SATAPATHA-BRAHMANA 2 Data input by H.S. Ananthanarayana and W. P. Lehman. Bracketted numbering added mechanically. ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Classical Sanskrit Extended ³ ³ (CSX) encoding: ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 224 ³ ³ long A â 226 ³ ³ long i ã 227 ³ ³ long I ä 228 ³ ³ long u å 229 ³ ³ long U æ 230 ³ ³ vocalic r ç 231 ³ ³ vocalic R è 232 ³ ³ long vocalic r é 233 ³ ³ vocalic l ë 235 ³ ³ long vocalic l í 237 ³ ³ velar n ï 239 ³ ³ velar N ð 240 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t ñ 241 ³ ³ retroflex T ò 242 ³ ³ retroflex d ó 243 ³ ³ retroflex D ô 244 ³ ³ retroflex n õ 245 ³ ³ retroflex N ö 246 ³ ³ palatal s ÷ 247 ³ ³ palatal S ø 248 ³ ³ retroflex s ù 249 ³ ³ retroflex S ú 250 ³ ³ anusvara ü 252 ³ ³ anusvara (overdot) § 167 ³ ³ capital anusvara ý 253 ³ ³ visarga þ 254 ³ ³ (capital visarga 255) ³ ³ ³ ³ Other characters of the CSX encoding table are ³ ³ not included. Accents have been dropped in order ³ ³ to facilitate word search. ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ 2.1.1. 2.1.1.[1] sa yadvà ita÷ceta÷ca sambharati | tatsambhàràõàü sambhàratvaü yatra yatràgnernyaktaü tatastataþ sambharati tadya÷aseva tvadevainametatsamardhayati pa÷ubhiriva tvanmithuneneva tvatsambharan 2.1.1.[2] athollikhati | tadyadevàsyai pçthivyà abhiùñhitaü vàbhiùñhyåtaü và tadevàsyà etaduddhantyatha yaj¤iyàyàmeva pçthivyàmàdhatte tasmàdvà ullikhati 2.1.1.[3] athàdbhirabhyukùati | eùa và apàü sambhàro yadadbhirabhyukùati tadyadapaþ sambharatyannaü và àpo 'nnaü hi và àpastasmàdyademaü lokamàpa àgacantyathehànnàdyaü jàyate tadannàdyenaivainametatsamardhayati 2.1.1.[4] yoùà và àpaþ | vçùàgnirmithunenaivainametatprajananena samardhayatyadbhirvà idaü sarvamàptamadbhirevainametadàptvàdhatte tasmàdapaþ sambharati 2.1.1.[5] atha hiraõyaü sambharati | agnirha và apo 'bhidadhyau mithunyàbhiþ syàmiti tàþ sambabhåva tàsu retaþ pràsi¤cattaddhiraõyamabhavattasmàdetadagnisaükà÷amagnerhi retastasmàdapsu vindantyapsu hi pràsi¤cattasmàdenena na dhàvayati na kiü cana karotyatha ya÷o devaretasaü hi tadya÷asaivainametatsamardhayati saretasameva kçtsnamagnimàdhatte tasmàddhiraõyaü sambharati 2.1.1.[6] athoùàntsambharati | asau ha vai dyaurasyai pçñhivyà etànpa÷ånpradadau tasmàtpa÷avyamåùaramityàhuþ pa÷avo hyevaite sàkùàdeva tatpa÷ubhirevainametatsamardhayati te 'muta àgatà asyàm pçthivyàm pratiùñhitàstamanayordyàvàpçthivyo rasam manyante tadanayorevainametaddyàvàpçthivyo rasena samardhayati tasmàdåùàntsambharati 2.1.1.[7] athàkhukarãùaü sambharati | àkhavo ha và asyai pçthivyai rasaü vidustasmàtte 'dho 'dha imàm pçthivãü carantaþ pãviùñhà asyai hi rasaü viduste yatra te 'syai pçthivyai rasaü vidustata utkiranti tadasyà evainametatpçthivyai rasena samardhayati tasmàdàkhukarãùaü sambharati purãùya iti vai tamàhuryaþ ÷riyaü gacati samànaü vai purãùaü ca karãùaü ca tadetasyaivàvaruddhai tasmàdàkhukarãùaü sambharati 2.1.1.[8] atha ÷arkaràþ sambharati | devà÷ca và asurà÷cobhaye pràjàpatyàþ paspçdhire sà heyam pçthivyalelàyadyathà puùkaraparõamevaü tàü ha sma vàtaþ saüvahati sopaiva devà¤jagàmopàsuràntsà yatra devànupajagàma 2.1.1.[9] taddhocuþ | hantemàü pratiùñhàü dçühàmahai tasyàü dhruvàyàma÷ithilàyàmagnã àdadhàmahai tato 'syai sapatnànnirbhakùyàma iti 2.1.1.[10] tadyathà ÷aïkubhi÷carma vihanyàt | evamimàm pratiùñhàm paryabçühanta seyaü dhruvà÷ithilà pratiùñhà tasyàü dhruvàyàma÷ithilàyàmagnã àdadhata tato 'syai sapatnànnirabhajan 2.1.1.[11] tatho evaiùa etat | imàm pratiùñhàü ÷arkaràbhiþ paribçühate tasyàü dhruvàyàma÷ithilàyàmagnã àdhatte tato 'syai sapatnànnirbhajati tasmàcarkaràþ sambharati 2.1.1.[12] tànvà etàn | pa¤ca sambhàràntsambharati pàïkto yaj¤aþ pàïktaþ pa÷uþ pa¤cartavaþ saüvatsarasya 2.1.1.[13] tadàhuþ | ùaóevartavaþ saüvatsarasyeti nyånamu tarhi mithunam prajananaü kriyate nyånàdvà imàþ prajàþ prajàyante tacvaþ÷reyasamuttaràvattasmàtpa¤ca bhavanti yadyu ùaóevartavaþ saüvatsarasyetyagnirevaiteùàü ùaùñhastatho evaitadanyånam bhavati 2.1.1.[14] tadàhuþ | naivaikaü cana sambhàraü sambharedityasyàü và ete sarve pçthivyàm bhavanti sa yadevàsyàmàdhatte tatsarvànsambhàrànàpnoti tasmànnaivaikaü cana sambhàraü sambharediti tadu sameva bharedyadahaivàsyàmàdhatte tatsarvàntsambhàrànàpnoti yadu sambhàraiþ sambhçtairbhavati tadu bhavati tasmàdu sameva bharet 2.1.2. 2.1.2.[1] kçttikàsvagnã àdadhãta | età và agninakùatraü yatkçttikàstadvai saloma yo 'gninakùatre 'gnã àdadhàtai tasmàtkçttikàsvàdadhãta 2.1.2.[2] ekaü dve trãõi | catvàrãti và anyàni nakùatràõyathaità eva bhåyiùñhà yatkçttikàstadbhåmànamevaitadupaiti tasmàtkçttikàsvàdadhãta 2.1.2.[3] età ha vai pràcyai di÷o na cyavante | sarvàõi ha và anyàni nakùatràõi pràcyai di÷a÷cyavante tatpràcyàmevàsyaitaddi÷yàhitau bhavatastasmàtkçttikàsvàdadhãta 2.1.2.[4] atha yasmànna kçttikàsvàdadhãta | çkùàõàü ha và età agre patnya àsuþ saptarùãnu ha sma vai purarkùà ityàcakùate tà mithunena vyàrdhyantàmã hyuttaràhi saptarùaya udyanti pura età a÷amiva vai tadyo mithunena vyçddhaþ sa nenmithunena vyçdhyà iti tasmànna kçttikàsvàdadhãta 2.1.2.[5] tadvaiva dadhãta | agnirvà etàsàü mithunamagninaità mithunena samçddhàstasmàdaiva dadhãta 2.1.2.[6] rohiõyàmagnã àdadhãta | rohiõyàü ha vai prajàpatiþ prajàkàmo 'gnã àdadhe sa prajà asçjata tà asya prajàþ sçùñà ekaråpà upastabdhàstasthå rohiõya ivaiva tadvai rohiõyai rohiõãtvam bahurhaiva prajayà pa÷ubhirbhavati ya evaü vidvànrohiõyàmàdhatte 2.1.2.[7] rohiõyàmu ha vai pa÷avaþ | agnã àdadhire manuùyàõàü kàmaü rohemeti te manuùyàõàü kàmamarohanyamu haiva tatpa÷avo manuùyeùu kàmamarohaüstamu haiva pa÷uùu kàmaü rohati ya evaü vidvànrohiõyàmàdhatte 2.1.2.[8] mçga÷ãrùe 'gnã àdadhãta | etadvai prajàpateþ ÷iro yanmçga÷ãrùaü ÷rãrvai ÷iraþ ÷rãrhi vai ÷irastasmàdyo 'rdhasya ÷reùñho bhavatyasàvamuùyàrdhasya ÷ira ityàhuþ ÷riyaü ha gacati ya evaü vidvànmçga÷ãrùa àdhatte 2.1.2.[9] atha yasmànnà mçga÷ãrùa àdadhãta | prajàpatervà etacarãraü yatra và enaü tadàvedhyaüstadiùuõà trikàõóenetyàhuþ sa etacarãramajahàdvàstu vai ÷arãramayaj¤iyaü nirvãryaü tasmànna mçga÷ãrùa àdadhãta 2.1.2.[10] tadvaiva dadhãta | na và etasya devasya vàstu nàyaj¤iyaü na ÷arãramasti yatprajàpatestasmàdaiva dadhãta punarvasvoþ punaràdheyamàdadhãteti 2.1.2.[11] phalgunãùvagnã àdadhãta | età và indranakùatraü yatphalgunyo 'pyasya pratinàmnyo 'rjuno ha vai nàmendro yadasya guhyaü nàmàrjunyo vai nàmaitàstà etatparo 'kùamàcakùate phalgunya iti ko hyetasyàrhati guhyaü nàma grahãtumindro vai yajamànastatsva evaitannakùatre 'gnã àdhatta indro yaj¤asya devataiteno hàsyaitatsendramagnyodheyaü bhavati pårvayoràdadhãta purastàtkraturhaivàsme bhavatyuttarayoràdadhãta ÷vaþ÷reyasaü haivàsmà uttaràvadbhavati 2.1.2.[12] haste 'gnãy àdadhãta | ya icetpra me dãyeteti tadvà anuùñhyà yaddhastena pradãyate pra haivàsmai dãyate 2.1.2.[13] citràyàmagnã àdadhãta | devà÷ca và asurà÷cobhaye pràjàpatyàþ paspçdhire ta ubhaya evàmuü lokaü samàrurukùàü cakrurdivameva tato 'surà rauhiõamityagniü cikyire 'nenàmuü lokaü samàrokùyàma iti 2.1.2.[14] indro ha và ãkùàü cakre | imaü cedvà ime cinvate tata eva no 'bhibhavantãti sa bràhmaõo bruvàõa ekeùñakàü prabadhyeyàya 2.1.2.[15] sa hovàca | hantàhamimàmapyupadadhà iti tatheti tàmupàdhatta teùàmalpakàdevàgnirasaücita àsa 2.1.2.[16] atha hovàca | anvà ahaü tàü dàsye yà mameheti tàmabhipadyàbabarha tasyàmàvçóhàyàmagnirvyava÷a÷àdàgnervyava÷àdamanvasurà vyava÷eduþ sa tà eveùñhkà vajràn kçtvà grãvàþ praciceda 2.1.2.[17] ta ha devàþ sametyocuþ | citra và abhåma ya iyataþ sapatnànavadhiùmeti tadvai citràyai citràtvaü citraü ha bhavati hanti sapatnànhanti dviùantaü bhràtçvyaü ya evaü vidvàü÷citràyàmàdhatte tasmàdetatkùatriya eva nakùatramupertsejjighàüsatãva hyeùa sapatnànvãva jigãùate 2.1.2.[18] nànà ha và etànyagre kùatràõyàsuþ | yathaivàsau sårya evaü teùàmeùa udyanneva vãryaü kùatramàdatta tasmàdàdityo nàma yadeùàü vãryaü kùatramàdatta 2.1.2.[19] te ha devà åcuþ | yàni vai tàni kùatràõyabhåvanna vai tàni kùatràõyabhåvanniti tadvai nakùatràõàü nakùatratvaü tasmàdu såryanakùatra eva syàdeùa hyeùàü vãryaü kùatramàdatta yadyu nakùatrakàmaþ syàdetadvà anaparàddhaü nakùatraü yatsåryaþ sa etenaiva puõyàhena yadeteùàü nakùatràõàü kàmayeta tadupertsettasmàdu såryanakùatra eva syàt 2.1.3. 2.1.3.[1] vasanto grãùmo varùàþ | te devà çtavaþ ÷araddhemantaþ ÷i÷iraste pitaro ya evàpåryate 'rdhamàsaþ sa devà yo 'pakùãyate sa pitaro 'hareva devà ràtriþ pitaraþ punarahnaþ pårvàhõo devà aparàhõaþ pitaraþ 2.1.3.[2] te và eta çtavaþ | devàþ pitaraþ sa yo haivaü vidvàndevàþ pitara iti hvayatyà hàsya devà devahåyaü gacantyà pitaraþ pitçhåyamavanti hainaü devà devahåye 'vanti pitaraþ pitçhåye ya evaü vidvàndevàþ pitara iti hvayati 2.1.3.[3] sa yatrodagàvartate | deveùu tarhi bhavati devàüstarhyabhigopàyatyatha yatra dakùiõàvartate pitçùu tarhi bhavati pitéüstarhyabhigopàyati 2.1.3.[4] sa yatrodagàvartate | tarhyagnã àdadhãtàpahatapàpmàno devà apa pàpmànaü hate 'mçtà devà nàmçtatvasyà÷àsti sarvamàyureti yastarhyàdhatte 'tha yatra dakùiõàvartate yastarhyàdhatte 'napahatapàpmànaþ pitaro na pàpmànamapahate martyàþ pitaraþ purà hàyuùo mriyate yastarhyàdhatte 2.1.3.[5] brahmaiva vasantaþ | kùatraü grãùmo vióeva varùàstasmàdbràhmaõo vasanta àdadhãta brahma hi vasantastasmàtkùatriyo grãùma àdadhãta kùatraü hi grãùmastasmàdvai÷yo varùàsvàdadhãta vióóhi varùàþ 2.1.3.[6] sa yaþ kàmayeta | brahmavarcasã syàmiti vasante sa àdadhãta brahma vai vasanto brahmavarcasã haiva bhavati 2.1.3.[7] atha yaþ kàmayeta | kùatraü ÷riyà ya÷asà syàmiti grãùme sa àdadhãta kùatraü vai grãùmaþ kùatraü haiva ÷riyà ya÷asà bhavati 2.1.3.[8] atha yaþ kàmayeta | bahuþ prajayà pa÷ubhiþ syàmiti varùàsu sa àdadhãta vióvai varùà annaü vi÷o bahurhaiva prajayà pa÷ubhirbhavati ya evaü vidvànvarùàsvàdhatte 2.1.3.[9] te và eta çtavaþ | ubhaya evàpahatapàpmànaþ sårya evaiùàm pàpmano 'pahantodyannevaiùàmubhayeùàm pàpmànamapahanti tasmàdyadaivainaü kadà ca yaj¤a upanamedathàgnã àdadhãta na ÷vaþ÷vamupàsãta ko hi manuùyasya ÷vo veda 2.1.4. 2.1.4.[1] yadaharasya ÷vo 'gnyàdheyaü syàt | divaivà÷nãyànmano ha vai devà manuùyasyàjànanti te 'syaitacvo 'gnyàdheyaü viduste 'sya vi÷ve devà gçhànàgacanti te 'sya gçheùåpavasanti sa upavasathaþ 2.1.4.[2] tannvevànavakLptaü yo manuùyeùvana÷natsu pårvo '÷nãyàdatha kimu yo deveùvana÷natsu pårvo '÷nãyàttasmàdu divaivà÷nãyàttadvapi kàmameva naktama÷nãyànno hyanàhitàgnervratacaryàsti mànuùo hyevaiùa tàvadbhavati yàvadanàhitàgnistasmàdvapi kàmameva naktama÷nãyàt 2.1.4.[3] taddhaike 'jamupabadhnanti | àgneyo 'jo 'gnereva sarvatvàyeti vadantastadu tathà na kuryàdyadyasyàjaþ syàdagnãdha evainam pràtardadyàttenaiva taü kàmamàpnoti tasmàdu tannàdriyeta 2.1.4.[4] atha càtuùprà÷yamodanam pacanti | candàüsyanena prãõãma iti yathà yena vàhanena syantsyantsyàttatsuhitaü kartavai bråyàdevametaditi vadantastadu tathà na kuryàdyadvà asya bràhmaõàþ kule vasantyçtvija÷cànçtvija÷ca tenaiva taü kàmamàpnoti tasmàdu tannàdriyeta 2.1.4.[5] tasya sarpiràsecanaü kçtvà | sarpiràsicyà÷vatthãstisraþ samidho ghçtenànvajya samidvatãbhirghçtavatãbhirçgbhirabhyàdadhati ÷amãgarbhametadàpnuma iti vadantaþ sa yaþ purastàtsaüvatsaramabhyàdadhyàtsa ha taü kàmamàpnuyàttasmàdu tannàdriyeta 2.1.4.[6] tadu hovàca bhàllaveyaþ | yathà và anyatkariùyantso 'nyatkuryàdyathànyadvadiùyantso 'nyadvadedyathànyena pathaiùyantso 'nyena pratipadyetaivaü tadya etaü càtuùprà÷yamodanam pacedaparàddhireva seti na hi tadavakalpate yasminnagnàvçcà và sàmnà và yajuùà và samidhaü vàbhyàdadhyàdàhutiü và juhuyàdyattaü dakùiõà và hareyuranu và gamayeyurdakùiõà và hyenaü harantyanvàhàryapacano bhaviùyatãtyanu và gamayanti 2.1.4.[7] atha jàgrati devàþ | taddevànevaitadupàvartate sa sadevataraþ ÷ràntatarastapasvitaro 'gnã àdhatte tadvapi kàmameva svapyànno hyanàhitàgnervratacaryàsti mànuùo hyevaiùa tàvadbhavati yàvadanàhitàgnistasmàdvapi kàmameva svapyàt 2.1.4.[8] taddhaike 'nudite mathitvà | tamudite prà¤camuddharanti tadu tadubhe ahoràtre parigçhõãmaþ pràõodànayormanasa÷ca vàca÷ca paryàptyà iti vadantastadu tathà na kuryàdubhau haivàsya tathànudita àhitau bhavato 'nudite hi mathitvà tamudite prà¤camuddharanti sa ya udita àhavanãyam manthetsa ha tatparyàpnuyàt 2.1.4.[9] aharvai devàþ | anapahatapàpmànaþ pitaro na pàpmànamapahate martyàþ pitaraþ purà hàyuùo mriyate yo 'nudite manthatyapahatapàpmàno devà apa pàpmànaü hate 'mçtà devà nàmçtatvasyà÷àsti sarvamàyureti ÷rãrdevàþ ÷riyaü gacati ya÷o devà ya÷o ha bhavati ya evaü vidvànudite manthati 2.1.4.[10] tadàhuþ | yannarcà na sàmnà na yajuùàgniràdhãyate 'tha kenàdhãyata iti brahmaõo haivaiùa brahmaõàdhãyate vàgvai brahma tasyai vàcaþ satyameva brahma tà và etàþ satyameva vyàhçtayo bhavanti tadasya satyenaivàdhãyate 2.1.4.[11] bhåriti vai prajàpatiþ | imàmajanayata bhuva ityantarikùaü svariti divametàvadvà idaü sarvaü yàvadime lokàþ sarveõaivàdhãyate 2.1.4.[12] bhåriti vai prajàpatiþ | brahmàjanayata bhuva iti kùatraü svariti vi÷ametàvadvà idaü sarvaü yàvadbrahma kùatraü viñ sarveõaivàdhiyate 2.1.4.[13] bhåriti vai prajàpatiþ | àtmànamajanayata bhuva iti prajàüsvariti pa÷ånetàvadvà idaü sarva yàvadàtmà prajà pa÷avaþ sarveõaivàdhãyate 2.1.4.[14] sa vai bhårbhuva iti | etàvataiva gàrhapatyamàdadhàtyatha yatsarvairàdadhyàtkenàhavanãyamàdadhyàddve akùare pari÷inaùñi teno etànyayàtayàmàni bhavanti taiþ sarvaiþ pa¤cabhiràhavanãyamàdadhàti bhårbhuvaþ svariti tànyaùñàvakùaràõi sampadyante 'ùñàkùarà vai gàyatrã gàyatramagne÷candaþ svenaivainametaccandasàdhatte 2.1.4.[15] devànha và agnã 'àdhàsyamànàn | tànasurarakùasàni rarakùurnàgnirjaniùyate nàgnã àdhàsyadhva iti tadyadarakùaüstasmàdrakùàüsi 2.1.4.[16] tato devà etaü vajraü dadç÷uþ | yada÷vaü tam purastàduda÷rayaüstasyàbhaye 'nàùñre nivàte 'gnirajàyata tasmàdyatràgnim manthiùyantsyàttada÷vamànetavai bråyàtsa pårveõopatiùñhate vajramevaitaducrayati tasyàbhaye 'nàùñre nivàte 'gnirjàyate 2.1.4.[17] sa vai pårvavàñ syàt | sa hyaparimitaü vãryamabhivardhate yadi pårvavàhaü na vindedapi ya eva ka÷cà÷vaþ syàdyadya÷vaü na vindedapyanaóvàneva syàdeùa hyevànaóuho bandhuþ 2.1.4.[18] taü yatra prà¤caü haranti | tatpurastàda÷vaü nayanti tatpurastàdevaitannàùñrà rakùàüsyapaghnannetyathàbhayenànàùñreõa haranti 2.1.4.[19] taü vai tathaiva hareyuþ | yathainameùa pratyaïïupàcaredeùa vai yaj¤o yadagniþ pratyaï haivainaü yaj¤aþ pravi÷ati taü kùipre yaj¤a upanamatyatha yasmàtparàï bhavati paràïu haivàsmàdyaj¤o bhavati sa yo hainaü tatrànuvyàharetparàïsmàdyaj¤o 'bhåditã÷varo ha yattathaiva syàt 2.1.4.[20] eùa u vai pràõaþ | taü vai tathaiva hareyuryathainameùa pratyaïïupàcaretpratyaï haivainam pràõaþ pravi÷atyatha yasmàtparàï bhavati paràïu haivàsmàtpràõo bhavati sa yo hainaü tatrànuvyàharetparàïsmàtpràõo 'bhåditã÷varo ha yattathaiva syàt 2.1.4.[21] ayaü vai yaj¤o yo 'yam pavate | taü vai tathaiva hareyuryathainameùa pratyaïïupàcaretpratyaï haivainaü yaj¤aþ pravi÷ati taü kùipre yaj¤a upanamatyatha yasmàtparàï bhavati paràïu haivàsmàdyaj¤o bhavati sa yo hainaü tatrànuvyàharetparàïsmàdyaj¤o 'bhåditã÷varo ha yattathaiva syàt 2.1.4.[22] eùa u vai pràõaþ | te vai tathaiva hareyuryathainameùa pratyaïïupàcaretpratyaï haivainam pràõaþ pravi÷atyatha yasmàtparàï bhavati paràïu haivàsmàtpràõo bhavati sa yo hainaü tatrànuvyàharetparàïsmàtpràõo 'bhåditã÷varo ha yattathaiva syàttasmàdu tathaiva hareyuþ 2.1.4.[23] athà÷vamàkramayati | tamàkramayya prà¤camunnayati tam punaràvartayati tamuda¤cam pramu¤cati vãryaü và a÷vo nedasmàdidam paràgvãryamasaditi tasmàtpunaràvartayati 2.1.4.[24] tama÷vasya pada àdhatte | vãryaü và a÷vo vãrya evainametadàdhatte tasmàda÷vasya pada àdhatte 2.1.4.