÓÃddevatvapratibandhabhÆtebhya÷ svÃbhÃvikÃsaÇgajanitapÃpmabhyo viyogÃd asaæsargadharmimukhyaprÃïÃÓrayabalÃd devà vÃgÃdaya÷ prak­tà abhavat /
kimabhavan? svaæ devatÃrÆpamagnyÃdyÃtmakaæ vak«yamÃïam /
pÆrvama«yagnyÃdyÃtmana eva santa÷ svÃbhÃvikena pÃpmanà tirask­tavij¤ÃnÃ÷ piï¬amÃtrÃbhimÃnà Ãsan /
te tatpÃpmaviyogÃdujjhitvà piï¬amÃtrÃbhimÃnaæ ÓÃstrasamarpitavÃgÃdyagnyÃdyÃtmÃbhimÃnà babhÆvurityartha÷ /
ki¤ca te pratipak«abhÆtà asurÃ÷ parÃbhavannityanuvartate /
parÃbhÆtà vina«Âà ityartha÷ /
yathà purÃkalpena varïita÷ pÆrvayajamÃno 'tikrÃntakÃlika÷ etÃmevÃkhyÃyikÃrÆpÃæ Órutiæ d­«Âvà tenaiva krameïa vÃgÃdidevatÃ÷ parÅk«ya, tÃÓcÃpohyÃsaÇgapÃpmÃspadado«avattvenÃdo«Ãspadaæ mukhyaæ prÃïamÃtmatvenopagamya vÃgÃdyÃdhyÃtmikapiï¬amÃtraparicchinnÃtmÃbhimÃnaæ hitvà vairÃjapiï¬ÃbhimÃnaæ vÃgÃdyagnyÃdyÃtmavi«ayaæ vartamÃnaprajÃpatitvaæ ÓÃstraprakÃÓitaæ pratipanna÷, tathaivÃyaæ yajamÃnastenaiva vidhinà bhavati prajÃpatisvarÆpeïÃtmanà /
parà cÃsyà prajÃpatitvapratipak«abhÆta÷ pÃpmà dvi«anbhrÃt­vyo bhavati /
yato 'dve«ÂÃpi bhavati kaÓcid bhrÃt­vyo bharatÃditulya÷, yastvindriyavi«ayÃsaÇgajanita÷ pÃpmà bhrÃt­vyo dve«Âà ca, pÃramÃrthikÃtmasvarÆpatiratiraskaraïahetutvÃt sa ca parÃbhavati viÓÅryate lo«ÂavÃtprÃïapari«vaÇgÃt /
kasyaitatphalam? ityÃha- ya evaæ veda /
yathoktaæ prÃïamÃtmatvena pratipadyate pÆrvayajamÃnavadityartha÷ //7//



phalamupasaæh­tyÃdhunÃkhyÃyikÃrÆpamevÃÓrityÃha- kasmÃccahetorvÃgÃdÅnmuktà mukhya eva prÃïa ÃtmatvenÃÓrayitavya÷? iti tadupapattinirÆpaïÃya yasmÃdayaæ vÃgÃdÅnÃæ piï¬ÃdÅnÃæ ca sÃdhÃraïa ÃtmÃ, ityetamarthamÃkhyÃyikayà darÓayantyÃha Óruti÷- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.8

#<te hocu÷ -- kva nu so 'bhÆd yo na ittham asakteti |
ayam Ãsye 'ntar iti |
so 'yÃsya ÃÇgiraso 'ÇgÃnÃæ hi rasa÷ || BrhUp_1,3.8 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.8 te prajÃpatiprÃïà mukhyena prÃïena pariprÃpitadevasvarÆpà hocuruktavanta÷ phalÃvasthÃ÷ /
kim? ityÃha- kva nviti vitarke /
kva nu kasminnu so 'bhÆt /
ka÷? yo no 'smÃnitthamevamasakta sa¤jitavÃndevabhÃvamÃtmatvenopagamitavÃn /
smaranti hi loke kenacidupak­tà upakÃriïam /
lokavadeva smaranto vicÃrayamÃïÃ÷ kÃryakaraïasaæghÃte Ãtmanyevopalabdhavanta÷ /
katham? ayamÃsye 'ntariti, Ãsye mukhe ya ÃkÃÓastasminnantarayaæ pratyak«o vartata iti /
sarvo hi loko vicÃryÃdhyavasyati, tathà devÃ÷ /
yasmÃdayamantarÃkÃÓe vÃgÃdyÃtmatvena viÓe«amanÃÓritya vartamÃna upalabdho devai÷, tasmÃtsaprÃïo 'yÃsyo viÓe«ÃnÃÓrayÃcca asakta sa¤jitavÃnvÃgÃdÅn /
ata evÃÇgirasa Ãtmà kÃryakaraïÃnÃm /
kathamÃÇgirasa÷? prasiddhaæ hyetadaÇgÃnÃæ kÃryakaraïalak«aïÃnÃæ rasa÷ sÃra Ãtmetyartha÷ /
kathaæ punaraÇgarasatvam? tadapÃye Óo«aprÃpteriti vak«yÃma÷ /
yasmÃccÃyamaÇgarasatvÃdviÓe«ÃmÃÓritatvÃcca kÃryakaraïÃnÃæ sÃdhÃraïa Ãtmà viÓuddhaÓca, tasmÃdvÃgÃdÅnapÃsya prÃïa evÃtmatvenÃÓrayitavya iti vÃkyÃrtha÷ /
Ãtmà hyÃtmatvenopagantavyo 'viparÅtabodhÃcchreya÷prÃpte÷, viparyaye svÃni«ÂaprÃptidarÓanÃt //8//



syÃnmataæ prÃïasya viÓuddhirasiddheti /
nanu parih­tametadvÃgÃdÅnÃæ kalyÃïavadanÃdyÃsaÇgavatprÃïasya ÃsaÇgÃspadatvÃbhÃvena /
vìham, kiæ tvÃÇgirasatvena vÃgÃdÅnÃmÃtmatvoktyà vÃgÃdidvÃreïa Óavas­«Âitatsp­«ÂerivÃÓuddhatà ÓaÇkyate- ityÃha- Óuddha eva praïa÷ /
kuta÷? 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.9

#<sà và e«Ã devatà dÆr nÃma |
dÆraæ hy asyà m­tyur |
dÆraæ ha và asmÃn m­tyur bhavati ya evaæ veda || BrhUp_1,3.9 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.9 sà và e«Ã devatà dÆrnÃma /
yaæ prÃïaæ prÃpyÃÓmÃnamiva lo«Âavadvidhvastà asurÃstaæ parÃm­Óati seti /
saivai«Ã yeyaæ vartamÃnayajamÃnaÓarÅrasthà devairnirdhÃritÃ"ayamÃsye 'nta÷"iti /
devatà ca sà syÃt, upÃsanakriyÃyÃ÷ karmabhÃvena guïabhÆtatvÃt /
yasyÃtmà dÆrnÃma dÆrityevaæ khyÃtà /
nÃmaÓabda÷ khyÃpanaparyÃya÷ /
tasmÃtprasiddhÃsyà viÓuddhidÆrnÃmatvÃt /
kuta÷ punardÆrnÃmatvam? ityÃha- dÆraæ dÆre÷ hi yasmÃdasyÃ÷ prÃïadevatÃyÃ÷ m­tyurÃsaÇgalak«aïa÷ pÃpmà /
asaæÓle«adharmitvÃtprÃïasya samÅpasthÃsyÃpi dÆratà m­tyostasmÃd dÆrityevaæ khyÃti÷, evaæ prÃïasya viÓuddhirj¤Ãpità /
vidu«a÷ phalamucyate- dÆraæ ha và asmÃnm­tyurbhavati /
asmÃdevaævida÷, ya evaæ veda tasmÃdevamiti prak­taæ viÓuddhiguïopetaæ prÃïamupÃsta ityartha÷ /
upÃsanaæ nÃma upÃsyÃrthavÃde yathà devatÃdisvarÆpaæ Órutyà j¤Ãpyate tathà manasopagamya Ãsanaæ cintanaæ laukikapratyayÃvyavadhÃnena yÃvattaddevatÃdisvarÆpÃtmÃbhimÃnÃbhivyaktiriti laukikÃtmÃbhimÃnavat /
"devo bhÆtvà devÃnapyeti" (b­.u.4 / 1 / 2) "kindevato 'syÃæ prÃcyÃæ diÓyasi" (b­.u.3 / 9 / 20) ityevamÃdiÓrutibhya÷ //9//



sà và e«Ã devatà dÆraæ ha và asmÃnm­tyurbhavatÅtyuktam /
kathaæ punarevaævido dÆraæ m­tyurbhavati? ityucyate- evaævittvavirodhÃt /
indriyavi«ayasaæsargÃsaÇgajo hi pÃpmà prÃïÃtmÃbhimÃnino hi virudhyate, vÃgÃdiviÓe«ÃtmÃbhimÃnahetutvÃt svÃbhÃvikÃj¤ÃnahetutvÃcca /
ÓÃstrajanito hi prÃïÃtmÃbhimÃna÷ /
tasmÃdevaævida÷ pÃpmà dÆraæ bhavatÅti yuktaæ virodhÃt /
tadetatpradarÓayati- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.10

#<sà và e«Ã devataitÃsÃæ devatÃnÃæ pÃpmÃnaæ m­tyum apahatya yatrÃsÃæ diÓÃm antas tad gamayÃæ cakÃra |
tad ÃsÃæ pÃpmano vinyadadhÃt |
tasmÃn na janam iyÃn nÃntam iyÃn net pÃpmÃnaæ m­tyum anvavÃyÃnÅti || BrhUp_1,3.10 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.10 sà và e«Ã devatetyuktÃrtham /
etÃsÃæ vÃgÃdÅnÃæ devatÃnÃæ pÃpmÃnaæ m­tyuæ svÃbhÃvikÃj¤Ãnaprayuktendriyavi«ayasaæsargÃsaÇgajanitena hi pÃpmanà sarvo mriyate, sa hyato m­tyu÷, taæ prÃïÃtmÃbhimÃnamÃtratayaiva prÃïo 'pahantetyucyate /
virodhÃdeva tu pÃpmaivaævido dÆraæ gato bhavati /
kiæ punaÓcakÃra devatÃnÃæ pÃpmÃnaæ m­tyumapahatya? ityucyate- yatra yasminnÃsÃæ prÃcyÃdÅnÃæ diÓÃmanto 'vasÃnaæ tattatra gamayäcakÃra gamanaæ k­tavÃnityetat /
nanu nÃsti diÓÃmanta÷ kathamantaæ gamitavÃn? ityucyate- Órautavij¤ÃnavajjanÃvadhinimittakalpitatvÃddiÓÃæ tadvirodhijanÃvyu«ita eva deÓo diÓÃmanta÷, deÓÃnto 'raïyamiti yadvadityado«a÷ /
tattatra gamayitvà ÃsÃæ devatÃnÃm, pÃpmana iti dvitÅyÃbahuvacanam, vinyadadhÃdvividhaæ nyagbhÃvenadadhÃtsthÃpitavatÅ prÃïadevatà /
prÃïÃtmÃbhimÃnaÓÆnye«u antyajane«viti sÃmarthyÃt /
indriyasaæsargajo hi sa iti prÃïyÃÓrayatÃvagamyate /
tasmÃttamantyaæ janaæ neyÃnna gacchetsambhëaïadarÓanÃdibhirna saæs­jet /
tatsaæsarge pÃpmanà saæsarga÷ k­ta÷ syÃtpÃpmÃÓrayo hi sa÷ /
tajjananivÃsaæ cÃntaæ digantaÓabdavÃcyaæ neyÃjjanaÓÆnyamapi, janamapi taddeÓaviyuktamityabhiprÃya÷ /
nediti paribhayÃrthe nipÃta÷ /
itthaæ janasaæsarge pÃpmÃnaæ m­tyumanvavÃyÃnÅti /
anu ava ayÃnÅtyanugaccheyamiti, evaæ bhÅto na janamantaæ ceyÃditi pÆrveïa sambandha÷ //10//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.11

#<sà và e«Ã devataitÃsÃæ devatÃnÃæ pÃpmÃnaæ m­tyum apahatyÃthainà m­tyum atyavahat || BrhUp_1,3.11 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.11 sà và e«Ã devatÃ, tadetatprÃïÃtmaj¤Ãnakarmaphalaæ vÃgÃdÅnÃmagnyÃdyÃtmatvamucyate /
athainà m­tyumatyavahat tasmÃdÃdhyÃtmikaparicchedakara÷ pÃpmà m­tyu÷ prÃïÃtmavij¤ÃnenapahatastasmÃtsaprÃïo 'pahantà pÃpmano m­tyo÷ /
tasmÃtsa eva prÃïa enà vÃgÃdidevatÃ÷ prak­taæ pÃpmÃnaæ m­tyumatÅtya avahatprÃpayatsvaæ svamaparicchinnamagnyÃdidevÃtÃtmarÆpam //11//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.12

#<sà vai vÃcam eva prathamÃm atyavahat |
sà yadà m­tyum atyamucyata so 'gnir abhavat |
so 'yam agni÷ pareïa m­tyum atikrÃnto dÅpyate || BrhUp_1,3.12 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.12. sa vai vÃcameva prathamÃmatyavahat /
sa prÃïo vÃcameva prathamÃæ pradhÃnÃmityetat /
udgÅthakarmaïÅtarakaraïÃpek«ayà sÃdhakatamatvaæ prÃdhÃnyaæ tasyÃ÷ /
tÃæ prathamÃmatyavahadvahanaæ k­tavÃn /
tasyÃ÷ punarm­tyumatÅtyo¬hÃyÃ÷ kiæ rÆpam? ityucyate- sà vÃgyadà yasminkÃle pÃpmÃnaæ m­tyum atyamucyatÃtÅtyÃmucyata mocità svayameva, tadÃsognirabhavat /
sà vÃkpÆrvamapyagnireva satÅ m­tyuviyoge 'pyagnirevÃbhavat /
etÃvÃæstu viÓe«o m­tyuviyoge /
soyamatikrÃnto 'gni÷ pareïam­tyuæ parastÃnm­tyordÅpyate /
prÃÇmok«Ãnm­tyupratibaddho adhyÃtmavÃgÃtmanà nedÃnÅmiva dÅptimÃnÃsÅt, idÃnÅæ tu m­tyuæ pareïa dÅpyate m­tyuviyogÃt //12//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.13

#<atha prÃïam atyavahat |
sa yadà m­tyum atyamucyata sa vÃyur abhavat |
so 'yaæ vÃyu÷ pareïa m­tyum atikrÃnta÷ pavate || BrhUp_1,3.13 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.13 tathà prÃïo ghrÃïam- vÃyurabhavat /
sa tu pavate m­tyuæ pareïÃtikrÃnta÷ /
sarvamanyaduktÃrtham //13//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.14

#<atha cak«ur atyavahat |
tad yadà m­tyum atyamucyata sa Ãdityo 'bhavat |
so 'sÃv Ãditya÷ pareïa m­tyum atikrÃntas tapati || BrhUp_1,3.14 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.14 tathà cak«urÃdityo 'bhavatsa tu tapati //14//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.15

#<atha Órotram atyavahat |
tad yadà m­tyum atyamucyata tà diÓo 'bhavan |
tà imà diÓa÷ pareïa m­tyum atikrÃntÃ÷ || BrhUp_1,3.15 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.15 tathà Órotraæ diÓo 'bhavat /
diÓa÷ prÃcyÃdivibhÃgenÃvasthitÃ÷ //15//



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.16

#<atha mano 'tyavahat |
tad yadà m­tyum atyamucyata sa candramà abhavat |
so 'sau candra÷ pareïa m­tyum atikrÃnto bhÃti |
evaæ ha và enam e«Ã devatà m­tyum ativahati ya evaæ veda || BrhUp_1,3.16 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.16 manaÓcandramà bhÃti /
yathà pÆrvayajamÃnaæ vÃgÃdyagnyÃdibhÃvena m­tyumatyavahat, evamenaæ vartamÃnayajamÃnamapi ha và e«Ã prÃïadevatà m­tyumativahati vÃgÃdyagnyÃdibhÃvena /
evaæ yo vÃgÃdipa¤cakaviÓi«Âaæ prÃïaæ veda /
"taæ yathà yathopÃsate tadeva bhavati"iti Órute÷ //16//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.17

#<athÃtmane 'nnÃdyam ÃgÃyat |
yad dhi ki¤cÃnnam adyate 'nenaiva tad adyate |
iha pratiti«Âhati || BrhUp_1,3.17 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.17 yathà vÃgÃdibhirÃtmÃrthamÃgÃnaæ k­taæ tathà mukhyo 'pi prÃïa÷ sarvaprÃïasÃdhÃraïaæ prÃjÃpatyaphalamÃgÃnaæ k­tvà tri«u pamÃne«u, athÃnantaraæ Ói«Âe«u navasu, stotre«u, Ãtmane ÃtmÃrthamannÃdyamannaæ ca tadÃdyaæ cÃnnÃdyamÃgÃyat /
kartu÷ kÃmasaæyogo vÃcanika ityuktam /
kathaæ punastadannÃdyaæ prÃïenÃtmÃrthamÃgÅtamiti gamyate? ityatra hetumÃha- yatki¤ceti sÃmÃnyÃnnamÃtraparÃmarÓÃrtha÷ /
hÅti hetau /
yasmÃlloke prÃïibhiryadki¤cidannamadyatebhak«yate tadanenaiva /
ana iti prÃïasyÃkhyà prasiddhà ana÷ Óabda÷ sÃnta÷ ÓakaÂavÃcÅ, yastvanya÷ svarÃnta÷ sa prÃïaparyÃya÷ /
prÃïenaiva tadadyata ityartha÷ /
ki¤ca na kevalaæ prÃïenÃdyata evÃnnÃdyam, tasmi¤charÅrÃkÃrapariïate 'nnÃdya iha pratiti«Âhati prÃïa÷ /
tasmÃtprÃïenÃtmana÷ prati«ÂhÃrthamÃgÅtamannÃdyam /
yadapi prÃïenÃnnÃdanaæ tadapi prati«ÂhÃrthameveti na vÃgÃdi«viva kalyÃïasaÇgajapÃtmasambhava÷ prÃïe 'sti //17//



nanvavadhÃraïamayuktaæ prÃïenaiva tadadyata iti, vÃgÃdÅnÃmapi annanimittopakÃradarÓanÃt /
nai«a do«a÷, prÃïadvÃratvÃttadupakÃrasya /
kathaæ prÃïadvÃrako 'nnak­tau vÃgÃdÅnÃmupakÃra ityetamarthaæ pradarÓayannÃha- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.18

#<te devà abruvan |
etÃvad và idaæ sarvaæ yad annam |
tad Ãtmana ÃgÃsÅ÷ |
anu no 'sminn anna Ãbhajasveti |
te vai mÃbhisaæviÓateti |
tatheti taæ samantaæ pariïyaviÓanta |
tasmÃd yad anenÃnnam atti tenaitÃs t­pyanti |
evaæ ha và enaæ svà abhisaæviÓanti bhartà svÃnÃæ Óre«Âha÷ puraetà bhavaty annÃdo 'dhipatir ya evaæ veda |
ya u haivaævidaæ sve«u pratir bubhÆ«ati na haivÃlaæ bhÃryebhyo bhavati |
atha ya evaitam anubhavati yo vaitam anu bhÃryÃn bubhÆr«ati sa haivÃlaæ bhÃryebhyo bhavati || BrhUp_1,3.18 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.18 te vÃgÃdayo devÃ÷, svavi«ayadyotanÃddevÃ÷, abruvannuktavanto mukhyaæ prÃïam idametÃvannÃto 'dhikamasti /
và iti smaraïÃrtha÷ /
idaæ tatsarvametÃvadeva, kim? yadannaæ prÃïasthitikaramadyate loke tatsarvamÃtmana ÃtmÃrthamÃgÃsÅ÷ ÃgÅtavÃnasi ÃgÃnenÃtmasÃtk­tamityartha÷ /
vayaæ cÃnnamantareïa sthÃtuæ notsÃmahe /
ato 'nu paÓcÃnnosmÃnasminnanne ÃtmÃrthe tavÃnne Ãbhajasva ÃbhÃjayasva /
ïico 'Óravaïaæ chÃndasam /
asmÃæÓcÃnnabhÃgina÷ kuru /
itara Ãha- te yÆyaæ yadyannÃrthino vai, mà mÃmabhisaæviÓata samantato mÃmÃbhimukhyena niviÓata /
ityevamuktavati prÃïe tathetyevamiti, taæ prÃïaæ parive«Âya nivi«Âavanta ityartha÷ /
tathà nivi«ÂÃnÃæ prÃïÃnuj¤ayà te«Ãæ prÃïe naivÃdyamÃnaæ prÃïasthitikaraæ sadannaæ t­ptikaraæ bhavati na svÃtantryeïa /
tasmÃdyuktamevÃvadhÃraïam anenaiva tadadyata iti /
tadeva cÃha- tasmÃdyasmÃtprÃïÃÓrayatayaiva prÃïÃnuj¤ayÃbhisannivi«Âà vÃgÃdidevatÃ÷ tasmÃdyadannamanena prÃïenÃtti lokastenÃnnenaità vÃgÃdyÃst­pyanti /
vÃgÃdyÃÓrayaæ prÃïaæ yo veda vÃgÃdayaÓca pa¤ca prÃïÃÓrayà iti tamapyevamevaæ ha vai svà j¤Ãtasya abhisaæviÓanti vÃgÃdaya iva prÃïam /
j¤ÃtÅnÃmÃÓrayaïÅyo bhavatÅtyabhiprÃya÷ /
abhisannivi«ÂÃnÃæ ca svÃnÃæ prÃïavadeva vÃgÃdÅnÃæ svÃnnena bhartà bhavati /
tathà Óre«Âha÷ puro 'grata età gantà bhavati vÃgÃdÅnÃmiva prÃïa÷ /
tathÃnnÃdo 'nÃmayÃvÅtyartha÷ /
adhipatiradhi«ÂhÃya ca pÃlayità svatantra÷ pati÷ prÃïavadeva vÃgÃdÅnÃm /
ya evaæ prÃïaæ veda tasyaitadyathoktaæ phalaæ bhavati /
ki¤ca ya u haivaævidhaæ prÃïavidaæ prati sve«u j¤ÃtÅnÃæ madhye prati÷ pratikÆlo bubhÆr«ati pratispardhÅ bhavitumicchati, sosurà iva, prÃïapratispardhino na haivÃlaæ na paryÃpto bhÃryebhyo bharaïÅyebhyo bhavati bhartumityartha÷ /
atha punarya evaæ j¤ÃtÅnÃæ madhye evaævidaæ vÃgÃdaya iva prÃïam anu anugato bhavati, yo vaitamevaævidamanvevÃnuvartayanneva ÃtmÅyÃnbhÃryÃn bubhÆr«ati bhartumicchati, yathaiva vÃgÃdaya÷ prÃïÃnuv­ttyÃtmabubhÆr«ava Ãsan /
sa haivÃlaæ paryÃpto bhÃryebhyo bharaïÅyebhyo bhavati bhartuæ netara÷ svatantra÷ /
sarvametatprÃïaguïavij¤Ãnaphalamuktam //18//



kÃryakaraïÃnÃmÃtmatvapratipÃdanÃya prÃïasyÃÇgirasatvamupanyastaæ so 'yÃsya ÃÇgirasa iti /
asmÃddhetorayamÃÇgirasa ityÃÇgirasatve heturnokta÷ /
taddhetusiddhyarthamÃrabhyate, taddhetusiddhyÃyattaæ hi kÃryÃïÃtmatva prÃïasya /
anantaraæ ca vÃgÃdÅnÃæ prÃïÃdhÅnatoktà sà ca kathamupapÃdanÅyÃ? ityÃha- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.19

#<so 'yÃsya ÃÇgiraso 'ÇgÃnÃæ hi rasa÷ |
prÃïo và aÇgÃnÃæ rasa÷ |
prÃïo hi và aÇgÃnÃæ rasa÷ |
tasmÃd yasmÃt kasmÃccÃÇgÃt prÃïa utkrÃmati tad eva tac chu«yati |
e«a hi và aÇgÃnÃæ rasa÷ || BrhUp_1,3.19 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.19 so 'yÃsya ÃÇgirasa ityÃdi yathopanyastamevopÃdÅyate uttarÃrtham'prÃïo và aÇgÃnÃæ rasa÷'ityevamantaæ vÃkyaæ yathÃvyÃkhyÃrthameva puna÷ smÃrayati /
katham? 'prÃïo và aÇgÃnÃæ rasa÷'iti /
'prÃïo hi'-hiÓabda÷ prasiddhau- aÇgÃnÃæ rasa÷ /
prasiddhametatprÃïasyÃÇgarasatvaæ na vÃgÃdÅnÃm /
tasmÃdyuktaæ prÃïo và iti smÃraïam /
kathaæ puna÷ prasiddhatvam? ityata Ãha /
tasmÃcchabda upasaæhÃrÃrtha uparitvena sambadhyate /
yasmÃdyato 'vayavÃtkasmÃdanuktaviÓe«Ãt, yasmÃtkasmÃdyata÷ kutaÓcicca aÇgÃccharÅrÃvayavÃdaviÓe«itÃtprÃïa utkrÃmatyapasarpati tadeva tatraiva tadaÇgaæ Óu«yati nÅrasaæ bhavati Óo«amupaiti /
tasmÃde«a hi và aÇgÃnÃæ rasa÷ ityupasaæhÃra÷ /
ata÷ kÃryakaraïÃnÃmÃtmà prÃïa ityetatsiddham /
ÃtmÃpÃye hi Óe«o maraïaæ syÃttasmÃttena jÅvanti prÃïina÷ sarve /
tasmÃdapÃsya vÃgÃdÅnprÃïa evopÃsya iti samudÃyÃrtha÷ //19//



na kevalaæ kÃryakaraïayorevÃtmà prÃïo rÆpakarmabhÆtayo÷ /
kiæ tarhi? ­gyaju÷sÃmnÃæ nÃmabhÆtÃnÃmÃtmeti sarvÃtmakatayà prÃïaæ stuvanmahÅkarotyupÃsyatvÃya- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.20

#<e«a u eva b­haspati÷ |
vÃg vai b­hatÅ |
tasyà e«a patis tasmÃd u b­haspati÷ || BrhUp_1,3.20 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.20 e«a u eva prak­ta ÃÇgiraso b­haspati÷ /
kathaæ b­haspati÷? ityucyate- vÃgvai b­hatÅ b­hatÅcchanda÷ «aÂtriæÓadak«arà /
anu«Âupca vÃk /
katham? "vÃgvà anu«Âup"(n­si.pÆ.1 / 1) iti Órute÷ /
sà ca vÃganu«Âubb­hatyÃæ chandasyantarbhavati /
ato yuktaæ vÃgvai b­hatÅti prasiddhavadvaktum /
b­hatyÃæ ca sarvà ­co 'ntarbhavanti prÃïasaæstutatvÃt /
"prÃïo b­hatÅ prÃïa ­ca ityeva vidyÃt"iti ÓrutyantarÃt /
vÃgÃtmatvÃccarcà prÃïe 'ntarbhÃva÷ /
tatkatham? ityÃha- tasyà vÃco b­hatyà ­ca e«a prÃïa÷ pati÷ /
tasyà nirvartakatvÃt /
kau«ÂhyÃgnipreritamÃrutanirvartyà hi ­k /
pÃlanÃdvà vÃca÷ pati÷ /
prÃïena hi pÃlyate vÃk /
aprÃïasya ÓabdoccÃraïasÃmarthyÃbhÃvÃt /
tasmà  b­haspatir­cÃæ prÃïa Ãtmetyartha÷ //20//



tathà yaju«Ãm /
katham? 


_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.21

#<e«a u eva brahmaïaspati÷ |
vÃg vai brahma |
tasyà e«a patis tasmÃd u brahmaïaspati÷ || BrhUp_1,3.21 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.21 e«a u eva brahmaïaspati÷ /
vÃgvai brahma, brahma yaju÷, tacca vÃgviÓe«a eva /
tasyà vÃco yaju«o brahmaïa e«a patistasmÃdu brahmaïaspati÷ pÆrvavat /
kathaæ punaretadavagamyate b­hatÅbrahmaïor­gyaju«Âvaæ na punaranyÃrthatvam? ityucyate- vÃco 'nte sÃmasÃmÃnÃdhikaraïyanirdeÓÃt"vÃgvai sÃma"(1 / 3 / 22) iti /
tathà ca'vÃgvai b­hatÅ' 'vÃgvai brahma'iti ca vÃksamÃnÃdhikaraïayor­gyaju«Âvaæ yuktam /
pariÓe«Ãcca- sÃmni abhihite ­gyaju«Å eva pariÓi«Âe /
vÃgviÓe«atvÃcca- vÃgviÓe«o hi ­gyaju«Å /
tasmÃt tayorvÃcà samÃnÃdhikaraïatà yuktà /
aviÓe«aprasaÇgÃcca- sÃmodgÅtha iti ca spa«Âaæ viÓe«ÃbhidhÃnatvam, tathà b­hatÅbrahmaÓabdayorapi viÓe«ÃbhidhÃnatvaæ yuktam /
anyathà anirdhÃrita viÓe«ayorÃnarthakyÃpatteÓca viÓe«ÃbhidhÃnasya vÃÇmÃtratve cobhayatra paunaruktyÃt /
­gyaju÷sÃmodgÅthaÓabdÃnÃæ ca Óruti«vevaÇkramadarÓanÃt //21//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.22 

#<e«a u eva sÃma |
vÃg vai sÃmai«a sà cÃmaÓ ceti tat sÃmna÷ sÃmatvam |
yad v eva sama÷ plu«iïà samo maÓakena samo nÃgena sama ebhis tribhir lokai÷ samo 'nena sarveïa tasmÃd v eva sÃma |
aÓnute sÃmna÷ sÃyujyaæ salokatÃm |
ya evam etat sÃma veda || BrhUp_1,3.22 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.22 e«a u eva sÃma /
katham? ityÃha vÃgvai sà yatki¤citstrÅÓabdÃbhidheyaæ sà vÃk /
sarvastrÅÓabdÃbhidheyavastuvi«ayo 'ma÷ Óabda÷ /
"kena me paiæsnÃni nÃmÃnyÃpno«Åti, prÃïeneti brÆyÃtkena me strÅnÃmÃnÅti vÃcÃ"(kau«Å.u 1 / 7) iti ÓrutyantarÃt vÃkprÃïÃbhidhÃnabhÆto 'yaæ sÃmaÓabda÷, tathà prÃïanirvartyasvarÃdisamudÃyamÃtraæ giti÷ sÃmaÓabdenÃbhidhÅyate;ato na prÃïavÃgvyatirekeïa sÃmanÃmÃsti ki¤cit, svaravarïÃdeÓca prÃïanirvartyatvÃtprÃïatantratvÃcca /
e«a u eva prÃïa÷ sÃma /
yasmÃtsÃma sÃmeti vÃkprÃïÃtmakam- sà cÃmaÓceti, tattasmÃtsÃmno gÅtirÆpabhya svarÃdisamudÃyasya sÃmatvaæ tatpragÅtaæ bhuvi /
yad u eva samastulya÷ sarveïa vak«yamÃïena prakÃreïa, tasmÃdvà sÃmetyanena sambandha÷ /
vÃÓabda÷ sÃmaÓabdalÃbhanimittaprakÃrÃntaranirdeÓasÃmarthyalabhya÷ /
kena puna÷ prakÃreïa prÃïasya tulyatvam? ityucyate- sama÷ plu«iïà puttikÃÓarÅreïa samo maÓakena maÓakaÓarÅreïa, samo nÃgena hastiÓarÅreïa, sama ebhistribhirlokaistrailokyaÓarÅreïa prÃjÃpatyena, samo 'nena jagadrÆpeïa hairaïyagarbheïa /
puttikÃdiÓarÅre«u gotvÃdivatkÃrtsnyena parisamÃpta iti samatvaæ prÃïasya;na puna÷ ÓarÅramÃtraparimÃïenaiva, amÆrtatvÃtsarvagatatvÃcca /
na ca ghaÂaprÃsÃdÃdipradÅpavatsaækocavikÃsitayà ÓarÅre tÃvanmÃtraæ samatvam /
"ta ete sarva eva samÃ÷ sarve 'nantÃ÷"(b­ha.u.1 / 5 / 13) iti Órute÷ /
sarvagatasya tu ÓarÅraparimÃïav­ttilÃbho na virudhyate /
evaæ samatvÃtsÃmÃkhyaæ prÃïaæ veda ya÷ÓratiprakÃÓitamahacvaæ taspaitatphalam-aÓnute vyÃpnoti sÃmna÷ prÃïasya sÃyujyaæ sayugbhÃvaæ samÃnadehendriyÃbhimÃnatvam, sÃlokyaæ samÃnalophatÃæ và bhÃvanÃviÓe«ata÷, ya evametadyathoktaæ sÃma prÃïaæ veda-à prÃïÃtmÃbhimÃnÃbhivyakterupÃste ityartha÷ //22//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.23

#<e«a u và udgÅtha÷ |
prÃïo và ut prÃïena hÅdaæ sarvam uttabdham |
vÃg eva gÅthà |
uc ca gÅthà ceti |
sa udgÅtha÷ || BrhUp_1,3.23 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.23 e«a u và udgÅtha÷ /
udgÅtho nÃma sÃmÃvayavo bhaktiviÓe«o nodgÃnam, sÃmÃdhikÃrÃt /
kathamudgÅtha÷ prÃïa÷? prÃïo và utprÃïena hi yasmÃdidaæ sarvaæ jagaduttabdhamÆrdhvaæ stabdhamuttambhitaæ vidh­tamityartha÷ /
uttabdhÃrthÃvadyotako 'yamucchabda÷ prÃïaguïÃbhidhÃyaka÷, tasmÃdutprÃïa÷ /
vÃgeva gÅthÃÓabdaviÓe«atvÃdudgÅthabhakte÷ /
gÃyate÷ ÓabdÃrthatvÃtsà vÃgeva /
na hyudgÅthabhakte÷Óabdavyatirekeïa ki¤cidrÆpamutprek«yate /
tasmÃdyuktamavadhÃraïaæ vÃgeva gÅtheti /
ucca prÃïo gÅthà ca prÃïatantrà vÃgityubhayamekena ÓabdenÃbhidhÅyate sa udgÅtha÷ //23//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.24

#<tad dhÃpi brahmadattaÓ caikitÃneyo rÃjÃnaæ bhak«ayann uvÃca |
ayaæ tyasya rÃjà mÆrdhÃnaæ vipÃtayatÃd yad ito 'yÃsya ÃÇgiraso 'nyenodagÃyad iti |
vÃcà ca hy eva sa prÃïena codagÃyad iti || BrhUp_1,3.24 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.24 taddhÃpi tattatraitasminnukter'the hÃpyÃkhyÃyikÃpi ÓrÆtaye hasma /
brahmadatto nÃmata÷ cikitÃnasyÃpatyaæ caikitÃnastadapatyaæ yuvà caikitÃneya÷, rÃjÃnaæ yaj¤e somaæ bhak«ayannuvÃca /
kim? ayaæ camasastho mayÃbhak«yamÃïo rÃjà tyasya tasya mamÃn­tavÃdino mÆrdhÃnaæ Óiro vipÃtayatÃdvispa«Âaæ pÃtayatu /
torayaæ tÃtaÇÇÃdeÓa÷ ÃÓipi loÂ, vipÃtayatÃditi /
yadyahaman­tavÃdÅ syÃmityartha÷ /
kathaæ punaran­tavÃditvaprÃpti÷? ityucyate-yadyadÅto 'smÃtprak­tÃt prÃïÃdvÃksaæyuktÃt, ayÃsya÷-mukhyaprÃïÃbhidhÃyakena ayÃsyÃÇgirasaÓabdenÃbhidhÅyate viÓvas­jÃæ pÆrvar«ÅïÃæ satre udrÃtÃso 'nyena devatÃntareïa vÃkprÃïavyatiriktenodagÃyadudgÃnaæ k­tavÃn, tato 'haman­tavÃdÅ syÃm, tasya mama devatà viparÅtapratipatturmÆrdhÃnaæ vipÃtayatu, ityevaæ Óapathaæ cakÃreti vij¤Ãne pratyayadÃr¬hyakartavyatÃæ darÓayati /
tamimamÃkhyÃyikÃnirdhÃritamarthaæ svena vacasopasaæharati Óruti÷-vÃcà ca prÃïapradhÃnayà prÃïena ca svasyÃtmabhÆtena so 'yÃsya ÃÇgirasa udgÃtodagÃyaditye«or'tho nirdhÃrita÷ Óapathena //24//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.25

#<tasya haitasya sÃmno ya÷ svaæ veda bhavati hÃsya svam |
tasya vai svara eva svam |
tasmÃd Ãrtvijyaæ kari«yan vÃci svaram iccheta |
tayà vÃcà svarasampannayÃrtvijyaæ kuryÃt |
tasmÃd yaj¤e svaravantaæ did­k«anta eva |
atho yasya svaæ bhavati |
bhavati hÃsya svaæ ya evam etat sÃmna÷ svaæ veda || BrhUp_1,3.25 ||>#

__________


BrhUpBh_1,3.25 tasyeti prak­taæ prÃïamabhisamvadhnÃti /
haitasyeti mukhyaæ vyapadiÓatyabhinayena /
sÃmna÷ sÃmaÓabdavÃcyasyaprÃïasyaya÷svaæ dhanaæ veda, tasya ha kiæ syÃt? bhavati hÃsyasvam /
phalena pralobhyÃbhimukhÅk­tya ÓuÓrÆ«ave Ãha-tasya vai sÃmna÷ svara eva svam /
svara iti kaïÂhagataæ mÃdhuryaæ tadevÃsya svaæ vibhÆ«aïam /
tena hi bhÆ«itam­ddhimallak«yataudgÃnam /
yasmÃdevaæ tasmÃdÃrtvijyaæ ­tvikkarmodgÃnaæ kari«yanvÃci vi«aye vÃci vÃgÃÓritaæ svaramiccheta icchet sÃmno dhanavattÃæ svareïa cikÅr«urudgÃtà /
idaæ tu prÃsaÇgikaævidhÅyate;sÃmna÷ sausvaryeïa svaravacvapratyayekartavye icchÃmÃtreïa sausvaryaæ na bhavatÅti dantadhÃvanatailapÃnÃdi sÃmarthyÃtkartavyamityartha÷ /
tathaivaæ saæsk­tayà vÃcà svarasampannayÃrtvijyaæ kuryÃt /
tasmÃdyasmÃtsÃmna÷ svabhÆta÷ svarastena svena bhÆ«itaæ sÃma ato yaj¤e svaravantamudgÃtÃraæ did­k«anta eva dra«Âumicchanta eva dhaninÃmava laukikÃ÷ /
prasiddhaæ hi loke 'tho api yasya svaæ dhanaæ bhavati taæ dhaninaæ did­k«ante iti siddhasya guïavij¤Ãnaphalasambandhasya upasaæhÃra÷ kriyate- bhavati hÃsya svaæ ya evametatsÃmna÷ svaæ vedeti //25//



athÃnyo guïa÷ suvarïavattÃlak«aïo vidhÅyate /
asÃvapi sausvaryameva /
etÃvÃnviÓe«a÷- pÆrvaæ kaïÂhagatamÃdhuryamidaæ tu lÃk«aïikaæ suvarïaÓabdavÃcyam /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.26