[25] sa vai tåùõãmevàgra upaspç÷ati | athodyacatyathopaspç÷ati bhårbhuvaþ svarityeva tçtãyenàdadhàti trayo và ime lokàstadimànevaitallokànàpnotyetannvekam 2.1.4.[26] athedaü dvitãyam | tåùõãmevàgra upaspç÷atyathodyacati bhårbhuvaþ svarityeva dvitãyenàdadhàti yo và asyàmapratiùñhito bhàramudyacati nainaü ÷aknotyudyantuü saü hainaü ÷çõàti 2.1.4.[27] sa yattåùõãmupaspç÷ati | tadasyàm pratiùñhàyàm pratiùñhanti so 'syàm pratiùñhita àdhatte tathà na vyathate tadu haitatpa÷ceva dadhrira àsuriþ pà¤cirmàdhukiþ sarvaü và anyadiyasitamiva prathamenaivodyatyàdadhyàdbhårbhuvaþ svariti tadevàniyasitamityato yatamathà kàmayeta tathà kuryàt 2.1.4.[28] atha purastàtparãtya | pårvàrdhamulmukànàmabhipadyajapati dyauriva bhåmnà pçthivãva varimõeti yathàsau dyaurbahvã nakùatrairevam bahurbhåyàsamityevaitadàha yadàha dyauriva bhåmneti pçthivãva varimõeti yatheyam pçthivyurvyevamururbhåyàsamityevaitadàha tasyàste pçthivi devayajani pçùñha ityasyai hyenam pçùñha àdhatte 'gnimannàdamannàdyàyàdadha ityannàdo 'gnirannàdo bhåyàsamityevaitadàha saiùà÷ãreva sa yadi kàmayeta japedetadyadyu kàmayetàpi nàdriyeta 2.1.4.[29] atha sarparàj¤yà çgbhirupatiùñhate | àyaü gauþ pç÷nirakramãdasadanmàtaram puraþ pitaraü ca prayantsvaþ anta÷carati rocanàsya pràõàdapànatã vyakhyanmahiùo divam triü÷addhàma viràjati vàkpataïgàya dhãyate prati vastoraha dyubhiriti tadyadevàsyàtra sambhàrairvà nakùatrairvartubhirvàdhànena vànàptam bhavati tadevàsyaitena sarvamàptam bhavati tasmàtsarparàj¤yà çgbhirupatiùñhate 2.1.4.[30] tadàhuþ | na sarparàj¤yà çgbhirupatiùñhetetãyaü vai pçthivã sarparàj¤ã sa yadevàsyàmàdhatte tatsarvàn kàmànàpnoti tasmànna sarparàj¤yà çgbhirupatiùñheteti 2.2.1. 2.2.1.[1] uddhçtyàhavanãyam pårõàhutiü juhoti | tadyatpårõàhutiü juhotyannàdaü và etamàtmano janayate yadagniü tasmà etadannàdyamapidadhàti yathà kumàràya và jàtàya vatsàya và stanamapidadhyàdevamasmà etadannàdyamapidadhàti 2.2.1.[2] sa etenànnena ÷àntaþ | uttaràõi havãüùi ÷rapyamàõànyuparamati ÷a÷vaddha và adhvaryuü và yajamànaü và pradahettau hyasya nediùñhaü carato yadasminnetàmàhutiü na juhuyàttasmàdvà etàmàhutiü juhoti 2.2.1.[3] tàü vai pårõàü juhoti | sarvaü vai pårõaü sarveõaivainametacamayati svàhàkàreõa juhotyanirukto vai svàhàkàraþ sarvaü và aniruktaü sarveõaivainametacamayati 2.2.1.[4] yàü vai prajàpatiþ | prathamàmàhutimajuhotsvàheti vai tàmajuhotso svideùà nidànena tasmàtsvàheti juhoti tasyàü varaü dadàti sarvaü vai varaþ sarveõaivainametacamayati 2.2.1.[5] tadàhuþ | etàmevàhutiü hutvàthottaràõi havãüùi nàdriyetaitayaiva taü kàmamàpnoti yamabhikàmamuttaràõi havãüùi nirvapatãti 2.2.1.[6] sa và agnaye pavamànàya nirvapati | pràõo vai pavamànaþ pràõamevàsminnetaddadhàti tadvetayaivàsmiüstaddadhàtyannaü hi pràõo 'nnameùàhutiþ 2.2.1.[7] athàgnaye pàvakàya nirvapati | annaü vai pàvakamannamevàsminnetaddadhàti tadvetayaivàsmiüstaddadhàtyeùà hyeva pratyakùamannamàhutiþ 2.2.1.[8] athàgnaye ÷ucaye nirvapati | vãryaü vai ÷uci yadvà asyaitadujjvalatyetadasya vãryaü ÷uci vãryamevàsminnetaddadhàti tadvetayaivàsmiüstaddadhàti yadà hyevàsminnetàmàhutiü juhotyathàsyaitadvãryaü ÷ucyujjvalati 2.2.1.[9] tasmàdàhuþ | etàmevàhutiü hutvàthottaràõi havãüùi nàdriyetaitayaiva taü kàmamàpnoti yamabhikàmamuttaràõi havãüùi nirvapatãti tadu nirvapedevottaràõi havãüùi paro 'kùamiva và etadyadadastadidamitãva 2.2.1.[10] sa yadagnaye pavamànàya nirvapati | pràõà vai pavamàno yadà vai jàyate 'tha pràõo 'tha yàvanna jàyate màturvaiva tàvatpràõamanu pràõiti yathà và tajjàta evàsminnetatpràõaü dadhàti 2.2.1.[11] atha yadagnaye pàvakàya nirvapati | annaü vai pàvakaü tajjàta evàsminnetadannaü dadhàti 2.2.1.[12] atha yadagnaye ÷ucaye nirvapati | vãryaü vai ÷uci yadà và annena vardhate 'tha vãryaü tadannenaivainametadvardhayitvàthàsminnetadvãryaü ÷uci dadhàti tasmàdagnaye ÷ucaye 2.2.1.[13] tadvetadeva sadviparyastamiva | agnirha yatra devebhyo manuùyànabhyupàvavarta taddhekùàü cakre maiva sarveõevàtmanà manuùyànabhyupàvçtamiti 2.2.1.[14] sa etàstisrastanåreùu lokeùu vinyadhatta | yadasya pavamànaü råpamàsãttadasyàm pçthivyàü nyadhattàtha yatpàvakaü tadantarikùe 'tha yacuci taddivi tadvà çùayaþ pratibubudhire ya u tarhyçùaya àsurasarveõa vai na àtmanàgnirabhyupàvçtaditi tasmà etàni havãüùi niravapan 2.2.1.[15] sa yadagnaye pavamànàya nirvapati | yadevàsyàsyàm pçthivyàü råpaü tadevàsyaitenàpnotyatha yadagnaye pàvakàya nirvapati yadevàsyàntarikùe råpaü tadevàsyaitenàpnotyatha yadagnaye ÷ucaye nirvapati yadevàsya divi råpaü tadevàsyaitenàpnotyevamu kçtsnamevàgnimanapanihitamàdhatte tasmàdu nirvapedevottaràõi havãüùi 2.2.1.[16] kevalabarhiþ prathamaü havirbhavati | samànabarhiùã uttare ayaüvai lokaþ prathamaü havirathedamantarikùaü dvitãyaü dyaureva tçtãyam bahuleva và iyam pçthivã lelayevàntarikùaü lelayevàsau dyaurubhe cidenàm pratyudyàminã stàmiti tasmàtsamànabarhiùã 2.2.1.[17] aùñàkapàlàþ sarve puroóà÷à bhavanti | aùñàkùarà vai gàyatrã gàyatramagne÷candaþ svenaivainametaccandasàdhatte tàni sarvàõi caturviü÷atiþ kapàlàni sampadyante caturviü÷atyakùarà vai gàyatrã gàyatramagne÷candaþ svenaivainametaccandasàdhatte 2.2.1.[18] athàdityai caruü nirvapati | pracyavata iva và eùo 'smàllokàdya etàni havãüùi nirvapatãmànhi lokàntsamàrohanneti 2.2.1.[19] sa yadadityai caruü nirvapati | iyaü vai pçthivyaditiþ seyam pratiùñhà tadasyàmevaitatpratiùñhàyàm pratitiùñhati tasmàdadityai caruü nirvapati 2.2.1.[20] tasyai viràjau saüyàjye syàtàmityàhuþ | viràóóhãyamityatho triùñubhau triùñubbhãyamityatho jagatyau jagatã hãyamiti viràjàvityeva syàtàm 2.2.1.[21] tasyai dhenurdakùiõà | dhenuriva và iyam manuùyebhyaþ sarvàn kàmànduhe màtà dhenurmàteva và iyam manuùyànbibharti tasmàddhenurdakùiõaitannvekamayanam 2.2.1.[22] athedaü dvitãyam | àgneyamevàùñàkapàlam puroóà÷aü nirvapati paro 'kùamiva vàetadyadagnaye pavamànàyàgnaye pàvakàyàgnaye ÷ucaya itãvàthà¤jasaivainametatpratyakùamàdhatte tasmàdagnaye 'thàdityai caruü nirvapati sa ya eva carorbandhuþ sa bandhuþ 2.2.2. 2.2.2.[1] ghnanti và etadyaj¤am | yadenaü tanvate yannveva ràjànamabhiùuõvanti tattaü ghnanti yatpa÷uü samj¤apayanti vi÷àsati tattaü ghnantyulåkhalamusalàbhyàü dçùadupalàbhyàü haviryaj¤aü ghnanti 2.2.2.[2] sa eùa yaj¤o hato na dadakùe | taü devà dakùiõàbhiradakùayaüstadyadenaü dakùiõàbhiradakùayaüstasmàddakùiõà nàma tadyadevàtra yaj¤asya hatasya vyathate tadevàsyaitaddakùiõàbhirdakùayatyatha samçddha eva yaj¤o bhavati tasmàddakùiõà dadàti 2.2.2.[3] tà vai ùaódadyàt | ùaóvà çtavaþ saüvatsarasya saüvatsaro yaj¤aþ prajàpatiþ sa yàvàneva yaj¤o yàvatyasya màtrà tàvatãbhirdakùayati 2.2.2.[4] dvàda÷a dadyàt | dvàda÷a vai màsàþ saüvatsarasya saüvatsaro yaj¤aþ prajàpatiþ sa yàvàneva yaj¤o yàvatyasya màtrà tàvatãbhirdakùayati 2.2.2.[5] caturviü÷atiü dadyàt | caturviü÷atirvai saüvatsarasyàrdhamàsàþ saüvatsaro yaj¤aþ prajàpatiþ sa yàvàneva yaj¤o yàvatyasya màtrà tàvatãbhirdakùayatyeùà màtrà dakùiõànàü dadyàttveva yathà÷raddham bhåyasãstadyaddakùiõà dadàti 2.2.2.[6] dvayà vai devà devàþ | ahaiva devà atha ye bràhmaõàþ ÷ru÷ruvàüso 'nåcànàste manuùyadevàsteùàü dvedhà vibhakta eva yaj¤a àhutaya eva devànàü dakùiõà manuùyadevànàm bràhmaõànàü ÷u÷ruvuùàmanåcànànàmàhutibhireva devànprãõàti dakùiõàbhirmanuùyadevànbràhmaõàcru÷ruvuùo 'nåcànàüsta enamubhaye devàþ prãtàþ sudhàyàü dadhati 2.2.2.[7] tadyathà yonau reto dadhyàt | evamevaitadçtvijo yajamànaü loke dadhati tadyadebhya etaddadàti ye medaü sampràpipanniti nu dakùiõànàm 2.2.2.[8] devà÷ca và asurà÷ca | ubhaye pràjàpatyàþ paspçdhire ta ubhaya evànàtmàna àsurmartyà hyàsuranàtmà hi martyasteùåbhayeùu martyeùvagnirevàmçta àsa taü ha smobhaye 'mçtamupajãvanti sa yaü ha smaiùàü ghnanti taddha sma vai sa bhavati 2.2.2.[9] tato devàþ | tanãyàüsa iva pari÷i÷iùire tercantaþ ÷ràmyanta÷cerurutàsuràntsapatnànmartyànabhibhavemeti ta etadamçtamagnyàdheyaü dadç÷uþ 2.2.2.[10] te hocuþ | hantedamamçtamantaràtmannàdadhàmahai ta idamamçtamantaràtmannàdhàyàmçtà bhåtvàstaryà bhåtvà staryàntsapatnànmartyànabhibhaviùyàma iti 2.2.2.[11] te hocuþ | ubhayeùu vai no 'yamagniþ pra tvevàsurebhyo bravàmeti 2.2.2.[12] te hocuþ | à vai vayamagnã dhàsyàmahe 'tha yåyaü kiü kariùyatheti 2.2.2.[13] te hocuþ | athainaü vayaü nyeva dhàsyàmahe 'tra tçõàni dahàtra dàråõi dahàtraudanam pacàtra màüsam paceti sa yaü tamasurà nyadadhata tenànena manuùyà bhu¤jate 2.2.2.[14] athainaü devàþ | antaràtmannàdadhata ta imamamçtamantaràtmannàdhàyàmçtà bhåtvàstaryàm bhåtvà staryàntsapatnànmartyànabhyabhavaüstatho evaiùa etadamçtamantaràtmannàdhatte nàmçtatvasyà÷àsti sarvamàyuretyastaryo haiva bhavati na hainaü sapatnastustårùamàõa÷cana stçõute tasmàdyadàhitàgni÷cànàhitàgni÷ca spardhete 'àhitàgnirevàbhibhavatyastaryo hi khalu sa tarhi bhavatyamçtaþ 2.2.2.[15] tadyatrainamado manthanti | tajjàtamabhipràõiti pràõo và agnirjàtamevainametatsantaü janayati sa punarapàniti tadenamantaràtmannàdhatte so 'syaiùo 'ntaràtmannagniràhito bhavati 2.2.2.[16] tamuddãpya saminddhe | iha yakùya iha sukçtaü kariùyàmãtyevainametatsaminddhe yo 'syaiùo 'ntaràtmannàgniràhito bhavati 2.2.2.[17] antareõàgàdvyavçtaditi | na ha và asyaitaü ka÷canàntareõaiti yàvajjãvati yo 'syaiso 'ntaràtmannagniràhito bhavati tasmàdu tannàdriyeta yadanugacenna ha và asyaiùo 'nugacati yàvajjãvati yo 'syaiso 'ntaràtmannagniràhito bhavati 2.2.2.[18] te và ete pràõà eva yadagnayaþ | pràõodànàvevàhavanãya÷ca gàrhapatya÷ca vyàno 'nvàhàryapacanaþ 2.2.2.[19] tasya và etasyàgnyàdheyasya | satyamevopacàraþ sa yaþ satyaü vadati yathàgniü samiddhaü taü ghçtenàbhiùi¤cedevaü hainaü sa uddãpayati tasya bhåyo bhåya eva tejo bhavati ÷vaþ ÷vaþ ÷reyànbhavatyatha yo 'nçtaü vadati yathàgniü samiddhaü tamudakenàbhiùi¤cedevaü hainaü sa jàsayati tasya kanãyaþ kanãya eva tejo bhavati ÷vaþ ÷vaþ pàpãyànbhavati tasmàdu satyameva vadet 2.2.2.[20] tadu hàpyaruõamaupave÷iü j¤àtaya åcuþ | sthaviro và asyagnã àdhatsveti sa hovàca te maitadbråtha vàcaüyama evaidhi na và àhitàgninànçtaü vaditavyaü na vada¤jàtu nànçtaü vadettàvatsatyamevopacàra iti 2.2.3. 2.2.3.[21] varuõo hainadràjyakàma àdadhe | sa ràjyamagacattasmàdya÷ca vada ya÷ca na varuõo ràjetyevàhuþ somo ya÷askàmaþ sa ya÷o 'bhavattasmàdya÷ca some labhate ya÷ca nobhàvevàgacato ya÷a evaitaddraùñumàgacanti ya÷o ha bhavati ràjyaü gacati ya evaü vidvànàdhatte 2.2.3.[22] agnau ha vai devàþ | sarvàõi råpàõi nidadhire yàni ca gràmyàõi yàni càraõyàni vijayaü vopapraiùyantaþ kàmacàrasya và kàmàyàyaü no gopiùñho gopàyaditi và 2.2.3.[23] tànyu hàgnirnicakame | taiþ saügçhya 'rtånpravive÷a punarema iti devà edagniü tirobhåtaü teùàü heyasevàsa kimiha kartavyaü keha praj¤eti và 2.2.3.[24] tata etattvaùñà punaràdheyaü dadar÷a | tadàdadhe tenàgneþ priyaü dhàmopajagàma so 'smà ubhayàni råpàõi pratiniþsasarja yàni ca gràmyàõi yàni càraõyàni tasmàdàhustvàùñràõi vai råpàõãti tvaùñurhyeva sarvaü råpamupa ha tvevànyàþ prajà yàvatso yàvatsa iva tiùñhante 2.2.3.[25] tasmai kam punaràdheyamàdadhãta | evaü haivàgneþ priyaü dhàmopagacati so 'smà ubhayàni råpàõi pratiniþsçjati yàni ca gràmyàõi yàni càraõyàni tasminnetànyubhayàni råpàõi dç÷yante paramatà vai sà spçhayantyu hàsmai tathà puùyati lokyamvevàpi 2.2.3.[26] àgneyo 'yaü yaj¤aþ | jyotiragniþ pàpmano dagdhà so 'sya pàpmànaü dahati sa iha jyotireva ÷riyà ya÷asà bhavati jyotiramutra puõyalokatvaitannu tadyasmàdàdadhãta 2.2.3.[27] sa vai varùàsvàdadhãta | varùà vai sarva çtavo varùà hi vai sarva çtavo 'thàdo varùamakurmàdo varùamakurmeti saüvatsaràntsampa÷yanti varùà ha tveva sarveùàmçtånàü råpamuta hi tadvarùàsu bhavati yadàhurgrãùma iva và adyetyuto tadvarùàsu bhavati yadàhuþ ÷i÷ira iva và adyeti varùàdidvarùàþ 2.2.3.[28] athaitadeva paro 'kùaü råpam | yadeva purastàdvàti tadvasantasya råpaü yatstanayati tadgrãùmasya yadvarùati tadvarùàõàü yadvidyotate tacarado yadvçùñvodgçhõàti taddhemantasya varùàþ sarva çtava çtånpràvi÷adçtubhya evainametannirmimãte 2.2.3.[29] àdityastveva sarva çtavaþ | yadaivodetyatha vasanto yadà saügavo 'tha grãùmo yadà madhyandino 'tha varùà yadàparàhõo 'tha ÷aradyadaivàstametyatha hemantastasmàdu madhyandina evàdadhãta tarhi hyeùo 'sya lokasya nediùñhaü bhavati tannediùñhàdevainametanmadhyànnirmimãte 2.2.3.[30] càyayeva và ayam puruùaþ | pàpmanànuùaktaþ so 'syàtra kaniùñho bhavatyadhaspadamiveyasyate tatkaniùñhamevaitatpàpmànamavabàdhate tasmàdu madhyandina evàdadhãta 2.2.3.[31] taü vai darbhairuddharati | dàrubhirvai pårvamuddharati dàrubhiþ pårvaü dàrubhiraparaü jàmi kuryàtsamadaü kuryàdàpo darbhà àpo varùà çtånpràvi÷adadbhirevainametadadbhyo nirmimãte tasmàddarbhairuddharati 2.2.3.[32] arkapalà÷àbhyàü | vrãhimayamapåpaü kçtvà yatra gàrhapatyamàdhàsyanbhavati tannidadhàti tadgàrhapatyamàdadhàti 2.2.3.[33] arkapalà÷àbhyàü yavamayamapåpaü kçtvà yatràhavanãyamàdhàsyanbhavati tannidadhàti tadàhavanãyamàdadhàti pårvàbhyàmevainàvetadagnibhyàmantardadhma iti vadantastadu tathà na kuryàdràtribhirhyevàntarhitau bhavataþ 2.2.3.[34] àgneyameva pa¤cakapàlam puroóà÷aü nirvapati | tasya pa¤capadàþ païktayo yàjyànuvàkyà bhavanti pa¤ca và çtava çtånpràvi÷adçtubhya evainametannirmimãte 2.2.3.[35] sarva àgneyo bhavati | evaü hi tvaùñàgneþ priyaü dhàmopàgacattasmàtsarva àgneyo bhavati 2.2.3.[36] tenopàü÷u caranti | yadvai j¤àtaye và sakhye và niùkevalyaü cikãrùati tira ivaitena bãbhavadvai÷vadevo 'nyo yaj¤o 'thaiùa niùkevalya àgneyo yadvai tira iva tadupàü÷u tasmàdupàü÷u caranti 2.2.3.[37] uccairuttamamanuyàjaü yajati | kçtakarmeva hi sa tarhi bhavati sarvo hi kçtamanubudhyate 2.2.3.[38] sa à÷ràvyàha | samidho yajeti tadàgneyaü råpam paro 'kùaü tvagnãnyajeti tveva bråyàttadeva pratyakùamàgneyaü råpam 2.2.3.[39] sa yajati | agna àjyasya vyanta vaukagagnimàjyasya vetu vaukagagninàjyasya vyantu vaukagagniràjyasya vetu vaukagiti 2.2.3.[40] atha svàhàgnimityàha | àgneyamàjyabhàgaü svàhàgnim pavamànamiti yadi pavamànàya dhriyerantsvàhàgnimindumantamiti yadyagnaya indumate dhriyerantsvàhàgniü svàhàgnãnàjyapà¤juùàõo agniràjyasya vetviti yajati 2.2.3.[41] athàhàgnaye 'nubråhãti | àgneyamàjyabhàgaü so 'nvàhàgniü stomena bodhaya samidhàto amartyam havyà deveùu no dadhaditi svapitãva khalu và etadyadudvàsito bhavati samprabodhayatyevainametatsamudãryayati juùàõo agniràjyasya vetviti yajati 2.2.3.[42] atha yadyagnaye pavamànàya dhriyeran | agnaye pavamànàyànubråhãti bråyàtso 'nvàhàgna àyåüùi pavasa àsuvorjamiùaü ca naþ àre bàdhasva ducunàmiti tathàhàgneyo bhavati somo vai pavamànastadu saumyàdàjyabhàgànnayanti juùàõo agniþ pavamàna àjyasya vetviti yajati 2.2.3.[43] atha yadyagnaya indumate dhriyeran | agnaya indumate 'nubråhãti bråyàtso 'nvàhehyå ùu bravàõi te 'gna itthetarà giraþ ebhirvardhasa indubhiriti tathà hàgneyo bhavati somo và industadu saumyàdàjyabhàgànnayanti juùàõo agnirindumànàjyasya vetviti yajatyevamu sarvamàgneyaü karoti 2.2.3.[44] athàhàgnaye 'nubråhãti haviùaþ | agniü yajàgnaye sviùñakçte 'nubråhyagniü sviùñakçtaü yajetyatha yaddevànyajetyagnãnyajetyevaitadàha 2.2.3.[45] sa yajati | agnervasuvane vasudheyasya vetu vaukagagnà u vasuvane vasudheyasya vetu vaukagdevo agniþ sviùñakçditi svayamàgneyastçtãya evamvàgneyànanuyàjàn karoti 2.2.3.[46] tà và etàþ | ùaóvibhaktãryajati catasraþ prayàjeùu dve anuyàjeùu ùaóvà çtava çtånpràvi÷adçtubhya evainametannirmimãte 2.2.3.[47] dvàda÷a và trayoda÷a vàkùaràõi bhavanti | dvàda÷a và vai trayoda÷a và saüvatsarasya màsàþ saüvatsaramçtånpràvi÷adçtubhya evainametatsaüvatsarànnirmimãte na dve cana sahàjàmitàyai jàmi ha kuryàdyaddve citsaha syàtàü vyantu vetvityeva prayàjànàü råpaü vasuvane vasudheyasyetyanuyàjànàm 2.2.3.[48] tasya hiraõyaü dakùiõà | àgneyo và eùa yaj¤o bhavatyagne reto hiraõyaü tasmàddhiraõyaü dakùiõànaóvànvà sa hi vahenàgneyo 'gnidagdhamiva hyasya vahaü bhavati devànàü havyavàhano 'gniriti vahati và eùa manuùyebhyastasmàdanaóvàndakùiõà 2.2.4. 