#<tasya haitasya sÃmno ya÷ suvarïaæ veda bhavati hÃsya suvarïam |
tasya vai svara eva suvarïam |
bhavati hÃsya suvarïaæ ya evam etat sÃmna÷ suvarïaæ veda || BrhUp_1,3.26 ||>#

__________

BrhUpBh_1,3.26 tasya haitasya sÃmno ya÷ suvarïaæ veda bhavati hÃsya suvarïam /
suvarïa ÓabdasÃmÃnyÃtsvarasuvarïayo÷ lokikameva suvarïaæ guïavij¤Ãnaphalaæ bhavatÅtyartha÷ /
tasya vai svara eva suvarïam /
bhavati hÃsya suvarïaæ ya evametatsÃmna÷ suvarïaæ vedeti pÆrvavatsarvam //26//



tathà prati«ÂhÃguïaæ vidhitsannÃha-




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.27 

#<tasya haitasya sÃmno ya÷ prati«ÂhÃæ veda prati ha ti«Âhati |
tasya vai vÃg eva prati«Âhà |
vÃci hi khalv e«a etat prÃïa÷ prati«Âhito gÅyate |
anna ity u haika Ãhu÷ || BrhUp_1,3.27 ||>#

__________

BrhUpBh_1,3.27 tasya haitasya sÃmno ya÷ prati«ÂhÃæ veda /
pratiti«ÂhatyasyÃmiti prati«Âhà vÃktÃæ prati«ÂhÃæ sÃmno guïaæ yo veda sa pratiti«Âhati ha /
"taæ yathà yathopÃsate"iti Órutestadguïatvaæ yuktam /
pÆrvavatphalena pratilobhitÃya kà pratilobhitÃya kà prati«Âheti ÓuÓrÆpave Ãha- tasya vai sÃmno vÃgeva, vÃgiti jihvÃmÆlÅyÃdÅnÃæ sthÃnÃnÃmÃkhyÃ, saiva prati«ÂhÃ, tadÃha- vÃci hi jihvÃmÆlÅyÃdi«uhi yasmÃtprati«Âhita÷ sanne«a prÃïa etadgÃnaæ gÅyate gÅtibhÃvamÃpadyate tasmÃtsÃmna÷ prati«Âhà vÃk /
anne prati«Âhito gÅyata ityu haike 'nye Ãhu÷ /
iha pratiti«ÂhatÅti yuktam /
aninditatvÃdekÅyapak«asya vikalpena prati«ÂhÃguïavij¤Ãnaæ kuryÃd vÃgvà pati«ÂhÃnnaæ veti //27//



evaæ prÃïavij¤Ãnavato japakarma vidhitsyate /
yadvij¤Ãnavato japakarmaïyadhikÃrastadvij¤Ãnamuktam /



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,3.28

#<athÃta÷ pavamÃnÃnÃm evÃbhyÃroha÷ |
sa vai khalu prastotà sÃma prastauti |
sa yatra prastuyÃt tad etÃni japet |
asato mà sad gamaya, tamaso mà jyotir gamaya, m­tyor mÃm­taæ gamayeti |
sa yad ÃhÃsato mà sad gamayeti |
m­tyur và asat sad am­taæ m­tyor mÃm­taæ gamayÃm­taæ mà kurv ity evaitad Ãha |
tamaso mà jyotir gamayeti |
m­tyur vai tamo jyotir am­taæ m­tyor mÃm­taæ  gamayÃm­taæ mà kurv ity evaitad Ãha |
m­tyor mÃm­taæ gamayeti |
nÃtra tirohitam ivÃsti |
atha yÃnÅtarÃïi stotrÃïi te«v Ãtmane 'nnÃdyam ÃgÃyet |
tasmÃd u te«u varaæ v­ïÅta |
yaæ kÃmaæ kÃmayet tam |
sa e«a evaævid udgÃtÃtmane và yajamÃnÃya và yaæ kÃmaæ kÃmayate tam ÃgÃyati |
tad dhaital lokajid eva |
na haivÃlokyatÃyà ÃÓÃsti ya evam etat sÃma veda || BrhUp_1,3.28 ||>#

__________

BrhUpBh_1,3.28 athÃnantaraæ yasmÃccaivaæ vidu«Ã prayujyamÃnaæ devabhÃvÃyÃbhyÃrohaphalaæ japakarma, atastasmÃttadvidhÅyata iha /
tasya codgÅthasambandhÃtsarvatra prÃptau pavamÃnÃnÃmiti vacanÃt pavamÃne«u tri«vapi kartavyatÃyÃæ prÃptÃyÃæ puna÷ kÃla saækocaæ karoti- sa vai khalu prastotà sÃma prastauti /
sa prastotà yatra yasminkÃle sÃma prastuyÃtprÃrabheta tasminkÃla etÃni japet /
asya ca japakarmaïa Ãkhyà abhyÃroha iti /
ÃbhimukhyenÃrohatyanena japakarmaïaivaævid devabhÃvÃtmÃnamityabhyÃroha÷ /
etÃnÅti bahuvacanÃttrÅïi yajÆæ«i /
dvitÅyÃnirdeÓÃd brÃhmaïotpannatvÃcca yathÃpaÂhita eva svara÷ prayoktavyo na mÃntra÷ /
yÃjamÃnaæ japakarma /
etÃni tÃni yajÆæ«i-'asato mà sadgamaya''tamaso mà jyotirgamaya' 'm­tyormÃm­taæ gamaya'iti /
mantrÃmarthastirohito bhavatÅti svayameva vyÃca«Âe brÃhmaïaæ mantrÃrtham- sa mantro yadÃha yaduktavÃnko 'sÃvartha÷? ityucyate-'asato mà sadgamaya'iti m­tyurvà asat- svÃbhÃvikakarmavij¤Ãne m­tyurityucyete, asad atyantÃdhobhÃvahetutvÃt /
sadam­tam- sacchÃstrÅyakarmavij¤Ãne agaraïahetutvÃdam­tam /
tasmÃdasato asatkarmaïo 'j¤ÃnÃcca mà mÃæ sacchÃstrÅyakarmavij¤Ãne gamaya devabhÃvasÃdhanÃtmabhÃvamÃpÃdayetyartha÷ /
tatra vÃkyÃrthamÃha- am­taæ mà kurvityevaitadÃheti /
tathà tamaso mà jyotirgamayeti m­tyurgamayeti /
m­tyurvai tama÷ sarvaæ hyaj¤ÃnamÃvaraïÃtmakatvÃttama÷ tadeva ca maraïahetutvÃnm­tyu÷ /
jyotiram­taæ pÆrvoktaviparÅtaæ daivaæ svarÆpam /
prakÃÓÃtmakatvÃjj¤Ãnaæ jyoti÷, tadevÃm­tamavinÃÓÃtmakatvÃt /
tasmÃt tamaso mà jyotirgamayeti pÆrvavanm­tyormÃm­taæ gamayetyÃdi /
am­taæ mà kurvityevaitadÃha- daivaæ prÃjÃpatyaæ phalabhÃvamÃpÃdayetyartha÷ /
pÆrvo mantro 'sÃdhanasvabhÃvÃt sÃdhanabhÃvamÃpÃdayeti /
dvitÅyastu sÃdhanabhÃvÃdapi aj¤ÃnarÆpÃt sÃdhyabhÃvamÃpÃdayeti /
m­tyormÃm­taæ gamayeti pÆrvayoreva mantrayo÷ samucitor'thast­tÅyena mantreïocyata iti prasiddhÃrthataiva /
nÃtra t­tÅye mantre tirohitamantarhitamivÃrtharÆpaæ pÆrvayoriva mantrayorasti, yathÃÓruta evÃrtha÷ /
yÃjamÃnamudgÃnaæ k­tvà pavamÃne«u tri«u, athÃnantaraæ yÃnÅtarÃïi Ói«ÂÃni stotrÃïi te«vÃtmane 'nnÃdyamÃgÃyet prÃïavidudgÃtÃprÃïabhÆta÷ prÃïavadeva /
yasmÃtsa eva udgÃtaivaæ prÃïaæ yathoktaæ vetti, ata÷ prÃïavadeva taæ kÃmaæ sÃdhayituæ samartha÷ /
tasmÃdyajamÃnaste«u stotre«u prayujyamÃne«u varaæ v­ïÅta, yaæ kÃmaæ kÃmayeta taæ kÃmaæ varaæ v­ïÅta prÃrthayeta /
yasmÃtsa e«a evaævidudgÃteti tasmÃcchabdÃtprÃgeva sambadhyate /
Ãtmane và yajamÃnÃya và yaæ kÃmaæ kÃmayate icchatyudgÃtà tamÃgÃyatyÃgÃnena sÃdhayati /
evaæ tÃvajj¤ÃnakarmabhyÃæ prÃïÃtmÃpattirityuktam /
tatra nÃstyÃÓaÇkÃsambhava÷ /
ata÷ karmÃpÃye prÃïÃpattirbhavati và na vÃ? ityÃÓaÇkate /
tadÃÓaÇkÃniv­ttyarthamÃha- taddhaitalokajideveti /
taddhatadetatprÃïadarÓanaæ karmaviyuktaæ kevalamapi, lokajideveti lokasÃdhanameva /
na ha evÃlokyatÃyai alokÃrhatvÃya ÃÓÃ ÃÓaæsanaæ prÃrthanaæ naivÃsti ha /
na hi prÃïÃtmani utpannÃtmÃbhimÃnasya tatprÃptyÃÓaæsanaæ sambhavati /
na hi grÃmastha÷ kadà grÃmaæ prÃpnutÃmityaraïyastha ivÃÓÃste /
asannik­«Âavi«aye hyanÃtmanyÃÓaæsanam, na tatsvÃtmani sambhavati /
tasmÃnnÃÓÃsti kadÃcitprÃïÃtmabhÃvaæ na prapadyeyamiti /
kasyaitat? ya evametatsÃma prÃïaæ yathoktaæ nirdhÃritamahimÃnaæ veda- ahamasmi prÃïa indriyavi«ayÃsaÇgairÃsurai÷ pÃpmabhiradhar«aïÅyo viÓuddha÷, vÃgÃdipa¤cakaæ ca madÃÓrayatvÃdagnyÃdyÃtmarÆpaæ svÃbhÃvikavij¤Ãnotthendriyavi«ayÃsaÇgajanitÃsurapÃpmado«aviyuktaæ sarvabhÆte«u ca madÃÓrayÃnnÃdyopayogabandhanam, Ãtmà cÃhaæ sarvabhÆtÃnÃmÃÇgirasatvÃt, ­gyaju÷ sÃmodgÅthabhÆtÃyÃÓca vÃca Ãtmà tadvayÃptestannirvartakatvÃcca, mama sÃmno gÅtibhÃvamÃpadyamÃnasya bÃhyaæ dhanaæ bhÆ«aïaæ sausvaryaæ tato 'pyÃntaraæ sauvarïyalÃk«aïikaæ sausvaryam, gÅtibhÃvamÃpadyamÃnasya mama kaïÂhÃdisthÃnÃni prati«Âhà /
evaæ guïo 'haæ puttikÃdiÓarÅre«u kÃrtsnyena parisamÃpto 'mÆrtatvÃtsarvagatatvÃcca- iti à evamabhimÃnÃbhivyaktervedopÃsta ityartha÷ //28//

#<iti prathamÃdhyÃye t­tÅyamudgÅthabrÃhmaïam //3//>#



j¤ÃnakarmabhyÃæ samucitÃbhyÃæ prajÃpatitvaprÃptirvyÃkhyÃtà kevalaprÃïadarÓanena ca'taddhaitallokajideva'ityÃdinà /
prajÃpate÷ phalabhÆtasya s­«ÂisthitisaæhÃre«u jagata÷ svÃtantryÃdivibhÆtyupavarïanena j¤Ãnakarmaïorvaidikayo÷ phalotkar«o varïayitavya ityevamarthamÃrabhyate /
tena ca karmakÃï¬avihitaj¤Ãnakarmastuti÷ k­tvà bhavetsÃmarthyÃt /
vivak«itaæ tvetat- sarvamapyetajj¤Ãnakarmaphalaæ saæsÃra eva, bhayÃratyÃdiyuktatvaÓravaïÃt, kÃryakaraïalak«aïatvÃcca sthÆlavyaktÃnityavi«ayatvÃcceti /
brahmavidyÃyÃ÷ kevalÃyà vak«yamÃïÃyà mok«ahetutvamityuttarÃrthaæ ceti /
na hi saæsÃravi«ayÃtsÃdhyasÃdhanÃdibhedalak«aïÃd aviraktasya Ãtmaikatva j¤Ãnavi«aye 'dhikÃra÷, at­«itasyeva pÃne /
tasmÃjj¤Ãnakarmaphalotkar«opavarïanamuttarÃrtham /
tathà ca vak«yati-"tadetatpadanÅyamasya"(b­.u.1 / 4 / 7) "tadetatpreya÷ putrÃt" (b­.u.1 / 4 / 8) ityÃdi /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.1

#<Ãtmaivedam agra ÃsÅt puru«avidha÷ |
so 'nuvÅk«ya nÃnyad Ãtmano 'paÓyat |
so 'ham asmÅty agre vyÃharat |
tato 'haænÃmÃbhavat |
tasmÃd apy etarhy Ãmantrito 'ham ayam ity evÃgra uktvÃthÃnyan nÃma prabrÆte yad asya bhavati |
sa yat pÆrvo 'smÃt sarvasmÃt sarvÃn pÃpmana au«at tasmÃt puru«a÷ |
o«ati ha vai sa taæ yo 'smÃt pÆrvo bubhÆ«ati ya evaæ veda || BrhUp_1,4.1 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.1 ÃtmaivÃtmeti prajÃpati÷ prathamo 'ï¬aja÷ ÓarÅryabhidhÅyate /
vaidikaj¤ÃnakarmaphalabhÆta÷ sa eva kim? idaæ ÓarÅrabhedajÃtaæ tena prajÃpatiÓarÅreïÃvibhaktam /
ÃtmaivÃsÅdagre prÃkÓarÅrÃntarotpatte÷ /
sa ca puru«avidha÷ puru«aprakÃra÷ Óira÷prÃïyÃdilak«aïo virÃÂ /
sa eva prathama÷ sambhÆto 'nuvÅk«yÃnvÃlocanaæ k­tvÃ, ko 'haæ kiælak«aïo vÃsmÅti, nÃnyadvastvantaram, Ãtmana÷ prÃïapiï¬ÃtmakÃryakaraïarÆpÃnna apaÓyanna dadarÓa /
kevalaæ tvÃtmÃnameva sarvÃtmÃnamapaÓyat /
tathà pÆrvajanmaÓrautavij¤Ãnasaæsk­ta÷, so 'haæ prajÃpati÷ sarvÃtmÃhamasmÅtyagre vyÃharadvyÃh­tavÃn /
tatastasmÃdyata÷ pÆrvaj¤ÃnasaæskÃrÃd ÃtmÃnamevÃhamityabhyadhÃdagre tasmÃdahaænÃmÃbhavat /
tasyopani«adamiti ÓrutipradarÓitameva nÃma vak«yati /
tasmÃdyasmÃtkÃraïe prajÃpatÃvevaæ v­ttaæ tasmÃt, tatkÃryabhÆte«u prÃïi«u etarhyetasminnapi kÃla Ãmantrita÷ kastvamityukta÷ sannahamayamityevÃgra uktvà kÃraïÃtmÃbhidhÃnena ÃtmÃnamabhidhÃyÃgre punarviÓe«anÃmajij¤Ãsave 'thÃnantaraæ viÓe«apiï¬ÃbhidhÃnaæ devadatto yaj¤adatto veti prabÆte kathayati yannÃmÃsya viÓe«apiï¬asya mÃtÃpit­k­taæ  bhavati tatkathayati /
sa ca prajÃpatiratikrÃntajanmani samyakkarmaj¤ÃnabhÃvanÃnu«ÂhÃnai÷ sÃdhakÃvasthÃyÃæ yadyasmÃtkarmaj¤ÃnabhÃvanÃnu«ÂhÃnai÷ prajÃpatitvaæ pratipitsÆnÃæ pÆrva÷ prathama÷ san asmÃtprajÃpatitvapratipitsusamudÃyÃtsarvasmÃd Ãdau au«adadahat /
kim? ÃsaÇgÃj¤Ãnalak«aïÃnsarvÃnpÃpmana÷ prajÃpatitva pratibandhakÃraïabhÆtÃn /
yasmÃdevaæ tasmÃtpuru«a÷, pÆrvamau«aditi puru«a÷ /
yathÃyaæ prajÃpatiro«itvà prativandhakÃnpÃpmana÷ sarvÃnpuru«a÷ prajÃpatirabhavat, evamanyo 'pi j¤ÃnakarmabhÃvanÃnu«ÂhÃnavahninà kevalaæ j¤ÃnabalÃdvau«ati bhasmÅkaroti ha vai sa tam;kam? yo 'smÃdvidu«a÷ pÆrva÷ prathama÷ prajÃpatirbubhÆ«ati bhavitumicchati tamityartha÷ /
taæ darÓayati ya evaæ vedeti /
sÃmarthyÃjj¤ÃnabhÃvanÃprakar«avÃn /
nanvanarthÃya prÃjÃpatyapratipipsÃ, evaævidà ceddahyate /
nai«a do«a÷, j¤ÃnabhÃvanotkar«ÃbhÃvÃtprathamaæ prajÃpatitvapratipattya bhÃvamÃtratvÃddÃhasya /
utk­«ÂasÃdhana÷ prathamaæ prajÃpatitvaæ prÃpnuvan nyÆnasÃdhano na prÃpnotÅti, sa taæ dahatÅtyucyate /
na puna÷ pratyak«amutk­«ÂasÃdhanena itaro dahyate /
yathà loke Ãjis­tÃæ ya÷ prathamamÃjimupasarpati tenetare dagdhà ivÃpah­tasÃmarthyà bhavanti tadvat //1//



yadidaæ tu«ÂÆ«itaæ karmakÃï¬avihitaj¤Ãnakarmaphalaæ prÃjÃpatyalak«aïaæ naiva tatsaæsÃravi«ayamatyakrÃmaditÅmamartha pradarÓayi«yannÃha- 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.2

#<so 'bibhet tasmÃd ekÃkÅ bibheti |
sa hÃyam Åk«Ãæ cakre, yan mad anyan nÃsti kasmÃn nu bibhemÅti |
tata evÃsya bhayaæ vÅyÃya |
kasmÃd dhy abhe«yat |
dvitÅyÃd vai bhayaæ bhavati || BrhUp_1,4.2 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.2 so 'bibhetsa prajÃpatiryoyaæ prathama÷ ÓarÅri puru«avidho vyÃkhyÃta÷ /
so 'bibhedbhÅtavÃnasmadÃdivadevetyÃha /
yasmÃdayaæ puru«avidha÷ ÓarÅrakaraïavÃn ÃtmanÃÓaviparÅtadarÓanavatvÃd abibhet, tasmÃttatsÃmÃnyÃdadyatve 'pyekÃkÅ bibheti /
ki¤cÃsmadÃdivadeva bhayahetuviparÅtadarÓanÃpanodakÃraïaæ yathÃbhÆtÃtmadarÓanam /
so 'yaæ prajÃpatirÅk«ÃmÅk«aïaæ cakre k­tavÃn ha /
katham? ityÃha- yadyasmÃnmattonyadÃtmavyatirekeïa vastvantaraæ pratidvandÅbhÆtaæ nÃsti, tasminnÃtmavinÃÓahetvabhÃve kasmÃnnu bibhemÅti /
tata eva yathÃbhÆtÃtmadarÓanÃdasya prajÃpaterbhayaæ vÅyÃya vispa«Âamapagatavat /
tasya prajÃpateryadbhayaæ tatkevalÃvidyÃnimittameva paramÃrthadarÓane 'nupapannamityÃha- kasmÃddhyabhe«yat kimityasau bhÅtavÃnparamÃrthanirÆpaïÃyÃæ bhayamanupapannamevetyabhiprÃya÷ /
yasmÃd dvitÅyadvastvantaraddhi bhayaæ bhavati /
dvitÅyaæ ca vastvantaramavidyÃpratyupasthÃpitameva;na hyad­ÓyamÃnaæ dvitÅyaæ bhayajanmano hetu÷"tatra ko moha÷ ka÷ Óoka÷ ekatvamanupaÓyata÷"(ÅÓÃ.7) iti mantravarïÃt /
yaccaikatvadarÓanena bhayamapanunoda tadyuktam /
kasmÃt? dvitÅyÃdvastvantarÃdvai bhayaæ bhavati, tadekatvadarÓanena dvitÅyadarÓanamapanÅtamiti nÃsti yata÷ /
atra codayanti- kuta÷ prajÃpaterekatvadarÓanaæ jÃtam? ko vÃsmai upadideÓa? athÃnupadi«Âameva prÃdurabhÆt, asmadÃderapi tathà prasaÇga÷ /
atha janmÃntarak­tasaæskÃrahetukam, ekatvadarÓanÃnarthakyaprasaÇga÷ /
yathÃprajÃpateratikrÃntajanmÃvasthasya ekatvadarÓanaæ vidyamÃnamapyavidyÃbandhakÃraïaæ nÃpaninye, yata÷ avidyÃsaæyukta evÃyaæ jÃto 'bibhet, evaæ sarve«ÃmekatvadarÓanÃnarthakyaæ prÃpnoti /
antyameva nivartakamiti cenna, pÆrvavatpuna÷ prasaÇgenÃnaikÃntyÃt /
tasmÃdanarthakamevaikatvadarÓanamiti /
nai«a do«a÷, utk­«ÂahetÆdbhavatvÃllokavat /
yathà puïyakarmodbhavairviviktai÷ kÃryakaraïai÷ saæyukte janmani sati praj¤ÃmedhÃsm­tivaiÓÃradyaæ d­«Âam, tathà prajÃpate÷ dharmaj¤ÃnavairÃgyaiÓvaryaviparÅtahetusarvapÃpmadÃhÃt viÓuddhai÷ kÃryakaraïai saæyuktamutk­«Âaæ janma tadudbhavaæ cÃnupadi«Âameva yuktamekatvadarÓanaæ prajÃpate÷ /
tathà ca sm­ti÷-"j¤Ãnamagratidhaæ yasya vairÃgyaæ ca jagatpate÷ /
aiÓvaryaæ caiva dharmasya sahasiddhaæ catu«Âayam //
"iti /
sahasiddhatve bhayÃnupapattiriti cet /
na hyÃdityena saha tama udeti /
na, anyÃnupadi«ÂÃrthatvÃtsaha siddhavÃkyasya /
ÓraddhÃtÃtparyapraïipÃtÃdÅnÃm ahetutvamiti cet syÃnmatam"ÓraddhÃvÃællabhate j¤Ãnaæ tatpara÷ saæyatendriya÷"(gÅtà 4 / 39) "tadviddhi praïipÃtena"(gÅtà 4 / 34) ityevamÃdÅnÃæ Órutism­tivihitÃnÃæ j¤ÃnahetÆnÃmahetutvam, prajÃpatiriva janmÃntarak­tadharmahetutve j¤Ãnasyeti cet? na;nimittavikalpasamuccayaguïavadaguïavattvabhedopapatte÷ /
loke hi naimittikÃnÃæ kÃryÃïÃæ nimittabhedo 'nekadhà vikalpate /
tathà nimittasamuccaya÷ /
te«Ãæ ca vikalpitÃnÃæ samuccitÃnÃæ ca punarguïavadaguïavattvak­to bhedo bhavati /
tadyathÃ- rÆpaj¤Ãna eva tÃvannaimittike kÃrye- tamasi vinÃlokena cak«ÆrÆpasannikar«o nakta¤carÃïÃæ rÆpaj¤Ãne nimittaæ bhavati /
mana eva kevalaæ rÆpaj¤Ãnanimittaæ yogÅnÃm /
asmÃkaæ tu sannikar«ÃlokÃbhyÃæ saha tathÃdityacandrÃdyÃlokabhedai÷ samuccità nimittabhedà bhavanti /
tathà ÃlokaviÓe«aguïavadaguïavattvena  bhedÃ÷ syu÷ /
evameva Ãtmaikatvaj¤Ãne 'pi kvacijjanmÃntarak­taæ kÃrma nimittaæ bhavati, yathà prajÃpate÷ /
kvacittapo nimittam,"tapasà vijij¤Ãsasva"(chÃ.u.3 / 2 / 1) iti Órute÷ /
kvacit"ÃcÃryavÃnpuru«o veda"(chÃ.u.6 / 14 / 2) "ÓraddhÃvÃællabhate j¤Ãnam"(gÅtÃ.4 / 39) "tadviddhi praïipÃtena"(gÅtÃ.4 / 34) "ÃcÃryÃddhaiva"(chÃ.u.4 / 1 / 3) "dra«Âavya÷ Órotavya÷"(b­.u.2 / 4 / 5) ityÃdi Órutism­tibhya ekÃntaj¤ÃnalÃbhanimittatvaæ ÓraddhÃprabh­tÅnÃm adharmÃdinimittaviyogahetutvÃt /
vedÃntaÓravaïamanananididhyÃsanÃnÃæ ca sÃk«Ãjj¤eyavi«ayatvÃt /
pÃpÃdipratibandhak«aye cÃtmamanasorbhÆtÃrthaj¤ÃnanimittasvÃbhÃvyÃt /
tasmÃdahetutvaæ na jÃtu j¤Ãnasya ÓraddhÃpraïipÃtÃdÅnÃmiti //2//



itaÓca saæsÃravi«aya eva prÃjÃpatitvam, yata÷ /



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.3

#<sa vai naiva reme |
tasmÃd ekÃkÅ na ramate |
sa dvitÅyam aicchat |
sa haitÃvÃn Ãsa yathà strÅpumÃæsau sampari«vaktau |
sa imam evÃtmÃnaæ  dvedhÃpÃtayat |
tata÷ patiÓ ca patnÅ cÃbhavatÃm |
tasmÃd idam ardhab­galam iva sva iti ha smÃha yÃj¤avalkya÷ |
tasmÃd ayam ÃkÃÓa÷ striyà pÆryata eva |
tÃæ samabhavat |
tato manu«yà ajÃyanta || BrhUp_1,4.3 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.3 sa prÃpatirvai  naiva reme ratiæ nÃnvabhavat, aratyÃvi«Âo 'bhÆdityartha÷, asmÃdÃdideva yata÷, idÃnÅmapi tasmÃdekÃkitvÃdidharmavattvÃdekÃkÅ na ramate ratiæ nÃnubhavati /
ratirnÃme«ÂÃrthasaæyogajà krŬÃ, tatprasaægina i«ÂaviyogÃnmanasyÃkulÅbhÃvo 'ratirityucyate /
sa tasyà araterapanodÃya dvitÅyam aratyapaghÃtasamarthaæ strÅvastvaicchadg­ddhimakarot /
tasya caivaæ strÅvi«ayaæ g­dhyata÷ striyà pari«vaktasyevÃtmano bhÃvo babhÆva /
sa tena satyepsutvÃd etÃvÃnetatparimÃïa Ãsa babhÆva ha /
kiæparimÃïa÷? ityÃha- yathà loke strÅpumÃæsau aratyapanodÃya sampari«vaktau yatparimÃïau syÃtÃæ tathà tatparimÃïau babhÆvetyartha÷ /
sa tathà tatparimÃïameva iyamÃtmÃnaæ dvedhà dviprakÃramapÃtayatpÃtitavÃn iyamevetyavadhÃraïaæ mÆlakÃraïÃdvirÃjo viÓe«aïÃrtham /
na k«Årasya sarvopamardena dadhibhÃvÃpattivadviràsarvopamardenaitÃvÃnÃsa;kiæ tarhi? Ãtmanà vyavasthitasyaiva virÃja÷ satyasaækalpatvÃdÃtmavyatiriktaæ strÅpuæsapari«vaktaparisÃïaæ ÓarÅrÃntaraæ babhÆva /
sa eva ca virÃÂ tathÃbhÆta÷ sa haitÃvÃnÃseti sÃmÃnÃdhikaraïyÃt /
tatastasmÃtpÃtanÃtpatitaÓca patnÅ cÃbhavatÃmiti dampatyornirvacanaæ laukikayo÷ /
ata eva tasmÃt, yasmÃdÃtmana evÃrdha÷ p­thagbhÆtoyeyaæ strÅ, tasmÃdidaæ ÓarÅramÃnor'dhab­galamardhaæ ca tad b­galaæ vidalaæ ca tadardhab­galam ardhavidalamevetyartha÷ /
prÃkstryudvahanÃtkasyÃrdhab­galam? ityucyate- sva Ãtmana iti /
evamÃha smoktavÃnkila yÃj¤avalkya÷, yaj¤asya valko vaktà yaj¤avalkastasyÃpatyaæ yÃj¤avalkyo daivarÃtirityartha÷ /
brahmaïo vÃpatyam /
yasmÃdayaæ puru«Ãrdha ÃkÃÓa÷ stryardhaÓÆnya÷ punarudvahanÃttasmÃtpÆryate stryardhena, puna÷ sampuÂÅkaraïeneva vidalÃrdha÷ /
tÃæ sa prajÃpatirmanvÃkhya÷ ÓatarÆpÃkhyÃmÃtmano duhitaraæ patnÅtvena kalpitÃæ samabhavanmaithunamupagatavÃn /
tatastasmÃttadupagamanÃd manu«yà ajÃyantotpannÃ÷ //3//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.4

#<so heyam Åk«Ãæ cakre -- kathaæ nu mÃtmana eva janayitvà sambhavati |
hanta tiro 'sÃnÅti |
sà gaur abhavad v­«abha itara÷ |
tÃæ sam evÃbhavat  |
tato gÃvo 'jÃyanta |
va¬avetarÃbhavad aÓvav­«a itara÷ |
gardabhÅtarà gardabha itara÷ |
tÃæ sam evÃbhavat |
tata ekaÓapham ajÃyata |
ajetarÃbhavad basta itara÷ |
avir itarà me«a itara÷ |
tÃæ sam evÃbhavat |
tato 'jÃvayo  'jÃyanta |
evam eva yad idaæ ki¤ca mithunam à pipÅlikÃbhyas tat sarvam as­jata || BrhUp_1,4.4 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.4 sà ÓatarÆpà u ha iyaæ seyaæ duhit­gamane smÃrtaæ prati«edhamanusmarantÅk«Ã¤cake /
kathaæ nvidamak­tyaæ yanmà mÃmÃtmana eva janayitvotpÃdya sambhavatyupagacchati /
yadyapyayaæ nirgh­ïo 'haæ hantedÃnÅæ tiro 'sÃni jÃtyantareïa tirask­tà bhavÃni /
ityevamÅk«itvÃsau gaurabhavat /
utpÃdyaprÃïikarmabhiÓcodyamÃnÃyÃ÷ puna÷ puna÷ saivamati÷ ÓatarÆpÃyà manoÓcÃbhavat /
tataÓca ­«abha itara÷ /
tÃæ samevÃbhadityÃdi pÆrvavat /
tato gÃvo 'jÃyanta /
tathà ba¬avetarÃbhavadaÓvav­«a itara÷ /
tathà gardabhÅtarà gardabha itara÷ /
tatra ba¬avÃÓvav­«ÃdÅnÃæ saÇgamÃttata ekaÓaphamekagvuram aÓvÃÓvataragardabhÃkhyaæ trayamajÃyata /
tathà ajetarÃbhavadvastaÓchÃga itara÷, tathà aviritarà me«a itara÷, tÃæ samevÃbhavat /
tÃæ tÃmiti vÅpsà /
tÃmajÃæ tÃmavi¤cetisamabhavadevetyartha÷ /
tato 'jÃÓvÃvayaÓcÃjÃvayo 'jÃyanta /
evameva yadidaæ ki¤ca yatkiæ¤cedaæ mithunaæ srÅpuæsalak«aïaæ dvandam, à pipÅlikÃbhya÷ pipÅlikÃbhi÷ sahÃnenaivanyÃyena tatsarvamas­jata jagats­«ÂavÃn //4//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.5

#<so 'ved ahaæ vÃva s­«Âir asmy ahaæ hÅdaæ sarvam as­k«Åti |
tata÷ s­«Âir abhavat |
s­«ÂyÃæ hÃsyaitasyÃæ bhavati ya evaæ veda || BrhUp_1,4.5 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.5 sa prajÃpati÷ sarvamidaæ jagats­«Âvà avet /
katham? ahaæ vÃvÃhameva s­«Âi÷, s­jyate iti s­«Âaæ jagaducyate s­«Âiriti /
yanmayÃs­«Âaæ jaganmadabhedatvÃdahamevÃsmi na matto vyatiricyate /
kuta etat? ahaæ hi yasmÃdidaæ sarvaæ jagadas­k«i s­«ÂavÃnasmi tasmÃdityartha÷ /
yasmÃts­«ÂiÓabdena ÃtmÃnamevÃbhyadhÃtprajÃpati÷, tatastasmÃts­«Âirabhavat s­«ÂinÃmÃbhavat /
s­«ÂyÃæ jagati, hÃsya prajÃpategetasyÃmetasmi¤jagati, sa prajÃpativatsra«ÂÃ bhavati svÃtmano 'nanyabhÆtasya jagata÷, ka÷? ya evaæ prajÃpativadyathoktaæ svÃtmano 'nanyabhÆtaæ jagatsÃdhyÃtmÃdibhÆtÃdhidaivaæ jagadahamasmÅti veda //5//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.6

#<athety abhyamanthat |
sa mukhÃc ca yoner hastÃbhyÃæ cÃgnim as­jata |
tasmÃd etad ubhayam alomakam antarata÷ |
alomakà hi yonir antarata÷ |
tad yad idam Ãhur amuæ yajÃmuæ yajety ekaikaæ devam etasyaiva sà vis­«Âi÷ |
e«a u hy eva sarve devÃ÷ |
atha yat ki¤cedam Ãrdraæ tad retaso 's­jata |
tad u soma |
etÃvad và idaæ sarvam annaæ caivÃnnÃdaÓ ca |
soma evÃnnam agnir annÃda÷ |
sai«Ã brahmaïo 'tis­«Âi÷ |
yac chreyaso devÃn as­jatÃtha yan martya÷ sann am­tÃn as­jata tasmÃd atis­«Âir |
atis­«ÂyÃæ hÃsyaitasyÃæ bhavati ya evaæ veda || BrhUp_1,4.6 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.6 evaæ sa prajÃpatirjagadidaæ mithunÃtmakaæ s­«Âà brahmaïÃdivarïaniyanvardevatÃ÷ sis­k«urÃdau, ayeti ÓabdadvayamabhinayapradarÓanÃrtham, anena prakÃreïa mukhe hastau prak«ityÃbhyamanyadÃbhimukhyena manyanapakarot /
sa mukhahastÃbhyÃæ mathitvà mukhÃcca yonerhastÃbhyÃæ ca yonibhyÃmagniæ brÃhmaïajÃteranugrahakartÃramas­jata s­«ÂavÃn /
yasmÃddÃhakasyÃgneryoniretadubhayaæ hastau mukhaæ ca, tasmÃdbhaya mapyetadalomakaæ lomavivarjitam /
kiæ sarvameva? na, antarato 'bhyantarata÷;asti hi yonyà sÃmÃnyamubhayasyÃsya /
kim? alomakà hi yonirantarata÷ strÅïÃm /
tathà brÃhmaïo 'pi mukhÃdeva jajhe prajÃpate÷ /
tasmÃdekayonitvÃjjaye«ÂhenevÃnujo 'nug­hyate agninà brÃhmaïa÷ /
tasmÃdbrÃhmaïo 'gnidevatyo mukhavÅryaÓceti Órutism­tisiddham /
tathà balÃÓrayÃbhyÃæ bÃhubhyÃæ balabhidÃdikaæ k«anniyajÃtiniyantarÃæ k«anniyaæ ca /
tasmÃdaindraæ k«atraæ bÃhuvÅryaæ ceti Órutau sm­tau cÃvagatam /
tathoruta Åhà ce«Âà tadÃÓrayÃdvasvÃdilak«aïaæ viÓo niyantÃraæ viÓaæ ca /
tasmÃtk­«yÃdiparo vasvÃdidevatyaÓca vaiÓya÷ /
tathà pÆ«aïaæ p­thvÅdaivataæ ÓÆdraæ ca padbhyÃæ paricaraïak«amamas­jateti Órutism­tiprasiddhe÷ /
tatra k«atrÃdidevatÃsargamihÃnuktaæ vak«yamÃïamamapyuktavadupasaæharati s­«ÂisÃkalyÃnukÅrtyai /
yatheyaæ Órutirvyavasthità tathà prajÃpatireva sarve devà iti niÓcitor'tha÷ /
sra«ÂurananyatvÃts­«ÂÃnÃm /
prajÃpatinaiva tu s­«ÂatvÃd devÃnÃm /
athaivaæ prakaraïÃrthe vyavasthite tatstutyabhiprÃyeïÃvidvanmatÃntaranindopanyÃsa÷, anyanindÃnyastutaye /
tattatra karmaprakaraïe kevalayÃj¤ikà yÃgakÃle yadidaæ vaca Ãhu÷ -'amumagniæ yajÃsumindraæ yaja'ityÃdi - nÃmaÓastrastotrakarmÃdibhinnatvÃdbhinnamevÃgnyÃdidevamevaikaæ manyamÃnà ÃhurityabhiprÃya÷ /
tanna tathà vidyÃt, yasmÃdetasyaiva prajÃpate÷ sà vis­«Âirdevabheda÷ sarva e«a u hyeva prajÃpatireva prÃïa÷ sarve devÃ÷ /
atra vipratipadyante - para eva hiraïyagarbhe ityeke /
saæsÃrÅtyapare /
paraæ eva tu mantravarïÃt /
"indraæ mitraæ varuïamagnimÃhu÷"iti Órute÷ /
"e«a brahmai«a indra e«a prajÃpatirete sarve devÃ÷"(ai.u.5 / 3) iti ca Órute÷ /
sm­teÓca -"etameke vadantyagniæ manumanye prajÃpatim"(manu.12 / 123) iti"yo 'sÃvatÅndriyo 'grÃhya÷ sÆk«mo 'vyakta÷ sanÃtana÷ /
sarvabhÆtamayo 'cintya÷ sa eva svayamudbabhau" /
(manu.1 / 7) iti /
saæsÃryeva và syÃt /
"sarvainpÃpmana aupat"(b­.u.1 / 4 / 1) iti Órute÷ /
na hyasaæsÃriïa÷ pÃpmadÃhaprasaÇgo 'sti /
bhayÃratisaæyogaÓravaïÃt /
"atha yanmartya÷ sannam­tÃnas­jata"(b­.u.1 / 4 / 6) iti ca /
"hiraïyagarbhaæ paÓyati jÃyamÃnam"(Óve.u.4 / 12) iti ca mantravarïÃt /
sm­teÓca karmavipÃkaprakriyÃyÃm -"brahmà viÓvas­jo dharmo mahÃnavyaktameva ca /
uttamÃæ sÃtvikÅmetÃæ gatimÃhurmanÅ«iïa÷"(manu.12 / 50) iti /
athaivaæ viruddhÃrthÃnupapatte÷ prÃmÃïyavyÃghÃta iti cet? na, kalpanÃntaropapatteravirodhÃt /
upÃdhiviÓe«asambandhÃdviÓe«akalpanÃntaramupapadyate /
"ÃsÅno dÆraæ vrajati ÓayÃno yÃti sarvata÷ /
kastaæ madÃmadaæ devaæ madanyo j¤Ãtumarhati"(ka.u.1 / 2 / 21) ityevamÃdiÓrutibhya upÃdhivaÓÃtsaæsÃritvaæ na paramÃrthata÷ /
svato 'saæsÃryeva /
evamekatvaæ nÃnÃtvaæ ca hiraïyagarbhasya /
tathà sarvajÅvÃnÃm, tattvamasi (chÃ.u.6 / 8 -16) iti Órute÷ /
hiraïyagarbhastu upÃdhiÓuddhyatiÓayÃpek«ayà prÃyaÓa÷ para eveti Órutism­tivÃdÃ÷ prav­ttÃ÷ /
saæsÃritvaæ tu kvacideva darÓayanti /
jÅvÃnÃæ upÃdhigatÃÓuddhibÃhulyÃtsaæsÃritvameva prÃyaÓo 'bhilapyate /
vyÃv­ttak­tsnopÃdhibhedÃpek«ayà tu sarva÷ paratvenÃbhidhÅyate Órutism­tivÃdai÷ /
tÃrkikaistu parityaktÃgamabalairasti nÃsti kartÃkartetyÃdi viruddhaæ bahu tarkapadbhirÃkulÅk­ta÷ ÓÃstrÃrtha÷, tenÃrthaniÓcayo durlabha÷ /
ye tu kevalaÓÃstrÃnusÃriïa÷ ÓÃntadarpÃste«Ãæ pratyak«avi«aya iva niÓcita÷ ÓÃstrÃrthe devatÃdivi«aya÷ /
tatra prajÃpaterekasya devasyÃtrÃdyalak«aïo bhedo vivak«ita iti tatrÃgnirukto 'ttÃ, Ãdya÷ soma idÃnÅmucyate - atha yatki¤cedaæ loka Ãrdraæ dravÃtmakaæ tadretasa ÃtmÃno bÅjÃdas­jata;retasa Ãpa÷ (ai.u.1 / 4) iti Órute÷ /
dravÃtmakaÓca soma÷ /
tasmÃdyadÃrdraæ prajÃpatinà retasa÷ s­«Âaæ tadu soma eva /
etÃvadvai etÃvadeva nÃto 'dhikamidaæ sarvam /
kiæ tat? annaæ caiva somo dravÃtmakatvÃdÃpyÃyakam /
annÃdaÓcÃgnirau«ïyÃd rÆk«atvÃcca /
tatraivadhriyate, soma evÃnnaæ yadadyate tadeva soma ityartha÷ /
ya evÃttà sa evÃgni÷ arthabalÃddhyavadhÃraïam /
agnirapi kvacid hÆyamÃna÷ somapak«asyaiva /
somo 'pÅjyamÃno 'gnirevÃtt­tvÃt /
evamagnÅ«omÃtmakaæ jagadÃtmatvena paÓyanta kenaciddo«eïa lipyate, prajÃpatiÓca bhavati /
sai«Ã brahmaïa÷ prajÃpateratis­«ÂirÃtmano 'pyatiÓayà /
kà sà ityÃha - yacchreyasa÷ praÓasyatarÃnÃtmana÷ sakÃÓÃdyasmÃdas­jata devÃæstasmÃddevas­«Âiratis­«Âi÷ /
kathaæ punarÃtmano 'tiÓayà s­«Âi÷ ityata Ãha - atha yadyasmÃnmartya÷ sanmaraïadharmà sannam­tÃnamaraïadharmiïo devÃn karmaj¤Ãnavahninà sarvÃnÃtmana÷ pÃpmana o«itvÃs­jata, tasmÃdetÃmatis­«Âiæ prajÃpaterÃtmabhÆtÃæ yo veda sa etasyÃmatis­«ÂyÃæ prajÃpatiriva bhavati prajÃpativadeva sra«Âà bhavati //6//


sarvaæ vaidikaæ sÃdhanaæ j¤Ãnakarmalak«aïaæ kartrÃdyanekakÃrakÃpek«aæ prajÃpatitvaphalÃvasÃnaæ sÃdhyametÃvadeva yadetadvyÃk­taæ jagatsaæsÃra÷ /
athaitasyaiva sÃdhyasÃdhanalak«aïasya vyÃk­tasya jagato vyÃkaraïÃtprÃgbÅjÃvasthà yà tÃæ nirdidij¤atyaÇkurÃdikÃryÃnumitÃmiva v­k«asya, karmabÅjo 'vidyÃk«etro hyasau saæsÃrav­k«a÷ samÆla uddhartavya iti /
taduddharaïe hi puru«ÃrthaparisamÃpti÷ /
tathà coktam -"ÆrdhvamÆlo 'vÃkÓÃkha÷"iti kÃÂhake /
gÅtÃsu ca"ÆrdhvamÆlamadha÷ ÓÃkham"iti /
purÃïe ca"brahmav­k«a÷ sanÃtana÷"iti /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.7

#<tad dhedaæ tarhy avyÃk­tam ÃsÅt |
tan nÃmarÆpÃbhyÃm eva vyÃkriyatÃsau nÃmÃyam idaærÆpa iti |
tad idam apy etarhi nÃmarÆpÃbhyÃm eva vyÃkriyata asau nÃmÃyam idaærÆpa iti |
sa e«a iha pravi«Âa à nakhÃgrebhyo yathà k«ura÷ k«uradhÃne 'vahita÷ syÃd viÓvambharo và viÓvambharakulÃye |
taæ na paÓyanti |
ak­tsno hi sa÷ prÃïann eva prÃïo nÃma bhavati |
vadan vÃk paÓyaæÓ cak«u÷ Ó­ïva¤ chrotraæ manvÃno mana÷ |
tÃny asyaitÃni karmanÃmÃny eva |
sa yo 'ta ekaikam upÃste na sa veda |
ak­tsno hy e«o 'ta ekaikena bhavati |
Ãtmety evopÃsÅta |
atra hy ete sarva ekaæ bhavanti |
tad etat padanÅyam asya sarvasya yad ayam Ãtmà |
anena hy etat sarvaæ veda |
yathà ha vai padenÃnuvinded evaæ kÅrtiæ Ólokaæ vindate ya evaæ veda || BrhUp_1,4.7 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.7 tadvedaæ taditi bÅjÃvasthaæ jagatprÃgutpattestarhi tasminkÃle;parok«atvÃsarvanÃmnÃpratyak«ÃbhidhÃnenÃbhidhÅyate, bhÆtakÃlasambandhitvÃdavyÃk­tabhÃvino jagata÷;sukhagrahaïÃrthamaitihyaprayogo ha Óabda÷ /
evaæ ha tadà ÃsÅdityucyamÃne sukhaæ tÃæ parok«Ãmapi jagato bÅjÃvasthÃæ pratipadyate, yudhi«Âhiro ha kila rÃjÃsÅdityukte yadvat /
idamiti vyÃk­tanÃmarÆpÃtmakaæ sÃdhyasÃdhanalak«aïaæ yathÃvarïitamabhidhÅyate /
tadidaæÓabdayo÷ parok«apratyak«ÃvasthajagadvÃcakayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyÃdekatvameva parok«apratayak«Ãvasthasya jagato 'vagamyate /
tadevedamidameva ca tadavyÃk­tamÃsÅditi /
athaivaæ sati nÃsata utpattirna sato vinÃÓa÷ kÃryasyetyavadh­taæ bhavati /
tadevambhÆtaæ jagadavyÃk­taæ sannÃmarÆpÃbhyÃmeva nÃmnà rÆpeïaiva ca vyÃkriyata /
vyÃkriyateti karmakart­prayogÃttatsvayamevÃtmaiva vyÃkriyata, vi à akriyata, vispa«Âaæ nÃmarÆpaviÓe«ÃvadhÃraïamaryÃdaæ vyaktÅbhÃvamÃpadyata sÃmarthyÃdÃk«iptaniyant­kart­sÃdhanakriyÃnimittam /
asaunÃmeti sarvanÃmnÃviÓe«ÃbhidhÃnena nÃmamÃtraæ vyapadiÓati /
devadatto yaj¤adatta iti và nÃmÃsya ityasaunÃmÃyam /
tathedamiti Óuklak­«ïÃdÅnÃmaviÓe«a÷ /
idaæ Óuklamidaæ k­«ïaæ và rÆpamasyetÅdaæ rÆpa÷ /
tadidamavyÃk­taæ vastu etarhyetasminnapi kÃle nÃmarÆpÃbhyÃmeva vyÃkriyate asaunÃmÃyamidaæ rÆpa iti /
yadartha÷ sarvaÓÃstrÃrambha÷. yasminnavidyayà svÃbhÃvikyà kart­kriyÃphalÃdhyÃropaïà k­tÃ;ya÷ kÃraïaæ sarvasya jagata÷ yadÃtmake nÃmarÆpe salilÃdiva svacchÃnmalamiva phenamavyÃk­te vyÃkriyete, yaÓca tÃbhyÃæ nÃmarÆpÃbhyÃæ vilak«aïa÷ svato nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃva÷ sa e«o 'vyÃk­te ÃtmabhÆte nÃmarÆpe vyÃkurvanbrahmÃdistambaparyante«u dehe«viha karmaphalÃÓraye«vaÓanÃyÃdimatsu pravi«Âa÷ /
nanu avyÃk­taæ svayameva vyÃkriyatetyuktam, kathamidamidÃnÅm ucyate, para eva tu ÃtmÃvyÃk­taæ vyÃkurvanniha pravi«Âa iti /
nai«a do«a÷, parasyÃpyÃtmano 'vyÃk­tajagadÃtmatvena vivak«itatvÃt /
Ãk«iptaniyant­kart­kriyà nimittaæ hi jagadavyÃk­taæ vyÃkriyatetyavocÃma /
idaæÓabdasÃmÃnÃdhikaraïyÃccÃvyÃk­taÓabdasya /
yathedaæ jaganniyantrÃdyanekakÃrakanimittÃdiviÓe«avadvyÃk­tam, tathà aparityaktÃnyatamaviÓe«avadeva tadavyÃk­tam /
vyÃk­tÃvyÃk­tamÃtraæ tu viÓe«a÷ /
d­«ÂaÓca loke vivak«Ãta÷ Óabdaprayogo grÃma Ãgato grÃma÷ ÓÆnya iti /
kadÃcid grÃmaÓabdena nivÃsamÃtravivak«ÃyÃæ grÃma÷ ÓÆnya iti Óabdaprayogo bhavati, kadÃcinnivÃsijanavivak«ÃyÃæ grÃma Ãgata iti, kadÃcidubhayavivak«ÃyÃmapi grÃmaÓabdaprayogo bhavati, grÃmaæ ca na praviÓediti yathà /
tadvadihÃpi jagadidaæ vyÃk­tamavyÃk­taæ cetyabhedavivak«ÃyÃm ÃtmÃnÃtmanorbhavati vyapadeÓa÷ /
tathedaæ jagadutpattivinÃÓÃtmakamiti kevalajagadvayapadeÓa÷ /
tathà mahÃnaja Ãtmà (b­.u.4 / 4 / 22) asthÆlo 'naïu÷ sa e«a neti neti (b­.u.3 / 9 / 26) ityÃdi kevalÃtmavyapadeÓa÷ /
nanu pareïa vyÃkartrà vyÃk­taæ sarvato vyÃptaæ sarvadà jagat, sa kathamiha pravi«Âa÷ parikalpyate? apravi«Âo hi deÓa÷ paricchinnena prave«Âuæ Óakyate, yathà puru«eïa grÃmÃdi÷ /
nÃkÃÓena ki¤cinnityapravi«ÂatvÃt /
pëÃïasarpÃdivaddharmÃntareïeti cet /
athÃpi syÃt, na para Ãtmà svenaiva rÆpeïa praviveÓa, kiæ tarhi? tatstha eva dharmÃntareïopajÃyate, tena pravi«Âa ityupacaryate /
yathà pëÃïe sahajo 'nta÷stha÷ sarpo nÃlikere và toyam /
na,"tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat"iti Órute÷ /
ya÷ sra«Âà sa bhÃvÃntaramanÃpanna eva kÃryaæ s­«Âvà paÓcÃtprÃviÓaditi hi ÓrÆyate /
yathà bhuktvà gacchatÅti bhujigamikriyayo÷ pÆrvÃparakÃlayoritaretaravicchedo 'viÓi«ÂaÓca kartà tadvadihÃpi syÃt /
na tu tatsthasyaiva bhÃvÃntaropajanana etatsambhavati /
na ca sthÃnÃntareïa viyujya sthÃnÃntara saæyogalak«aïa÷praveÓo niravayavasyÃparicchinnasya d­«Âa÷ /
sÃvayava eva praveÓaÓravaïÃditi cet na;Âhadivyo hyamÆrta÷ puru«a÷" (mu.u.2 / 1 / 2) ni«kalaæ ni«kriyam (Óve.u.6 / 19) ityÃdiÓrutibhya÷ sarvavyapadeÓyadharma viÓe«aprati«edhaÓrutibhyaÓca /
pratibimbapraveÓavaditi cet? na, vastvantareïa viprakar«Ãnupapatte÷ /
dravye guïapraveÓavaditi cet? na, anÃÓritatvÃt /
nityaparatantrasyaivÃÓritasya guïasya dravye praveÓa upacaryate /
na tu brahmaïa÷ svÃtantryaÓravaïÃttathà praveÓa upapadyate /
phale bÅjavaditi cet? na;sÃvayavatvav­ddhik«ayotpattivinÃÓÃdidharmavattvaprasaÇgÃt /
na caivaæ dharmavattvaæ brahmaïa÷ ajo 'jara÷ ityÃdi ÓrutinyÃyavirodhÃt /
tasmÃdanya eva saæsÃrÅ paricchinna iha pravi«Âa iti cet? na;"seyaæ daivataik«ata"(chÃ.u.6 / 3 / 2) ityÃrabhya ÂanÃmarÆpe vyÃkaravÃïi"(6 / 2 / 3) iti tasyà eva praveÓavyÃkaraïakart­tvaÓrute÷ /
tathÃ'tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat'(tai.u.2 / 6 / 1) 'sa etameva sÅmÃnaæ vidÃryaitayà dvÃrà prÃpadyata"(ai.u.3 / 12) 'sarvÃïi rÆpÃïi vicitya dhÅro nÃmÃni k­tvÃbhivadanyadÃste""tvaæ kumÃra uta và kumÃrÅ tvaæ jÅrïo daï¬ena va¤casi"(Óve.u.4 / 3) "puraÓcakre dvipada÷"(b­.u.2 / 5 / 18) "rÆpaæ rÆpam"(ka.u.2 / 2 / 9) iti ta mantravarïÃnna parÃdanyasya praveÓa÷ /
pravi«ÂÃnÃmitaretarabhedÃtparÃnekatvamiti cet na,"eko devo bahudhà sannivi«Âa÷" "eka÷sanbahudhà vicacÃra" "tvameko 'si bahÆnanupravi«Âa÷" "eko deva÷ sarvabhÆte«u gƬha÷ sarvavyÃpÅ sarvabhÆtÃntarÃtmÃ"(Óve.u.6 / 11) ityÃdi Órutibhya÷ /
praveÓa upapadyate nopapadyata iti ti«Âhatu tÃvat /
pravi«ÂÃnÃæ saæsÃritvÃttadananyatvÃnna parasya saæsÃritvamiti cet? na, aÓanÃyÃdyatyayaÓrute÷ /
sukhitvadu÷khitvÃdidarÓanÃnneti cenna,"na lipyate lokadu÷khena bÃhya÷"(ka.u.2 / 2 / 11) iti Órute÷ /
pratyak«ÃdivirodhÃdayuktamiti cet?
na, upÃdhyÃÓrayajanitaviÓe«avi«ayatvÃtprak«Ãde÷ /
"na d­«Âerdra«ÂÃraæ paÓye÷"(b­.u.3 / 4 / 2) "vij¤ÃtÃramare kena vijÃnÅyÃt"(b­.u.4 / 5 / 19) "avij¤Ãtaæ vij¤Ãt­"(b­.u.3 / 8 / 11) ityÃdi Órutibhyo nÃtmavi«ayaæ vij¤Ãnam /
kiæ tarhi? buddhyÃdyupÃdhyÃtmapraticchÃyÃvi«ayameva sukhito 'haæ du÷khito 'hamityevamÃdi pratyak«avij¤Ãnam /
ayamahamiti vi«ayeïa vi«ayiïa÷ sÃmÃnÃdhikaraïyopacÃrÃt,"nÃnyadato 'sti dra«Âr­"(b­.u.3 / 8 / 11) ityanyÃtmaprati«edhÃcca, dehÃvayavaviÓe«yatvÃcca sukhadu÷khayorvi«ayadharmatvam /
"ÃtmÃnastu kÃmÃya"(b­.u.2 / 4 / 5) ityÃtmÃrtha÷ tvaÓruterayukta iti cenna,"yatra và anyadiva syÃt"ityavidyÃvi«ayÃtmÃrthatvÃbhyupagamÃt tatkena kaæ paÓyet (b­.u.4 / 5 / 15) neha nÃnÃsti ki¤cana (b­.u.4 / 4 / 19) tatra ko moha÷ ka÷ Óoka÷ ekatvamanupaÓyata÷ (ÅÓÃ.7) ityÃdinà vidyÃvi«aye tatprati«edhÃcca nÃtmadharmatvam /
tÃrkikasamayavirodhÃdayuktamiti cet na;yuktyÃpyÃtmano du÷khitvÃnupapatte÷ /
na hi du÷khena pratyak«avi«ayeïa Ãtmano viÓe«yatvam pratyak«Ãvi«ayatvÃt /
ÃkÃÓasya ÓabdaguïavattvavadÃtmano du÷khitvamiti cenna, ekapratyayavi«ayatvÃnupapatte÷ /
na hi sukhagrÃhakeïa pratyak«avi«ayeïa pratyayena nityÃnumeyasyÃtmano vi«ayÅkaraïÃmupapadyate tasya ca vi«ayÅkaraïe Ãtmana ekatvÃdvi«ayyabhÃvaprasaÇga÷ /
ekasyaiva vi«ayavi«ayitvaæ dÅpavaditi cet? na;yugapadasambhavÃt,ÃtmanyaæÓÃnupapatteÓca /
etena vij¤Ãnasya grÃhyagrÃhakatvaæ pratyuktam /
pratyak«ÃnumÃnavi«ayayoÓca du÷khÃtmanorguïaguïitve nÃnumÃnam /
du÷khasya nityameva pratyak«avi«ayatvÃt, rÆpÃdisÃmÃnÃdhikaraïyÃcca /
mana÷saæyogajatve 'pyÃtmani du÷khasya sÃvayavatvavikriyÃvattvÃnityatvaprasaÇgÃt /
na hyavik­tya saæyogi dravyaæ guïa÷ kaÓcidupayannapayanvà d­«Âa÷ kvacit /
na ca niravayavaæ vikriyamÃïaæ d­«Âaæ kvacidanityaguïÃÓrayaæ và nityam /
na cÃkÃÓa ÃgamavÃdibhirnityatayÃbhyupagamyate, na cÃnyo d­«ÂÃnto 'sti /
vikriyamÃïamapi tatpratyayÃniv­tternityameveti cet? na, dravyasya avayavÃnyathÃtvavyatirekeïa vikriyÃnupapatte÷ /
sÃvayavatve 'pi nityatvamiti cenna;sÃvayavasyÃvayavasaæyogapÆrvakatve sati vibhÃgopapatte÷ /
vajrÃdi«vadarÓanÃnneti cenna, anumeyatvÃtsaæyogapÆrvatvasya /
tasmÃnnÃtmÃno du÷khÃdyanityaguïÃÓrayatvopapatti÷ /
parasyÃdu÷khitve 'nyasya ca du÷khino 'bhÃve du÷khopaÓamanÃya ÓÃstrÃrambhÃnarthakyamiti cet? na, avidyÃdhyÃropitadu÷khitvabhramÃpohÃrthatvÃt, Ãtmani prak­tasaÇkhyÃpÆraïabhramÃpohavat /
kalpitadu÷khyÃtmÃbhyupagamÃcca /
jalasÆryÃdipratibimbavadÃtmagraveÓaÓca pratibimbavadvyÃk­te kÃrya upalabhyatvÃt /
prÃgutpatteranupalabdha Ãtmà paÓcÃtkÃrye ca s­«Âa vyÃk­te buddherantarupalabhyamÃna÷ sÆryÃdipratibimbavajjalÃdau kÃryaæ s­«Âvà pravi«Âa iva lak«yamÃïo nirdiÓyate sa e«a iha pravi«Âa÷ (b­.u.1 / 4 / 7) tÃ÷ s­«Âvà tadevÃnuprÃviÓata sa etameva sÅmÃnaæ vidÃryaitayà dvÃrà prÃpadyata (ai.u.3 / 12) seyaæ devataik«ata hantÃhamimÃstisro devatà anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya (chÃ.u.6 / 2 / 3) ityevamÃdibhi÷ /
na tu sarvagatasya niravayavasya digdeÓakÃlÃntarÃpakramaïaprÃptilak«aïa÷ praveÓa÷ kadÃcidapyupapadyate /
na ca parÃdÃtmano 'nyo 'sti dra«Âà nÃnyadato 'sti dra«Â­ nÃnyadato 'stiÓrot­ (b­.u.3 / 8 / 11) ityÃdi ÓruterityavocÃma /
upalabdhyarthatvÃcca s­«ÂipraveÓasthityapyayavÃkyÃnÃm, upalabdhe÷ puru«ÃrthatvaÓravaïÃt /
ÃtmÃnamevÃvet (b­.u.1 / 4 / 10) tasmÃttatsarvamabhavat (b­.u.1 / 4 / 10) bahmavidÃpnoti param (tai.u.2 / 1 / 1) sa yo ha vai tatparamaæ brahma veda brahmaiva bhavati (mu.u.3 / 2 / 9) ÃcÃryavÃnpuru«o veda (chÃ.u.6 / 14 / 2) tasya tÃvadeva ciram (chÃ.u.6 / 14 / 2) ityÃdi Órutibhya÷ /
tato mÃæ tattvato j¤Ãtvà viÓate tadanantaram (gÅtà 18 / 55) taddhyagryaæ sarvavidyÃnÃæ prÃpyate hyam­taæ tata÷ ityÃdi sm­tibhyaÓca /
bhedadarÓanÃpavÃdÃcca s­«ÂyÃdi vÃkyÃnÃm ÃtmaikatvadarÓanÃrthaparatvopapatti÷ /
tasmÃtkÃryasthasya upalabhyatvameva praveÓa ityupacaryate /
ÃnakhÃgrebhyo nakhÃgramaryÃdam ÃtmanaÓcaitanyamupalabhyate /
tatra kathamiva pravi«Âa÷? ityÃha - yathà loke k«urÃdhÃne k«uro dhÅyate 'sminniti k«uradhÃnaæ tasminnÃpitopaskarÃdhÃne, k«uro 'nta÷stha upalabhyate, avahita÷ praveÓita÷ syÃd yathà và viÓvambharo 'gni÷, viÓvasya bharaïÃdviÓvambhara÷ kulÃye nŬe 'gni÷, këÂhÃdÃvahita÷ syÃdityanuvartate /
tatra hi sa mathyamÃna upalabhyate /
yathà ca k«ura÷ k«uradhÃna ekadeÓe 'vasthito yathà cÃgni÷ këÂhÃdau sarvato vyÃpyÃvasthita÷, evaæ sÃmÃnyato viÓe«ataÓca dehaæ saævyÃpyÃvasthita Ãtmà /
tatra hi sa prÃïanÃdikriyÃvÃn darÓanÃdikriyÃvÃæÓcopalabhyate /
tasmÃttatraivaæ pravi«Âhaæ tamÃtmÃnaæ prÃïanÃdikriyÃviÓi«Âaæ na paÓyanti nopalabhante /
nanvaprÃptaprati«edho 'yaæ taæ na paÓyantÅti, darÓanasyÃprak­tatvÃt /
nai«a do«a÷, s­«ÂyÃdivÃkyÃnÃm ÃtmaikatvapratipattyarthaparatvÃtprak­tameva tasya darÓanam /
rÆpaæ rÆpaæ pratirÆpo babhÆva tadasya rÆpaæ prati cak«aïÃya (b­.u.2 / 5 / 19) iti mantravarïÃt /
tatra prÃïanÃdikriyÃviÓi«ÂasyÃdarÓane hetumÃha - ak­tsno 'samasto hi yasmÃtsa prÃïanÃdikriyÃviÓi«Âa÷ /
kuta÷ punarak­tsnatvam ityucyate - prÃïÃnneva prÃïanakriyÃmeva kurvanprÃïo nÃma prÃïasamÃkhya÷ prÃïÃbhidhÃno bhavati /
prÃïanakriyÃkart­tvÃddhi prÃïa÷ prÃïatÅtyucyate nÃnyÃæ kriyÃæ kurvan /
yathà lÃvaka÷ pÃcaka iti /
tasmÃtkriyÃntaraviÓi«Âasya anupasaæhÃrÃdak­tsno hi sa÷ /
tathà vadanvadanakriyÃæ kurvanvaktÅti vÃk, paÓyaæÓcak«uÓca«Âa iti cak«urdra«ÂÃ, Ó­ïva¤Ó­ïotÅti Órotram /
prÃïÃnneva prÃïa÷ vadanvÃk ityÃbhyÃæ kriyÃÓaktyudbhava÷ pradarÓito bhavati /
paÓyaæÓcak«u÷ Ó­ïva¤Órotram ityÃbhyÃæ vij¤ÃnaÓaktyudbhava÷ pradarÓyate, nÃmarÆpavi«ayatvÃdvij¤ÃnaÓakte÷ /
Órotracak«u«Å vij¤Ãnasya sÃdhane, vij¤Ãnaæ tu nÃmarÆpasÃdhanam /
na hi nÃmarÆpavyatiriktaæ vij¤eyamasti /
tayoÓcopalambhe karaïaæ cak«u÷Órotre /
kriyà ca nÃmarÆpasÃdhyà prÃïasamavÃyinÅ, tasyÃ÷ prÃïÃÓrayÃyà abhivyakto vÃkkaraïam /
tathà pÃïipÃdapÃyÆpaÓthÃkhyÃni /
sarve«Ãmupalak«aïÃrthà vÃk /
etadeva hi sarvaæ vyÃk­tam /
trayaæ và idaæ nÃma rÆpaæ karma (b­.u.1 / 6 / 1) iti hi vak«yati /
manvÃno mano manuta iti /
j¤ÃnaÓaktivikÃsÃnÃæ sÃdhÃraïaæ karaïaæ mano manute 'neneti /
puru«astu kartà sanmanvÃno mana ityucyate /
tÃnyetÃni prÃïÃdÅnyasyÃtmana÷ karmanÃmÃni, karmajÃni nÃmÃni karmanÃmÃnyeva, na tu vastumÃtravi«ayÃïi /
ato na k­tsnÃtmavastvavadyotakÃni /
evaæ hyasÃvÃtmà prÃïanÃdikriyayà tattatkriyÃjanitaprÃïÃdinÃmarÆpÃbhyÃæ vyÃkriyamÃïo 'vadyotyamÃno 'pi /
sa yo 'to 'smÃtprÃïanÃdikriyÃsamudÃyÃd ekaikaæ prÃïaæ cak«uriti và viÓi«Âam anupasaæh­tetaraviÓi«ÂakriyÃtmakaæ manasà ayamÃtmetyupÃste cintayati, na sa veda nasa jÃnÃti brahma /
kasmÃt ak­tsno 'samÃpto hi yasmÃde«a Ãtmà asmÃtprÃïanÃdisamudÃyÃt /
ata÷ pravibhakta ekaikena viÓe«aïena viÓi«Âa itaradharmÃntarÃnupasaæhÃrÃdbhavati /
yÃvadayamevaæ veda paÓyati Ó­ïomi sp­ÓÃmÅti và svabhÃvaprav­ttiviÓi«Âaæ veda tÃvada¤jasà k­tsnamÃtmÃnaæ na veda /
kathaæ puna÷ paÓyanveda? ityÃha - Ãtmetyeva, Ãtmeti prÃïÃdÅni viÓe«aïÃni yÃnyuktÃni tÃni yasya sa ÃpnuvaæstÃnyÃtmà ityucyate /
na tathà k­tsnaviÓe«olasaæhÃrÅ sank­tsno bhavati /
vastumÃtrarÆpeïa hi prÃïÃdyupÃdhiviÓe«akriyÃjanitÃni viÓe«aïÃni vyÃpnoti /
tathà ca vak«yati - dhyÃyatÅva lelÃyatÅva (b­.u.4 / 3 / 7) iti /
tasmÃdÃtmetyevopÃsÅta /
evaæ k­tsno hyasau svena vasturÆpeïa g­hyamÃïo bhavati /
kasmÃtk­tsna÷? ityÃÓaÇkyÃha - atrÃsminnÃtmani hi yasmÃnnirupÃdhikajalasÆryapratibimbabhedà ivÃditve prÃïÃdyupÃdhik­tà viÓe«Ã÷ prÃïÃdikarmajanÃmÃbhidheyà yadyoktà hyete ekamabhinnatÃæ bhavanti pratipadyante /
ÃtmetyevopÃsÅta iti nÃpÆrvavidhi÷ /
pak«e prÃptatvÃt yatsÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma (b­.u.3 / 4 / 1) katama Ãtmeti - yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ (b­.u.4 / 3 / 7) ityevamÃdyÃtmapratipÃdanaparÃbhi÷ ÓrutibhirÃtmavi«ayaæ vij¤ÃnamutpÃditam /
tatrÃtmasvarÆpavij¤Ãnenaiva tadvi«ayÃnÃtmÃbhimÃnabuddhi÷ kÃrakÃdikriyÃphalÃdhyÃropaïÃtmikà avidyà nivartità /
tasyÃæ nivartitÃyÃæ kÃmÃdido«Ãnupapatte÷ ÃnÃtmacintÃnupapatti÷ /
tasmÃttadupÃsanamasminpak«e na vidhÃtavyam, prÃptatvÃt /
ti«Âhasu tÃvatpÃk«ikyÃtmopÃsanaprÃptirnityà veti, apÆrvavidhi÷ syÃt;j¤ÃnopÃsanayorekatve satyaprÃptatvÃt /
na sa veda iti vij¤Ãnaæ prastutya ÃtmetyevopÃsÅta ityabhidhÃnÃdvedopÃsanaÓabdayorekÃrthatÃvagamyate /
anena hyetattsarvaæ veda ÃtmÃnamevÃvet (b­.u.1 / 4 / 10) ityÃdiÓrutibhyaÓca vij¤ÃnamupÃsanam /
tasya cÃprÃptatvÃdvidhyarhatvam /
na ca svarÆpÃnvÃkhyÃne puru«aprav­ttirupapadyate, tasmÃdapÆrvavidhirevÃyam /
karmavidhisÃmÃnyÃcca /
yathà yajeta juhuyÃt ityÃdaya÷ karmavidhaya÷, na tairasya ÃtmetyevopÃsÅta (1 / 4 / 7) Ãtmà và are dra«Âavya÷ (2 / 4 / 5) ityÃdyÃtmopÃsanavidherviÓe«o 'vagamyate /
mÃnasakriyÃtvÃcca vij¤Ãnasya tathà yasyai devatÃyai havirg­hÅtaæ syÃttÃæ manasà dhyÃyedva«aÂkari«yan ityÃdyà mÃnasÅ kriyà vidhÅyate, tathà ÃtmetyevopÃsÅta (1 / 4 / 7) mantavyo nididhyÃsitavya÷ (2 / 4 / 5) ityÃdyà kriyaiva vidhÅyate j¤ÃnÃtmikà /
tathÃvocÃma vedopÃsanaÓabdayorekÃrthatvamiti /
bhÃvÃnÃæÓatrayopapatteÓca - yathà hi yajeta ityasyÃæ bhÃvanÃyÃm kena katham iti bhÃvyÃdyÃkÃÇk«ÃpanayakÃraïamaæÓatrayamavagamyate, tathà upÃsÅta ityasyÃmapi bhÃvanÃyÃæ vidhÅyamÃnÃyÃm kimupÃsÅta? kenopÃsÅta? ityasyÃmÃkÃÇk«ÃyÃm ÃtmÃnamupÃsÅta manasà tyÃgabrahmacaryaÓamadamoparamatitik«ÃdÅtikartavyatÃsaæyukta÷ ityÃdÅÓÃstreïaiva samarthyate 'Óatrayam /
yathà ca k­tsnasya darÓapÆrïamÃsÃdiprakaraïasya darÓapÆrïamÃsÃdividhyuddeÓatvenopayoga÷ evamaupani«adÃm ÃtmopÃsanaprakaraïasya ÃtmopÃsanaprakaraïasya ÃtmopÃsanavidhyuddeÓatvenaivopayoga÷ /
neti neti (2 / 3 / 6) asthÆlam (3 / 8 / 8) ekamevÃdvitÅyam (chÃ.u.6 / 2 / 1) aÓanÃyÃdyatÅta÷ ityevamÃdivÃkyÃnÃm upÃsyÃtmasvarÆpaviÓe«asamarpaïenopayoga÷«a phalaæ ca mok«o 'vidyÃniv­ttirvà /
apare varïayanti upÃsanenÃtmavi«ayaæ viÓi«Âaæ vij¤ÃnÃntaraæ bhÃvayet, tenÃtmà j¤Ãyate, avidyÃnivartakaæ ca tadeva, nÃtmavi«ayaæ vedavÃkyajanitaæ vij¤Ãnamiti /
etasminnarthe vacanÃnyapi - vij¤Ãya praj¤Ãæ kurvÅta (b­.u.4 / 4 / 21) dra«Âavya÷ Órotavyo mantavyo nididhyÃsitavya÷ (2 / 4 / 5) so 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷ (chÃ.u.4) ityÃdÅni /
na, arthÃntarÃbhÃvÃt /
na ca ÃtmetyevopÃsÅta ityapÆrvavidhi÷;kasmÃt? ÃtmasvarÆpakathanÃnÃtmaprati«edhavÃkyajanitavij¤Ãnavyatirekeïa mÃnasasya bÃhyasya vÃbhÃvÃt /
tatra hi vidhe÷ sÃphalyaæ yatra vidhivÃkyaÓravaïamÃtrajanitavij¤Ãnavyatirekeïa puru«aprav­ttirgamyate /
yathà darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ svargakÃmo yajeta ityevamÃdau /
na hi darÓapÆrïamÃsavidhivÃkyajanitavij¤Ãnameva darÓapÆrïamÃsÃmu«ÂhÃnam, taccÃdhikÃrÃdyapek«ÃnubhÃvi /
na tu neti neti (2 / 3 / 6) ityÃdyÃtmapratipÃdakavÃkyajanitavij¤Ãnavyatirekeïa darÓapÆrïamÃsÃdivatpuru«avyÃpÃra÷ sambhavati /
sarvavyÃpÃropaÓamahetutvÃt tadvÃkyajanitavij¤Ãnasya /
na hyudÃsÅnavij¤Ãnaæ prav­ttijanakam, abrahmÃnÃtmavij¤ÃnanivartakatvÃcca ekamevÃdvitÅyam (chÃ.u.6 / 2 / 1) tattvamasi (chÃ.u.6 / 8 -16) ityevamÃdivÃkyÃnÃm /
na ca tanniv­ttau prav­ttirupapadyate;virodhÃt /
vÃkyajanitavij¤ÃnamÃtrÃnnÃbrahmÃnÃtmavij¤Ãnaniv­ttiriti cet na;tattvamasi (chÃ.u.6 / 8 -16) neti neti (b­.u.2 / 3 / 6) Ãtmaivedam (chÃ.u.7 / 25 / 2) ekamevÃdvitÅyam (chÃ.u.6 / 2 / 1) brahmaivedamam­tam (mu.u.2 / 2 / 11) nÃnyadato 'sti dra«Âa÷ (b­.u.3 / 8 / 11) tadeva brahma tvaæ viddhi (ke.u.1 / 4) ityÃdivÃkyÃnÃæ tadvÃditvÃt /
dra«Âavyavidhervi«ayasamarpakÃïyetÃnÅti cet? na, arthÃntarÃbhÃvÃdityuktottaratvÃt /
ÃtmavastusvarÆpasamarpakaireva vÃkyai÷ tattvamasi ityÃdibhi÷ ÓravaïakÃla eva taddarÓanasya k­tatvÃd dra«ÂavyavidhernÃnu«ÂhÃnÃntaraæ kartavyamityuktottarametat /
ÃtmasvarÆpÃnvÃkhyÃnamÃtreïa Ãtmavij¤Ãne vidhimantareïa na pravartata iti cet? na, ÃtmavÃdivÃkyaÓravaïena Ãtmavij¤Ãnasya janitatvÃt - kiæ bho k­tasya karaïam? tacchravaïe 'pi na pravartata iti cenna, anavasthÃprasaÇgÃt /
yathà ÃtmavÃdivÃkyÃrthaÓravaïe vidhimantareïa na pravartate tathà vidhivÃkyÃrthaÓravaïe 'pi vidhimantareïa na pravarti«yata iti vidhyantarÃpek«Ã /
tathà tadarthaÓravaïe 'pÅtyanavasthà prasajyeta /
vÃkyajanitÃtmaj¤Ãnasm­tisaætate÷ Óravaïavij¤ÃnamÃtrÃdarthÃntaratvamiti cet? na, arthaprÃptatvÃt /
yadaivÃtmapratipÃdakavÃkyaÓravaïÃd Ãtmavi«ayaæ vij¤Ãnamutpadyate, tadaiva tadunpadyagÃnaæ tadvi«ayaæ vij¤Ãnamutpadyate, tadaiva tadunpadyagÃnaæ tadvi«ayaæ mithyÃj¤Ãnaæ nivartayadevotpadyate /
Ãtmavi«ayamithyÃj¤Ãnaniv­ttau ca tatprabhavÃ÷ sm­tayo na bhavanti svÃbhÃvikyo 'nÃtmavastubhedavi«ayÃ÷ /
anarthatvÃvagateÓca, ÃtmÃvagatau hi satyÃmanyadvastvanarthatvenÃmagamyate, anityadu÷khÃÓuddhyÃdibahudo«avattvÃd ÃtmavastunaÓca tadvilak«aïatvÃt /
tasmÃdanÃtmavij¤Ãnasm­tÅnÃm ÃtmÃvagaterabhÃvaprÃpti÷ /
pÃriÓe«yÃdÃtmaikatvavij¤Ãnasm­tisantaterarthata eva bhÃvÃnna vidheyatvam, ÓokamohabhayÃyÃsÃdidu÷khado«anivartakatvÃcca tatsm­te÷ /
viparÅtaj¤Ãnaprabhavo hi ÓokamohÃdido«a÷ /
tathà ca tatra ko moha÷ (ÅÓa.7) vidvÃæma bibheti kutaÓcana (tai.u.2 / 9 / 1) abhayaæ vai janaka prapto 'si (b­.u.4 / 2 / 4) bhidyate h­dayagranthi÷ (mu.u.2 / 2 / 8) ityÃdiÓrutaya÷ /
nirodhastarhyarthÃntaramiti cet /
athÃpi syÃccittav­ttinirodhasya vedavÃkyajanitÃtmavij¤ÃnÃdarthÃntaratvÃt, tantrÃntare«u ca kartavyatayÃvagatatvÃdvidheyatvamiti cet? na;mok«asÃdhanatvenÃnavagamÃt /
na hi vedÃnte«u brahmÃtmavij¤ÃnÃd anyatparamapuru«ÃrthasÃdhanatvenÃmagamyate /
"ÃtmÃnamevÃvet"(b­.u.1 / 4 / 10) "tasmÃttatsarvamabhavat"(1 / 4 / 10) "brahmavidÃpnoti param"(tai.u.2 / 1 / 1 / ) "sa yo ha vai tatparamaæ brahma veda brahmaiva bhavati"(mu.u.3 / 2 / 9) "ÃcÃryavÃnpuru«o veda"(chÃ.u.6 / 14 / 2) "tasya tÃvadeva ciram"(6 / 14 / 2) "abhayaæ hi vai brahma bhavati evaæ veda"(b­.u.4 / 4 / 25) ityevamÃdiÓrutiÓatebhya÷ /
ananyasÃdhanatvÃcca nirodhasya /
na hyÃtmavij¤Ãnatatsm­tisantÃnavyatirekeïa cittav­ttinirodhasya sÃdhanamasti /
abhyupagamyedamuktam, na tu brahmavij¤Ãnavyatirekeïa anyanmok«asÃdhanamavagamyate /
ÃkÃÇk«ÃbhÃvÃcca bhÃvanÃbhÃva÷;yaduktaæ yajetetyÃdau kiæ kena katham iti bhÃvanÃkÃÇk«ÃyÃæ phalasÃdhanetikartavyatÃbhirÃkÃÇk«Ãpanayanaæ yathÃ, tadvadihÃpyÃtmavij¤ÃnavidhÃvapyupapadyata iti;tadasat,"ekamevÃdvitÅyam"(chÃ.u.6 / 2 / 1) "tattvamasi"(chÃ.u.6 / 8 -16)"neti neti"(b­.u.2 / 3 / 6) "anantaramabÃhyam"(b­.u.2 / 5 / 19) "ayamÃtmà brahma"(2 / 5 / 19) ityÃdivÃkyÃrthavij¤ÃnasamakÃlameva sarvÃkÃÇk«Ãviniv­tte÷ /
na ca vÃkyÃrthavij¤Ãne vidhiprayukta÷ pravartate vidhyantaraprayuktau cÃnavasthÃdo«amavocÃma /
na ca ekamevÃdvitÅyaæ brahma ityÃdivÃkye«u vidhiravagamyate /
ÃtmasvarÆpÃnvÃkhyÃnenaivÃvasitatvÃt /
vastusvarÆpÃnvÃkhyÃnamÃtratvÃdaprÃmÃïyamiti cet /
athÃpi syÃdyathà so 'rodÅdyadarodÅttadrudrasya rudratvam ityevamÃdau vastusvarÆpÃnvÃkhyÃnamÃtratvÃdaprÃmÃïyam, evamÃtmÃrthavÃkyÃnÃmapÅti cet? na;viÓe«Ãt /
na vÃkyasya vastvanvÃkhyÃnaæ kriyÃnvÃkhyÃnaæ và prÃmÃïyÃprÃmÃïyakÃraïam, kiæ tarhi? niÓcitaphalavadvij¤ÃnotpÃdakatvam /
tadyatrÃsti tatpramÃïaæ vÃkyam, yatra nÃsti tadapramÃïam /
kiæ¤ca bho p­cchÃmastvÃm ÃtmasvarÆpÃnvÃkhyÃnapare«u vÃkye«u phalavanniÓcitaæ ca vij¤Ãnamutpadyate, na vÃ? utpadyate cetkathamaprÃmÃïyamiti? kiæ và na paÓyasi avidyÃÓokamohabhayÃdisaæsÃrabÅjado«aniv­ttiæ vij¤Ãnaphalam /
na Ó­ïopi và kim tatra ko moha÷ ka÷ Óoka ekatvamanupaÓyata÷ (ÅÓÃ.7) mantravidevÃsmi nÃtmavitso 'haæ bhagaya÷ ÓocÃmi taæ mà bhagavächokasya pÃraæ ÓocÃmi tÃrayatu (chÃ.u.7 / 1 / 3)  ityevamÃdyupani«advÃkyaÓatÃni? evaæ vidyate kiæ so 'rodÅdityÃdi«u niÓcitaæ phalavacca vij¤Ãnam /
na cedvidyate 'stvaprÃmÃïyam /
tadaprÃmÃïye phalavanniÓcitavij¤ÃnotpÃdakasya kimityaprÃmÃïyaæ syÃt? tadaprÃmÃïye ta darÓapÆrïamÃsÃdivÃkye«u ko viÓrambha÷ /
nanu darÓapÆrïamÃsÃdivÃkyÃnÃæ puru«aprav­ttivij¤ÃnotpÃdakatvÃt prÃmÃïyam /
Ãtmavij¤ÃnavÃkye«u tannÃstÅti /
satyamevam, nai«a do«a÷ /
prÃmÃïayakÃraïopapatte÷ /
prÃmÃïyakÃraïaæ ca yathoktameva, nÃnyat /
alaÇkÃraÓcÃyam, yatsarvaprav­ttibÅjavirodhaphalavadavij¤ÃnotpÃdakatvam ÃtmapratipÃdakavÃkyÃnÃæ nÃprÃmÃïyakÃraïam /
yattÆktam vij¤Ãya praj¤Ãæ kurvÅta (b­.u.4 / 4 / 21) ityÃdivacanÃnÃæ vÃkyÃrthavij¤Ãnavyatirekeïa upÃsanÃrthatvamiti, satyametat, kintu nÃpÆrvavidhyarthatÃ, pak«e prÃptasya niyamÃrthataiva /
kathaæ punarupÃsanasya pak«aprÃpti÷? yÃvatà pÃriÓe«yÃdÃtmavij¤Ãnasm­tisantati÷ nityaivetyabhihitam bìham, yadyapyevam;ÓarÅrÃrambhà kasya karmaïo niyataphalatvÃt, samyagj¤ÃnaprÃptÃvapyavaÓyambhÃvinÅ prav­ttirvÃÇmana÷kÃyÃnÃm, labdhav­tte÷ karmaïo balÅyastvÃt mukte«vÃdiprav­ttivat /
tena pak«e prÃptaæ j¤Ãnaprav­ttidaurbalyam /
tasmÃttyÃgavairÃgyÃdisÃdhanabalÃvalambena Ãtmavij¤Ãnasm­tisantatirniyantavyà bhavati, na tvapÆrvà kartavyÃ;prÃptatvÃd ityavecÃma /
tasmÃt prÃptavij¤Ãnasm­tisantÃnaniyamavidhyarthÃni vij¤Ãya praj¤Ãæ kurvÅta ityÃdi vÃkyÃni, anyÃrthÃsambhavÃt /
nanvanÃtmopÃsanamidam, itiÓabdaprayogÃt;yathà priyamityetadupÃsÅta ityÃdau na priyÃdiguïà evopÃsyÃ÷, kiæ tarhi? priyÃdiguïavatprÃïÃdyevopÃsyam;tathehÃpi iti parÃtmaÓabdaprayogÃd ÃtmaguïavadanÃtmavastÆpÃsyamiti gamyate /
ÃtmopÃsyatvavÃkyavailak«aïyÃcca pareïa ca vak«yati - ÃtmÃnameva lokamupÃsÅta (1 / 4 / 15) iti /
tatra ca vÃkye ÃtmaivopÃsyatvenÃbhipreto dvitÅyÃÓravaïÃdÃtmÃnameveti /
iha tu na dvitÅyà ÓrÆyate /
itiparaÓcÃtmaÓabda÷ ÃtmenyevopÃsÅta iti /
ato nÃtmopÃsya ÃtmaguïaÓcÃnya iti tvavagamyate /
na;vÃkyaÓe«a Ãtmana upÃsyatvenÃvagamÃt /
asyaiva vÃkyasya Óe«e ÃtmaivopÃsyatvenÃvagamyate - tadetatpadanÅyamasya sarvasya yadayamÃtmà (b­.u.1 / 4 / 7) antarataraæ yadayamÃtmà (b­.u.1 / 4 / 8) ÃtmÃnamevÃvet (1 / 4 / 10) iti /
pravi«Âasya darÓanaprati«edhÃdanupÃsyatvamiti cet /
yasyÃtmana÷ praveÓa ukta÷ tasyaiva darÓanaæ vÃryate taæ na paÓyanti (4 / 3 / 23) iti prak­topÃdÃnÃt /
tasmÃdÃtmano 'nupÃsyatvamevet cet? na, ak­tsnatvado«Ãt /
darÓanaprati«edho 'k­tsnatvado«ÃbhiprÃyeïa nÃtmopÃsyatvaæprati«edhÃya /
prÃïanÃdikriyÃviÓi«Âatvena viÓe«aïÃt /
ÃtmanaÓcedupÃsyatvamanabhipetaæ prÃïanÃdyekaikakriyÃviÓi«ÂasyÃtmano 'k­tsnatvavacanamanarthakaæ syÃt ak­tsno hye«o 'ta ekaikena bhavati (1 / 4 / 7) iti ato 'nekaikaviÓi«ÂastvÃtmà k­tsnatvÃdupÃsya eveti siddham /
yastvÃtmaÓabdasya itipara÷ prayoga÷,  ÃtmaÓabdapratyayo÷ Ãtmatattvasya paramÃrthato 'vi«ayatvaj¤ÃnÃrtham, anyathà ÃtmÃnamupÃsÅtetyevamavak«yat /
tathà cÃrthÃdÃtmani ÓabdapratyayÃvanuj¤Ãtau syÃtÃm;taccÃni«Âam, neti neti (2 / 3 / 6) vij¤ÃtÃramarekena vijÃnÅyÃt (2 / 4 / 14) avij¤Ãtaæ vij¤Ãt­ (3 / 8 / 12) yato vÃco nivartante aprÃpya manasà saha (tai.u.2 / 4 / 1) ityÃdiÓrutibhya÷ /
yattu ÃtmÃnameva lokamupÃsÅta (1 / 4 / 15) iti tadanÃtmopÃsanaprasaÇganiv­ttiparatvÃnna vÃkyÃntaram /
anirj¤ÃtatvasÃmÃnyÃdÃtmà j¤Ãtavyo 'nÃtmà ca /
tatra kasmÃdÃtmopÃsane eva yatna ÃsthÅyate ÃtmetyevopÃsÅta iti netaravij¤Ãna iti? atrocyate - tadetadeva prak­taæ padanÅyaæ gamanÅyaæ nÃnyat /
asya sarvasyeti nirdhÃraïÃrthà «a«ÂhÅ /
asminsarvasminnityartha÷ /
yadayamÃtmà yadetadÃtmatattvam /
kiæ na vij¤ÃtavyamevÃnyat? na;kiæ tarhi? j¤Ãtavyatve 'pi na p­thagj¤ÃnÃntaramapek«ata Ãtmaj¤ÃnÃt /
kasmÃt? anenÃtmanà j¤Ãtena hi yasmÃdetatsarvamanÃtmajÃtam anyadyattatsarvaæ samastaæ veda jÃnÃti /
nanvanyaj¤ÃnenÃnyanna j¤Ãyata iti /
asya parihÃraæ dundubhyÃdigranthena vak«yÃma÷ /
kathaæ punaretat padanÅyamityucyate - yathà ha vai loke padena, gavÃdikhurÃÇkito deÓa÷ padamityucyate tena padena, na«Âaæ vivitsitaæ paÓuæ padenÃnve«amÃïo 'nuvindellabheta /
evamÃtmani labdhe sarvamanulabhata ityartha÷ /
nanvÃtmani j¤Ãte sarvamanyajj¤Ãyata iti j¤Ãne prak­te, kathaæ lÃbho 'prak­ta ucyata iti? na;j¤ÃnalÃbhayorekÃrthatvasya vivak«itatvÃt /
Ãtmano hyalÃbho 'j¤Ãnameva, tasmÃjj¤ÃnamevÃtmano lÃbha÷, nÃnÃtmalÃbhavadaprÃptaprÃptilak«aïa ÃtmalÃbha÷, labdh­labdhavyayarbhedÃbhÃvÃt /
yatra hyÃtmano 'nÃtmà labdhÃ, labdhavyo 'nÃtmà /
sa cÃprÃpta utpÃdyÃdikriyÃvyavahita÷ kÃrakaviÓe«opÃdÃnena kriyÃviÓe«amutpÃdya labdhavya÷ /
sa tvaprÃptaprÃptilak«aïo 'nitya÷, mithyÃj¤ÃnajanitakÃmakriyÃprabhavatvÃt, svapne putrÃdilÃbhavat /
ayaæ tu tadviparÅta Ãtmà /
ÃtmatvÃdeva notpÃdyÃdikriyÃvyavahita÷ /
nityalabdhasvarÆpatve 'pi satyavidyÃmÃtraæ vyavadhÃnam /
yathà g­hyamÃïÃyà api ÓuktikÃyà viparyayeïa rajatÃbhÃsÃyà agrahaïaæ viparÅtaj¤ÃnavyavadhÃnamÃtram, tathà grahaïaæ j¤ÃnamÃtrameva, viparÅtaj¤ÃnavyavadhÃnÃpohÃrthatvÃjj¤Ãnasya /
evamihÃpyÃtmano 'lÃbho 'vidyÃmÃtravyavadhÃnam /
tasmÃdvidyayà tadapohanamÃtrameva lÃbho nÃnya÷ kadÃcidapyupapadyate /
tasmÃdÃtmalÃbhe j¤ÃnÃdarthÃntarasÃdhanasya Ãnarthakyaæ vak«yÃma÷ /
tasmÃnnirÃÓaÇkameva j¤ÃnalÃbhayorekÃrthatvaæ vivak«annÃha - j¤Ãnaæ prak­tya, anuvindediti /
vindaterlÃbhÃrthatvÃt /
guïavij¤Ãnaphalamidamucyate - yathÃyamÃtmÃtmà nÃmarÆpÃnupraveÓena khyÃtiæ gata ÃtmetyÃdinÃmarÆpÃbhyÃæ prÃïÃdisaæhatiæ ca Ólokaæ prÃptavÃnityevaæ yo veda,sa kÅrtiæ khyÃtiæ Ólokaæ ca saÇghÃtami«Âai÷ saha vindate labhate /
yadvà yathoktaæ vastu yo veda mumuk«ÆïÃmapek«itaæ kÅrtiÓabditamaikyaj¤Ãnaæ tatphalaæ ÓlokaÓabditÃæ muktimÃpnotÅti mukhyameva phalam //7//