2.2.4.[1] prajàpatirha và idamagra eka evàsa | sa aikùata kathaü nu prajàyeyeti so '÷ràmyatsa tapo 'tapyata so 'gnimeva mukhàjjanayàü cakre tadyadenam mukhàdajanayata tasmàdannàdo 'gniþ sa yo haivametamagnimannàdaü vedànnàdo haiva bhavati 2.2.4.[2] tadvà enametadagre devànàmajanayata | tasmàdagniragnirha vai nàmaitadyadagniriti sa jàtaþ pårvaþ peyàya yo vai pårva etyagra etãte vai tamàhuþ so evàsyàgnità 2.2.4.[3] sa aikùata prajàpatiþ | annàdaü và imamàtmano 'jãjane yadagniü na và iha madanyadannamasti yaü và ayaü nàdyàditi kàlvàlãkçtà haiva tarhi pçthivyàsa nauùadhaya àsurna vanaspatayastadevàsya manasyàsa 2.2.4.[4] athainamagnirvyàttenopaparyàvavarta | tasya bhãtasya svo mahimàpacakràma vàgvà asya svo mahimà vàgasyàpacakràma sa àtmannevàhutimãùe sa udamçùña tadyadudamçùña tasmàdidaü càlomakamidaü ca tatra viveda ghçtàhuti vaiva payàahutiü vobhayaü ha tveva tatpaya eva 2.2.4.[5] sà hainaü nàbhiràdhayàü cakàra | keùami÷reva hàsa tàü vyaukùadoùa dhayeti tata oùadhayaþ samabhavaüstasmàdoùadhayo nàma sa dvitãyamudamçùña tatràparàmàhutiü viveda ghçtàhutiü vaiva payàahutiü vobhayaü ha tveva tatpaya eva 2.2.4.[6] sà hainamabhiràdhayàü cakàra | sa vyacikitsajjuhavànã3 mà hauùà3miti taü svo mahimàbhyuvàda juhudhãti sa prajàpatirvidàü cakàra svo vai mà mahimàheti sa svàhetyevàjuhottasmàdu svàhetyeva håyate tata eùa udiyàya ya eùa tapati tatoyam prababhåva yo 'yam pavate tata evàgniþ paràï paryàvavarta 2.2.4.[7] sa hutvà prajàpatiþ | pra càjàyatàtsyata÷càgnermçtyoràtmànamatràyata sa yo haivaü vidvànagnihotraü juhotyetàü haiva prajàtim prajàyate yàü prajàpatiþ pràjàyataivamu haivàtsyato 'gnermçtyoràtmànaü tràyate 2.2.4.[8] sa yatra mriyate | yatrainamagnàvabhyàdadhati tadeùo 'gneradhijàyate 'thàsya ÷arãramevàgnirdahati tadyathà piturvà màturvà jàyetaivameùo 'gneradhijàyate ÷a÷vaddha và eùa na sambhavati yo 'gnihotraü na juhoti tasmàdvà agnihotraü hotavyam 2.2.4.[9] tadvà etat | eva vicikitsàyai janma yatprajàpatirvyacikitsatsa vicikitsa¤creyasyadhriyata yaþ pra càjàyatàtsyata÷càgnermçtyoràtmànamatràyata sa yo haivametadvicikitsàyai janma veda yaddha kiü ca vicikitsati ÷reyasi haiva dhriyate 2.2.4.[10] sa hutvà nyamçùña | tato vikaïkataþ samabhavattasmàdeùa yaj¤iyo yaj¤apàtrãyo vçkùastata ete devànàü vãrà ajàyantàgniryo 'yaü pavate såryaþ sa yo haivametàndevànàü vãrànvedàhàsya vãro jàyate 2.2.4.[11] ta u haita åcuþ | vayaü vai prajàpatim pitaramanu smo hanta vayaü tatsçjàmahai yadasmànanvasaditi te pari÷ritya gàyatreõàpahiükàreõa tuùñuvire tadyatparya÷rayantsa samudro 'theyameva pçthivyàstàvaþ 2.2.4.[12] te stutvà prà¤ca uccakramuþ | punarema iti devà edgàü sambhåtàü sà hainànudãkùya hiücakàra te devà vidàü cakrureùa sàmno hiükàra ityapahiükàraü haiva purà tataþ sàmàsa sa eùa gavi sàmno hiükàrastasmàdeùopajãvanãyopajãvanãyo ha vai bhavati ya evametaü gavi sàmno hiükàraü veda 2.2.4.[13] te hocuþ | bhadraü và idamajãjanàmahi ye gàmajãjanàmahi yaj¤o hyetveyaü no hyçte goryaj¤astàyate 'nnaü hyeveyaü yaddhi kiü cànnaü gaureva taditi 2.2.4.[14] tadvà etadevaitàsàü nàma | etadyaj¤asya tasmàdetatpariharetsàdhu puõyamiti bahvyo ha và asyaità bhavantyupanàmuka enaü yaj¤o bhavati ya evaü vidvànetatpariharati sàdhu puõyamiti 2.2.4.[15] tàmu hàgnirabhidadhyau | mithunyanayà syàmiti tàü sambabhåva tasyàü retaþ pràsi¤cattatpayo 'bhavattasmàdetadàmàyàü gavi satyàü ÷çtamagnerhi retastasmàdyadi kçùnàyàü yadi rohiõyàü ÷uklameva bhavatyagnisaükà÷amagnerhi retastasmàtprathamadugdhamuùõam bhavatyagnerhi retaþ 2.2.4.[16] te hocuþ | hantedaü juhavàmahà iti kasmai na idam prathamàya hoùyantãti mahyamiti haivàgniruvàca mahyamiti yo 'yam pavate mahyamiti såryaste na sampàdayàü cakruste hàsampàdyocuþ prajàpatimeva pitaram pratyayàma sa yasmai na idam prathamàya hotavyaü vakùyati tasmai na idam prathamàya hoùyantãti te prajàpatim pitaram pratãtyocuþ kasmai na idam prathamàya hoùyantãti 2.2.4.[17] sa hovàca | agnaye 'gniranuùñhyà svaü retaþ prajanayiùyate tathà prajaniùyadhva ityatha tubhyamiti såryamatha yadeva håyamànasya vya÷nute tadevaitasya yo 'yam pavata iti tadebhya idamapyetarhi tathaiva juhvatyagnaya eva sàyaü såryàya pràtaratha yadeva håyamànasya vya÷nute tadevaitasya yo 'yam pavate 2.2.4.[18] te hutvà devàþ | imàm prajàtim pràjàyanta yaiùàmiyam prajàtirimàü vijitiü vyajayanta yeyameùàü vijitirimameva lokamagnirajayadantarikùaü vàyurdivameva såryaþ sa yo haivaü vidvànagnihotraü juhotyetàü haiva prajàtim prajàyate yàmeta etatpràjàyantaitàü vijitaü vijayate yàmeta etadvyajayantaitairu haiva saloko bhavati ya evaü vidvànagnihotraü juhoti tasmàdvà agnihotraü hotavyam 2.3.1. 2.3.1.[1] såryo ha và agnihotram | tadyadetasyà agra àhuterudaittasmàtsåryo 'gnihotram 2.3.1.[2] sa yatsàyamastamite juhoti | ya idaü tasminniha sati juhavànãtyatha yatpràtaranudite juhoti ya idaü tasminniha sati juhavànãti tasmàdvai såryo 'gnihotramityàhuþ 2.3.1.[3] atha yadastameti | tadagnàveva yonau garbho bhåtvà pravi÷ati taü garbham bhavantamimàþ sarvàþ prajà anu garbhà bhavantãlità hi ÷ere saüjànànà atha yadràtristira evaitatkaroti tira iva hi garbhàþ 2.3.1.[4] sa yatsàyamastamite juhoti | garbhamevaitatsantamabhijuhoti garbhaü santamabhikaroti sa yadgarbhaü santamabhijuhoti tasmàdime garbhà ana÷nanto jãvanti 2.3.1.[5] atha yatpràtaranudite juhoti | prajanayatyevainametatso 'yaü tejo bhåtvà vibhràjamàna udeti ÷a÷vaddha vai nodiyàdyadasminnetàmàhutiü na juhuyàttasmàdvà etàmàhutiü juhoti 2.3.1.[6] sa yathàhistvaco nirmucyeta | evaü ràtreþ pàpmanà nirmucyate yathà ha và ahistvaco nirmucyetaivaü sarvasmàtpàpmano nirmucyate ya yevaü vidvànagnihotraü juhoti tadetasyaivànu prajàtimimàþ sarvàþ prajà anu prajàyante vi hi sçjyante yathàrtham 2.3.1.[7] sa yaþ puràdityasyàstamayàt | àhavanãyamuddharatyete vai vi÷ve devà ra÷mayo 'tha yatparam bhàþ prajàpatirvà sa indro vaitadu ha vai vi÷ve devà agnihotraü juhvato gçhànàgacantisa yasyànuddhçtamàgacanti tasmàddevà apaprayanti tadvà asmai tadvyçdhyate yasmàddevà apaprayanti tasyànu vyçddhiü ya÷ca veda ya÷ca nànuddhçtamabhyastamagàdityàhuþ 2.3.1.[8] atha yaþ puràdityasyàstamayàt | àhavanãyamuddharati yathà ÷reyasyàgamiùyatyàvasathenopakLptenopàsãtaivaü tatsa yasyoddhçtamàgacanti tasyàhavanãyam pravi÷anti tasyàhavanãye nivi÷ante 2.3.1.[9] sa yatsàyamastamite juhoti | agnàvevaibhya etatpraviùñebhyo juhotyatha yatpràtaranudite juhotyapretebhya evaibhya etajjuhoti tasmàduditahominàü vicinnamagnihotram manyàmaha iti ha smàhàsuriryathà ÷ånyamàvasathamàharedevaü taditi 2.3.1.[10] dvayaü và idaü jãvanam | måli caivàmålaü ca tadubhayaü devànàü sanmanuùyà upajãvanti pa÷avo målà oùadhayo målinyaste pa÷avo målà oùadhãrmålinãrjagdhvàpaþ pãtvà tata eùa rasaþ sambhavati 2.3.1.[11] sa yatsàyamastamite juhoti | asya rasasya jãvanasya devebhyo juhavàni yadeùàmidaü sadupajãvàma iti sa yattato ràtryà÷nàti hutociùñhameva tanniravattabalya÷nàti hutociùñasya hyevàgnihotraü juhvada÷ità 2.3.1.[12] atha yatpràtaranudite juhoti | asya rasasya jãvanasya devebhyo juhavàni yadeùàmidaü sadupajãvàma iti sa yattato 'hnà÷nàti hutociùñameva tanniravattabalya÷nàti hutociùñasya hyevàgnihotraü juhvada÷ità 2.3.1.[13] tadàhuþ | samevànye yaj¤àstiùñhante 'gnihotrameva na saütiùñhate 'pi dvàda÷asaüvatsaramantavadevàthaitadevànantaü sàyaü hi hutvà veda pràtarhoùyàmãti pràtarhutvà veda punaþ sàyaü hoùyàmãti tadetadanupasthitamagnihotraü tasyànupasthitimanvanupasthità imàþ prajàþ prajàyante 'nupasthito ha vai ÷riyà prajayà prajàyate ya evametadanupasthitamagnihotraü veda 2.3.1.[14] taddugdhvàdhi÷rayati | ÷çtamasaditi tadàhuryarhyudantaü tarhi juhuyàditi tadvai nodantaü kuryàdupa ha dahedyadudantaü kuryàdaprajaj¤i vai reta upadagdhaü tasmànnodantaü kuryàt 2.3.1.[15] adhi÷rityaiva juhuyàt | yannvevaitadagne retastena nveva ÷çtaü yadvenadagnàvadhi÷rayanti teno eva ÷çtaü tasmàdadhi÷rityaiva juhuyàt 2.3.1.[16] tadavajyotayati | ÷çtaü vedànãtyathàpaþ pratyànayati ÷àntyai nveva rasasyo caiva sarvatvàyedaü hi yadà varùatyathauùadhayo jàyanta 'oùadhãrjagdhvàpaþ pãtvà tata eùa rasaþ sambhavati tasmàdu rasasyo caiva sarvatvàya tasmàdyadyenaü kùãraü kevalam pàne 'bhyàbhavedudastokamà÷cotayitavai bråyàcàntyai nveva rasasyo caiva sarvatvàya 2.3.1.[17] atha caturunnayati | caturdhàvihitaü hãdam payo 'tha samidhamàdàyodàdravati samiddhahomàyaiva so 'nupasàdya pårvàmàhutiü juhoti sa yadupasàdayedyathà yasmà a÷anamàhari÷yantsyàttadantarà nidadhyàdevaü tadatha yadanupasàdya yathà yasmà a÷anamàharettasmà àhçtyaivopanidadhyàdevaü tadupasàdyottaràü nànàvãrye evaine etatkaroti mana÷ca ha vai vàkcaite àhuti tanmana÷caivaitadvàcaü ca vyàvartayati tasmàdidam mana÷ca vàkca samànameva sannàneva 2.3.1.[18] sa vai dviragnau juhoti | dvirupamàrùñi dviþ prà÷nàti caturunnayati tadda÷a da÷àkùarà vai viràóviràóvai yaj¤astadviràjamevaitadyaj¤amabhisampàdayati 2.3.1.[19] sa yadagnau juhoti | taddeveùu juhoti tasmàddevàþ santyatha yadupamàrùñi tatpitçùu cauùadhãùu ca juhoti tasmàtpitara÷cauùadhaya÷ca santyatha yaddhutvà prà÷nàti tanmanuùyeùu juhoti tasmànmanuùyàþ santi 2.3.1.[20] yà vai prajà yaj¤e 'nanvàbhaktàþ | paràbhåtà vai tà evamevaitadyà imàþ prajà aparàbhåtàstà yaj¤amukha àbhajati teno ha pa÷avo 'nvàbhaktà yanmanuùyànanu pa÷avaþ 2.3.1.[21] tadu hovàca yàj¤avalkyaþ | na vai yaj¤a iva mantavai pàkayaj¤a iva và itãdaü hi yadanyasminyaj¤e srucyavadyati sarvaü tadagnau juhotyathaitadagnau hutvotsçpyàcàmati nirleóhi tadasya pàkayaj¤asyeveti tadasya tatpa÷avyaü råpam pa÷avyo hi pàkayaj¤aþ 2.3.1.[22] saiùaikàhutirevàgre | yàmevàmåm prajàpatirajuhodatha yadeta etatpa÷cevàdhriyantàgniryo 'yam pavate såryastasmàdeùà dvitãyàhutirhåyate 2.3.1.[23] sà yà pårvàhutiþ | sàgnihotrasya devatà tasmàttasyai juhotyatha yottarà sviùñakçdbhàjanameva sà tasmàttàmuttaràrdhe juhotyeùà hi dik sviùñakçtastanmithunàyaivaiùà dvitãyàhutirhåyate dvandvaü hi mithunam prajananam 2.3.1.[24] taddvayamevaite àhutã | bhåtaü caiva bhaviùyacca jàtaü ca janiùyamàõaü càgataü cà÷à càdya ca ÷va÷ca taddvayamevànu 2.3.1.[25] àtmaiva bhåtam | addhà hi tadyadbhåtamaddho tadyadàtmà prajaiva bhaviùyadanaddhà hi tadyadbhaviùyadanaddho tadyatprajà 2.3.1.[26] àtmaiva jàtam | addhà hi tadyajjàtamaddho tadyadàtmà prajaiva janiùyamàõamanaddhà hi tadyajjaniùyamàõamanaddho tadyatprajà 2.3.1.[27] àtmaivàgatam | addhà hi tadyadàgatamaddho tadyadàtmà prajaivà÷ànaddhà hi tadyadà÷ànaddho tadyatprajà 2.3.1.[28] àtmaivàdya | addhà hi tadyadadyàddho tadyadàtmà prajaiva ÷vo 'naddhà hi tadyacvo 'naddho tadyatprajà 2.3.1.[29] sà yà pårvàhutiþ | sàtmànamabhi håyate tàm mantreõa juhotyaddhà hi tadyanmantro 'ddho tadyadàtmà 'tha yottarà sà prajàmabhi håyate tàü tåùõãü juhotyanaddhà hi tadyattåùõãmanaddho tadyatprajà 2.3.1.[30] sa juhoti | agnirjyotirjyotiragniþ svàhetyatha pràtaþ såryo jyotirjyotiþ såryaþ svàheti tatsatyenaiva håyate yadà hyevasåryo 'stametyathàgnirjyotiryadà sårya udetyatha såryo jyotiryadvai satyena håyate taddevàn gacati 2.3.1.[31] tadu haitadevàruõaye brahmavarcasakàmàya takùànåvàcàgnirvarco jyotirvarcaþ såryo varco jyotirvarca iti brahmavarcasã haiva bhavati ya evaü vidvànagni hotraü juhoti 2.3.1.[32] tadvastyeva prajananasyeva råpam | agnirjyotirjyotiragniþ svàheti tadubhayato jyotã reto devatayà parigçhõàtyubhayataþ parigçhãtaü vai retaþ prajàyate tadubhayata evaitatparigçhya prajanayati 2.3.1.[33] atha pràtaþ | såryo jyotirjyotiþ såryaþ svàheti tadubhayato jyotã reto devatayà parigçhõàtyubhayataþparigçhãtaü vai retaþ prajàyate tadubhayata evaitatparigçhya prajanayati tatprajananasya råpam 2.3.1.[34] tadu hovàca jãvala÷cailakiþ | garbhamevàruõiþ karoti na prajanayatãti sa etenaiva sàyaü juhuyàt 2.3.1.[35] atha pràtaþ | jyotiþ såryaþ såryo jyotiþ svàheti tadbahirdhà jyotã reto devatayà karoti bahirdhà vai retaþ prajàtam bhavati tadenatprajanayati 2.3.1.[36] tadàhuþ | agnàvevaitatsàyaü såryaü juhoti sårye pràtaragnimiti tadvai taduditahominàmeva yadà hyeva såryo 'stametyathàgnirjyotiryadà sårya udetyatha såryo jyotirnàsya sà paricakùeyameva paricakùà yattasyai nàddhà devatàyai håyate yàgnihotrasya devatàgnirjyotirjyotiragniþ svàheti tatra nàgnaye svàhetyatha pràtaþ såryo jyotijyotiþ såryaþ svàheti tatra na såryàya svàheti 2.3.1.[37] anenaiva juhuyàt | sajårdevena savitreti tatsavitçmatprasavàya sajå ràtryendravatyeti tadràtryà mithunaü karoti sendraü karotãndro hi yaj¤asya devatà juùàõo agnirvetu svàheti tadagnaye pratyakùaü juhoti 2.3.1.[38] atha pràtaþ | sajårdevena savitreti tatsavitçmatprasavàya sajåruùasendravatyetyahneti và tadahnàü voùasàü và mithunaü karoti sendra karotãndro hi yaj¤asya devatà juùàõaþ såryo vetu svàheti tatsåryàya pratyakùaü juhoti tasmàdevameva juhuyàt 2.3.1.[39] te hocuþ | ko na idaü hoùyatãti bràhmaõa eveti bràhmaõedaü no juhudhãti kim me tato bhaviùyatãtyagnihotrociùñameveti sa yatsruci pari÷inaùñi tadagnihotrociùñamatha yatsthàlyàü yathà parãõaho nirvapedevaü tattasmàttadya eva ka÷ca pibettadvai nàbràhmaõaþ pibedagnau hyadhi÷rayanti tasmànnàbràhmaõaþ pibet 2.3.2. 2.3.2.[1] età ha vai devatà yo 'sti | tasminvasantãndro yamo ràjà naóo naiùidho 'na÷nantsàügamano 'sanpàüsavaþ 2.3.2.[2] tadvà eùa evendraþ | yadàhavanãyo 'thaiùa eva gàrhapatyo yamo ràjàthaiùa eva naóo naiùidho yadanvàhàryapacanastadyadetamaharahardakùiõata àharanti tasmàdàhuraharaharvai naóo naiùidho yamaü ràjànaü dakùiõata upanayatãti 2.3.2.[3] atha ya eùa sabhàyàmagniþ | eùa evàna÷nantsàügamanastadyadetamana÷itvevopasaügacante tasmàdeùo 'na÷nannatha yadetadbhasmoddhçtya paràvapantyeùa evàsanpàüsavaþ sa yo haivametadvedaivam mayyetà devatà vasantãti sarvànhaivaitàülokà¤jayati sarvàlokànanusaücarati 2.3.2.[4] teùàmupasthànam | yadeva sàyam pràtaràhavanãyamupa ca tiùñhata upa càste tadeva tasyopasthànamatha yadeva pratiparetya gàrhapatyamàste và ÷ete và tadeva tasyopasthànamatha yatraiva saüvrajannanvàhàryapacanamupasmarettadeva tam manasopatiùñheta tadeva tasyopasthànam 2.3.2.[5] atha pràtaþ | ana÷itvà muhårtaü sabhàyàmàsitvàpi kàmam palyayeta tadeva tasyopasthànamatha yatraiva bhasmoddhçtamupanigacettadeva tasyopasthànamevamu hàsyaità devatà upasthità bhavanti 2.3.2.[6] yajamànadevatyo vai gàrhapatyaþ | athaiùa bhràtçvyadevatyo yadanvàhàryapacanastasmàdetaü nàharaharàhareyurna ha và asya sapatnà bhavanti yasyaivaü viduùa etaü nàharaharàharantyanvàhàryapacano và eùaþ 2.3.2.[7] upavasatha evainamàhareyuþ | yatraivàsminyakùyanto bhavanti tatho hàsyaiùo 'moghàyàhçto bhavati 2.3.2.[8] navàvasite vainamàhareyuþ | tasminpaceyustadbràhmaõà a÷nãyuryadyu tanna vindedyatpacedapi goreva dugdhamadhi÷rayitavai bråyàttasminbràhmaõànpàyayitavai bråyàtpàpãyàüso ha và asya sapatnà bhavanti yasyaivaü viduùa evaü kurvanti tasmàdevameva cikãrùet 2.3.2.[9] tadyatraitatprathamaü samiddho bhavati | dhåpyata iva tarhi haiùa bhavati rudraþ sa yaþ kàmayeta yathemà rudraþ prajà a÷raddhayeva tvatsahaseva tvannighàtamiva tvatsacata evamannamadyàmiti tarhi ha sa juhuyàtpràpnoti haivaitadannàdyaü ya evaü vidvàüstarhi juhoti 2.3.2.[10] atha yatraitatpradãptataro bhavati | tarhi haiùa bhavati varuõaþ sa yaþ kàmayeta yathemà varuõaþ prajà gçhõanniva tvatsahaseva tvannighàtamiva tvatsacata evamannamadyàmiti tarhi ha sa juhuyàtpràpnoti haivaitadannàdyaü ya evaü vidvàüstarhi juhoti 2.3.2.[11] atha yatraitatpradãpto bhavati | uccairdhåmaþ paramayà jåtyà balbalãti tarhi haiùa bhavatãndraþ sa yaþ kàmayetendraiva ÷riyà ya÷asà syàmiti tarhi ha sa juhuyàtpràpnoti haivaitadannàdyaü ya evaü vidvàüstarhi juhoti 2.3.2.