kutaÓcÃtmatattvameva j¤eyamanÃhatyÃnyadityÃha - 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.8

#<tad etat preya÷ putrÃt preyo vittÃt preyo 'nyasmÃt sarvasmÃd antarataraæ yad ayam Ãtmà |
sa yo 'nyam Ãtmana÷ priyaæ bruvÃïaæ brÆyÃt priyaæ rotsyatÅtÅÓvaro ha tathaiva syÃt |
ÃtmÃnam eva priyam upÃsÅta |
sa ya ÃtmÃnam eva priyam upÃste na hÃsya priyaæ pramÃyukaæ bhavati || BrhUp_1,4.8 ||>#

__________

BrhUpBh_1,4.8 tadetadÃtmatattvaæ preya÷ priyataraæ putrÃt /
putro hi loke priya÷ prasiddhastasmÃdapi priyataramiti niratiÓayapriyatvaæ darÓayati /
tathà vittÃddhiraïyaratnÃde÷, tathà anyasyÃdyalloke priyatvena prasiddhaæ tasmÃtsarvasmÃdityartha÷ /
tatkasmÃdÃtmatattvameva priyataraæ na prÃïÃdi? ityucyate - antarataraæ bÃhyÃtputravittÃde÷ prÃïapiï¬asamudÃyo hyantaro 'bhyantara÷ sannik­«Âa Ãtmana÷ /
tasmÃdapyantarÃdantarataraæ yadayamÃtmà yadetadÃtmatattvam /
yo hi loke niratiÓayapriya÷ sa sarvaprayatnena labdhavyo bhavati /
tathÃyamÃtmà sarvalaukikapriyebhya÷ priyatama÷ /
tasmÃttallÃbhe mahÃnyatna Ãsthena ityartha÷, karttavyatÃprÃptamapyanyapriyalÃbhe yatnamujjhitvà /
kasmÃtpuna÷ ÃtmÃnÃtmapriyayoranyatarapriyahÃnena itarapriyopÃdÃnaprÃptau ÃtmapriyopÃdÃnenaivetarahÃnaæ kriyate na viparyaya÷? ityucyate - sa ya÷ kaÓcidanyamanÃtmamamamamaviÓe«aæ putrÃdikaæ priyataramÃtmÃna÷ sÃkÃÓÃd brÆvÃïaæ brÆyÃdÃtmapriyavÃdÅ /
kim? priyaæ tavÃbhimataæ putrÃdilak«aïaæ rotsyatyÃvaraïaæ prÃïasaærodhaæ prÃpsyati /
vinaÇk«yatÅti /
sa kasmÃdevaæ bravÅti? yasmÃdÅÓvara÷ samartha÷ paryÃpto 'sÃvevaæ vaktuæ ha yasmÃttasmÃttathaiva syÃdyattenoktaæ prÃïasaærodhaæ prÃpsyati /
yathÃbhÆtavÃdÅ hi sa÷, tasmÃtsa ÅÓvaro vaktum /
ÅÓvaraÓabda÷ k«ipravÃcÅti kecit /
bhavedyadi prasiddhi÷ syÃt /
tasmÃdujjhitvÃnyatpriyamÃtmÃnameva priyamupÃsÅta /
sa ya ÃtmÃnameva priyamupÃste, Ãtmaiva priyo nÃnyo 'stÅti pratipadyate 'nyallaukikaæ priyamapyapriyameveti niÓcitya upÃste cintayati, na hÃsyaivaævida÷ priyaæ pramÃyukaæ pramaraïaÓÅlaæ bhavati /
nityÃnuvÃdamÃtrametat, Ãtmavido 'nyasya priyasyÃpriyasya cÃbhÃvÃt /
Ãtmapriyagrahaïastutyarthaæ và priyaguïaphalavidhÃnÃrthaæ mandÃtmadarÓina÷ /
tÃcchÅlyapratyayopÃdÃnÃt //8//



sÆtrità brahmavidyà ÃtmetyevopÃsÅta iti yadarthopani«atk­tasnÃpi /
tasyaitasya sÆtrasya vyÃcikhyÃsu÷ prayojanÃbhidhitsayopojjighÃæsati /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.9

#<tad Ãhur yad brahmavidyayà sarvaæ bhavi«yanto manu«yà manyante |
kim u tad brahmÃved yasmÃt tat sarvam abhavad iti || BrhUp_1,4.9 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.9 taditi vak«yamÃïamanantaravÃkye 'vadyotyaæ vastvÃhu÷ /
brÃhmaïà brahma vividi«avo janmajarÃmaraïaprabandhacakrabhramaïak­tÃyÃsadu÷khodakÃpÃramahodadhiplavabhÆtaæ gurumÃsÃdya tattÅramuttitÅr«avo dharmÃdharmasÃdhanatatphalalak«aïÃt sÃdhyasÃdhanarÆpÃnnirviïïÃ÷ tadvilak«aïanityaniratiÓayaÓreya÷ pratipitsava÷ /
kimÃhurityÃha - yadbrahmavidyayà brahma paramÃtmà tayà brahmavidyayÃ, sarvaæ niravaÓe«aæ bhavi«yanto bhavi«yÃma ityevaæ manu«yà yanmanyante /
manu«yagrahaïaæ viÓe«ato 'dhikÃraj¤ÃpanÃrtham /
manu«yà eva hi viÓe«ato 'bhyudayani÷ÓreyasasÃdhane 'dhik­tà ityabhiprÃya÷ /
yathà karmavi«aye phalaprÃptiæ dhruvÃæ karmabhyo manyante, tathà brahmavidyÃyà sarvÃtmabhÃvaphalaprÃptiæ dhruvÃmeva manyante /
vedaprÃmÃïyasyobhayatrÃviÓe«Ãt /
tatra viprati«iddhaæ vastu lak«yate 'ta÷ p­cchÃma÷ - kimu tadbrahma yasya vij¤ÃnÃtsarvaæ bhavi«yanto manu«yà manyante? tatkimavedyasmÃdvij¤ÃnÃttadbrahma sarvamabhavat? brahma ca sarvamiti ÓrÆyate /
tadyadyavij¤Ãya ki¤citsarvamabhavattathÃnye«Ãmapyastu, kiæ brahmavidyayÃ? atha vij¤Ãya sarvamabhavat, vij¤ÃnasÃdhyatvÃtkarmaphalena tulyamevetyanityatvaprasaÇga÷ sarvabhÃvasya brahmavidyÃphalasya /
anavasthÃdo«aÓcatadapyanyadvij¤Ãya sarevamabhavattata÷ pÆrvamapyanyadvij¤Ãyeti /
na tÃvadavij¤Ãya sarvamabhavat, ÓÃstrÃrthavairÆpyado«Ãt /
phalÃnityatvado«astarhi? naiko 'pi do«or'thaviÓe«opapatte÷ //9//



yadi kimapi vij¤Ãyaiva tadbrahma sarvamabhavatp­cchÃma÷ - kimu tadbrahmÃvet? yasmÃttatsarvamabhavaditi /
evaæ codite sarvado«ÃnÃgandhitaæ prativacanamÃha-




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.10

#<brahma và idam agra ÃsÅt |
tad ÃtmÃnam evÃvet |
ahaæ brahmÃsmÅti |
tasmÃt tat sarvam abhavat |
tad yo yo devÃnÃæ pratyabudhyata sa eva tad abhavat |
tathar«ÅnÃm |
tathà manu«yÃïÃm |
tad dhaitat paÓyann ­«ir vÃmadeva÷ pratipede 'haæ manur abhavaæ sÆryaÓ ceti |
tad idam apy etarhi ya evaæ vedÃhaæ brahmÃsmÅti sa idaæ sarvaæ bhavati |
tasya ha na devÃÓ canÃbhÆtyà ÅÓate |
Ãtmà hy e«Ãæ sa bhavati |
atha yo 'nyÃæ devatÃm upÃste 'nyo 'sÃv anyo 'ham asmÅti na sa veda |
yathà paÓur evaæ sa devÃnÃm |
yathà ha vai bahava÷ paÓavo manu«yaæ bhu¤jyur evam ekaika÷ puru«o devÃn bhunakti |
ekasminn eva paÓÃv ÃdÅyamÃne 'priyaæ bhavati kim u bahu«u |
tasmÃd e«Ãæ tan na priyaæ yad etan manu«yà vidyu÷ || BrhUp_1,4.10 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.10 brahmÃparam, sarvabhÃvasya sÃdhyatvopapatte÷ /
na hi parasya brahmaïa÷ sarvabhÃvÃpattirvij¤ÃnasÃdhyà /
vij¤ÃnasÃdhyÃæ ca sarvabhÃvÃpattirvij¤ÃnasÃdhyà /
vij¤ÃnasÃdhyÃæ ca sarvabhÃvÃpattimÃha -'tasmÃttatsarvamabhavat'iti /
tadasmÃdbrahma và idamagra ÃsÅdityaparaæ brahmeha bhavitumarhati /
manu«yÃdhikÃrÃdvà tadbhÃvÅ brÃhmaïa÷ syÃt /
'sarvaæ bhavi«yanto manu«yà manyante'iti hi manu«yÃ÷ prak­tÃ÷, te«Ãæ cÃbhyudayani÷ÓreyasasÃdhane viÓe«ato 'dhikÃra ityuktam, na parasya brahmaïo nÃpyaparasya prajÃpate÷ /
ato dvaitaikatvÃparabrahmavidyayà karmasahitayà aparabrahmabhÃvamupasampanno bhojyÃdapÃv­tta÷ sarvaprÃptyocchinnakÃmakarmabandhana÷ parabrahmabhÃvÅ brahmavidyÃhetorbrahmetyabhidhÅyate /
d­«ÂaÓca loke bhÃvinÅæ v­ttimÃÓritya Óabdaprayoga÷ - yathÃ'odanaæ pacati'iti, ÓÃstre ca -'parivrÃjaka÷ sarvabhÆtÃbhayadak«iïÃm'ityÃdi, tatheheti kecit - brahma brahmabhÃvÅ puru«o brÃhmaïa÷ - iti vyÃcak«ate /
tanna, sarvabhÃvÃpatteranityatvado«Ãt /
na hi so 'sti loke paramÃrthato yo nimittavaÓÃdbhÃvÃntaramÃpadyate nityaÓceti /
tathà brahmavij¤Ãnanimittak­tà cetsarvabhÃvÃpatti÷, nityà ceti viruddham /
anityatve ca karmaphalatulyatetyukto do«a÷ /
avidyÃk­tÃsarvatvaniv­ttiæ cetsarvabhÃvÃpattiæ brahmavidyÃphalaæ manyase, brahmabhÃvipuru«akalpanà vyarthà syÃt;prÃgbrahmavij¤ÃnÃdapi sarvo jantubrahmatvÃnnityameva sarvabhÃvÃpanna÷ paramÃrthata÷, avidyayà tvabrahmatvamasarvatvaæ cÃdhyÃropitam yathà ÓuktikÃyÃæ rajatam, vyomni và talamalavattvÃdi, tatheha brahmaïyadhyoropitamavidyayà abrahmatvamasarvatvaæ ca brahmavidyayà nivartyata iti manyase yadi, tadà yuktam yatparamÃrthata ÃsÅtparaæ brahma, brahmaÓabdasya mukhyÃrthabhÆtam'brahma và idamagra ÃsÅt'ityasminvÃkye ucyate iti vaktum;yathÃbhÆtÃrthavÃditvÃdvedasya /
na tviyaæ kalpanà yuktÃ, brahmaÓabdÃrthaviparÅto brahmabhÃvÅ puru«o brahmetyucyata iti ÓrutahÃnyaÓrutakalpanÃyà anyÃyyatvÃnmahattare prayojanÃntare 'sati /
avidyÃk­tavyatirekeïÃbrahmatvamasarvatvaæ ca vidyata eveti cenna, tasya brahmavidyayÃpohÃnupapatte÷ /
na hi kvacitsÃk«ÃdvastudharmasyÃpo¬hrÅ d­«Âà kartrÅ và brahmavidyà /
avidyÃyÃstu sarvatraiva nivartikà d­Óyate /
tathehÃpyabrahmatvamasarvatvaæ cÃvidyÃk­tameva nivartyatÃæ brahmavidyayà /
na tu pÃramÃrthikaæ vastu kartuæ nivartayituæ vÃrhati brahmavidyà /
tasmÃdvyarthaiva ÓrutahÃnyaÓrutakalpanà /
brahmaïyavidyÃnupapattiriti cet? na, brahmaïi vidyÃvidhÃnÃt /
na hi ÓuktikÃyÃæ rajatÃdhyÃropaïe 'sati ÓuktikÃtvaæ j¤Ãpyate cak«urgocarÃpannÃyÃm - iyaæ Óuktikà na rajatam, iti /
tathÃ"sadevedaæ sarvam"   "brahmaivedaæ sarvam" "Ãtmaivedaæ sarvam" "nedaæ dvaitamastyabrahma"iti brahmaïyekatvavij¤Ãnaæ na vidhÃtavyaæ brahmaïyavidyÃdhyÃropaïÃyÃmasatyÃm /
na brÆma÷ - ÓuktikÃyÃmiva brahmaïyataddharmÃdhyÃropaïà nÃstÅti, kiæ tarhi? na brahma svÃtmanyataddharmÃdhyÃropanimittam, avidyÃkart­ ceti /
bhavatvevaæ nÃvidyÃkart­ bhrÃntaæ ca brahma /
kiæntu naivÃbrahmÃvidyÃkartà cetano bhrÃnto 'nya i«yate /
"nÃnyo 'to 'sti vij¤ÃtÃ" (b­.u.3 / 7 / 23) "nÃnyadato 'sti vij¤Ãt­"(3 / 8 / 11) "tattvamasi"(chÃ.u.6 / 8 -13)"ÃtmÃnamevÃvet /
ahaæ brahmÃsmi"(b­.u.1 / 4 / 10) "anyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa veda"(1 / 4 / 10) ityÃdiÓrutibhya÷ /
sm­tibhyaÓca -"samaæ sarve«u bhÆte«u"(gÅtà 13 / 27) "ahamÃtmÃgu¬ÃkeÓa"(gÅtà 10 / 20) "Óuni caiva ÓvapÃke ca"(gÅtà 5 / 18) "yastu sarvÃïi bhÆtÃni"ityÃdibhya÷ /
"yasminsarvÃïi bhÆtÃni" (ÅÓÃ.u.7) iti ca mantravarïÃt /
nanvevaæ ÓÃstropadeÓÃnarthakyamiti /
bìhamevam avagate 'stvevÃnarthakyam /
avagamanarthakyamiti cet? na, anavagamaniv­tterd­«ÂatvÃt /
tanniv­tterapyanupapattirekatva iti cet? na d­«ÂavirodhÃt /
d­Óyate hyekatvavij¤ÃnÃdevÃnavagamaniv­tti÷, d­ÓyamÃnamapyanupapannamiti bruvato d­«Âavirodha÷ syÃt;na ca d­«Âavirodha÷ kenacidapyabhyupagamyate /
na ca d­«Âe 'nupapannaæ nÃma, d­«ÂatvÃdeva /
darÓanÃnupapattiriti cettatrÃpye«aiva yukti÷ /
"puïyaæ vai puïyena karmaïà bhavati"(b­.u.3 / 2 / 13) "taæ vidyÃkarmaïÅ samanvÃrabhete" (4 / 4 / 2) ityevamÃdiÓrutism­tinyÃyebhya÷ parasmÃdvilak«aïo 'nya÷ saæsÃryavagamyate /
tadvilak«aïaÓca para÷"sa e«a neti neti"(b­.u.3 / 9 / 23) "aÓanÃyÃdyatyeti" "ya ÃtmÃpahatapÃpmà vijaro vim­tyu÷"(chÃ.u.8 / 7 / 1) "etasya và ak«arasya praÓÃsane"(b­.u.3 / 8 / 9) ityÃdiÓrutibhya÷ /
kaïÃdÃk«apÃdÃditarkaÓÃstre«u ca saæsÃravilak«aïa ÅÓvara upapattita÷ sÃdhyate /
saæsÃradu÷khÃpanayÃrthitvaprav­ttidarÓanÃtsphuÂamanyatvamÅÓvarÃtsaæsÃriïo 'vagamyate /
"avÃkyanÃdara÷"(chÃ.u.3 / 14 / 2) "na me pÃrthÃsti" (gÅtÃ3 / 22) iti Órutibhya÷ /
"so 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷"(chÃ.u.8 / 7 / 1) "taæ viditvà na lipyate"(b­.u.4 / 4 / 23) "brahmavidÃpnoti param"(tai.u.2 / 1 / 1) "ekadhaivÃnudra«Âavyametat"(b­.u.4 / 4 / 20) "yo và etadak«araæ gÃrgyaviditvÃ"(3 / 8 / 10) "tameva dhÅro vij¤Ãya"(4 / 4 / 21) "praïavo dhanu÷ Óaro hyÃtmà brahma tallak«yamucyate" (mu.u.2 / 2 / 4) ityÃdikarmakart­nirdeÓÃcca /
mumuk«oÓca gatimÃrgaviÓe«adeÓopadeÓÃt /
asati bhede kasya kuto gati÷ syÃt? tadabhÃve ca dak«iïottaramÃrgaviÓe«Ãnupapatti÷, gantavyadeÓÃnupapattiÓceti /
bhinnasya tu parasmÃdÃtmana÷ sarvametadupapannam /
karmaj¤ÃnasÃdhanopadeÓÃcca - bhinnaÓcedbrahmaïa÷ saæsÃrÅ syÃt, yuktastaæ pratyabhyudayani÷ÓreyasÃdhanayo÷ karmaj¤ÃnayorupadeÓo neÓvarasyÃptakÃmatvÃt /
tasmÃdyuktaæ brahmeti brahmabhÃvÅ puru«a ucyata iti cet? na, brahmopadeÓÃnarthakyaprasaÇgÃt /
saæsÃrÅ ced - brahmabhÃvyabrahma san viditvÃtmÃnamevÃhaæ brahmÃsmÅti sarvamabhavattasya saæsÃryÃtmavij¤ÃnÃdeva sarvÃtmabhÃvasya phalasya siddhatvÃtparabrahmopadeÓasya dhruvamÃnarthakyaæ prÃptam /
tadvij¤Ãnasya kvacitpuru«ÃrthasÃdhane 'viniyÃgÃtsaæsÃriïa evÃhaæ brahmÃsmÅti brahmatvasampÃdanÃrtha upadeÓa iti  cet /
anirj¤Ãte hi brahmasvarÆpe kiæ sampÃdayedahaæ brahmÃsmÅti /
nirj¤Ãtalak«aïe hi brahmaïi Óakyà sampatkartum /
na; "ayamÃtmà brahma"(b­.u.2 / 5 / 19) catsÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma (3 / 4 / 1) ya Ãtmà (chÃ.u.8 / 7 / 1) tatsatyaæ sa Ãtmà (chÃ.u.6 / 8 / 7) brahmavidÃpnoti param (tai.u.2 / 1 / 1 / ) iti prak­tya tasmÃdvà etasmÃdÃtmana÷ (2 / 1 / 1) iti sahasraÓo brahmÃtmaÓabdayo÷ sÃmÃnÃdhikaraïyÃdekÃrthatvamevetyavagamyate /
anyasya hyanyatve sampatkriyate naikatve /
idaæ sarvaæ yadayamÃtmà (b­.u.2 / 4 / 6) iti ca prak­tasyaiva dra«ÂavyasyÃtmana ekatvaæ darÓayati /
tasmÃnnÃtmano brahmatvasampadupapatti÷ /
na cÃpyanyatprayojanaæ brahmopadeÓasya gamyate, brahma veda brahmaiva bhavati (mu.u.3 / 2 / 9) abhayaæ vai janaka prÃpto 'si (b­.u.4 / 2 / 4) abhayaæ hi vai brahma bhavati (4 / 4 / 25) iti ca tadÃpattiÓravaïÃt /
sampattiÓcettadÃpattirna syÃt /
na hyanyasyÃmyabhÃva upapadyate /
vacanÃt sampatterapi tadbhÃvÃpatti÷ syÃditi cet? na, sampatte÷ pratyayamÃtratvÃt /
vij¤Ãnasya ca mithyÃj¤ÃnanivartakatvavyatirekeïÃkÃrakatvamityavocÃma /
na ca vacanaæ vastuna÷ sÃmarthyajanakam /
j¤Ãpakaæ hi ÓÃstraæ na kÃrakamiti sthiti÷ /
sa e«a iha pravi«Âa÷ (b­.u.1 / 4 / 7) ityÃdivÃkye«u ca parasyaiva praveÓa iti sthitam /
tasmÃdbrahmeti na brahmabhÃvipuru«akalpanà sÃdhvÅ /
i«ÂÃrthabÃdhanÃcca /
saindhavadhanavadanantaramabÃhyamekarasaæ brahmeti vij¤Ãnaæ sarvasyÃmupani«adi pratipipÃdayi«itor'tha÷ /
kÃï¬advaye 'pyante 'vadhÃraïÃdavagamyate ityanuÓÃsanam etÃvadare khalvam­tatvam iti. tathà sarvaÓÃkhopani«atsu ca brahmaikatvavij¤Ãnaæ niÓcitor'tha÷ /
tatra yadi saæsÃrÅ brahmaïo 'nya ÃtmÃnamevÃvediti kalpyeta, i«ÂasyÃrthasya nÃdhanaæ syÃt /
tathà ca ÓÃstramupakramopasaæhÃrayorvirodhÃdasama¤jasaæ kalpitaæ syÃt /
vyapadeÓÃnupapatteÓca /
yadi ca ÃtmÃnamevÃvet iti saæsÃrÅ kalpyeta, brahmavidyà iti vyapadeÓo na syÃt /
ÃtmÃnamevÃvediti saæsÃriïa eva vedyatvopapatte÷ /
Ãtmeti vedituranyaducyata iti cenna, ahaæ brahmÃsmÅti viÓe«aïÃt /
anyaÓcedvedya÷ syÃdayamasÃviti và viÓe«yeta na tvahamasmÅti /
ahamasmÅti viÓe«aïÃdÃtmÃnamevÃvediti cÃvadhÃraïÃnniÓcitamÃtmaiva brahmetyavagamyate /
tathà ca satyupapanno brahmavidyÃvyapadeÓo nÃnyathà /
saæsÃrividyà hyanyathà syÃt /
na ca brahmatvÃbrahmatve hyekasyopapanne paramÃrthata÷, tama÷prakÃÓÃviva bhÃnorviruddhatvÃt /
na cobhayanimittatve brahmavidyeti niÓcito vyapadeÓo yuktaæ tattvaj¤Ãnavivak«ÃyÃm, Órotu÷ saæÓayo hi tathà syÃt /
niÓcitaæ ca j¤Ãnaæ puru«ÃrthasÃdhanami«yate"yasya syÃdddhà na vicikitsÃsti" (chÃ.u.3 / 14 / 4) "saæÓayÃtmà vinaÓyati"(gÅtà 4 / 40) iti Órutism­tibhyÃm /
ato na saæÓayito vÃkyÃrtho vÃcya÷ parahitÃrthinà /
brahmaïi sÃdhakatvakalpanà asmadÃdi«viva apeÓalÃ'tadÃtmÃnamevÃvettasmÃttatsarvamabhavat'iti - iti cet? na, ÓÃstropÃlambhÃt /
na hyasmÃtkalpaneyam, ÓÃstrak­tà tu;tasmÃcchÃstrasyÃyamupÃlambha÷ /
na ca brahmaïa i«Âaæ cikÅr«uïà ÓÃstrÃthaviparÅtakalpanà svÃrthaparityÃga÷ kÃrya÷ /
na caitÃvatyevÃk«amà yuktà bhavata÷ /
sarvaæ hi nÃnÃtvaæ brahmaïi kalpitameva"ekadhaivÃnudra«Âavyam"(b­.u.4 / 4 / 20) "neha nÃnÃsti ki¤cana" (4 / 4 / 19) "yatra hi dvaitamiva bhavati" (2 / 4 / 14) "ekamevÃdvitÅyam"(chÃ.u.6 / 2 / 1)  ityÃdivÃkyaÓatebhya÷ /
sarvo hi lokavyavahÃro brahmaïyeva kalpito na paramÃrtha÷ san, ityatyalpamidamucyate'iyameva kalpanà apeÓalÃ'iti /
tasmÃd yatpravi«Âaæ sra«Âr­ brahma tadbrahma /
vaiÓabdo 'vadhÃraïÃrtha÷ /
idaæ ÓarÅrasthaæ yad g­hyate, agre prÃkpratibodhÃdapi brahmaivÃsÅt, sarvaæ cedam /
kintvapratibodhÃt abrahmÃsmyasarvaæ ca ityÃtmanyadhyÃropÃt'kartÃhe kriyÃvÃnphalÃnÃæ ca bhoktà sukhÅ du÷kho saæsÃrÅ'iti cÃdhyÃropayati /
paramÃrthatastu brahmaiva tadvilak«aïaæ sarvaæ ca /
tatkatha¤cidÃcÃryeïa dayÃlunà pratibodhitam'nÃsi saæsÃrÅ'ityÃtmÃnamevÃvetsvÃbhÃvikam /
avidyÃdhyÃropitaviÓe«avarjitamiti eva ÓabdasyÃrtha÷ /
brÆhi ko 'sÃvÃtmà svÃbhÃvika÷, yamÃtmÃnaæ viditavadbrahma /
nanu na smarasyÃtmÃnam, darÓito hyasau, ya iha praviÓya prÃïityapÃniti vyÃnityudÃniti samÃnitÅti /
nanu'asau gau÷, asÃvaÓva÷'ityevamasau vyapadiÓyate bhavatà nÃtmÃnaæ pratyak«aæ darÓayasi /
evaæ tarhi dra«Âà Órotà mantà vij¤ÃtÃ, sa Ãtmeti /
nanvatrÃpi darÓanÃdikriyÃkartu÷ svarÆpaæ na pratyak«aæ darÓayasi /
na hi gamireva gantu÷ svarÆpaæ chidirvà chettu÷ /
evaæ tarhi d­«Âerdra«Âà Órute÷ Órotà matermantà vij¤Ãtervij¤ÃtÃ, sa Ãtmeti /
nanvatra ko viÓe«o dra«Âari? yadi d­«Âardra«ÂÃ. yadi và ghaÂasya dra«ÂÃ, sarvathÃpi dra«Âaiva /
dra«Âavya eva tu bhavÃnviÓe«amÃha d­«Âerdra«Âeti dra«Âà tu yadi d­«Âe÷, yadi và ghaÂasya, dra«Âà dra«Âaiva /
na, viÓe«opapatte÷ /
astyatra viÓe«a÷ d­«Âerdra«Âà sa d­«Âim, na kadÃcidapi d­«Âirna d­Óyate dra«ÂÃ;tatra dra«Âurd­«Âyà nityayà bhavitavyam, anityà ced dra«Âurd­«Âi÷, tatra d­Óyà yà d­«Âi÷ sà kadÃcinna d­ÓyetÃpi, yathÃnityayà d­«Âyà ghaÂÃdi vastu /
na ca tadvad d­«Âerdra«ÂÃ kadÃcidapi na paÓyati d­«Âim /
kiæ dve d­«ÂÅ dra«Âu÷ - nityà ad­ÓyÃ, anyà anityà d­Óyeti? bìham;prasiddhà tÃvadanityà d­«Âi÷, andhÃnandhatvadarÓanÃt /
nityaiva cetsarvo 'nandha eva syÃt /
dra«Âastu nityà d­«Âi÷"na hi dra«Âurd­«Âerviparilopo vidyate" -iti Órute÷ /
anumÃnÃcca - andhasyÃpi ghaÂÃdyÃbhÃsavi«ayà svapne d­«Âirupalabhyate, sà tarhÅtarad­«ÂinÃÓe na paÓyati, sà dra«Âurd­«Âi÷ /
tayÃvipariluptayà nityayà d­«Âyà svarÆpabhÆtayà svaya¤jyoti÷samÃkhyathetÃmanityÃæ d­«Âiæ svapnavuddhÃntayorvÃsanÃpratyayarÆpÃæ nityameva paÓyand­«Âerdra«Âà bhavati /
evaÓca sati d­«Âireva svarÆpamasyÃgnyau«ïyavat, na kÃïÃdÃnÃmiva d­«Âivyatirikto 'nyaÓcetano dra«Âà /
tadbrahma ÃtmÃnameva nityad­grÆpamadhyÃropitÃnityad­«ÂyÃdivarjitamevÃvedviditavat /
nanu viprati«iddhaæ"na vij¤Ãtevij¤ÃtÃraæ vijÃnÅyÃ÷"(b­.u.3 / 4 / 2) iti Órute÷, vij¤Ãturvij¤Ãnam /
na, evaæ vij¤ÃnÃnna viprati«edha÷ /
evaæ d­«Âerdra«Âeti vij¤Ãyata eva /
anyaj¤ÃnÃnapek«atvÃcca - na ca dra«Âurnityaiva d­«Âirityevaæ vij¤Ãte dra«Ârivi«ayÃæ d­«ÂimanyÃmÃkÃÇk«ate /
nivartate hi dra«Âuvi«ayad­«ÂyÃkÃÇk«Ã tadasambhavÃdeva /
na hyavidyamÃne vi«aya ÃkÃÇk«Ã kasyacidupajÃyate /
na ca d­Óyà d­«Âirdra«ÂÃraæ vi«ayÅkartumutsahate, yatastÃmÃkÃÇk«eta /
na ca svarÆpavi«ayÃkhÃÇk«Ãsvasyaiva /
tasmÃdaj¤ÃnÃdhyÃropaïaniv­ttireva'atmÃnamevÃvet ityuktam,nÃtmano vi«ayÅkaraïam' /
tatkathamavet? ityÃha - ahaæ d­«Âerdra«Âà Ãtmà brahmÃsmi bhavÃmÅti brahmeti - yatsÃk«Ãdaparok«ÃtsarvÃntara Ãtmà aÓanÃyÃdyatÅto neti netyasthÆlamanaïvityevamÃdi lak«aïam, tadevÃhamasmi, nÃnya÷ saæsÃrÅ, yathà bhavÃnÃheti /
tasmÃdevaæ vij¤ÃnÃttadbrahma sarvamabhavat /
tasmÃdyuktameva manu«yà manyante yadbrahmavidyayà sarvaæ bhavi«yÃma iti /
yatp­«Âam,'kimu tadbrahmÃved yasmÃttatsarvamabhavat'iti, tannirïÅtam -'brahma và idamagra ÃsÅt tadÃtmÃnamevÃvedahaæ brahmÃsmÅti tasmÃttatsarvamabhavat'iti /
tattatra yo yo devÃnÃæ madhye pratyabudhyata pratibuddhvÃnÃtmÃnaæ yathoktena Ãtmà tadbrahmÃbhavat /
tatharpÅïÃæ tathà manu«yÃïÃæ ca madhye /
devÃnÃmityÃdi lokad­«Âyapek«ayà na brahmatvabuddhyocyate /
'pura÷ puru«a ÃviÓat'iti sarvatra brahmaivÃnupravi«ÂamityÃdyucyate /
paramÃrthatastu tatra tatra brahmaivÃgra ÃsÅtprÃkpratibodhÃd devÃdiÓarÅreÓvanyathaiva vibhÃvyamÃnam /
tadÃtmÃnamevÃvettathaiva ca sarvamabhavat /
asyà brahmavidyÃyÃ÷ sarvabhÃvÃpatti÷ phalamityetasyÃrthasya dra¬himne mantrÃnudÃharati Óruti÷ /
katham? tad brahma etadÃtmÃnameva'ahamasmi'iti paÓyannetasmÃdeva brahmaïo darÓanÃd­«ÂirvÃmadevÃkhya÷ pratipede ha pratipannavÃnkila /
sa etasminmantrÃndadarÓa -'ahaæ manurabhavaæ sÆryaÓca'ityÃdÅn /
tadetadbrahma paÓyan iti brahmavidyà parÃm­Óyate /
'ahaæ manurabhavaæ suryaÓca'ityÃdinà sarvabhÃvÃpattiæ brahmavidyÃphalaæ parÃm­Óati /
paÓyansarvÃtmabhÃvaæ phalaæ pratipeda ityasmÃtprayogÃd brahmavidyÃsahÃyasÃdhanasÃdhyaæ mok«aæ darÓayati;bhu¤jÃnast­pyatÅti yadvat /
seyaæ brahmavidyayà sarvabhÃvÃpattirÃsÅnmahatÃæ devÃdÅnÃæ vÅryÃtiÓayÃt /
nedÃnÅmaidaæyugÅnÃnÃæ viÓe«ato manu«yÃïÃm, alpavÅryatvÃditi syÃtkasyacidbuddhi÷, tadutthÃpanÃyÃha- tadidaæ prak­taæ brahma yatsarvabhÆtÃnupravi«Âaæ d­«ÂikriyÃdiliÇgam, etarhyetasminnapi vartamÃnakÃle ya÷ kaÓcidvyÃv­ttabÃhyautsukya ÃtmÃnamevaivaæ veda'ahaæ brahmÃsmi'iti apohyopÃdhijanitabhrÃntivij¤ÃnÃdhyÃropitÃnviÓe«Ãn saæsÃradharmÃnÃgandhitamanantaramabÃhyaæ brahyevÃhamasmi kevalamiti-so 'vidyÃk­tÃsarvatvaniv­tterbrahÃvijhÃnÃdidaæ sarva bhavati /
na hi mahÃvÅrye«u vÃma¬hevÃdi«u hÅnavÅrye«u và vÃrtamÃnike«u manu«ye«ubrahyaïo viÓe«astadvijhÃnasya vÃsti /
vÃrtamÃnike«u puru«e«u tu bahyavidyÃphale anaikÃntikatà Óa¬kyata ityata Ãha-tasya ha brahyavijhÃturyathotkena vidhinà devà mahÃvÅryÃÓca nÃpi abhÆtatya.abhavanÃya brahyÃsarvamÃvasya, neÓate na paryÃptÃ÷, kimutÃnye /
brahyÃvidyÃphalaprÃpyau vidhnakaraïe devÃdaya ÅÓata iti kà Óa¬kÃ? ityucyate-devÃdÅnprati ­ïavattvÃnmartyÃnÃm /
"brahyacaryeïa ­pibhyo yajhena devabhya÷ prajayà pit­bhya÷"iti hi jÃyamÃnamevarïavantaæ puru«aæ darÓayati Óruti÷ /
paÓunidarÓanÃcca"atho 'yaæ vÃ"(b­.u. 1 / 4 / 16) ityÃdlokaÓruteÓcÃtmano v­ttiparipipÃlayi«ayÃdhamarïÃnivaæ devÃ÷ paratantrÃnmanu«yÃnpratyam­tatvaprÃptiæ prati vidhnaæ kuryuriti nyÃyyaivai«Ã Óa¬kà /
svapaÓÆnsvaÓarÅrÃïÅva ca rak«anti devÃ÷ /
mahattarÃæ hi v­ttiæ karmÃdhÅnÃæ darÓay«yati devÃdÅnÃæ bahupaÓusamatayaikaikasya puru«asya /
"tasmÃndepÃæ tanna priyaæ yadetanmanudhyà vidyÃ÷"(1 / 4 / 10) iti hahi vak«yati /
"yathà ha vai svÃya lokÃyÃri«Âimicchedevaæ haivaævide sarvÃïi bhÆtÃnyari«Âimicchanti"(1 / 4 / 16) iti ca /
brahyÃviÓve pÃrÃrthyaniv­tterna svalokatvaæ paÓutva¤cetyamiprÃyo 'priyÃri«ÂivacanÃbhyÃmavagamyate /
tasmÃdbrahyÃvido brahyavidyÃphalarprÃpta prati kuryureva vidhnaæ devÃ÷, prabhÃvavantaÓca hi te /
nanvevaæ satyanyÃsvapi karmaphalaprÃptipudevÃnÃæ vidhnakaraïaæpeyapÃnasamam /
hanta tarhyÃvisrambho 'bhyudayani÷ÓreyasasÃdhanÃ. nu«ÂhÃne«u /
tatheÓvarasyÃcintaya. ÓaktitvÃdvidhnakaraïe prabhutvam /
tathà kÃlakarmamantrau«adhitapasÃm /
e«Ãæ hi phalasampattivipattihetutvaæ ÓÃstre loke ca prasidvam /
ato 'pyanÃÓvÃsa÷ ÓÃstrÃrthÃnu«ÂhÃne /
na;sarvapadÃrthÃnÃæ niyatanimittopÃdÃnÃt, jagadvaicitryadarÓanÃcca /
svabhÃvapak«e ca tadubhayÃnupapatte÷ /
'sukhadu÷khÃdi phalanimittaæ karma'ityetasminpak«e sthite vedasm­tinyÃyalokaparig­hÅte, deveÓvarakÃlÃstÃvanna karmaphalaviparyÃsakartÃra÷, karmaïÃæ kÃÇk«itakÃrakatvÃt /
karma hi ÓubhÃÓubhaæ puru«ÃïÃæ devakÃleÓvarÃdikÃrakamanapek«ya nÃtmÃnaæ prati labhate, labdhÃtmakamapi phaladÃne 'samartham, kriyÃyà hi kÃrakÃdyanekanimittopÃdÃnasvÃbhÃvyÃt /
tasmÃtkriyÃnuguïà hi deveÓvarÃdaya iti karmasu tÃvanna phalaprÃptiæ pratyavisrambha÷ /
karmaïÃmapye«Ãæ vaÓÃnigatvaæ kvacit, svasÃmarthyasyÃpraïodyatvÃt /
karmakÃladaivadravyÃdisvabhÃvÃnÃæ guïapradhÃnabhÃvastvaniyato durvij¤eyaÓceti tatk­to moho lokasya - karmaiva kÃrakaæ nÃnyatphalaprÃptÃviti kecitaæ;daivamevetyapare;kÃla ityeke;dravyÃdisvabhÃva iti kecit;sarva ete saæhatà evetyapare /
tatra karmaïa÷ prÃdhÃnyamaÇgÅk­tya vedasm­tivÃdÃ÷ -"puïyo vai puïyena karmaïà bhavati pÃpa÷ pÃpena"(b­.u.3 / 2 / 13) ityÃdaya÷ /
yadyapye«Ãæ svavi«aye kasyacitprÃdhÃnyodbhava itare«Ãæ tatkÃlÅnaprÃdhÃnyaÓaktistambha÷, tathÃpi na karmaïa÷ phalaprÃptiæ pratyanaikÃntikatvam, ÓÃstranyÃyanirdhÃritatvÃtkarmaprÃdhÃnyasya /
na;avidyÃpagamamÃtratvÃd brahmaprÃptiphalasya - yaduktaæ brahmaprÃptiphalaæ prati devà vighnaæ kuryuriti, tatra na devÃnÃæ vighnakaraïe sÃmarthyam;kasmÃt? vidyÃkÃlÃnantaritatvÃd brahmaprÃptiphalasya /
katham? yathà loke dra«ÂuÓcak«u«a Ãlokena saæyogo yatkÃla÷, tatkÃla eva rÆpÃbhivyakti÷ /
evamÃtmavi«ayaæ vij¤Ãnaæ yatkÃlam, tatkÃla eva tadvi«ayaj¤ÃnatirobhÃva÷ syÃt /
ato brahmavidyÃyÃæ satyÃmavidyÃkÃryÃnupapatte÷ pradÅpa iva tama÷kÃryasya, kena kasya vighnaæ kuryurdevÃ÷ - yatrÃtmatvameva devÃnÃæ brahmavida÷ /
tadetadÃha - Ãtmà svarÆpaæ dhyeyaæ yattatsarvaÓÃstrairvij¤eyaæ brahma, hi yasmÃt, e«Ãæ devÃnÃm, sabrahmavidbhavati /
brahmavidyÃsamakÃlamevÃvidyÃmÃtravyavadhÃnÃpagamÃcchuktikÃyà iva rajatÃbhÃsÃyÃ÷ ÓuktikÃtvamityavocÃma /
ato nÃtmana÷ pratikÆlatve devÃnÃæ prayatna÷ sambhavati /
yasya hyanÃtmabhÆtaæ phalaæ deÓakÃlanimittÃntaritam, tatrÃnÃtmavi«aye saphala÷ prayatno vighnÃcaraïÃya devÃnÃm /
na tviha vidyÃsamakÃla ÃtmabhÆte deÓakÃlanimittÃnantarite, avasarÃnupapatte÷ /
evaæ tarhi vidyÃpratyayasantatyabhÃvÃd viparÅtapratyayatatkÃryayoÓca darÓanÃd antya evÃtmapratyayo 'vidyÃnivartako na tu pÆrva iti /
na;prathamenÃnaikÃntikatvÃt /
yadi hi prathama Ãtmavi«aya÷ pratyayo 'vidyÃæ na nivartayati, tathÃntyo 'pi, tulyavi«ayatvÃt /
evaæ tarhi santato 'vidyÃnivartako na vicchinna iti /
na, jÅvanÃdau sati santatyanupapatte÷ /
na hi jÅvanÃdihetuke pratyaye sati vidyÃpratyayasantatirupapadyate, virodhÃt /
atha jÅvanÃdipratyayatiraskaraïenaiva ÃmaraïÃntÃdvidyÃsantatiriti cenna, pratyayeyattÃsamantÃnÃnavadhÃraïÃcchÃstrÃrthÃnavadhÃraïado«Ãt /
iyatÃæ pratyayÃnÃæ santatiravidyÃyà nivartiketyanavadhÃraïÃcchÃstrÃrtho nÃvadhriyeta, taccÃni«Âam /
santatimÃtratve 'vadhÃrita eveti cet? na, ÃdyantayoraviÓe«Ãt /
prathamà vidyÃpratyayasantatirmaraïakÃlÃntà veti viÓe«ÃbhÃvÃt, Ãdyantayo÷ pratyayo÷ pÆrvoktau do«au prasajyeyÃtÃm /
evaæ tarhyanivartaka eveti cet? na,"tasmÃttatsarvamabhavat"(b­.u.1 / 4 / 10) iti Órute÷ /
"bhidyate h­dayagranthi÷"(mu.u.2 / 2 / 8) "tatra ko moha÷" (ÅÓÃ.7) ityÃdi ÓrutibhyaÓca /
arthavÃda iti cet? na, sarvaÓÃkhopani«ada÷ /
pratyak«apramitÃtmavi«ayatvÃdastyeveti cet? na, uktaparihÃratvÃt /
avidyÃÓokamohabhayÃdido«aniv­tte÷ pratyak«atvÃditi cokta÷ parihÃra÷ /
tasmÃdÃdyo 'ntya÷ santato 'santataÓcetyacodyametat /
avidyÃdido«aniv­ttiphalÃvasÃnatvÃdvidhÃyÃ÷ /
ya evÃvidyÃdido«aniv­ttiphalak­tpratyaya Ãdyo 'ntya÷ santato 'santato và sa eva vidyetyabhyupagamÃnna codyasyÃvatÃragandho 'pyasti /
yattÆktaæ viparÅtapratyayatatkÃryayoÓca darÓanÃditi, na;tacche«asthitihetutvÃt /
yena karmaïà ÓarÅramÃrabdhaæ tadviparÅtapratyayado«animittatvÃttasya tathÃbhÆtasyaiva viparÅtapratyayado«asaæyuktasya phaladÃne sÃvarthyamiti, yÃvaccharÅrapÃta÷ tÃvatphalopabhogÃÇgatayà viparÅtapratyayaæ rÃgÃdido«aæ ca tÃvanmÃtramÃk«ipatyeva, mukte«uvatprav­ttaphalatvÃttaddhetukasya karmaïa÷ /
tena na tasya nivartukà vidyÃ, avirodhÃt /
kiæ tarhi svÃÓrayÃdeva svÃtmavirodhyavidyÃkÃryaæ yadutpitsu tanniruïÃddhi, anÃgatatvÃt /
atÅtaæ hÅtarat /
ki¤ca, na ca viparÅtapratyayo vidyÃvata utpadyate, nirvi«ayatvÃt /
anavadh­tavi«ayaviÓe«asvarÆpaæ hi sÃmÃnyamÃtramÃÓritya viparÅtapratyaya utpadyamÃna utpadyate, yathà ÓuktikÃyÃæ rajatamiti /
sa ca vi«ayaviÓe«ÃvadhÃraïavato 'Óe«aviparÅtapratyayÃÓrayasyopamarditatvÃnna pÆrvavatsambhavati, ÓuktikÃdau samyakpratyayÃtpattau punagdarÓanÃt /
kvacittu vidyÃyÃ÷ pÆrvotpannaviparÅtapratyayajanitasaæskÃrebhyo viparÅtapratyayÃvabhÃsÃ÷ sm­tayo jÃyamÃnÃviparÅtapratyayabhrÃntimakasmÃtkurvanti;yathà vij¤ÃtadigvibhÃgasyÃpyakasmÃddigviparyayavibhrama÷ /
samyagj¤Ãnavato 'pi cetpÆrvavadviparÅtapratyaya utpadyate, samyagj¤Ãne 'pyavisrambhÃcchÃstrÃrthavij¤ÃnÃdau prav­ttirasama¤jasà syÃtsarvaæ ca pramÃïamapramÃïaæ sampadyeta pramÃïÃpramÃïayorviÓe«Ãnupapatte÷ /
etena'samyagj¤ÃnÃnantarameva ÓarÅrapÃtÃbhÃva÷ kasmÃt? 'ityetat parih­tam /
j¤Ãnotpatte÷ prÃgÆrdhvaæ tatkÃlajanmÃntarasa¤citÃnÃæ vinÃÓa÷ siddho bhavati phalaprÃptivighnani«edhaÓrutereva /
"k«Åyante cÃsya karmÃïi"(mu.u.2 / 2 / 8) "tasya tÃvadeva ciram"(chÃ.u.6 / 14 / 2) "sarve pÃpmÃna÷ pradrÆyante"(chÃ.u.5 / 24 / 3) "taæ viditvà na lipyate karmaïà pÃpakena"(b­.u.4 / 4 / 23) "etamu haivaite na tarata÷"(4 / 4 / 22) "nainaæ k­tÃk­te tapata÷"(4 / 4 / 22) "etaæ ha vÃva na tapati"(tai.u.2 / 9 / 1) "na bibheti kutaÓcana"(tai.u.2 / 9 / 1) ityÃdi ÓrutibhyaÓca /
"j¤ÃnÃgni÷ sarvakarmÃïi bhasmasÃtkurute"(gÅtà 4 / 37) ityÃdism­tibhyaÓca /
yattu ­ïai÷ pratibadhyata iti, tanna, avidyÃvadvipayatvÃt /
avidyÃvÃnhi ­ïÅ, tasya kart­tvÃdyupapatte÷ /
'yatra và anyadiva syÃttatrÃnyo 'nyatpaÓyet'(4 / 3 / 31) iti hi vak«yati /
ananyatsadvastvÃtmÃkhyaæ yatrÃvidyÃyÃæ satyÃmanyadivasyÃttimirak­tadvitÅyacandravat, tatrÃvidyÃk­tÃnekakÃrakÃpek«aæ darÓanÃdikarma tatk­taæ phalaæ ca darÓayati,"tatrÃnyo 'nyatpaÓyet"ityÃdinà /
yatra punarvidyÃyÃæ satyÃmavidyÃk­tÃnekatvabhramaprahÃïam,"tatkena kaæ paÓyet"(4 / 5 / 15) iti karmÃsambhavaæ darÓayati /
tasmÃdavidyÃvadvi«aya eva ­ïitvam, karmasambhavÃt;netaratra /
etaccottaratra vyÃcikhyÃsi«yamÃïairevavÃkyairvistareïa pradarÓayi«yÃma÷ /
tadyathehaiva  tÃvat - atha ya÷ kaÓcidabrahmavid  anyÃmÃtmÃno vyatiriktÃæ yÃæ käciddevatÃm, upÃste stutinamaskÃrayÃgabalyupahÃrapraïidhÃnÃdinà upa Ãste - anyo 'sÃvanÃtmà matta÷ p­thak, anyo 'hamasmyadhik­ta÷, mayÃsmai ­ïivatpratikartavyam - ityevampratyayo veda vijÃnÃti tattvam /
na sa kevalamevaæbhÆto 'vidvÃnavidyÃdo«avÃneva, kiæ tarhi? yathà paÓurgavÃdirvÃhanadohanÃdyupakÃrairupabhujyate, evaæ sa ijyÃdyanekopakÃrairupabhoktavyatvÃdekaikena devÃdÅnÃm, ata÷ paÓuriva sarvÃrthe«u karmasvadhik­ta ityartha÷ /
etasya hyavidu«o varïÃÓramÃdipravibhÃgavato 'dhik­tasya karmaïo vidyÃsahitasya kevalasya ca ÓÃstroktasya kÃryaæ manu«yatvÃdiko brahmÃnta utkar«a÷ /
ÓÃstroktaviparÅtasya ca svÃbhÃvikasya kÃryaæ manu«yatvÃdika eva sthÃvarÃnto 'pakar«a÷ /
yathà caitattathÃ"atha trayo vÃva lokÃ÷" (1 / 5 / 16) ityÃdinà vak«yÃma÷ k­tsnenaivÃdhyÃyaÓe«eïa /
vidyayÃÓca kÃryaæ sarvÃtmabhÃvÃpattirityetatsaÇk«epato darÓitam /
sarvÃhÅyamupani«ad vidyÃvidyÃvibhÃgapradarÓanenaivopak«Åïà /
yathà cai«or'tha÷ k­tsnasya ÓÃstrasya tathà pradarÓayi«yÃma÷ /
yasmÃdevam, tasmÃdavidyÃvantaæ puru«aæ prati devà ÅÓata eva vighnaæ kartumanugrahaæ cetyetaddarÓayati - yathà ha vai loke bahavo go-aÓvÃdaya÷ paÓavo manu«yaæ svÃminamÃtmano 'dhi«ÂhÃtÃraæ bhu¤jyu÷ pÃlayeyurevaæ bahupaÓusthÃnÅya ekaiko 'vidvÃnpuru«o devÃn - devÃniti pitrÃdyupalak«aïÃrtham - bhunakti pÃlayatÅti /
ima indrÃdayo 'nye matto mameÓitÃro bh­tya ivÃhame«Ãæ stutinamaskÃrejyÃdinÃrÃdhanaæ k­tvÃbhyudayaæ ni÷Óreyasaæ ca tatprattaæphalaæ prÃpsyÃmÅtyevamabhisandhi÷ /
tatra loke bahupaÓumato yathaikasminneva paÓÃvÃdÅyamÃne vyÃghrÃdinÃpahiyamÃïe mahadapriyaæ bhavati, tathà bahupaÓusthÃnÅya ekasminpuru«e paÓubhÃvÃd vyutti«Âhatyapriyaæ bhavatÅti, kiæ citraæ devÃnÃæ bahupaÓvapaharaïa iva kuÂuæbina÷ /
tasmÃde«Ãæ devÃnÃæ tanna priyam, kiæ tat? yadetadbrahmÃtmatattvaæ katha¤cana manu«yà vidyurvijÃnÅyu÷ tathà ca smaraïamanugÅtÃsu bhagavato vyÃsasya - "kriyÃvadbhirhi kaunteya devaloka÷ samÃv­ta÷ /
na caitadi«Âaæ devÃnÃæ maryairupari vartanam //
" ato devÃ÷ paÓÆniva vyÃghrÃdibhyo brahmavij¤ÃnÃdvighnamÃcikÅr«anti;asmadupabhogyatvÃnmÃvyutti«Âheyuriti /
yaæ tu mumocayi«anti taæ ÓraddhÃdibhiryok«yanti viparÅtamaÓraddhÃdibhi÷ /
tasmÃnmumuk«urdevÃrÃdhanapara÷ ÓraddhÃbhaktipara÷ praïayo 'pramÃdÅ syÃdvidyÃprÃptiæ ati vidyÃæ pratÅti và kÃkvaitatpradarÓitaæ bhavati devÃpriyavÃkyena //10//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.11

#<brahma và idam agra ÃsÅd ekam eva |
tad ekaæ san na vyabhavat |
tac chreyo rÆpam atyas­jata k«atraæ, yÃny etÃni devatrà k«atrÃïÅndro varuïa÷ somo rudra÷ parjanyo yamo m­tyur ÅÓÃna iti |
tasmÃt k«atrÃt paraæ nÃsti |
tasmÃd brÃhmaïa÷ k«atriyaæ adhastÃd upÃste rÃjasÆye |
k«atra eva tad yaÓo dadhÃti |
sai«Ã k«atrasya yonir yad brahma |
tasmÃd yady api rÃjà paramatÃæ gacchati brahmaivÃntata upaniÓrayati svÃæ yonim |
ya u enaæ hinasti svÃæ sa yonim ­cchati |
sa pÃpÅyÃn bhavati yathà ÓreyÃæsaæ hiæsitvà || BrhUp_1,4.11 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.11 sÆtrita÷ ÓÃsrÃrtha÷"ÃtmetyevopÃsÅta"iti /
tasya ca vyÃcikhyÃsitasyasÃrthavÃdena"tadÃhuryadbrahmavidyayÃ" ityÃdinà sambandhaprayojane abhihite /
avidyÃyÃÓcasaæsÃrÃdhikÃrakÃraïatvamuktam"atha yo 'nyÃæ devatÃmupÃste"ityÃdinà /
tatrÃvidvÃn­ïÅ paÓavaddevÃdikarmakartavyatayà paratantra ityuktam /
kiæ punardevÃdikarmavyatvenimittam? varïà ÃÓramÃÓca /
tatra ke varïÃ÷? ityataidamÃrabhyate /
yannimittasambaddhe«u karmasvayaæ paratantra evÃdhik­ta÷ saæsÃrÅti /
etasyaivÃrthasya pradarÓanÃyÃgnisargÃnantaramindrÃdisargo nokta÷ /
agnestu sarga÷ prajÃpate÷ s­«ÂiparipÆraïÃya pradarÓita÷ /
ayaæ ca indrÃdisargastatraiva dra«Âavyastacche«atvÃt /
iha tu sa evÃmidhÅyate 'vidu«a÷ karmÃdhikÃrahetupradarÓanÃya- brahma và idamagra ÃsÅdyadagniæ s­«Âvà agnirÆpÃpannaæ brahma /
brÃhmaïajÃtyamimÃnÃd brahmetyabhidhÅyate /
vai idaæ k«atrÃdijjÃtaæ brahmaivÃbhinnamÃsÅdekameva /
nÃsÅtk«atrÃdibheda÷ /
tadbrahmaikaæ k«atrÃdiparipÃlayitrÃdiÓÆnyaæ sadaæ na vyabhavat- na vibhÆtavat, karmaïe nÃlamÃsÅdityartha÷ /
tatastadbrahma'brÃhmaïo 'smi mametthaæ kartavyam'iti brÃhmaïajÃtinimittaæ karma cikÅr«u-Ãtmana÷ karmakart­tvavibhÆtyai ÓreyorÆpaæ praÓastarÆpam atyas­jatÃtiÓayenÃs­jata-s­«Âavat /
kiæ punastadyats­«Âam? k«atraæ k«atriyajÃti÷, tadvyaktibhedena pradarÓayati-yÃnyetÃni prasiddhÃni loke devatrà deve«u k«atrÃïÅti /
jÃtyÃkhyÃyÃæ pak«e bahuvacanasmaraïÃd vyaktibahutvÃdvà bhedopacÃreïa bahuvacanam /
kÃni punastÃni? ityÃhatatrÃbhipiktà eva viÓe«ato nirdiÓyante-indro devÃnÃæ rÃjÃ, varuïo yÃdasÃm, somo brÃhmaïÃnÃm, rudra÷ paÓÆnÃm, parjanyo vidyudÃdÅnÃm, yama÷ pitÌïÃm, m­tyurogÃdÅnÃm, ÅÓÃnobhÃsÃm-ityevamÃdÅni deve«uk«atrÃïi /
tadanu, indrÃdik«atradevatÃdhi«ÂhitÃni purÆrava÷prabh­tÅni s­«ÂÃnyeva dra«ÂavyÃni /
tadartha eva hi devak«atrasarga÷ prastuta÷ /
yasmÃdbrahmaïÃtiÓayena s­«Âaæ k«atraæ tasmÃtk«atrÃtparaæ nÃsti brÃhmaïajÃterapi niyans­ /
tasmÃdbrÃhmaïa÷ kÃraïabhÃto 'pi k«atriyasya k«atriyamadhastÃdvyavasthita÷ sannuparisthitamupÃste /
kka? rÃjasÆye /
k«atra eva tadÃtmÅyaæ yaÓa÷ khyÃtirÆpaæ brahmeti dadhÃti sthÃpayati /
rÃjasÆyÃbhi«iktenÃsandyÃæ sthitena rÃj¤Ã Ãmantrito brahmanniti ­tvikpunastaæ pratyÃha"tvaæ rÃjanbrahmÃsi"iti /
tadetadabhidhÅyate -"k«atra eva tadyaÓo dadhÃti"iti /
sai«Ã prak­tà k«atrasya yonireva yadbrahma /
tasmÃdyadyati rÃjà paramatÃæ rÃjasÆyÃbhi«ekaguïaæ gacchatyÃpnoti brahmaiva brÃhmaïajÃtimedha, antato 'nte karmaparisamÃptÃvupanik«ayatyÃÓrayati svÃæ yonim, purohitaæ puro nidhatta ityartha÷ /
yastu punarbalÃbhimÃnÃtsvÃæ yoniæ brÃhmaïajÃtiæ brÃhmaïaæ ya u enaæ hinasti hiæsati nyagbhÃvena paÓyati, svÃmÃtmÃyÃmeva sa yonim­cchati-svaæ prasavaæ vicchinatti vinÃÓayati-svaæ prasavaæ vicchinatti vinÃÓayati /
sa etatk­tvà pÃpÅyÃnpÃpataro bhavati /
pÆrvamapi k«atriya÷ pÃpa eva krÆratvÃdÃtmaprasavahiæsayà sutarÃm /
yathà loke ÓreyÃæsaæ praÓastataraæ hiæsitvà paribhÆya pÃpataro bhavati tadvat //11//



k«atre s­«Âe 'pi-




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.12

#<sa naiva vyabhavat |
sa viÓam as­jata |
yÃny etÃni devajÃtÃni gaïaÓa ÃkhyÃyante vasavo rudrà Ãdityà viÓve devà maruta iti || BrhUp_1,4.12 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.12 sa naiva vyabhavat, karmaïe brahma tathà navyabhavat, vittopÃrjayiturabhÃvÃt /
sa viÓamas­jata karmasÃdhanavittopÃrjanÃya /
ka÷ punarasau viÂ? yÃnyetÃni devajÃtÃni-svÃrthe ni«ÂhÃ, ya ete devajÃtibhedà ityartha÷;gaïaÓo gaïaæ gaïam, ÃkhyÃyante kathyante /
gaïaprÃyà hi viÓa÷, prÃyeïa saæhatà hi vittopÃrjane samarthÃ÷ na ekaikaÓa÷ /
vasava÷ a«ÂasaÇkhyo gaïa÷, tathaikÃdaÓa rudrÃ÷, dvÃdaÓÃdityÃ÷, viÓvedevÃsrayodaÓa viÓvÃyà apatyÃni, sarve và devÃ÷, maruta÷ sapta sapta gaïÃ÷ //12//






_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.13

#<sa naiva vyabhavat |
sa Óaudraæ varïam as­jata pÆ«aïam |
iyaæ vai pÆ«Ã |
iyaæ hÅdaæ sarvaæ pu«yati yad idaæ ki¤ca || BrhUp_1,4.13 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.13 sa paricÃrakabhÃvÃtpunarapi naiva vyabhavat, sa Óaudraæ varïamas­jata- ÓÆdra eva Óaudra÷, svÃrthe 'ïi v­ddhi÷ /
ka÷ punarasau Óaudro varïo ya÷ s­«Âa÷? pÆ«aïam- puïyatÅti pÆ«Ã ka÷ punarasau pÆ«Ã? iti viÓe«atastannirdiÓati- iyaæ p­thivÅ pÆpà /
svayameva nirvacanamÃha- iyaæ hÅdaæ sarvaæ pu«yati yadidaæ ki¤ca //13//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.14

#<sa naiva vyabhavat |
tac chreyo rÆpam atyas­jata dharmam |
tad etat k«atrasya k«atraæ yad dharma÷ |
tasmÃd dharmÃt paraæ nÃsti |
atho abalÅyÃn balÅyÃæsam ÃÓaæsate dharmeïa |
yathà rÃj¤aivam |
yo vai sa dharma÷ satyaæ vai tat |
tasmÃt satyaæ vadantam Ãhur dharmaæ vadatÅti |
dharmaæ và vadantaæ satyaæ vadatÅti |
etad dhy evaitad ubhayaæ bhavati || BrhUp_1,4.14 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.14 sa catura÷ s­«ÂvÃpi varïÃnnaiva vyabhavat, ugratvÃtk«atrasyÃniyatÃÓaÇkayà /
tacchreyorÆpamatyas­jata, kiæ tat? dharmam;tadetacchreyorÆpaæ s­«Âaæ k«atrasya k«atraæ k«atrasyÃpi niyant­, ugrÃdapyugram, yaddharmo yo dharma÷;tasmÃtk«atrasyÃpi niyant­tvÃddharmÃtparaæ nÃsti;tena hi niyamyante sarve /
tatkatham? ityucyate- atho apyabalÅyÃndurbalataro balÅyÃæsamÃtmano balavattaramapyÃÓaæsate kÃmayate jetuæ dharmeïa balena;yathà loke rÃj¤Ã sarvabalavattamenÃpi kuÂumbika÷; evam;tasmÃtsiddhaæ dharmasya sarvabalavattaratvÃtsarvaniyant­tvam /
yo vai sa dharmo vyavahÃralak«aïo laukikairvyavahriyamÃïa÷ satyaæ vai tat;satyamiti yathÃstrÃrthatÃ;sa evÃnu«ÂhÅyamÃno dharmanÃmà bhavati, ÓÃstrÃrthatvena j¤ÃyamÃnastu satyaæ bhavati /
yasmÃdevaæ tasmÃtsatyaæ yathÃÓÃstraæ vadantaæ vyavahÃrakÃla Ãhu÷ samÅpasthà ubhayavivekaj¤Ã÷- dharma vadatÅti, prasiddhaæ laukikaæ nyÃyaæ vadatÅti /
tathà viparyayeïa dharma và laukikaæ vyavahÃraæ vadantamÃhu÷- satyaæ vadati, ÓÃstrÃdanapetaæ vadatÅti /
etadyaduktamubhayaæ j¤ÃyamÃnamanu«ÂhÅyamÃnaæ caitaddharma eva bhavati /
tasmÃtsa dharmo j¤ÃnÃnu«ÂÃnalak«aïa÷ ÓÃstraj¤ÃnanitarÃæÓca sarvÃneva niyamayati /
tasmÃtsa k«atrasyÃpi k«atram /
atastadabhimÃno 'vidvÃæstadviÓe«Ãnu«ÂhÃnÃya brahmak«atraviÂÓÆdranimittaviÓe«amabhimanyate /
tÃni ca nisargata eva karmÃdhikÃranimittÃni //14//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.15