[12] atha yatraitatpratitaràmiva | tira÷cãvàrciþ saü÷àmyato bhavati tarhi haiùa bhavati mitraþ sa yaþ kàmayeta maitreõedamannamadyàmiti yamàhuþ sarvasya và ayam bràhmaõo mitraüna và ayaü kaü cana hinastãti tarhi ha sa juhuyàtpràpnoti haivaitadannàdyaü ya evaü vidvàüstarhi juhoti 2.3.2.[13] atha yatraitadaïgàrà÷càka÷yanta iva | tarhi haiùa bhavati brahma sa yaþ kàmayeta brahmavarcasã syàmiti tarhi ha sa juhuyàtpràpnoti haivaitadannàdyaü ya evaü vidvàüstarhi juhoti 2.3.2.[14] eteùàmekaü saüvatsaramupertset | svayaü juhvadyadi vàsyànyo juhuyàdatha yo 'nyathànyathà juhoti yathàpo vàbhikhanannanyadvànnàdyaü sa sàmi nivartetaivaü tadatha yaþ sàrdhaü juhoti yathàpo vàbhikhanannanyadvànnàdyaü tatkùipre 'bhitçndyàdevaü tat 2.3.2.[15] abhrayo ha và età annàdyasya yadàhutayaþ | abhi haivaitadannàdyaü tçõatti ya evaü vidvànagnihotraü juhoti 2.3.2.[16] sà yà pårvàhutiþ | te devà atha yottarà te manuùyà atha yatsruci pari÷inaùñi te pa÷avaþ 2.3.2.[17] sa vai kanãya iva pårvàmàhutiü juhoti | bhåya ivottaràm bhåya iva sruci pari÷inaùñi 2.3.2.[18] sa yatkanãya iva pårvàmàhutiü juhoti | kanãyàüso hi devà manuùyebhyo 'tha yadbhåya ivottaràm bhåyàüso hi manuùyà devebhyo 'tha yadbhåya iva sruci pari÷inaùñi bhåyàüso hi pa÷avo manuùyebhyaþ kanãyàüso ha và asya bhàryà bhavanti bhåyàüsaþ pa÷avo ya evaü vidvànagnihotraü juhoti tadvai samçddhaü yasya kanãyàüso bhàryà asanbhåyàüsaþ pa÷avaþ 2.3.3. 2.3.3.[1] yatra vai prajàpatiþ prajàþ sasçje | sa yatràgniü sasçje sa idaü jàtaþ sarvameva dagdhuü dadhra ityevàbilameva tà yàstarhi prajà àsustà hainaü sampeùñuü dadhrire so 'titikùamàõaþ puruùamevàbhyeyàya 2.3.3.[2] sa hovàca | na và ahamidaü titikùe hanta tvà pravi÷àni tam mà janayitvà bibhçhi sa yathaiva màü tvamasmiüloke janayitvà bhariùyasyevamevàhaü tvàmamuùmiüloke janayitvà bhariùyàmãti tatheti taü janayitvàbibhaþ 2.3.3.[3] sa yadagnã àdhatte | tadenaü janayati taü janayitvà bibharti sa yathà haivaiùa etamasmiüloke janayitvà bibhartyevamu haivaiùa etamamuùmiüloke janayitvà bibharti 2.3.3.[4] tanna sàmyudvàsayeta | sàmi hàsmai sa glàyati sa yathà haivaiùa etasmà asmiüloke sàmi glàyatyevamu haivaiùa etasmà amuùmiüloke sàmi glàyati tasmànna sàmyudvàsayeta 2.3.3.[5] sa yatra mriyate | yatrainamagnàvabhyàdadhati tadeùo 'gneradhijàyate sa eùa putraþ sanpità bhavati 2.3.3.[6] tasmàdetadçùiõàbhyanåktaü | ÷ataminnu ÷arado anti devà yatrà na÷cakrà jarasaü tanånàm putràso yatra pitaro bhavanti mà no madhyà rãriùatàyurgantoriti putro hyeùa santsa punaþ pità bhavatyetannu tadyasmàdagnã àdadhãta 2.3.3.[7] tadvà eùa eva mçtyuþ | sa eùa tapati tadyadeùa eva mçtyustasmàdyà etasmàdarvàcyaþ prajàstà mriyante 'tha yàþ paràcyaste devàstasmàdu te 'mçtàstasyemàþ sarvàþ prajà ra÷mibhiþ pràõeùvabhihitàstasmàdu ra÷mayaþ pràõànabhyavatàyante 2.3.3.[8] sa yasya kàmayate | tasya pràõamàdàyodeti sa mriyate sa yo haitam mçtyumanatimucyàthàmuü lokameti yathà haivàsmiüloke na saüyatamàdriyate yadà yadaiva kàmayate 'tha màrayatyevamu haivàmuùmiüloke punaþpunareva pramàrayati 2.3.3.[9] sa yatsàyamastamite dve àhutã juhoti | tadetàbhyàm pårvàbhyàm padbhyàmetasminmçtyau pratitiùñhatyatha yatpràtaranudite dve àhutã juhoti tadetàbhyàmaparàbhyàm padbhyàmetasminmçtyau pratitiùñhita sa enameùa udyannevàdàyodeti tadetam mçtyumatimucyate saiùàgnihotre mçtyoratimuktirati ha vai punarmçtyum mucyate ya evametàmagnihotre mçtyoratimuktiü veda 2.3.3.[10] yathà và iùoranãkam | evaü yaj¤ànàmagnihotraü yena và iùoranãkameti sarvà vai teneùuretyeteno hàsya sarve yaj¤akratava etam mçtyumatimuktàþ 2.3.3.[11] ahoràtre ha và amuùmiüloke pariplavamàne | puruùasya sukçtaü kùiõuto 'rvàcãnaü và ato 'horàtre tatho hàsyàhoràtre sukçtaü na kùiõutaþ 2.3.3.[12] sa yathà rathopasthe tiùñhan | upariùñàdrathacakre palyaïyamàne upàvekùetaivam parastàdarvàcãno 'horàtre upàvekùate naha và asyàhoràtre sukçtaü kùiõuto ya evametàmahoràtrayoratimuktiü veda 2.3.3.[13] pårveõàhavanãyam parãtya | antareõa gàrhapatyaü caiti na vai devà manuùyaü vidusta enametadantareõàtiyantaü vidurayaü vai na idaü juhotãtyagnirvai pàpmano 'pahantà tàvasyàhavanãya÷ca gàrhapatya÷càntareõàtiyataþ pàpmànamapahataþ so 'pahatapàpmà jyotireva ÷riyà ya÷asà bhavati 2.3.3.[14] uttarato và agnihotrasya dvàram | sa yathà dvàrà prapadyetaivaü tadatha yo dakùiõata etyàste yathà bahirdhà caredevaü tat 2.3.3.[15] naurha và eùà svargyà | yadagnihotraü tasyà etasyai nàvaþ svargyàyà àhavanãya÷caiva gàrhapatya÷ca naumaõóe athaiùa eva nàvàjo yatkùãrahotà 2.3.3.[16] sa yatpràïupodaiti | tadenàm pràcãmabhyajati svargaü lokamabhi tayà svargaü lokaü samaùnute tasyà uttarata àrohaõaü sainaü svargaü lokaü samàpayatyatha yo dakùiõata etyàste yathà pratãrõàyàmàgacetsa vihãyeta sa tata eva bahirdhà syàdevaü tat 2.3.3.[17] atha yàmetàü samidhamabhyàdadhàti seùñakà yena mantreõa juhoti tadyajuryenaitàmiùñakàmupadadhàti yadà và iùñakopadhãyate 'thàhutirhåyate tadasyopahitàsveveùñakàsvetà àhutayo håyante yà età agnihotràhutayaþ 2.3.3.[18] prajàpatirvà agniþ | saüvatsaro vai prajàpatiþ saüvatsare-saüvatsare ha và asyàgnihotraü cityenàgninà saütiùñhate saüvatsare-saüvatsare cityamagnimàpnoti ya evaü vidvànagnihotraü juhotyetadu hàsyàgnihotraü cityenàgninà saütiùñhate cityamagnimàpnoti 2.3.3.[19] sapta ca vai ÷atànya÷ãtãnàmçcaþ | viü÷ati÷ca sa yatsàyam pràtaragnihotraü juhoti te dve àhutã tà asya saüvatsara àhutayaþ sampadyante 2.3.3.[20] sapta caiva ÷atàni viü÷ati÷ca | saüvatsare saüvatsare ha và asyàgnihotram mahatokthena sampadyate saüvatsare saüvatsare mahadukthamàpnoti ya evaü vidvànagnihotram juhotyetadu hàsyàgnihotram mahatokthena sampadyate mahadukthamàpnoti 2.3.4. 2.3.4.[1] agnau ha vai devàþ | sarvànpa÷ånnidadhire ye ca gràmyà ye càraõyà vijayaü vopapraiùyantaþ kàmacàrasya và kàmàyàyaü no gopiùñho gopàyaditi và 2.3.4.[2] tànu hàgnirnicakame | taiþ samgçhya ràtrim pravive÷a punarema iti devà edagniü tirobhåtaü te ha vidàü cakruriha vai pràvikùadràtriü vai pràvikùaditi tametatpratyàyatyàü ràtrau sàyamupàtiùñhanta dehi naþ pa÷ånpunarnaþ pa÷åndehãti tebhyo 'gniþ pa÷ånpunaradadàt 2.3.4.[3] tasmai kamagnã upatiùñheta | agnã vai dàtàrau tàvevaitadyàcate sàyamupatiùñheta sàyaü hi devà upàtiùñhanta datto haivàsmà etau paùånya evaü vidvànupatiùñhate 2.3.4.[4] atha yasmànnopatiùñheta | ubhaye ha và idamagre sahàsurdevà÷ca manuùyà÷ca tadyaddha sma manuùyàõàü na bhavati taddha sma devànyàcanta idaü vai no nàstãdaü no 'stviti te tasyà eva yà¤cyàyai dveùeõa devàstirobhåtà neddhinasàni neddveùyo 'sànãti tasmànnopatiùñheta 2.3.4.[5] atha yasmàdupaiva tiùñheta | yaj¤o vai devànàmà÷ãryajamànasya tadvà eùa eva yaj¤o yadàhutirà÷ãreva yajamànasya tadyadevàsyàtra tadevaitadupatiùñhamànaþ kurute tasmàdupaiva tiùñheta 2.3.4.[6] atha yasmànnopatiùñheta | yo vai bràhmaõaü và ÷aüsamàno 'nucarati kùatriyaü vàyam me dàsyatyayam me gçhàn kariùyatãti yo vai taü vàdyena và karmaõà vàbhiriràdhayiùati tasmai vai sa deyam manyate 'tha ya àha kiü nu tvam mamàsi yo me na dadàsãtã÷vara enaü dveùñorã÷varo nirvedaü gantostasmànnopatiùñhetaitadittvevaiùa eta yàcate yadinddhe yajjuhoti tasmànnopatiùñheta 2.3.4.[7] atha yasmàdupaiva tiùñheta | uta vai yàcandàtàraü labhata evoto bhartà bhàryaü nànubudhyate sa yadaivàha bhàryo vai te 'smi bibhçhi metyathainaü vedàthainam bhàryam manyate tasmàdupaiva tiùñhetedamittu samastaü yasmàdupatiùñheta 2.3.4.[8] prajàpatirvà eùa bhåtvà | yàvata ãùñe yàvadenamanu tasya retaþ si¤cati yadagnihotraü juhotãdamevaitatsarvamupatiùñhamàno 'nuvikarotãdaü sarvamanuprajanayati 2.3.4.[9] sa và upavatyà pratipadyate | iyaü và upa dvayeneyamupa yaddhãdaü kiü ca jàyate 'syàü tadupajàyate 'tha yannyçcatyasyàmeva tadupopyate tadahnà ràtryà bhåyo-bhåya evàkùayyam bhavati tadakùayyeõaivaitadbhåmnà pratipadyate 2.3.4.[10] sa àha | upaprayanto adhvaramityadhvaro vai yaj¤a upaprayanto yaj¤amityevaitadàha mantraü vocemàgnaya iti mantramu hyasmà etadvakùyanbhavatyàre asme ca ÷çõvata iti yadyapyasmadàrakàdasyatha na etacåõvevaivamevaitanmanyasvetyevaitadàha 2.3.4.[11] agnirmårdhà divaþ | kakutpatiþ pçthivyà ayam apàü retàüsi jinvatãtyanveva dhàvati tadyathà yàcan kalyàõaü vadedàmuùyàyaõo vai tvamasyalaü vai tvametasmà asãtyevameùà 2.3.4.[12] athaindràgnã | ubhà vàmindràgnã àhuvadhyà ubhà ràdhasaþ saha màdayadhyai ubhà dàtàràviùàü rayãõàmubhà vàjasya sàtaye huve vàmityeùa và indro ya eùa tapati sa yadastameti tadàhavanãyam pravi÷ati tadubhàvevaitatsaha santà upatiùñhata ubhau me saha santau dattàmiti tasmàdaindràgnã 2.3.4.[13] ayaü te yonirçtviyaþ | yato jàto arocathàþ taü jànannagna àrohàthà no vardhayà rayimiti puùñaü vai rayirbhåyo bhåya eva na idam puùñaü kurvityevaitadàha 2.3.4.[14] ayamiha prathamaþ | dhàyi dhàtçbhirhotà yajiùñho adhvareùvãóyaþ yamapnavàno bhçgavo virurucurvaneùu citraü vibhvaü vi÷e vi÷a ityanveva dhàvati tadyathà yàcan kalyàõaü vadedàmuùyàyaõo vai tvamasyalaü vai tvametasmà asãtyevameùà yatho evaiùa tatho evainametadàha yadàha vibhvaü vi÷e vi÷a iti vibhårhyeùa vi÷e vi÷e 2.3.4.[15] asya pratnàm | anu dyutaü ÷ukraü duduhre ahrayaþ payaþ sahasrasàmçùimiti paramà và eùà sanãnàü yatsahasrasanistadetasyaivàvaruddhai tasmàdàha payaþ sahasrasàmçùimiti 2.3.4.[16] tadetatsamàhàryaü ùaóçcam | tasyopavatã prathamà pratnavatyuttamàvocàma tadyasmàdupavatyathàda eva pratnaü yàvanto hyeva sanàgre devàstàvanta eva devàstasmàdadaþ pratnaü tadime evàntareõa sarve kàmàste asmà ime saüjànàne sarvàn kàmàntsaünamataþ 2.3.4.[17] sa vai triþ prathamàü japati | triruttamàü trivçtpràyaõà hi yaj¤àstrivçdudayanàstasmàttriþ prathamàü japati triruttamàm 2.3.4.[18] yaddha và atràgnihotraü juhvat | vàdyena và karmaõà và mithyà karotyàtmanastadavadyatyàyuùo và varcaso và prajàyai và 2.3.4.[19] tadu khalu tanåpà agne 'si | tanvaü me pàhyàyurdà agne 'syàyurme dehi varcodà agne 'si varco me dehi agne yanme tanvà ånaü tanma àpraõeti 2.3.4.[20] yaddha và atràgnihotraü juhvat | vàdyena và karmaõà và mithyà karotyàtmanastadavadyatyàyuùo và varcaso và prajàyai và tanme punaràpyàyayetyevaitadàha tatho hàsyaitatpunaràpyàyate 2.3.4.[21] indhànàstvà | ÷ataü himà dyumantaü samidhãmahãti ÷ataü varùàõi jãvyàsmetyevaitadàha tàvattvà mahàntaü samidhãmahãti yadàha dyumantaü samidhãmahãti vayasvanto vayaskçtaü sahasvantaþ sahaskçtamiti vayasvanto vayam bhåyàsma vayaskçttvam bhåyà ityevaitadàha sahasvanto vayam bhåyàsma sahaskçttvam båyà ityevaitadàhàgne sapatnadambhanamadabdhàso adàbhyamiti tvayà vayaü sapatnànpàpãyasaþ kriyàsmetyevaitadàha 2.3.4.[22] citràvaso svasti te pàrama÷ãyeti | triretajjapati ràtrirvai citràvasuþ sà hãyaü saügçhyeva citràõi vasati tasmànnàrakàccitraü dadç÷e 2.3.4.[23] etena ha sma và çùayaþ | ràtreþ svasti pàraü sama÷nuvata eteno ha smainànràtrernàùñrà rakùàüsi na vindantyeteno evaiùa etadràtreþ svasti pàraü sama÷nuta eteno enaü ràtrernàùñrà rakùàüsi na vindantyetàvannu tiùñha¤japati 2.3.4.[24] athàsãnaþ | saü tvamagne såryasya varcasà gathà iti tadyadastaü yannàditya àhavanãyam pravi÷ati tenaitadàha samçùãõàü stuteneti tadyadupatiùñhate tenaitadàha sam priyeõadhàmnetyàhutayo và asya priyaü dhàmàhutibhireva tadàha samahamàyuùà saü varcasà sam prajayà saü ràyaspoùeõa gmiùãyeti yathà tvametaiþ samagathà evamahamàyuùà varcasà prajayà ràyaspoùeõeti yadbhåmneti tadevamahametaiþ saügacà ityevaitadàha 2.3.4.[25] atha gàmabhyaiti | andha sthàndho vo bhakùãya maha stha maho vo bhakùãyeti yàni vo vãryàõi yàni vo mahàüsi tàni vo bhakùãyetyevaitadàhorja sthorja vo bhakùãyeti rasa stha rasaü vo bhakùãyetyevaitadàha ràyaspoùa stha ràyaspoùaü vo bhakùãyeti bhåmà stha bhåmànaü vo bhakùiyetyevaitadàha 2.3.4.[26] revatã ramadhvamiti revanto hi pa÷avastasmàdàha revatã ramadhvamityasminyonàvasmin goùñhe 'smiüloke 'smin kùaye | ihaiva sta màpagàtetyàtmana evaitadàha madeva màpagàteti 2.3.4.[27] atha gàmabhimç÷ati | saühitàsi vi÷varåpãti vi÷varåpà iva hi pa÷avastasmàdàha vi÷varåpãtyårjà màvi÷a gaupatyenetyårjeti yadàha raseneti tadàha gaupatyeneti yadàha bhåmneti tadàha 2.3.4.[28] atha gàrhapatyamabhyaiti | sa gàrhapatyamupatiùñhata upa tvàgne dive dive doùàvastardhiyà vayam namo bharanta emasãti nama evàsmà etatkaroti yathainaü na hiüsyàt 2.3.4.[29] ràjantamadhvaràõàm | gopàmçtasya dãdiviü vardhamànaü sve dama iti svaü vai ta idaü yanmama tanno bhåyo bhåya eva kurvityevaitadàha 2.3.4.[30] sa naþ piteva sånave | agne såpàyano bhava sacasvà naþ svastaya iti yathà pità putràya såpacaro naivainaü kena cana hinastyevaü naþ såpacara edhi maiva tvà kena cana hiüsiùmetyevaitadàha 2.3.4.[31] atha dvipadàþ | agne tvaü no antama uta tràtà ÷ivo bhavà varåthyaþ vasuragnirvasu÷ravà acà nakùi dyumattamaü rayiü dàþ taü tvà ÷ociùñha dãdivaþ sumnàya nånamãmahe sakhibhyaþ sa no bodhi ÷rudhã havamuruùyà õo aghàyataþ samasmàditi 2.3.4.[32] yadvà àhavanãyamupatiùñhate | pa÷åüstadyàcate tasmàttamuccàvacai÷candobhirupatiùñhata uccàvacà iva hi pa÷avo 'tha yadgàrhapatyam puruùàüstadyàcate tadgàyatram prathamaü tricaü gàyatraü và agne÷candaþ svenaivainametaccandasopaparaiti 2.3.4.[33] atha dvipadàþ | puruùacandasaü vai dvipadà dvipàdvà ayam puruùaþ puruùànaivaitadyàcate puruùànhi yàcate tasmàddvipadàþ pa÷umànha vai puruùavànbhavati ya evaü vidvànupatiùñhate 2.3.4.[34] atha gàmabhyaiti | ióa ehyadita ehãtãóà hi gauraditirhi gaustàmabhimç÷ati kàmyà eteti manuùyàõàü hyetàsu kàmàþ praviùñàstasmàdàha kàmyà eteti mayi vaþ kàmadharaõam bhåyàdityahaü vaþ priyo bhåyàsamityevaitadàha 2.3.4.[35] athàntareõàhavanãyaü ca gàrhapatyaü ca | pràï tiùñhannagnimãkùamàõo japati somànaü svaraõaü kçõuhi brahmaõaspate kakùãvantaü ya au÷ijaþ yo revànyo amãvahà vasuvitpuùñivardhanaþ sa naþ siùaktu yasturaþ mà naþ ÷aüso araruùo dhårtiþ praõaïmartyasya rakùà õo brahmaõaspata iti 2.3.4.[36] yadvà àhavanãyamupatiùñhate | divaü tadupatiùñhate 'tha yadgàrhapatyam pçthivãü tadathaitadantarikùameùà hi digbçhaspateretaü hyetaddi÷amupatiùñhate tasmàdbàrhaspatyaü japati 2.3.4.[37] mahi trãõàmavo 'stu | dyukùam mitrasyàryamõaþ duràdharùaü varuõasya na hi teùàmamà cana nàdhvasu vàraõeùu ã÷e ripuragha÷aüsaþ te hi putràso aditeþ pra jãvase martyàya jyotiryacantyajasramiti tatràsti nàdhvasu vàraõeùvityeti ha và adhvàno vàraõà ya ime 'ntareõa dyàvàpçthivã etànhyetadupatiùñhate tasmàdàha nàdhvasu vàraõeùviti 2.3.4.[38] athaindrã | indro vai yaj¤asya devatà sendramevaitadagnyupsthànaü kurute kadà cana starãrasi nendra sa÷casi dà÷uùa iti yajamàno vai dà÷vànna yajamànàya druhyasãtyevaitadàhopopennu maghavanbhåya innu te dànaü devasya pçcyata iti bhåyo bhåya eva na idam puùñaü kurvityevaitadàha 2.3.4.[39] atha sàvitrã | savità vai devànàm prasavità tatho hàsmà ete savitçprasåtà eva sarve kàmàþ samçdhyante tatsaviturvareõyam bhargo devasya dhãmahi dhiyo yo naþ pracodayàditi 2.3.4.[40] athàgneyã | tadagnaya evaitadàtmànamantataþ paridadàti guptyai pari te dåóabho ratho 'smàn a÷notu vi÷vataþ yena rakùasi dà÷uùa iti yajamànà vai dà÷vàüso yo ha và asyànàdhçùyatamo rathastenaiùa yajamànànabhirakùati sa yaste 'nàdhçùyatamo ratho yena yajamànànabhirakùasi tena naþ sarvato 'bhigopàyetyevaitadàha triretajjapati 2.3.4.[41] atha putrasya nàma gçhõàti | idam me 'yaü vãryaü putro 'nusaütanavaditi yadi putro na syàdapyàtmana eva nàma gçhõãyàt 2.4.1. 2.4.1.[1] atha hute 'gnihotra upatiùñhate | bhårbhuvaþ svariti tatsatyenaivaitadvàcaü samardhayati yadàha bhårbhuvaþ svariti tayà samçddhayà÷iùamà÷àste supoùaþ poùairiti tatpuùñimà÷àste 2.4.1.[2] yadvà ado dãrghamagnyupasthànam | à÷ãreva sà÷ãriyaü tadetàvataivaitatsarvamàpnoti tasmàdetenaivopatiùñhetaitena nveva vayamupacaràma iti ha smàhàsuriþ 2.4.1.[3] atha pravatsyan | gàrhapatyamevàgra upatiùñhate 'thàhavanãyaü 2.4.1.[4] sa gàrhapatyamupatiùñhate | narya prajàm me pàhãti prajàyà haiùa ãùñe tatprajàmevàsmà etatparidadàti guptyai 2.4.1.