#<tad etad brahma k«atraæ vi ÓÆdra÷ |
tad agninaiva deve«u brahmÃbhavad brÃhmaïo manu«ye«u, k«atriyeïa k«atriya÷, vaiÓyena vaiÓya÷, ÓÆdreïa ÓÆdra÷ |
tasmÃd agnÃv eva deve«u lokam icchante brÃhmaïe manu«ye«u |
etÃbhyÃæ hi rÆpÃbhyÃæ brahmÃbhavat |
atha yo ha và asmÃl lokÃt svaæ lokam ad­«Âvà praiti sa enam avidito na bhunakti yathà vedo vÃnanÆkto 'nyad và karmÃk­tam |
yadi ha và apy anevaævin mahatpuïyaæ karma karoti tad dhÃsyÃntata÷ k«Åyata eva |
ÃtmÃnam eva lokam upÃsÅta |
sa ya ÃtmÃnam eva lokam upÃste na hÃsya karma k«Åyate |
asmÃd dhy evÃtmano yadyat kÃmayate tattat s­jate || BrhUp_1,4.15 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.15 tadetaccÃturvarïyaæ s­«Âam - brahma k«atraæ viÂÓÆdra iti;uttarÃrthaæ upasaæhÃra÷ yattatsra«Â­ brahma, tadagninaivanÃnyena rÆpeïa deve«u brahma, brÃhmaïajÃtirabhavat /
brÃhmaïà brÃhmaïasvarÆpeïa manu«ye«u brahmÃbhavat, itare«u varïe«u vikÃrÃntaraæ prÃpya, k«atriyeïa k«atriyo 'bhavadindrÃdidevatÃdhi«Âhita÷, vaiÓyena vaiÓya÷, ÓÆdreïa ÓÆdra÷ /
yasmÃtk«atrÃdi«u vikÃrÃpannam, agnau brÃhmaïa e cÃvik­taæ sra«Â­ brahma, tasmÃdagnÃveva deve«u devÃnÃæ madhye lokaæ karmaphalam, icchantyagnisambaddhaæ karma k­tvetyartha÷ /
tadarthameva hi tadbrahma karmÃdhikaraïatvenÃgnirÆpeïa vyavasthitam /
tasmÃt tasminnagnau karma k­tvà tatphalaæ prÃrthayanta ityetadupapannam /
brahmaïe manu«ye«u - manu«yÃïÃæ punarmadhye karmaphalecchÃyÃæ nÃgnyÃdinimittakriyÃpek«Ã, kiæ tarhi? jÃtimÃtrasvarÆpapratilambhenaiva puru«Ãrthasiddhi÷ /
yatra nu devÃdhÅnà puru«Ãrthasiddhi÷, tatraivÃgnyÃdisambaddhakriyÃpek«Ã /
sm­teÓca - "japyenaiva tu saæsidhyedbrÃhmaïo nÃtra saæÓaya÷ /
kuryÃdanyanna và kuryÃnmaitro brÃhmaïa ucyate //
" (manu.2 / 87) iti /
pÃrivrÃjyadarÓanÃcca /
tasmÃdbrahmaïatva eva manu«ye«u lokaæ karmaphalamicchanti /
yasmÃdetÃbhyÃæ hi brÃhmaïÃgnirÆpÃbhyÃæ karmakartradhikaraïarÆpÃbhyÃæ yatsra«Â­ brahma sÃk«Ãdabhavat /
atra tu paramÃtmalokamagnau brÃhmaïe cecchantÅti kecit /
tadasat, avidyÃdhikÃre karmÃdhikÃrÃrthaæ varïavibhÃgasya prastutatvÃt, pareïa ca viÓe«aïÃt;yadi hyatra lokaÓabdena para evÃtmocyeta, pareïa viÓe«aïamanarthakaæ syÃt'svaæ lokamad­«ÂvÃ'iti /
svalokavyatiriktaÓcedagnyadhÅnatayà prÃrthyamÃna÷ prak­to loka÷, tata÷ svam, iti yuktaæ viÓe«aïam, prak­taparalokaniv­ttyarthatvÃt;svatvena cÃvyabhicÃrÃtparamÃtmalokasya, avidyÃk­tÃnÃæ ca svatvavyabhicÃrÃt /
bravÅti ca karmak­tÃnÃæ vyabhicÃram-'k«Åyata eva'iti /
brahmaïà s­«Âà varïÃ÷ karmÃrtham;tacca karma dharmÃkhyaæ sarvÃneva kartavyatayà niyant­ puru«ÃrthasÃdhanaæ va /
tasmÃttenaiva cetkarmaïà svo loka÷ paramÃtmÃkhyo 'vidito 'pi prÃpyate, kiæ tasyaiva padanÅyatvena kriyata ityata Ãha-atheti pÆrvapak«aviniv­ttyartha÷;ya÷ kaÓcit, ha vai asmÃtsaæsÃrikÃmakarmahetukÃdagnyadhÅnakarmÃbhimÃnatayà và brÃhmaïajÃtimÃtrakarmÃbhimÃnatayà và ÃgantukÃdasvabhÆtÃllokÃt, svaæ lokamÃtmÃkhyam ÃtmatvenÃvyabhicÃritvÃt, ad­«Âà -'ahaæ brahmÃsmi'iti, praiti mriyate;sa yadyapi svo loka÷, avidito 'vidyayà vyavahito 'sva ivÃj¤Ãta÷ enam - saÇkhyÃpÆraïa iva laukika ÃtmÃnam na bhunakti na pÃlayati ÓokamohabhayÃdido«Ãpanayena /
yathà ca loke vedo 'nanukto 'nadhÅta÷ karmÃdyavabodhakatvena na bhunakti, anyadvà laukikaæ k­«yÃdi karmÃk­taæ svÃtmanÃnabhivya¤jitam ÃtmÅyaphalapradÃnena na bhunakti, evamÃtmà svo loka÷ svenaiva nityÃtmasvarÆpeïÃnabhivya¤jito 'vidyÃdi prahÃïena na bhunaktyeva /
nanu kiæ svalokadarÓananimittaparipÃlanena? karmaïa÷ phalaprÃptidhrauvyÃt, i«Âaphalanimittasya ca karmaïo bÃhulyÃt, tannimittaæ pÃlanamak«ayaæ bhavi«yati /
tanna, k­tasya k«ayavattvÃt;ityetadÃha - yadiha vai saæsÃre 'dbhutavatkaÓcinmahÃtmÃpi, anevaævit-svaæ lokaæ yathoktena vidhinà avidvÃn, mahadbahu aÓvamedhÃdi puïyaæ karma i«Âaphalameva nairantaryeïa karoti,'anenaivÃnantyaæ mama bhavi«yati'iti, tatkarma hÃsyÃvidyÃvato 'vidyÃjanitakÃmahetutvÃt svapnadarÓanavibhramodbhÆtavibhÆtivadantato 'nte phalopabhogasya k«Åyata eva /
tatkÃraïayoravidyÃkÃmayoÓcalatvÃt, k­tak«ayaghnauvyopapatti÷ /
tasmÃnna puïyakarmaphalapÃlanÃnantyÃÓÃ astyeva /
ata ÃtmÃnameva svaæ lokam -'ÃtmÃnam'iti'svaæ lokam'ityasminnarthe, svaæ lokamiti prak­tatvÃt, iha ca svaÓabdasyÃprayogÃt - upÃsÅta /
sa ya ÃtmÃnameva lokamupÃste, tasya kim? ityucyate - na hÃsya karma k«Åyate;karmÃbhÃvÃdeva, iti nityÃnuvÃda÷ /
yathÃvidu«a÷ karmak«ayalak«aïaæ saæsÃradu÷khaæ santatameva,na tathà tadasya vidyata ityartha÷ /
"mithilÃyÃæ pradÅptÃyÃæ na me dahyati ki¤cana"iti yadvat /
svÃtmalokopÃsakasya vidu«o vidyÃsaæyogÃtkarmaiva na k«Åyata ityapare var«ayanti /
lokaÓabdÃrthaæ ca karmasamavÃyinaæ dvidhà parikalpayanti kila eko vyÃk­tÃvasthà karmÃÓrayo loko hairaïyagarbhÃkhya÷, taæ karmasamavÃyinaæ lokaæ vyÃk­taæ paricchinnaæ ya upÃste, tasya kila paricchinnaæ ya upÃste, tasya kila paricchinnakarmÃtmadarÓina÷ karma k«Åyate /
tameva karmasamavÃyinaæ lokamavyÃk­tÃvasthaæ kÃraïarÆpamÃpÃdya yastÆpÃste, tasyÃparicchinnakarmÃtmadarÓitvÃttasya yastÆpÃste, tasyÃparicchinnakarmÃtmadarÓitvÃttasya karma na k«Åyata iti /
bhavatÅyaæ Óobhanà kalpanà na tu ÓrautÅ /
svalokaÓabdena prak­tasya paramÃtmano 'bhihitatvÃt /
svaæ lokamiti prastutya svaÓabdaæ vihÃyÃtmaÓabdaprak«epeïa punastasyaiva pratinirdeÓÃdÃtmÃnameva lokamupÃsÅteti /
tatra karmasamavÃyilokakalpanÃyà anavasara eva /
pareïa ca kevalavidyÃvi«ayeïa viÓe«aïÃt -"kiæ prajayà kari«yÃmo ye«Ãæ no 'yamÃtmÃyaæ loka÷"(b­.u.4 / 4 / 22) ithi /
putrakarmÃparavidyÃk­tebhyo hi lokebhyo viÓina«Âi'ayamÃtmà no loka÷'iti /
"na hÃsya kenacana karmaïà loko mÅyata e«o 'sya paramo loka÷"iti ca /
tai÷ saviÓe«aïairasyaikavÃkyatà yuktÃ, ihÃpi svaæ lokamiti viÓe«aïadarÓanÃt /
asmÃtkÃmayata ityayuktamiti cet - iha svo loka÷ paramÃtmÃ, tadupÃsanÃtsa eva bhavatÅti sthite, yadyatkÃmayate tattadasmÃdÃtmana÷ s­jata ithi tadÃtmaprÃptivyatirekeïa phalavacanamayuktamiti cet, na;svalokopÃsanastutiparatvat svasmÃdeva lokÃtsarvami«Âaæ sampadyata ityartha÷;nÃnyadata÷ prÃrthanÅyamÃptakÃmatvÃt,"Ãtmata÷ prÃïa Ãtmata ÃÓÃ" (chÃ.u.7 / 23 / 1) ityÃdi Órutyantare yathà /
sarvÃtmabhÃvapradarÓanÃrtho và pÆrvavat /
yadi hi para evÃtmà sampadyate tadà yukta÷ asmÃddhyevÃtmana÷ ityÃtmaÓabdaprayoga÷, svasmÃdeva prak­tÃdÃtmano lokÃdityevamartha÷ /
anyathÃ'avyÃk­tÃvasthÃtkarmaïo lokÃt'iti saviÓe«aïamavak«yÃt prak­taparamÃtmalokavyÃv­ttaye vyÃk­tÃvasthÃvyÃv­ttaye ca /
na hyasminprak­te viÓe«ite 'ÓrutÃntarÃlÃvasthÃpratipattuæ Óakyate //15//



atho ayaæ và Ãtmà /
atrÃvidvÃn varïÃÓramÃdyabhimÃno dharmeïa niyamyamÃno devÃdikarmakartavyatayà paÓuvatparatantra ityuktam /
kÃni punastÃni karmÃïi yatkartavyatayà paÓuvatparatantro bhavati? ke và te devÃdayo ye«Ãæ karmabhi÷ paÓuvadupakaroti? iti tadubhayaæ prapa¤cayati- 



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.16

#<atho ayaæ và Ãtmà sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ loka÷ |
sa yaj juhoti yad yajate tena devÃnÃæ loka÷ |
atha yad anubrÆte tena ­«ÅïÃm |
atha yat pit­bhyo nip­ïÃti yat prajÃm icchate tena pitÌïÃm |
atha yan manu«yÃn vÃsayate yad ebhyo 'Óanaæ dadÃti tena manu«yÃïÃm |
atha yat paÓubhyas t­ïodakaæ vindati tena paÓÆnÃm |
yad asya g­he«u ÓvÃpadà vayÃæsy à pipÅlikÃbhya upajÅvanti tena te«Ãæ loka÷ |
yathà ha vai svÃya lokÃyÃri«Âim icchet |
evaæ haivaævide sarvadà sarvÃïi bhÆtÃny ari«Âim icchanti |
tad và etad viditaæ mÅmÃæsitam || BrhUp_1,4.16 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.16 atho ityayaæ vÃkyopanyÃsÃrtha÷ /
ayaæ ya÷ prak­to g­hÅ karmÃdhik­to 'vidvächarÅrendriyasaÇghÃtÃdiviÓi«Âa÷ piï¬a Ãtmetyucyate;sarve«Ãæ varïÃÓramÃdivihitai÷ karmabhirupakÃritvÃt /
kai÷ puna÷ karmaviÓe«airupakurvan ke«Ãæ bhÆtaviÓe«ÃïÃæ loka÷? ityucyate - sa g­hÅ yajjuhoti yadyajate, yÃgo devatÃmuddiÓya svatvaparityÃga÷, sa eva parityÃga÷, sa eva ÃsecanÃdhiko homa÷ tena homayÃgalak«aïena karmaïÃvaÓyakartavyatvena devÃnÃæ paÓuvatparatantratvena pratibaddha iti loka÷ /
atha yadanubrÆte svÃdhyÃyamadhÅte 'harahastena ­«ÅïÃæ loka÷ /
atha yatpit­bhyo nip­ïÃti prayacchati piï¬odakÃdi, yacca prajÃmicchati prajÃrthamudyamaæ karoti - icchà cotpattyupalak«aïÃrthà - prajÃæ cotpÃdayatÅtyartha÷, tena karmaïÃvaÓyakartavyatvena pit­ïÃæ bhogyatvena paratantro loka÷ /
atha yanmanu«yÃnvÃsayate g­he, yacca tebhyo vasadbhyo 'vasadbhyo và arthibhyo 'Óanaæ dadÃti, tena manu«yÃïÃm;atha yatpaÓubhyast­ïodakaæ vindati lambhayati, tena paÓÆnÃm;yadasya g­he«u ÓvÃpadà vayÃæsi ca pipÅlikÃbhi÷ saha kaïabalibhÃï¬ak«ÃlanÃdyupajÅvanti, tena te«Ãæ loka÷ /
yasmÃdayametÃni karmÃïi kurvannupakaroti devÃdibhya÷, tasmÃdyathà ha vai loke svÃpya lokÃya svasmai dehÃyÃri«ÂamavinÃÓaæ svatvabhÃvÃpracyutimicchet svatvabhÃvapracyutibhayÃtpo«aïarak«aïÃdibhi÷ sarvata÷ paripÃlayet, evaæ haivaævide'sarvabhÆtabhogyo 'hamanena prakÃreïa mayà avaÓyam­ïivatpratikartavyam'ityevamÃtmÃnaæ parikalpitavate sarvÃïi bhÆtÃni devÃdÅni yathoktÃni ari«ÂimavinÃÓamicchanti svatvÃpracyutyai sarvata÷ saærak«anti kuÂumbina iva paÓÆn -"tasmÃde«Ãæ tanna priyam"ityuktam /
tadvà etattadetadyathoktÃnÃæ karmaïÃm ­ïavadavaÓyakartavyatvaæ pa¤camahÃyaj¤aprakaraïe viditaæ kartavyatayà mÅmÃæsitaæ vicÃritaæ cÃvadÃnaprakaraïe //16//



brahma vidvÃæÓcettasmÃtpaÓubhÃvÃtkartavyatÃbandhanarÆpÃtpratimucyate, kenÃyaæ kÃrita÷ karmavandhanÃdhikÃre 'vaÓa iva pravartate, na punastadvimok«ïopÃye vidyÃdhikÃra iti nanÆktaæ devà rak«antÅti /
bìham, karmÃdhikÃrasvagocarÃrƬhÃneva te 'pi rak«anti, anyathÃk­tÃbhyÃgamak­tanÃÓaprasaÇgÃt /
na tu sÃmÃnyaæ puru«amÃtraæ viÓi«ÂÃdhikÃrÃnÃrƬham;tasmÃdbhavitavyaæ tena, yena prerito 'vaÓa eva bahirmukho bhavati svasmÃllokÃt /
nanvavidyÃsÃ, avidyÃvÃnihi bahirmukhÅbhÆta÷ pravartate /
sÃpi naiva pravartikÃ;vastusvarÆpÃvarïÃtmikà hi sÃ;pravartakabÅjatvaæ tu pratipadyate 'ndhatvamiva gartÃdipatanaprav­ttihetu÷ /
evaæ tarhyucyatÃæ kiæ tad yatprav­ttiheturiti? tadihÃbhidhÅyate - e«aïà kÃma÷ sa÷ ,'svÃbhÃvikyÃmavidyÃyÃæ vartamÃnà bÃlÃ÷ parÃca÷ kÃmÃnanuyanti'iti kÃÂhakaÓrutau, sm­tau ca -"kÃma e«a krodha e«a÷"(gÅtà 3 / 37) ityÃdi, mÃnave ca sarvà prav­tti÷ kÃmahetukyeveti /
sa e«or'tha÷ savistara÷ pradarÓyata iha à adhyÃyaparisamÃpte÷ - 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,4.17

#<Ãtmaivedam agra ÃsÅd eka eva |
so 'kÃmayata jÃyà me syÃd atha prajÃyeya |
atha vittaæ me syÃd atha karma kurvÅyeti |
etÃvÃn vai kÃma÷ |
necchaæÓ canÃto bhÆyo vindet |
tasmÃd apy etarhy ekÃkÅ kÃmayate -- jÃyà me syÃd atha prajÃyeyÃtha vittaæ me syÃd atha karma kurvÅyeti |
sa yÃvad apy ete«Ãm ekaikaæ na prÃpnoty ak­tsna eva tÃvan manyate |
tasyo k­tsnatà |
mana evÃsyÃtmà |
vÃg jÃyà |
prÃïa÷ prajà |
cak«ur mÃnu«aæ vittam |
cak«u«Ã hi tad vindate |
Órotraæ daivam |
Órotreïa hi tac ch­ïoti |
ÃtmaivÃsya karma |
Ãtmanà hi karma karoti |
sa e«a pÃÇkto yaj¤a÷ |
pÃÇkta÷ paÓu÷ |
pÃÇkta÷ puru«a÷ |
pÃÇktam idaæ sarvaæ yad idaæ ki¤ca |
tad idaæ sarvam Ãpnoti ya evaæ veda || BrhUp_1,4.17 ||>#

__________


BrhUpBh_1,4.17 Ãtmaivedamagra ÃsÅt /
Ãtmaiva svÃbhÃviko 'vidvÃnkÃryakaraïasaÇghÃtalak«aïo varïÅ, agre prÃgdÃrasambandhÃt,ÃtmetyabhidhÅyate;tasmÃdÃtmana÷ p­thagbhÆtaæ kÃmyamÃnaæ jÃyÃdibhedarÆpaæ nÃsÅt;sa evaika ÃsÅt - jÃyÃdye«aïÃbÅjabhÆtà vidyÃvÃneka evÃsÅt /
svÃbhÃvikyà svÃtmani kartrÃdikÃrakakriyÃphalÃtmakatÃdhyÃropalak«aïayà avidyÃvÃsanayà vÃsita÷ so 'kÃmayata kÃmitavÃn /
katham? jÃyà karmÃdhikÃrahetubhÆtà me mama kartu÷ syÃt;tayà vinÃhamanadhik­ta eva karmaïi;ata÷ karmÃdhikÃrasampattaye bhavejjÃyÃ;athÃhaæ prajÃyeya prajÃrÆpeïÃhamevotpadyeya /
atha vittaæ me syÃtkarmasÃdhanaæ gavÃdilak«aïam athÃhamabhyudayani÷ÓreyasasÃdhanaæ karma kurvÅya;yenÃhaman­ïÅ bhÆtvà devÃdÅnÃæ lokÃn prÃpnuyÃm, tatkarma kurvÅya;kÃmyÃni ca putravittasvargÃdisÃdhanÃni /
etÃvÃnvai kÃma etÃvadvi«ayaparicchinna ityartha÷ /
etÃvÃneva hi kÃmayitavyo vi«ayo yaduta jÃyÃputravittakarmÃïi sÃdhanalak«aïai«aïÃ;lokÃÓca trayo manu«yaloka÷ pit­loko devaloka iti phalabhÆtÃ÷ sÃdhanai«aïÃ, tasmÃtsà ekaivai«aïà yà lokai«aïà /
saikaiva satye«aïà sÃdhanÃpek«eti dvidhÃ;ato 'vadhÃrayi«yati"ubhe hyete e«aïe eva"3 / 5 / 1) iti /
phalÃrthatvÃtsarvÃrambhasya lokai«aïÃrthaprÃptà uktaiveti /
etÃvÃnvà etÃvÃneva kÃma ityavadhriyate /
bhojane 'bhihite t­ptirna hi p­thagabhidheyÃ, tadarthatvÃdbhojanasya /
te ete e«aïe sÃdhyasÃdhanalak«aïe kÃma÷, yena prayukto 'vidvÃnavaÓa eva koÓakÃravadÃtmÃnaæ ve«Âayati - karmamÃrga evÃtmÃnaæ praïidadhadbahirmukhÅbhÆto na svaæ lokaæ pratijÃnÃti /
tathà ca taittirÅyake -"agnimugdho haiva dhÆmatÃnta÷ svaæ lokaæ na pratijÃnÃti"iti /
kathaæ punaretÃvattvamavadhÃryate kÃmÃnÃm? anantatvÃt /
anantà hi kÃmÃ÷, ityetadÃÓaÇkya hetumÃha - yasmÃd na icchan ca na icchannapi, ato 'smÃtphalasÃdhanalak«aïÃd bhÆyo 'dhikÃraæ na vindenna labheta /
na hi loke phalasÃdhanavyatiriktaæ d­«Âamad­«Âaæ và labdhavyamasti /
labdhavyavi«ayo hi kÃma÷, tasya caitadvyatirekeïÃbhÃvÃt yuktaæ vaktum'etÃvÃnvai kÃma÷'iti /
etaduktaæ bhavati - d­«ÂÃrthamad­«ÂÃrtha và sÃdhyasÃdhanalak«aïam avidyÃvatpuru«ÃdhikÃravi«ayame«aïÃdvayaæ kÃma÷, ato 'smÃdvidu«Ã vyutthÃtavyamiti /
yasmÃdevamavidvÃnÃtmà kÃmo pÆrvaæ kÃmayÃmÃsa, tathà pÆrvataro 'pi, e«Ã lokasthiti÷ prajÃpateÓcaivame«a sargaæ ÃsÅt /
so 'bibhedavidyayÃ, tata÷ kÃmaprayukta ekÃkyaramamÃïo 'styupaghÃtÃya striyamaicchat, tÃæ samabhavat tata÷ sargo 'yamÃsÅditi hyuktam /
tasmÃttats­«Âau etarhyetasminnapi kÃla ekÃkÅ sanprÃgdÃrakriyÃta÷ kÃmayate - jÃyà me syÃt, atha prajÃyeya atha vittaæ me syÃt, atha karma kurvÅya - ityuktÃrthaæ vÃkyam /
sa evaæ kÃmayamÃna÷ sampÃdayaæÓca jÃyÃdÅnyÃvatsa ete«Ãæ yathoktÃnÃæ jÃyÃdÅnÃmekaikamapi na prÃpnoti, ak­tsno 'sampÆrïo 'hamityevaæ tÃvadÃtmÃnaæ manyate /
pÃriÓe«yÃtsamastÃnevaitÃnsampÃdayati yadÃ, tadà tasya k­tsnatà /
yadà tu na Óaknoti k­tsnatÃæ sampÃdayituæ tadà asya k­tsnatvasampÃdanÃyÃha - tasyo tasyÃk­tsnatvabhimÃnina÷ k­tsnatà iyam evaæ bhavati katham? ayaæ kÃryakaraïasaÇghÃta÷ pravibhajyate;tatra mano 'nuv­tti hi itaratsarvaæ kÃryakaraïaj¤Ãtamiti mana÷ pradhÃnatvÃjÃtmevÃtmà /
yathà jÃyÃdÅnÃæ kuÂumbapatirÃtmeva tadanukÃritväjÃyÃdi catu«Âyasya;evamihÃpi mana Ãtmà parikalpate k­tsnatÃyai /
tathà vÃgjÃyÃ, mano 'nuv­ttitvasÃmÃnyÃdvÃca÷ /
vÃgiti ÓabdaÓcodanÃdilak«aïa÷, manasà ÓrotradvÃreïa g­hyate 'vadhÃryate pras­jyate ca, iti manaso jÃyeva vÃk /
tÃbhyÃæ ca vÃÇmanasÃbhyÃæ jÃyÃpatisthÃnÅyÃbhyÃæ prasÆyate prÃïa÷ karmÃrtham, iti prÃïa÷ prajeva /
tatra prÃïace«ÂÃdilak«aïaæ karma cak«urmÃnu«aæ vittam /
tad dvividhaæ vittaæ mÃnu«amitaracca;ato viÓina«ÂÅtaravittaniv­ttyartha mÃnu«amiti /
gavÃdi hi manu«yasambandhi vittaæ cak«urgrÃhyaæ karmasÃdhanam;tasmÃttatsthÃnÅyam, tena sambandhÃccak«urgrÃhyaæ vittam;cak«u«Ã hi yasmÃttanmÃnu«aæ vittaæ vindate gavÃdyupalabhata ityartha÷ /
kiæ punaritaradvittam? Órotraæ daivaæ devavi«ayatvÃdvij¤Ãnasya /
vij¤Ãnaæ daivaæ vittam;tadiha Órotrameva sampattivi«ayam /
kasmÃt? Órotreïa hi yasmÃttaddaivaæ vittaæ vij¤Ãnaæ Ó­ïoti;ata÷ Órotrameva taditi /
kiæ punaretairÃtmÃdivittÃntairiha nirvartya karma? ityucyate - Ãtmaiva - Ãtmeti ÓarÅramucyate /
kathaæ punarÃtmà karmasthÃnÅya÷? asya karmahetutvÃt /
kathaæ karmahetutvam? Ãtmanà hi ÓarÅreïa yata÷ karma karoti /
tasyÃk­tsnatvÃbhimÃnina evaæ k­tsnatà sampannà - yathà bÃhyà jÃyÃdilak«aïà evam /
tasmÃtsa e«a pÃÇkta÷ pa¤cabhirnirv­tta÷ pÃÇkto yaj¤o darÓanamÃtranirv­tto 'karmiïo 'pi /
kathaæ punarasya pa¤catvasampattimÃtreïa yaj¤atvam? ucyate - yasmÃdbÃhyo 'pi yaj¤a÷ paÓupuru«asÃdhya÷, sa ca paÓu÷ puru«aÓca pÃÇkta eva yathoktamanaÃdipa¤catvayogÃt /
tadÃha - pÃÇkta÷ paÓugarvÃdi÷, pÃÇkta÷ puru«a÷ paÓutve 'pyadhik­tatvenÃsya viÓe«a÷ puru«asyeti p­thakpuru«agrahaïam /
kiæ bahunÃ? pÃÇktamidaæ sarvaæ karmasÃdhanaæ phalaæ ca, yadidaæ ki¤ca yatki¤cididaæ sarvam /
evaæ pÃÇktaæ yaj¤amÃtmÃnaæ ya÷ sampÃdayat sa tadidaæ sarvaæ jagadÃtmatvenÃpnoti ya evaæ veda //17//

#<iti prathamÃdhyÃye caturthaæ s­«ÂyÃdisarvÃtmatÃbrÃhmaïam //4//>#



yatsaptÃnnÃni medhayà /
avidyà prastutÃ, tatrÃvidvÃnanyÃæ devatÃmupÃste'anyo 'sÃvanyo 'hamasmi'iti /
sa varïÃÓramÃbhimÃna÷ karmakartavyatayà niyato juhotyÃdikarmabhi÷ kÃmaprayukto devÃdÅnÃmupakurvansarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ loka ityuktam /
yathà ca svakarmabhirekaikena sarvairbhÆtairasau loko bhojyatvena s­«Âa÷, evamasÃvapi juhotyÃdipÃÇktakarmabhi÷ sarvÃïi bhÆtÃni sarvaæ ca jagadÃtmabhojyatvenÃs­jat /
evamekaika÷ svakarmavidyÃnurÆpyeïa sarvasya jagato bhoktà bhojyaæ ca, sarvasya sarva÷ kartà kÃryaæ cetyartha÷ /
etadeva ca vidyÃprakaraïe madhuvidyÃyÃæ vak«yÃma÷ -'sarvaæ sarvasya kÃryaæ madhu'ityÃtmaikatvavij¤ÃnÃrtham /
yadasau juhotÅtyÃdinà pÃÇktena kÃmyena karmaïà Ãtmabhojyatvena jagadas­jata vij¤Ãnena ca, tajjagatsarvaæ saptadhà pravibhajyamÃnaæ kÃryakÃraïatvena saptÃnnÃnyucyante, bhojyatvÃt;tenÃsau pità te«ÃmannÃnÃm /
ete«ÃmannÃnÃæ saviniyogÃnÃæ sÆtrabhÆtÃ÷ saÇk«epata÷ prakÃÓakatvÃdime mantrÃ÷ /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.1

#<yat saptÃnnÃni medhayà tapasÃjanayat pità |
ekam asya sÃdhÃraïaæ dve devÃn abhÃjayat |
trÅïy Ãtmane 'kuruta paÓubhya ekaæ prÃyacchat |
tasmin sarvaæ prati«Âhitaæ yacca prÃïiti yacca na |
kasmÃt tÃni na k«Åyante adyamÃnÃni sarvadà |
yo vai tÃm ak«itiæ veda so 'nnam atti pratÅkena |
sa devÃn apigacchati sa Æ­jam upajÅvati |
iti ÓlokÃ÷ || BrhUp_1,5.1 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.1 yatsaptÃnnÃni, yad ajanayaditi kriyÃviÓe«aïam;medhayà praj¤ayà vij¤Ãnena tapasà ca karmaïÃ;j¤ÃnakarmaïÅ eva hi medhÃtapa÷ ÓabdavÃcye, tayo÷ prak­tatvÃt;netare medhÃtapasÅ, aprakaraïÃt;pÃÇktaæ hi karma jÃyÃdisÃdhanam; 'ya evaæ veda'iti cÃnantarameva j¤Ãnaæ prak­tam;tasmÃnna prasiddhayormedhÃtapasorÃÓaÇkà kÃryÃ;ato yÃni saptÃnnÃni j¤ÃnakarmabhyÃæ janitavÃnpità tÃni prakÃÓayi«yÃma iti vÃkyaÓe«a÷ //1//

tatra mantrÃïÃmarthastirohitatvÃttprÃyeïa durvij¤eyo bhavatÅti tadarthavyÃkhyÃnÃya brÃhmaïaæ pravartate -




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.2

#<yat saptÃnnÃni medhayà tapasÃjanayat piteti |
medhayà hi tapasÃjanayat pitaikam asya sÃdhÃraïam iti |
idam evÃsya tat sÃdhÃraïam annaæ yad idam adyate |
sa ya etad upÃste na sa pÃpmano vyÃvartate |
miÓraæ hy etat |
dve devÃn abhÃjayad iti |
hutaæ ca prahutaæ ca |
tasmÃd devebhyo juhvati ca pra ca juhvati |
atho Ãhur darÓapÆrïamÃsÃv iti |
tasmÃn ne«ÂiyÃjuka÷ syÃt |
paÓubhya ekaæ prÃyacchad iti |
tat paya÷ |
payo hy evÃgre manu«yÃÓ ca paÓavaÓ copajÅvanti |
tasmÃt kumÃraæ jÃtaæ gh­taæ vaivÃgre pratilehayanti stanaæ vÃnudhÃpayanti |
atha vatsaæ jÃtam Ãhus t­ïÃd iti |
tasmin sarvaæ prati«Âhitaæ yacca prÃïiti yacca neti |
payasi hÅdaæ sarvaæ prati«Âhitaæ yacca prÃïiti yacca na |
tad yad idam Ãhu÷ saævatsaraæ payasà juhvad apa punarm­tyuæ jayatÅti |
na tathà vidyÃt |
yad ahar eva juhoti tad aha÷ punarm­tyum apajayaty evaæ vidvÃn |
sarvaæ hi devebhyo 'nnÃdyaæ prayacchati |
kasmÃt tÃni na k«Åyante adyamÃnÃni sarvadeti |
puru«o và ak«iti÷ |
sa hÅdam annaæ puna÷ punar janayate |
yo vaitÃm ak«itiæ vedeti |
puru«o và ak«iti÷ |
sa hÅdam annaæ dhiyÃdhiyà janayate karmabhi÷ |
yad dhaitan na kuryÃt k«Åyeta ha |
so 'nnam atti pratÅkeneti |
mukhaæ pratÅkaæ mukhenety etat |
sa devÃn apigacchati sa Ærjam upajÅvatÅti praÓaæsà || BrhUp_1,5.2 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.2 tatra'yatsaptÃnnÃni medhayà tapasÃjanayatpitÃ'ityasya kor'tha ucyate? ithi hi Óabdenaiva vyÃca«Âe prasiddhÃrthÃvadyotakena /
prasiddho hyasya mantrasyÃrtha ityartha÷ /
yadajanayaditi cÃnuvÃdasvarÆpeïa mantreïa prasiddhÃrthataiva prakÃÓità /
ato brÃhmaïamaviÓaÇkyaivÃha -'medhayà hi tapasÃjanayatpitÃ'iti? nanu kathaæ prasiddhÃtÃsyÃrthasya? ityucyate - jÃyÃdikarmÃntÃnÃæ lokaphalasÃdhanÃnÃæ pit­tvaæ tÃvat pratyak«ameva, abhihitaæ ca'jÃyà me syÃt'ityÃdinà /
tatra ca daivaæ vittaæ vidyà karma putraÓca phalabhÆtÃnÃæ lokÃnÃæ sÃdhanaæ sra«Â­tvaæ pratÅtyabhihitam, vak«yamÃïaæ ca prasiddhameva;tasmÃdyuktaæ vaktuæ medhayetyÃdi /
e«aïà hi phalavi«ayà prasiddhaiva ca loke /
e«aïà ca jÃyÃdÅtyuktam'etÃvÃnvai kÃma÷'ityanena /
brahmavidyÃvi«aye ca sarvaikatvÃtkÃmÃnupapatte÷ /
etenÃÓÃstrÅyapraj¤ÃtapobhyÃæ svÃbhÃvikÃbhyÃæ jagatsra«Â­tvamuktameva bhavati;sthÃvarÃntasya cÃni«Âaphalasya karmavij¤ÃnanimittatvÃt /
vivak«itastu ÓÃstrÅya eva sÃdhyasÃdhanabhÃvo brahmavidyÃvidhitsayà tadvairÃgyasya vivak«itatvÃt /
sarvo hyaæ vyaktÃvyaktalak«aïa÷ saæsÃro 'suddho 'nitya÷ sÃdhyasÃdhanarÆpo du÷kho 'vidyÃvi«aya ityetasmÃdviraktasya brahmavidyà Ãrabdhavyeti /
tatrÃnnÃnÃæ vibhÃgena viniyoga ucyate-'ekamasya sÃdhÃraïma'iti mantrapadam, tasya vyÃkhyÃnam'idamevÃsya tasmÃdhÃraïamannam'ityuttkam /
asya bhottk­samudÃyasya, kiæ tat? yadidamadyate bhujyate sarvai÷ prÃïibhirahanyahani, tasmÃdhÃraïaæ sarvabhoktrarthamakalpayatpità s­«ÂvÃnnam /
sa ya etatsÃdhÃraïaæ sarvaprÃïabh­tsthitikaraæ bhujyamÃnamannamupÃste tatparo bhavatÅtyartha÷-- upÃsanaæ hi nÃma tÃtparya d­«Âaæ loke'gurumupÃste' 'rÃjÃnamupÃste'ityÃdau--tasmÃccharÅrasthityarthannopabhogapradhÃnonÃd­«ÂÃrthakarmapradhÃna ityartha÷;sa evaæ bhÆto na pÃpmano 'dharmadvayÃvartate--na vimucyata ityetat /
tathà ca mantravarïa÷---"moghamannaævindate"ityÃdi÷ /
sm­tirapi-"nÃtmÃrtha pÃcayedannam" "apradÃyaibhyo yo bhÆÇkte stena eva sa÷" "annÃde bhrÆïahà mÃr«Âi" ityÃdi÷ /
kasmÃtpuna÷ pÃpmano na vyÃvartate? miÓraæ hyetasmarse«Ãæ hi svaæ tadapravibhaktaæ yatprÃïibhirbhujyate /
sarvabhojyatpÃdeva yo mukhe prak«ipyamÃïo 'pi grÃsa÷ parasya pŬÃkaro d­Óyate,'mamedaæ syÃt'iti hi sarve«Ãæ tatrÃÓà prativadvà /
tasmÃnna paramapŬaytvà grasitumapi Óakyate /
"du«k­taæ hi manu«yÃïÃm"ityÃdismaraïÃcca /
g­hiïà vaiÓvadevÃkhyamannaæ yadahanyahani nirÆpyata iti kecit, tatra, sarvabhottak­sÃdhÃraïatvaæ vaiÓvadevÃkhyasyÃnnasya na sarvaprÃïabh­dbhujyamÃnÃnnavatpratyak«am, nÃpi'yadidamadyate'iti tadvi«ayaæ vacanamanukÆlam /
sarvaprÃïabh­dbhapajyamÃnÃænÃnnÃnta÷pÃtitvÃcca vaiÓvadevÃkhyasya yuttakaæ ÓvacÃï¬ÃlÃdyÃdhasyÃnnasya grahaïam, vaiÓvadevavyatirekeïÃpi ÓvacÃï¬ÃlÃdyÃdhÃÓvadarÓanÃt, tatra yutkam,'yadidamadyate'iti vacanam /
yadi hi tanna g­hyeta, sÃdhÃraïaÓabdena pitrÃs­«ÂatvÃviniyuttkatve tasya prasajyeyÃtÃm /
i«yate hi tats­«Âavaæ tadviniyuttkatvaæ ya sarvasyÃnnajÃtasya /
na ca vaiÓvadevÃkhyaæ ÓÃstroktaæ karma kurvata÷ pÃpmano 'viniv­ttiryuktÃ, na ca tasya prati«edho 'sti, na ca matsyabandhanÃdikarmavatsvabhÃvajugupsitametat, Ói«ÂanirvartyatvÃt, akaraïe ca pratyavÃyaÓravaïÃt /
itaratra ca pratyavÃyopapatte÷"ahamannamannamadantamÃ3Çmi"(tai.u.3 / 10 / 6) iti mantravarïÃt /
dve devÃnabhÃjayat iti mantrapadam, ye dve anne s­«Âvà devÃnabhÃjayat /
ke te dve? ityucyate - hutaæ ca prahutaæ ca /
hutamityagnau havanam, prahutaæ hutvà baliharaïam /
yasmÃd dve ete anne hutaprahute devÃnabhÃjayatpità /
tasmÃdetarhyapi g­hiïa÷ kÃle dvebhyo(? ) juhvati devebhya idamannamasmÃbhirdÅyamÃnamiti manvÃnà juhvati, prajuhvati ca hutvà baliharaïaæ ca kurvata ityartha÷ /
atho apyanya Ãhurdve anne pitrà devebhya÷ pratte na hutaprahute, kiæ tarhi? darÓapÆrïamÃsÃviti /
dvitvaÓravaïÃviÓe«ÃdatyantaprasiddhatvÃcca hutaprahute iti prathama÷ pak«a÷ /
yadyapi dvitvaæ hutaprahutayo÷ sambhavati, tathÃpi Órautayoreva tu darÓapÆrïamÃsayordevÃnnatvaæ prasiddhataram, mantra prakÃÓitatvÃt /
guïapradhÃnaprÃptau ca pradhÃne prathamatarà avagati÷, darÓapÆrïamÃsayoÓca prÃdhÃnyaæ hutaprahutÃpek«ayà /
tasmÃttayoreva grahaïaæ yuktam'dve devÃnabhÃjayat'iti /
yasmÃddevÃtamete pitrà prakÊpte darÓapÆrïamÃsÃkhye anne, tasmÃttayordevÃrthatvÃvighÃtÃya ne«ÂiyÃjuka i«ÂiyajanaÓÅla÷, i«ÂiÓabdena kila kÃmyà i«Âaya÷, ÓÃtapathÅyaæ prasiddhi÷, tÃcchÅlyapratyayaprayogÃtkÃmye«ÂiyajanapradhÃne na syÃdityartha÷ /
paÓubhya ekaæ prÃyacchaditi - yatpaÓubhya  ekaæ punastadannam? tatpaya÷ /
kathaæ punaravagamyate paÓavo 'syÃnnasya svÃmina÷? ityata Ãha - payo hyagre prathamaæ yasmÃnmanu«yÃÓca paÓavaÓca paya÷ evopajÅvantÅti /
ucitaæ hi'tapo tadannam'anyathà kathaæ tadevÃgre niyamenopajÅveyu÷? kathamagre tadevopajÅvanti? ityucyate - manu«yÃÓca paÓavaÓca yasmÃttenaivÃnnena vartante 'dyatve 'pi, yathà pitrà Ãdau viniyoga÷ k­tastathà /
tasmÃtkumÃraæ bÃlaæ jÃtaæ gh­taæ và traivarïikà jÃtakarmaïi jÃtarÆpasaæyuktaæ pratilehayanti paÓcÃt pÃyayanti /
yathÃsambhavamanye«Ãæ stanamevÃgre dhÃpayanti manu«yebhyo 'nye«Ãæ paÓÆnÃm /
atha vatsaæ jÃtamÃhu÷'kiyatpramÃïo vatsa÷'? ityevaæ p­«ÂÃ- santo 't­ïÃda iti /
nÃdyÃpi t­ïamatti, atÅva bÃla÷, payasaivÃdyÃpi vartata ityartha÷ /
yaccÃgre jÃtakarmÃdau gh­tamupajÅvanti, yaccetare paya eva, tatsarvathÃpi paya evopajÅvanti;gh­tasyÃpi payovikÃratvÃtpayastvameva kasmÃtpuna÷ saptamaæ satpaÓvannaæ caturthatvena vyÃkhyÃyate? karmasÃdhanatvÃt /
karma hi paya÷sÃdhanÃÓrayaæ agnihotrÃdi /
tacca karma sÃdhanaæ vittasÃdhyaæ vak«yamÃïasyÃnnatrayasya sÃdhyasya, yathà darÓapÆrïamÃsau pÆrvoktÃvanne /
ata÷ karmapak«atvÃt karmaïà saha piï¬Åk­tyopadeÓa÷ /
sÃdhanatvÃviÓe«ÃdarthasambandhÃdÃnantaryamakÃraïamiti cÃvyÃkhyÃne pratipattisaukaryÃcca /
sukhaæ hi nairantaryeïa vyÃkhyÃtu Óakyante 'nnÃni vyÃkhyÃtÃni ca sukhaæ pratÅyante /
tasminsarvaæ prati«Âhitaæ yacca prÃïiti yacca netyasya kor'tha÷? ityucyate - tasminpaÓvanne payasi sarvamadhyÃtmÃdhibhÆtÃdhidaivalak«aïaæ k­tsnaæ jagatprati«Âhitaæ yacca prÃïiti prÃïave«ÂÃvadyacca na sthÃnaraæ ÓailÃdi /
tatra hi Óabdenaiva prasiddhÃvadyotakena vyÃkhyÃtam /
kÃraïatvÃpapatte÷ /
kÃraïatvaæ cÃgnihotrÃdikarmasamavÃyitvam /
agnihotrÃdyÃhutivipariïÃmÃtmakaæ ca jagatk­tsnamiti Órutism­tivÃdÃ÷ ÓataÓo vyavasthitÃ÷ /
ato yuktameva hi Óabdena vyÃkhyÃnam /
yattadbrÃhmaïÃntare«vidamÃhu÷ - saævatsaraæ payasà juhvadapa punarm­tyuæ jayatÅti, saævatsareïa kila trÅïi «a«ÂiÓatÃnyÃhutÅnÃæ sapta ca ÓatÃni viæÓatiÓceti yÃju«matÅri«Âakà abhisampadyamÃnÃ÷ saævatsarasya cÃhorÃtrÃïi, saævatsaramagniæ prajÃpatimÃpnuvanti;evaæ k­tvà saævatsaraæ juhvadapajayati puna÷ m­tyum, ita÷ pretya deve«u sambhÆta÷ punarna mriyata ityartha÷ /
ityevaæ brÃhmaïavÃdà Ãhu÷, na tathà vidyÃnna tathà dra«Âavyam;yadahareva juhoti tadaha÷ punarm­tyumapajayati, na saævatsarÃbhyÃsamapek«ate /
evaæ vidvÃnsan, yaduktam - payasi hÅdaæ sarvaæ prati«Âhitaæ paya ÃhutivipariïÃmÃtmakatvÃtsarvasyeti, tadekenaivÃhvà jagadÃtmatvaæ pratipadyate;taducyate - apajayati punarm­tyuæ punarmaraïam, sak­nm­tvÃviddhächarÅreïa viyujya sarvÃtmà bhavati na punarmaraïÃya paricchinnaæ ÓarÅraæ g­hïÃtÅtyartha÷ /
ka÷ punarhetu÷ sarvÃtmÃptyà m­tyumapajayati? ityucyate - sarvaæ samastaæ hi yasmÃddevebhya÷ sarvebhyo 'nnÃdyamannameva tadÃdyaæ ca sÃyaæprÃtarÃhutiprak«epeïa prayacchati /
tadyuktaæ sarvamÃhutimayamÃtmÃnaæ k­tvà sarvadevÃnnarÆpeïa sarvairdevairekÃtmabhÃvaæ gatvà sarvadevamayo bhÆtvà punarna mriyata iti /
athaitadapyuktaæ brÃhmaïena -"brahma vai svayambhÆ tapo 'tapyata tadaik«ata na vai tapasyÃnantyamasti, hantÃhaæ bhÆte«vÃtmÃnaæ juhavÃni bhÆtÃni cÃtmanÅti, tatsarve«u bhÆte«vÃtmÃnaæ hutvà bhÆtÃni cÃtmani sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ Órai«Âhyaæ svÃrÃjyagÃdhipatyaæ paryet"iti /
kasmÃttÃni na k«Åyante 'dyamÃnÃni sarvadeti /
yadà pitrà annÃni s­«Âvà sapta p­thakp­thagbhokt­bhiradyagÃnÃni - tannimittatvÃtte«Ãæ sthite÷ - sarvadà nairantaryeïa;k­tak«ayopapatteÓca yuktaste«Ãæ k«aya÷ /
na ca tÃni k«ÅyamÃïÃni, jagato 'vibhra«ÂarÆpeïaivÃvasthÃnadarÓanÃt /
bhavitavyaæ cÃk«ayakÃraïena;tasmÃtkasmÃtpunastÃni na k«Åyanta iti praÓna÷ /
tasyedaæ prativacanam  -'puri«o và ak«iti÷' /
yathÃsau pÆrvamannÃnÃæ sra«ÂÃsÅtpità medhayà jÃyÃdisambandhena ca pÃÇktakarmaïà bhoktà ca, tathà yebhyo dattÃnyannÃni te 'pi te«ÃmannÃnÃæ bhoktÃro 'pi santa÷ pitara eva, medhayà tapasà ca yato janayanti tÃnyannÃni /
tadetadabhidhÅyate puru«o vai yo 'nnÃnÃæ bhoktà so 'k«itirak«ayahetu÷ /
kathamasyÃk«ititvam? ityucyate - sa hi yasmÃdidaæ bhujyamÃnaæ saptavidhaæ kÃryakaraïalak«aïaæ kriyÃphalÃtmakaæ puna÷ punarbhÆyo bhÆyo janayata utpÃdayati dhiyà dhiyà tattatkÃlabhÃvinyà tayà tayà praj¤ayÃ, karmabhiÓca vÃÇmana÷kÃyave«Âitai÷ yadyadi ha yadyetatsaptavidhamannamuktaæ k«aïamÃtramapi na kuryÃtpraj¤ayà karmabhiÓca, tato vicchidyeta bhujyamÃnatvÃtsÃtatyena k«Åyeta ha /
tasmÃdyathaivÃyaæ puru«o bhoktà annÃnÃæ nairantaryeïa, yathÃpraj¤e yathÃkarma ca karotyapi /
tasmÃtpuru«o 'k«iti÷ sÃtatyena kart­tvÃt /
tasmÃd bhujyamÃnÃnyapyannÃni na k«Åyanta ityartha÷ /
ata÷ praj¤ÃkriyÃlak«aïaprabandhÃrƬha÷ sarvo loka÷ sÃdhyasÃdhanalak«aïa÷ kriyÃphalÃtmaka÷ saæhatÃnekaprÃïikarmavÃsanÃsantÃnÃva«ÂabdhatvÃtk«aïiko 'Óuddho 'sÃro nadÅsrota÷ pradÅpasantÃnakalpa÷ kadalÅstambhavadasÃra÷ phenamÃyÃmarÅcyambha÷svapnÃdisamastadÃtmagatad­«ÂÅnÃmavikÅryamÃïo nitya÷ sÃravÃniva lak«yate /
tadetadvairÃgyÃrthamucyate - dhiyà dhiyà janayate karmabhiryaddhaitanna kuryÃtk«Åyeta heti - viraktÃnÃæ hyasmÃdbrahmavidyà Ãrabdhavyà caturthapramukheïeti /
yo vaitÃmak«itiæ vedeti;vak«yamÃïÃnyapi trÅïyannÃnyasminnavasare vyakhyÃtÃnyeveti k­tvà te«Ãæ yÃthÃtmyavij¤Ãnaphalamupasaæhriyate - yo và etÃm ak«itim ak«ayahetuæ yathoktaæ veda, puru«o và ak«iti÷ sa hÅdamannaæ dhiyà dhiyà janayate karmabhiryaddhaitanna kuryÃtk«Åyate heti /
so 'nnamatti pratÅkenetyasyÃrtha ucyate - mukhaæ mukhyatvaæ prÃdhÃnyamityetat /
prÃdhÃnyevÃnnÃnÃæ pitu÷ puru«asyÃk«ititvaæ yo veda so 'nnamatti nÃnnaæ prati guïabhÆta÷ san /
yathÃj¤o na tathà vidvÃnannÃnÃyÃtmabhÆta÷, bhoktaiva bhavati, na bhojyatÃmÃpÃdyate /
sa devÃnapi gacchati sa ÆrjamupajÅvati, devÃnapi gacchati devÃtmabhÃvaæ pratipadyate, Ærjamam­taæ copajÅvatÅti yaduktaæ sà praÓaæsÃ, nÃpÆrvÃrtho 'nyo 'sti //2//

pÃÇktasya karmaïa÷ phalabhÆtÃni yÃni trÅïyannÃpyupak«iptÃni tÃni kÃryatvÃdvistÅrïavi«ayatvÃcca pÆrvabhyo 'nnebhya÷ p­thagutk­«ÂÃni, te«Ãæ vyÃkhyÃnÃrtha uttaro grantha à brÃhmaïaparisamÃpte÷ /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.3

#<trÅïy Ãtmane 'kuruteti:
mano vÃcaæ prÃïaæ tÃny Ãtmane 'kuruta |
anyatramanà abhÆvaæ nÃdarÓam anyatramanà abhÆvaæ nÃÓrau«am iti manasà hy eva paÓyati manasà ӭïoti |
kÃma÷ saækalpo vicikitsà ÓraddhÃÓraddhà dh­tir adh­tir hrÅr dhÅr bhÅr ity etat sarvaæ mana eva |
tasmÃd api p­«Âhata upasp­«Âo manasà vijÃnÃti |
ya÷ kaÓca Óabdo vÃg eva sà |
e«Ã hy antaæ Ãyattai«Ã hi na |
prÃïo 'pÃno vyÃna udÃna÷ samÃno 'na ity etat sarvaæ prÃïa eva |
etanmayo và ayam Ãtmà |
vÃÇmayo manomaya÷ prÃïamaya÷ || BrhUp_1,5.3 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.3 trÅïyÃtmane 'kuruteti ko 'syÃrtha ityucyate - manovÃkprÃïà etÃni trÅïyannÃni, tÃni mano vÃcaæ prÃïaæ cÃtmane ÃtmÃrthamakuruta - k­tavÃn s­«Âvà Ãdau pità /
te«Ãæ saæÓaya ityata Ãha - asti tÃvanmana÷ ÓrotrÃdibÃhyakaraïavyatiriktam, yata evaæ prasiddham - bÃhyakaraïavi«ayÃtmasambandhe satyapyabhimukhÅbhÆtaæ vi«ayaæ na g­hïÃti,'kiæ d­«ÂavÃnasÅdaæ rÆpam'? ityukto vadati -'anyatra me gataæ mana ÃsÅtso 'hamanyatramanà Ãsaæ nÃdarÓam' /
tathÃ'idaæ ÓrutavÃnasi madÅyaæ vaca÷'ityukta÷'anyatramanà abhÆvaæ nÃÓrau«aæ na ÓrutavÃnasmi'iti /
tasmÃd yasyÃsannidhau rÆpÃdigrahaïasamarthasyÃpi sataÓcak«urÃde÷ svasvavi«ayasambandhe rÆpÃÓabdÃdij¤Ãnaæ na bhavati, yasya ca bhÃve bhavati, tadanyadasti mano nÃmÃnta÷karaïaæ sarvakÃraïavi«ayayogi ityavagabhyate /
tasmÃtsarvo hi lokÃæ manasà hyeva paÓyati manasà ӭïoti, tadvayagratve darÓanÃdyabhÃvÃt /
astitve sidve manasa÷ svarÆpÃrthamidamucyatekÃma÷ strÅcyatikarÃbhÅlëÃdi÷, saækalpa÷ pratyupasthitavipayavikalpanaæ ÓuklanÅlÃdibhedena, vicikitsà saæÓayaj¤Ãnam, Óradvà ad­«ÂÃrthe«u karmasvÃstikyavudvidaivayÃdipu ca, aÓradvà tadviparÅtà vudvi÷, dh­tirdhÃraïaæ dehÃdyavasÃde uttambhan, adh­tistadviparyaya÷, hrÅrlajjÃ, dhÅ÷ praj¤Ã, bhÅrbhayma, ityetadevamÃdikaæ sarvaæ mana eva;manaso 'nta÷karaïasya rÆpÃïyetÃni /
mano 'stitvaæ pratyanyacca kÃraïamucyate-tasmÃnmano nÃmÃstayanta÷ karaïam, yasmÃccak«u«o hyagocare p­«Âhapto 'pyupasp­«Âha÷ kenicid hastasyÃyaæ sparÓo jÃnerayamiti vivekena pratipadyate /
yadi vivekak­nmano nÃma nÃsti tarhi tvaÇmÃtreïa kuto vivekapratipatti÷ syÃt? tanmana÷ /
asti tÃvanmana÷, svarÆpaæ ca tasyÃpÃdhigatam /
trÅïyannÃnÅha phalabhÆtÃni karmaïÃæ manovÃkprÃïÃkhyÃni adhpÃtmamadhibhÆtamadhidaivaæ ca vyÃcikhyÃsitÃni /
tatra ÃdhyÃtmikÃnÃæ vÃÇmana÷ prÃïÃnÃæ mano vyÃkhyÃtam /
athedÃrnÅvÃgvattkavyetyÃraæma÷- ya÷ kaÓca loke Óabdo dhavanistÃlvÃdivyaÇgya÷ prÃïibhirvarïÃdilak«aïa itaro và vÃditramedhÃdinimitta÷ sarvo dhvanirvÃgeva sà /
idaæ tÃvadvÃca÷ svarÆpamuttkam? atha tasyÃ÷ kÃryamucyate-e«Ã vÃgghi yasmÃdantamabhidheyÃvasÃnamabhidheyanirïayamÃyattÃnugatà /
e«Ã puna÷ svayaæ nÃbhidheyavatprakÃÓyà abhidheyaprakÃÓikaiv prakÃÓÃtmakatvÃt pradÅpÃdivat /
na hi pradÅpÃdiprakÃÓa÷ prakÃÓÃntareïa prakÃÓyate, tadvadvÃkprakÃÓikaiva svayaæ na  prakÃÓyetyanavasthÃæ Óruti÷ pariharati - e«Ã hi na prakÃÓyà /
prakÃÓakatvameva vÃca÷ kÃryamityartha÷ /
atha prÃïa ucyate - prÃïo mukhanÃsikÃsa¤cÃryà h­dayav­tti÷praïayanÃtprÃïa÷ apanayanÃnmÆtrapurÅ«ÃderapÃnano 'dhov­ttirÃnÃbhisthÃna÷;vyÃnano vyÃyamanakarmà vyÃna÷ prÃïÃpÃnayo÷ sandhirvÅryavatkarmahetuÓca;udÃna utkar«ordhvagamanÃdiheturÃpÃdatalamastakasthÃna Ærdhvav­tti÷, samÃna÷ samaæ nayanÃd bhuktasya pÅtasya ca ko«ÂhasthÃno 'nnapaktÃ, ana itye«Ãæ v­ttiviÓe«ÃïÃæ sÃmÃnyabhÆtà sÃmÃnyadehace«ÂÃbhisambandhinÅ v­tti÷, evaæ yathoktaæ prÃïÃdiv­ttijÃtametatsarvaæ prÃïa eva /
prÃïa ithi v­ttimÃnÃdhyÃtmiko 'na ukta÷ /
karma cÃsya v­ttibhedapradarÓanenaiva vyÃkhyÃtam /
vyÃkhyÃtÃnyÃdhyÃtmikÃni manovÃkprÃïÃkhyÃnyannÃni /
etanmaya etadvikÃra÷ prÃjÃpatyairetairvÃÇmana÷ prÃïairÃrabdha÷ /
ko 'sau? athaæ kÃryakaraïasaÇghÃta Ãtmà piï¬a ÃtmasvarÆpatvenÃbhimato 'vivekibhi÷ /
aviÓe«eïaitanmaya ityuktasya viÓe«eïa vÃÇmayo manomaya÷ prÃïamaya iti sphuÂÅkaraïam //3//

te«Ãmeva prÃjÃpatyÃnÃmannÃnÃmÃdhibhautiko vistÃro 'bhidhÅyate




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.4

#<trayo lokà eta eva |
vÃg evÃyaæ loko mano 'ntarik«aloka÷ prÃïo 'sau loka÷ || BrhUp_1,5.4 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.4 traya lokà eta eva vÃgevÃyaæ loko mano 'ntarik«aloka÷, prÃïo 'sau loka÷ //4//



tathà - 




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.5-7

#<trayo vedà eta eva |
vÃg evargvedo mano yajurveda÷ prÃïa÷ sÃmaveda÷ || BrhUp_1,5.5 ||>#


#<devà pitaro manu«yà eta eva |
vÃg eva devà mana÷ pitara÷, prÃïo mÃnu«yÃ÷ || BrhUp_1,5.6 ||>#

#<pità mÃtà prajaita eva |
mana eva pità vÃÇ mÃtà prÃïa÷ prajà || BrhUp_1,5.7 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.5-7 trayo vedà ityÃdÅni vÃkyÃni ­jvarthÃni //5-7//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.8

#<vij¤Ãtaæ vijij¤Ãsyam avij¤Ãtam eta eva |
yat ki¤ca vij¤Ãtaæ vÃcas tad rÆpam |
vÃg ghi vij¤Ãtà |
vÃg enaæ tad bhÆtvÃvati || BrhUp_1,5.8 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.8 vij¤Ãtaæ vijij¤Ãsyamavij¤Ãtameta eva /
tatra viÓe«a÷ - yatki¤ca vij¤Ãtaæ vispa«Âaæ j¤Ãtaæ vÃcastadrÆpam /
tatra svayameva hetunÃha - vÃgdhi vij¤Ãtà prakÃÓÃtmakatvÃt /
kathamavij¤Ãtà bhaved yÃnyÃnapi vij¤Ãpayadi"vÃcaiva samrìbandhu÷ praj¤Ãyate"(4 / 1 / 2) iti hi vak«yati /
vÃgviÓe«avida idaæ phalamucyate - vÃgevainaæ yathoktavÃgvibhÆtividaæ tadvij¤Ãtaæ bhÆtvà avati pÃlayati, vij¤ÃtarÆpeïevÃsyÃnnaæ bhojyatÃæ pratipadyata ityartha÷ //8//



tathà -




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.9

#<yat ki¤ca vijij¤Ãsyaæ manasas tad rÆpam |
mano hi vijij¤Ãsyam |
mana enaæ tad bhÆtvÃvati || BrhUp_1,5.9 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.9 yatki¤ca vijij¤Ãsyam, vispa«Âaæ j¤Ãtumi«Âaæ vijij¤Ãsyam, tatsarvaæ manaso rÆpam;mano hi yasmÃsyam /
pÆrvamanmanovibhÆtivida÷ phalam - mana enaæ tadvijij¤Ãsyaæ bhÆtvà avati vijij¤ÃsyasvarÆpeïaivÃnnatvamÃpadyate //9//



tathà -



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.10

#<yat ki¤cÃvij¤Ãtaæ prÃïasya tad rÆpam |
prÃïo hy avij¤Ãta÷ |
prÃïa enaæ tad bhÆtvÃvati || BrhUp_1,5.10 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.10 yatki¤cÃvij¤Ãtaæ vij¤ÃnÃgocaraæ na ca sandihyamÃnam, prÃïasya tadrÆpam prÃïo hyavij¤Ãto 'niruktaÓrute÷ /
vij¤Ãtavijij¤ÃsyÃvij¤Ãtabhedena vÃÇmana÷prÃïavibhÃge sthite trayo lokà ityÃdayo vÃcanikà eva /
sarvatra vij¤ÃtÃdirÆpadarÓanÃdvacanÃdeva niyama÷ smartavya÷ /
prÃïa enaæ tadbhÆtvà avati - avij¤ÃtarÆpeïaivÃsya prÃïo 'nnaæ bhavatÅtyartha÷ /
Ói«yaputrÃdibhi÷ sandihyamÃnÃvij¤ÃtopakÃrà apyÃcÃryapitrÃdayà d­Óyante;tathà mana÷prÃïayorapi sandihyamÃnÃvij¤Ãtayorannatvopapatti÷ //10//



vyÃkhyÃto vÃÇmana÷prÃïÃnÃmÃdhibhautiko vistÃra÷ /
athÃyamÃdhidaivikÃrya Ãrambha÷ -




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.11

#<tasyai vÃca÷ p­thivÅ ÓarÅram |
jyotÅrÆpam ayam agni÷ |
tad yÃvaty eva vÃk tÃvatÅ p­thivÅ tÃvÃn ayam agni÷ || BrhUp_1,5.11 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.11 tasyai tasyÃ÷ vÃca÷ prajÃpaterannatvena prastutÃyÃ÷ p­thivÅ ÓarÅraæ brahma ÃdhÃra÷, jyotÅrÆpaæ prakÃÓÃtmakaæ karaïaæ cÃdheyaæ prakÃÓa÷, tadubhayaæ p­thivyagni vÃgeva prajÃpate÷ /
tattatra yÃvatyeva yÃvatparimÃïaiva adhyÃtmÃdhibhÆtabhedabhinnà satÅ vÃgbhavati, tatra sarvatra ÃdhÃratvena p­thivÅ vyavasthitÃ, tÃvatyeva bhavati kÃryabhÆtÃ;tÃvÃnayamagni÷, Ãdheya÷ karaïarÆpo jyotirÆpeïa p­thivÅmanupravi«ÂastÃvÃneva bhavati /
samÃnamuttaram //11//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.12

#<athaitasya manaso dyau÷ ÓarÅram |
jyotÅrÆpam asÃv Ãditya÷ |
tad yÃvad eva manas tÃvatÅ dyaus tÃvÃn asÃv Ãditya÷ |
tau mithunaæ samaitÃm |
tata÷ prÃïo 'jÃyata |
sa indra÷ |
sa e«o 'sapatna÷ |
dvitÅyo vai sapatna÷ |
nÃsya sapatno bhavati ya evaæ veda || BrhUp_1,5.12 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.12 athaitasya prÃjÃpatyÃnnoktasyaiva manaso dyaurdyuloka÷ ÓarÅraæ kÃryamÃdhÃra÷, jyotÅrÆpaæ karaïamÃdheyo 'sÃvÃditya÷ /
tattatra yÃvatparimÃïameva adhyÃtmamadhibhÆtaæ và manastÃvatÅ tÃvadvistÃrà tÃvatparimÃïà manaso jyotÅrÆpasya karaïasya ÃdhÃratvena vyavasthità dyau÷, tÃvÃnasÃvÃdityo jyotÅrÆpaæ karaïamÃdheyam /
tÃvavagnyÃdityau vÃÇmanase Ãdhidaivike bhÃtÃpitarau, mithunaæ maithunyamitaretarasaæsarga samaitÃæ samagacchetÃm /
'manasà Ãdityena prabhÆtaæ pitrÃ, vÃcÃgninà mÃtrà prakÃÓitaæ karma kari«yÃmi'iti, antarà rodasyo÷ /
tatastayoreva saÇgamanÃtprÃïo vÃyuraj¤Ãyata parispandÃya karmaïe /
yo jÃta÷ sa indra÷ parameÓvara÷, na kevalamindra evÃsapatno 'vidyamÃna÷ sapatno yasya;ka÷ puna÷ sapatnano nÃma? dvitÅyo vai pratipak«atvenopagata÷ sa dvitÅya÷ sapatna ityucyate /
tena dvitÅyatve 'pi sati vÃÇmanase na sapatnatvaæ bhajete, prÃïaæ prati guïabhÃvopagate eva hi te adhyÃtmamiva /
tatra prÃsaÇgikÃsapatnavij¤Ãnaphalamidam - nÃsyavidu«a÷sapatna÷ pratipak«o bhavati, ya evaæ yathoktaæ prÃïamasapatnaæ veda //12//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.13

#<athaitasya prÃïasyÃpa÷ ÓarÅram |
jyotÅrÆpam asau candra÷ |
tad yÃvÃn eva prÃïas tÃvatya Ãpas tÃvÃn asau candra÷ |
ta ete sarva eva samÃ÷ sarve 'nantÃ÷ |
sa yo haitÃn antavata upÃste 'ntavantaæ sa lokaæ jayati |
atha yo haitÃn anantÃn upÃste 'nantaæ sa lokaæ jayati || BrhUp_1,5.13 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.13 athaitasya prak­tasya prajÃpatyÃnnasya prÃïamasya, na prajoktasyÃntaranirdi«Âasya, Ãpa÷ ÓarÅraæ kÃryaæ karaïÃdhÃra÷, pÆrvavajjayotÅrÆpamasau candra÷ /
tatrayÃvaneva prÃïo yÃvatparimÃïo 'dhyÃtmÃdibhede«u, tÃvadvyÃptimatya Ãpa÷ tÃvatparimÃïÃ÷, tÃvÃnasau candro 'bÃdheyastÃsvapsvanupravi«Âa÷ karaïabhÆto 'dhyÃtmamadhibhÆtaæ ca tÃvadvyÃptimÃneva /
tÃnyetÃni pitrà pÃÇktena karmaïà s­«ÂÃni trÅïyannÃni vÃÇmana÷prÃïÃkhyÃni /
adhyÃtmamadhibhÆtaæ ca jagatsamastametairvyÃptam, naitebhyo 'nyadatiriktaæ ki¤cidasti kÃryÃtmakaæ karaïÃtmakaæ và /
samastÃni tvetÃni prajÃpati÷ /
ta ete vÃÇmana÷prÃïÃ÷ sarve eva samÃstulyà vyÃptimanto yÃvatprÃïigocaraæ sÃdhyÃtmÃdhibhÆtaæ vyÃpya vyavasthitÃ÷ /
ata evÃnantà yÃvatsaæsÃrabhÃvinano hi te /
na hi kÃryakaraïapratyÃkhyÃnena saæsÃro 'vagamyate /
kÃryakaraïÃtmakà hi ta ityuktam /
sa ya÷ kaÓcid haitÃnprajÃpaterÃtmabhÆtÃnantavata÷paricchinnÃnadhyÃtmarÆpeïa và adhibhÆtarÆpeïa và adhibhÆtarÆpeïa vopÃste, sa ca tadupÃsanÃnurÆpameva phalamantavantaæ lokaæ jayati, paricchinna eva jÃyate naite«ÃmÃtmabhÆto bhavatÅtyartha÷ /
atha punaryo haitÃnanantÃnsarvÃtmakÃnsarvaprÃïyÃtmabhÆtÃn aparicchinnÃnupÃste so 'ntameva lokaæ jayati //13//



pità pÃÇktena karmaïà saptÃnnÃni s­«Âvà trÅïyannÃnyÃtmÃrthaÇkarodityuktam /
tÃnyetÃni /
pÃÇktakarmaphalabhÆtÃni vyÃkhyÃtÃni /
tatra kathaæ puna÷ pÃÇktatÃvagamyate, vittakarmaïamorapi tatra sambhavÃt /
tatra p­thivyagnÅ mÃtÃ, divÃdityau pità /
yo 'pyamanayorantarà prÃïa÷, sa prajeti vyÃkhyÃtam /
tatra vittakarmaïÅ sambhÃvayitavye ityÃrambha÷ -




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.14

#<sa e«a saævatsara÷ prajÃpati« «o¬aÓakala÷ |
tasya rÃtraya eva pa¤cadaÓa kalà |
dhruvaivÃsya «o¬aÓÅ kalà |
sa rÃtribhir evà ca pÆryate 'pa ca k«Åyate |
so 'mÃvÃsyÃæ rÃtrim etayà «o¬aÓyà kalayà sarvam idaæ prÃïabh­d anupraviÓya tata÷ prÃtar jÃyate |
tasmÃd etÃæ rÃtriæ prÃïabh­ta÷ prÃïaæ na vicchindyÃd api k­kalÃsasyaitasyà eva devatÃyà apacityai || BrhUp_1,5.14 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.14 'sa e«a÷ saævatsara÷' -yo 'yaæ tryannÃtmà prajÃpati÷ prak­ta÷, sa e«a saævatsarÃtmanà viÓe«ato nirdiÓyate /
«o¬aÓakala÷ «o¬aÓa kalà avayavà asya so 'yaæ «o¬aÓakala÷ saævatsara÷ saævatsarÃtmÃkÃlarÆpa÷ /
tasya ca kÃlÃtmana÷ prajÃpate÷ rÃtraya evÃhorÃtrÃïi, tithaya ityartha÷, pa¤cadaÓa kalÃ÷ /
dhruvaiva nityaiva vyavasthità asya prajÃpate÷ «o¬aÓÅ «o¬aÓÃnÃæ pÆraïÅ kalà /
sa rÃtribhireva tithibhi÷ kaloktÃbhirÃpÆryate cÃpak«Åyate ca /
pratipadÃdyÃbhirhi candramÃ÷ prajÃpati÷ Óuklapak«a ÃpÆryate kalÃbhirupacÅyamÃnÃbhirvardhate yÃvatsampÆrïamaï¬ala÷ paurïamÃsyÃm /
tÃbhirevÃpacÅyamÃnÃbhi÷ kalÃbhirapak«Åyate k­«ïapak«e yÃvad dhruvaikà kalà vyavasthità amÃvÃsyÃm /
sa prajÃpati÷ kalÃtmà amÃvÃsyÃmamÃvÃsyÃyÃæ rÃtriærÃtrau yà vyavasthità dhruvà kaloktà etayà «o¬aÓyà kalayà sarvamidaæ prÃïabh­tprÃïijÃtamanupraviÓya yadapa÷ pibati yaccaupadhÅraÓnÃti tatsarvameva o«adhyÃtmanà sarvaæ vyÃpyÃmÃvÃsyÃæ rÃtrimavasthÃya tato 'paredyu÷ prÃtarj¤Ãyate dvitÅyayà kalayà saæyukta÷ /
evaæ pÃÇktÃtmako 'sau prajÃpati÷ /
divÃdityau mana÷ pitÃ;p­thivyagno vÃgj¤Ãyà mÃtÃ;tayoÓca prÃïa÷ prajà /
cÃndramasyastithaya÷ kalà vittam, upacayÃpacayadharmitvÃdvittavat /
tÃsÃæ ca kalÃnÃæ kÃlÃvayavÃnÃæ jagatpariïÃmahetutvaæ karma /
evame«a k­tsna÷ prajÃpati÷"jÃyà me syÃdatha prajÃyeyÃtha vittaæ me syÃdatha karma kurvÅya" (b­.u.1 / 4 / 17) itye«aïÃnurÆpa eva pÃÇktasya karmaïa÷ phalabhÆta÷ saæv­tta÷ /
kÃraïÃnuvidhÃyi hi kÃryamiti loke 'pi sthiti÷ /
yasmÃde«a candra etÃæ rÃtriæ sarvaprÃïijÃtamanupravi«Âo dhruvayà kalayà vartate, tasmÃddhetoretÃmamÃvÃsyÃæ rÃtriæ prÃïabh­ta÷ prÃïina÷ prÃïaæ na vicchindyÃtprÃïinaæ na pramÃpayedityetat, api k­kalÃsasya /
k­kalÃso hi pÃpÃtmà svabhÃvenaiva hiæsyate prÃïibhird­«Âo 'pyamaÇgala iti k­tvà /
bìhaæ prati«iddhÃ, tathÃpi nÃmÃvÃsyÃyà anyatra pratiprasavÃrthaæ vacanaæ hiæsÃyÃ÷ k­kalÃsavi«aye vÃ, kiæ tarhi? etasyÃ÷ somadevatÃyà apacityai pÆjÃrtham //14//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.15

#<yo vai sa saævatsara÷ prajÃpati÷ «o¬aÓakÃlo 'yam eva sa yo 'yam evaævit puru«a÷ |
tasya vittam eva pa¤cadaÓa kalÃ÷ |
ÃtmaivÃsya «o¬aÓÅ kalà |
sa vittenaivà ca pÆryate 'pa ca k«Åyate |
tad etan nabhyaæ yad ayam Ãtmà |
pradhir vittam |
tasmÃd yady api sarvajyÃniæ jÅyata Ãtmanà cej jÅvati pradhinÃgÃd ity evÃhu÷ || BrhUp_1,5.15 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.15 yo vai parok«Ãbhihita÷ saævatsara÷ prajÃpati÷ «o¬aÓakala÷ sa naivÃtyantaæ parok«o mantavya÷, yasmÃdayameva sa pratyak«a upalabhyate /
ko 'sÃvayam? yo yathektaæ tryannÃtmakaæ prajÃpatimÃtmabhÆtaæ vetti sa evaævitpuru«a÷ /
kena sÃmÃnyena prajÃpatiriti taducyate - tasyaivaævida÷ puru«asya gavÃdi vittameva pa¤cadaÓa kalà upacayÃpacayadharmitvÃt;tadvittasÃdhyaæ ca karma /
tasya k­tsnatÃyai Ãtmaiva piï¬a evÃsya vidu«a÷ «o¬aÓÅ kalà dhruvasthÃnÅyà /
sa candravadvittenaivÃpÆryate cÃpak«Åyate ca - tadetalloke prasiddham /
tadetannabhyam, nÃbhyai hitaæ nabhyaæ nÃbhiæ và arhatÅti /
kiæ tat? yadayaæ yo 'yamÃtmà piï¬a÷ /
pradhirvittaæ parivÃrasthÃnÅyaæ bÃhyaæ cakrasyevÃranemyÃdi /
tasmÃdyadyapi sarvajyÃniæ sarvasvÃpaharaïaæ jÅyate hÅyate glÃniæ prÃpnoti, Ãtmanà cakranÃbhisthÃnÅyena cedyadi jÅvati pradhinà bÃhyena parivÃreïÃyamagÃtk«Åïo 'yaæ yathà cakramaranemivimuktamevamÃhu÷ /
jÅvaæÓced aranemisthÃnÅyena vittena punarupacÅyata ityabhiprÃya÷ //15//



evaæ pÃÇktena daivavittavidyÃsaæyuktena karmaïà tryannÃtmaka÷ prajÃpatirbhavatÅti vyÃkhyÃtam /
anantaraæ ca jÃyÃdivittaæ parivÃrasthÃnÅyamityuktam /
tatra putrakarmÃparavidyÃnÃæ lokaprÃptisÃdhanatvamÃtraæ sÃmÃnyenÃvagatam, na putrÃdÅnà lokaprÃptiphalaæ prati viÓe«asambandhaniyama÷ /
so 'yaæ putrÃdÅnÃæ sÃdhanÃnÃæ sÃdhyaviÓe«asambandho vaktavya ityuttarakaï¬ikà praïÅyate -