[5] athàhavanãyamupatiùñhate | ÷aüsya pa÷ånme pàhãti pa÷ånàü haiùa ãùñe tatpa÷ånevàsmà etatparidadàti guptyai 2.4.1.[6] atha pra và vrajati pra và dhàvayati | sa yatra velàm manyate tatsyanttvà vàcaü visçjate 'tha proùya parekùya yatra velàm manyate tadvàcaü yacati sa yadyapi ràjàntareõa syànnaiva tamupeyàt 2.4.1.[7] sa àhavanãyamevàgra upatiùñhate | atha gàrhapatyaü gçhà vai gàrhapatyo gçhà vai pratiùñhà tadgçheùvevaitatpratiùñhàyàm pratitiùñhati 2.4.1.[8] sa àhavanãyamupatiùñhate | àganma vi÷vavedasamasmabhyaü vasuvittamam agne samràóabhi dyumnamabhi saha àyacasvetyathopavi÷ya tçõànyapalumpati 2.4.1.[9] atha gàrhapatyamupatiùñhate | ayamagnirgçhapatirgàrhapatyaþprajàyà vasuvittamaþ agne gçhapate 'bhi dyumnamabhi saha àyacasvetyathopavi÷ya tçõànyapalumpatyetannu japenaitena nveva bhåyiùñhà ivopatiùñhante 2.4.1.[10] sa vai khalu tåùõãmevopatiùñheta | idaü vai yasminvasati bràhmaõo và ràjà và ÷reyànmanuùyo nveva tameva nàrhati vaktumidam me tvaü gopàya pràhaü vatsyàmãtyathàsminnete ÷reyàüso vasanti devà agnayaþ ka u tànarhati vaktumidam me yåyaü gopàyata pràhaü vatsyàmãti 2.4.1.[11] mano ha vai devà manuùyasyàjànanti | sa veda gàrhapatyaþ paridàm medamupàgàditi tåùõãmevàhavanãyamupatiùñhate sa vedàhavanãyaþ paridàü medamupàgàditi 2.4.1.[12] atha pra và vrajati pra và dhàvayati | sa yatra velo manyate tatsyanttvà vàcaü visçjate 'tha proùya parekùya yatra velàm manyate tadvàcaü yacati sa yadyapi ràjàntareõa syànnaiva tamupeyàt 2.4.1.[13] sa àhavanãyamevàgra upatiùñhate | atha gàrhapatyaü tåùõãmevàhavanãyamupatiùñhate tåùõãmupavi÷ya tçõànyapalumpati tåùõãmeva gàrhapatyamupatiùñhate tåùõãmupavi÷ya tçõànyapalumpati 2.4.1.[14] athàto gçhàõàmevopacàraþ | etaddha vai gçhapateþ proùuùa àgatàdgçhàþ samuttrastà iva bhavanti kimayamiha vadiùyati kiü và kariùyatãti sa yo ha tatra kiücidvadati và karoti và tasmàdgçhàþ pratrasanti tasye÷varaþ kulaü vikùobdhoratha yo ha tatra na vadati na kiü cana karoti taü gçhà upasaü÷rayante na và ayamihàvàdãnna kiü canàkaraditi sa yadihàpi sukruddha iva syàcva eva tatastatkuryàdyadvadiùyanvà kariùyanvà syàdeùa u gçhàõàmupacàraþ 2.4.2. 2.4.2.[1] prajàpatiü vai bhåtànyupàsãdan | prajà vai bhåtàni vi no dhehi yathà jãvàmeti tato devà yaj¤opavãtino bhåtvà dakùiõaü jànvàcyopàsãdaüstànabravãdyaj¤o vo 'nnamamçtatvaü va årgvaþ såryo vo jyotiriti 2.4.2.[2] athainam pitaraþ | pràcãnàvãtinaþ savyaü jànvàcyopàsãdaüstànabravãnmàsimàsi vo '÷anaü svadhà vo manojavãva÷candramà vo jyotiriti 2.4.2.[3] athainam manuùyàþ | pràvçtà upasthaü kçtvopàsãdaüstànabravãtsàyam pràtarvo '÷anam prajà vo mçtyurvo 'gnirvo jyotiriti 2.4.2.[4] athainam pa÷ava upàsãdan | tebhyaþ svaiùameva cakàra yadaiva yåyaü kadà ca labhàdhvai yadi kàle yadyanàkàle 'thaivà÷nàtheti tasmàdete yadaiva kadà ca labhante yadi kàle yadyanàkàle 'thaivà÷nanti 2.4.2.[5] atha hainaü ÷a÷vadapyasurà upasedurityàhuþ | tebhyastama÷ca màyàü ca pradadàvastyahaivàsuramàyetãva paràbhåtà ha tveva tàþ prajàstà imàþ prajàstathaivopajãvanti yathaivàbhyaþ prajàpatirvyadadhàt 2.4.2.[6] naiva devà atikràmanti | na pitaro na pa÷avo manuùyà evaike 'tikràmanti tasmàdyo manuùyàõàm medyatya÷ubhe medyati vihårcati hi na hyayanàya cana bhavatyançtaü hi kçtvà medyati tasmàdu sàyampràtarà÷yeva syàtsa yo haivaü vidvàntsàyampràtarà÷ã bhavati sarvaü haivàyureti yadu ha kiü ca vàcà vyàharati tadu haiva bhavatyetaddhi devasatyaü gopàyati taddhaitattejo nàma bràhmaõaü ya etasya vrataü ÷aknoti caritum 2.4.2.[7] tadvà etat | màsi màsyeva pitçbhyo dadato yadaivaiùa na purastànna pa÷càddadç÷e 'thaibhyo dadàtyeùa vai somo ràjà devànàmannaü yaccandramàþ sa etàü ràtriü kùãyate tasminkùãõe dadàti tathaibhyo samadaü karotyatha yadakùãõe dadyàtsamadaü ha kuryàddevebhya÷ca pitçbhya÷ca tasmàdyadaivaiùa na purastànna pa÷càddadç÷e 'thaibhyo dadàti 2.4.2.[8] sa và aparàhõe dadàti | pårvàhõo vai devànàm madhyandino manuùyàõàmaparàhõaþ pitéõàü tasmàdaparàhõe dadàti 2.4.2.[9] sa jaghanena gàrhapatyam | pràcãnàvãtã bhåtvà dakùiõàsãna etaü grçhõàti sa tata evopotthàyottareõànvàhàryapacanaü dakùiõà tiùñhannavahanti sakçtphalãkaroti sakçdu hyeva parà¤caþ pitarastasmàtsakçtphalãkaroti 2.4.2.[10] taü ÷rapayati | tasminnadhi÷rita àjyam pratyànayatyagnau vai devebhyo juhvatyuddharanti manuùyebhyo 'thaiva pitéõàü tasmàdadhi÷rita àjyam pratyànayati 2.4.2.[11] sa udvàsyàgnau dve àhutã juhoti devebhyaþ | devànvà eùa upàvartate ya àhitàgnirbhavati yo dar÷apårõamàsàbhyàü yajate 'thaitatpitçyaj¤enevàcàrãttadu nihnute sa devaiþ prasåto 'thaitatpitçbhyo dadàti tasmàdudvàsyàgnau dve àhutã juhoti devebhyaþ 2.4.2.[12] sa và agnaye ca somàya ca juhoti | sa yadagnaye juhoti sarvatra hyevàgniranvàbhakto 'tha yatsomàya juhoti pitçdevatyo vai somastasmàdagnaye ca somàya ca juhoti 2.4.2.[13] sa juhoti | agnaye kavyavàhanàya svàhà somàya pitçmate svàhetyagnau mekùaõamabhyàdadhàti tatsviùñakçdbhàjanamatha dakùiõenànvàhàryapacanaü sakçdullikhati tadvedibhàjanaü sakçdu hyeva parà¤caþ pitarastasmàtsakçdullikhati 2.4.2.[14] atha parastàdulmukaü nidadhàti | sa yadanidhàyolmukamathaitatpitçbhyo dadyàdasurarakùasàni haiùàmetadvimathnãraüstatho haitatpitéõàmasurarakùasàni na vimathnate tasmàtparastàdulmukaü nidadhàti 2.4.2.[15] sa nidadhàti | ye råpàõi pratimu¤camànà asuràþ santaþ svadhayà caranti paràpuro nipuro ye bharantyagniùñàülokàtpraõudàtyasmàdityagnirhi rakùasàmapahantà tasmàdevaü nidadhàti 2.4.2.[16] athodapàtramàdàyàvanejayati | asàvavanenikùvetyeva yajamànasya pitaramasàvavanenikùveti pitàmahamasàvavanenikùveti prapitàmahaü tadyathà÷iùyate 'bhiùi¤cedevaü tat 2.4.2.[17] atha sakçdàcinnànyupamålaü dinàni bhavanti | agramiva vai devànàm madhyamiva manuùyàõàm målamiva pitéõàü tasmàdupamålaü dinàni bhavanti sakçdàcinnàni bhavanti sakçdu hyevaparà¤caþ pitarastasmàtsakçdàcinnàni bhavanti 2.4.2.[18] tàni dakùiõopastçõàti | tatra dadàti sa và iti dadàtãtãva vai devebhyo juhvatyuddharanti manuùyebhyo 'thaivaü pitéõàü tasmàditi dadàti 2.4.2.[19] sa dadàti | asàvetatta ityeva yajamànasya pitre ye ca tvàmanvityu haika àhustadu tathà na bråyàtsvayaü vai teùàü saha yeùàü saha tasmàdu bråyàdasàvetatta ityeva yajamànasya pitre 'sàvetatta iti pitàmahàyàsàvetatta iti prapitàmahàya tadyaditaþ paràgdadàti sakçdu hyeva parà¤caþ pitarah 2.4.2.[20] tatra japati | atra pitaro màdayadhvaü yathàbhàgamàvçùàyadhvvamiti yathàbhàgama÷nãtetyevaitadàha 2.4.2.[21] atha paràï paryàvartate | tira iva vai pitaro manuùyebhyastira ivaitadbhavati sa và à tamitoràsãtetyàhuretàvànhyasuriti sa vai muhårtamevàsitvà 2.4.2.[22] athopapalyayya japati | amãmadanta pitaro yathàbhàgamàvçùàyiùateti yathàbhàgamà÷iùurityevaitadàha 2.4.2.[23] athodapàtramàdàyàvanejayati | asàvavanenikùvetyeva yajamànasya pitaramasàvavanenikùveti pitàmahamasàvavanenikùveti prapitàmahaü tadyathà jakùuùe 'bhiùi¤cedevaü tat 2.4.2.[24] atha nãvimudvçhya namaskaroti | pitçdevatyà vai nãvistasmànnãvimudvçhya namaskaroti yaj¤o vai namo yaj¤iyànevainànetatkaroti ùañ kçtvo namaskaroti ùaóvà çtava çtavaþ pitarastasmàtùañ kçtvo namaskaroti gçhànnaþ pitaro datteti gçhàõàü ha pitara ã÷ata eùo etasyà÷ãþ karmaõo 'thàvajighrati pratyavadhàya piõóàntsa yajamànabhàgo 'gnau sakçdàcinnànyabhyàdadhàti punarulmukamapi sçjati 2.4.3. 2.4.3.[1] tadu hovàca kahoóaþ kauùãtakiþ | anayorvà ayaü dyàvàpçthivyo raso 'sya rasasya hutvà devebhyo 'themama÷nàmeti tasmàdvà àgrayaõeùñyà yajata iti 2.4.3.[2] tadu hovàca yàj¤avalkyaþ | devà÷ca và asurà÷cobhaye pràjàpatyàþ paspçdhire tato 'surà ubhayãro÷adhãryà÷ca manuùyà upajãvanti yà÷ca pa÷avaþ kçtyayeva tvadviùeõeva tvatpralilipurutaivaü ciddevànabhibhavemeti tato na manuùyà à÷urna pa÷ava àlili÷ire tà hemàþ prajà anà÷akena notparàbabhåvuþ 2.4.3.[3] tadvai devàþ ÷u÷ruvuþ | anà÷akena ha và imàþ prajàþ paràbhavantãti te hocurhantedamàsàmapajighàüsàmeti keneti yaj¤enaiveti yaj¤ena ha sma vai taddevàþ kalpayante yadeùàü kalpamàsarùaya÷ca 2.4.3.[4] te hocuþ | kasya na idam bhaviùyatãti te mama-mametyeva na sampàdayàü cakruste hàsampàdyocuràjimevàsminnajàmahai sa yo na ujjeùyati tasya na idam bhaviùyatãti tatheti tasminnàjimàjanta 2.4.3.[5] tàvindràgnã udajayatàm | tasmàdaindràgnau dvàda÷akapàlaþ puroóà÷o bhavatãndràgnã hyasya bhàgadheyamudajayatàü tau yatrendràgnã ujjigãvàüsau tasthatustadvi÷ve devà anvàjagmuþ 2.4.3.[6] kùatraü và indràgnã | vi÷o vi÷ve devà yatra vai kùatramujjayatyanvàbhaktà vai tatra viñtadvi÷vàndevànanvàbhajatàü tasmàdeùa vai÷vadeva÷carurbhavati 2.4.3.[7] taü vai puràõànàü kuryàdityàhuþ | kùatraü và indràgnã netkùatramabhyàrohayàõãti tau và ubhàveva navànàü syàtàü yaddhi puroóà÷a itara÷caruritarastenaiva kùatramanabhyàråóhaü tasmàdubhàveva navànàü syàtàm 2.4.3.[8] ta u ha vi÷ve devà åcuþ | anayorvà ayaü dyàvàpçthivyo raso hanteme asminnàbhajàmeti tàbhyàmetam bhàgamakalpayannetaü dyàvàpçthivyamekakapàlam puroóà÷aü tasmàddyàvàpçthivya ekakapàlaþ puroóà÷o bhavati tasyeyameva kapàlamekeva hãyaü tasmàdekakapàlo bhavati 2.4.3.[9] tasya paricakùà | yasyai vai kasyai ca devatàyai havirgçhyate sarvatraiva sviùñakçdanvàbhakto 'thaitaü sarvameva juhoti na sviùñakçte 'vadyati sà paricakùoto hutaþ paryàvartate 2.4.3.[10] tadàhuþ | paryàbhådvà ayamekakapàlo mohiùyati ràùñramiti nàsya sà paricakùàhavanãyo và àhutãnàm pratiùñhà sa yadàhavanãyam pràpyàpi da÷a kçtvaþ paryàvarteta na tadàdriyeta yadãttvanye vadanti kastatsaüdhamupeyàttasmàdàjyasyaiva yajedàjyaü ha và anayordyàvàpçthivyoþ pratyakùaü rasastatpratyakùamevaine etatsvena rasena medhena prãõàti tasmàdàjyasyaiva yajet 2.4.3.[11] etena vai devàþ | yaj¤eneùñvobhayãnàmoùadhãnàü yà÷ca manuùyà upajãvanti yà÷ca pa÷avaþ kçtyàmiva tvadviùamiva tvadapajaghrustata à÷nanmanuùyà àli÷anta pa÷avaþ 2.4.3.[12] atha yadeùa etena yajate | tannàha nvevaitasya tathà ka÷cana kçtyayeva tvadviùeõeva tvatpralimpatãti devà akurvanniti tvevaiùa etatkaroti yamu caiva devà bhàgamakalpayanta tamu caivaibhya eùa etadbhàgaü karotãmà u caivaitadubhayãroùadhãryà÷ca manuùyà upajãvanti yà÷ca pa÷avastà anamãvà akilviùàþ kurute tà asyànamãvà akilviùà imàþ prajà upajãvanti tasmàdvà eùa etena yajate 2.4.3.[13] tasya prathamajo gaurdakùiõà | agryamiva hãdaü sa yadãjànaþ syàddar÷apårõamàsàbhyàü và yajetàthaitena yajeta yadyu anãjànaþ syàccàtuùprà÷yamevaitamodanamanvàhàryapacane paceyustam bràhmaõà a÷nãyuþ 2.4.3.[14] dvayà vai devà devàþ | ahaiva devà atha ye bràhmaõàþ ÷u÷ruvàüso 'nåcànàste manuùyadevàstadyathà vaùañkçtaü hutamevamasyaitadbhavati tatro yacaknuyàttaddadyànnàdakùiõàü haviþ syàditi hyàhurnàgnihotre juhuyàtsamadaü ha kuryàdyadagnihotre juhuyàdanyadvà àgrayaõamanyadagnihotraü tasmànnàgnihotre juhuyàt 2.4.4. 2.4.4.[1] prajàpatirha và etenàgre yaj¤eneje | prajàkàmo bahuþ prajayà pa÷ubhiþ syàü ÷riyaü gaceyaü ya÷aþ syàmannàdaþ syàmiti 2.4.4.[2] sa vai dakùo nàma | tadyadenena so 'gre 'yajata tasmàddàkùàyaõayaj¤o nàmotainameke vasiùñhayaj¤a ityàcakùata eùa vai vasiùñha etameva tadanvàcakùate sa etena yaj¤eneje sa etena yaj¤eneùñvà yeyam prajàpateþ prajàtiryà ÷rãretadbabhåvaitàü ha vai prajàtim prajàyata etàü ÷riyaü gacati ya evaü vidvànetena yaj¤ena yajate tasmàdvà etena yajeta 2.4.4.[3] teno ha tata ãje | pratãdar÷aþ ÷veknaþ sa ye tam pratyàsusteùàü vivacanamivàsa vivacanamiva ha vai bhavati ya evaü vidvànetena yaj¤ena yajate tasmàdvà etena yajeta 2.4.4.[4] tamàjagàma | suplà sàr¤jayo brahmacaryaü tasmàdetaü ca yaj¤amanåce 'nyamu ca so 'nåcya punaþ sç¤jayà¤jagàma te ha sç¤jayà vidàü cakruryaj¤aü vai no 'nåcyàganniti te hocuþ saha vai nastaddevairàganyo no yaj¤amanåcyàganniti sa vai sahadevaþ sàr¤jayastadapyetannivacanamivàstyanyadvà aresuplà nàma dadha iti sa etena yaj¤eneje sa etena yaj¤eneùñvà yeyaü sç¤jayànàm prajàtiryà ÷rãretadbabhåvaitàü ha vai prajàtim prajàyata etàü ÷riyaü gacati yaevaü vidvànetena yaj¤ena yajate tasmàdvà etena yajeta2.4.4.[5]teno ha tata ãje | devabhàgaþ ÷rautarùaþ sa ubhayeùàü kuråõàü ca sç¤jayànàü ca purohita àsa paramatà vai sà yo nvevaikasya ràùñrasya purohito 'satsà nveva paramatà kimu yo dvayoþ paramatàmiva ha vai gacati ya evaü vidvànetena yaj¤ena yajate tasmàdvà etena yajeta 2.4.4.[6] teno ha tata ãje | dakùaþ pàrvatista ime 'pyetarhi dàkùàyaõà ràjyamivaiva pràptà ràjyamiha vai pràpnoti ya evaü vidvànetena yajate tasmàdvà etena yajeta sa và ekaika evànåcãnàham puroóà÷o bhavatyeteno hàsyàsapatnànupabàdhà ÷rãrbhavati sa vai dve paurõamàsyau yajate dve amàvàsye dve vai mithunam mithunamevaitatprajananaü kriyate 2.4.4.[7] atha yatpårvedyuþ | agnãùomãyeõa yajate paurõamàsyàü te dve devate dve vai mithunam mithunamevaitatprajananaü kriyate 2.4.4.[8] atha pràtaþ | àgneyaþ puroóà÷o bhavatyaindraü sàünàyyaü te dve devate dve vai mithunam mithunamevaitatprajananaü kriyate 2.4.4.[9] atha yatpårvedyuþ | aindràgnena yajate 'màvàsyàyàü te dve devate dve vai mithunam mithunamevaitatprajananaü kriyate 2.4.4.[10] atha pràtaþ | àgneyaþ puroóà÷o bhavati maitràvaruõã payasyà nedyaj¤àdayànãti nvevàgneyaþ puroóà÷o 'thaitàveva mitràvaruõau dve devate dve vai mithunam mithunamevaitatprajananaü kriyata etadu hàsya tadråpaü yena bahurbhavati yena prajàyate 2.4.4.[11] atha yatpårvedyuþ | agnãùomãyeõa yajate paurõamàsyàü yamevàmumupavasathe 'gnãùomãyam pa÷umàlabhate sa evàsya saþ 2.4.4.[12] atha pràtaþ | àgneyaþ puroóà÷o bhavatyaindraü sàünàyyam pràtaþsavanamevàsyàgneyaþ puroóà÷o àgneyaü hi pràtaþsavanamathaindraü sàünàyyam màdhyandinamevàsya tatsavanamaindraü hi màdhyandinaü savanam 2.4.4.[13] atha yatpårvedyuþ | aindràgnena yajate 'màvàsyàyàü tçtãyasavanamevàsya tadvai÷vadevaü vai tçtãyasavanamindràgnã vai vi÷ve devàþ 2.4.4.[14] atha pràtaþ | àgneyaþ puroóà÷o bhavati maitràvaruõã payasyà nedyaj¤àdayànãti nvevàgneyaþ puroóà÷o 'tha yàmevàmåm maitràvaruõãü va÷àmanåbandhyàmàlabhate saivàsya maitràvaruõã payasyà sa paurõamàsena càmàvàsyena ceùñvà yàvatsaumyenàdhvareõeùñvà jayati tàvajjayati tadu khalu mahàyaj¤o bhavati 2.4.4.[15] atha yatpårvedyuþ | agnãùomãyeõa yajate paurõamàsyàmetena và indro vçtramahanneteno eva vyajayata yàsyeyaü vijitistàü tatho evaiùa etena pàpmànaü dviùantam bhràtçvyaü hanti tatho eva vijayate 'tha yatsaünayatyàmàvàsyaü vai sàünàyyaü dåre tadyadamàvàsyeti kùirra evaitadvçtraü jaghnuùe tametena rasenàprãõan kùipre ha vai pàpmànamapahate ya evaü vidvànpaurõamàsyàü saünayatyeùa vai somo ràjà d s02401150Levànàmannaü yaccandramàstametatpårvedyurabhiùuõvanti pràtarbhakùayiùyantastametadbhakùayanti yadapakùãyate 2.4.4.[16] atha yatpårvedyuþ | agnãùomãyeõa yajate paurõamàsyàmabhiùuõotyevainametattasminnabhiùuta etaü rasaü dadhàtyetena rasena tãvrãkaroti svadayati ha vai devebhyo havyaü svadate hàsya devebhyo havyaü ya evaü vidvànpaurõamàsyàü saünayati 2.4.4.[17] atha yatpårvedyuþ | aindràgnena yajate 'màvàsyàyàü dar÷apårõamàsayorvai devate sta indràgnã eva te evaitada¤jasà pratyakùaü yajatya¤jasà ha và asya dar÷apårõamàsàbhyàmiùñam bhavati ya evametadveda 2.4.4.[18] atha pràtaþ | àgneyaþ puroóà÷o bhavati maitràvaruõã payasyà nedyaj¤àdayànãti nvevàgneyaþ puroóà÷o 'thaitàvevàrdhamàsau mitràvaruõau ya evàpåryate sa varuõau yo 'pakùãyate sa mitrastàvetàü ràtrimubhau samàgacatastadubhàvevaitatsaha santau prãõàti sarvaü ha và asya prãtam bhavati sarvamàptaü ya evametadveda 2.4.4.[19] tadvà etàü ràtrim | mitro varuõe retaþ si¤cati tadetena retasà prajàyate yadàpåryate tadyadeùàtra maitràvaruõã payasyàvakLptatamà bhavati 2.4.4.[20] sàünàyyabhàjanà và amàvàsyà | tadadastatpaurõamàsyàü kriyate sa yaddhàtràpi saünayejjàmi kuryàtsamadaü kuryàttadenamadbhya oùadhibhyaþ sambhçtyàhutibhyo 'dhijanayati sa eùa àhutibhyo jàtaþ pa÷càddadç÷e 2.4.4.