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.16

#<atha trayo vÃva lokà manu«yaloka÷ pit­loko devaloka iti |
so 'yaæ manu«yaloka÷ putreïaiva jayyo nÃnyena karmaïà |
karmaïà pit­loka÷ |
vidyayà devaloka÷ |
devaloko vai lokÃnÃæ Óre«Âha÷ |
tasmÃd vidyÃæ praÓaæsanti || BrhUp_1,5.16 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.16 atheti vÃkyopanyÃsÃrtha÷ /
traya÷, vÃvetyavadhÃraïÃrtha÷ /
traya eva ÓÃstroktasÃdhanÃrhà lokÃ÷, na nyÆnà nÃdhikà và /
ke te? ityucyate - manu«yaloka÷ pit­loko deloka iti /
te«Ãæ so 'yaæ manu«yaloka÷ putreïaiva sÃdhanena jayyo jetavya÷ sÃdhya÷ - yathà ca putreïa jetavyastathottaratra vak«yÃma÷, - nÃnyena karmaïÃ, vidyayà veti vÃkyaÓe«a÷ /
karmaïà agnihotrÃdilak«aïena kevalena pit­loko jetavyo na putreïa nÃpi vidyayà /
vidyayà devaloko na putreïa nÃpi karmaïà /
devaloko vai lokÃnÃæ trayÃïÃæ Óre«Âha÷ praÓasyatama÷ /
tasmÃttatsÃdhanatvÃdvidyÃæ praÓaæsanti //16//



evaæ sÃdhyalokatrayaphalabhedena viniyuktÃni putrakarmavidyÃkhyÃni trÅïi sÃdhanÃni /
jÃyà tu putrakarmÃrthatvÃnna p­thaksÃdhanamiti p­thaÇnÃbhihità /
vittaæ ca karmasÃdhanatvÃnna p­thaksÃdhanam /
vidyÃkarmaïorlokajayahetutvaæ svÃtmapratilÃbhenaiva bhavatÅti prasiddham /
putrasya tvakriyÃtmakatvÃtkena prakÃreïa lokajayahetutvamiti na j¤Ãyate /
atastadvaktavyamityathÃnantaramÃrabhyate -




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.17

#<athÃta÷ sampratti÷ |
yadà prai«yan manyate 'tha putram Ãha -- tvaæ brahma tvaæ yaj¤as tvaæ loka iti |
sa putra÷ pratyÃhÃhaæ brahmÃhaæ yaj¤o 'ham loka iti |
yad vai ki¤cÃnÆktaæ tasya sarvasya brahmety ekatà |
ye vai ke ca yaj¤Ãs te«Ãæ sarve«Ãæ yaj¤a ity ekatà |
ye vai ke ca lokÃs te«Ãæ sarve«Ãæ loka ity ekatà |
etÃvad và idaæ sarvam |
etan mà sarvaæ sann ayam ito bhunajad iti |
tasmÃt putram anuÓi«Âaæ lokyam Ãhu÷ |
tasmÃd enam anuÓÃsati |
sa yadaivaævid asmÃl lokÃt praity athaibhir eva prÃïai÷ saha putram ÃviÓati |
sa yady anena ki¤cid ak«ïayà k­taæ bhavati tasmÃd enaæ sarvasmÃt putro mu¤cati tasmÃt putro nÃma |
sa putreïaivÃsmil loke pratiti«Âhati |
athainam ete devÃ÷ prÃïà am­tà ÃviÓanti || BrhUp_1,5.17 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.17 samprati÷ sampradÃnam;samprattiriti vak«yamÃïasya karmaïo nÃmadheyam /
putro hi svÃtmavyÃpÃrasampradÃnaæ karotyanena prakÃreïa pitÃ, tena samprattisaæj¤akamidaæ karma /
tatkasminkÃle kartavyam? ityÃha - sa pità yadà yasmin kÃle prai«yan mari«yan mari«yÃmÅtyapari«ÂÃdidarÓanena manyate, atha tadà putramÃhÆyÃha - tvaæ brahma tvaæ yaj¤astvaæ loka iti /
sa evamukta÷ putra÷ pratyÃha;sa tu pÆrvamevÃnuÓi«Âo jÃnÃti mayaitatkartavyamiti, tenÃha - ahaæ brahmÃhaæ yaj¤o 'haæ loka ithi /
etadvÃkyatrayam /
etasyÃrthastirohita iti manvÃnà ÓrutirvyÃkhyÃnÃya pravartate /
yadvai ki¤ca yatki¤cÃvaÓi«ÂamanÆktamadhÅtamanadhÅtaæ ca, tasya sarvasyaiva brahmetyetasminpade ekatà ekatvam yo 'dhyayanavyÃpÃro mama kartavya ÃsÅdetÃvantaæ kÃlaæ vedavi«aya÷, sa ita Ærdhvaæ tvaæ brahma tvatkart­ko 'stvityartha÷ /
tathà ye vai ke ca yaj¤Ã anu«ÂheyÃ÷ santo mayà anu«ÂhitÃÓcÃnanu«ÂhitÃÓca, te«Ãæ sarve«Ãæ yaj¤a ityetasminpade ekataikatvam, matkart­kà yaj¤Ã ya Ãsan, te ita Ærdhvaæ tvaæ yaj¤a÷ - tvatkart­kà bhavantvityartha÷ /
ye vai ke ca lokà mayà jetavyÃ÷ santo jità ajitÃÓca, te«Ãæ sarve«Ãæ loka ityetasminpade ekatà /
ita Ærdhvaæ mayÃdhyayanayaj¤alokajayakartavyakratustvayi samarpita÷, ahaæ tu mukto 'smi kartavyatÃbandhanavi«ayÃtkrato÷ /
sa ca sarvaæ tathaiva pratipannavÃnputro 'nuÓi«ÂatvÃt /
tatremaæ piturabhiprÃyaæ manvÃnà Ãca«Âa Óruti÷ - etÃvadetatparimÃïaæ vai idaæ sarvaæ yadg­hiïà kartavyam, yaduta vedà adhyetavyÃ÷, yaj¤Ã ya«ÂavyÃ÷, lokÃÓca jetavyÃ÷ /
etanmà sarvaæ sannayam - sarvaæ hÅmaæ bhÃraæ madadhÅnaæ matto 'pacchidya Ãtamani nidhÃya, ito 'smÃllokÃnmà mÃm abhunajatpÃlayi«yatÅti /
ʬarthe laÇ, chandasi kÃlaniyamÃbhÃvÃt /
yasmÃdevaæ sampanna÷ putra÷ pitaram asmÃllokÃtkartavyatÃbandhanato mocayi«yati, tasmÃtputramanuÓi«Âaæ lokyaæ lokahitaæ piturÃhurbrÃhmaïÃ÷ /
ata eva hyenaæ putramanuÓÃsati, lokyo 'yaæ na÷ syÃditi, pitara÷ /
sa pità yadà yasminkÃle evaævitputrasamarpitakartavyatÃkratu÷, asmÃllokÃtpaiti mriyate, atha tadaibhireva prak­tairvÃÇmana÷prÃïai÷ putramÃviÓati putraæ vyÃpnoti /
adhyÃtmaparicchedahetvapagamÃt piturvÃÇmana÷prÃïÃ÷svena Ãdhidaivikena rÆpeïa p­thivyagnyÃdyÃtmanà bhinnaghaÂapradÅpaprakÃÓavatsarvamÃviÓanti /
tai÷ prÃïai÷ saha pitÃtyÃviÓati, vÃÇmana÷prÃïÃtmabhÃvitvÃtpitu÷ /
ahamasmyanantà vÃÇmana÷prÃïà adhyÃtmÃdibhedavistÃrà ityevaæ bhÃvito hi pità /
tasmÃttatprÃïÃnuv­ttitvaæ piturbhavatÅti yuktamuktam - ebhireva prÃïai÷ saha putramÃviÓatÅt;sarve«Ãæ hyasÃvÃtmà bhavati putrasya ca /
etaduktaæ bhavati - yasya piturevamanuÓi«Âa÷ putro bhavati so 'sminneva loke vartate putrarÆpeïa, naiva m­to mantavya ityartha÷ /
tathà ca Órutyantare -"so 'syÃyamitara Ãtmà puïyebhya÷ karmabhya÷ pratidhÅyate"(ai.u.4 / 4) iti /
athedÃnÅæ putranirvacanamÃha - sa putro yadi kadÃcidanena pitrà ak«ïyà koïacchidrato 'ntarà ak­taæ bhavati kartavyam, tasmÃt, kartavyatÃrÆpÃtpitrà ak­tÃt sarvasmÃllokaprÃptipratibandharÆpÃtputro mu¤cati mocayati tatsarvaæ svayamanuti«ÂhanpÆrayitvà /
tasmÃtpÆraïena trÃyate sa pitaraæ yasmÃttasmÃtputro nÃma /
idaæ tatputrasya putratvaæ yatpituÓchidraæ pÆrayitvà trÃyate /
sa pitaivaævidhena putreïa m­to 'pi sannam­to 'sminneva loke pratiti«Âhati, evamasau pità putreïemaæ manu«yalokaæ jayati /
na tathà vidyÃkarmabhyÃæ devalokapit­lokau svarÆpalÃbhasattÃmÃtreïa;na hi vidyÃkarmaïÅ svarÆpalÃbhavyatirekeïa putravadvyÃpÃrÃntarÃpek«ayà lokajayahetutvaæ pratipadyete /
atha k­tasamprattikaæ pitaramenamete vÃgÃdaya÷ prÃïà daivà hairaïyagarbhà am­tà amaraïadharmÃïa ÃviÓanti kathamiti vak«yati p­thivyai cainamityÃdi /
evaæ putrakarmÃparavidyÃnÃæ manu«yalokapit­lokadeva lokasÃdhyÃrthatà pradarÓità Órutyà svayameva /
atra kecidvÃvadÆktÃ÷ ÓrutyuktaviÓe«aviniyogopasahÃreïa ca /
tasmÃd­ïaÓrutiravidvadvi«ayà na paramÃtmavidvi«ayeti siddham /
vak«yati ca  -"kari«yÃmo ye«Ãæ no 'yamÃtmÃyaæ loka÷" (4 / 4 / 22) iti /
kecittu pit­lokadevalokajayo 'pi pit­lokadevalokÃbhyÃæ vyÃv­ttireva;tasmÃtputrakarmÃparavidyÃbhi÷ samucityÃnu«ÂhitÃbhistribhya etebhyo lokebhyo vyÃv­tta÷ paramÃtmavij¤Ãnena mok«amadhigacchatÅti paramparayà mok«ÃrthÃnyeva putrÃdisÃdhanÃnÅcchanti /
te«Ãmapi mukhÃpidhÃnÃyeyameva Órutiruttarà k­tasamprattikasya putriïa÷ karmiïa÷ tryannÃtmavidyÃvida÷, phalapradarÓanÃya prav­ttà /
na cedameva phalaæ mok«aphalamiti Óakyaæ, vaktum, tryannasambandhÃt, medhÃtapa÷kÃryatvÃccÃnnÃnÃm,'puna÷ punarjanayate'iti darÓanÃt; 'yaddhaitanna kuryÃtk«Åyeta ha'iti ca k«ayaÓravaïÃt /
ÓarÅraæ jyotÅrÆpamiti ca kÃryakaraïatvopapatte÷ /
'trayaæ và idam'iti ca nÃmarÆpakarmÃtmakatvenopasaæhÃrÃt /
na cedameva sÃdhanatrayaæ saæhataæ satkasyacinmok«Ãrthaæ kasyacit tryannÃtmaphalamityasmÃdeva vÃkyÃdavagantu  Óakyam, putrÃdisÃdhanÃnÃæ tryannÃtmaphaladarÓanenaivopak«ÅïatvÃd vÃkyasya /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.18

#<p­thivyai cainam agneÓ ca daivÅ vÃg ÃviÓati |
sà vai daivÅ vÃg yayà yad yad eva vadati tat tad bhavati || BrhUp_1,5.18 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.18 p­thivyai p­thivyÃ÷ ca enam agneÓca daivÅ adhidaivÃtmikà vÃgenaæ k­tasamprattikamÃviÓati /
sarve«Ãæ hi vÃca upÃdÃnabhÆtà daivÅ vÃkp­thivyagnilak«aïÃ, sà hyÃdhyÃtmikÃsaÇgÃdido«airniruddhà /
vidu«astaddo«Ãpagame ÃvaraïabhaÇga ivodakapradÅpaprakÃÓavacca vyÃpnoti /
tadetaducyat - p­thivyà agneÓcainaæ daivÅ vÃgÃviÓatÅti /
sà ca daivÅ vÃgan­tÃdido«arahità ÓuddhÃ, yayà vÃcà daivyà yadyadeva Ãtmane parasmai và vadati tattadà bhavati, amoghà apratibaddhà asya vÃgbhavatÅtyartha÷ //18//



tathà -



_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.19

#<divaÓ cainam ÃdityÃc ca daivaæ mana ÃviÓati |
tad vai daivaæ mano yenÃnandy eva bhavaty atho na Óocati || BrhUp_1,5.19 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.19 divaÓcainamÃdityÃcca daivaæ mana ÃviÓati - tacca daivaæ mana÷;svabhÃvanirmalatvÃt;yena manasà asau Ãnandyeva bhavati sukhyeva bhavati;atho api na Óocati, ÓokÃdinimittÃsaæyogÃti //19//



tathà -




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.20

#<adbhyaÓ cainaæ candramasaÓ ca daiva÷ prÃïa ÃviÓati |
sa vai daiva÷ prÃïo ya÷ saæcaraæÓ cÃsaæcaraæÓ ca na vyathate 'tho na ri«yati |
sa e«a evaævit sarve«Ãæ bhÆtÃnÃm Ãtmà bhavati |
yathai«Ã devataivaæ sa÷ |
yathaitÃæ devatÃæ sarvÃïi bhÆtÃny avanty evaæ haivaævidaæ sarvÃïi bhÆtÃny avanti |
yad u ki¤cemÃ÷ prajÃ÷ Óocanty amaivÃsÃæ tad bhavati |
puïyam evÃmuæ gacchati |
na ha vai devÃn pÃpaæ gacchati || BrhUp_1,5.20 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.20 adbhayaÓcainaæ candramasaÓca daiva÷ prÃïa ÃviÓati /
sa vai daiva÷ prÃïa÷ kiællak«aïa÷? ityucyate-ya÷ sa¤caran prÃïibhede«va sa¤caransama«Âivya «ÂirÆpeïa--athavà sa¤carana jaÇgame«u asa¤caransthÃvare«u, na vyathate na du÷khanimittena bhayena yu¬yate /
athÃæ api na ri«yati na vinaÓyati na hiæsÃmÃpadyate /
sa÷--yo yathoktamevaæ vetti vyannÃtmadarÓanaæ sa÷-sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ prÃïo bhavati, sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ mano bhavati, sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ vÃgbhavati-ityevaæ sarvÃbhÆtÃtmatayà sarvaj¤o bhavatÅtyartha÷;sarvak­cca /
tathaipà pÆrvasidvà hiraïyagarbhadevatà evameva nÃsya sarvaj¤atve sarvak­ttave và kkacitpratighÃta÷ /
sa iti dÃr«ÂÃntikanirdeÓa÷ /
ki¤ca yathaitÃæd diraïyagarbhadevatÃmijyÃdibhi÷ sarvÃïi bhÆtÃnyavanti pÃlayanti pÆjyanti, evaæ ha evaævidaæ sarvÃïi bhÆtÃnyavanti-ijyÃdilak«aïÃæ pÆjÃæ satataæ prayapa¤jata ityartha÷ /
athedamÃÓaÇkayate-sarvaprÃïinÃmÃtmà bhavatÅtyuttkam, tasya ca sarvaprÃïikÃryakaraïÃtmatve sarvaprÃïisukhadu÷khai÷ sambadhyeteti /
tanna, aparicchinnabudvitvÃt paricchinnÃtmabudvÅnÃæ hyÃkroÓÃdau du÷khasambandho d­«Âa÷- anenÃhamÃkru«Âa iti /
asya tu sarvÃtmano ya ÃkruÓyate yaÓcÃkroÓati yatorÃtmatvabudviviÓe«ÃbhÃvÃnna tannimittaæ du÷khamupapadyate /
maraïadu÷khavacca nimittÃbhÃvÃt yathà hi kasmiæÓcinm­te kasyacid du÷khamutpadyate-mamÃsauputrobhrÃtÃceti, putrÃdinimittam;tannimittÃbhÃve tanmaraïadarÓino 'pi naiva du÷khamupajÃyate, tatheÓvarasyÃpyaparicchinnÃtmano mamatavatÃdidu÷khanimittamidhyÃj¤ÃnÃdidopÃbhÃvÃnnaiva du÷khamupajÃyate /
tadetaducyate-yadu ki¤cayat ki¤ca imÃ÷ prajÃ÷ Óocantyamaiva sahaiva prajÃbhistacchokÃdinimittaæ du÷khaæ saæyuktaæ bhavatyÃsÃæ prajÃnÃæ paricchinnabudvijanitatvÃt /
sarvÃtmanastu kena saha kiæ saæyukta bhavedviyukta vÃ? amuæ tu prÃjÃpatye pade vartamÃnaæ puïyameva Óubhamevaphalamabhipretaæ puïyamiti-niratiÓayaæ hi tena puïyaæ k­tam;tena tatphalameva gacchati /
na ha vai devÃnpÃpaæ gacchati, pÃpaphalasyÃvasarÃbhÃvÃt pÃpaphalaæ du÷kha na gacchatÅtyatha÷ //20//



'ta ete sarva eva samÃ÷ sarve 'nantÃ÷'ityaviÓe«eïa vÃÇmana÷prÃïÃnÃmupÃsanamuktam, nÃnyatamagato veÓe«a ukta÷ /
kimevameva pratipattavyam? kiæ và vicÃryamÃïe kaÓcidviÓe«o vratamupÃsanaæ prati pratitapattuæ Óakyate? ityucyate-




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.21

#<athÃto vratamÅmÃæsà |
prajÃpatir ha karmÃïi sas­je |
tÃni s­«ÂÃny anyo 'nyenÃspardhanta |
vadi«yÃmy evÃham iti vÃg dadhre |
drak«yÃmy aham iti cak«u÷ |
Óro«yÃmy aham iti Órotram |
evam anyÃni karmÃïi yathÃkarmam |
tÃni m­tyu÷ Óramo bhÆtvopayeme |
tÃny Ãpnot |
tÃny Ãptvà m­tyur avÃrundha |
tasmÃc chrÃmyaty eva vÃk |
ÓrÃmyati cak«u÷ |
ÓrÃmyati Órotram |
athemam eva nÃpnot yo 'yaæ madhyama÷ prÃïa÷ |
tÃni j¤Ãtuæ dadhrire |
ayaæ vai na÷ Óre«Âho ya÷ saæcaraæÓ cÃsaæcaraæÓ ca na vyathate 'tho na ri«yati |
hantÃsyaiva sarve rÆpaæ bhavÃmeti |
ta etasyaiva sarve rÆpam abhavan |
tasmÃd eta etenÃkhyÃyante prÃïà iti |
tena ha vÃva tat kulam Ãcak«ate yasmin kule bhavati ya evaæ veda |
ya u haivaævidà spardhate 'nuÓu«yati |
anuÓu«ya haivÃntato mriyata ity adhyÃtmam || BrhUp_1,5.21 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.21 athÃto 'nantaraæ vratamÅmÃæsà upÃsanakarmavicÃraïetyartha÷ /
e«Ãæ prÃïÃnÃæ kasya karma vratatvena dhÃrayitavyamiti mÅmÃæsà pravartate /
tatra prajÃpatirha - haÓabda÷ kilÃrthe - prajÃpati÷ kila prajÃ÷ s­«Âvà karmÃïi karaïÃni vÃgÃdÅni - karmÃthÃni hi tÃnÅti karmÃïÅtyucyante - sas­je s­«ÂavÃnvÃgÃdÅni karaïÃnÅtyartha÷ /
tÃni puna÷ s­«ÂÃnyanyonyena itaretaramaspardhanta spardhÃæ saæghar«aæ cakru÷ /
katham? vadi«yÃmyeva svavyÃpÃrÃdvadanÃdanuparataivÃhaæ syÃmiti vÃgvrataæ dadhre dh­tavatÅ - yadyanyo 'pi matsamo 'sti svavyÃpÃrÃdanuparantuæ Óakta÷, so 'pi darÓayatvÃtmano vÅryamiti /
tathà drak«yÃmyahamiti cak«u÷, Óro«yÃmyahamiti Órotram;evamanyÃni karmÃïi karaïÃni yathÃkarma - yadyadyasya karma yathÃkarma /
tÃni karaïÃni m­tyurmÃraka÷ Órama÷ ÓramarÆpÅ bhÆtvà upayeme sa¤jagrÃha /
katham? tÃni karaïÃni svavyÃpÃre prav­ttÃnyÃpnot, ÓramarÆpeïÃtmÃnaæ darÓitavÃn /
Ãptvà ca tÃnyavÃrundha avarodhaæ k­tavÃnm­tyu÷ - svakarmabhya÷ pracyÃvitavÃnityartha÷ /
tasmÃdadyatve 'pi vadane svakarmaïi prav­ttà vÃk ÓrÃmyatvena ÓramarÆpiïà m­tyunà saæyuktà svakarmata÷ pracyavate /
tathà ÓrÃmyati cak«u÷, ÓrÃmyati Órotram /
athemameva mukhyaæ prÃïaæ nÃpnonna prÃptavÃnm­tyu÷ ÓramarÆpÅ, yo 'yaæ madhyama÷ prÃïastam /
tenÃdyatve 'pyaÓrÃnta eva svakarmaïi pravartate /
tÃnÅtarÃïi karaïÃni taæ j¤Ãtuæ dadhrire dh­tavanti mana÷ /
ayaæ vai no 'smÃkaæ madhye Óre«Âha÷ praÓasyatamo 'bhyadhika÷, yasmÃdya÷ sa¤caraæÓcÃsa¤caraæÓca na vyathate 'tho na ri«yati - hantedÃnÅmasyaiva prÃïasya sarve vayaæ rÆpamasÃma prÃïamÃtmatvena pratipadyemahi - evaæ viniÓcitya te etasyaiva sarve rÆpamabhavan;prÃïarÆpamevÃtmatvena pratipannÃ÷, prÃïavratameva dadhrire - asmadvratÃni na m­tyorvÃraïÃya paryÃptÃnÅti /
yasmÃtprÃïena rÆpeïa rÆpavantÅtarÃïi karaïÃni calanÃtmanà svena ca prakÃÓÃtmana÷, na hi prÃïÃdanyatra calanÃtmakatvopapatti÷;calanavyÃpÃrapÆrvakÃïyeva hi sarvadà svavyÃpÃre«u lak«yante;tasmÃdete vÃgÃdaya etena prÃïÃbhidhÃnena ÃkhyÃyante 'bhidhÅyante prÃïà ityevam /
ya evaæ prÃïÃtmatÃæ sarvakaraïÃnÃæ vetti prÃïaÓabdÃbhidheyatvaæ ca, tena ha vÃva tenaiva vidu«Ã tatkulamÃcak«ate laukikÃ÷ /
yasminkule sa vidväjÃto bhavati tatkulaæ vidväjÃto bhavati tatkulaæ vidvannÃmnaiva prathitaæ bhavatyamu«yadaæ kulamiti, yathà tÃpatya iti /
ya evaæ yathoktaæ veda vÃgÃdÅnÃæ prÃïarÆpatÃæ prÃïÃkhyatvaæ ca tasyaitatphalam /
ki¤ca ya÷ kaÓcidu haivaævidà prÃïÃtmadarÓinà spardhate tatpratipak«Å san, so 'sminneva ÓarÅre 'nuÓu«yati Óo«amupagacchati /
anuÓu«ya haiva Óo«aæ gatvaiva antato 'nte mriyate na sahasÃnupadruto mriyate ityaivamuktamadhyÃtmaæ prÃïÃtmadarÓanamityuktopasaæhÃro 'dhidaivatapradarÓanÃrtha÷ //21//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.22

#<athÃdhidevataæ:
jvali«yÃmy evÃham ity agnir dadhre |
tapsyÃmy aham ity Ãditya÷ |
bhÃsyÃmy aham iti candramÃ÷ |
evam anyà devatà yathÃdevatam |
sa yathai«Ãæ prÃïÃnÃæ madhyama÷ prÃïa evam etÃsÃæ devatÃnÃæ vÃyu÷ |
mlocanti hy anyà devatà na vÃyu÷ |
sai«Ãnastamità devatà yad vÃyu÷ || BrhUp_1,5.22 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.22 athÃnantaram adhidaivataæ devatÃvi«ayaæ darÓanamucyate /
kasya devatÃviÓe«asya vratadhÃraïaæ Óreya÷? iti mÅmÃsyate /
adhyÃtmavatsarvam /
jvali«yÃmyevÃhamityagnirdadhre /
tapsyÃmyahamityÃditya÷;bhÃsyÃmyahamiti candramÃ÷;evamanyà devatà yathÃdaivatam /
so 'dhyÃtmaæ vÃgÃdÅnÃme«Ãæ prÃïo m­tyunà anÃpta÷ svakarmaïo na pracyÃvita÷ svena prÃïavratenÃbhagnavrato yathÃ;evametÃsÃmagnyÃdÅnÃæ devatÃnÃæ vÃyurapi /
mlocantyastaæ yanti svakarmebhya uparamante - yathÃdhyÃtmaæ vÃgÃdayo 'nyà devatà agnyÃdyÃ÷, na vÃyurastaæ yÃti - yathà madhyama÷ prÃïa÷, ata÷ sai«Ã anastamità devatà yadvÃyuryo 'yaæ vÃyu÷ /
evamadhyÃtmamadhidaivaæ ca mÅmÃæsitvà nirdhÃritam - prÃïavÃyyvÃtmano vratamabhagnamiti //22//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,5.23

#<athai«a Óloko bhavati --
yataÓ codeti sÆryo 'staæ yatra ca gacchatÅti |
prÃïÃd và e«a udeti prÃïe 'stam eti |
taæ devÃÓ cakrire dharmaæ sa evÃdya sa u Óva iti |
yad và ete 'murhy adhriyanta tad evÃpy adya kurvanti |
tasmÃd ekam eva vrataæ caret prÃïyÃc caivÃpÃnyÃc ca |
nen mà pÃpmà m­tyur Ãpnavad iti |
yady u caret samÃpipayi«et teno etasyai devatÃyai sÃyujyaæ salokatÃæ jayati || BrhUp_1,5.23 ||>#

__________


BrhUpBh_1,5.23 athaitasyaivÃrthasya prakÃÓaka e«a Óloko mantro bhavati /
yataÓca yasmÃdvÃyorudetyudgacchati sÆrya÷, adhyÃtmaæ ca cak«urÃtmanà prÃïÃd astaæ ca yatra vÃyau prÃïe ca gacchatyaparasaædhyÃsamaye svÃpasamaye ca puru«asya, taæ devÃstaæ dharmaæ devÃÓcakrire dh­tavanto vÃgÃdayo 'gnyÃdayaÓca prÃïavrataæ ca purà vicÃrya /
sa evÃdyedÃnÅæ Óvo 'pi bhavi«yatyapi kÃle 'nuvartyate 'nuvarti«yate ca devairityabhiprÃya÷ /
tatremaæ mantraæ saæk«epato vyÃca«Âa brÃhmaïam - prÃïÃdvà e«a sÆrya udeti prÃïe 'stameti /
taæ devÃÓcakrire dharmaæ sa evÃdya sa u Óva ityasya kor'tha÷? ityucyate - yadvai ete vratamamurhi amu«minkÃle vÃgÃdayo 'gnyÃdayaÓca prÃïavrataæ vÃyuvrataæ cÃdhriyanta, tadevÃdyÃpi kurvantyanuvartate 'nuvarti«yante ca /
vrataæ tairabhagnameva /
yattu vÃgÃdivratamagnyÃdivrataæ ca tadbhagnameva, te«ÃmastamanakÃle svÃpakÃle ca vÃyau prÃïe ca nimsuktidarÓanÃt /
athaitadanyatroktam"yadà vai pura«a÷ svapiti prÃïaæ tarhi vÃgapyeti prÃïaæ mana÷ prÃïaæ cak«u÷prÃïaæ Órotraæ yadà prabudhyate prÃïÃdevÃdhi punarjÃyanta ityadhyÃtmamathÃdhidaivataæ yadà và agniranugacchati vÃyuæ tarhyanÆdvÃti yadÃdityo 'stameti vÃyuæ tarhi praviÓati vÃyuæ candramà vÃyau diÓa÷ prati«Âhità vÃyorevÃdhi punarjÃyante"iti /
yasmÃde etadeva vrataæ vÃgÃdi«vagnyÃdi«u cÃnugataæ yadetadvÃyoÓca prÃïasya ca parispandÃtmakatvaæ sarvedevairuvartyamÃnaæ vratam tasmÃdanyo 'pyokameva vrataæ caret /
kiæ tata? prÃïyÃtprÃïanavyÃpÃraæ kuryÃdapÃnyÃdapÃnanadhyÃpÃraæ ca;na hi prÃïÃpÃnavyÃpÃrasya prÃïanÃpÃnanalak«aïasyoparamo 'sti /
tasmÃttadevaikaæ vrataæ careddhitvendriyÃntaravyÃpÃraæ nenmà mÃæ pÃpmà m­tyu÷ ÓramarÆpyÃpnuvadÃpnuyÃt /
necchabda÷ paribhaye -'yadyahamasmÃd vratÃtpracyuta÷ syÃm, grasta evÃhaæ m­tyunÃ'ityevaæ trasto dhÃrayetprÃïavratamityabhiprÃya÷ /
yadi kadÃcid u caretprÃrabheta prÃïavratam, samÃpipayi«etsamÃpayitumicchet;yadi hyasmÃd vratÃduparametprÃïa÷ paribhÆta÷ syÃddevÃÓca;tasmÃtsamÃpayedeva /
tena u tenÃnena vratena prÃïÃtmapratipattyà sarvabhÆte«u - vÃgÃdayo 'gnyÃdayaÓca madÃtmakà eva, ahaæ prÃïa Ãtmà sarvaparispandak­t - evaæ tenÃnena vratadhÃraïena etasyà eva prÃïadevatÃyÃ÷ sÃyujyaæ sayugbhÃvamekÃtmatvaæ salokatÃæ samÃnalokatÃæ và ekasthÃnatvam - vij¤ÃnamÃndyopek«ametat - jayati prÃpnotÅt //23//

#<iti b­hadÃraïyakopani«adbhëye prathamÃdhyÃye pa¤camaæ saptÃnnabrahmaïam //5//>#



yadetadavidyÃvi«ayatvena prastutaæ sÃdhyasÃdhanalak«aïaæ vyÃk­taæ jagat prÃïÃtmaprÃptyantotkar«avadapi phalam, yà caitasya vyÃkaraïÃtprÃgavasthà avyÃk­taÓabdavÃcyà v­k«abÅjavatsarvametat /




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,6.1

#<trayaæ và idaæ nÃma rÆpaæ karma |
te«Ãæ nÃmnÃæ vÃg ity etad e«Ãm uktham |
ato hi sarvÃïi nÃmÃny utti«Âhanti |
etad e«Ãæ sÃma |
etad dhi sarvair nÃmabhi÷ samam |
etad e«Ãæ brahma |
etad dhi sarvÃïi nÃmÃni bibharti || BrhUp_1,6.1 ||>#

__________


BrhUpBh_1,6.1 trayam;kiæ tattrayam? ityucyate /
nÃma rÆpaæ karma cetyanÃtmaiva /
nÃtmà yatsÃk«Ãdaparok«Ãdbrahma /
tasmÃdasmÃdvirajyetetyevamarthastrayaæ và ityÃdyÃrambha÷ na hyasmÃdanÃtmano 'vyÃv­tticittasya ÃtmÃnameva lokamahaæ brahmÃsmÅtyupÃsituæ buddhi÷ pravartate /
bÃhyapratyagÃtmaprav­ttyorvirodhÃt /
tathà ca kÃÂhake -"paräci khÃni vyat­ïatsvayambhÆstasmÃtparÃÇpaÓyati nÃntarÃtman /
kaÓciddhÅra÷ pratyagÃtmÃnamaik«adÃv­ttacak«uram­tatvamicchan" (ka.u.2 / 1 / 1) ityÃdi /
kathaæ punarasya vyÃk­tÃvyÃk­tasya kriyÃkÃrakaphalÃtmana÷ saæsÃrasya nÃmarÆpakarmÃtmakataiva? na punarÃtmatvam? ityetatsambhÃvayituæ Óakyata iti;atrocyate - te«Ãæ nÃmnÃæ yathopanyastÃnÃæ vÃgiti ÓabdasÃmÃnyamucyate /
"ya÷ kaÓca Óabdo vÃgeva sÃ"(1 / 5 / 3) ityuktatvÃdvÃdityetasya Óabdasya yor'tha÷ Óabdasya ÓabdasÃmÃnyamÃtram etadete«Ãæ nÃmaviÓe«ÃïÃmukthaæ kÃraïamupÃdÃnam, saindhavalavaïakaïÃnÃmiva saindhavÃcala÷ /
tadÃha - ato hyasmÃnnÃmasÃmÃnyÃtsarvÃïi nÃmÃni yaj¤adatto devadatta ityevamÃdipravibhÃgÃnyutti«Âhantyutpadyante pravibhajyante, lavaïÃcalÃdiva lavaïakaïÃ÷;kÃryaæ ca kÃraïenÃvyatiriktam /
tathà viÓe«ÃïÃæ ca sÃmÃnye 'ntarbhÃvÃt /
kathaæ sÃmÃnyaviÓe«abhÃva iti etacchabda sÃmÃnyame«Ãæ nÃmaviÓe«ÃïÃæ sÃma /
samatvÃtsÃma, sÃmÃnyamityartha÷, etaddhi yasmÃtsarvairnÃmabhirÃtmaviÓe«ai÷ samam /
ki¤ca ÃtmalÃbhÃviÓe«Ãcca nÃmaviÓe«ÃïÃm /
yasya ca yasmÃdÃtmalÃbho bhavati sa tenÃpravibhakto d­«Âa÷, yathà ghaÂÃdÅnÃæ m­dà /
kathaæ nÃmaviÓe«ÃïÃmÃtmalÃbho vÃca ityucyate yata etade«Ãæ vÃkchabdavÃcyaæ vastu brahma ÃtmÃ, tato hyÃtmalÃbho nÃmnÃm, ÓabdavyatiriktasvarÆpÃnupapatte÷ /
tatpratipÃdayati - yataÓchabdasÃmÃnyaæ hi yasmÃcchabdaviÓe«ÃnsarvÃïi nÃmÃni bibharti dhÃrayati svarÆpapradÃnena /
evaæ kÃryakÃraïatvopapatte÷ sÃmÃnyaviÓe«opapatterÃtmapradÃnopapattaÓca nÃmaviÓe«ÃïÃæ ÓabdamÃtratà siddhà /
evamuttarayorapi sarvaæ yojyaæ yathoktam //1//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,6.2

#<atha rÆpÃïÃæ cak«ur ity etad e«Ãm uktham |
ato hi sarvÃïi rÆpÃïy utti«Âhanti |
etad e«Ãæ sÃma |
etad dhi sarvai rÆpai÷ samam |
etad e«Ãæ brahma |
etad dhi sarvÃïi rÆpÃïi bibharti || BrhUp_1,6.2 ||>#

__________


BrhUpBh_1,6.2 athedÃnÅæ rÆpÃïÃæ sitÃsitaprabh­tÅnÃæ cak«uriti cak«urvi«ayasÃmÃnyaæ cak«u÷ÓabdÃbhidheyaæ rÆpasÃmÃnyaæ prakÃÓyamÃtramabhidhÅyate /
ato hi sarvÃïi rÆpÃïyitti«Âhanti, etade«Ãæ sÃma, etaddhi sarvai rÆpe÷ samam, etade«Ãæ brahma, etaddhi sarvÃïi rÆpÃïi bibharti //2//




_______________________________________________________________________

START BrhUp 1,6.3

#<atha karmaïÃm Ãtmety etad e«Ãm uktham |
ato hi sarvÃïi karmÃïy utti«Âhanti |
etad e«Ãæ sÃma |
etad dhi sarvai÷ karmabhi÷ samam |
etad e«Ãæ brahma |
etad dhi sarvÃïi karmÃïi bibharti |
tad etat trayaæ sad ekam ayam Ãtmà |
Ãtmo eka÷ sann etat trayam |
tad etad am­taæ satyena channam |
prÃïo và am­tam |
nÃmarÆpe satyam |
tÃbhyÃm ayaæ prÃïaÓ channa÷ || BrhUp_1,6.3 ||>#

__________


BrhUpBh_1,6.3 athedÃnÅæ sarvakarmaviÓe«ÃïÃæ mananadarÓanÃtmakÃnÃæ calanÃtmakÃnÃæ ca kriyÃsÃmÃnyamÃtre 'ntarbhÃva ucyate /
katham? sarve«aæ karmaviÓe«ÃïÃmÃtmà ÓarÅraæ sÃmÃnyamÃtmÃ, Ãtmana÷ karma Ãtmetyucyate /
'Ãtmanà hi ÓarÅreïa karma karoti'ityuktam /
ÓarÅre ca sarvaæ karmÃbhivyajyat /
ata÷ tÃtsthyÃttacchabdaæ karmakarmasÃmÃnyamÃtraæ sarve«ÃmukthamityÃdi pÆrvavat /
tadetadyathoktaæ nÃma rÆpaæ karma trayamitaretarÃÓrayam, itaretarÃbhivyaktikÃraïam, itaretarapralayaæ saæhataæ tridaï¬avi«Âambhavat sadekam /
kenÃtmanaikatvam? ityucyate - ayamÃtmÃyaæ piï¬a÷ kÃryakaraïÃtmasaÇghÃta÷ tathÃnnatraye vyÃkhyÃta÷'etanmayo và ayamÃtmÃ'ityÃdinÃ;etÃvaddhÅdaæ sarvaæ vyÃk­tamavyÃk­taæ ca yaduta nÃma rÆpaæ karmeti, Ãtmà u eko 'yaæ kÃryakaraïasaÇghÃta÷ sannadhyÃtmÃdhibhÆtÃdhidaivabhÃvena vyavasthitametadeva trayaæ nÃma rÆpaæ karmeti /
tadetadvak«yamÃïam /
am­taæ satyenacchannamityetasya vÃkyasyÃrthamÃha - prÃïo và am­taæ karaïÃtmako 'ntarupa«Âambhaka ÃtmabhÆto 'bhÆto 'vinÃÓÅ;nÃmarÆpe satyaæ kÃryÃtmake ÓarÅrÃvasthe;kriyÃtmakastu prÃïastayorupa«Âambhako bÃhy bÃhy ÃbhyÃæ ÓarÅrÃtmakÃbhyÃmupajanÃpÃyadharmibhyÃæ martyÃbhyÃæ channo 'prakÃÓÅk­ta÷ /
etadevasaæsÃrasatatvamavidyÃvi«ayaæ pradarÓitam /
ata
Ærdhvaæ vidyÃvi«aya ÃtmÃdhigantavya ithi caturthaæ Ãrabhyate //3 // //

#<iti prathamÃdhyÃye «a«ÂhamukthabrÃhmaïam //6//>#