[21] mithunàdidvà enametatprajanayati | yoùà payasyà reto vàjinaü tadvà anuùñhyà yanmithunàjjàyate tadenametasmànmithunàtprajananàtprajanayati tasmàdeùàtra payasyà bhavati 2.4.4.[22] atha vàjibhyo vàjinaü juhoti | çtavo vai vàjino reto vàjinaü tadvanuùñhyevaitadretaþ sicyate tadçtavo retaþ siktamimàþ prajàþ prajanayanti tasmàdvàjibhyo vàjinaü juhoti 2.4.4.[23] sa vai pa÷càdiva yaj¤asya juhoti | pa÷càdvai parãtya vçùà yoùàmadhidravati tasyàü retaþ si¤cati sa vai pràgevàgre juhotyagne vãhàtyanuvaùañkaroti tatsviùñakçdbhàjanaü sa vai pràgeva juhoti 2.4.4.[24] atha di÷o vyàghàrayati | di÷aþ pradi÷a àdi÷o vidi÷a uddi÷o digbhyaþ svàheti pa¤ca di÷aþ pa¤ca 'rtavastadçtubhirevaitaddi÷o mithunãkaroti 2.4.4.[25] tadvai pa¤caiva bhakùayanti | hotà càdhvaryu÷ca brahmà càgnãcca yajamànaþ pa¤ca và çtavastadçtånàmevaitadråpaü kriyate tadçtuùvevaitadretaþ siktam pratiùñhàpayati prathamo yajamàno bhakùayati prathamo retaþ parigçhõànãtyatho apyuttamo mayyuttame retaþ pratitiùñhàdityupahåta upahvayasveti somamevaitatkurvanti 2.5.1. 2.5.1.[1] prajàpatirha và idamagra eka evàsa | sa aikùata kathaü nu prajàyeyeti so '÷ràmyatsa tapo 'tapyata sa prajà asçjata tà asya prajàþ sçùñàþ paràbabhåvustànãmàni vayàüsi puruùo vai prajàpaternediùñhaü dvipàdvà ayam puruùastasmàddvipàdo vayàüsi 2.5.1.[2] sa aikùata prajàpatiþ | yathà nveva puraiko 'bhåvamevamu nvevàpyetarhyeka evàsmãti sa dvitãyàþ sasçje tà asya paraiva babhåvustadidaü kùudraü sarãsçpaü yadanyatsarpebhyastçtãyàþ sasçja ityàhustà asya paraiva babhåvusta ime sarpà età ha nveva dvayãryàj¤avalkya uvàca trayãru tu punarçcà 2.5.1.[3] so 'rca¤cràmyanprajàpatirãkùàü cakre | kathaü nu me prajàþ sçùñàþ paràbhavantãti sa haitadeva dadar÷àna÷anatayà vai me prajàþ paràbhavantãti sa àtmana evàgre stanayoþ paya àpyàyayàü cakre sa prajà asçjata tà asya prajàþ sçùñà stanàvevàbhipadya tàstataþ sambabhåvustà imà aparàbhåtaþ 2.5.1.[4] tasmàdetadçùiõàbhyanåktam | prajà ha tisro atyàyamãyuriti tadyàþ paràbhåtàstà evaitadabhyanåktaü nyanyà arkamabhito vivi÷ra ityagnirvà arkastadyà imàþ prajà aparàbhåtàstà agnimabhito niviùñàstà evaitadabhyanåktam 2.5.1.[5] mahaddha tasthau bhuvaneùvantariti | prajàpatimevaitadabhyanåktam pavamàno harita àvive÷eti di÷o vai haritastà ayaü vàyuþ pavamàna àviùñastà evaiùargabhyanåktà tà imàh prajàstathaiva prajàyante yathaiva prajàpatiþ prajà asçjatedaü hi yadaiva striyai stanàvàpyàyete ådhaþ pa÷ånàmathaiva yajjàyate tajjàyate tàstata stanàvevàbhipadya sambhavanti 2.5.1.[6] tadvai paya evànnam | etaddhyagre prajàpatirannamajanayata tadvà annameva prajà annàddhi sambhavantãdaü hi yàsàü payobhavati stanàvevàbhipadya tàstataþ sambhavantyatha yàsàm payo na bhavati jàtameva tà athàdayanti tadu tà annàdeva sambhavanti tasmàdvannameva prajàþ 2.5.1.[7] sa yaþ prajàkàmaþ | etena haviùà yajata àtmànamevaitadyaj¤aü vidhatte prajàpatim bhåtam 2.5.1.[8] sa và àgneyo 'ùñàkapàlaþ puroóà÷o bhavati | agnirvai devatànàm mukham prajanayità sa prajàpatistasmàdàgneyo bhavati 2.5.1.[9] atha saumya÷carurbhavati | reto vai somastadagnau prajanayitari somaü retaþ si¤cati tatpurastànmithunam prajananam 2.5.1.[10] atha sàvitraþ | dvàda÷akapàlo vàùñàkapàlo và puroóà÷o bhavati savità vai devànàm prasavità prajàpatirmadhyataþ prajanayità tasmàtsàvitro bhavati 2.5.1.[11] atha sàrasvata÷carurbhavati | pauùõa÷caruryoùà vai sarasvatã vçùà påùà tatpunarmithunam prajananametasmàdvà ubhayato mithunàtprajananàtprajàpatiþ prajàþ sasçja ita÷cordhvà ita÷càvàcãstatho evaiùa etasmàdubhayata eva mithunàtprajananàtprajàþ sçjata ita÷cordhvà ita÷càvàcãstasmàdvà etàni pa¤ca havãüùi bhavanti 2.5.1.[12] athàtaþ payasyàyà evàyatanam | màrutastu saptakapàlo vi÷o vai maruto devavi÷astà hedamaniùeddhrà iva cerustàþ prajàpatiü yajamànamupetyocurvi vai te mathiùyàmaha imàþ prajà yà etena haviùà srakùyasa iti 2.5.1.[13] sa aikùata prajàpatiþ | parà me pårvàþ prajà abhåvannimà u cedime vimathnate na tataþ kiü cana pari÷ekùyata iti tebhya etam bhàgamakalpayadetam màrutaü saptakapàlam puroóà÷aü sa eùa màrutaþ saptakapàlastadyatsaptakapàlo bhavati sapta sapta hi màruto gaõastasmànmàrutaþ saptakapàlaþ puroóà÷o bhavati 2.5.1.[14] taü vai svatavobhya iti kuryàt | svayaü hi ta etam bhàgamakurvatoto svatavobhyo yàjyànuvàkye na vindanti sa u khalu màruta eva syàtsa và eùa prajàbhya evàhiüsàyai kriyate tasmànmàrutaþ 2.5.1.[15] athàtaþ payasyaiva | payaso vai prajàþ sambhavanti payasaþ sambhåtàstadyata eva sambhåtà yataþ sambhavanti tadevàbhya etatkaroti tadyàþ pårvairhavirbhiþ prajàþ sçjate tà etasmàtpayasa etasyai payasyàyai sambhavanti 2.5.1.[16] tasyàm mithunamasti | yoùà payasyà reto vàjinaü tasmànmithunàdvi÷vamasammitamanu pràjàyata tadyadetasmànmithunàdvi÷vamasammitamanu pràjàyata tasmàdvai÷vadevã bhavati 2.5.1.[17] atha dyàvàpçthivya ekakapàlaþ puroóà÷o bhavati | etairvai havirbhiþ prajàpatiþ prajàþ sçùñvà tà dyàvàpçthivãbhyàm paryagçhõàttà imà dyàvàpçthivãbhyàm parigçhãtàstatho evaiùa etadya etairhavirbhiþ prajàþ sçjate tà dyàvàpçthivãbhyàm parigçhõàti tasmàddyàvàpçthivya ekakapàlaþ puroóà÷o bhavati 2.5.1.[18] athàta àvçdeva | nopakirantyuttaravediü visçùñamasatsarvamasadvai÷vadevamasaditi tredhà barhiþ saünaddham bhavati tatpunarekadhaitaddhi prajananasya råpam prajananamu hãdam pità màtà yajjàyate tattçtãyaü tasmàttredhà satpunarekadhà prasva upasaünaddhà bhavanti tam prastaraü gçhõàti prajananamu hãdam prajananamu hi prasvastasmàtprasåþ prastaraü gçhõàti 2.5.1.[19] àsàdya havãüùyagnim manthanti | agniü ha vai jàyamànamanu prajàpateþ prajà jaj¤ire tatho evaitasyàgnimeva jàyamànamanu prajà jàyante tasmàdàsàdya havãüùyagnim manthanti 2.5.1.[20] navaprayàjam bhavati | navànuyàjaü da÷àkùarà vai viràóathaitàmubhayato nyånàü viràjaü karoti prajananàyaitasmàdvà ubhayato nyånàtprajananàtprajàpatiþ prajàþ sasçja ita÷cordhvà ita÷càvàcãstatho evaiùa etasmàdubhayata eva nyånàtprajananàtprajàþ sçjata ita÷cordhvà ita÷càvàcãstasmànnavaprayàjam bhavati navànuyàjam 2.5.1.[21] trãõi samiùñayajåüùi bhavanti | jyàya iva hãdaü haviryaj¤àdyatra navaprayàjaü navànuyàjamatho apyekameva syàddhaviryaj¤o hi tasya prathamajo gaurdakùiõà 2.5.1.[22] etena vai prajàpatiþ yaj¤eneùñvà | yeyam prajàpateþ prajàpatiryà ÷rãretadbabhåvaitàü ha vai prajàtim prajàyata etàü ÷riyaü gacati ya evaü vidvànetena yaj¤ena yajate tasmàdvà etena yajeta 2.5.2. 2.5.2.[1] vai÷vadevena vai prajàpatiþ | prajàþ sasçje tà asya prajàþ sçùñà varuõasya yavà¤jakùurvaruõyo ha và agre yavastadyannveva varuõasya yavànpràdastasmàdvaruõapraghàsà nàma 2.5.2.[2] tà varuõo jagràha | tà varuõagçhãtàþ paridãrõà anatya÷ca pràõatyaùca ÷i÷yire ca niùedu÷ca pràõodànau haivàbhyo nàpacakramaturathànyàþ sarvà devatà apacakramustayorhaivàsya hetoþ prajà na paràbabhåvuþ 2.5.2.[3] tà etena haviùà prajàpatirabhiùajyat | tadyà÷caivàsya prajà jàtà àsanyà÷càjàtàstà ubhayãrvaruõapà÷àtpràmu¤cattà asyànamãvà akilviùàþ prajàþ pràjàyata 2.5.2.[4] atha yadeùa etai÷caturthe màsi yajate | tannàha nvevaitasya tathà prajà varuõo gçhõàtãti devà akurvanniti nvevaiùa etatkaroti yà÷ca nvevàsya prajà jàtà yà÷càjàtàstà ubhayãrvaruõapà÷àtpramu¤cati tà asyànamãvà akilviùàþ prajàþ prajàyate tasmàdvà eùa etai÷caturthe màsi yajate 2.5.2.[5] tadvai dve vedã dvàvagnã bhavataþ | tadyaddve vedã dvàvagnã bhavatastadubhayata evaitadvaruõapà÷àtprajàþ pramu¤catãta÷cordhvà ita÷càvàcãstasmàddve vedã dvàvagnã bhavataþ 2.5.2.[6] sa uttarasyàmeva vedau | uttaravedimupakirati na dakùiõasyàü kùatra vai varuõo vi÷o marutaþ kùatramevaitadvi÷a uttare karoti tasmàduparyàsãnaü kùatriyamadhastàdimàþ prajà upàsate tasmàduttarasyàmeva vedà uttaravedimupakirati na dakùiõasyàm 2.5.2.[7] athaitànyeva pa¤ca havãüùi bhavanti | etairvai havirbhiþ prajàpatiþ prajà asçjataitairubhayato varuõapà÷àtprajàþ pràmu¤cadita÷cordhvà ita÷càvàcãstasmàdvà etàni pa¤ca havãüùi bhavanti 2.5.2.[8] athaindràgno dvàda÷akapàlaþ puroóà÷o bhavati | pràõodànau và indràgnã tadyathà puõyaü cakruùe puõyaü kuryàdevaü tattayorhaivàsya hetoþ prajà na paràbabhåvustatpràõodànàbhyàmevaitatprajà bhiùajyati pràõodànau prajàsu dadhàti tasmàdaindràgnau dvàda÷akapàlaþ puroóà÷o bhavati 2.5.2.[9] ubhayatra payasye bhavataþ | payaso vai prajàþ sambhavanti payasaþ sambhåtàstadyata eva sambhåtà yataþ sambhavanti tata evaitadubhayato varuõapà÷àtprajàþ pramu¤catãta÷cordhvà ita÷càvàcãstasmàdubhayatra payasye bhavataþ 2.5.2.[10] vàruõyuttarà bhavati | varuõo ha và asya prajà agçhõàttatpratyakùaü varuõapà÷àtprajàþ pramu¤cati màrutã dakùiõàjàmitàyai nveva màrutã bhavati jàmi ha kuryàdyadubhe vàruõyau syàtàmato ha và asya dakùiõato marutaþ prajà ajighàüsaüstànetena bhàgenà÷amayattasmànmàrutã dakùiõà 2.5.2.[11] tayorubhayoreva karãràõyàvapati | kaü vai prajàpatiþ prajàbhyaþ karãrairakuruta kamvevaiùa etatprajàbhyaþ kurute 2.5.2.[12] tayorubhayoreva ÷amãpalà÷ànyàvapati | ÷aü vai prajàpatiþ prajàbhyaþ ÷amãpalà÷airakuruta ÷amvevaiùa etatprajàbhyaþ kurute 2.5.2.[13] atha kàya ekakapàlaþ puroóà÷o bhavati | kaü vai prajàpatiþ prajàbhyaþ kàyenaikakapàlena puroóà÷enàkuruta kamvevaiùa etatprajàbhyaþ kàyenaikakapàlena puroóà÷ena kurute tasmàtkàya ekakapàlaþ puroóà÷o bhavati 2.5.2.[14] atha pårvedyuþ | anvàhàryapacane 'tuùàniva yavàn kçtvà tànãùadivopatapya teùàü karambhapàtràõi kurvanti yàvanto gçhyàþ smustàvantyekenàtiriktàni 2.5.2.[15] tatràpi meùaü ca meùãü ca kurvanti | tayormeùe ca meùyàü ca yadyanaióakãrårõã vindettàþ praõijya ni÷leùayedyadyu anaióakãrna vindedatho api ku÷ãrõà eva syuþ 2.5.2.[16] tadyanmeùa÷ca meùã ca bhavataþ | eùa vai pratyakùaü varuõasya pa÷uryanmeùastatpratyakùaü varuõapà÷àtprajàþ pramu¤cati yavamayau bhavato yavànhi jakùuùãrvaruõo 'gçhõànmithunau bhavato mithunàdevaitadvaruõapà÷àtprajàþ pramu¤cati 2.5.2.[17] sa uttarasyàmeva payasyàyàm meùãmavadadhàti | dakùiõasyàm meùamevamiva hi mithunaü kLptamuttarato hi strã pumàüsamupa÷ete 2.5.2.[18] sa sarvàõyeva havãüùyadhvaryuþ | uttarasyàü vedàvàsàdayatyathaitàmeva payasyàm pratiprasthàtà dakùiõasyàü vedàvàsàdayati 2.5.2.[19] àsàdya havãüùyagnim manthati | agnim manthitvànuprahçtyàbhijuhotyathàdhvaryurevàhàgnaye samidhyamànàyànubråhãti tà ubhàvevedhmàvabhyàdhatta ubhau samidhau pari÷iüùña ubhau pårvàvàghàràvàghàrayato 'thàdhvaryurevàhàgnimagnãtsammçóóhãtyasammçùñameva bhavati sampreùitam 2.5.2.[20] atha pratiprasthàtà pratiparaiti | sa patnãmudàneùyanpçcati kena carasãti varuõyaü và etatstrã karoti yadanyasya satyanyena caratyatho nenme 'ntaþ÷alpà juhavaditi tasmàtpçcati niruktaü và enaþ kanãyo bhavati satyaü hi bhavati tasmàdveva pçcati sà yanna pratijànãta j¤àtibhyo hàsyai tadahitaü syàt 2.5.2.[21] tàü vàcayati | praghàsino havàmahe maruta÷ca ri÷àdasaþ karambheõa sajoùasa iti yathà puro 'nuvàkyaivameùaitayaivainànetebhyaþ pàtrebhyo hvayati 2.5.2.[22] tàni vai pratipuruùam | yàvanto gçhyàþ syutàvantyekenàtiriktàni bhavanti tatpratipuruùamevaitadekaikena yà asya prajà jàtàstà varuõapà÷àtpramu¤catyekenàtiriktàni bhavanti tadyà evàsya prajà ajàtàstà varuõapà÷àtpramu¤cati tasmàdekenàtiriktàni bhavanti 2.5.2.[23] pàtràõi bhavanti pàtreùu hya÷anama÷yate yavamayàni bhavanti yavànhi jakùuùãrvaruõo 'gçhõàcårpeõa juhoti ÷årpeõa hya÷anaü kriyate patnã juhoti mithunàdevaitadvaruõapà÷àtprajàþ pramu¤cati 2.5.2.[24] purà yaj¤àtpuràhutibhyo juhoti | ahutàdo vai vi÷o vi÷o vai maruto yatra vai prajàpateþ prajà varuõagçhãtàþ paridãrõà anatya÷ca pràõatya÷ca ÷i÷yire ca niùedu÷ca taddhàsàm marutaþ pàpmànaü vimethire tatho evaitasya prajànàm marutaþ pàpmànaü vimathnate tasmàtpurà yaj¤àtpuràhutibhyo juhoti 2.5.2.[25] sa vai dakùiõe 'gnau juhoti | yadgràme yadaraõya iti gràme và hyaraõye vainaþ kriyate yatsabhàyàü yadindriya iti yatsabhàyàmiti yanmànuùa iti tadàha yadindriya iti yaddevatreti tadàha yadena÷cakçmà vayamidaü tadavayajàmahe svàheti yatkiü ca vayamena÷cakçmedaü vayaü tasmàtsarvasmàtpramucyàmaha ityevaitadàha 2.5.2.[26] athaindrãm marutvatãü japati | yatra vai prajàpateþ prajànàm marutaþ pàpmànaü vimethire taddhekùàü cakra ime ha me prajà na vimathnãranniti 2.5.2.[27] sa etàmaindrãm marutvatãmajapat | kùatraü và indro vi÷o marutaþ kùatraü vai vi÷o niùeddhà niùiddhà asanniti tasmàdaindrã 2.5.2.[28] mo ùå õaþ | indràtra pçtsu devairasti hi ùmà te ÷uùminnavayàþ maha÷cidyasya mãóhuùo yavyà haviùmato maruto vandate gãriti 2.5.2.[29] athainàü vàcayati | akran karma karmakçta ityakranhi karma karmakçtaþ saha vàcà mayobhuveti saha hi vàcàkrandevebhyaþ karma kçtveti devebhyo hi karma kçtvàstam preta sacàbhuva ityanyato hyoóhayà saha bhavanti tasmàdàha sacàbhuva ityastam preteti jaghanàrdho và eùa yaj¤asya yatpatnã tàmetatpràcãü yaj¤am pràsãùadadgçhà và astaü gçhàþ pratiùñhà tadgçheùvevainàmetatpratiùñhàyàm pratiùñhàpayati 2.5.2.[30] pratiparàõãyodaiti pratiprasthàtà | sammçjantyagniü sammçùñe 'gnau tà ubhàvevottaràvàghàràvàghàrayato 'thàdhvaryurevà÷ràvya hotàram pravçõãte pravçto hotottarasyai vederhotçùadana upavi÷atyupavi÷ya prasauti tà ubhàveva prasåtau sruca àdàyàtikràmato 'tikramyà÷ràvyàdhvaryurevàha samidho yajeti yaja yajeti caturthe-caturthe prayàje samànayamànau navabhiþ prayàjai÷carataþ 2.5.2.[31] athàdhvaryurevàhàgnaye 'nubråhãti | àgneyamàjyabhàgaü tà ubhàveva caturàjyasyàvadàyàtikràmato 'tikramyà÷ràvyàdhvaryurevàhàgniü yajeti tà ubhàveva vaùañkçte juhutaþ 2.5.2.[32] athàdhvaryurevàha somàyànubråhãti | saumyamàjyabhàgaü tà ubhàveva caturàjyasyàvadàyàtikràmato 'tikramyà÷ràvyàdhvaryurevàha somaü yajeti tà ubhàveva vaùañkçte juhutaþ 2.5.2.[33] tadyatkiü ca vàcà kartavyam | adhvaryureva tatkaroti na pratiprasthàtà tadyadadhvaryurevà÷ràvayatãhaiva yatra vaùañkriyate 2.5.2.[34] kçtànukara eva pratiprasthàtà | kùatraü vai varuõo vi÷o marutastatkùatràyaivaitadvi÷aü kçtànukaràmanuvartmànaü karoti pratyudyàminãü ha kùatràya vi÷aü kuryàdyadapi pratiprasthàtà÷ràvayettasmànna pratiprasthàtà÷ràvayati 2.5.2.[35] pràõàveva pratiprasthàtà | srucau kçtvopàste 'thàdhvaryurevaitairhavirbhiþ pracaratyàgneyenàùñàkapàlena puroóà÷ena saumyena caruõà sàvitreõa dvàda÷akapàlena vàùñàkapàlena và puroóà÷ena sàrasvatena caruõà pauùõena caruõaindràgnena dvàda÷akapàlena puroóà÷ena 2.5.2.[36] athaitàbhyàm payasyàbhyàm pracariùyantau vipariharataþ | sa yo meùo bhavati màrutyàü taü vàruõyàmavadadhàti yà meùã bhavati vàruõyàü tàm màrutyàmavadadhàti tadyadevaü vipariharataþ kùatraü vai varuõo vãryam pumànvãryamevaitatkùatre dhatto 'vãryà vai strã vi÷o marutastadavãryàmevaitadvi÷aü kurutastasmàdevaü vipariharataþ 2.5.2.[37] athàdhvaryurevàha varuõàyànubråhãti | sa upastçõãta àjyamathàsyai vàruõyai payasyàyai dviravadyati so 'nyatareõàvadànena saha meùamavadadhàtyathopariùñàdàjyasyàbhighàrayati pratyanaktyavadàne atikràmatyatikramyà÷ràvyàha varuõaü yajeti vaùañkçte juhoti 2.5.2.[38] savye pàõàvadhvaryuþ | srucau kçtvà dakùiõena pratiprasthàturvà so 'nvàrabhyàha marudbhyo 'nubråhãtyupastçõãta àjyam pratiprasthàtàthàsyai màrutyai payasyàyai dviravadyati so 'nyatareõàvadànena saha meùãmavadadhàtyathopariùñàdàjyasyàbhighàrayati pratyanaktyavadàne atikràmatyathàdhvaryurevà÷ràvyàha maruto yajeti vaùañkçte juhoti 2.5.2.[39] athàdhvaryureva kàyena | ekakapàlena puroóà÷ena pracarati kàyenaikakapàlena puroóà÷ena pracaryàdhvaryurevàhàgnaye sviùñakçte 'nubråhãti sa sarveùàmeva haviùàmadhvaryuþ sakçtsakçdavadyatyathaitasyà eva payasyàyai pratiprasthàtà sakçdavadyatyathopariùñàddviràjyasyàbhighàrayatastà ubhàvevàtikràmato 'tikramyà÷ràvyàdhvaryurevàhàgniü sviùñakçtaü yajeti tà ubhàveva vaùañkçte juhutaþ 2.5.2.[40] athàdhvaryureva prà÷itramavadyati | ióàü samavadàya pratiprasthàtre 'tiprajihãte tatràpi pratiprasthàtà màrutyai payasyàyai dvirabhyavadyatyathopariùñàddviràjyasyàbhighàrayatyupahåya màrjayante 2.5.2.[41] athàdhvaryurevàha brahmanprasthàsyàmi | samidhamàdhàyàgnimagnãtsammçóóhãti sa srucorevàdhvaryuþ pçùadàjyaü vyànayate 'tha yadi pratiprasthàtuþ pçùadàjyam bhavati tatsa dvedhà vyànayata uto tatra pçùadàjyaü na bhavati sa yadevopabhçtyàjyaü tatsa dvedhà vyànayate tà ubhàvevàtikràmato 'tikramyà÷ràvyàdhvaryurevàha devànyajeti yaja-yajeti caturthe-caturthe 'nuyàje samànayamànau navabhiranuyàjai÷caratastadyannavaprayàjam bhavati navànuyàjaü tadubhayata evaitadvaruõapà÷àtprajàþ pramu¤catãta÷cordhvà ita÷càvàcãstasmànnavaprayàjam bhavati navànuyàjam 2.5.2.[42] tà ubhàveva sàdayitvà sruco vyåhataþ | sruco vyuhya paridhãntsamajya paridhimabhipadyà÷ràvyàdhvaryurevàheùità daivyà hotàro bhadravàcyàya preùito mànuùaþ såktavàkàyeti såktavàkaü hotà pratipadyate 'thaità ubhàveva prastarau samullumpata ubhàvanupraharata ubhau tçõe apagçhyopàsàte yadà hotà såktavàkamàha 2.5.2.[43] athàgnãdàhànuprahareti | tà ubhàvevànupraharata ubhàvàtmànà upaspç÷ete 2.5.2.[44] athàha saüvadasveti | agànagnãdagaücràvaya ÷rauùañ svagà daivyà hotçbhyaþ svastirmànuùebhyaþ ÷aü yorbråhãtyadhvaryurevaitadàha tà ubhàveva paridhãnanupraharata ubhau srucaþ sampragçhya sphye sàdayataþ 2.5.2.[45] athàdhvaryureva pratiparetya | patnãþ saüyàjayatyupàsta eva pratiprasthàtà patnãþ saüyàjyodaityadhvaryuþ 2.5.2.[46] trãõi samiùñçyajåüùi juhoti | tåùõãmeva pratiprasthàtà srucam pragçhõàti tadye vai÷vadevena yajamànayorvàsasã parihite syàtàü te evàtràpi syàtàmathàsyai vàruõyai payasyàyai kùàmakarùami÷ramàdàyàvabhçthaü yanti varuõyaü và etannirvaruõatàyai tatra na sàma gãyate na hyatra sàmnà kiü cana kriyate tåùnãmevetyàbhyavetyopamàrayati 2.5.2.[47] avabhçtha nicumpuõa | nicerurasi nicumpuõaþ ava devairdevakçtameno 'yàsiùamava martyairmartyakçtam pururàvaõe deva riùaspàhãti kàmaü haite yasmai kàmayeta tasmai dadyànna hi dãkùitavasane bhavataþ sa yathàhistvaco nirmucyetaivaü sarvasmàtpàpmano nirmucyate 2.5.2.[48] atha ke÷a÷ma÷råptvà | samàrohyàgnã udavasàyeva hyetena yajate na hi tadavakalpate yaduttaravedàvagnihotraü juhuyàttasmàdudavasyati gçhànitvà nirmathyàgnã paurõamàsena yajata utsannayaj¤a iva và eùa yaccàturmàsyànyathaiùa kLptaþ pratiùñhito yaj¤o yatpaurõamàsaü tatkLptenaivaitadyaj¤enàntataþ pratitiùñhati tasmàdudavasyati 2.5.3. 2.5.3.[1] varuõapraghàsairvai prajàpatiþ | prajà varuõapà÷àtpràmu¤cattà syànamãvà akilviùàþ prajàþ pràjàyantàthaitaiþ sàkamedhairetairvai devà vçtramaghnannetairveva vyajayanta yeyameùàü vijitistàü tatho evaiùa etaiþ pàpmànaü dviùantam bhràtçvyaü hanti tatho eva vijayate tasmàdvà eùa etai÷caturthe màsi yajate sa vai dvyahamanåcãnàhaü yajate 2.5.3.[2] sa pårvedyuþ | agnaye 'nãkavate 'ùñàkapàlaü puroóà÷aü nirvapatyagniü ha vai devà anãkaü kçtvopapreyurvçtraü haniùyantaþ sa tejo 'gnirnàvyathata tatho evaiùa etatpàpmànaü dviùantam bhràtçvyaü haniùyannagnimevànãkaü kçtvopapraiti sa tejo 'gnirna vyathate tasmàdagnaye 'nãkavate 2.5.3.[3] atha marudbhyaþ sàütapanebhyaþ | madhyandine caruü nirvapati maruto ha vai sàütapanà madyandine vçtraü saütepuþ sa saütapto 'nanneva pràõanparidãrõaþ ÷i÷ye tatho evaitasya pàpmànaü dviùantam bhràtçvyam marutaþ sàütapanàþ saütapanti tasmànmarudbhyaþ sàütapanebhyaþ 2.5.3.[4] atha marudbhyo gçhamedhibhyaþ | ÷àkhayà vatsànapàkatya pavitravati saüdohya taü caruü ÷rapayati caruru hyeva sa yatra kva ca taõóulànàvapanti tanmedho devà dadhire pràtarvçtraü haniùyantastatho evaiùa etatpàpmànaü dviùantam bhràtçvyaü haniùyanmegho dhatte tadyatkùãraudano bhavati megho vai payo meghastaõóulàstamubhayam meghamàtmandhatte tasmàtkùãraudano bhavati 2.5.3.[5] tasyàvçt | saiva stãrõà vedirbhavati yà marudbhyaþ sàütapanebhyastasyàmeva stãrõàyàü vedau paridhãü÷ca ÷akalàü÷copanidadhati tathà saüdohya caruü ÷rapayati ÷rapayitvàbhighàryodvàsayati 2.5.3.[6] atha dve pi÷ãle và pàtryau và nirõenijati | tayorenaü dvedhoddharanti tayormadhye sarpiràsecane kçtvà sarpiràsi¤cati sruvaü ca srucaü ca sammàrùñyathaità odanàvàdàyodaiti sruvaü ca srucaü càdàyodaiti sa imàmeva stãrõàü vedimabhimç÷ya paridhãnparidhàya yàvataþ ÷akalàn kàmayate tàvato 'bhyàdadhàtyathaità odanàvàsàdayati sruvaü ca srucaü càsàdayatyupavi÷ati hotà hotçùadane sruvaü ca srucaü càdadàna àha 2.5.3.[7] agnaye 'nubrråhãti | àgneyamàjyabhàgaü sa dakùiõasyaudanasya sarpiràsecanàccaturàjyasyàvadàyàtikràmatyatikramyà÷ràvyàhàgniü yajeti vaùañkçte juhoti 2.5.3.[8] athàha somàyànubråhãti | saumyamàjyabhàgaü sa uttarasyaudanasya sarpiràsecanàccaturàjyasyàvadàyàtikràmatyatikramyà÷ràvyàha somaü yajeti vaùañkçte juhoti 2.5.3.[9] athàha marudbhyo gçhamedhibhyo 'nubråhãti | sa dakùiõasyaudanasya sarpiràsecanàttata àjyamupastçõãte tasya dviravadyatyathopariùñàdàjyasyàbhighàrayatyatikràmatyatikramyà÷ràvyàha maruto gçhamedhino yajeti vaùañkçte juhoti 2.5.3.[10] athàhàgnaye sviùñakçte 'nubråhãti | sa uttarasyaudanasya sarpiràsecanàttata àjyamupastçõãte tasya dviravadyatyathopariùñàdàjyasyàbhighàrayatyatikràmatyatikramyà÷ràvyàhàgniü sviùñakçtaü yajeti vaùañkçte juhotyatheóàmevàvadyati na prà÷itramupahåya màrjayanta etannvekamayanam 2.5.3.[11] athedaü dvitãyam | saiva stãrõà vedirbhavati yà marudbhyaþ sàütapanebhyastasyàmeva stãrõàyàü vedau paridhãü÷ca ÷akalàü÷copanidadhati tathà saüdohya caruü ÷rapayati nedeva prative÷amàjyamadhi÷rayati ÷rapayitvàbhighàryodvàsyànakti sthàlyàmàjyamudvàsayati sruvaü ca srucaü ca sammàrùñyathaitaü sokhameva carumàdàyodaiti sthàlyàmàjyamàdàyodaiti sruvaü ca srucaü càdàyodaiti sa imàmeva stãrõ àü vedimabhimç÷ya paridhãnparidhàya yàvataþ ÷akalàn kàmayate tàvato 'bhyàdadhàtyathaitaü sokhameva carumàsàdayati sthàlyàmàjyamàsàdayati sruvaü ca srucaü càsàdayatyupavi÷ati hotà hotçùadane sruvaü ca srucaü càdadàna àha 2.5.3.[12] agnaye 'nubråhãti | àgneyamàjyabhàgaü sa sthàlyai caturàjyasyàvadàyàtikràmatyatikramyà÷ràvyàhàgniü yajeti vaùañkçte juhoti 2.5.3.[13] athàha somàyànubråhãti | saumyamàjyabhàgaü sa sthàlyà eva caturàjyasyàvadàyàtikràmatyatikramyà÷ràvyàha somaü yajeti vaùañkçte juhoti 2.5.3.[14] athàha marudbhyo gçhamedhibhyo 'nubråhãti | sa upastçõãta àjyamathàsya carordviravadyatyathopariùñàdàjyasyàbhighàrayati pratyanaktyavadàne atikràmatyatikramyà÷ràvyàha maruto gçhamedhino yajeti vaùañkçte juhoti 2.5.3.[15] athàhàgnaye sviùñakçte 'nubråhãti | sa upastçõãta àjyamathàsya caroþ sakçdavadyatyathopariùñàddviràjyasyàbhighàrayati na pratyanaktyavadànamatikràmatyatikramyà÷ràvyàhàgnim\ sviùñakçtam- yajeti vaùañkçte juhoti 2.5.3.[16] atheóàmevàvadyati na prà÷itram | upahåya prà÷nanti yàvanto gçhyà haviruciùñà÷àþ syustàvantaþ prà÷nãyuratho apyçtvijaþ prà÷nãyuratho apyanye bràhmaõàþ prà÷nãyuryadi bahurodana syàdathaitàmanira÷itàü kumbhãmapidhàya nidadhati pårõadarvàya màtçbhirvatsàntsamavàrjanti tadu pa÷avo meghamàtmandadhate yavàgvaitàü ràtrimagnihotraü juhoti nivànyàm pràtarduhanti pitçyaj¤àya 2.5.3.[17] atha pràtarhute vàhute và | yatarathà kàmayeta so 'syà anira÷itàyai kumbhyai darvyopahanti pårõà darvi paràpata sapårõà punaràpata vasneva vikrãõàvahà iùamårjaü ÷atakrataviti yathà puro 'nuvàkyaivamepaitayaivainametasmai bhàgàya hvayati 2.5.3.[18] atharùabhamàhvayitavai bråyàt | sa yadi ruyàtsa vaùañkàra ityu haika àhustasminvaùañkàre juhuyàdityatho indramevaitatsvena råpeõa hvayati vçtrasya badhàyaitadvà indrasya råpa yadçùabhastatsvenaivainametadråpeõa hvayati vçtrasya badhàya sa yadi ruyàdà ma indro yaj¤amagantsendro me yaj¤a iti ha vidyàdyadyu na ruyàdbràhmaõa eva dakùiõata àsãno bråyàjjuhudhãti saivaindrã vàk 2.5.3.[19] sa juhoti | dehi me dadàmi te ni me dhehi ni te dadhe nihàraü ca haràsi me nihàraü niharàõi te svàheti 2.5.3.[20] atha marudbhyaþ krãóibhyaþ | saptakapàlam puroóà÷aü nirvapati maruto ha vai krãóino vçtraü haniùyantamindramàgataü tamabhitaþ paricikrãóurmahayantastatho evaitam pàpmànaü dviùantam bhràtçvyaü haniùyantamabhitaþ parikrãóante mahayantastasmànmarudbhyaþ krãóibhyo 'thàto mahàhaviùa eva tadyathà mahàhaviùastatho tasya 2.5.4. 2.5.4.[1] mahàhaviùa ha vai devà vçtraü jaghnuþ | teno eva vyajayanta yeyameùàü vijitistàü tatho evaiùa etena pàpmànaü dviùantam bhràtçvyaü hanti tatho eva vijayate tasmàdvà eùa etena yajate 2.5.4.[2] tasyàvçt | upakirantyuttaravediü gçhõanti pçùadàjyam manthantyagniü navaprayàjam bhavati navànuyàjaü trãõi samiùñayajåüùi bhavantyathaitànyeva pa¤ca havãüùi bhavanti 2.5.4.[3] sa yadàgneyo 'ùñàkapàlaþ puroóà÷o bhavati | agninà ha và enaü tejasàghnantsa tejo 'gnirnàvyathata tasmàdàgneyo bhavati 2.5.4.[4] atha yatsaumya÷carurbhavati | somena ha và enaü ràj¤àghnantsomaràjàna eva tasmàtsaumya÷carurbhavati 2.5.4.[5] atha yatsàvitraþ | dvàda÷akapàlo vàùñàkapàlo và puroóà÷o bhavati savità vai devànàm prasavità savitçprasåtà haivainamaghnaüstasmàtsàvitro bhavati 2.5.4.[6] atha yatsàrasvata÷carurbhavati | vàgvai sarasvatã vàgu haivànumamàda prahara jahãti tasmàtsàrasvata÷carurbhavati 2.5.4.[7] atha yatpauùõa÷carurbhavati | iyaü vai pçthivã påùeyaü haivainam badhàya pratipradadàvanayà haivainam pratiprattaü jaghnustasmàtpauùõa÷carurbhavati 2.5.4.[8] athaindràgnau dvàda÷akapàlaþ puroóà÷o bhavati | etena haivainamaghnaüstejo và agnirindriyaü vãryamindra etàbhyàmenamubhàbhyàü vãryàbhyàmaghnanbrahma và agniþ kùatramindraste ubhe saürabhya brahma ca kùatraü ca sayujau kçtvà tàbhyàmenamubhàbhyàü vãryàbhyàmaghnaüstasmàdaindràgno dvàda÷akapàlaþ puroóà÷o bhavati 2.5.4.[9] atha màhendra÷carurbhavati | indro và eùa purà vçtrasya badhàdatha vçtraü hatvà yathà mahàràjo vijigyàna evaü mahendro 'bhavattasmànmàhendra÷carurbhavati mahàntamu caivainametatkhalu karoti vçtrasya badhàya tasmàdveva màhendra÷carurbhavati 2.5.4.[10] atha vai÷vakarmaõa ekakapàlaþ puroóà÷o bhavati | vi÷vaü và etatkarma kçtaü sarvaü jitaü devànàmàsãtsàkamedhairãjànànàü vijigyànànàü vi÷vamvevaitasyaitatkarma kçtaü sarvaü jitam bhavati sàkamedhairãjànasya vijigyànasya tasmàdvai÷vakarmaõa ekakapàlaþ puroóà÷o bhavati 2.5.4.[11] etena vai devàþ | yaj¤eneùñvà yeyaü devànàm prajàtiryà ÷rãretadbabhåvuretàü ha vai prajàtim prajàyata etàü ÷riyaü gacati ya evaü vidvànetena yaj¤ena yajate tasmàdvà etena yajeta 2.6.1. 2.6.1.[1] mahàhaviùà ha vai devà vçtraü jaghnuþ | teno eva vyajayanta yeyameùàü vijitistàmatha yànevaiùàü tasmintsaügràme 'ghnamstànpitçyaj¤ena samairayanta pitaro vai ta àsaüstasmàtpitçyaj¤o nàma 2.6.1.[2] tadvasanto grãùmo varùàþ | ete te ye vyajayanta ÷araddhemantaþ ÷i÷irasta u te yànpunaþ samairayanta 2.6.1.[3] atha yadeùa etena yajate | tannàha nvevaitasya tathà kaü cana ghnantãti devà akurvanniti nvevaiùa etatkaroti yamu caivaibhyo devà bhàgamakalpayaüstamu caivaibhya eùa etadbhàgaü karoti yànu caiva devàþ samairayanta tànu caivaitadavati svànu caivaitatpitéücreyàüsa lokamuponnayati yadu caivàsyàtràtmano 'caraõena hanyate và mãyate và tadu caivàsyaitena punaràpyàyate tasmàdvà eùa etena yajate 2.6.1.[4] sa pitçbhyaþ somavadbhyaþ | ùañkapàla puroóà÷a nivapati somàya và pitçmate ùaóvà çtava çtavaþ pitarastasmàtùañkapàlo bhavati 2.6.1.[5] atha pitçbhyo barhiùadbhyaþ | anvàhàryapacane dhànàþ kurvanti tato 'rdhàþ piüùantyardhà ityeva dhànà apiùñà bhavanti tà dhànàþ pitçbhyo barhiùadbhyaþ 2.6.1.[6] atha pitçbhyo 'gniùvàttebhyaþ | nivànyàyai dugdhe sakçdupamathita eka÷alàkayà mantho bhavati sakçdu hyeva parà¤caþ pitarastasmàtsakçdupamathito bhavatyetàni havãüùi bhavanti 2.6.1.[7] tadye somenejànàþ | te pitaraþ somavanto 'tha ye dattena pakvena lokaü jayanti te pitaro barhiùado 'tha ye tato nànyataraccana yànagnireva dahantsvadayati te pitaro 'gniùvàttà eta u ye pitaraþ 2.6.1.[8] sa jaghanena gàrhapatyam | pràcãnàvãtã bhåtvà dakùiõàsãna etaü ùañkapàlam puroóà÷aü gçhõàti sa tata evopotthàyottareõànvàhàryapacanaü dakùiõà tiùñhannavahanti sakçtphalãkaroti sakçdu hyeva parà¤caþ pitarastasmàtsakçtphalãkaroti 2.6.1.[9] sa dakùiõaiva dçùadupale upadadhàti | dakùiõàrdhe gàrhapatyasya ùañpàlànyupadadhàti tadyadetàü dakùiõàü di÷aü sacanta eùà hi dik pitéõàü tasmàdetàü dakùiõàü di÷aü sacante 2.6.1.[10] atha dakùiõenànvàhàryapacanam | catuþsraktiü vediü karotyavàntaradi÷o 'nu sraktãþ karoti catasro và avàntaradi÷o 'vàntaradi÷o vai pitarastasmàdavàntaradi÷o 'nu sraktãþ karoti 2.6.1.[11] tanmadhye 'gniü samàdadhàti | purastàdvai devàþ pratya¤co manuùyànabhyupàvçttàstasmàttebhyaþ pràï tiùñha¤juhoti sarvataþ pitaro 'vàntaradi÷o vai pitaraþ sarvata iva hãmà avàntaradi÷astasmànmadhye 'gniü samàdadhàti 2.6.1.[12] sa tata eva pràk stambayajurharati | stambayajurhutvàthetyevàgre parigçhõàtyathetyatheti pårveõa parigraheõa parigçhya likhati harati yaddhàryam bhavati sa tathaivottareõa parigraheõa parigçhõàtyuttareõa parigraheõa parigçhya pratimçjyàha prokùaõãràsàdayetyàsàdayanti prokùaõãridhmam barhirupasàdayanti srucaþ sammàrùñyàjyenodaiti sa yaj¤opavãtã bhåtvàjyàni gçhõàti 2.6.1.[13] tadàhuþ | dvirupabhçti gçhõãyàddvau hyatrànuyàjau bhavata iti tadvaùñàveva kçtva upabhçti gçhõãyànnedyaj¤asya vidhàyà ayànãti tasmàdaùñàveva kçtva upabhçti gçhõãyàdàjyàni gçhãtvà sa punaþ pràcãnàvãtã bhåtvà 2.6.1.[14] prokùaõãradhvaryuràdatte | sa idhmamevàgre prokùatyatha vedimathàsmai barhiþ prayacanti tatpurastàdgranthyàsàdayati tatprokùyopaninãya visraüsya granthiü na prastaraü gçhõàti sakçdu hyeva parà¤caþ pitarastasmànna prastaraü gçhõàti 2.6.1.[15] atha saünahanamanuvisraüsya | apasalavi triþ paristçõanparyeti so 'pasalavi triþ paristãrya yàvatprastarabhàjanaü tàvatpari÷inaùñyatha punaþ prasalavi triþ paryeti yatpunaþ prasalavi triþ paryeti tadyànevàmåüstrayànpiténanvavàgàttebhya evaitatpunarapodetãmaü svaü lokamabhi tasmàtpunaþ prasalavi triþ paryeti 2.6.1.[16] sa dakùiõaiva paridhãnparidadhàti | dakùiõà prastaraü stçõàti nàntardadhàti vidhçtã sakçdu hyeva parà¤caþ pitarastasmànnàntardadhàti vidhçtã 2.6.1.[17] sa tatra juhåmàsàdayati | atha pårvàmupabhçtamatha dhruvàmatha puroóà÷amatha dhànà atha manthamàsàdya havãüùi sammç÷ati 2.6.1.[18] te sarva eva yaj¤opavãtino bhåtvà | itthàdyajamàna÷ca brahmà ca pa÷càtparãtaþ purastàdagnãt 2.6.1.[19] tenopàü÷u caranti | tiraiva vai pitarastira ivaitadyadupàü÷u tasmàdupàü÷u caranti 2.6.1.[20] parivçte caranti | tira iva vai pitarastira ivaitadyatparivçtaü tasmàtparivçte caranti 2.6.1.[21] athedhmamabhyàdadhadàha | agnaye samidhyamànàyànubråhãti sa ekàmeva hotà sàmidhenãü triranvàha sakçdu hyeva parà¤caþ pitarastasmàdekàü hotà sàmidhenãü triranvàha 2.6.1.[22] so 'nvàha | u÷antastvà nidhãmahyu÷antaþ samidhãmahi u÷annu÷ata àvaha piténhaviùe attava ityathàgnimàvaha somamàvaha piténtsomavata àvaha piténbarhiùada àvaha piténagniùvàttànàvaha devàü3 àjyapàü3 àvahàgniü hotràyàvaha svam mahimànamàvahetyàvàhyopavi÷ati 2.6.1.[23] athà÷ràvya na hotàram pravçõãte | pitçyaj¤o và ayaü neddhotàram pitçùu dadhànãti tasmànna hotàram pravçõãte sãda hotarityevàhopavi÷ati hotà hotçùadana upavi÷ya prasauti prasåto 'dhvaryuþ srucàvàdàya pratyaïïatikràmatyatikramyà÷ràvyàha samidho yajeti so 'pabarhiùa÷caturaþ prayàjànyajati prajà vai barhirnetprajàþ pitçùu dadhànãti tasmàdapabarhiùa÷caturaþ prayàjànyajatyathàjyabhàgàbhyàü carantyàjyabhàgàbhyàü caritvà 2.6.1.[24] te sarva eva pràcãnàvãtino bhåtvà | etairvai havirbhiþ pracariùyanta itthàdyajamàna÷ca brahmà ca purastàtparãtaþ pa÷càdagnãttadutà÷ràvayantyoü3 svadhetyastu svadheti pratyà÷ràvaõaü svadhà nama iti vaùañkàraþ 2.6.1.[25] tadu hovàcàsuriþ | à÷ràvayeyureva pratyà÷ràvayeyurvaùañkuryurnedyaj¤asya vidhàyà ayàmeti 2.6.1.[26] athàha pitçbhyaþ somavadbhyo 'nubråhãti | somàya và pitçmate sa dve puro 'nuvàkye anvàhaikayà vai devànpracyàvayanti dvàbhyàm piténtsakçdu hyeva parà¤caþ pitarastasmàddve puro 'nuvàkye anvàha 2.6.1.[27] sa upastçõãta àjyam | athàsya puroóà÷asyàvadyati sa tenaiva saha dhànànàü tena saha manthasya tatsakçdavadadhàtyathopariùñàddviràjyasyàbhighàrayati pratyanaktyavadànàni nàtikràmatãta evopotthàyà÷ràvyàha piténtsomavato yajeti vaùañkçte juhoti 2.6.1.[28] athàha pitçbhyo barhiùadbhyo 'nubråhãti | sa upastçõãta àjyamathàsàü dhànànàmavadyati sa tenaiva saha manthasya tena saha puroóà÷asya tatsakçdavadadhàtyathopariùñàdviràjyasyàbhighàrayati pratyanaktyavadànàni nàtikràmatãta evopotthàyà÷ràvyàha piténbarhiùado yajeti vaùañkçte juhoti 2.6.1.[29] athàha pitçbhyo 'gniùvàttebhyo 'nubråhãti | sa upastçõãta àjyamathàsya manthasyàvadyati sa tenaiva saha puroóà÷asya tena saha dhànànàü tatsakçdavadadhàtyathopariùñàddviràjyasyàbhighàrayati pratyanaktyavadànàni nàtikràmatãta evopotthàyà÷ràvyàha piténagniùvàttànyajeti vaùañkçte juhoti 2.6.1.[30] athàhàgnaye kavyavàhanàyànubråhãti | tatsviùñakçte havyavàhano vai devànàü kavyavàhanaþ pitéõàü tasmàdàhàgnaye kavyavàhanàyànubråhãti 2.6.1.[31] sa upastçõãta àjyam | athàsya puroóà÷asyàvadyati sa tenaiva saha dhànànàü tena saha manthasya tatsakçdavadadhàtyathopariùñàddviràjyasyàbhighàrayati na pratyanaktyavadànàni nàtikràmatãta evopotthàyà÷ràvyàhàgniü kavyavàhanaü yajeti vaùañkçte juhoti 2.6.1.[32] sa yannàtikràmati | ita evopotthàyaü juhoti sakçdu hyeva parà¤caþ pitaro 'tha yatsakçtsarveùàü samavadyati sakçdu hyeva parà¤caþ pitaro 'tha yadvyatiùaïgamavadànànyavadyatyçtavo vai pitara çtånevaitadvyatiùajatyçtåntsaüdadhàti tasmàdvyatiùaïgamavadànànyavadyati 2.6.1.[33] taddhaike | etameva hotre manthamàdadhati taü hotopahåyàvaiva jighrati taü brahmaõe prayacati tam brahmàvaiva jighrati tamagnãdhe prayacati tamagnãdavaiva jighratyetannvevaitatkurvanti yathà tvevetarasya yaj¤asyeóàprà÷itraü samavadyantyevamevaitasyàpi samavadyeyustàmupahåyàvaiva jighranti na prà÷nanti prà÷itavya tveva vayam manyàmaha iti ha smàhàsuriryasya kasya càgnau juhvatãti 2.6.1.[34] atha yataro dàsyanbhavati | yadyadhvaryurvà yajamàno và sa udapàtramàdàyàpasalavi triþ pariùi¤canparyeti sa yajamànasya pitaramavanejayatyasàvavanenikùvetyasàvavanenikùveti pitàmahamasàvavanenikùveti prapitàmahaü tadyathà÷iùyate 'bhiùi¤cedevaü tat 2.6.1.[35] athàsya puroóà÷asyàvadàya | savye pàõau kurute dhànànàmavadàya savye pàõau kurute manthasyàvadàya savye pàõau kurute 2.6.1.[36] sa yemàmavàntaradi÷amanu sraktiþ | tasyàü yajamànasya pitre dadàtyasàvetatta ityatha yemàmavàntaradi÷amanu sraktistasyàü yajamànasya pitàmahàya dadàtyasàvetatta ityatha yemàmavàntaradi÷amanu sraktistasyàü yajamànasya prapitàmahàya dadàtyasàvetatta ityatha yemàmavàntaradi÷amanu sraktistasyàü nimçùñe 'tra pitaro màdayadhvaü yathàbhàgamàvçùàyadhvamiti yathàbhàgama÷nãtetyevaitadàha tadyamevam pitçbhyo dadàti teno svànpiténetasmàdyaj¤ànnàntareti 2.6.1.[37] te sarva eva yaj¤opavãtino bhåtvà | uda¤ca upaniùkramyàhavanãyamupatiùñhante devànvà eùa upàvartate ya àhitàgnirbhavati yo dar÷apårõamàsàbhyàü yajate 'thaitatpitçyaj¤enevàcàriùustadu devebhyo nihnuvate 2.6.1.[38] aindrãbhyàmàhavanãyamupatiùñhante indro hyàhavanãyo 'kùannamãmadanta hyava priyà adhåùata astoùata svabhànavo viprà naviùñhayà matã yojà nvindra te hari susaüdç÷aü tvà vayam maghavanvandiùãmahi pra nånam pårõabandhura stuto yàsi va÷àü 'anu yojà nvindra te harã iti 2.6.1.[39] atha pratiparetya gàrhapatyamupatiùñhante | mano nvàhvàmahe nàrà÷aüsena stomena pitéõàü ca manmabhiþ à na etu manaþ punaþ kratve dakùàya jãvase jyokca såryaü dç÷e punarnaþ pitaro mano dadàtu daivyo janaþ jãvam vràtaü sacemahãti pitçyaj¤eneva và etadacàriùustadu khalu punarjãvànapipadyante tasmàdàha jãvaü vràtaü sacemahãti 2.6.1.[40] atha yataro dadàti | sa punaþ pràcãnàvãtã bhåtvàbhiprapadya japatyamãmadanta pitaro yathàbhàgamàvçùàyiùateti yathàbhàgamà÷iùurityevaitadàha 2.6.1.[41] athodapàtramàdàya | punaþ prasalavi triþ pariùi¤canparyeti sa yajamànasya pitaramavanejayatyasàvavanenikùvetyasàvavanenikùveti pitàmahamasàvavanenikùveti prapitàmahaü tadyathà jakùuùe 'bhiùi¤cedevaü tattadyatpunaþ prasalavi triþ pariùi¤canparyeti prasalavi na idaü karmànusaütiùñhàtà iti tasmàtpunaþ prasalavi triþ pariùi¤canparyeti 2.6.1.[42] atha nãvimudvçhya namaskaroti | pitçdevatyà vai nãvistasmànnãvimudvçhya namaskaroti yaj¤o vai namo yaj¤iyànevainànetatkaroti ùañ kçtvo namaskaroti ùaóvà çtava çtavaþ pitarastadçtuùvevaitadyaj¤am pratiùñhàpayati tasmàtùañ kçtvo namaskaroti gçhànnaþ pitaro datteti gçhàõàü ha pitara ã÷ata eùo etasyà÷ãþ karmaõaþ 2.6.1.[43] te sarva eva yaj¤opavãtino bhåtvà | anuyàjàbhyàm pracariùyanta itthàdyajamàna÷ca brahmà ca pa÷càtparãtaþ purastàdagnãdupavi÷ati hotà hotçùadane 2.6.1.[44] athàha brahmanprasthàsyàmi | samidhamàdhàyàgnimagnãtsammçdóhãti srucàvàdàya pratyaïïatikràmatyatikramyà÷ràvyàha devànyajeti so 'pabarhiùau dvàvanuyàjau yajati prajà vai barhirnetprajàþ pitçùu dadhànãti tasmàdapabarhiùau dvàvanuyàjau yajati 2.6.1.[45] atha sàdayitvà srucau vyåhati | srucau vyuhya paridhãntsamajya paridhimabhipadyà÷ràvyàheùità daivyà hotàro bhadravàcyàya preùito mànuùaþ såktavàkàyeti såktavàkaü hotà pratipadyate nàdhvaryuþ prastaraü samullumpatãtyevopàste yadà hotà såktavàkamàha 2.6.1.[46] athàgnãdàhànuprahareti | sa na kiü canànupraharati tåùõãmevàtmànamupaspç÷ati 2.6.1.[47] athàha saüvadasveti | agànagnãdagaücràvaya ÷rauùañ svagà daivyà hotçbhyaþ svastirmànuùebhyaþ ÷aü yorbråhãtyupaspç÷atyeva paridhãnnànupraharatyathaitadbarhiranusamasyati paridhãü÷ca 2.6.1.[48] taddhaike | haviruciùñamanusamasyanti tadu tathà na kuryàddhutociùñaü và etanneddhutociùñamagnau juhavàmeti tasmàdapo vaivàbhyavahareyuþ prà÷nãyurvà 2.6.2. 2.6.2.[1] mahàhaviùà ha vai devà vçtraü jaghnuþ | teno eva vyajayanta yeyameùàü vijitistàmatha yànevaiùàü tasmintsaügràma iùava àrcaüstànetaireva ÷alpànniraharanta tànvyavçhanta yattryambakairayajanta 2.6.2.[2] atha yadeùa etairyajate | tannàha nvevaitasya tathà kaü caneùurçcatãti devà akurvanniti tvevaiùa etatkaroti yà÷ca tvevàsya prajà jàtà yà÷càjàtàstà ubhayã rudriyàtpramu¤cati tà asyànamãvà akilviùàþ prajàþ prajàyante tasmàdvà eùa etairyajate 2.6.2.[3] te vai raudrà bhavanti | rudrasya hãùustasmàdraudrà bhavantyekakapàlà bhavantyekadevatyà asanniti tasmàdekakapàlà bhavanti 2.6.2.[4] te vai pratipuruùam | yàvanto gçhyàþ syustàvanta ekenàtiriktà bhavanti tatpratipuruùamevaitadekaikena yà asya prajà jàtàstà rudriyàtpramu¤catyekenàtiriktà bhavanti tadyà evàsya prajà ajàtàstà rudriyàtpramu¤cati tasmàdekenàtiriktà bhavanti 2.6.2.[5] sa jaghanena gàrhapatyam | yaj¤opavãtã bhåtvodaïïàsãna etàngçhõàti sa tata evopotthàyodaïtiùñhannavahantyudãcyau dçùadupale upadadhàtyuttaràrdhe gàrhapatyasya kapàlànyupadadhàti tadyadeva tàmuttaràü di÷aü sacanta eùà hyetasya devasya diktasmàdetàmuttaràü di÷aü sacante 2.6.2.[6] te và aktàþ syuþ | aktaü hi havista u và anaktà eva syurabhimànuko ha rudraþ pa÷åntsyàdyada¤jyàttasmàdanaktà eva syuþ 2.6.2.[7] tàntsàrdham pàtryàü samudvàsya | anvàhàryapacanàdulmukamàdàyodaï paretya juhotyeùà hyetasya devasya dik pathi juhoti pathà hi sa deva÷carati catuùpathe juhotyetaddha và asya jàüdhitam praj¤àtamavasànaü yaccatuùpathaü tasmàccatuùpathe juhoti 2.6.2.[8] palà÷asya palà÷ena madhyamena juhoti | brahma vai palà÷asya palà÷am brahmaõaivaitajjuhoti sa sarveùàmevàvadyatyekasyaiva nàvadyati ya eùo 'tirikto bhavati 2.6.2.[9] sa juhoti | eùa te rudra bhàgaþ saha svasràmbikayà taü juùasva svàhetyambikà ha vai nàmàsya svasà tayàsyaiùa saha bhàgastadyadasyaiùa striyà saha bhàgastasmàttryambakà nàma tadyà asya prajà jàtàstà rudriyàtpramu¤cati 2.6.2.[10] atha ya eùa eko 'tirikto bhavati | tamàkhåtkara upakiratyeùa te rudra bhàga àkhuste pa÷uriti tadasmà àkhumeva pa÷ånàmanudi÷ati teno itarànpa÷ånna hinasti tadyadupakirati tira iva vai garbhàstira ivaitadyadupakãrõaü tasmàdvà upakirati tadyà evàsya prajà ajàtàstà rudriyàtpramu¤cati 2.6.2.[11] atha punaretya japanti | ava rudramadãmahyava devaü tryambakam yathà no vasyasaskaradyathà naþ ÷reyasaskaradyathà no vyavasàyayàt bheùajamasi bheùajaü gave '÷vàya puruùàya bheùajaü sukham meùàya meùyà ityà÷ãrevaiùaitasya karmaõaþ 2.6.2.[12] athàpasalavi triþ pariyanti | savyànårånupàghnànàstryambakaü yajàmahe sugandhim puùñivardhanam urvàrukamiva bandhanànmçtyormukùãya màmçtàdityà÷ãrevaiùaitasya karmaõa à÷iùamevaitadà÷àsate tadu hyeva ÷amiva yo mçtyormucyàtai nàmçtàttasmàdàha mçtyormukùãya màmçtàditi 2.6.2.[13] tadu hyàpi kumàyaþ parãtyuþ | bhagasya bhajàmahà iti yà ha vai sà rudrasya svasàmbikà nàma sà ha vai bhagasyeùñe tasmàdu hàpi kumàrya parãyurbhagasya bhajàmahà iti 2.6.2.[14] tàsàmutàsàm mantro 'sti | tryambakaü yajàmahe sugandhim pativedanam urvàrukamiva bandhanàdito mukùãya màmuta iti sà yadita ityàha j¤àtibhyastadàha màmuta iti patibhyastadàha patayo hyeva striyai pratiùñhà tasmàdàha màmuta iti 2.6.2.[15] atha punaþ prasalavi triþ pariyanti | dakùiõànårånupàghnànà etenaiva mantreõa tadyatpunaþ prasalavi triþ pariyanti prasalavi na idaü karmànusaütiùñhàtà iti tasmàtpunaþ prasalavi triþ pariyanti 2.6.2.[16] athaitànyajamàno '¤jalau samopya | ådhvànudasyati yathà gaurnodàpnuyàttadàtmabhya evaitacalpànnirmimate tànvilipsanta upaspç÷anti bheùajamevaitatkurvate tasmàdvilipsanta upaspç÷anti 2.6.2.[17] tàndvayormåtakayorupanahya | veõuyaùñyàü và kupe vobhayata àbadhyàdaï paretya yadi vçkùaü và sthàõu và veõuü và valmãkaü và vindettasminnàsajatyetatte rudràvasaü tena paro måjavato 'tãhãtyavasena và adhvànaü yanti tadenaü sàvasamevànvavàrjati yatra yatràsya caraõaü tadanvatra ha và asya paro måjavadbhya÷caraõaü tasmàdàha paro måjavato 'tãhãtyavatatadhanvà pinàkàvasa ityahiüsannaþ ÷ivo 'tãhãty evaitadàha kçttivàsà iti niùvàpayatyevainametatsvapannu hi na kaü cana hinasti tasmàdàha kçttivàsà iti 2.6.2.[18] atha dakùiõànbàhunanvàvartante | te pratãkùam punaràyanti punaretyàpa upaspç÷anti rudriyeõeva và etadacàriùuþ ÷àntiràpastadadbhiþ ÷àntyà ÷amayante 2.6.2.[19] atha ke÷a÷ma÷råptvà | samàrohyàgnà udavasàyeva hyetena yajate na hi tadavakalpate yaduttaravedàvagnihotraü juhuyàttasmàdudavasyati gçhànitvà nirmathyàgnã paurõamàsena yajata utsannayaj¤a iva và eùa yaccàturmàsyànyathaiùa kLptaþ pratiùñhito yaj¤o yatpaurõamàsaü tatkLptenaivaitadyaj¤enàntataþ pratitiùñhati tasmàdudavasyati 2.6.3. 2.6.3.[1] akùayyaü ha vai sukçtaü càturmàsyayàjino bhavati | saüvatsaraü hi jayati tenàsyàkùayyam bhavati taü vai tredhà vibhajya yajati tredhà vibhajya prajayati sarvaü vai saüvatsaraþ sarvaü và akùayyameteno hàsyàkùayyaü sukçtam bhavatyçturu haivaitadbhåtvà devànapyetyakùayyamu vaidevànàmeteno haivàsyàkùayyaü sukçtam bhavatyetannu tadyasmàccàturmàsyairyajate 2.6.3.[2] atha yasmàcunàsãryeõa yajete | yà vai devànàü ÷rãràsãtsàkamedhairãjànànàü vijigyànànàü tacunamatha yaþ saüvatsarasya prajitasya rasa àsãttatsãraü sà yà caiva devànàü ÷rãràsãtsàkamedhairãjànànàü vijigyànànàü ya u ca saüvatsarasya prajitasya rasa àsãttamevaitadubhayam parigçhyàtman kurute tasmàcunàsãryeõa yajate 2.6.3.[3] tasyàvçt | nopakirantyuttaravediü na gçhõanti pçùadàjyaü na manthantyagnim pa¤ca prayàjà bhavanti trayo 'nuyàjà ekaü samiùñayajuþ 2.6.3.[4] athaitànyeva pa¤ca havãüùi bhavanti | etairvai havirbhiþ prajàpatiþ prajà asçjataitairubhayato varuõapà÷àtprajàþ pràmu¤cadetairvai devà vçtramaghnannetairveva vyajayanta yeyameùàü vijitistàü tatho evaiùa etairyà caiva devànàü ÷rãràsãtsàkamedhairãjànànàü vijigyànànàü ya u ca saüvatsarasya prajitasya rasa àsãttamevaitadubhayam parigçhyàtman kurute tasmàdvà etàni pa¤ca havãüùi bhavanti 2.6.3.[5] atha ÷unàsãryo dvàda÷akapàlaþ puroóà÷o bhavati | sa bandhuþ ÷unàsãryasya yam pårvamavocàma 2.6.3.[6] atha vàyavyam payo bhavati | payo ha vai prajà jàtà abhisaüjànate vijigyànam mà prajàþ ÷riyai ya÷ase 'nnàdyàyàbhisaüjànàntà iti tasmàtpayo bhavati 2.6.3.[7] tadyadvàyavyam bhavati | ayaü vai vàyuryo 'yam pavata eùa và idaü sarvam prapyàyayati yadidaü kiü ca varùati vçùñàdoùadhayo jàyanta oùadhãrjagdhvàpaþ pãtvà tata etadadbhyo 'dhi payaþ sambhavatyeùa hi và etajjanayati tasmàdvàyavyam bhavati 2.6.3.[8] atha saurya ekakapàlaþ puroóà÷o bhavati eùa vai såryo ya eùa tapatyeùa và idaü sarvamabhigopàyati sàdhunà tvadasàdhunà tvadeùa idaü sarvaü vidadhàti sàdhau tvadasàdhau tvadeùa mà vijigyànam prãtaþ sàdhunà tvadabhigopàyatsàdhau tvadvidadhaditi tasmàtsaurya ekakapàlaþ puroóà÷o bhavati 2.6.3.[9] tasyà÷vaþ ÷veto dakùiõà | tadetasya råpaü kriyate ya eùa tapati yadya÷vaü ÷vetaü na vindedapi gaureva ÷vetaþ syàttadetasya råpaü kriyate ya eùa tapati 2.6.3.[10] sa yatraiva sàkamedhairyajate | tacunàsãryeõa yajeta yadvai triþ saüvatsarasya yajate tenaiva saüvatsaramàpnoti tasmàdyadaiva kadà caitena yajeta 2.6.3.[11] taddhaike | ràtrãràpipayiùanti sa yadi ràtrãràpipayiùedyadadaþ purastàtphàlgunyai paurõamàsyà uddçùñaü tacunàsãryeõa yajeta 2.6.3.[12] atha dãkùeta taü nànãjànam punaþ phàlgunã paurõamàsyabhiparyeyàtpunaþprayàgaråpa iva ha sa yadenamanãjànam punaþ phàlgunã paurõamàsyabhiparyeyàttasmàdenaü nànãjànam punaþ phàlgunã paurõamàsyabhiparyeyàditi nåtsçjamànasya 2.6.3.[13] atha punaþ prayu¤jànasya | pårvedyuþ phàlgunyai paurõamàsyai ÷unàsãryeõa yajetàtha pràtarvai÷vadevenàtha paurõamàsenaitadu punaþ prayu¤jànasya 2.6.3.[14] athàtaþ | parivartanasyaiva sarvatomukho và asàvàditya eùa và idaü sarvaü nirdhayati yadidaü kiü ca ÷uùyati tenaiùa sarvatomukhastenànnàdaþ 2.6.3.[15] sarvatomukho 'yamagniþ | yato hyeva kuta÷càgnàvabhyàdadhati tata eva pradahati tenaiùa sarvatomukhastenànnàdaþ 2.6.3.[16] athàyamanyatomukhaþ puruùaþ | sa etatsarvatomukho bhavati yatparivartayate sa evamevànnàdo bhavati yathaitàvetadya evaü vidvànparivartayate tasmàdvai parivartayeta 2.6.3.[17] tadu hovàcàsuriþ | kiü nu tatra mukhasya yadapi sarvàõyeva lomàni vapeta yadvai triþ saüvatsarasya yajate tenaiva sarvatomukhastenànnàdastasmànnàdriyeta parivartayitumiti 2.6.4. 2.6.4.[1] tadyadàhuþ | sàkamedhairvai devà vçtramaghnaüstairveva vyajayanta yeyameùàü vijitistàmiti sarvairha tveva devà÷càturmàsyairvçtramaghnantsarvairveva vyayanta yeyameùàü vijitistàm 2.6.4.[2] te hocuþ | kena ràj¤à kenànãkena yotsyàma iti sa hàgniruvàca mayà ràj¤à mayànãkeneti te 'gninà ràj¤àgninànãkena caturo màsaþ pràjayaüstànbrahmaõà ca trayyà ca vidyayà paryagçhõan 2.6.4.[3] te hocuþ | kenaiva ràj¤à kenànãkena yotsyàma iti sa ha varuõa uvàca mayà ràj¤à mayànãkeneti te varuõenaiva ràj¤à varuõenànãkenàparàü÷caturo màsaþ pràjayaüstànbrahmaõà caiva trayyà ca vidyayà paryagçhõan 2.6.4.[4] te hocuþ | kenaiva ràj¤à kenànãkena yotsyàma iti sa hendra uvàca mayà ràj¤à mayànãkeneti ta indreõaiva ràj¤endreõànãkenàparàü÷caturo màsaþ pràjayaüstànbrahmaõà caiva trayyà ca vidyayà paryagçhõan 2.6.4.[5] sa yadvai÷vadevena yajate | agninaivaitadràj¤àgninànãkena caturo màsaþ prajayati tattryenã ÷alalã bhavati lohaþ kùuraþ sà yà tryenã ÷alalã sà trayyai vidyàyai råpaü lohaþ kùuro brahmaõo råpamagnirhi brahma lohita iva hyagnistasmàllohaþ kùuro bhavati tena parivartayate tadbrahmaõà caivainametattrayyà ca vidyayà parigçhõàti 2.6.4.[6] atha yadvaruõapraghàsairyajate | varuõenaivaitadràj¤à varuõenànãkenàparàü÷caturo màsaþ prajayati tattryenã ÷alalã bhavati lohaþ kùurastena parivartayate tadbrahmaõà caivainametattrayyà ca vidyayà parigçhõàti 2.6.4.[7] atha yatsàkamedhairyajate | indreõaivaitadràj¤endreõànãkenàparàü÷caturo màsaþ prajayati tattryenã ÷alalã bhavati lohaþ kùurastena parivartayate tadbrahmaõà caivainametattrayyà ca vidyayà parigçhõàti 2.6.4.[8] sa yadvai÷vadevena yajate | agnireva tarhi bhavatyagnereva sàyujyaü salokatàü jayatyatha yatsàkamedhairyajata indra eva tarhi bhavatãndrasyaiva sàyujyaü salokatàü jayati 2.6.4.[9] sa yasminhartàvamuü lokameti | sa enamçtuþ parasmà çtave prayacati para u parasmà çtave prayacati sa paramameva sthànam paramàü gatiü gacati càturmàsyayàjã tadàhurna càturmàsyayàjinamanuvindanti paramaü hyeva khalu sa sthànam paramàügatiü gacatãti